«Միհարկանի Ամերիկան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Գրապահարան-ից
| Տող 3. | Տող 3. | ||
|հեղինակ = [[Իլֆ եւ Պետրով]] | |հեղինակ = [[Իլֆ եւ Պետրով]] | ||
|թարգմանիչ = Ա․ Մ․ Ղազարյան եւ Լ․ Ա․ Ղազարյան | |թարգմանիչ = Ա․ Մ․ Ղազարյան եւ Լ․ Ա․ Ղազարյան | ||
| − | |աղբյուր = [[«Միհարկանի | + | |աղբյուր = [[«Միհարկանի Ամերիկան»]] |
}} | }} | ||
16:10, 3 Ապրիլի 2013-ի տարբերակ
հեղինակ՝ Իլֆ եւ Պետրով |
Բովանդակություն
- 1 Մասն առաջին — Քսանյոթերորդ հարկի պատուհանից
- 1.1 Գլուխ առաջին — Նորմանդիա
- 1.2 Գլուխ երկրորդ — Առաջին երեկոն Նյու֊Յորքում
- 1.3 Գլուխ երրորդ — Ինչ կարելի է տեսնել հյուրանոցի պատուհանից
- 1.4 Գլուխ չորրորդ — Ախորժակը կորչում է ուտելու պահին
- 1.5 Գլուխ հինգերորդ — Մենք փնտրում ենք անթև հրեշտակ
- 1.6 Գլուխ վեցերորդ — Պապա էնդ մամա
- 1.7 Գլուխ յոթերորդ — Էլեկտրական աթոռ
- 1.8 Գլուխ ութերորդ — Նյու֊Յորքի մեծ մրցասպարեզը
- 1.9 Գլուխ իններորդ — Մենք ավտոմոբիլ ենք գնում և մեկնում։
Մասն առաջին — Քսանյոթերորդ հարկի պատուհանից
Գլուխ առաջին — Նորմանդիա
- ժամը իննին Փարիզից դուրս է գալիս «Նորմանդիայի» ուղևորներին Հավր տանող հատուկ գնացքը։ Այն սլանում է առանց կանգառների և երեք ժամից հետո գլորվելով ներս է ընկնում Հավրի ծովակայանի շենքը։ Ուղևորները դուրս են գալիս փակ կառամատույց, էսկալատորով բարձրանում են կայարանի վերին հարկը, անցնում մի քանի դահլիճով, գնում չորս կողմից փակ կամրջակներով և հայտնվում մեծ նախասրահում։ Այստեղ նրանք լիֆտ են նստում և բարձրանում իրենց հարկերը։ Դա արդեն «Նորմանդիան» է։ Ինչպիսի՞ն է նրա արտաքին տեսքը, ուղևորներին անհայտ է, որովհետև նրանք այդպես էլ շոգենավը չտեսան։
- Մենք լիֆտ մտանք, և ոսկեզօծ ճարմանդներով կարմիր բաճկոն հագած մի տղա նրբագեղ շարժումով սեղմեց գեղեցիկ կոճակը։ Նոր, փայլուն լիֆտը մի քիչ վեր բարձրացավ, փոքր ինչ կանգնեց հարկերի արանքում և անսպասելի շարժվեց ներքև, ուշադրություն չդարձնելով տղայի վրա, որը հուսահատ սեղմում էր կոճակները։ Երկու հարկ բարձրանալու փոխարեն, երեք հարկ իջնելուց հետո, մենք լսեցինք տանջալիորեն ծանոթ այն ֆրազը, որն այս անգամ արտասանվեց ֆրանսերեն՝ «լիֆտը չի աշխատում»։
- Մենք մեր նավասենյակը բարձրացանք սանդուղքով, որն ամբողջովին պատած էր բաց կանաչ գույնի կաուչուկե անկիզելի գորգով։ Նույն գորգը փռված էր նաև շոգենավի միջանցքներում ու նախասրահներում։ Քայլքը փափկանում է և դառնում անլսելի։ Դա հաճելի է։ Բայց կաուչուկե փռվածքի արժանիքները ինչպես հարկն է սկսում ես գնահատել, միայն օրորվելու պահին․ ներբաններդ ասես կպչում են գորգից։ Ճիշտ է, դա չի փրկում ծովային հիվանդությունից, բայց պահպանում է վայր ընկնելուց։
- Սանդուղքը բնավ շոգենավային սանդուղքի նման չէր, լայն էր ու առիկող, միջնասանդուղքներով ու հարթակներով, որոնց չափերը միանգամայն ընդունելի են ուզածդ տան համար։
- Նավասենյակը նույնպես մի տեսակ ոչ֊շոգենավային էր։ Ընդարձակ սենյակ՝ երկու պատուհաններով, երկու լայն փայտե մահճակալներով, բազկաթոռներով, պատի պահարաններով, սեղաններով, հայելիներով և կոմունալ բոլոր հարմարություններով, ընդհուպ մինչև հեռախոսը։ Եվ ընդհանրապես «Նորմանդիան» նավի է նմանվում միայն փոթորկի պահին, այն ժամանակ նա գոնե մի փոքր օրորվում է։ Իսկ խաղաղ եղանակին ծովի հիանալի տեսարանով մի վիթխարի հյուրանոց է, որը հանկարծակի պոկվել է մոդայիկ կուրորտի ափից և երեսուն մղոն արագությամբ լողում է դեպի Ամերիկա։
- Խոր ներքևում, կայարանի բոլոր հարկերի հարթակներից ճանապարհ գնողները բղավում էին իրենց վերջին ողջերթի խոսքերն ու ցանկությունները։ Բղավում էին ֆրանսերեն, անգլերեն, իսպաներեն։ Բղավում էին նաև ռուսերեն։ Թևքին արծաթե խարիսխ և Դավթի վահան ունեցող ծովայինի համազգեստ հագած, բերետով և տխուր մորուքով տարօրինակ մի մարդ ինչ֊որ բաներ էր բղավում հրեերեն։ Հետագայում պարզվեց, որ դա շոգենավի ռաբբին է, որին Գլխավոր տրանսատլանտիկ ընկերությունը ծառայության է վերցրել ուղևորների որոշ մասի հոգեկան պահանջմունքները բավարարելու համար։ Մյուս մասին պատրաստ են ծառայելու կաթոլիկ և բողոքական քահանաները։ Մուսուլմանները, կրակապաշտներն ու սովետական ինժեներները զրկված են հոգևոր ծառայությունից։ Այս գործը Գլխավոր տրանսատլանտիկ ընկերությունը թողել է իր տնօրինությանը։ «Նորմանդիայի» վրա կա բավական մեծ կաթոլիկական եկեղեցի, որը լուսավորվում է աղոթքի համար անասելի հարմար էլեկտրական կիսալույսով։ Բեմը և կրոնական պատկերները կարող են փակցվել հատուկ վահաններով, և այդ դեպքում եկեղեցին ավտոմատիկ կերպով վերածվում է բողոքական հավաքատեղիի։ Ինչ վերաբերում է տխրամորուս ռաբիին, ապա նրան առանձին շենք չեն հատկացրել և նա իր ժամասացությունը կատարում է մանկական սենյակում։ Այդ նպատակով ընկերությունը տալիս է նրան թալես և հատուկ վարագույր, որով նա միառժամանակ ծածկում է նապաստակների և կատվիկների սին պատկերները։
- Շոգենավը դուրս եկավ նավահանգստից։ Ծովափին և ծովապատնեշի վրա խռնվել էր մարդկամց բազմությունը։ «Նորմանդիային» դեռ չէին ընտելացել և տրանսատլանտիկ հսկայի յուրաքանչյուր ռեյսը համընդհանուր ուշադրություն է առաջացնում Հավրում։ Ֆրանսիական ափը թաքնվեց ամպամած օրվա մշուշի մեջ։ Երեկոյան կողմ շողշողացին Սաուտ֊հեմպտոնի կրակները։ «Նորմանդիան», երեք կողմից շրջապատված անծանոթ քաղաքի հեռավոր ու խորհրդավոր լույսով, մեկուկես ժամ կանգնեց նավակայանում, ընդունելով Անգլիայի ուղևորներին։ Իսկ հետո դուրս եկավ օվկիանոս, որտեղ արդեն սկսվում էր փոթորկաբեր քամուց բարձրացած անտեսանելի ալիքների աղմկալից հրմշտուքը։
- Նավախելի վրա, ուր մենք տեղավորվել էինք, ամեն բան դողում էր։ Դողդողում էին տախտակամածները, պատերը, լուսանցույցները, շեզլոնգները, լվացարանի վրա դրված բաժակները, ինքը՝ լվացարանը։ Շոգենավի ցնցումները այնքան ուժեղ էին, որ սկսեցին ձայն արձակել նույնիսկ այնպիսի առարկաներ, որոնցից այդ բանը չէր կարելի սպասել։ Կյանքում առաջին անգամ մենք լսեցինք, թե ինչպես հնչում են երեսսրբիչները, օճառը, հատակի գորգը, սեղանի թուղթը, վարագույրները, անկողնու վրա նետած օձիքը։ Հնչում և թնդում էր նավասենյակում եղած ամեն բան։ Բավական էր, որ ուղևորը մի պահ մտասուզվեր և թուլացներ դեմքի մկանները, որ իսկույն սկսեին կափկափել նրա ատամները։ Թվում էր, թե ողջ գիշերը ինչ֊որ մեկը թակում է դուռը, բախում պատուհանը, ծանրումեծ հռհռում է։ Մենք հաշվեցինք հարյուրի չափ հնչույններ, որ արձակում էր մեր նավասենյակը։
- «Նորմանդիան» իր տասներորդ ուղևորությունն էր կատարում Եվրոպայի և Ամերիկայի միջև։ Տասնմեկերորդ ուղևորությունից հետո նա գնալու էր նավաշինարան, որտեղ քանդելով նավախելը՝ վերացնելու էին թրթիռ առաջացնող կոնստրուկտիվ թերությունները։
- Առավոտյան եկավ մի նավաստի և մետաղյա վահաններով պինդ փակեց լուսանցույցները։ Փոթորիկն ուժեղանում էր։ Մի փոքրիկ բեռնանավ դժվարությամբ լողում էր դեպի ֆրանսիական ափերը։ Երբեմն նա անհետանում էր ալիքների հետևում և երևում էր միայն կայմի ծայրը։
- Չգիտես ինչու միշտ թվում էր, թե Հին ու Նոր աշխարհների միջև ընկած օվկիանոսային ճանապարհը շատ բանուկ է, որ մի գլուխ ընդառաջ են գալիս ուրախ շոգենավեր՝ երաժշտությամբ և դրոշակներով։ Մինչդեռ իրականում օվկիանոս ասածդ վեհապանծ և ամայի մի տարածություն է, և Եվրոպայից չորս հարյուր մղոն հեռավորության վրա փոթորկի մեջ լողացող շոգենավիկը միակն էր, որին մենք հանդիպեցինք հնգորյա ճամբորդուցյան ընթացքում։ «Նորմանդիան» օրորվում էր դանդաղ ու փքված։ Նա ընթանում էր արագությունը գրեթե չպակասեցնելով, վստահ դեն նետելով բարձր ալիքները, որոնք չորս կողմից հարձակվում էին նրա վրա, և միայն երբեմն համաչափ գլուխ էր տալիս օվկիանոսին։ Դա մարդկային ձեռքի ստեղծած չնչինության պայքարը չէր մոլեգնած տարերքի հետ։ Դա գոտեմարտ էր՝ հավասարը հավասարի հետ։
- Ծխելու կիսակլոր դահլիճում երեք նշանավոր ըմբիշներ՝ տափակ ականջներով, պիջակները հանած, թուղտ էին խաղում։ Նրանց ժիլետների տակից երևում էին վերնաշապիկները։ Ըմբիշները տանջալիորեն մտածում էին։ Նրանց բերաններից կախված էին մեծ սիգարներ։ Մյուս սեղանի շուրջը երկու հոգի շախմատ էին խաղում, ամեն րոպե ուղղելով տախտակի վրայից սահող ֆիգուրները։ Փոթորկալից այս եղանակին սովետական մարդկանցից բացի, է՛լ ով կտարվի թագուհու մերժված գամբիտի խաղով։ Հենց այդպես էլ կար։ Պարզվեց, որ համակրելի բոտվիննիկները սովետական ինժեներներ են։
- Հետզհետե ծանոթացան միմյանց հետ, ընկերուցյուններ ստեղծվեցին։ Բաժանեցին ուղևորների տպագիր ցուցակը, որոնց մեջ մի շատ ծիծաղելի ընտանիք կար․ միստեր Բուտերբրոդը, միսիս Բուտերբրոդը և պատանի միստեր Բուտերբրոդը։ Եթե «Նորմանդիայով» գնալիս լիներ Մարշակը, ապա, անշուշտ, ոտանավոր կգրեր մանուկների համար «Հաստլիկ միստեր Բուտերբրոդը» վերնագրով։
- Մտանք Գոլֆշտրեմ։ Տաք անձրև էր գալիս, ջերմոցային ծանր օդում նստում էր նավթի մուրը, որն արտավիժում էր «Նորմանդիայի» ծխնելույզներից մեկը։
- Մենք գնացինք շոգենավը դիտելու։ Երկրորդ կարգի ուղևորը չի տեսնում այն նավը, որով գնում է։ Նրան չեն թողնում ոչ առաջին կարգը, ոչ էլ տուրիստական։ Տուրիստական կարգի ուղևորը ևս չի տեսնում «Նորմանդիան», նրան նույնպես չեն թույլատրում սահմանն անցնել։ Մինչդեռ առաջին կարգը հենց «Նորմանդիան» է։ Այն գրավում է բովանդակ շոգենավի առնվազն ինը տասներորդական մասը։ Առաջին կարգում ամեն բան վիթխարի է՝ և զբոսանքի տախտակամածները, և ռեստորանները, և ծխասենյակները, և թղթախաղի սալոնները, և կանանց հատուկ դահլիճները, և ջերմոցը, որտեղ ֆրանսիական չաղլիկ ճնճղուկները թռչկոտում են ապակյա ճյուղերի վրա և առաստաղից կախված են հարյուրավոր խոլորձներ, և չորս հարյուր տեղանոց թատրոնը, և լողավազանը՝ էլեկտրական կանաչ լամպերով լուսավորված ջրով, և առևտրի հրապարակն իր հանրախանութով, և սպորտային դահլիճները, որտեղ ճաղատացող պարոնայք, մեջքի վրա պառկած, ոտքերով գնդակ են վեր֊վեր նետում, և պարզապես դահլիճներ, որտեղ նույն ճաղատավուն մարդիկ գնդակ նետելուց կամ փայտե ձիու վրա ցատկոտելուց հոգնած, ննջում են զարդակար բազկաթոռների մեջ, և երեսուն փութ կշռող մեծ գորգը՝ ամենագլխավոր սալոնում։ Նույնիսկ «Նորմանդիայի» ծխնելույզները, որոնք, թվում էր, թե պետք է պատկանեին բովանդակ շոգենավին, իրականում պատկանում էր միմիայն առաջին կարգին։ Նրանցից մեկում գտնվում է առաջին կարգի ուղևորների շնասենյակը։ Սիրունիկ շները նստում են վանդակների մեջ և անասելի ձանձրանում։ Սովորաբար նրանց սիրտը խառնում է։ Երբեմն նրանց դուրս են բերում հատուկ տախտակամածը զբոսնելու։ Այդ ժամանակ նրանք անհամարձակ հաչում են, թախծոտ նայելով փոթորկալից օվկիանոսին։
- Մենք իջանք խոհանոց։ Տասնյակ խոհարարներ աշխատում էին տասնյոթ մետրանոց էլեկտրական պլիտայի առջև։ Եվս տասնյակ խոհարարներ հավ էին փետրում, ձուկ էին կտրում, հաց էին թխում և տորթեր կառուցում։ Հատուկ բաժնում պատրաստվում էին հրեական ճաշեր։ Այստեղ երբեմն այցելում էր շոգենավի Ռաբբին, տեսնելու, թե ֆրանսիացի ուրախ խոհարարները հո արգելված մթերքներ չե՞ն գցում ուղղափառական ճաշի մեջ։ Սառցե մառաններում պահվում էին մթերքները։ Այնտեղ սառնամանիքն էր մոլեգնում։
- «Նորմանդիան» ֆրանսիական տեխնիկայի և արվեստի գլուխգործոցն են համարում։ «Նորմանդիայի» տեխնիկան իրոք որ հոյակապ է։ Չի կարելի չհիանալ նավի արագությամբ, նրա հակահրդեհային սարքավորումով, նրա իրանի խիզախ և նրբագեղ գծերով, նրա ռադիոկայանով։ Բայց արվեստի բնագավառում ֆրանսիացիներն ավելի լավ ժամանակներ են ունեցել։ Անբասիր է ապակյա պատերի գեղանկարչական կատարումը, բայց բուն գեղանկարչությունը առանձնապես ոչնչով չի փայլում։ Այդ բանը վերաբերում է խորաքանդակներին, խճանկարչությանը, քանդակագործությանը, կահույքին։ Շատ ոսկի կա, գույնզգույն կաշիներ, գեղեցիկ մետաղ, մետաքս, թանկարժեք փայտեղեն, հիանալի ապակի։ Շատ հարստություն կա և շատ քիչ՝ իսկական արվեստ։ Մի խոսքով, դա այն է, ինչը ֆրանսիացի նկարիչները ձեռքերը հուսահատ թափահարելով անվանում են «Տրիումֆ ոճ»։ Վերջերս Փարիզում, Ելիսեյան դաշտում բացվել էր «Տրիումֆ» սրճարանը, որը ճոխ զարդարված էր բուդուարա֊անկողնային ոճով։ Ափսո՜ս։ Կուզենայինք, որ ֆրանսիական հիանալի ինժեներների գործընկերները լինեին ֆրանսիական հիանալի նկարիչներն ու ճարտարապետները։ Առավել ցավալին այդ է, որ նման մարդիկ Ֆրանսիայում կան։
- Տեխնիկայի որոշ թերությունները, օրինակ, նավախելի թռթռոցը, կես ժամով փչացած լիֆտը և մյուս վրդովեցուցիչ մանրուքները, ոչ թե այս հիանալի շոգենավը կառուցող ինժեներների մեղքովն է, այլ, ավելի շուտ, անհամբեր պատվիրատուների, որոնք շտապել են շահագործման հանձնել, որպեսզի ինչ գնով էլ ուզում է լինի երկնագույն ժապավեն ստանան՝ ռեկորդային արագության համար։
- Նյու֊Յորք ժամանելու նախօրյակին տեղի ունեցավ հանդիսավոր ճաշկերույթ և ուղևորների ինքնագործունեության երեկո։ Ճաշկերույթը սովորականի պես էր, միայն ավելացրել էին մեկական գդալ ռուսական խավիար, որը ճաշացուցակի մեջ անվանված էր «օկրա»։ Բացի այդ, ուղևորներին բաժանում էին ծովահենի թղթե գլխարկներ, շրխկաններ, երկնագույն ժապավենի նման կրծքանշաններ՝ նույնպես Տրանսատլանտիկ ընկերության դրոշմանիշով։ Նվերներ են բաժանում, որպեսզի կողոպուտից պաշտպանեն շոգենավի գույքը։ Բանն այն է, որ ուղևորներից շատերը հուշանվեր հավաքելու մարմաջով են բռնված, «Նորմանդիայի» առաջին երթի ուղևորները իբրև հուշանվեր թռցրել էին մեծ քանակությամբ դանակներ, պատառաքաղներ և գդալներ։ Տարել էին նույնիսկ ափսեներ, մոխրամաններ և ջրամաններ։ Այնպես որ, ավելի շահավետ է մետաքսե կրծքանշան նվիրել, քան կորցնել տնտեսության մեջ անհրաժեշտ գդալը։ Ուղևորները ուրախ էին խաղալիքների համար։ Մի հաստ տիկին, որը ուղևորության բոլոր հինգ օրերի ընթացքում մեն֊մենակ նստել էր ճաշարանի անկյունում, անմիջապես, գործիմաց դեմքով, գլխին դրեց ծովահենի գլխարկը, ֆռացրեց չրխկանը և կրծքանշանը փակցրեց կրծքին։ Ըստ երևույթին նա իր պարտքն էր համարում բարեխճորեն օգտվել տոմսով իրեն հասնող բարիքներից։
- Երեկոյան սկսվեց մանրբուրժուական ինքնագործունեությունը։ Ուղևորները հավաքվեցին սալոնում։ Լույսը մարեցին և լուսարձակն ուղղեցին դեպի փոքրիկ բեմահարթակը, ուր ամբողջ մարմնով սարսռելով դուրս եկավ արծաթյա զգեստով մի հյուծված օրիորդ։ Մասնագետ նվագողներից բաղկացած նվագախումբը կարեկցանքով նայում էր նրան։ Հասարակությունը, խրախուսելու համար, ծափահարեց։ Օրիորդը ջղաձգորեն բաց արեց բերանը և անմիջապես փակեց։ Նվագախումբը համբերատարությամբ կրկնեց նախերգանքը։ Հանդիսականներն ինչ֊որ սարսափելի բան գուշակելով, ջանում էին չնայել մեկմեկու։ Հանկարծ օրիորդը ցնցվեց ու սկսեց երգել։ Նա երգում էր «Ասացեք ինձ սիրո մասին» հանրածանոթ երգը, բայց այնքան վատ և կամաց էր երգում, որ ոչ ոք չէր ունկնդրում քնքշագեղ կոչին։ Երգի կեսին օրիորդն անսպասելի կերպով փախավ բեմից, դեմքը ձեռքերով ծածկելով։ Բեմի վրա հայտնվեց մի ուրիշ օրիորդ, է՛լ ավելի հյուծված։ Նա ևս առանց բացվածքի զգեստ ուներ հագին, բայց բոբիկ էր։ Դեմքի վրա սարսափ էր գրված։ Դա մի բոկոտն երգասեր էր։ Հանդիսականներն սկսեցին գաղտագողի ծլկել դահլիճից։ Այդ ամենը բոլորովին նման չէր մեր կենսուրախ, տաղանդավոր և աղմկալից ինքնագործունեությանը։
- Ուղևորության հինգերորդ օրը շոգենավի տախտակամածները ծածկվեցին նախասենյակներից դուրս բերված ճամպրուկներով և սնդուկներով։ Ուղևորներն անցան աջ նավակողը և գլխարկները ձեռքներին պահած ագահորեն նայում էին հորիզոնին։ Ափը դեռ չէր երևում, իսկ Նյու֊Յորքի երկրաքերծերն արդեն վեր էին խոյանում ուղղակի ջրից, ինչպես ծխի հանդարտ սյուներ։ Դա ապշեցուցիչ մի կոնտրաստ է․ օվկիզնոսի ամայությունից հանկարծ մեկից վեր է բարձրանում աշխարհի ամենամեծ քաղաքը։ Արևաշող ծխի մեջ, աղոտ փայլփլում էին հարյուր երկու հարկանի «Իմպայր Սթեյթ Բիլդինգի» կողերը։ «Նորմանդիայի» նավախելի հետևում ճախրում էին ճայերը։ Չորս ուժեղ, փոքր բուքսիրանավեր սկսեցին շուռ տալ նավի անասելի մեծ իրանը, ձգելով և հրելով նրան դեպի նավահանգիստ։ Նավակողից դեպի ձախ ուրվագծվում էր ազատության ոչ մեծ, կանաչ արձանը։ Հետո, չգիտես ինչու, նա հայտնվեց աջ կողմում։ Մեզ շուռ էին տալիս և քաղաքն էլ պտտվում էր մեր շուրջը, ցույց տալով մերթ մեկ, մերթ մյուս կողմը։ Վերջապես նա կանգնեց իր տեղում, անասելի մեծ, շառաչող, տակավին անհասկանալի։
- Ուղևորները փակ կամրջակներով իջան մաքսատան դահլիճը, կատարեցին բոլոր ձևականությունները և դուրս եկան քաղաքի փողոցը, այդպես էլ չտեսնելով այն նավը, որով եկել էին։
Գլուխ երկրորդ — Առաջին երեկոն Նյու֊Յորքում
- Մեծ է «Ֆռենչ Լայն» նավահանգստի մաքսատան դահլիճը։ Առաստաղից կախված են լատինական այբուբենի երկաթյա մեծ տառերը։ Յուրաքանչյուր ուղևոր կանգնում է այն տառի տակ, որով սկսվում է իր ազգանունը։ Շոգենավից այստեղ կբերեն նրա ճամպրուկները, այստեղ նրանք վերջնական զննման կենթարկվեն։
- Ժամանողների և դիմավորողների ձայները, ծիծաղն ու համբյուրները խուլ տարածվում էին դահլիճով մեկ, որի մերկ կոնստրւկցիաները տուրբիններ շինող գործարանային ցեխի տեսք էին տալիս նրան։
- Մենք ոչ ոքի չէինք տեղեկացրել մեր ժամանման մասին, ուստի ոչ ոք մեզ չդիմավորեց։ Մենք պտտվում էինք մեր տառերի տակ, սպասելով մաքսատան աստիճանավորին։ Վերջապես նա մոտեցավ։ Դա մի հանգիստ և չշտապող մարդ էր։ Նրան բնավ չէր հուզում այն, որ մենք կտրել ենք օվկիանոսը, որպեսզի ցույց տայինք նրան մեր ճամպրուկները։ Նա քաղաքավարությամբ մատները սահեցրեց իրերի վերին շերտով և այլևս ոչ մի բանի չնայեց։ Ապա դուրս հանեց իր լեզուն, ամենասովորական, խոնավ, տեխնիկապես ոչ մի բանով չհագեցած լեզուն, թրջեց նրանով մեր պիտակները և փակցրեց մեր ճամպրուկներին։
- Երբ մենք վերջապես ազատվեցինք, արդեն երեկո էր։ Հնօրյա կառեթի նմանվող, սպիտակ տաքսի֊կեբը, որ կտուրի վրա շողացող երեք լապտեր ուներ, մեզ տարավ հյուրանոց։ Սկզբում մեզ շատ տանջում էր այն միտքը, որ մենք անփորձությունից նստեցինք վատ, հնամենի տաքսոմոտոր, որ մենք ծիծաղելի ենք ու գավառացի։ Բայց պատուհանից երկչոտությամբ նայելով, մենք տեսանք, որ ամեն ուղղությամբ սլանում են մեքենաներ՝ հենց մեր մեքենայի ունեցած տխմար լապտերներով։ Մենք մի փոքր հանգստացանք։ Հետո արդեն հասկացանք, որ կտուրի լապտերները դրված են նրա համար, որպեսզի տաքսին նկատելի լինի միլիոնավոր մեքենաների մեջ։ Հենց այդ նպատակով էլ Ամերիկայում տաքսիները ներկում են ամենաարտառոց գույներով՝ նարնջագույն, դեղնագույն, սպիտակ։
- Նյու֊Յորքը ավտոմոբիլից տեսնելու մեր փորձերն անհաջող անցան։ Մենք անցնում էինք բավականին մութ ու մռայլ փողոցներով։ Երբեմն դժոխային ձայներ էին լսվում ոտքերի տակից, երբեմն ինչ֊որ բան դղրդում էր մեր գլխավերևում։ Երբ մենք կանգ էինք առնում լուսակիրների առջև, մոտներս կանգնած մեքենաները ծածկում էին ամեն բան։ Վարորդը մի քանի անգամ շուռ եկավ և վերստին հարցրեց հասցեն։ Ըստ երևույթին նրան հուզում էր այն անգլերենը, որով մենք բացատրվում էինք։ Երբեմն նա նայում էր մեզ խրախուսանքով և դեմքի վրա գրված էր լինում․ «Ոչի՜նչ, չեք կորչի։ Դեռ ոչ ոք Նյու֊Յորքում չի կորել»։
- Մեր հյուրանոցի երեսուներկու աղյուսաշեն հարկերը մխրճվել էին գիշերվա շառագունած երկնքի մեջ։
- Մինչ մենք կլրացնեինք գրանցման կարճ քարտերը, սպասավորներից երկու հոգի արդեն սիրով կանգնել էին մեր իրերի մոտ։ Նրանցից մեկի վզից կախված էր փայլուն մի օղակ՝ մեր ընտրած սենյակի բանալիով։
- Լիֆտը մեզ բարձրացրեց քսանյոթերորդ հարկը։ Դա ոչ շատ հին և ոչ շատ նոր, ոչ շատ թանկ և, ցավոք, ոչ շատ էժան հյուրանոցի ընդարձակ և հանգիստ լիֆտ էր։
- Համարը մենք հավանեցինք, բայց չուսումնասիրեցինք։ Շուտ դեպի փողոց, քաղաք, դղրդյուն։ Պատուհանի վարագույրները ճարճատում էին ծովի թարմ քամուց։ Մենք վերարկուները նետեցինք գահավորակի վրա, դուրս վազեցինք նախշազարդ մահուդ փռած նեղ միջանցքը, և լիֆտը մեղմ շխկոցով թռավ ներքև։ Մենք նշանակալից նայեցինք միմյանց։ Չէ, այնուամենայնիվ, երևույթ է սա։ Կյանքում առաջին անգամ մենք դուրս ենք գալիս զբոսնելու Նյու֊Յորքում։
- Բարակ, գրեթե թափանցիկ, շերտավոր ու աստղապատ դրոշ էր կախված մեր հյուրանոցի մուտքի վրա։ Փողոցի մյուս կողմում կանգնած էր «Ուոլդորֆ Աստորիա» հյուրանոցի ողորկ խորանարդը։ Ծանուցատետրում այն կոչվում էր աշխարհի լավագույն հյուրանոցը։ «Աշխարհում լավագույնի» պատուհանները շլացուցիչ շողշողում էին, իսկ մուտքի վերևում կախված էին երկու ազգային դրոշներ։ Ուղիղ մայթի վրա, հենց ճամփեզրին դրված էին թերթերի վաղվա համարները։ Անցորդները կռանում էին, վերցնում «Նյու֊Յորք Թայմս» կամ «Հերալդ Տրիբյուն» և երկու ցենտ դնում գետնին՝ թերթերի կողքին։ Թերթավաճառն ինչ֊որ տեղ էր գնացել։ Թերթերը սեղմված էին գետնին՝ աղյուսի կտորով, ճիշտ այնպես, ինչպես այդ անում են մոսկովյան պառավ լրագրավաճառուհիները՝ նստելով իրենց ֆաներե կրպակների մեջ։ Գլանաձև աղբարկղները դրված էին խաչմերուկների անկյուններում։ Մի արկղից մեծ բոց էր դուրս գալիս։ Ըստ երևույթին մեկը ծխախոտի չհանգցրած մնացորդ էր նետել այնտեղ և Նյու֊Յորքի աղբը, որը բաղկացած է գլխավորապես լրագրերից, բռնկվել էր։ «Ուոլդորֆ֊Աստորիայի» ողորկ պատերը լուսավորվել էին տագնապալից կարմիր լույսով։ Անցորդները ժպտում էին, քայլելիս դիտողություններ անելով։ Դեպի պատահարի վայրն էր շարժվում արդեն ոստիկանը՝ վճռական դեմքով։ Հանգելով այն մտքին, որ կարմիր աքաղաղը չի սպառնում մեր հյուրանոցին, շարժվեցինք առաջ։
- Մեզ հետ անմիջապես մի փոքրիկ դժբախտություն պատահեց։ Մենք կարծում էինք, թե դանդաղ կզբոսնենք՝ ուշադիր նայելով չորս կողմը, այսպես ասած՝ ուսումնասիրելով, տնտղելով, ներծծելով և այլն։ Բայց Նյու֊Յորքը այն քաղաքներից չէ, որտեղ մարդիկ դանդաղ են շարժվում։ Մեր կողքի մարդիկ ոչ թե քայլում, այլ վազում էին։ Մենք էլ վազեցինք։ Այդ պահից արդեն մենք չկարողացանք կանգ առնել։ Մի ամիս անընդհատ ապրեցինք Նյու֊Յորքում և շարունակ գլխապատառ ինչ֊որ տեղ էինք վազում։ Ընդ վորում, մենք այնպես զբաղված ու գործարար տեսք ունեինք, որ ինքը՝ Ջոն Պիրպոնտ Մորգան֊կրտսերը, կարող էր մեզ նախանձել։ Այդպիսի տեմպով նա կարող էր այդ ամսվա ընթացքում վաստակել վաթսուն միլլիոն դոլլար։
- Եվ այսպես, մենք անմիջապես սլացանք։ Մենք արագ անցնում էինք հրեղեն ցուցանակների կողքով, որոնց վրա գրված էր՝ «Կաֆետերիա», կամ «Յունայթեդ սիգարս», կամ «Դրագ֊սոդա» կամ ուրիշ որևէ գրավիչ և առայժմ անհասկանալի մի բան։ Այդպես վազելով մենք հասանք 42֊րդ փողոցը և այստեղ կանգ առանք։
- 42֊րդ փողոցի խանութների ցուցափեղկերում ձյուն֊ձմեռ էր տիրում։ Ցուցափեղկերից մեկում կանգնած էին արծաթե դեմքերով, մեղրամոմե յոթ շքեղ կանայք։ Նրանք բոլորն էլ կարակուլի հրաշալի մուշտակներ ունեին հագներին և հանելուկային հայացքներ էին նետում մեկմեկու։ Հարևան ցուցափեղկում կանանց թիվն արդեն տասներկուսի էր հասնում։ Սրանք կանգնած էին սպորտային համազգեստներով՝ դահուկաձողերին հենված։ Նրանց աչքերը կապույտ էին, շուրթերը կարմիր, իսկ ականջները՝ վարդագույն։ Մյուս ցուցափեղկերում կանգնած էին ջահել մանեկեններ՝ ալեհեր մազերով կամ մաքրասեր մեղրամոմե պարոններ՝ էժան, կասկածելիորեն հիանալի կոստյումներով։ Բայց մենք ուշադրություն չէինք դարձնում այդ խանութային երջանկության վրա։ Մեզ ուրիշ բան ապշեցրեց։
- Աշխարհի բոլոր մեծ քաղաքներում միշտ կարելի է գտնել մի տեղ, ուր մարդիկ աստղադիտակով նայում են լուսնին։ Այստեղ, 42֊րդ փողոցի վրա ևս աստղադիտակ կար։ Նա դրված էր ավտոմեքենայի վրա։
- Աստղադիտակն ուղղված էր դեպի երկինք։ Այն տնօրինում էր սովորական, ճիշտ այնպիսի մի մարդ, ինչպիսին կարելի է տեսնել Աթենքում կամ Նեապոլում կամ Օդեսայում աստղադիտակների մոտ։ Եվ նույն տխուր տեսքն ուներ, ինչպես ունենում են փողոցային աստղադիտակ շահագործողները բովանդակ աշխարհում։
- Լուսինը երևում էր վաթսուն հարկանի երկու շենքերի արանքից։ Բայց հեռադիտակին կպած հետաքրքրասերը նայում էր ոչ թե լուսնին, այլ շատ ավելի բարձր ― նա նայում էր «Իմպայր Սթեյտ Բիլդինգ» ― հարյուր երկու հարկանի շենքի գագաթին։ «Իմպայրի» պողպատյա գագաթը, լուսնի լույսի տակ, ձյունապատ էր թվում։ Մարդու սիրտը սառչում էր տեսնելով, թե ինչպես այդ ազնիվ, մաքուր շենքը փայլփլում է որպես արհեստական սառցե մի քառատաշ գերան։ Մենք երկար կանգնեցինք այդտեղ՝ գլուխներս լուռ վեր բարձրացրած։ Նյու֊Յորքի երկնաքերծերը հպարտուցյան զգացում են հարուցում այս հսկայական շենքերը կառուցող գիտության և աշխատանքի մարդկանց նկատմամբ։
- Խռպոտ ձայնով բղավում էին լրագրավաճառները։ Գետինը դողում էր ոտքի տակ, և մայթերին ամրացված վանդակացանցերից հանկարծակի տաքություն էր հորդում, ինչպես մեքենայական բաժանմունքից։ Այդ անցնում էր Նյու֊Յորքի մետրոյի կամ, ինչպես այստեղ են ասում, սոբվեյի ստորերկրյա գնացքը։
- Սալահատակին հագցրած և մետաղյա կլոր կափարիչներով ծածկված անցքերից գոլոշի էր բարձրանում։ Մենք երկար ժամանակ չէինք կարողանում հասկանալ, թե որտեղից է այդ գոլոշին։ Ռեկլամների կարմիր կրակներն օպերային լույս էին գցում նրա վրա։ Թվում էր, թե ահա ուր որ է անցքը կբացվի և այնտեղից դուրս կգա Մեֆիստոֆելը և մի թեթև հազալուց հետո թավ ձայնով կերգի՝ «Ֆաւստից»֊ից․ «Սուսեր ունեմ ես, փետրազարդ գլխարկ, և փող անհամար, թիկնոց թանկարժեք»։
- Եվ մենք վերստին սլացանք առաջ, լրագրավաճառների բղավոցներից շշմած։ Նրանք այնպես կատաղի են ոռնում, որ հետո, Լեսկովի արտահայտությամբ, մի ամբողջ շաբաթ է պետք՝ կոկորդը բահով մաքրելու համար։
- Չի կարելի ասել, թե 42֊րդ փողոցի լուսավորությունը միջակ էր։ Բայց և այնպես միլիոնավոր, գուցե և միլիարդավոր էլեկտրական լամպերով լուսավորված, կիլոմետրերով ձգվող գույնզգույն գազալուսային խողովակներից շինված պտտվող ու ցատկոտող ռեկլամներով լեցուն Բրոդվեյը ծառացավ մեր առջև նույն անսպասելիությամբ, ինչպես Նյու֊Յորքն է ծառանում Ատլանտիկ օվկիանոսի անսահման ամայությունից։
- Մենք կանգնել էինք Միացյալ Նահանգի ամենահանրաճանաչ անկյունում՝ 42֊րդ փողոցի և Բրոդվեյի անկյունում։ «Մեծ սպիտակ ուղին», ինչպես տիտղոսում են Բրոդվեյին ամերիկացիք, փռված էե մեր առջև։
- Այստեղ էլեկտրականությունը իջեցված է (կամ բարձրացված է, եթե կամենում եք) կրկեսի վարժեցրած կենդանու մակարդակին։ Նրան այստեղ ստիպել են կոտրատվել, ցատկել խոչընդոտների վրայով, աչքով անել, պարել։ Էդիսոնի հանգիստ էլեկտրականությունը վերածել են Դուրովյան ծովառույծի։ Նա քթով գնդակներ է բռնում, ձեռնածություն է անում, մեռնում, կենդանանում, անում է այն ամենը, ինչ նրան հրամայում են։ Էլեկտրական շքահանդեսը երբեք չի դադարում։ Ռեկլամների կրակները բռնկվում են, պտտվում և հանգում, որպեսզի անմիջապես նորից ճառագեն․ մեծ ու փոքր տառեր―սպիտակ, կարմիր ու կանաչ, անվերջ փախչում են ինչ֊որ տեղ, որպեսզի մի վարկյան անց վերադառնան և վերսկսեն իրենց մոլեգին վազքը։
- Բրոդվեյում կենտրոնացված են քաղաքի թատրոնները, կինեմատոգրաֆները և պարասրահները։ Տասնյակ հազարավոր մարդիկ շարժվում են մայթերով։ Նյու֊Յորքը աշխարհի այն սակավաթիվ քաղաքներից մեկն է, որտեղ բնակչությունը զբոսնում է որոշակի փողոցի վրա։ Կինոյի մուտքերն այնպես են լուսավորված, որ թվում է, թե մի հատիկ լամպ ավելացնելու դեպքում ամեն ինչ կպայթի անասելի լույսից, ամեն ինչ գրողի ծոցը կգնա։ Բայց այդ մի լամպը խցկելու տեղ չկա։ Լրագրավաճառներն այնպիսի ոռնոց են բարձրացնում, որ կոկորդը մաքրելու համար ոչ թե մի շաբաթ է պետք, այլ տարիների համառ աշխատանք։ Բարձր երկնքում, «Պարամաունտ» երկնաքերծի անհաշվելի հարկերից մեկում բոցկլտում է էլեկտրական թվատախտակը։ Ոչ աստղերն են երևում, ոչ լուսինը։ Ռեկլամների լույսը մթագնում է ամեն ինչ։ Լուռ հոսանքով սլանում են ավտոմեքենաները։ Ցուցափեղկերում վանդականաշխ փողկապների արանքում պտտվում են և նույիսկ մահացու օղակներ կատարում լուսատու փոքրիկ գնանիշներով պիտակներ։ Դրանք արդեն միկրոօրգանիզմներ են՝ Բրոդվեյի էլեկտրականության տիեզերքում։ Սարսափրլի ղռվռոցի մեջ, մի հանգիստ մուրացկան նվագում է սաքսոֆոն։ Ցիլինդրավոր մի ջենտլմեն թատրոն է գնում, և կողքին անպայման մի տիկին՝ երեկոյան քղանցքավոր հագուստով։ Մի կույր լուսնոտի պես առաջ է գնում իր ուղեկցող շնիկով։ Երիտասարդներից ոմանք ման են գալիս անգլխարկ։ Դա մոդայիկ է։ Լապտերների տակ պսպղում են հարթ սանրած մազերը։ Անպետք ու թանկարժեք սիգարների հոտ է գալիս։
- Հենց այն պահին, երբ մենք մտածում էինք, թե որչափ հեռու ենք գտնվում Մոսկվայից մեր առջև կայծկլտացին «Կամեո» կինեմատոգրաֆի կրակները։ Այնտեղ ցույց էին տալիս սովետական «Նոր Գուլիվեր» ֆիլմը։
- Բրոդվեյի ափակոծությունը մեզ մի քանի անգամ ետ ու առաջ տարավ և նետեց մի ինչ֊որ փողոց։
- Մենք դեռ ոչինչ չգիտեինք քաղաքի մասին։ Ուստի և փողոցների անունները տալ չէինք կարող։ Հիշում ենք միայն, որ կանգնել էինք վերերկրյա երկաթուղու ինչ֊որ տախտակամածի տակ։ Կողքներովս ավտոբուս էր անցնում, և մենք առանց մտածելու ցատկեցինք նրա մեջ։
- Նույնիսկ շատ օրեր անց, երբ մենք արդեն սկսել էինք կողմնորոշվել Նյու֊Յորքի ջրապտույտում, չէինք կարողանում վերհիշել, թե ուր տարավ մեզ ավտոբուսն այն առաջին իրիկունը։ Թվում է, թե դա չինական արվարձան էր։ Բայց հնարավոր է, որ դա իտալականն էր կամ հրեականը։
- Մենք քայլում էինք գարշահոտ, նեղ փողոցներով։ Ոչ, այստեղ էլեկտրականությունը վարժեցված չէր, այլ սովորական։ Նա բավականին աղոտ լուսավորում էր և ոչ մի ցատկ չէր անում։ Հսկա մի ոստիկան կանգնել էր տան պատին հենված։ Նրա լայն, հրամայական դեմքի վերևում, գլխարկի վրա փայլում էր Նյու֊Յորք քաղաքի ոսկե զինանշանը։ Նկատելով այն անվստահությունը, որով մենք քայլում էինք փողոցում, նա ընդառաջ եկավ մեզ, բայց հարց չստանալով, կարգ ու կանոնի վեհատեսիլ ու ձգված այդ ներկայացուվիչը նորից ընդունեց իր նախկին դիրքը։
- Մի քոսոտ տնակից անսպասելի տաղտկալի երգ էր լսվում։ Տան մուտքի մոտ կանգնած մի մարդ ասաց, որ դա Փրկության բանակի օթևանն է։
- ― Ովքե՞ր կարող են այնտեղ գիշերել։
- ― Ամեն ոք։ Ոչ ոք չի հարցնի նրա ազգանունը, ոչ ոք չի հետաքրքրվի նրա զբաղմունքով և նրա անցյալով։ Գիշերօթիկներն այստեղ ստանում են ձրի անկողին, սուրճ և հաց։ Հետո նրանք կարող են գնալ։ Միակ պայմանը ― պետք է մասնակցել իրիկվա և առավոտվա աղոթքին։
- Տնից լսվող երգը վկայում էր, որ այժմ կատարվում էր այդ միակ պայմանը։ Մենք ներս մտանք։
- Քսանհինգ տարի սրանից առաջ, այս շենքը եղել է չինական ափիոնի ծխարան։ Դա մի կեղտոտ և մռայլ անառականոց է եղել։ Այժմ նա մաքրվել է, բայց կորցնելով երբեմնի էկզոտիկան, մնացել է նույն մռայլ շենքը։ Նախկին անառականոցի վերին մասում աղոթում էին, ներքևում տեղավորված էր ննջարանը, մերկ պատեր, քարե մերկ հատակ, քաթանե շարժական մահճակալներ։ Վատ սուրճի և խոնավության հոտ էր փչում, որը միշտ հիշեցնում է հիվանդանոցա֊բարեգործական մաքրություն։ Մի խոսքով, դա Գորկու «Հատակումն» էր, ամերիկյան բեմադրությամբ։
- Կոխկրտված դահլիճում, ամֆիթատրոնի ձևով մինչև փոքրիկ բեմը իջնող նստարանների վրա, փայտացած վիճակում նստել էին երկու հարյուր գիշերողներ։ Հենց նոր վերջացել էր երգասացությունը, սկսվել էր ծրագրի հետևյալ համարը։
- Բեմի վրա ցցված ամերիկյան ազգային դրոշի և պատերից կախված ավետարանական տեքստերի արանքում, միմոսի պես ցատկոտում էր կարմրադեմ, սև կոստյումով մի ծերուկ։ Նա խոսում և ձեռքերը շարժում էր այնպիսի կրքոտությամբ, ասես ինչ֊որ բան էր ծախում։ Մինչդեռ նա պատմում էր իր կյանքի ուսանելի պատմությունները․ այն բարեբար բեկման մասին, որ տեղի էր ունեցել իր հետ, երբ նա ոգով հակվել էր առ աստված։
- Նա եղել է թափառաշրջիկ («այնպիսի սարսափելի թափառաշրջիկ, ինչպիսին դուք եք, քավթառ սատանաներ»)։ Նա իրեն շատ վատ էր պահում, անարգում էր աստծուն («հիշեցեք ձեր սովորությունները, բարեկամներս»), գողություն արել է, այո՛, դժբախտաբար եղել է։ Այժմ վերջ է տրված այդ ամենին։ Այժմ նա ունի իր տունը, ապրում է օրինավոր մարդու նման («աստված մեզ ստեղծել է իր կերպարանքով ու նմանությամբ, այնպես չէ՞»)։ Վերջերս նա նույնիսկ գնել է ռադիոընդունիչ։ Եվ այդ ամենը նա ստացել է անմիջականորեն աստծու օգնությամբ։
- Ծերուկը ճառախոսում էր արտասովոր սանձարձակությամբ և, ըստ երևույթին, ելույթ էր ունենում արդեն հազարերորդ անգամ, եթե ոչ ավելին։ Նա շրխկացնում էր մատներով, երբեմն խռպոտ քրքջում էր, հոգևոր կուպլետներ էր երգում և մեծ ոգևորությամբ խոսքը ավարտեց․
- ― Օ՜ն, ուրեմն, երգենք, եղբայրներ։
- Նորից լսվեց անասելի տաղտկալի երգը։
- Գիշերողները սարսափելի էին։ Գրեթե բոլորն էլ տարիքավոր էին։ Չսափրված, մարած աչքերով, նրանք օրորվում էին իրենց կոպիտ նստարանների վրա։ Նրանք երգում էին հեզությամբ և ծուլորեն։ Մի քանիսը չէին կարողանում հաղթահարել ցերեկվա հոգնածությունը և քնում էին։
- Մենք անմիջապես պատկերացրինք նրանց թափառումները՝ Նյու֊Յորքի ահավոր վայրերով, կամուրջների և ամբարանոցների տակ, աղբակույտերում, մարդկային անկման մշտնջենական մառախուղի մեջ անցկացրած նրանց օրերը։ Այդ ամենից հետո տանջանք էր օթևանում նստելը և շարականներ երգելը։
- Ապա լսարանի առջև հանդես եկավ ոստիկանական առողջությամբ ցոլացող մի քեռի։ Նա ոդևիլյան մանուշակագույն քիթ ուներ և նավապետի ձայն։
- Նա վերին աստիճանի սանձարձակ մարդ էր։ Նորից պատմություն սկսվեց աստծուն դիմելու օգուտի մասին։ Պարզվում է, որ նավապետը ևս ժամանակին եղել է կարգին ցոփ կյանք վարողի մեկը։ Նրա երևակայությունը փոքր էր, և նա վերջացրեց հայտարարելով, որ հիմա ինքն էլ աստծու օգնությամբ ռադիոընդունիչ ունի։
- Նորից երգեցին։ Նավապետը թափահարում էր ձեռքը, ցույց տալով կապելմեյստերի մեծ փորձ։ Երկու հարյուր հոգի, որոնց կյանքը փոշի էր դարձել, նորից լսում էին այդ անպատկառ շաղակրատանքը։ Մուրացիկ մարդկանց աշխատանք չէր, որ առաջարկում էին, նրանց առաջարկում էին աստծուն, որ չար էր ու պահանջկոտ ինչպես սատանան։
- Գիշերողները չէին առարկում։ Մի գավաթ սուրճով և մի կտոր հացով՝ աստված դեռ էլի ոչինչ, ընդունելի էր։ Երգենք, ուրեմն, եղբայրներ, ի փառս սրճային աստծու։
- Մենք նորից քայլում էինք ինչ֊որ հետնախորշերով և դարձյալ չգիտեինք, թե որտեղ ենք գտնվում։ Շանթ ու որոտով սլանում էին գնացքները՝ վերերկրյա երկաթուղու երկաթյա տախտակամածներով։ Բաց գույնի գլխակավոր երիտասարդները խռնվել էին դեղատների մոտ, կարճ ֆրազներ փոխանակելով։ Նրանց շարժուձևերն իսկ և իսկ նման էին Վարշավայում, Կրախմալնայա փողոցի վրա բնակվող երիտասարդների շարժուձևերին։ Վարշավայում գտնում են, որ Կրախմալնայա փողոցի վրա ապրող ջենտլմենը աստված գիտի, թե ինչ է։ Լավ է, եթե պարզապես մի գող է, թե չէ կարող է ավելի վատթար լինել։
- Ուշ երեկոյան վերադարձանք հյուրանոց, Նյու֊Յորքից ոչ հիասթափված և ոչ էլ հիացած, այլ ավելի շուտ անհանգստացած նրա վիթխարիությամբ, հարստությամբ և աղքատությամբ։
Գլուխ երրորդ — Ինչ կարելի է տեսնել հյուրանոցի պատուհանից
- Նյու֊Յորքում անցկացրած առաջին ժամերը, գիշերային զբոսանքը քաղաքով, իսկ հետո հյուրանոց վերադառնալը, ասես ինչ֊որ մի իրադարձություն, ընդմիշտ կմնան մեր հիշողության մեջ։
- Մինչդեռ, ըստ էության, ոչ մի արտակարգ բան չէր պատահել։
- Մենք մտանք հյուրանոցի շատ հասարակ մարմարե նախասրահը։ Աջում փայտե հարթ արգելապատի հետևում աշխատում էին երկու երիտասարդ գրասենյակային ծառայող։ Երկուսն էլ գունատ այտերով էին, լավ սափրված և սև, փոքրիկ բեղիկներով։ Քիչ հետո ավտոմատ հաշվեմեքենայի առջև նստել էր գանձապահուհին։ Ձախում տեղավորված էր ծխախոտի կրպակը։ Վաճառասեղանի ապակու տակ խիտ շարված էին սիգարներով լի փայտե բաց տուփերը։ Յուրաքանչյուր սիգար փաթաթված էր թափանցիկ փայլուն թղթով, ընդ որում սիգարների կարմիր ոսկենախշ օղակները հագցված էին թղթի վրայից։ Բայց տուփերի սպիտակ ու փայլուն երեսների վրա պատկերված էին հնատարազ հաստաշուրթ գեղեցկուհիներ՝ վարդագույն այտերով, ոսկե և արծաթե մեդալներ, շքանշաններ, կանաչ արմավենիներ և ծխախոտ հավաքող նեգրուհիներ։ Տուփերի վրա նշված էր գինը․ հատը՝ հինգ, տասը կամ տասնհինգ ցենտ, կամ՝ տասնհինգ ցենտ երկու հատին և տասը՝ երեքին։ Սիգարներից առավել խիտ շարված էին փափուկ փաթեթներով փոքր, լիքը լցրած սիգարեթները, որոնք նույնպես փաթաթված էին թափանցիկ թղթով։ Ամերիկացիներն ամենից ավելի ծխում են մուգ կանաչ փաթեթով, մեջտեղը կարմիր շրջագծով «Լակի Ստրայկ»՝ ոսկետառ մակագրությամբ, սպիտակ փաթեթով «Չեստերֆիլդը» և սրճագույն ուղտի նկարով, դեղին փաթեթով «Քեմալը»։
- Նախասրահի մուտքի դիմացի ողջ պատը զբաղեցնում էին ոսկեզոծ դռնակներով ընդարձակ լիֆտերը։ Դռնակները մերթ աջ էին բացվում, մերթ ձախ, մեկ մեջտեղ, իսկ լիֆտից, դուռը բացող երկաթե լծակից բռնած դուրս էր ցցվում ոսկե լամպասներով շալվար և հյուսված ուսադիրներով կանաչ բաչկոն հագած մի նեգր։ Ճիշտ այնպես, ինչպես Մոսկվայի Հյուսիսային կայարանում ռադիո֊բարձրախոսն է հաղորդում ամառանոցավորներին, որ առաջիկա գնացքն առանց կանգառումի գնալու է մինչև Միտիշչի, իսկ այնուհետև կանգնելու է ամենուրեք, այստեղ էլ նեգրերն էին հաղորդում, որ լիֆտը գնում է մինչև տասնվեցերորդ հարկը կամ մինչև երեսուներկուերորդ հարկը։ Հետագայում մենք հասկացանք ադմինիստրացիայի այդ փոքրիկ խորամանկությունը․ տասնվեցերորդ հարկում են գտնվում ռեստորանն ու սրճարանը։
- Մենք մտանք լիֆտ, և այն վեր սլացավ։ Լիֆտը կանգ էր առնում, նեգրը բացում էր դռնակը և բղավում «Ափ» (վեր), ուղևորները տալիս էին իրենց հարկի համարը։ Մտավ մի կին։ Այդ ժամանակ բոլոր տղամարդիկ հանեցին իրենց գլխարկները և մնացին գլխաբաց։ Նույնն արինք և մենք։ Դա առաջին ամերիկյան սովորությունն էր, որի հետ մենք ծանոթացանք։ Բայց օտար երկրի սովորությունների հետ ծանոթանալն այնքան էլ հեշտ չի տրվում և գրեթե միշտ ուղեկցվում է անակնկալներով։ Մի քանի օր անց, մի առիթով բարձրանում էինք լիֆտով մեր հրատարակչի մոտ։ Ներս մտավ մի կին, մենք հին և փորձված նյույորքցիների շտապողականությամբ հանեցինք գլխարկներս։ Սակայն մյուս տղամարդիկ չհետևեցին մեր ասպետական օրինակին և նույնիսկ հետաքրքրությամբ նայեցին մեզ։ Պարզվեց, որ գլխարկ պետք է հանել միայն մասնավոր և հյուրանոցային լիֆտերում։ Այն շենքերում, որտեղ մարդիկ բիզնես են անում, կարելի է մնալ գլխարկով։
- Քսանյոթերորդ հարկում մենք դուրս եկանք լիֆտից և նեղ միջանցքով քայլեցինք դեպի մեր համարը։ Նյու֊Յորքի երկրորդ կարգի վիթխարի հյուրանոցները քաղաքի կենտրոնում կառուցվում են չափազանց խնայողությամբ․ միջանցքները նեղ են, սենյակները թեև թանկ, բայց փոքր են, առաստաղները ստանդարտ բարձրության, այսինքն ցածր։ Պատվիրատուն կառուցողի առաջ խնդիր է դնում՝ երկնաքերծի մեջ որքան հնարավոր է շատ սենյակներ խցկել։ Սակայն այդ փոքր սենյակները շատ մաքուր և բարեհարմար են։ Այնտեղ միշտ կա տաք և սառը ջուր, ցնցուղ, նամակի թուղթ, հեռագրի բլանկներ, հյուրանոցի նկարով բացիկներ, թղթե տոպրակներ՝ կեղտոտ սպիտակեղենի համար և տպագիր բլանկներ, որտեղ մնում է միայն լրացնել այն թվերը, որոնք ցույց են տալիս լվացքատուն տրվող սպիտակեղենի քանակը։ Ամերիկայում լվանում են արագ և անասելի լավ։ Արդուկած վերնաշապիկներն ավելի լավ տեսք ունեն, քան խանութի ցուցափեղկում դրված նոր վերնաշապիկները։ Նրանցից յուրաքանչյուրը դրվում է թղթե գրպանի մեջ, կապվում է լվացքատան դրոշմանիշը կրող ժապավենով և խնամքով ամրացվում քորոցներով։ Բացի այդ, սպիտակեղենը լվացքատնից գալիս է կարկատված, գուլպաների մաշված տեղերը՝ ասեղնալցված։ Կոմֆորտն Ամերիկայում բնավ ճոխության նշան չէ։ Այն ստանդարտ է և մատչելի։
- Մտնելով սենյակ մենք սկսեցինք փնտրել միացուցիչը և երկար չէինք կարողանում հասկանալ, թե ինչպես են այստեղ միացնում լույսը։ Մենք թափառում էինք սենյակից սենյակ, նախ՝ խարխափելով, հետո լուցկի էինք վառում, պրպտում պատերը, ուսումնասիրում դռներն ու լուսամուտները, բայց ոչ մի տեղ միացուցիչ չկար։ Մի քանի անգամ հուսահատվեցինք և նստեցինք մթության մեջ հանգստանալու։ Վերջապես գտանք։ Յուրաքանչյուր լամպի կողքից կախված էր բարակ մի շղթա՝ ծայրին փոքրիկ գնդիկ։ Շղթայից քաշելուն պես էլեկտրականությունը վառվում էր։ Նորից քաշես՝ կմարի։ Անկողինները գիշերվա համար պատրաստված չէին և մենք սկսեցինք փնտրել զանգի կոճակը՝ աղախին կանչելու համար։ Կոճակ չկար։ Մենք փնտրեցինք, ամենուրեք, ձգեցինք բոլոր կասկածելի պարանները, բայց այդ չոգնեց։ Այն ժամանակ մենք հասկացանք, որ ծառայողներին պետք է կանչել հեռախոսով։ Զանգահարեցինք դռնապանին և կանչեցինք աղախնուն։ Եկավ մի նեգրուհի։ Նա բավականին վախեցած տեսք ուներ, իսկ երբ մենք խնդրեցինք անկողինը պատրաստել, նրա վախն ավելի սաստկացավ։ Անկողինը այնուհանդերձ նա պատրաստեց, բայց դեմքի արտահայտությունն այնպիսին էր, ասես որոշակի ապօրինի գործով էր զբաղված։ Ընդ որում, նա շարունակ մեզ ասում էր՝ «իես սըր»։ Համարում գտնվելու կարճ ժամանակամիջոցում, նա մի երկու հարյուր անգամ կրկրնեց՝ «իես սըր»։ Հետո մենք իմացանք, որ հյուրանոցներում անկողինը պատրաստում են հենց իրենք՝ ապրողները և մեր գիշերային ազդանշանը աննախընթաց իրադարձություն էր հյուրանոցի պատմության մեջ։
- Հյուրանոցում կար այնպիսի կահույք, որպիսին մենք հետագայում տեսանք Ամերիկայի բոլոր հյուրանոցներում առանց բացառության ― Արևելքում, Արևմուտքում կամ Հարավում։ Հյուսիսում մենք չեղանք։ Բայց հիմք կար ենթադրելու, որ այնտեղ էլ մենք կգտնեինք ճիշտ այսպիսի նյույորքյան կահույք․ սրճագույն կոմոդ՝ հայելիով, հմտորեն փայտի գույն տված մետաղյա մահճակալներ, մի քանի փափուկ աթոռ, օրորվող բազկաթոռ և բարալիկ ու երկար ոտքերով, ստվարաթղթե մեծ լուսամփոփներով, շարժական շտեպսելային լամպեր։
- Կոմոդի վրա գտանք սև կազմով մի հաստ գիրք։ Գրքի վրա կար հյուրանոցի ոսկե դրոշմանիշը։ Պարզվեց, որ դա ավետարան է։ Այդ հինավուրց աշխատասիրությունը հարմարեցված էր գործնական մարդկանց, որոնց ժամանակը խիստ սահմանափակ է։ Առջին էջի վրա ցանկն էր, որ հատկապես կազմել էր հյուրանոցի հոգատար ադմինիստրացիան։
- «Հոգեկան տարակուսանքները փարատելու համար ― էջ՝ այսինչ, տեքստ՝ այնինչ։
- Ընտանեկան անախորժությունների դեպքում ― Էջ՝ այսինչ, տեքստ՝ այնինչ։
- Դրամական դժվարությունների դեպքում՝ էջ․․․, տեքստ․․․։
- Գործի հաջողության համար, էջ․․․, տեքստ․․․»։
- Այս էջը փոքր֊ինչ ճարպակալված էր։
- Մենք բացեցինք պատուհանները։ Սրանք նույն պես բացվում էին ամերիկյան ձևով․ բնավ ոչ այնպես, ինչպես Եվրոպայում։ Նրանց պետք է բարձրացնել, ինչպես երկաթուղու վագոնի պատուհանը։
- Մեր սենյակների պատուհանները բացվում էին երեք կողմի վրա։ Ներքևում փռված էր գիշերային Նյու֊Յորքը։
- Ի՞նչը կարող է ավելի հրապուրիչ լինել, քան օտար քաղաքի կրակները, որոնք խիտ լցրել են այս ընդարձակ օտար աշխարհը, որը պառկել է քնելու Ատլանտիկ օվկիանոսի ափին։ Այնտեղից, օվկիանոսի կողմից, փչում էր տաք քամի։ Բոլորովին մոտիկ բարձրանում էին մի քանի երկնաքերծեր։ Թվում էր, թե հեշտությամբ կարելի է ձեռքդ հասցնել նրանց։ Նրանց լուսավոր պատուհանները կարելի էր հաշվել։ Գնալով, կրակներն ավելի էին խտանում։ Նրանց մեջ առանձնապես պայծառները կային, որոնք ձգվում էին ուղիղ, երբեմն փոքր֊ինչ կոր շղթայով(հավանորեն փողոցային լապտերներ էին)։ Ավելի հեռվում փայփլում էր մանր կրակների ոսկե, հոծ ծակոտկենը, ապա սկսվում էր մութ, չլուսավորված շերտ (Հուդզո՞նն էր դա, թե միգուցե Արևելյան գետը)։ Ու կրկին արվարձանների ոսկե մշուշը, անծանոթ փողոցների և հրապարակների համաստեղությունը։ Կրակների այս աշխարհում, որն սկզբում անշարժ էր թվում, կարելի էր նկատել որոշ շարժում։ Ահա գետի վրայով դանդաղ անցավ նավակի կարմիր կրակը։ Փողոցով սուրաց շատ փոքրիկ մի ավտոմոբիլ։ Երբեմն հանկարծակի, գետի մյուս ափում, ինչ֊որ տեղ, թարթելով հանգչում էր փոշու հյուլեի նման փոքրիկ մի կրակ։ Հավանորեն Նյու֊Յորքի յոթ միլիոն բնակիչներից մեկը, լույսը մարելով, պառկեց քնելու։ Ո՞վ էր նա։ Գրագի՞ր, թե՞ վերերկրյա երկաթուղու ծառայող։ Կամ միգուցե պառկեց քնելու մի գործակատար միայնակ աղջիկ(նրանք այնքա՜ն շատ են Նյու֊Յորքում)։ Եվ հիմա երկու բարակ վերմակի տակ պառկած, Հուդզոնի շոգենավային շչակներից սրտնեղած, նա իր երազանքներում տեսնում է մի միլիոն դոլար (1.000.000)։
- Քնել էր Նյու֊Յորքը, և միլիոնավոր էլեկտրական լամպերը հսկում էին նրա քունը։ Քնել էին Շոտլանդիայից, Իսլանդիայից, Համբուրգից ու Վիեննայից, Կովնոյից ու Բելոստոկից, Նեապոլից և Մադրիդից, Տեխասից, Դակոտայից և Արիզոնից եկածները, քնել էին Լատինական Ամերիկայից, Ավստրալիայից, Աֆրիկայից ու Չինաստանից եկածները։ Քնել էին սև, սպիտակ ու դեղին մարդիկ։ Թեթևակի երերվող կրակներին նայելիս ցանկանում էիր շուտ իմանալ, թե ինչպես են աշխատում այդ մարդիկ, ինչպես են զվարճանում, ինչի մասին են երազում, ինչ հույսեր ունեն, ինչ են ուտում։
- Վերջապես բոլորովին ուժասպառ պառկեցինք և մենք։ Առաջին օրվա համար տպավորությունները չափից դուրս շատ էին։ Նյու֊Յորքը հնարավոր չէր կլանել այդպիսի մեծ դոզաներով։ Դա սարսափելի և միաժամանակ հաճելի զգացում է, երբ մարմինդ կատարյալ հանգիստ վիճակում՝ պառկած է ամերիկյան հարմարավետ մահճակալին, իսկ միտքդ դեռ շարունակում է օրորվել «Նորմանդիայի» վրա, գնալ տաքսիի հարսանեկան կառեթով ու վազելով Բրոդվեյով՝ շարունակում ճամբորդել։
- Առավոտյան արթնանալով մեր քսաներորդ հարկում և պատուհանից դուրս նայելով, Նյու֊Յորքը գտանք վաղորդյան թափանցիկ մշուշում։
- Դա, ինչպես ասում են, գյուղական խաղաղ պատկեր էր։ Մի քանի սպիտակ ծխիկներ երկինք էին բարձրանում, իսկ քսանհինգ հարկանոց փոքրիկ խրճիթի գագաթնաձողին նույնիսկ մի իդիլլիկ մետաղե աքաղաղ էր ամրացված։ Վաթսունհարկանի երկնաքերծերը, որոնք երեկ երեկոյան շատ մոտ էին թվում, մեզանից բաժանված էին առնվազն մի տասնյակ երկաթյա կարմիր կտուրներով և հարյուրավոր ծխնելույզներով ու ձեղնալուսամուտներով, որոնց արանքներում փռված էր սպիտակեղեն և թափառում էին սովորական կատուներ։ Անկիզելի պարիսպների վրա երևում էին ռեկլամային մակագրություններ։ Երկնաքերծերի պատերը լեցուն էին աղյուսային տաղտուկով։ Նյու֊Յորքի շենքերի մեծամասնությունը կառուցված էր կարմիր աղյուսից։
- Նյու֊Յորքը մեկից բացվում էր մի քանի հարթություններով, ամենավերին հարթությունը գրավում էին երկնաքերծերի գլուխները, որոնք ավելի բարձր էին, քան մեր երկնաքերծը։ Նրանք պսակվում էին ձողերով, արևի տակ հուրհրացող ապակյա կամ ոսկե գմբեթներով կամ մեծ ժամացույցներ ունեցող աշտարակներով։ Աշտարակները ևս չորսհարկանի տներ էին։ Մեր տեսողության համար ամբողջապես բաց հետևյալ հարթության վրա, բացի ծխնելույզներից, ձեղնալուսամուտներից և կատուներից, կարելի էր տեսնել տափակ կտուրներ, որոնց վրա տեղավորված էր միհարկանի փոքրիկ տնակ՝ պարտեզով, հյուծված ծառերով, աղյուսապատ ծառուղիներով, շատրվանիկով և ծղոտե ամառանոցային բազկաթոռներով։ Այստեղ, գրեթե, ինչպես Կլյազմայում, կարելի է հիանալի ժամանակ անցկացնել, շնչելով ծաղիկների բենզինային հոտը և ունկնդրելով վերերկրյա երկաթուղու ներդաշնակ ոռնոցին։ Երկաթուղու գծերը գցված են երկաթյա սյուների վրա և անցնում են երկրորդ և երրորդ հարկերի բարձրությամբ և միայն քաղաքի մի քանի տեղերում հասնում են մինչև հինգերորդ և վեցերորդ հարկերին։ Այդ տարօրինակ կառուցվածքը մերթ ընդ մերթ սարսափելի դղրդոց է արձակում, որից մարդու ուղեղը սառչում է։ Առողջ մարդիկ դրանից դառնում են ջղային, ջղայինները խելագարվում են, իսկ խելագարները ցատկոտում են իրենց խցանե սենյակներում և մռնչում առյուծի պես։ Վերջին ու հիմնական հարթությունը, փողոցների հարթությունը տեսնելու համար պետք է փոքր֊ինչ պատուհանից կռանալ և ուղիղ անկյան տակ նայել ներքև։ Այնտեղ, ինչպես շուռ տված հեռադիտակից, երևում էր խաչմերուկը՝ փոքր, ավտոմեքենաներով, հետիոտներով, փողոց նետած լրագրերով և երկու շարք փայլուն կոճակներով, որոնք ամրացված էին փողոցի այն տեղում, որտեղով թույլատրվում էր հետիոտներին անցնել։
- Մյուս պատուհանից երևում էր Հուդզոն գետը, որը Նյու֊Յորք նահանգը բաժանում էր Նյու֊Ջերսի նահանգից։ Մինչև Հուդզոն հասնող տները պատկանում են Նյու֊Յորք քաղաքին, իսկ գետի մյուս ափի տները՝ Ջերսի֊սիթի քաղաքին։ Մեզ ասացին, որ առաջին հայացքից տարօրինակ թվացող վարչական այդ բաժանումը ունի իր հարմարությունները։ Կարելի է, օրինակ, ապրել մի նահանգում, բայց աշխատել մյուսում։ Կարելի է նույնպես սպեկուլյացիայով զբաղվել Նյու֊Յորքում, իսկ հարկ վճարել Ջերսիում։ Ի դեպ, այնտեղ հարկերն այնքան էլ մեծ չեն։ Դա մի տեսակ աննկատելի է դարձնում բորսայականի գորշ ու միօրինակ կյանքը։ Կարելի է ամուսնանալ Նյու֊Յորքում, իսկ Նյու֊Ջերսիում բաժանվել։ Կամ ընդհակառակն։ Նայած թե որտեղ ավելի մեղմ է ապահարզանի օրենքը կամ էժան է նստում ապահարզանի արարողությունը։ Մենք, օրինակ, երկրում ճանապարհորդելու համար ավտոմեքենա գնելուց հետո այն ապահովագրեցինք Նյու֊Ջերսիում, որը և մի քանի դոլարով էժան նստեց, քան Նյու֊Յորքում։
Գլուխ չորրորդ — Ախորժակը կորչում է ուտելու պահին
- Առաջին անգամ այստեղ ժամանող մարդը կարող է աներկյուղ լքել իր հյուրանոցը և խորանալ Նյու֊Յորքի թավուտների մեջ։ Մոլորվել դժվար է Նյու֊Յորքում, թեև բազում փողոցներ զարմանալիորեն նման են իրար։ Գաղտնիքը հասարակ է։ Փողոցները բաժանվում են երկու տեսակի․ երկայնակի՝ ավենյու և լայնակի՝ աթրիթ։ Այդպես է նախագծված Մանհետտեն կղզին։ Իրար զուգահեռ գնում են առաջին, երկրորդ և երրորդ ավենյուները։ Այնուհետև նրանց զուգահեռ՝ Լեկսինգտոն ավենյուն։ Չորրորդ ավենյուն, որի շարունակությունը կենտրոնական կայարանից սկսած կոչվում է Պարկ֊ավենյու (սա հարուստների փողոցն է), Մեդիսոն֊ավենյու, առևտրական, գեղեցիկ հինգերորդ ավենյուն, Վեցերորդ, Յոթերորդ և այլն։ Հինգերորդ ավենյուն քաղաքը բաժանում է երկու մասի՝ Արևելք և Արևմուտք։ Բոլոր այդ ավենյուները (իսկ դրանց թիվը քիչ է) հատում են սթրիթները, որոնք մի քանի հարյուր են։ Եվ եթե ավենյուները ինչ֊որ տարբերիչ նշաններ ունեն (մի քանիսը լայն են, մյուսները՝ նեղ, Երրորդի և Յոթերորդի վերևով անցնում է վերերկրյա երկաթուղին, Պարկ ավենյուի մեջտեղում պուրակ է տնկված։ Հինգերորդ ավենյուի վրա բարձրանում են «Իմպայր Սթեյթ Բիլդինգը» և «Ռադիոսիթին»), ապա սթրիթները բոլորովին նման են իրար և դժվար թե արտաքին նշաններից նրանց տարբերի նույնիսկ Նյու֊Յորքի հին բնակիչը։
- Նյու֊Յորքի երկրաչափությունը խախտում է գալարուն Բրոդվեյը, որը քաղաքը հատում է շեղակի և ձգվում մի քանի տասնյակ կիլոմետր։
- Հետիոտների և ավտոմոբիլների հիմնական վտառները շարժվում են լայն ավենյուներով։ Նրանց տակ անց է կացված սովբեյի ածխահորերին նմանվող սև և խոնավ չորսգծանի թունելները։ Նրանց վերևում շառաչում է երկաթաձայն «Էլեվեյթեդը» (վերերկրյա երկաթուղին)։ Այստեղ ամեն տեսակի տրանսպորտ կա՝ և մի քանի հնօրյա, երկհարկանի ավտոբուսներ և տրամվայներ։ Հավանորեմ Կիևում, ուր ոչնչացրել են տրամվայի շարժումը գլխավոր փողոցում, շատ կզարմանան, իմանալով, որ տրամվայ է անցնում նույնիսկ Բրոդվեյով, աշխարհի ամենաբանուկ փողոցով։ Վ՜այ այն մարդուն, որին անհրաժեշտ է քաղաքն անցնել ոչ թե երկարությամբ, այլ լայնքով և որի գլխում ծագել է խելացնոր միտք՝ դրա համար վերցնել տաքսի֊կեբ։ Տաքսին շրջվում է դեպի սթրիթ և անմիջապես ընկնում խրոնիկական խցանի մեջ։ Մինչ ոստիկանները ավտոմոբիլների փնչացող նախիրը քշում են երկարավուն ավենյուներով, կեղտոտ ու նեղլիկ սթրիթներում հավաքվում է զայրացած ձախողակների, խելացնորների խաժամուժը, որը քաղաքը կտրում է ոչ թե երկարությամբ, այլ լայնքով։ Հերթը ձգվում է մի քանի արվարձան, վարորդները շուռումուռ են գալիս իրենց նստատեղերում, ուղևորները գլուխներն անհամբեր դուրս են հանում պատուհաններից և թեք ընկնելով՝ թախծոտ բացում են լրագրերը։
- Դժվար է հավատալ, բայց մի ինչ֊որ յոթանասուն տարի առաջ Հինգերորդ ավենյուի և 42֊րդ փողոցի անկյունում, հենց այն տեղում, ուր հինգ րոպեի ընթացքում կուտակվում է այնքան ավտոմեքենա, որչափ որ չկա ամբողջ Լեհաստանում, կանգնած է եղել փայտե իջևանատուն, որն ի գիտություն պարոն ուղևորների, ցուցադրել է երկու բազմանշանակալից պլակատ․
- Չի թույլատրվում կոշիկներով պառկել անկողնու վրա
- Արգելվում է պառկել նույն անկողնում վեցից ավելի կենվորի
- Մենք դուրս եկանք հյուրանոցից, որպեսզի որևէ տեղ նախաճաշենք և շուտով հայտնվեցինք 42֊րդ փողոցում։ Նյու֊Յորքում ապրած առաջին օրերը ուր էլ գնալու լինեինք, անպայման ընկնում էինք 42֊րդ փողոցը։
- Մեզ տանող բազմության մեջ լսվում էին նյույորքյան արագ խոսակցության բեկորներ, մի խոսակցություն, որը հավանորեն խորթ է ոչ միայն մոսկվացու, այլև լոնդոնցու ականջին։ Պատերի տակ նստել էին կոշիկ մաքրող տղաներ, որոնք խոզանակներով կտկտացնում էին իրենց կոշտ ու կոպիտ փայտե արկղներին և կանչում մարդկանց։ Փողոցային լուսանկարիչները «լեյկաներով» նշան էին բռնում անցորդներին, ընտրելով մեծ մասամբ դամաների հետ անցնող կավալերների և գավառացիների։ Փակաղակը չխկացնելուց հետո լուսանկարիչը մոտենում էր հարձակման օբյեկտին և հանձնում իր արհեստանոցի տպագիր հասցեն։ Լուսանկարված անցորդը քսանհինգ ցենտով կարող է ստանալ իր լուսանկարը, հիանալի լուսանկար, ուր նա հանված է հանկարծակիի եկած՝ բարձրացրած ոտքով։
- Կամուրջի մյուս սյունամիջի տակ, որի ստվերում փայլփլում էր անցած գիշեր անձրևից մնացած ցեխը, գլխարկը մի կողմ քաշած և կոճակներն արձակ վերնաշապիկով մի մարդ կանգնել ու ճառ էր ասում։ Շուրջը հավաքվել էին երկու տասնյակ հետաքրքրասերներ։ Դա վերջերս Լուիզիանայում սպանված սենատոր Հյու Լոնգի գաղափարների պրոպագանդողն էր։ Նա խոսում էր հարստության բաժանման մասին։ Ունկնդիրները հարցեր էին տալիս։ Նա պատասխանում էր։ Թվում էր, թե նրա գլխավոր խնդիրը լսարանը ծիծաղեցնելն է։
- Նրանցից ոչ հեռու, արևկող մայթի վրա, կանգնել էր փրկության բանակից մի հաստլիկ նեգրուհի՝ հնաձև գլխարկով և մաշված կոշիկներով։ Նա հանեց ճամպրուկից մի զանգ և ուժեղ զանգահարեց։ Նա ճամպրուկը դրել էր ուղիղ մայթի վրա, իր ոտքերի մոտ։ Սպասելով այնքան, մինչև որ հանգուցյալ սենատորին հարգողներից մի քանիսը քոչեցին իր մոտ, արևից աչքերը կկոցելով, բիբերը պտտեցնելով և իր հաստ կրծքին խփելով սկսեց ինչ֊որ բաներ բղավել։ Մենք անցանք մի քանի թաղամաս, իսկ նեգրուհու բղավոցը դեռ հստակ լսվում էր անհանգիստ քաղաքի միաձույլ աղմուկի մեջ։
- Պատրաստի հագուստեղենի խանութի առջև հանգիստ անցուդարձ էր անում մի մարդ։ Նա կրծքին և մեջքին կրում էր երկու միանման պլակատներ․ «Այստեղ գործադուլ են անում»։ Հետևյալ փողոցում ետ ու առաջ էին քայլում ևս մի քանի պիկետավորներ։ Անկյունի խանութի մեծ ցուցափեղկի վերևում, չնայած արևոտ առավոտին, վառվում էին էլեկտրական կապույտ լույսեր ― «Սրճարան»։ Սրճարանը մեծ էր, շատ լուսավոր ու շատ մաքուր։ Պատերի տակ դրված էին ապակե վաճառասեղաններ, որոնց վրա կային գեղեցիկ, ախորժաբեր ուտելիքներ։ Մուտքից ձախ գտնվում էր դրամարկղը։ Աջում ՝ մետաղե պահարանիկ, գանձատուփի նման, փոքրիկ լայնակի մի կտրվածքով։ Կտրվածքից ցցված էր ստվարաթղթե տոմսի ծայրը։ Բոլոր մտնողները քաշում էին տոմսի ծայրից։ Մենք էլ քաշեցինք։ Լսվեց զանգակի մելոդիկ հնչյուն։ Ձեռքներումս հայտնվեց տոմսը, իսկ կտրվածքից դուրս ցցվեց կապտավուն նոր ծայր։ Հետո մենք սկսեցինք անել այն, ինչ անում էին նյույորքցիները, որոնք վազել էին սրճարան շտապ նախաճաշելու։ Հատուկ սեղանիկից վերցրինք մեկական թեթև սրճագույն մատուցարան, վրան դրեցինք պատառաքաղ, դանակ և թղթե անձեռոցիկներ և հաստ վերարկուներով և գլխարկներով խիստ անհարմար զգալով, մոտեցանք ապակե վաճառասեղանի աջ եզրին։ Վաճառասեղանի ամբողջ երկարությամբ երեք շարք նիկելե փողրակներ էին անցնում, որոնց վրա հարմար էր դնել մատուցարանը, իսկ հետո, ամաններով լցվելուն պես, առաջ շարժվել։ Վաճառասեղանը, ճիշտն ասած, իրենից ներկայացնում էր թաքնված մի մեծ էլեկտրական սալոջախ։ Այստեղ տաքացվում էին սուպեր, տապակած մսի կտորներ, զանազան հաստության և երկարության նրբերշիկներ, խոզի ազդր, ռուլետներ, կարտոֆիլի պյուրե, տապակած, խաշած և ինչ֊որ գնդիկների ձև տված կարտոֆիլ, բրյուսելյան կաղամբի փոքրիկ գնդիկներ, սպանաղ, գազար և այլն։
- Թասակավոր, սպիտակազգեստ խոհարարները խիստ կարմիր քսած ու գանգրահեր, վարդագույն գլխարկներով շատ վայելչատես աղջիկները վաճառասեղանի ապակե մակերեսի վրա էին շարում ուտելիքով ափսեները և ծակիչով տոմսի վրա նշում նրա արժեքը։ Այնուհետև գալիս էին սալաթներ և վինեգրետներ, զանազան խորտիկներ, ձկան մայոնեզներ, վրան սոուս լցրած ձկներ։ Ապա հաց, կաթնահունց, բուլկիներ և ավանդական կարմիր կարկանդակներ՝ խնձորի, մորու, անանասի լցոնով։ Այստեղ տալիս էին սուրճ և կաթ։ Մենք շարժվում էինք վաճառասեղանի երկարությամբ՝ մատուցարանը հրելով։ Ռանդած սառցի հաստ շերտի վրա դրված էին կոմպոտով և պաղպաղակով լի ափսեներ, նարիջներ և կիսած գրեյպֆրուտներ, հյութերով լի մեծ ու փոքր բաժակներ։ Համառ ռեկլամը ամերիկացիներին սովորեցրել է հյութեր խմել առաջին և երկրորդ նախաճաշերից առաջ։ Հյութերի մեջ կա վիտամին, որ խիստ օգտակար է գնորդների համար, իսկ հյութերի վաճառքը՝ մրգավաճառների համար։ Մենք արագ ընտելացանք ամերիկյան այդ սովորությանը։ Սկզբում խմում էինք նարնջի թանձր ու դեղին հյութ, ապա անցանք գրեյպֆրուտի թափանցիկ կանաչ հյութին։ Հետո սկսեցինք ճաշից առաջ ուտել հենց գրեյպֆրուտ (նրա վրա շաքար են ցանում և ուտում գդալով․ իր համով նա մի փոքր հիշեցնում է նարնջին, մի փոքր կիտրոնին, բայց ավելի հյութեղ է նրանցից)։ Եվ, վերջապես, երկչոտությամբ, ոչ միանգամից, սկսեցինք խմել սովորական պոմիդորի հյութ, նախապես պղպեղելով այն։ Պարզվեց, որ դա ամենահամեղ և ամենաթարմացնող հյութն է և ավելի շատ սազեց հարավ֊ռուսական մեր ստամոքսներին։ Միակ բանը, որին մենք այնպես էլ չնտելացանք Ամերիկայում, դա ճաշից առաջ սեխ ուտելն է, որը պատվավոր տեղ է գրավում ամերիկյան խորտիկների մեջ։
- Սրճարանի մեջտեղում դրված էին փայտե ողորկ սեղաններ՝ առանց սփռոցի և հագուստի կախարանի։ Ցանկացողները կարող էին գլխարկները նույնպես դնել աթոռի տակ՝ հատուկ ձողիկի վրա։ Սեղանների վրա շարված էին յուղով, քացախով, պոմիդորի հյութով և զանազան կծու համեմունքներով լեցուն շշեր։ Կար նաև շաքարավազ՝ լցրած տաքդեղամանի նման ծակոտեն, մետաղե խցան ունեցող ապակե սրվակի մեջ։
- Հաճախորդների հետ հաշիվը փակում էին հասարակ ձևով։ Սրճատունը լքող յուրաքանչյոր մարդ վաղ թե ուշ անցնելու է դրամարկղի մոտով և ներկայացնելու տոմսը, որի վրա նշված է արժեքը։ Հենց այդտեղ դրամարկղում էլ վաճառում են ծխախոտ և կարելի է գնել ատամմաքրիչ։
- Ուտելու պրոցեսը նույնպես հիանալի ռացիոնալացված է, ինչպես ավտոմոբիլների ու գրամեքենաների արտադրությունը։
- Այդ գծով սրճարաններից ավելի հեռու են գնացել ավտոմատները։ Գրեթե սրճարանների նույն արտաքինն ունենալով հանդերձ, նրանք ուտելեղենը դեպի ամերիկյան ստամոքսները մղելու պրոցեսը հասցրել են վիրտուոզության։ Ավտոմատի պատերն ամբողջովին զբաղված են ապակե պահարաններով։ Դրանցից յուրաքանչյուրի մոտ կա անցք՝ «նիկելը» (հինգ ցենտանոց դրամը) գցելու համար։ Ապակու հետևը տխուր դրված է սուպով կամ մսով ափսե, կամ մի բաժակ հյութ, կամ կարկանդակ։ Չնայած ապակու և մետաղի փայլին, ազատազուրկ նրբերշիկներն ու կոտլետները մի տեսակ տարօրինակ տպավորություն են գործում։ Նրանց խղճում ես, ինչպես ցուցահանդեսի կատվին։ Մարդը գցում է նիկելը, ստանում է դռնակը բացելու հնարավորություն, հանում է սուպը, տանում իր սեղանը և ուտում՝ դարձյալ գլխարկը աթոռի տակ հատուկ ձողիկի վրա դնելով։ Ապա մարդը մոտենում է ծորակին, գցում է նիկելը, և ծորակից բաժակի մեջ է հոսում ճիշտ այնքան կաթ և սուրճ, որքան հասնում է։ Դրանում ինչ֊որ վիրավորական, անարգական բան է զգացվում մարդու համար։ Սկսում են տարակուսել, որ ավտոմատի տերն իր հարստությունը սարքավորել է ո՛չ նրա համար, որ հաճելի սյուրպրիզ անի հասարակությանը, այլ որպեսզի աշխատանքից հեռացնի վարդագույն գլխազարդ կրող խեղճ, գանգրահեր աղջիկներին և ավելի շատ դոլարներ վաստակի։
- Բայց ավտոմատներն այնքան էլ ժողովրդականություն չեն վայելում Ամերիկայում։ Ըստ երևույթին, իրենց տերերն էլ զգում են, որ ռացիոնալիզացիան ևս ինչ֊որ մի սահման պետք է ունենա։ Ուստի և ոչ հարուստ մարդկանց համար նախատեսված ուժեղ տրեստներին պատկանող նորմալ ռեստորանները միշտ էլ լեփ֊լեցուն են լինում։ Նրանցից ամենաժողովրդականը՝ «Չայլդզը», էժան և բարձրորակ ուտելիքի վերացական հասկացողություն է դարձել Ամերիկայում։ «Նա ճաշում է Չայլդզի մոտ» Դա նշանակում է՝ նա շաբաթական վաստակում է երեսուն դոլար։ Կարելի է Նյու֊Յորքի ուզածդ մասում գտնվելիս ասել՝ «Գնանք ճաշելու Չայլդզի մոտ», տասը րոպե չի տևի այնտեղ հասնելը։ Չայլդզի մոտ նույն մաքուր, գեղեցիկ սնունդն են տալիս, ինչ սրճարանում կամ ավտոմատում։ Միայն թե այնտեղ մարդուց չեն խլում ճաշացուցակին նայելու «հը՜մ» ասելու, մատուցողին հարցնելու՝ լա՞վն է, թե չէ հորթի միսը, և «իես, սըր» պատասխանն ստանալու փոքրիկ բավականությունը։
- Ընդհանրապես, Նյու֊Յորքը նշանավոր է նրանով, որ այնտեղ ամեն ինչ կա։ Այնտեղ կարելի է գտնել ուզածդ ազգության ներկայացուցչին, կարելի է ճարել ուզածդ ճաշը, ուզածդ առարկան՝ ուկրաինանկան ասեղնագործ վերնաշապկից սկսած մինչև ձեռքի ձև ունեցող ոսկրե ծայրապանակով չինական փայտիկը, որով մեջք են քորում, ռուսական խավիարից ու օղիից մինչև չիլիական սուպը կամ չինական մակարոնը։ Չկա աշխարհի այնպիսի նուրբ խորտիկ, որը Նյու֊Յորքը չկարողանա առաջարկել։ Բայց այդ ամենի դիմաց դոլար պետք է վճարել։ Իսկ մենք ուզում ենք խոսել ամերիկացիների այն ճնշող մեծամասնության մասին, որոնք միայն կարող են ցենտեր վճարել և որոնց համար գոյություն ունեն Չայլդզը, սրճարանը և ավտոմատը։ Նկարագրելով այդ հաստատությունները, մենք համարձակ կարող ենք ասել, որ այդպես է սնվում միջին ամերիկացին։ Այդ միջին ամերիկացու հասկացողության տակ ենթադրվում է մի մարդ, որն ունի կարգին աշխատանք և կարգին ռոճիկ, և որը կապիտալիզմի տեսակետով իրենից ներկայացնում է առողջ, բարգավաճող ամերիկացու, երջանիկ ու լավատես մարդու օրինակ, որը համեմատաբար ոչ թանկ գներով ստանում է կյանքի բոլոր բարիքները։
- Ռեստորանային գործի փայլուն կազմակերպումը ասես հաստատում է այդ։ Իդեալական մաքրություն, բարձրորակ մթերքներ, ճաշերի մեծ ընտրություն, ճաշի վրա ծախսած նվազագույն ժամանակ՝ այս ամենն այդպես է։ Բայց ահա դժբախտություն․ այդ գեղեցիկ պատրաստած բոլոր ուտելեղենը բավական անհամ է, համի տեսակետից, մի տեսակ, գունազրկվել է։ Ստամոքսի համար նա վտանգավոր չէ, գուցե և օգտակար է, բայց ոչ մի բավականություն չի պատճառում մարդուն։ Երբ ավտոմատի պահարանից կամ սրճարանի վաճառասեղանից քեզ համար ընտրում ես տապակածի ախորժատես մի պատառ և հետո քո սեղանի մոտ, գլխարկդ աթոռի տակ խցկելով ուտում, քեզ զգում ես այն վիճակում, ինչ ունենում է կոշիկներ գնողը, երբ պարզվում է, որ դրանք ավելի շատ գեղեցիկ են, քան դիմացկուն։ Ամերիկացիները ընտելացել են դրան։ Նրանք ուտում են շատ արագ, սեղանի մոտ ոչ մի ավելորդ րոպե չմնալով։ Նրանք չեն ուտում, այլ լիցքավորվում են ուտելիքով, ինչպես մոտորը բենզինով։ Ֆրանսիացի որկրամոլը, որը չորս ժամ կարող է նստել ճաշասեղանի մոտ, հիացմունքով ծամել մսի յուրաքանչյուր պատառը, վրայից խմել գինին և երկար համտեսել կոնյակով սուրճի յուրաքանչյուր կումը, իհարկե մարդու իդեալը չէ։ Բայց ամերիկյան սառնարյուն ուտողը, որը զրկված է ուտելիքից որևէ հաճույք ստանալու մարդկային բնական ձգտումից, զարմանք է հարուցում։
- Մենք երկար ժամանակ չէինք կարողանում հասկանալ, թե ինչու արտաքուստ այդպիսի գեղեցիկ ամերիկյան ճաշերը այնքան էլ չեն գրավում իրենց համով։ Սկզբում մենք կարծում էինք, թե պարզապես պատրաստել չեն կարողանում, բայց հետո իմացանք, որ բանը միայն դրանում չէ, որ բանը ամերիկյան տնտեսության բուն կազմակերպման, բուն էության մեջ է։ Ամերիկացիներն ուտում են շլացուոիչ ճերմակություն ունեցող, բայց միանգամայն անհամ հաց, սառեցրած միս, աղի կարագ, պահածոներ և խակ պօմիդոր։
- Ինչպե՞ս է ստացվել, որ աշխարհի ամենահարուստ երկիրը, հողագործության և խաշնարածության, ոսկու և զարմանալի ինդուստրիայի երկիրը, որի միջոցները բավական են իր երկրեւմ դրախտ ստեղծելու համար, չի կարողանում ժովորդին տալ համեղ հաց, թարմ միս, կարագ և հասուն պոմիդոր։
- Նյու֊Յորքի շրջակայքում մենք տեսանք ամայի տարածություններ՝ մոլախոտով ծածկված անպետք հողակտորներ։ Այնտեղ ոչ ոք հացահատիկ չէր ցանում, անասուն չէր պահում։ Մենք այստեղ չտեսանք ո՛չ ճուտերով թխսկան հավեր, ոչ բանջարանոցներ։
- ― Գիտե՞ք ինչ, ― ասացին մեզ, ― դա պարզապես ձեռնտու չէ։ Այստեղ հնարավոր չէ մրցակցել արևմուտքի մոնոպոլիստների հետ։
- Ինչ֊որ տեղ Չիկագոյում՝ սպանդանոցներում մորթում էին անասունները և սառեցրած վիճակում ուղարկում բովանդակ երկրով մեկ։ Կալիֆոռնիայից քարշ էին տալիս սառեցրաց հավեր ու կանաչ պոմիդորներ, որոնք պետք է հասունանային վագոններում։ Եվ ոչ ոք չեր համարձակվում պայքարի մտնել հզոր մոնոպոլիստների հետ։
- Սրճարաններում նստած մենք կարդում էինք Միկոյանի ճառը այն մասին, որ սոցիալիստական երկրի ուտելիքը պետք է համեղ լինի, որ նա պետք է ուրախություն պատճառի մարդկանց, կարդում էինք ինչպես բանաստեղծական մի երկ։
- Բայց Ամերիկայում ժողովրդական սննդի գործը, ինչպես և մնացած բոլոր գործերը կառուցված է մի սկզբունքի վրա՝ շահավե՞տ է, թե ոչ շահավետ։ Նյու֊Յորքի շրջակայքում շահավետ չէ անասուններ բազմացնել և բանջարանոցները մշակել։ Ուստի և մարդիկ ուտում են սառեցրած միս, աղի կարագ և խակ պոմիդոր։ Որևէ գործամոլի ձեռնտու է վաճառել ռետինե ծամոն և ժողովրդին ընտելացրել են այդ ծամոնին։ Կինոն ավելի շահավետ է, քան թատրոնը։ Ուստի և կինոն բարգավաճել է, իսկ թատրոնը մղված է ետին պլան, թեև կուլտուրական տեսակետից ամերիկյան թատրոնը անհամեմատ նշանակալից է, քան կինոն։ Էլեվեյտեդը եկամուտ է բերում ինչ֊որ ընկերության։ Ուստի և նյույորքցիները դարձել են նահատակներ։ Բրոդվեյով, մեծ նեղվածության պայմաններում, դժոխային կրճտոցով սողում է տրամվայը, միայն նրա համար, որ դա ձեռնտու է մի մարդու՝ տրամվայի հինավուրց ընկերության տիրոջը։
- Մենք շարունակ բողոքելու և, ինչպես հատուկ է սովետական մարդկանց, առաջարկություններ մտցնելու անհաղթահարելի պահանջ էինք զգում։ Ուզում էինք գրել և՛ սովետական վերահսկողություն, և՛ պարտիական վերահսկողություն, և՛ կենտկոմ, և՛ «Պրավդային»։ Բայց բողոքելու տեղ չկար։ Իսկ «առաջարկությունների գիրք» Ամերիկայում գոյություն չունի։
Գլուխ հինգերորդ — Մենք փնտրում ենք անթև հրեշտակ
- Ժամանակն անցնում էր։ Մենք դեռևս գտնվում էինք Նյու֊Յորքում և չգիտեյինք, թե երբ և ուր ենք գնալու հետագայում։ Մինչդեռ մեր պլանով նախատոսված էր ճանապարհորդություն բովանդակ ցամաքով՝ «օվկիանոսից օվկիանոս։
- Դա շատ գեղեցիկ, բայց ըստ էության շատ անորոշ պլան էր։ Մենք այն կազմել էինք դեռ Մոսկվայում և տաք֊տաք քննարկում էինք ողջ ճանապարհին։
- Մենք տասնյակ կիլոմետրեր կտրեցինք «Նորմանդիայի» օվկիանոսային ալիքների ցայտերից խոնավ տախտակամածով, վիճելով այս ճամբորդության մանրամասնությունների մասին և իրար վրա աշխարհագրական անուններ տեղալով։
- Ճաշերին խմելով «Նորմանդիային» պատկանող Գլխավոր տրանսատլանտիկ ընկերության նկուղների թույլ և մաքուր գինին, մենք գրեթե անիմաստ քրթմնջում էինք․ «Կալիֆոռնիա», «Տեխաս» կամ նման գեղեցիկ ու հրապուրիչ այդպիսի բառեր։
- Պլանը զարմացնում էր իր պարզությամբ։ Մենք ժամանում ենք Նյու֊Յորք, առնում ենք ավտոմոբիլ և գնում ենք, գնում, գնում այնքան, մինչև հասնում ենք Կալիֆոռնիա։ Հետո շուռ ենք գալիս և գնում, գնում, գնում, մինչև հասնում ենք Նյու֊Յորք։ Ամեն բան պարզ էր ու հրաշալի, ինչպես Անդերսենի հեքիաթում։ «Տրա֊տա֊տա» ― հնչում է կլակսոնը, «Տրա֊տա֊տա» ― չխչխկացնում է մոտորը, մենք գնում ենք տափաստանով, կտրում անցնում ենք լեռնաշղթաների վրայով, մեր հավատարիմ մեքենան ջրում ենք կարդիլերյան սառցային ջրով, և խաղաղօվկիանոսյան մեծ արևը շլացուցիչ լույս է գցում մեր արևակեզ դեմքերին։
- Մի խոսքով, ինքներդ էլ եք հասկանում, մենք փոքր ինչ ցնորվել էինք և միմյանց վրա գռմռում էինք կապովի շների պես․ «Սիեռա֊Նեվադա», «Ժայռոտ լեռներ» և նման բաներ։
- Իսկ երբ ոտք դրեցինք ամերիկյան հողի վրա, պարզվեց, որ ամեն ինչ այդպես պարզ ու ռոմանտիկ չէ։
- Ավտոմոբիլ գնելու դեմ Նյու֊Յորքի մեր նոր բարեկամներից ոչ մեկը չէր առարկում։ Սեփական մեքենայով ճանապարհորդելը դա Նահանգներով շրջագայելու ամենաէժան և հետաքրքիր միջոցն է։ Երկաթուղին մի քանի անգամ թանկ կնստի։ Բացի այդ, չի կարելի Ամերիկան դիտել վագոնի պատուհանից, այդպես վարվելը գրողին վայել գործ չէ։ Այնպես որ, ավտոմոբիլի վերաբերյալ մեր բոլոր ենթադրությունները ճիշտ համարվեցին։ Մեզ ուշացնում էր միայն այս ― գտնել մի մարդ, ով կարողանար մեզ հետ ճամփորդել։ Մենակ չէր կարելի։ Անգլերեն լեզվի մեր գիտելիքները հազիվ բավարարեին սոսկ այն բանին, որպեսզի համար վերցնեինք հյուրանոցում, ճաշ պատվիրեինք ռեստորանում, գնայինք կինո և հասկանայինք նկարի բովանդակությունը, մեկ էլ նրա համար, որ դեսից֊դենից զրուցեինք հաճելի և ոչ մի տեղ չշտապող զրուցակցի հետ, բայց ոչ ավելին։ Իսկ մեզ հենց ավելին էր պետք։ Բացի այդ, կար և մի ուրիշ նկատառում։ Ամերիկյան ավտոմոբիլային ճանապարհն այնպիսի մի տեղ է ներկայացնում իրենից, որտեղ, ինչպես պնդում է վարորդների թևավոր խոսքը, դուք գնում եք ուղիղ դեպի բաց դագաղը։ Այստեղ փորձված վարորդ է պետք։
- Եվ այսպես, մեր առջև միանգամայն անակնկալ կերպով անդունդ բացվեց։ Եվ մենք արդեն կանգնել էինք նրա եզրին։ Եվ իրոք, մեզ պետք էր մի մարդ, որը․
- կարողանար հիանալի վարել մեքենան։
- հիանալի իմանար Ամերիկան, որ այն ցույց տար մեզ ինչպես հարկն է,
- լավ խոսեր անգլերեն,
- լավ խոսեր ռուսերեն,
- լիներ կուլտուրական, բավարար զարգացման տեր,
- ունենար լավ բնավորություն, այլապես կփչացներ մեր ողջ ճանապարհորդությունը,
- և փող վաստակել չսիրեր։
- Վերջին կետին մենք առանձնահատուկ նշանակություն էինք տալիս, որովհետև մենք փող քիչ ունեինք։ Այնքան քիչ, որ ուղղակի կարելի էր ասել՝ չունեինք։
- Այսպիսով, փաստորեն մեզ պահանջվում էր իդեալական մի էակ, անփուշ մարդ, անթև հրեշտակ, մեզ պետք էր ինչ֊որ մի բարդ հիբրիդ՝ ուղեկիցա֊շոֆերա֊թարգմանչա֊արծաթատյաց։ Այստեղ Միչուրինն անգամ կհուսահատվեր։ Նման հիբրիդ ստանալու համար տասնյակ տարիներ էին հարկավոր։
- Ավտոմոբիլ գնելը միտք չուներ, քանի դեռ չէինք գտել համապատասխան հիբրիդը, իսկ որքան երկար էինք նստում Նյու֊Յորքում, այնքան քիչ փող էր մնում ավտոմոբիլի համար։ Այդ բարդ խնդիրը մենք լուծում էինք ամեն օր և չէինք կարողանում վճռել։ Ի դեպ, ծանր ու թեթև անելու ժամանակ էլ համարյա թե չկար։
- Երբ մենք գալիս էինք Ամերիկա, մի բան հաշվի չէինք առել ― «Գոսպիտալիտի»֊ն ամերիկյան հյուրասիրությունը։ Այն անսահման է և իր հետևից հեռուներն է թողնում այս բնագավառում ամեն հնարավոր բան, ներառյալ ռուսական, սիբիրյան կամ վրացական հյուրասիրությունը։ Հենց առաջին ծանոթ ամերիկացին անպայման քեզ տուն (կամ ռեստորան) կհրավիրի իր հետ կոկտեյլ խմելու։ Կոկտեյլին կմասնակցեն ձեր նոր ծանոթի տասը բարեկամները։ Նրանցից յուրաքանչյուրը ձեզ անպայման քարշ կտա իր մոտ կոկտեյլի։ Եվ նրանցից ամեն մեկի մոտ կլինեն տասը կամ տասնհինգ մտերիմներ։ Երկու օրվա ընթացքում դուք կունենաք հարյուր նոր ծանոթ, շաբաթվա ընթացքում՝ մի քանի հազար։ Մի տարի Ամերիկայում ապրելը պարզապես վտանգավոր է․ մարդ կարող է հարբեցողության տալ իրեն և դառնալ շրջմոլիկ։
- Բոլոր մեր մի քանի հազար նոր ծանոթները լի էին մի ցանկությամբ․ ցույց տալ մեզ այն ամենը, ինչ մենք կուզենանք տեսնել, գալ մեզ հետ ուր որ մենք ցանկանանք, բացատրել այն ամենը, ինչ չենք հասկացել։ Զարմանալի մարդիկ են ամերիկացիները՝ և՛ բարեկամություն անելն է հաճելի, և՛ գործ ունենալն էլ հեշտ է նրանց հետ։
- Մենք գրեթե երբեք մենակ չէինք մնում։ Համարի հեռախոսը առավոտից սկսում էր զանգահարել և զնգզնգում էր ինչպես պարետատանը։ Կարևոր և հետաքրքիր մարդկանց հանդիպումների միջև հազվադեպ և կարճ ընդմիջումներին մենք մտածում էինք իդեալական այն էակի մասին, որի պակասը մենք այնպես զգում էինք։ Նույնիսկ զվարճանում էինք ամենագործարար կերպով, խորհուրդներով մտրակված․
- ― Դուք այս բանը պետք է տեսնեք, այլապես չեք ճանաչի Ամերիկան։
- ― Ինչպե՞ս։ Դուք դեռ չե՞ք եղել Բուռլեսկում։ Այդ դեպքում դուք չեք տեսել Ամերիկան։ Չէ՞ որ դա ամենագռեհիկ ներկայացումն է բովանդակ աշխարհում։ Այդ բանը կարելի է տեսնել միայն Ամերիկայում։
- Ինչպե՞ս։ Դուք դեռ չե՞ք եղել ավտոմոբիլային մրցավազքում։ Ներեցեք, այդ դեպքում դեռ չգիտեք, թե ինչ բան է Ամերիկան։
- Հոկտեմբերյան պայծառ առավոտ էր, երբ մենք ավտոմեքենայով դուրս եկանք Նյու֊Յորքից, ուղևորվելով գյուղատնտեսական ցուցահանդես, Կոնեկտիկուտ նահանգի Դենբերի փոքրիկ քաղաքը։
- Այստեղ ոչինչ չենք պատմելու այն ճանապարհների մասին, որով գնում էինք։ Դրա համար ժամանակ է պետք, ներշնչում, հատուկ գլուխ։
- Ճանապարհի երկու կողմերում բացվում էր աշնան կարմիր մի բնանկար։ Սաղարթը շիկացած էր և երբ արդեն թվում էր, թե աշխարհում ավելի կարմիր ոչինչ չի լինի, երևում էր անասելի կարմիր, բնիկ հնդկական գույնի նոր պուրակ։ Դա մերձմոսկովյան անտառի զարդարանք չէր, որին ընտելացել էր մեր աչքը, որտեղ կա և՛ կարմիր գույն, և՛ վառ դեղին, և՛ մեղմ սրճագույն։ Ոչ, այստեղ ամեն բան հուրհրատում էր ինչպես մայրամուտին, և այդ զարմանալի հրդեհը Նյու֊Յորքի շուրջը, հնդկական անտառային այդ խրախճանքը շարունակվեց ողջ հոկտեմբերի ընթացքում։
- Ոռնոց և դղրդյուն լսվեց, երբ մենք մոտեցանք Դենբերիին։ Ավտոմոբիլների նախիրը հանգստանում էր փոքրիկ հովտի դեռևս կանաչ լանջերին, որտեղ տեղավորվել էր ցուցահանդեսը։ Ոստիկանները խստորեն տարածում էին ձեռքերը, մեզ տեղից տեղ քշելով։ Վերջապես մենք տեղ գտանք ավտոմոբիլի համար և գնացինք դեպի ստադիոնը։
- Կլոր ամբիոնի մոտ ոռնոցը դարձավ սրտակեղեք, և ստադիոնի բարձր պատերի հետևից մեր վրա տեղացին մանր քարեր և տաք ավազ, որ նետում էին մեքենաները կտրուկ շրջադարձերին։ Աչք կամ ատամ կորցնելը դատարկ բան էր։ Արագացրինք մեր քայլերը և ծածկվեցինք ձեռքերով, ինչպես այդ անում էին պոմպեյցիները, երբ նրանց քաղաքը կործանվում էր հրաբուխի ժայթքումից։
- Տոմսի համար ստիպված էինք մի փոքր հերթ կանգնել։ Շուրջը որոտում էր գավառական ուրախ տոնավաճառը։ Օ․ Հենրիի բազմիցս նկարագրած վաճառողները բարձրաձայն գովում էին իրենց ապրանքը․ ալյումինե ինչ֊որ ծվծվաններ, ձեռնափայտեր՝ փորագրություններով, ձեռնափայտեր՝ տիկնիկ ներկայացնող գլխազարդով, տոնավաճառային ամեն տեսակի հիմար բաներ։ Ինչ֊որ տեղ մի կով էին քշում՝ գեղեցիկ աչքերով և երկար թերթերունքներով։ Գեղեցկուհին ցուցադրաբար օրորում էր կուրծքը։ Մեխանիկական երգեհոնի տերը պարում էր իր գործիքի խլացուցիչ երաժշտության տակ։ Փայլուն մետաղաձողից ամրացված նավականման ճոճերը լրիվ շրջան էին գործում։ Եթե ճոճվողները գլխիվայր բարձրանում էին երկինք, , լսվում էր կանացի հիստերիկ և ոչ շինծու ճիչ, որ մեզ Կոնեկտիկուտ նահանգից տեղափոխում էր Մոսկվա նահանգը, Կուլտուրայի և հանգստի զբոսայգին։ Աղի կաղին և պանրով կարկանդակ վաճառողները ձայները գլուխներն էին գցել ամենուրեք։
- Ավտոմոբիլային մրցարշավները իրենից ներկայացնում է դատարկ, մռայլ, սիրտ ու հոգի չորացնող տեսարան։ Չռած անիվներով ու կողքերին նախշած համարներով, կարմիր, սպիտակ և դեղին փոքրիկ վազքամեքենաները, հրթիռային շարժիչների պես կրակելով, սլանում էին մեր կողքով։ Մրցելույթը փոխարինվում էր մրցելույթով։ Միաժամանակ մրցում էին հինգ, վեց, երբեմն տասը մեքենա։ Հանդիսատեսները մռնչում էին։ Սարսափելի տաղտուկ էր։ Հասարակությանը կարող էր, իհարկե, զվարճացնել ավտոմոբիլային որևէ աղետ միայն։ Ճիշտն ասած, հենց դրա համար էլ գալիս են այստեղ։ Վերջապես այն տեղի ունեցավ։ Հանկարծ լսվեցին տագնապալից ազդանշաններ։ Բոլորը միանգամից բարձրացան իրենց տեղերից։ Մենք դեռ ճեղքելով անցնում էինք ստադիոնը շրջապատաց բազմության միջով, երբ լսվեց սանիտարական ավտոմոբիլի ահարկիչ ոռնոցը։ Մենք կարողացանք ապակու միջով տեսնել տուժած քշողին։ Նրա գլխին արդեն չկար կաշվե սաղավարտը։ Նա նստել էր՝ ձեռքով կապույտ այտոսկրը բռնած։ Բարկացած տեսք ուներ։ Նա կորցրել էր իր մրցանակը, որի համար կյանքը վտանգի էր ենթարկել։
- Մրցելույթների ընդմիջումների պահին,
- շրջանի ներսում, փայտե հարթակի վրա, կրկեսային ծաղրածուները ներկայացում էին տալիս այն մասին, թե ինչպես չորս ձախորդներ տուն են կառուցում։ Իհարկե, չորս հիմարների գլխներին աղյուսներ էին ընկնում, հիմարները միմյանց երեսին գաջի շաղախ էին քսում, սխալմամբ խփում էին միմյանց մուրճերով և նույնիսկ ինքնամոռացության մեջ ընկած՝ սղոցում էին սեփական ոտքերը։ Դենբերիի տոնավաճառային կոմիկները հիանալի էին կատարում բոլոր այդ տրյուկները, որոնք իրենց սկիզբն են առնում հունական և հռոմեական շատ հեռավոր անցյալից և հիմա է՛լ ավելի փայլուն կերպով պահպանվում է այնպիսի մեծ ծաղրածուների վարպետությամբ, ինչպիսին է Ֆրատելլինին։Միշտ հաճելի է նայել կրկեսային լավ աշխատանքին, երբեք չեն ձանձրացնում դարերով հղկվախ նրա պրիոմները։
- Տոնավաճառը վերջացավ։ Արդեն քիչ այցելուներ կային փայտաշեն տաղավարներում, ուր երկար սեղանների վրա դրված էր խոշոր, ուտելու համար արտաքուստ ոչ պիտանի, ասես լաքած բանջարեղեն։ Նվագախմբերը հրաժեշտի քայլերգներ էին նվագում, և այցելուների բովանդակ մասսան, մաքուր մուգ դեղին ավազի վրա փոշի հանելով, ճամփա էր բացում դեպի իրենց ավտոմեքենաները։ Այստեղ ցուցադրում (և, իհարկե վաճառում էին) ավտոմոբիլների համար կցովի վագոնիկներ։
- Ամերիկացիները երկու֊երկու, մեծ մասամբ մարդ ու կին, մտնում էին վագոնիկի մեջ և երկար ախուվախ էին անում, սքանչանալով նրանով։
- Նրանք դիտում էին վագոնիկի գայթակղիչ ներսը․ հարմար մահճակալներ, պատուհաններին ժամանակավոր վարագույրներ, բազմոց, մետաղյա հարմար և հասարակ վառարան։ Ինչը կարող է ավելի լավ լինել ― կցել նման վագոնիկը ավտոմոբիլին, դուրս գալ շառաչուն քաղաքից և սլանալ, ուր աչքդ կտրի։ Այսինքն՝ հայտնի է, թե ուր սլանալ։ Աչքերը նայում են անտառին, նրանք տեսնում են Մեծ լճերի, խաղաղօվկիանոսյան լողափերը, կանիոնները, լայնահուն գետերը։
- Մարդ ու կին փնչացնելով դուրս են գալիս վագոնիկից։ Այն բավական թանկ է։ Այստեղ՝ Դենբերիում, վագոններ կային երեք հարյուր հիսուն դոլար և նույնիսկ յոթ հարյուր դոլար արժեքով։ Բայց որտեղի՞ց ճարես յոթ հարյուր դոլար։ Որտեղի՞ց ճարես ժամանակ՝ մեծ ուղևորության համար։
- Մեքենաների երկար շարասյուններն անձայն թռչում էին Նյու֊Յորք․ մեկուկես ժամվա լավ ընթացքից հետո մենք տեսանք բոցկլտուն երկնակամարը։ Վերից֊վար պսպղում էին երկնաքերծերը։ Գետնի վրա կայծկլտում էին կինոների և թատրոնների կրակները։
- Լույսերի փոթորկով տարված, մենք որոշեցինք երեկոն նվիրել ժողովրդի համար տրվող զվարճալիքներին ծանոթանալուն։
- Երեկոյան Նյու֊Յորքը իր ամբոջ տեսքով ասում է զբոսնողին․
- ― Տվեք նիկել, գցեք նիկել։ Բաժանվեցեք ձեր նիկելից և լավ կլինի ձեզ համար։
- Զվարճության մեծ խանութներից չրխկոց է լսվում։ Այստեղ դրված են ամեն տեսակի տասնյակ մեխանիկական բիլիարդներ։ Նիկելը պետք է գցել համապատասխան անցքի մեջ։ Այդ ժամանակ խաղաձողը ավտոմատ կերպով ազատվում է ինչ֊որ զսպանակից, և երեկոն շվայտության մեջ անցկացնելու տրամադիր ուրախ մարդը կարող է հինգ անգամ կրակել պողպատե գնդակով։ Նվաճած միավորների դիմաց նա ստվարաթղթի վկայական է ստանում հաստատության տիրոջից։ Կես տարի կանոնավոր խաղալուց, հետևաբար և կանոնավոր նիկելներ գցելուց հետո ուրախ մարդը հավաքում է անհրաժեշտ քանակությամբ միավորներ և ստանում շահումը՝ խանութի դարակում դրված հիանալի շահումներից մեկը։ Դա ապակե վազ է կամ կոկտեյլ պատրաստելու ալյումինե անոթ, կամ սեղանի ժամացույց, կամ էժանագին ավտոմատ գրիչ, կամ ածելի։ Մի խոսքով, այստեղ կան բոլոր այն գանձերը, որոնց միայն տեսքից անուշ ճմլվում է տնային տնտեսուհու, երեխայի կամ գանգստերի սիրտը։ Ամերիկացիներն այստեղ զվարճանում են ժամերով, զվարճանում են մենակ, կենտրոնացված, անտարբեր, չբարկանալով և չհիանալով։
- Բիլիարդներն ավարտելուց հետո կարելի է մոտենալ մեխանիկական գուշակողին։ Նա նստած է ապակե պահարանում, դեղնադեմ ու վտիտ։ Նրա առջև կիսաշրջանաձև դրված են խաղաթղթերը։ Պետք է նիկել գցել, դա ինքնըստինքյան հասկանալի է։ Այդ պահին գուշակուհին կենդանանում է։ Նրա գլուխը սկսում է օրորվել, կուրծքն ուռում է, իսկ մեղրամոմե ձեռքը սահում է քարտերի վրայով։ Այս պատկերը տպավորվող մարդկանց համար չէ։ Այս ամենն այնքան հիմար և սարսափելի է, որ մարդ կարող է տեղնուտեղը խելագարվել։ Կես րոպե անց, գուշակուհին քարանում է իր նախկին կեցվածքով։ Այժմ պետք է բռնակից քաշել։ Անցքից վայր է ընկնում բախտագուշանքը։ Դա մեծ մասամբ ձեր ապագա կնոջ դիմանկարն է և նրա հատկությունների համառոտ նկարագրությունը։
- Այդ ապուշ հրաշքների խանութները զզվելի են նույնիսկ այն դեպքում, եթե նրանք գտնվում են շքեղությամբ և աղմուկով լեցուն քաղաքի կենտրոնում։ Բայց Իստ֊Սայդում, որևէ տեղ, մութ փողոցում, որի մայթերին ու սալարկներին թափված են ցերեկվա փողոցային առևտրի աղբն ու թափուկները, ցուցանակների արանքում, որոնք վկայում են ծայրահեղ աղքատության մասին (այստեղ կարելի է հինգ ցենտով սափրվել և տասնհինգով գիշերել), վատ լուսավորված, կեղտոտ այդպիսի խանութը, ուր երկու կամ երեք հոգի լուռ և տխուր չխկացնում են բիլիարդները, որոնց հետ համեմատած սովորական «պիրամիդկա» խաղը կուլտուրայի և բանականության իսկական հաղթանակ է հանդիսանում, այդպիսի խանութը շնային թախիծով է համակում մարդու։ Վնգստալ ես ուզում։
- Աշխատանքից մարդու գլուխը պայթում է։ Պայթում է նաև զվարճալիքներից։
- Զվարճացնող խանութներից հետո մենք ընկանք մի շատ տարօրինակ թատերական հաստատություն։
- Որոտում է ջազը՝ ուժը ներածին չափ նմանեցնելով վերերկրյա երկաթուղու աղմուկին։ Մարդիկ խռնվել են ապակե կրպակի մոտ, որի մեջ նստել է կենդանի գանձապահուհին քարացած մեղրամոմե ժպիտը դեմքին։ Թատրոնը կոչվում է «Բուռլեսկ»։ Դա երեսունհինգ ցենտանոց ռևյու է։
- Բուռլեսկի դահլիճը լեփ֊լեցուն է, և երիտասարդ ու համարձակ սպասավորները նոր մտնողներին նստեցնում էին ուր պատահեր։ Շատերի համար այդպես էլ տեղ չճարվեց։ Նրանք կանգնել էին անցուղիներում՝ աչքերը բեմից չհեռացնելով։
- Բեմի վրա երգում էր մի կին։ Նա երգել չգիտեր։ Ձայնն այնպիսին էր, որով չի կարելի հանդես գալ նույնիսկ մոտիկ ազգականների անվանակոչության տոներին։ Բացի այդ, նա պարում էր։ Բալետամոլ չպետք էր լինել հասկանալու համար, որ այս անձնավորությունը երբեք պարուհի չի լինի։ Բայց հասարակությունը ներողամտաբար ժպտում էր։ Հանդիսականների մեջ բնավ չկային վոկալի կամ բալետի մոլի սիրահարներ։ Հանդիսականները ուրիշ բանի համար էին եկել այստեղ։
- «Ուրիշ բանը» այն էր, որ երգող ու պարող կինը հանկարծ սկսեց մանրաքայլել բեմի վրա, ընթանալիս վրայից դեն նետելով հագուստները։ Նետում էր նա բավականին դանդաղ, որպեսզի հանդիսատեսները կարողանային դիտել այդ գեղարվեստական միզանսցենան ամենայն մանրամասնությամբ։ Ջազը հանկարծ սկսեց կչկչալ, երաժշտությունն ընդհատվեց և աղջիկն անկողնային ճիչով դուրս վազեց կուլիսների հետևը։ Դահլիճը լցրած երիտասարդները խանդավառ ծափահարեցին։ Նախաբեմ դուրս եկավ համերգավարը, ատլետիկ կազմվածքով, սմոկինգ հագած մի տղամարդ և գործնական առաջարկություն մտցրեց։
- ― Ավելի ուժեղ ծափահարեցեք, և նա վրայից կհանի ևս որևէ բան։
- Այնպիսի ծափահարություն պայթեց, որին իրենց կյանքում չէին կարող, իհարկե, արժանանալ ոչ Մատիա Բատիստինին, ոչ Աննա Պավլովան, ոչ ինքը, մեծագույներից մեծագույն Քինը։ Ոչ։ Միայն տաղանդով այսպիսի հասարակությանը չես վերցնի։
- Կինը նորից անցավ բեմով, զոհաբերելով այն քիչը, որ մնացել էր վրան իր հանդերձանքից։
- Թատերական ցենզուրային բավարարելու համար ստիպված էր հագուստի մի պատառ այնուամենայնիվ պահել առջևում։
- Առաջին պարեկողից ու երգ ասողից հետո դուրս եկավ երկրորդը և արեց նույնը՝ ինչ առաջինը։ Երրորդն արեց նույնը, ինչ արեց երկրորդը։ Չորրորդը, հինգերորդը և վեցերորդը ոչ մի նոր բան չնվիրեցին։ Երգում էին անձայն և առանց լսողության, պարում կենգուրուի նազանքով։ Եվ հանվում էին։ Մնացած տասը աղջիկները հերթով նույն բանն արեցին։
- Տարբերությունն այն էր, որ նրանցից մի քանիսը թխահեր էին (սրանք քիչ էին), իսկ մի քանիսը՝ բաց շիկամազ ոչխարներ (սրանք շատ էին)։
- Զուլուսական խրախճանքը տևեց մի քանի ժամ։ Այդ պոռնոգրաֆիան այնքան է մեքենայացված, որ մի տեսակ արթյունաբերական֊ գործարանային բնութ է կրում։ Այդ տեսարանի մեջ զգայականությունն այնքան քիչ է, որքան փոշեծծիչների կամ հաշվիչ մեքենաների մասսայական արտադրության մեջ։
- Փողոցում մանր, անլսելի անձրև էր մաղում։ Բայց եթե նույնիսկ ամպրոպ լիներ՝ շանթ ու կայծակով, ապա միևնույն է, ոչինչ չէր լսվի։ Նյու֊Յորքն ինքն է որոտում և փայլատակում ամեն տեսակ փոթորկից ուժգին։ Սա տանջալից քաղաք է։ Նա ստիպում է շարունակել իրեն նայել։ Այդ քաղաքից մարդու աչքերը ցավում են։
- Բայց անհնարին է չնայել նրան։
Գլուխ վեցերորդ — Պապա էնդ մամա
- Մոսկվայից մեկնելուց առաջ մենք հավաքել էինք բազում հանձնարարական նամակներ։ Մեզ բացատրել էին, որ Ամերիկան դա հանձնարարական նամակների երկիր է։ Առանց դրանց այնտեղ նույնիսկ մի քայլ անել չես կարող։
- Ծանոթ ամերիկացիները, որոնց մոտ մենք եղանք մեկնելուց առաջ, անմիջապես լուռ ու մունջ նստում էին իրենց գրամեքենաների առջև և սկսում էին կտկտացնել։
- «Թանկագին սըր, իմ բարեկամները, որոնց ես հանձնարարում եմ ձեր ուշադրությանը․․․»։
- Եվ այլն և այլն։ «Ողջույններ տիկնոջը» և ընդ հանրապես այն ամենը, ինչ հարկ է նման դեպքերում գրել։ Նրանք արդեն գիտեին, թե մենք ինչու ենք եկել իրենց մոտ։
- «Նյու֊Յորք Թայմսի»֊ի թղթակից Վալտեր Դյուրանտին գրում էր աներևակայելի արագությամբ, բերանից սիգարեթը հանելով միայն նրա համար, որպեսզի մի կում Ղրիմի մադերա խմեր։ Մենք նրանից վերցրինք մի դյուժին նամակ։ Հրաժեշտի պահին նա մեզ ասաց․
- ― Գնացե՛ք, գնացե՛ք Ամերիկա։ Այնտեղ հիմա ավելի հետաքրքիր է, քան ձեզ մոտ՝ Ռուսաստանում։ Ձեզանում ամեն բան դեպի վեր է գնում։ ― Նա ձեռքով ցույց տվեց սանդուղքի բարձրացող աստիճանները։ ― Ձեզանում ամեն ինչ պարզվել է։ Իսկ մեզ մոտ դարձել է անպարզ։ Եվ դեռ հայտնի չէ, թե ինչ է լինելու։
- Հսկայական որս էր սպասաում մեզ Լուի Ֆիշերի մոտ։ Նա իր աշխատանքային օրվա առնվազն կեսը ծախսեց մեզ վրա։
- ― Ձեզ մի վտանգ է սպառնում Ամերիկայում, ― ասաց նա, ― անմիջապես ընկնել ռադիկալ ինտելիգենցիայի շրջանը, պտտվել նրանց մեջ և ոչինչ չտեսած վերադառնալ տուն այն համոզմունքով, թե բոլոր ամերիկացիները շատ առաջադեմ և ինտելիգենտ մարդիկ են։ Բայց դա բնավ էլ այդպես չէ։ Դուք որքան հնարավոր է, պետք է շատ տեսնեք տարբեր մարդկանց։ Աշխատեցեք տեսնել հարուստների, գործազուրկների, աստիճանավորների, ֆերմերների, փնտրեցեք միջին մարդկանց, քանզի հենց նրանք են, որ կազմում են Ամերիկան։
- Նա նայեց մեզ իր շատ սև, շատ բարի աչքերով և երջանիկ ու արդյունավետ ճամփորդուցյուն ցանկացավ։
- Մեզ համակել էր ագահությունը։ Թեև ճամպրուկներն արդեն ուռչում էին նամակներից, բայց մեզ դեռ թվում էր, թե քիչ է։ Հիշեցինք, որ Էզենշտեյնը մի ժամանակ եղել է Ամերիկայում, և գնացինք նրա մոտ՝ Պոտիլիխա։
- Նշանավոր կինոգյուղը անճոռնի ձևով փռվել էր Մոսկվա գետի գեղածիծաղ ափերին։ Սերգեյ Միխայլովիչը ապրում էր նոր տանը, որը, ըստ պլանի, մոտ ժամանակներս քանդվելու էր, բայց որը, այնուհանդերձ, դեռ կառուցվում էր։
- Էյզենշտեյնը ապրում էր մեծ բնակարանում, բազմաճյուղ կանթեղների և մեքսիկական հսկա գլխարկների մեջ։ Նրա աշխատասենյակում դրված էր մի լավ դաշնամուր և մանկական կմախք՝ ապակե ծածկույթի տակ։ Հռչակավոր բժիշկների ընդունարաններում նման ծածկույթի տակ դրված է լինում բրոնզե ժամացույց։ Էյզենշտեյնը մեզ դիմավորեց զոլավոր կանաչ պիժամայով։ Ամբողջ երեկոն նա նամակ էր գրում, պատմում էր Ամերիկայի մասին, նայում մեզ մանկական ճաճանչափայլ աչքերով և հյուրասիրում մուրաբայով։
- Մի շաբաթվա ծանր աշխատանքից հետո մենք տեր դարձանք նամակների, որոնք հասցեագրված էին նահանգապետների, դերասանների, խմբագիրների, սենատորների, մի լուսանկարչուհու և պարզապես լավ մարդկանց, այդ թվում նեգրական պաստորին և Պրոսկուրովոյից գաղթած մի ատամնաբույժի։
- Այդ մարդկանցից ամեն մեկին առանձին֊առանձին տեսնելու համար երկու տարի էր պետք։
- Ի՞նչ անել։
- Ամենից լավ կլիներ այդ բոլոր նամակները նորից դարսել ճամպրուկների մեջ և վերադառնալ Մոսկվա։ Բայց քանի որ, միևնույն է, մենք եկել էինք, հարկ էր որևէ բան մտածել։
- Վերջապես Նյու֊Յորքի գլխավոր դեսպանատանը մի հոյակապ բան մտածեցին՝ նամակներն ուղարկել հասցեատերերին և միանգամից ընդունելություն կազմակերպել բոլորի համար։
- Երեք օր անց 61֊րդ փողոցի և Հինգերորդ ավենյուի անկյունում, դեսպանատան սրահներում, տեղի ունեցավ ընդունելությունը։
- Մենք կանգնել էինք երկրորդ հարկի հարթակին, որի պատերը զարդարված էին վիթխարի լուսանկարներով, որոնք պատկերում էին Դնեպրոգէսը, կոմբայններով բերքահավաք և մանկամսուրներ։ Կանգնել էինք մենք դեսպանի կողքին և անսքող երկյուղածությամբ նայում ներքևից բարձրացող ջենտլմեններին և լեդիներին։ Երկու ժամ շարունակ նրանք շարժվում էին անընդհատ հոսանքով։ Դրանք ոգիներ էին, որոնք կանչվել էին Դյուրանտիի, Ֆիշերի, Էյզենշտեյնի և մեր երկու տասնյակ այլ բարերարների միացյալ ջանքերով։ Ոգիներն եկել էին իրենց կանանցով, և շատ լավ տրամադրության մեջ էին։ Նրանք լի էին ցանկությամբ անելու այն ամենը, ինչի մասին նրանց խնդրել էին նամակներում և օգնել մեզ իմանալու, թե ինչ են իրենցից ներկայացնում Միացյալ Նահանգները։
- Հյուրերը բարևում էին մեզ, մի երկու խոսք փոխանակում և անցնում սրահները, որտեղ սեղանների վրա դրված էին կրյուշոնով լի վազեր և մանր, դիվանագիտական սանդվիչներ։
- Մենք միամտաբար կարծում էինք, թե երբ որ բոլորը հավաքվեն, մենք, այսպես ասած,հանդեսի մեղավորներս էլ կմտնենք դահլիճ և նույնպես բաժակ կբարձրացնենք և կուտենք դիվանագիտական փոքրիկ բուտերբրոտները։ Բայց որտեղի՞ց։ Պարզվեց, որ մենք պարտավոր ենք կանգնած մնալ հարթակում այնքան ժամանակ, մինչև կգնա վերջին հյուրը։
- Դահլիճից լսվում էին աղմկալի բացականչություններ և ուրախ ծիծաղ, իսկ մենք շարունակում էինք կանգնած մնալ, դիմավորելով ուշացածներին, ճամփու դնելով գնացողներին և ընդհանրապես կատարելով տանտիրոջ պարտականությունները։ Հավաքվել էին հարյուր հիսունից ավելի հյուրեր, և իմանալ, թե նրանցից ո՛րն է նահանգապետը և ով Պրոսկուրովից գաղթածը, այնպես էլ չկարողացանք։ Դա մի աղմկոտ հասարակություն էր, որտեղ շատ կային ակնոցավոր, ալեհեր կանայք, կարմրադեմ ջենտլմեններ, թիկնեղ երիտասարդներ և բարձրահասակ, նրբիրան օրիորդներ։ Այդ ոգիներից յուրաքանչյուրը, որ դուրս էր եկել մեր բերած ծրարներից, անասելի հետաքրքրություն էր ներկայացնում, և մենք շատ տուժեցինք ամեն մեկի հետ առանձին խոսելու հնարավորություն չունենալով։
- Երեք ժամից հետո հյուրերի հոսանքը սանդուղքով շարժվեց ներքև։
- Մեզ մոտեցավ գլուխը մաքուր սափրած, փոքրահասակ, հաստլիկ մի մարդ, որի գլխին փայլում էին սառը քրտինքի խոշոր կաթիլներ։ Նա իր ակնոցի խոշորացույց֊ապակիների միջով նայեց մեզ, գլուխը ցնցեց և բավականին լավ ռուսերենով զգացված ասաց․
- ― Օ՜, այո՛, այո՛, այո՛։ Այդ ոչինչ։ Միստեր Իլֆ և միստեր Պետրով, ես ստացա Ֆիշերի նամակը։ Ո՛չ, ոչ, սըրեր, ինձ ոչինչ մի՛ ասեք։ Դուք չեք հասկանում։ Ես գիտեմ ձեզ ինչ է պետք։ Մենք դեռ կտեսնվե՜նք։
- Եվ անհետացավ մանր֊մունր, պնդակազմ, զարմանալիորեն ամուր, գրեթե երկաթե մարնով այդ մարդը։ Հյուրերին հրաժեշտ տալու իրարանցման մեջ մենք չկարողացանք զրուցել նրա հետ և կռահել նրա խոսքերի իմաստը։
- Մի քանի օր անց, երբ մենք դեռ թավալվում էինք մեր մահճակալների վրա, մտորելով, թե որտեղից վերջապես, կգտնենք մեզ անհրաժեշտ իդեալական էակին, հեռախոսը զրնգաց և մի անծանոթ ձայն ասաց, թե խոսում է միստեր Ադամսը և որ նա հիմա ուզում է մեզ մոտ անցնել։ Մենք արագ հագնվեցինք, գուշակություններ անելով, թե մենք ինչու ենք պետք եկել միստեր Ադամսին և ով է նա։
- Մեր համարը մտավ երկաթե մարմնով նույն հաստլիկը, որին մենք տեսել էինք դեսպանատան ընդունելության ժամանակ։
- ― Միստերնե՛ր, ― ասաց նա առանց դեսուդեն ընկնելու։ ― Ես ուզում եմ ձեզ օգնել։ Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։ Դուք չեք հասկանում։ Ես իմ պարտքն եմ համարում օգնել յուրաքանչյուր սովետական մարդու, որն ընկնում է Ամերիկա։
- Մեմք հրավիրեցինք նրան նստել, բայց նա հրաժարվեց։ Նա վազվզում էր մեր փոքրիկ համարում, երբեմն հրելով մեզ իր ցցուն ու պինդ փորով։ Նրա ժիլետի ներքևի երեք կոճակներն արձակված էին և փողկապի պոչը դուրս էր պրծել։ Հանկարծ մեր հյուրը բղավեց․
- ― Ես շատ բանով եմ պարտական Սովետական Միությանը։ Այո՛, այո՛, սըրեր։ Շատ բանով։ Չէ՜, մի ասեք, դուք նույնիսկ չեք հասկանում, թե ինչ եք անում դուք այնտեղ, ձեզ մոտ։
- Նա այնպես հուզվեց, որ սխալմամբ դուրս ցատկեց բաց դռնով և հայտնվեց միջանցքում։ Մենք դժվարությամբ քարշ տվինք նրան ներս։
- ― Դուք եղե՞լ եք Սովետական Միությունում։
- ― Շու՛ռլի, ― բղավեց միստեր Ադամսը։ ― Իհարկե։ Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։ Մի ասացեք այդպես ― «Եղել եմ Սովետական Միությունում»։ Ես երկար ապրել եմ այնտեղ։ Այո՛, այո՛, այո՛, սըրեր։ Յոթ տարի աշխատել եմ ձեզ մոտ։ Դուք ինձ փչացրել եք Ռուսաստանում։ Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։ Դուք այդ չեք հասկանա։
- Միստեր Ադամսի հետ մի քանի րոպե ասուլիսից հետո մեզ համար պարզ դարձավ, որ մենք բոլորովին չենք ճանաչում Ամերիկան, բոլորովին չենք հասկանում Սովետական Միությունը և ընդհանրապես նորածին հորթերի պես ոչնչից ոչինչ չենք հասկանում։
- Բայց հնարավոր չէր բարկանալ միստեր Ադամսի վրա։ Երբ նրան հաղորդեցինք, թե պատրաստվում ենք ավտոմոբիլային ուղևորություն կատարել նահանգներով, նա բղավեց «շուռլի» և այնպես ոգևորվեց, որ անսպասելիորեն բացեց հավանոցը, որը պահած ուներ թևի տակ, և առժամանակ կանգնեց նրա տակ, ասես անձրևից էր պաշտպանվում։
- ― Շուռլի՜, ― կրկնեց նա։ ― Իհարկե։ Հիմարություն կլիներ կարծել, թե Ամերիկան կարելի է ճանաչել Նյու֊Յորքում նստած։ Այնպես չէ՞, միստեր Իլֆ և միստեր Պետրով։
- Հետո արդեն, երբ մեր բարեկամությունը բավականին լայն չափեր ընդունեց, մենք նկատեցինք, որ միստեր Ադամսը որևէ միտք արտահայտելուց հետո պահանջում էր հաստատել ճշմարտացիությունը և չէր հանգստանում մինչև այդ հաստատումը չէր ստանում։
- ― Ո՛չ, ո՛չ, միստերներ։ Դուք ոչինչ չեք հասկանում։ Պլան է պետք։ Ուղևորության պլան։ Դա՛ է ամենից գլխավորը։ Եվ ես ձեզ համար կկազմեմ այդ պլանը։ Ո՛չ, ո՛չ։ Մի՛ ասեք։ Դուք այդ մասին ոչինչ չեք կարող գիտենալ, սըրե՛ր։
- Հանկարծ նա հանեց պիջակը, պոկեց ակնոցն ու նետեց դրանք բազմոցին (հետո ամբողջ տասը րոպե ակնոցն էր փնտրում իր գրպանում), ծնկներին փռեց Ամերիկայի ավտոմոբիլային քարտեզը և սկսեց ինչ֊որ գծեր քաշել վրան։
- Մեր աչքերի առջև նա անհեթեթ խենթուկից կերպարանափոխվեց խստադեմ ու գործարար ամերիկացու։ Մենք իրար երես նայեցինք։ Արդյոք սա այն իդեալական էակը չէ, որի մասին երազել ենք, արդյոք այն փառահեղ հիբրիդը չէ, որը ստանալու համար չէր պատի նույնիսկ Միչուրինի ուժը՝ Բերբանկի հետ միասին։
- Երկու ժամվա ընթացքում մենք ճանապարհորդեցինք Ամերիկայի քարտեզով։ Ի՜նչ թովիչ զբաղմունք էր դա։
- Մենք երկար քննում էինք այն հարցը, մտնե՞նք, թե ոչ արդյոք Միլվոկի, Վիսկոնսիայի նահանգը։ Այնտեղ միանգամից երկու լաֆոլետ կա, մեկը՝ նահանգապետը, իսկ մյուսը՝ սենատոր։ Երկուսի համար էլ կարելի էր ձեռք բերել հանձնարարական նամակներ։ Նախանձելի դրություն։ Երկու մոսկվացիներ նստել են Նյու֊Յորքում և լուծում են Միլվոկի գնալու հարցը։ Կուզենան, կգնան, չուզենան չեն գնա։
- Ծերուկ Ադամսը նստել էր հանգիստ, մաքուր, կոռեկտ։ Ո՛չ, նա մեզ խորհուրդ չէր տալիս դեպի Խաղաղ օվկիանոսը գնալ հյուսիսային ճանապարհով, Սոուլտ֊Լեյկ֊սիթի, Աղի լճի քաղաքի միջսվ։ Այնտեղ մեր գնալու պահին լեռնացքները կարող են ձյունով պատած լինել։
- ― Սըրե՜ր, ― բացականչում է միստեր Ադամսը, ― դա շա՛տ, շա՛տ վտանգավոր է։ Հիմարություն կլիներ կյանքը վտանգի ենթարկել։ Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։ Դուք չեք պատկերացնում, թե ինչ բան է ավտոմոբիլային ճանապարհորդությունը։
- ― Իսկ մորմոննե՞րը, ― հեծում էինք մենք։
- ― Ո՛չ, ո՛չ։ Մորմոնները շատ հետաքրքիր են։ Այո՛, այո՛, սըրե՛ր, մորմոնները նույն ամերիկացիներն են, ինչպես բոլոր ամերիկացիները։ Իսկ ձյունը շատ վտանգավոր է։
- Ինչ հաճելի էր խոսել վտանգների, լեռնացքների, տափաստանների մասին։ Բայց առավել հաճելի էր մատիտը ձեռքին հաշվել, թե որչափ ավտոմոբիլն էժան է երկաթուղուց հազար մղոնի համար անհրաժեշտ բենզինի գալոնների քանակը, ճաշի, ճամբորդական համեստ ճաշի արժեքը։ Մենք առաջին անգամ լսեցինք «կեմպ» և «տուրիստհաուզ» բառերը։ Դեռ ուղևորությունը չսկսած՝ մտահոգված էինք ծախսերը կրճատելու մասին, դեռ ավտոմոբիլ չունեցած՝ մտահոգված էինք յուղելու հարցով։ Նյու֊Յորքն արդեն մեզ թվում էր մռայլ մի անց, որից հարկ էր անմիջապես դուրս գալ դեպի ազատություն։
- Երբ խանդավառ խոսակցություններից անցանք անորոշ բացականչությունների, միստեր Ադամսը հանկարծ վեր ցատկեց բազմոցից, ձեռքերով բռնեց գլուխը, համր հուսահատությամբ աչքերը կկոցեց և մի ամբողջ րոպե կանգնեց այդպես։
- Մենք վախեցանք։
- Միստեր Ադամսը, առանց աչքերը բանալու, սկսեց ձեռքերի մեջ ճխլտել գկխարկը և քրթմնջալ․
- ― Սըրե՜ր, ամեն ինչ կորավ։ Դուք ոչինչ չեք հասկանում, սըրե՜ր։
- Այդ պահին պարզվեց այն, ինչ մենք չէինք հասկացել։ Միստեր Ադամնսն եկել էր կնոջ հետ և թողնելով նրան ավտոմոբիլի մեջ, մի րոպեով վազել էր մեզ մոտ, որպեսզի հրավիրեր մեզ իրենց տուն նախաճաշելու, վազել էր միայն մի րոպեով։
- Մենք սլացանք միջանցքով։ Լիֆտում միստեր Ադամսը ցատկոտում էր անհամբերությունից, այնքան որ ցանկանում էր որքան կարող է շուտ հասնել ու մտնել կնոջ թևի տակ։
- 48֊րդ փողոցում, Լեկսինգտոն ավենյուի անկյան հետևում, վայելուչ, բայց արդեն ոչ նոր «Կրայսլերի» մեջ նստել էր ջահել մի տիկին նույն ուռուցիկ ապակիներ ունեցող ակնոցով, ինչպես միստեր Ադամսինն էր։
- ― Բե՛կկի, ― հառաչեց մեր նոր բարեկամը, դեպի «Կրայսլերը» պարզելով հաստլիկ ձեռքերը։
- Շփոթությունից նրա գլխարկը թռավ, իսկ նրա կլոր գլուխը փայլփլեց Նյու֊Յորքի աշնանային արևի անդրադարձած լուսից։
- ― Իսկ ու՞ր է հովանոցը, ― հարցրեց տիկինը թեթև ժպտալով։
- Արևը մարեց միստեր Ադամսի գլխին։ Նա հովանոցը մոռացել էր մեր համարում․ կնոջը մոռացել էր նեքևում, իսկ հովանոցը՝ վերևում։ Նման պարագաներում տեղի ունեցավ մեր ծանոթությունը միսիս Ռեբեկա Ադամսի հետ։
- Մենք դառնությամբ տեսանք, որ ղեկի մոտ նստեց միստեր Ադամսի կինը։ Մենք նորից իրար երես նայեցինք։
- ― Ո՛չ, ըստ երևույթին սա այն հիբրիդը չէ, որը պետք է մեզ։ Մեր հիբրիդը ավտոմեքենա վարել պետք է իմանա։
- Միստեր Ադամսն արդեն կարգի էր ընկել և շաղակրատում էր, ասես ոչինչ չէր եղել։ Ամբողջ ճանապարհին, մինչև Սենթրալ֊պարկ֊վեստ, ուր գտնվում էր նրա բնակարանը, ծերուկ Ադամսը հավատացնում էր, որ մեզ համար ամենակարևորը՝ դա մեր ապագա ուղեկիցն է։
- ― Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ, ― բղավում էր նա, ― դուք չեք հասկանում, դա շա՛տ, շա՛տ կարևոր է։
- Մենք տխրեցինք։ Ինքներս էլ գիտեինք, թե որքան կարևոր է դա։
- Ադամսների բնակարանի դուռը բացեց մի նեգրուհի, որի շրջազգեստից բռնել էր երկու տարեկան մի աղջիկ։ Աղջիկը հաստ ու պինդ, ձուլածո մարմին ուներ։ Դա փոքրիկ Ադամսն էր, առանց ակնոցի։
- Աղջիկը նայեց ծնողներին և բարալիկ ձայնով ասաց․
- ― Պապա էնդ մամա։
- Պապան ու մաման տնքացին հաճույքից ու երջանկությունից։
- Մենք իրար երես նայեցինք երրորդ անգամ։
- ― Օ՜, նա երեխա էլ ունի։ Ո՛չ, սա անտարակույս հիբրիդ չէ։
Գլուխ յոթերորդ — Էլեկտրական աթոռ
- Պարզվեց, որ ամերիկյա գրող Էռնեստ Հեմինգուեյը, որի «Ֆիեստա» գիրքը վերջերս տպագրվեց Սովետական Միությունում և մեծ խոսակցություն առաջացրեց սովետական գրական շրջաններում, Նյու֊Յորքում է գտնվում հենց մեր այնտեղ եղած օրերին։
- Հեմինգուեյը Նյու֊Յորք էր ժամանել մի շաբաթով։ Պարզվեց, որ նա մի վիթխարի, բեղավոր մարդ է՝ արևից պլոկված քթով։ Նա հագին ուներ ֆլանելե շալվար, բրդե ժիլետ, որը չէր կոճկվում հուժկու կրծքի վրա, և բոբիկ ոտքերին՝ տնային մաշիկներ։
- Բոլորս միասին կանգնել էինք հյուրանոցային համարում, ուր ապրում էր Հեմինգուեյը, և զբաղված էինք սովորական ամերիկյան գործով․ ձեռքներս բռնել էինք «գայ֊բոլով» սառցախարն վիսկիյով բարձր ու լայն ըմպանակներ։ Ըստ մեր սովորության, ամեն մի գործ Ամերիկայում դրանով էր սկսվում։ Նույնիսկ, երբ մեր գրական գործերով գնում էինք « Ֆերրար էնդ Ռեյնգարտդ» հրատարակչությունը, որի հետ կապված էինք, ապա ուրախ, շիկահեր միստեր Ֆերրարը, հրատարակիչն ու բանաստեղծը, անմիջապես քարշ էր տալիս մեզ հրատարակչության գրադարանը։ Գրքեր այնտեղ շատ կային, սակայն, բացի այդ, դրված էր մի մեծ սառցապահարան։ Հրատարակիչն այդ պահարանից հանում էր զանազան շշեր և սառցի խորանարդիկներ, ապա հարցնում, թե ո՞ր կոկտեյլին ենք նախապատվություն տալիս։ ― «Մանհետտենին», «Բակարդիին», «Մարտինիին», և անմիջապես սկսում էր կոկտեյլ հարել այնպիսի հմտությամբ, ասես կյանքում երբեք գիրք չէր հրատարակել, բանաստեղծություն չէր գրել, այլ միշտ աշխատել էր իբրև բարմեն։ Ամերիկացիները սիրում են կոկտեյլ հարել։
- Խոսք բացվեց Ֆլորիդայի մասին, և Հեմինգուեյն անմիջապես անցավ, ըստ երևույթին, իր սիրած թեմային։
- ― Երբ ձեր ավտոմոբիլային ուղևորությունը կատարելիս կլինեք, անպայման եկեք ինձ մոտ՝ Կի֊Վեստ, ձուկ կորսանք այնտեղ։
- Եվ նա ձեռքերով ցույց տվեց, թե ինչ չափի ձկներ են որսվում Կի֊Վեստում, այսինքն նա իր ձեռքերը որքան կարող էր լայն տարածեց, ինչպես անում է ամեն մի ձկնորս։ Ձկները դուրս էին գալիս զգալի չափով մեծ։
- Մենք տագնապով նայեցինք միմյանց և խոստացանք ինչ գնով ուզում է լինի այցելել Կի֊Վեստ, որպեսզի ձուկ բռնենք և լրջորեն, և ոչ ոտքի վրա, խոսենք գրականությունից։ Այդ տեսակետից մենք բոլորովին անխոհեմ լավատեսներ էինք։ Եթե վիճակվեր կատարել այն ամենը, ինչ խոստացել էինք հանդիպումների և տեսակցությունների գծով, ապա մեզ կհաջողվեր Մոսկվա վերադառնալ հազար ինը հարյուր քառասուն թվից ոչ շուտ։ Շատ էինք ուզում ձուկ որսանք Հեմինգուեյի հետ․ չէր շփոթեցնում նույնիսկ այն հարցը, թե ինչպես պետք է վարվեինք սպիննինգի և այլ խրթին գործիքների հետ։
- Խոսք բացվեց այն մասին, թե ինչ ենք տեսել Նյու֊Յորքում և ինչ կուզենայինք նայել Արևմուտք մեկնելուց առաջ։ Պատակահականորեն խոսեցինք Սինգ֊Սինգի մասին։ Սինգ֊Սինգը դա Նյու֊Յորքի նահանգի բանտն է։ Նրա մասին մենք գիտեինք փոքրուց, այն փոքրիկ բրոշյուրներից, որոնցում նկարագրվում էին նշանավոր հետախույզներ Նատ Պինկերտոնի և Նիկ Կարտերի արկածները։
- Հանկարծ Հեմինգուեյն ասաց․
- ― Գիտե՞ք ինչ, ինձ մոտ հենց հիմա նստած է իմ աները։ Նա ծանոթ է Սինգ֊Սինգի պետի հետ։ Միգուցե նա գլուխ բերի ձեր այցելությունը այդ բանտը։
- Հարևան սենյակից նա դուրս բերեց մաքուր հագնված մի ծերուկ, որի վիզը օղակել էր շատ բարձր, հնաձև, օսլայած օձիքը։ Ծերուկին բացատրվեց մեր ցանկությունը, որին ի պատասխան նա անշտապ շրթունքները ծամեց, իսկ հետո անորոշ ասաց, թե կաշխատի սարքել այդ գործը։ Եվ մենք կրկին վերադարձանք նախկին խոսակցությանը՝ ձկնորսությանը, ուղևորություններին և այլ հիանալի բաներին։ Պարզվեց, որ Հեմինգուեյը ցանկանում է գնալ Սովետական Միություն, Ալթայ։ Մինչև մենք կպարզեինք, թե ինչու նա հատկապես ընտրել է Ալթայը և կգովեինք Սովետական Միության մյուս վայրերը ևս, բոլորովին մոռացվեց Սինգ֊Սինգի վերաբերյալ խոստումը։ Քի՞չ բաների մասին է խոսվում ուրախ շաղակրատանքի պահին, երբ մարդիկ կանգնած են «գայ֊բոլը» ձեռքին։
- Սակայն մեկ օր անց պարզվեց, որ ամերիկացիները բնավ շաղակրատներ չեն։ Մենք ստացանք երկու նամակ։ Մեկը հասցեագրած էր մեզ։ Հեմինգուեյի աները քաղաքավարի կերպով հաղորդում էր, որ նա արդեն բանակցել է բանտի պետի միստեր Լյուիս Լյուիսի հետ, և որ մենք կարող ենք ցանկացած օրը դիտել Սինգ֊Սինգը։ Երկրորդ նամակով ծերուկը մեզ հանձնարարում էր միստեր Լյուիս Լյուիսին։
- Մենք նկատել էինք ամերիկացիների այդ գիծը և հետո շատ առիթներով համոզվեցինք, որ ամերիկացիները երբեք իրենց խոսքը քամուն չեն տալիս։ Ոչ մի անգամ մեզ չվիճակվեց բախվել այն բանի հետ, ինչ մեզանում «դուրս տալ», կամ, ավելի կոպիտ, «փչել» են անվանում։
- Նյու֊Յորքի մեր նոր բարեկամներից մեկը մի անգամ մեզ առաջարկեց մրգային ընկերության շոգենավով մեկնել Կուբա, Յամայկա և Կոլումբիա։ Նա ասաց, որ կարելի է գնալ անվճար, դեռ նավապետի հետ էլ սեղան կնստենք։ Ծովում դրանից ավելի մեծ պատիվ չի կարող լինել։ Մենք, իհարկե, համաձայնվեցինք։
- ― Շատ լավ, ― ասաց մեր բարեկամը։ Կատարեցեք դուք ձեր ավտոմոբիլային ճամբորդուցյունը, իսկ վերադառնալուց հետո զանգահարեք ինձ։ Ամեն ինչ կարվի։
- Կալիֆոռնիայից Նյու֊Յորք վերադարձի ճամփին, գրեթե ամեն օր հիշում էինք այդ խոստումը։ Վերջ ի վերջո նա էլ տրված էր կոկտեյլ խմելու պահին։ Այս անգամվա կոկտեյլը ինչ֊որ բարդ խառնուրդ էր կանաչ, մեծ տերևների, շաքարի և գավաթի տակ նստած բալի։ Վերջապես Տեխասի Սան֊Անտոնիո քաղաքից մենք հիշեցնող հեռագիր ուղարկեցինք։ Եվ արագ պատասխան ստացանք։ Այն նույնիսկ մի փոքր վիրավորական էր։
- «Ձեր արևադարձային ռեյսը վաղուց կարգավորված է»։
- Մենք այդպես էլ չկատարեցինք արևադարձային այդ ռեյսը՝ ժամանակ չկար։ Բայց ամերիկյան ճշտապահության և իրենց խոսքը պահելու ամերիկացիների ընդունակության մասին ունեցած հիշողությունը մինչև օրս էլ մխիթարում է մեզ, երբ տանջվել ենք սկսում այն մտքից, որ բաց թողեցինք Հարավային Ամերիկայում լինելու առիթը։
- Մենք խնդրեցինք միստեր Ադամսին գալ մեզ հետ Սինգ֊Սինգ, և նա բազմիցս մեզ «սըր» ու «միստեր» անվանելով համաձայնեց։ Հետևյալ առավոտ մենք տեղավորվեցինք Ադամսի «կրայսլերի» մեջ և Նյու֊Յորքի լուսակիրների առջև մեկժամյա տառապանքից հետո վերջապես դուրս պրծանք քաղաքից։ Իսկ ընդհանրապես այն, ինչ Նյու֊Յորքում կոչվում է փողոցային շարժում, ազատ կերպով կարելի է անվանել փողոցային կանգառումներ։ Կանգառումները, համենայն դեպս, ավելի շատ են, քան շարժումները։
- Երեսուն մղոն անցնելուց հետո պարզվեց, որ միստեր Ադամսը մոռացել է այն քաղաքի անունը, ուր գտնվում է Սինգ֊Սինգը։ Ստիպված էինք կանգ առնել։ Ճամփեզրին մի բանվոր, ավտոմոբիլից բեռնաթափում էր ինչ֊որ կանոնավոր արկղներ։ Մենք նրան հարցրինք Սինգ֊Սինգի ճանապարհը։
- Նա իսկույն աշխատանքը թողեց և մոտեցավ մեզ։ Ահա ևս մի հիանալի գիծ։ Անենազբաղված ամերիկացին միշտ ժամանակ ունենում է կարճ, խելացի և համբերատարությամբ բացատրելու ճամբորդին, թե ինչ ճանապարհով պետք է գնալ։ Ընդ որում, նա չի շփոթում և չի ստում։ Եթե նա բացատրում է, նշանակում է գիտե։
- Վերջացնելով իր բացատրությունները բանվորը ժպտաց և ասաց․
- ― Շտապում եք էլեկտրական աթոռի՞ն։ Հաջողություն եմ ցանկանում։
- Հետո էլի երկու անգամ, ավելի շուտ խղճներիս հանգստության համր, ստուգեցինք ճանապարհը, և երկու դեպքում էլ միստեր Ադամսը չէր մոռանում ավելացնել, որ շտապում ենք էլեկտրական աթոռի։ Ի պատասխան, ծիծաղ էր հնչում։
- Բանտը գտնվում էր Օսենինգ փոքրիկ քաղաքի ծայրին։ Բանտի դարպասների մոտ երկու շարք ավտոմոբիլներ էին կանգնած։ Սիրտներս իսկույն ճմլվեց, երբ տեսանք, որ մեզ հետ միաժամանակ տեղ հասած մեքենայից դուրս եկավ կորացած, հաճելի մի ծերուկ՝ ձեռքին երկու մեծ տոպրակ։ Տոպրակի մեջ ուտելեղենի փաթեթներ և նարինջներ կային։ Ծերուկը դողդոջուն մոտեցավ գլխավոր մուտքին, տարավ «հանձնելիքը»։ Ո՞վ ունի այնտեղ նստած։ Հավանորեն տղան է։ Եվ հավանորեն ծերուկը կարծում էր, որ իր տղան խաղաղ, հրաշալի տղա է, մինչդեռ պարզվում է, որ բանդիտ է, գուցե և մարդասպան։ Դժվար է ծերուկների գործը։
- Հանդիսավոր֊վիթխարի ցանկապատով փակ մուտքը բարձր էր՝ առյուծի վանդակի նման։ Նրա երկու կողմերին, պատերի մեջ, ամրացված են կռած երկաթից շինված լապտերներ։ Դռների մեջ կանգնած էին երեք ոստիկան։ Նրանցից յուրաքանչյուրն առնվազն երկու հարյուր անգլիական ֆունտ քաշ ուներ։ Եվ դրանք ոչ թե ճարպի ֆունտեր էին, այլ մկանների, ֆունտեր, որոնք ծառայում էին ճնշելու, հնազադեցնելու համար։
- Միստեր Լյուիս Լյուիսը բանտում չէր։ Հենց այդ օրը տեղի էր ունենում Նյու֊Յորք նահանգի կոնգրեսի դեպուտատի ընտրությունները, և պետը մեկնել էր։ Բայց դա ոչինչ չի նշանակում, ― ասացին մեզ։ Հայտնի է, թե որտեղ է գտնվում պետը, հիմա կզանգահարեն նրան՝ Նյու֊Յորք։
- Հինգ րոպե անց ստացվեց միստր Լյուիսի պատասխանը։ Լյուիսը շատ էր ցավում, որ հանգամանքները զրկում են նրան անձամբ Սինգ֊Սինգը ցույց տալու հնարավորությունից, բայց նա կարգադրել է իր օգնականին անել մեզ համարյա այն ամենը, ինչ հնարավոր է։
- Դրանից հետո մեզ ներս թողեցին ընդունարան, ինքնաեռի փայլի հասցրած թքամաններով սենյակը, և մեր հետևից ճաղաշարը փակեցին։ Մենք երբեք չենք նստել բանտերում և նույնիսկ այստեղ բանկ հիշեցնող մաքրության ու փայլի մեջ, փակվող մետաղե ճաղաշարի շառաչյունը մեզ ստիպեց ցնցվել։
- Սինգ֊Սինգի պետի օգնականը չորուկ և ուժեղ կազմվածքով մարդ էր։ Մենք անմիջապես սկսեցինք դիտել։
- Այսօր տեսակցության օր էր։ Յուրաքանչյուր բանտարկյալի, եթե, իհարկե, նա ոչ մի բանում չէր մեղանչել, կարող են այցելել երեք հոգի։ Մեծ սենյակը ողորկած բազրիքներով բաժանված է փոքրիկ քառակուսիների։ Յուրաքանչյուր քառակուսիում դեմառդեմ դրված են երկու կարճ նստարան, ինչպիսին լինում են տրամվայներում։ Այդ նստարանների վրա նստում են բանտարկյալները և նրանց հյուրերը։ Տեսակցությունը տևում է մեկ ժամ։ Ելքի դռների մոտ կանգնած է մի բանտապահ։ Բանտարկյալներին հասնում է բանտային գորշ հագուստ, բայց կարելի է հագնել ոչ ամբողջ կոստյումը։ Պետական պետք է լինի նրա որևէ մասը՝ կամ շալվարը, կամ մոխրագույն սվիտերը։ Սենյակում մեղմ խոսակցության ձայն էր լսվում, ինչպես կինեմատոգրաֆի ճեմասրահում։ Հայրերին տեսակցության եկած երեխաները վազում էին ծորակից ջուր խմելու։ Մեզ ծանոթ ծերուկն աչքը չէր հեռացնում իր սիրասուն զավակից։ Կամացուկ լաց էր լինում մի կին, իսկ նրա բանտարկյալ ամուսինը գլխիկոր զննում էր իր ձեռքերը։
- Տեսակցության իրադրությունն այնպիսին է, որ հյուրերն անպայման ի վիճակի են բանտարկյալին որևէ արգելված իր տալու։ Բայց դա անօգուտ բան է։ Բանտարկյալին, խցիկ վերադառնալիս, տեսակցուցյան սրահի դռան հետևում անմիջապես խուզարկում են։
- Ընտրությունների առիթով բանտում ազատ օր էր։ Բակերի միջով անցնելիս մենք տեսանք կալանավորների փոքրիկ խմբեր, որոնք տաքանում էին աշնանային արևի տակ կամ թե մեզ անծանոթ գնդակախաղով էին տարված (մեր ուղեկիցն ասաց, որ դա իտալական խաղ է և որ Սինգ֊Սինգում շատ իտալացիներ կան նստած)։ Սակայն քիչ մարդ կար։ Բանտարկյալների մեծամասնությունն այդ պահին գտնվում էր բանտի կինոյի դահլիճում։
- ― Այժմ բանտում երկու հազար երկու հարյուր իննսուն մարդ է նստած, ― ասաց միստեր Լյուիսի օգնականը։ ― Նրանցից ութսունհինգը դատապարտված է ցմահ բանտարկության, իսկ տասնվեցը՝ էլեկտրական աթոռի։ Եվ բոլոր այդ տասնվեցը, անտարակույս, մահվան կենթարկվեն, չնայած որ ներման հույս ունեն։
- Սինգ֊Սինգի նոր կորպուսները շատ հետաքրքիր են։ Կասկածից վեր է, որ նրանց շինարարության վրա ազդել է շենքեր կառուցելու ամերիկյան տեխնիկայի ընդհանուր մակարդակը և մանավանդ ամերիկյան կայնքի մակարդակը, այն, ինչ Ամերիկայում անվանում են «ստանդարտ ոֆ լայֆ»։
- Ամերիկյան բանտի մասին ամենալավ պատկերացում կտար լուսանկարը, բայց, դժբախտաբար, չի թույլատրվում լուսանկարել Սինգ֊Սինգի ներսը։
- Ահա թե ինչ է ներկայացնում իրենից բանտային կորպուսը․ վեց հարկ խցիկներ, նեղ, ինչպես շոգենավի կայուտներ, կանգնած են մեկը մյուսի կողքին և դռների փոխարեն ունեն առյուծի վանդակի ճաղաշար։ Յուրաքանչյուր հարկի երկարությամբ անցնում են մետաղե ներքին սրահները, որոնք իրար մեջ հաղորդակցվում են նույնպիսի մետաղե սանդուղքներով։ Ամենից քիչ դա նմանվում է կացարանի, նույնիկ բանտային։ Կառուցվածքի օգտապաշտությունը նրան գործարանային տեսք է տալիս։ Որևէ մեխանիզմի հետ՝ նմանությունն ավելի է սաստկանում նրանով, որ այդ ամբողջ կառուցվածքը ծածկված է աղյուսաշեն տուփով, որի պատերը գրեթե ամբողջությամբ զբացված են պատուհաններով։ Հենց նրանց միջով էլ խցիկ է թափանցում ցերեկվա և քիչ չափով արևի լույսը, որովհետև խցիկներում պատուհաններ չկան։
- Յուրաքանչյուր խցիկ֊կայուտում կա մահճակալ, փոքրիկ սեղան և ունիտազ, ծածկված լաքած կափարիչով։ Մեխից կախված են ռադիո ականջակալներ։ Սեղանի վրա երկու֊երեք գիրք կա դրված։ Պատերին փակցված են մի քանի լուսանկարներ՝ գեղեցիկ աղջիկներ կամ բեյսբոլիստներ, կամ հրեշտակներ, նայած բանտարկյալի հակումին։
- Երեք նոր կորպուսներում յուրաքանչյուր բանտարկյալ տեղավորված է առանձին խցիկում։ Դա կատարելագործված է, մինչև վերջը ամերիկացրած, հարմար, եթե կարելի է նման ազնիվ, լավ բառը գործադրել բանտի վերաբերյալ։ Այստեղ լուսավոր է և օդը համեմատաբար լավ։
- ― Նոր կորպուսներում, ― ասաց մեր ուղեկիցը, տեղավորված է հազար ութ հարյուր մարդ։ Մնացած հինգ հարյուրը գտնվում են հին շենքում, որ կառուցվել է հինգ հարյուր տարի սրանից առաջ։ Գնանք։
- Այ սա արդեն իսկական սուլթանական֊պոլսական բանտ էր։
- Այս խցիկներում հնարավոր չէ կանգնել հասակով մեկ։ Երբ նստում ես մահճակալին, ծնկներդ քսվում են դիմացի պատին։ Երկու մահճակալ տեղավորված են մեկը մյուսի վրա։ Մութ է, խոնավ ու սարսափելի։ Այստեղ արդեն չկան ոչ փայլատակող ունիտազներ, ոչ էլ հանգստություն բերող հրեշտակների նկարներ։
- Ըստ երևույթին մեր դեմքին ինչ֊որ բան արտահայտվեց, որովհետև պետի օգնականը շտապեց ուրախացնել մեզ։
- ― Երբ ձեզ ուղարկեն ինձ մոտ, ― ասաց նա, ― ես ձեզ կտեղավորեմ նոր կորպուսներում։ Նույնիսկ կգտնեմ Հուդզոնի վրա տեսարան ունեցող խցիկ, մենք այդպիսին ունենք, դրանք առանձնապես արժանավոր բանտարկյալների համար են։
- Եվ նա արդեն լուրջ ավելացրեց․
- ― Ձեզանում, լսել եմ, պատժական սիստեմը նպատակ ունի ուղղել հանցագործին և վերադարձնել նրան հասարակության շարքերը։ Ավա՜ղ, մենք զբաղված ենք միայն հանցագործներին պատժելով։
- Մենք խոսք բացեցինք ցմահ բանտարկության մասին։
- Եվ նա արդեն լուրջ ավելացրեց․
- ― Ինձ մոտ հիմա մի կալանավոր կա, ― ասաց մեզ ուղեկցողը, ― որն արդեն քսաներկու տարի է նստած է։ Ամեն տարի նա խնդրագիր է տալիս ներում շնորհելու, և ամեն անգամ, երբ քննվում է նրա գործը, խնդիրքը վճռականապես մերժում են․ մի ժամանակ նա մի գազանային հանցագործություն է կատարել։ Ես նրան բաց կթողնեի։ Նա հիմա բոլորովին ուրիշ մարդ է։ Եվ ընդհանրապես բանտարկյալների կեսին ազատ կարձակեի, քանի որ նրանք, իմ կարծիքով, վտանգավոր չեն հասարակության համար։ Բայց ես միայն բանտապետ եմ, և ինքս ոչինչ անել չեմ կարող։
- Մեզ ցույց տվեցին նաև հիվանդանոցը, գրադարանը, ատամնաբուժական կաբինետը, մի խոսքով, բոլոր աստվածահաճո և կուլտուր֊լուսավորական հիմնարկությունները։ Մենք բարձրանում էինք լիֆտերով, անցնում հիանալի միջանցքներով։ Իհարկե, հարկադրանքի միջոցներից, պատժախցեր և նման բաներ, մեզ ոչինչ ցույց չտվեցին, մենք էլ միանգամայն հասկանալի է, քաղաքավարությունից դրդված, չխնդրեցինք։
- Բակերից մեկում մենք մոտեցանք միհարկանի, աղյուսաշեն, խուլ մի տան, և պետի օգնականը անձամբ իր ձեռքով բաց արեց դռները մեծ բանալիով։ Այդ տան մեջ Նյու֊Յորք քաղաքի դատարանի վճռով մահապատժի են ենթարկում էլեկտրական աթոռի վրա։
- Աթոռը մենք իսկույն տեսանք։
- Այն դրված էր անպատուհան ընդարձակ սենյակում, որի մեջ լույս էր թափանցում առաստաղի ապակյա լապտերի միջով։ Մարմարե սպիտակ հատակի վրա մենք երկու քայլ արինք և կանգ առանք։ Աթոռի հետևում, դռան վրա, որը մեր մտած դռան դիմացն էր գտնվում, մեծ, սև տառերով գրված էր՝ «Սայլես» ― «Լռություն»։
- Այդ դռնով ներս եմ բերում դատապարտյալներին։
- Այն մասին, որ ներում շնորհելու իրենց խնդրանքը մերժված է, և այսօր ևեթ ի կատար է ածվելու մահապատիժը, դատապարտվածներին տեղեկացնում են վաղ առավոտյան։ Հենց այդ ժամանակ էլ դատապարտյալին նախապատրաստում են մահապատժի․ գլխի վրա սափրում են մի փոքրիկ կլորակ, որպեսզի էլեկտրական հոսանքն անարգել իր գործը տեսնի։
- Դատապարտվածն ամբողջ օրը նստում է իր խցիկում։ Այժմ, գլխին սափրած կլորակով, նա այլևս ոչ մի բանի հույս չունի։
- Մահապատիժը կատարվում է գիշերվա ժամը տասնմեկ֊տասներկուսին։
- Շատ ցավալի է, որ մարդն ամբողջ օրվա ընթացքում զգում է մահամերձի տանջանքներ, ― ասաց մեր ուղեկիցը, ― բայց մենք ոչինչ անել չենք կարող։ Դա օրենքի պահանջն է։ Օրենքն այդ միջոցը դիտում է որպես լրացուցիչ պատիժ։
- Այդ աթոռի վրա մահապատժել են երկու հարյուր տղամարդու և երեք կնոջ, մինչդեռ աթոռը բոլորովին նոր տեսք ուներ։
- Դա մի փայտե դեղին աթոռ էր՝ բարձր մեջքով և արմնկակալներով։ Առաջին հայացքից բավականին խաղաղ տեսք ուներ, և եթե չլիներ կաշվե ապարանջանները, որով կապում են դատապարտվածի ձեռքերն ու ոտքերը, հեշտ ու հանգիստ կարող էր դրված լինել որևէ բարձրաբարո ընտանիքում։ Նրա վրա կնստեր ծանրալուր պապիկը ու իր համար թերթ կկարդար։
- Բայց մի վարկյան անց, աթոռը շատ անախորժ թվաց մեզ։ Առանձնապես ճնշում էին ողորկուն արմնկակալները։ Ավելի լավ էր չմտածել նրանց մասին, ովքեր ողորկել էին այն իրենց արմունկներով։
- Աթոռից մի քանի մետր հեռավորության վրա դրված էին չորս դիմացկուն կայարանային նստարաններ։ Դրանք վկաների համար են։ Մի փոքրիկ սեղան էլ կար։ Պատի մեջ ամրացված էր լվացարան։ Ահա և ամենը, բոլոր այն կահավորանքը, որոնց մեջ կատարվում է անցումը վատից դեպի լավագույն աշխարհը։ Պատանի Թոմաս Ալվա Էդիսոնը, հավանորեն, չէր ենթադրում, որ էլեկտրականությունը նման մռայլ պարտականություններ էլ է կատարելու։
- Ձախ անկյան դուռը տանում էր դեպի մի շենք, որն իր չափով մի քիչ մեծ էր հեռախոսային խցիկից։ Այստեղ պատի վրա փակցված էր մարմարե բաշխից վահանը, ամենասովորական վահան՝ ծանրաքաշ, հնաձև հոսանքահատիչով, որպիսին կարելի է տեսնել ուզածդ մեխանիկական արհեստանոցում կամ գավառական կինեմատոգրաֆի մեքենայական բաժանմունքում։ Միացվում է հոսանքհատիչը, և հոսանքը սաղավարտի միջով վիթխարի ուժով խփում է դատապարտյալի գլխին, ահա և բոլորը, ամբողջ տեխնիկան։
- ― Հոսանք միացնողը, ― ասաց մեր գիդը, ― ստանում է հարյուր հիսուն դոլար յուրաքանչյուր միացման համար։ Ցանկացողներից ազատվելու ճար չկա։
- Իհարկե, մի ժամանակ մեր լսած խոսակցություններն այն մասին, որ իբր երեք հոգի են միացնում հոսանքը, որ նրանցից ոչ մեկը չգիտե, թե իրականում ով է ի կատար ածել մահապատիժը, մտացածին բան դուրս եկավ։ Ոչ, այդ ամենը անհամեմատ պարզ է։ Ինքը միացնում է և ինքն էլ ամեն բան գիտե և մի բանից է վախենում, չլինի թե մրցակիցները խլեն շահավետ աշխատանքը։
- Մահապատժի սենյակի դուռը տանում է դեպի անատոմիական բաժինը, իսկ քիչ հեռվում խաղաղ մի սենյակ կար, մինչև առաստաղը լցված փայտե հասարակ դագաղներով։
- ― Դագաղները շինում են բանտարկյալները հենց մեզ մոտ՝ բանտում, ― տեղեկացրեց մեր ուղեկիցը։
- ― Դե լավ, կարծես բավականին նայեցինք։ Կարելի է գնալ։
- Հանկարծակի միստեր Ադամսը խնդրեց իրեն թույլ տալ նստելու էլեկտրական աթոռին, որպեսզի զգա մահվան դատապարտվածի ապրումները։
- ― Դե, դե, սըրեր, ― քրթմնջում էր նա, ― դա շատ ժամանակ չի խլի։
- Նա հաստատուն նստեց ընդարձակ նստարանին և հանդիսավոր նայեց բոլորիս։ Նրա հետ սկսեցին կատարել սովորական ծիսակատարությունները։ Կաշվե լայն գոտիով կապեցին աթոռի մեջքին, ոտքերն ապարանջաններով սեղմեցին կաղնե ոտքերին, ձեռքերը կապեցին արմունկակալներից։ Միստեր Ադամսի գլխին սաղավարտ չհագցրին, բայց նա այնքան աղերսեց, որ փայլուն գլխին դրեցին լարի մեկ ծայրը։ Մի րոպե սարսափ տիրեց։ Միստեր Ադամսի հայացքը փայլում էր աներևակայելի հետաքրքրությամբ։ Իսկույն երևում էր, որ նա այն մարդկանցից է, որոնք ամեն ինչ ուզում են փորձել իրենց մաշկի վրա, ամեն բան շոշափել իրենց ձեռքերով, ամեն բան տեսնել և ամեն ինչ լսել անձամբ։
- Սինգ֊Սինգը թողնելուց առաջ մենք մտանք եկեղեցու շենքը, որտեղ այդ պահին կինոսեանսն էր գնում։ Մեկուկես հազար կալանավորներ նայում էին «Դոկտոր Սոկրատ» նկարը։ Այստեղ դրսևորվեց ադմինիստրացիայի գովելի ձգտումը՝ տալ բանտարկյալներին ամենաթարմ նկարը։ Իրոք, այդ օրը «Դոկտոր Սոկրատը» գնում էր դրսում՝ Օսենինգում։ Սակայն զարմացնում էր այն, որ նկարը բանդիտական կյանքից էր։ Դա ցույց տալ բանտարկյալներին, միևնույն էր, թե ալկոհոլիկին գրգռել մի քիչ օղու տեսքով։ Արդեն ուշ էր, մենք շնորհակալություն հայտնեցինք սիրալիր ընդունելության համար, առյուծի ճաղաշարը բացվեց, և մենք դուրս եկանք։ Էլեկտրական աթոռին նստելուց հետո Միստեր Ադամսը հանկարծակի ընկավ մելամաղձության մեջ և ողջ ճանապարհին լուռ էր։
- Վերադարձի ճանապարհին մենք տեսանք ճամփից դուրս եկած բեռնատար մի մեքենա։ Նրա հետևի մասը մաքուր փշրված էր։ Բազմությունը քննարկում էր պատահարը։ Մեկ ուրիշ տեղ ավելի մեծ բազմություն լսում էր հռետորին, որ ծավալվում էր այդ օրվա ընտրությունների վերաբերյալ։ Այստեղ բոլոր ավտոմոբիլները իրենց հետևի ապակիների վրա կրում էին ընտրական թռուցիկներ։ Ավելի դենը՝ պուրակներում, անտառներում մարում էր խենթ աշունը։
- Երեկոյան մենք գնացինք տեսնելու միջին ամերիկացու երջանկությունը․ գնացինք «Հոլիվուդ» ռեստորանը։
- Ժամը յոթն էր։ Կես տան չափ մեծության էլեկտրական պաննո էր վառվում ռեստորանի մուտքի վերևում։ Կիսազինվորական համազգեստով երիտասարդներ, համազգեստ, որն ընդունված է հյուրանոցների, ռեստորանների, փոքրիկ թատրոնների, սպասավորների համար, ճարպկորեն հրում էին ներս մտնողներին։ Շքամուտքում կախված էին մերկ աղջիկների լուսանկարներ, որոնք նվաղում էին բնակչության նկատմամբ տածած սիրուց։
- Ինչպես բոլոր ռեստորաններում, ուր պարում են, «Հոլիվուդի» մեջտեղը զբաղված էր երկարավուն հարթակով։ Հարթակի կողքերին և նրանից փոքր ինչ վեր, տեղավորված էին սեղանները։ Բոլորի վերևում բարձրանում էր բազմամարդ ջազը։
- Ջազը կարելի է չսիրել, մանավանդ ճիշտ է նրան սիրելուց դադարել Ամերիկայում, որտեղ նրանից թաքնվել հնարավոր չէ։ Բայց ընդհանրապես, ամերիկյան ջազերը լավ են նվագում։ «Հոլիվուդ» ռեստորանի ջազը իրենից ներկայացնում է հիանալի համաձայնեցված էքսցենտրիկ երաժշտական մեքենա, և նրան լսելը հաճելի է։
- Երբ սակավ հետաքրքիր և բնավ չոգևորող ամերիկյան սուպով լի ափսեներն արդեն դրված էին մեր առջև, նվագախմբի միջից հանկարծ դուրս ցատկեցին կիսով չափ մերկ, երեք քառորդով մերկ և ինը տասներորդականով մերկ աղջիկներ։ Նրանք եռանդագին ցատկոտում էին իրենց հարթակների վրա, երբեմն փետուրներ գցելով սուպով լի ափսեների կամ մանանեխի բանկաների մեջ։
- Մուհամեդի բիրտ զինվորները, հավանորեն, հենց այսպես էին պատկերացնում իրենց դրախտը, ― սեղանին՝ ուտելիք, շենքում՝ տաքություն և հուրիներն իրենց հինավուրց գործն են տեսնում։
- Հետագայում աղջիկները դեռ շատ անգամ դուրս վազեցին․ առաջինի և երկրորդի արանքում, սուրճից առաջ, սուրճ խմելու պահին։ «Հոլիվուդի» տերը թույլ չէր տալիս նրանց ծուլանալ։
- Այդ ամերիկյան պրիմիտիվ խոհարարության միացումը պաշտոնեական հեշտասիրության հետ, որոշ չափով խռովեցին մեր հոգին։
- Ռեստորանը լեփ֊լեցուն էր։ Այստեղ ճաշը մեկ հոգուն նստում էր երկու դոլար։ Նշանակում է, Նյու֊Յորքի միջին մարդն այստեղ կարող է գալ ամիսը մեկ անգամ կամ ավելի հազվադեպ։ Փոխարենը մեծ բավականություն է ստանում։ Նա և՛ ջազ է լսում, և՛ կոտլետ է ուտում, և՛ հիանում է հուրիներով, և՛ ինքն էլ պարում է։
- Պարուհիներից ոմանց դեմքերը բութ էին, մյուսներինը՝ խղճուկ, երրորդներինը՝ դաժան, բայց բոլորինը հավասարապես հոգնած։
- Մենք հրաժեշտ տվինք։ Թախիծ էր պատել մեզ նյույորքյան երջանկությունից։
Գլուխ ութերորդ — Նյու֊Յորքի մեծ մրցասպարեզը
- «Գերմանական հյուրասիրություն» ակումբի անդամները ամեն երեքշաբթի հավաքվում են Նյու֊Յորքի «Ամբասադոր» հյուրանոցի սպիտակ դահլիճը։
- Ակումբի անունն ինքը ճիշտ պատկերացում է տալիս նրա անդամների իրավունքների և պարտականությունների մասին։ Ամեն ոք վճարում է իր համար։ Այդ հզոր տնտեսական բազայի վրա միավորվել են բավականին շատ ժուռնալիստներ և գրողներ։ Բայց բացառություն կա։ Պատվավոր հյուրերը չեն վճարում։ Փոխարենը նրանք պարտավոր են որևէ ծիծաղելի ճառ ասել։ Միևնույն է ինչի մասին, միայն թե ճառը լինի կարճ ու ծիծաղելի։ Եթե ոչ մի կերպ ծիծաղելի դուրս չի գալիս, ապա կարճ պետք է լինի բոլոր դեպքերում, որովհետև ժողովները տեղի են ունենում նախաճաշիկի ժամանակ, և ողջ խրախճանքը միայն մեկ ժամ է տևում։
- Հյուրը, ի հատուցումն ճառի, ստանում է թեթև նախաճաշիկ և ակումբի գիպսե մեծ մեդալը, որի վրա պատկերված է ճխլտված ցիլինդրով մի զվարճասեր, ակումբի սկզբնատառերի հովանու տակ մրափած։
- Ընդհանուր ծափահարությունների տակ մեդալները կախվում են հյուրերի վզին, և բոլորն արագ ցրվում են։ Երեքշաբթին աշխատանքային օր է, «Գերմանական հյուրասիրության» բոլոր անդամները գործնական մարդիք են։ Ժամը երկուսին մոտ նրանք բոլորն արդեն նստած են իրենց օֆիսներում և բիզնես են անում։ Առաջ են շարժում կուլտուրան կամ պարզապես փող են վաստակում։
- Նման մի ժողովում մենք Նյու֊Յորքի «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդեն» ամենամեծ մրցասպարեզի դիրեկտորին, մրցասպարեզ, որտեղ կազմակերպվում են բռնցքամարտի ամենամեծ մրցումները, ամենամեծ միտինգները, ընդհանրապես բոլոր ամենամեծ բաները։
- Այդ երեքշաբթի հյուրերը մենք էինք՝ եկվոր սովետական գրողներս, ամերիկյան հայտնի կինոդերասան և «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդեն»֊ի դիրեկտորը, որի մասին հենց նոր խոսեցինք։
- Մենք հորինեցինք մի ճառ, շեշտը դնելով գլխավորապես ոչ թե հումորի, այլ լակոնիկության վրա, և դրանում լիովին հասանք մեր նպատակին։ Ճառը թարգմանեցին անգլերեն, և մեզանից մեկը, բնավ չշփոթվելով այն բանից, որ գտնվում է անգլերեն լավ իմացողների այդ մեծ ժողովում, կարդած գրածը։
- Ահա անգլերենից կրկին ռուսերեն թարգմանված այդ ճառը։
- «Միստեր նախագահ և ջենտլմեններ։
- Մենք կատարեցինք մեծ ուղևորություն՝ թողեցինք Մոսկվան, որպեսզի ծանոթանանք Ամերիկայի հետ։ Բացի Նյու֊Յորքից, մենք կարողացանք լինել Վաշինգտոնում և Հարտֆորդում։ Մենք Նյու֊Յորքում ապրեցինք մեկ ամիս և այդ ժամկետի վերջում զգացինք, որ սիրում ենք ձեր մեծ, զուտ ամերիկյան քաղաքը»։
- Հանկարծակի մեր գլխին սառը ջուր լցրին։
- ― Նյու֊Յորքը դա բնավ Ամերիկա չէ, ― ասացին մեզ մեր նոր բարեկամները։ ― Նյու֊Յորքը դա միայն կամուրջ է Եվրոպայի և Ամերիկայի միջև։ Դուք դեռևս գտնվում եք կամուրջի վրա։
- Այդ ժամանակ մենք գնացինք Վաշինգտոն, Կոլումբիայի օկրուգը՝ Միացյալ Նահանգների մայրաքաղաքը, թեթևամտորեն հավատացած լինելով, որ այս քաղաքն անպայման ամերիկյան կլինի։ Երկրորդ օրվա երեկոյան կողմ մենք գոհունակությամբ զգացինք, որ սկսում ենք քիչումիչ հասկանալ ամերիկյան կյանքը։
- ― Վաշինգտոնը բոլորովին էլ Ամերիկա չէ, ― ասացին մեզ, ― դա պետական աստիճանավորների քաղաքն է։ Եթե դուք, իրոք, կամենում եք ճանաչել Ամերիկան, ապա այստեղ անելիք չունեք։
- Մենք հնազանդ դասավորեցինք մեր քերծված ճամպրուկները ավտոմոբիլի մեջ և մեկնեցինք Հարտֆորդ, Կոննեկտիկուտ նահանգը, որտեղ իր հասուն տարիներն է անցկացրել ամերիկյան մեծ գրող Մարկ Տվենը։
- Այստեղ մեզ իսկույն ազնվորեն նախազգուշացրին․
- ― Նկատի ունեցեք, որ Հարտֆորդը դեռ Ամերիկա չէ։
- Երբ մենք, այնուամենայնիվ, սկսեցինք հարցուփորձ անել, թե որտեղ է գտնվում Ամերիկան, հարտֆորդցիները անորոշ ցույց տվեցին ինչ֊որ կողմ։
- «Այժմ մենք եկել ենք ձեզ մոտ, միստեր նախագահ և ջենտլմեններ, որպեսզի խնդրենք, որ մեզ ցույց տաք, թե որտեղ է գտնվում Ամերիկան, որովհետև մենք հատկապես եկել ենք այստեղ, որպեսզի որքան հնարավոր է լավ ծանոթանանք նրա հետ»։
- Ճառը ցնցող հաջողություն ունեցավ։ «Գերմանական հյուրասիրություն» ակումբի անդամները երկար ծափահարում էին մեզ։ Հետո միայն մենք պարզեցինք, որ ակումբի անդամների մեծամասնությունը ոչ մի բան չի հասկացել, քանզի հռետորի ռուս֊անգլիական տարօրինակ առոգանությունը բոլորովին խլացրել էր ճառում թաքնված խոր մտքերը։
- Ասենք, մեր կողքին նստած միստեր նախագահը, ըստ երևույթին, որսացել էր ճառի իմաստը։ Իր նիհար և խելացի դեմքը դեպի մեզ դարձնելով, նա թրխկացրեց մուրճիկով և այդ կերպ վերջ տալով ծափահարությունների փոթորկին, վերահաս լռության մեջ ասաց․
- ― Ես շատ եմ ցավում, բայց ինքս էլ հիմա չէի կարողանա ասել, թե որտեղ է գտնվում Ամերիկան։ Եկեք այստեղ հազար ինը հարյուր երեսունվեց թվականի նոյեմբերի երեքի մոտերքը, և այն ժամանակ պարզ կլինի, թե ինչ բան է Ամերիկան և որտեղ է գտնվում այն։
- Դա սրամիտ և միակ ճիշտ պատասխանն էր մեր հարցին։ Նոյեմբերի երեքին տեղի էին ունենալու պրեզիդենտական ընտրությունները, և ամերիկացիները գտնում են, որ միայն այդ ժամանակ կորոշվի այն ուղին, որով գնալու է Ամերիկան։
- Այնուհետև խոսքը տրվեց բարձրահասակ մի մարդու, որին նախագահը հորջորջեց գնդապետ։ Գնդապետն անմիջապես սկսեց բղբղալ, հեգնանքով նայելով հավաքվածներին։
- ― Ւմ բիզնեսն այն է, ― ասաց նա, ― որ ես «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդեն» շենքը վարձով եմ տալիս բոլոր ցանկացողներին։ Եվ այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում աշխարհում, ինձ ձեռնտու է։ Կոմունիստները միտինգ են կազմակերպում Հիտլերի դեմ՝ իմ դահլիճը վարձով եմ տալիս կոմունիստներին։ Հիտլերականները միտինգ են կազմակերպում կոմունիստների դեմ՝ դահլիճը տալիս եմ հիտլերականներին։ Իմ շենքում այսօր դեմոկրատները նզովում են հանրապետականներին, իսկ վաղը հանրապետականները հենց նույն ամբիոնից ապացուցում են, որ միստեր Ռուզվելտը բոլշևիկ է և Ամերիկան տանում է դեպի անարխիա։ Ւմ դահլիճը բոլորի համար է։ Ես իմ բիզնեսն եմ անում։ Բայց և այնպես ես իմ համոզմունքներն ունեմ։ Վերջերս Լինդբերգի երեխային սպանող Բրունո Հաուպտմանի պաշտպանները ուզում էին իմ դահլիճը վարձել՝ Հաուպտմանի օգտին ագիտացիա մղելու համար։ Եվ ահա այդ մարդկանց ես իմ դահլիճը չտվեցի։ Իսկ ուրիշներին՝ խնդրեմ, համեցեք։ Փող վճարեք և տեղերը գրավեք, ով էլ որ լինեք
- ― բոլշևիկ, անարխիստ, ինձ համար միևնույն է։
- Այդ բղբղոցից հետո քաջարի գնդապետը նստեց իր տեղը և շարունակեց սուրճ խմել։
- «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդենում» գնդապետի արտահայտությամբ այդ՝ «բոլորի համար» դահլիճում մենք տեսանք բռնցքամարտի մեծ մրցում, որ տեղի էր ունենում աշխարհի նախկին չեմպիոն, իտալացի Կառներայի և գերմանացի ոչ լավագույն, բայց առաջնակարգ բռնցքամարտիկի միջև։
- «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդենի» մրցասպարեզն իրենից ոչ թե շրջան է ներկայացնում, ինչպես լինում է կրկեսում, այլ երկարավուն ուղղանկյունի։ Ուղղանկյան շուրջը բավականին թեք բարձրանում են աթոռների շարքերը։ Դեռ մինչև մրցումը, հանդիսատեսի աչքերի առջև հառնում է ազդեցիկ մի տեսարան․ նա միանգամից տեսնում է քսանհինգ հազար աթոռ․ թատրոնում քսանհինգ հազար տեղ կա։ Բռնցքամարտի առթիվ աթոռներ էին դրվել նաև մրցասպարեզում՝ ընդհուպ շրջապատելով բարձրադիր ռինգը։
- Ուժեղ, սպիտակ լույսը ընկնում էր ռինգի հարթակի վրա։ Կրկեսի մնացած մասը ընկղմված էր կիսխավարի մեջ։ Սպիտակ, երկեղջյուր գլխազարդերով վաճառողների սուր ճիչերը տարածվում էին վիթխարի շենքով մեկ։ Վաճառողները շարքերի միջով անցնելով, առաջարկում էին աղի կաղին, աղի բլիթներ, ռետինե ծամոն և փոքր շշերով վիսկի։ Սմերիկացիներն իրենց բնույթով ծամող ժողովուրդ են։ Նրանք ծամում են ռետին, կոնֆետ, սիգարի ծայրը, նրանց ծնոտները շարունակ շարժվում են, կափկափում, շրխկում։
- Կառներան հանդես եկավ նախավերջին զույգի հետ։ Խլացուցիչ ողջյունների տակ նա դուրս եկավ ռինգ և շուրջը նայեց այն մռայլ ու շփոթ հահայցքով որով սովորաբար օժտված են չափից դուրս բարձրահասակ և ուժեղ մարդիկ։ Դա մի մարդու հայացք է, որը շարունակ վախենում է, թե ինչ֊որ մեկին կամ ինչ֊որ բան կջնջխի, կջարդի, կայլանդակի։
- Կառներային իր հայրենիքում՝ Իտալիայում, նույնիսկ անունով էլ չեն ճանաչում։ Նա ունի մականուն «Իլ գիգանտե»։ «Իլ գիգանտեն» անասելի երկարահասակ և երկարաբազուկ մարդ է։ Եթե նա լիներ մոսկովյան տրամվայի կոնդուկտոր, ապա ազատ կարող էր տասկոպեկանոցներ վերցնել առջևի հարթակում կանգնած մարդկանցից։ «Իլ գիգանտեն» նետեց վառ խալաթը և երևաց իր ամբողջ գեղեցկությամբ, բարձրահասակ, ոսկրոտ, գոթական կիսաշեն տաճարի նման։
- Նրա հակառակորդը պնդակազն, շիկահեր ու միջահասակ գերմանացի էր։
- Տրվեց ազդանշան, մենեջերները թափվեցին ռինգից, և Կառներան սկսեց հանգիստ քոթակել գերմանացուն։ Նույնիսկ ոչ թե քոթակել, այլ կալսել։ Գյուղացի Կառներան ասես իր համար սովորական գյուղատնտեսական աշխատանք էր կատարում։ Նրա երկու մետրանոց ձեռքերը համաչափ բարձրանում և իջնում էին։ Սվելի հաճախ նրանք օդին էին առնում, բայց այն սակավ դեպքերում, երբ իջնում էին գերմանացու վրա, նյույորքյան հասարակությունը բղավում էր՝ «Կառներա։ Բուբո՜ւ»։ Հակառակորդների ուժերի անհավասար լինելը շատ ակնբախ էր։ Կառներան անհամեմատ բարձրահասակ և ծանր էր գերմանացուց։
- Այնուհանդերձ հանդիսատեսները բղավում և հուզվում էին, ասես պայքարի ելքը նախապես կանխորոշված չէր։ Ամերիկացիները շատ աղմկարար հանդիսատեսներ են։ Երբեմն նույնիսկ թվում է, որ նրանք բռնցքամարտ կամ ֆուտբոլ են գնում ոչ թե նայելու, այլ բղավելու։ Մրցման ամբողջ ընթացքում ոռնոց էր կանգնած։ Եթե հանդիսականներին որևէ բան դուր չէր գալիս կամ նրանք գտնում էին, որ բռնցամարտիկներից մեկը ճիշտ չի կռվում, երկչոտում կամ խարդախում է, ապա բոլոր խմբով սկսում էին գոռալ՝ «Բուո՜ւ, բուո՜ւ», և աուդիտորիան վերածվում էր փափուկ գլխարկներ կրող համակրելի վայրի ցուլերի ժողովի։ Բացի այդ, հանդիսականներն իրենց բղավոցով օգնում էին կռվողներին։ Կառներայի և գերմանացու պայքարի երեքևկես ռաունդի ընթացքում հանդիսականներն այնքան ուժ կորցրին, այնքան շարժումներ արեցին, որ այդ էներգիայի ճիշտ օգտագործման դեպքում կարելի էր կառուցել վեց հարկանի շենք՝ լիֆտով, տափակ կտուրով և առաջին հարկում ունենալիք սրճարանով։
- Գերմանացին երրորդ ռաունդը վերջացրեց գրեթե կուրացած։ Նրա աչքը վնասվել էր։ Իսկ չորրորդ ռաունդի կեսին նա հանկարծակի ձեռքը թափահարեց այն թուղթ խաղացողի պես, որի բախտը չի բանում, և հեռացավ ռինգից, հրաժարվելով մարտը շարունակել։
- Ահավոր «բուու֊բուուն» թնդացրեց կրկեսի անսահման տարածությունը։ Դա բնավ սպորտային գործ չէր՝ ռինգից հեռանալը։ Բռնցքամարտիկներին ռինգից պետք է տանեն, և հենց դրա համար էլ հանդիսականները փող են վճարում։ Բայց ըստ երևույթին, գերմանացու համար այնքան տհաճ էր պատկերացնել, թե ինչպես մեկ կամ երկու րոպեից հետո նոկաուտ է ստանալու, որ նա որոշեց այլևս չկռվել։
- Հանդիսականները շարունակ բո՜ւ֊բո՜ւ էին անում, մինչև որ դժբախտ բռնցքամարտիկը կանցներ կուլիսների հետևը։ Նրանք այնքան էին վրդովված գերմանացու վարքագծից, որ նույնիսկ ինչպես հարկն է չողջունեցին հաղթողին։ «Իլ գիգանտեն» գլխից վեր բարձրացրեց իրար վրա դրված ձեռքերը, հետո հագավ շքեղ, ասես կուրտիզանուհու, մետաքսե խալաթը, սկեց ռինգի պարանի տակ և ծանրումեծ քայլերով գնաց շորերը փոխելու, գնաց ախոռ վերադարձող պառավ, բանող ձիու քայլերով, որպեսզի իր երկար մռութը խոթի վարսակով լի տոպրակի մեջ։
- Վերջին զույգը հետաքրքրություն չէր ներկայացնում։ Շուտով մենք էլ բոլորի հետ դուրս եկանք փողոց։ Ելքի մոտ լրագրավաճառները ծախում էին «Դեյլի Նյուսի» և «Դեյլի Միրրորի» գիշերվա հրատարակությունները, որոնց առաջին էջում աֆիշայի տառերով տպված էր հաղորդում այն մասին, որ Կառներան չորրորդ ռաունդում հաղթեց իր հակառակորդին։ Այն րոպեից, երբ տեղի ունեցավ այդ դեպքը, միչև այն պահը, երբ մենք գնեցինք մրցման հաղորդագրությունով թերթը, անցել էր կես ժամից ոչ ավելի։
- Գիշերային երկնքում բոցկլտում էր էլեկտրական մակագրություն՝ «Ջեկ Դեմպսեյ»։ Բռնցքամարտի մեծ չեմպիոնը, ռինգի վրա իր կարիերան ավարտելով, «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդենի» մոտերքում բացել էր բար և ռեստորան, ուր հավաքվում էին սպորտի սիրահարները։ Ոչ մի ամերիկացու մտքովն, իհարկե, չի անցնի կշտամբել Դեմպսեյին այն բանի համար, որ նա սպորտսմենից դարձել է ռեստորանատեր։ Մարդը փող է վաստակում, անում է իր բիզնեսը։ Միևնույն չէ՞, թե ինչ միջոցով է փող վաստակում։ Այն փողերն են լավ, որոնք շատ են։
- Բռնցքամարտը կարող է դուր գալ կամ չգալ։ Դա յուրաքանչյուր մարդու գործն է։ Բայց բռնցքամարտը, այնուամենայնիվ սպորտ է, գուցե՝ դժվարին, գուցե նույնիսկ ավելորդ, բայց սպորտ է։ Ինչ վերաբերում է ամերիկյան ըմբշամարտին, ապա այն իրենից ներկայացնում է ամենևին ոչ սպորտային, թեև զարմանալի տեսարան։
- Մենք այդպիսի ըմբշամարտ տեսանք «Մեդիսոն֊սկվեր֊գարդենում»։
- Ամերիկյան ըմբշամարտի կանոններով․․․ Ասենք, ինչ հարկ կա խոսելու կանոնների մասին, երբ այդ ըմբշամարտի առանձնահատկությունը հենց այն է, որ ոչ մի կանոն չկա։ Կարելի է անել ինչ ուզում ես․ Կոտրատել հակառակորդի ձեռքերը, մատները խոթել նրա բերանը, ջանալով պատռել այն պահին, երբ հակառակորդը փորձում է կծել նրա մատները, քաշքշել մազերից, պարզապես ծեծել, եղունգներով չանգռել դեմքը, քաշել ականջները, խեղդել կոկորդը․ ամեն ինչ կարելի է անել։ Այդ ըմբշամարտը կոչվում է «ռեսլինգ» և անկեղծ հետաքրքրություն է առաջացնում հանդիսականների մեջ։
- Ըմբշամարտիկները թավալվում են ռինգի վրա՝ իրար ճխլելով, այդպես պառկում են տասը րոպե, լացում են ցավից ու զայրույթից, փնչացնում, թքոտում, ճղճղում են և ընդհանրապես պահում են իրենց զզվելի և անպատկառ, ինչպես մեղապարտները դժոխքում։
- Զզվանքն ավելի է սաստկանում, երբ կես ժամ անց սկսում են հասկանալ, որ այդ ամենը հիմարագույն խաբեություն է, որ այստեղ չկա նույնիսկ հասարակ փողոցային տուրուդմբոց՝ երկու հարբած խուլիգանների միջև։ Եթե մի ուժեղ մարդ ցանկանում է կոտրել մյուսի ձեռքը, ապա միշտ կարող է ճարպիկ գտնվել և այդ անել։ Մինչդեռ «ռեսլինգում» չնայած միմյանցից բռնելու ամենասարսափելի ձևերին, անդամախեղություն չտեսանք։ Բայց ամերիկացիները երեխայի պես հավատում են այդ միամիտ խաբեությանը և նվաղում հիացմունքից։
- Միթե՞ կարելի է այդ գռեհիկ երևույթը համեմատել կովբոյների մրցության հետ․ «ռեսլինգով» ապականված հենց այդ ուղղանկյուն մրցասպարեզի վրա մենք տեսանք «ռոդեո» ― Արևմուտքի հովիվների մրցությունը։
- Այս անգամ ոչ ռինգ կար, ոչ աթոռ։ Հսկայական մրցասպարեզը ծայրեծայր ծածկված էր մաքուր ավազով։ Ամբիոնի վրա նստել էին նվագողները՝ կովբոյական գլխարկներով և ամբողջ ուժով փչում էին իրենց վալտորներն ու տրոմբոնները։
- Բացվեցին փայտե համատարած արգելապատի դռները և սկսվեց մասնակիցների շքահանդեսը։ Հիանալի նժույգներ հեծած անցնում էին Ամերիկայի ռոմանտիկ նահանգների ներկայացուցիչները․ Տեխասից, Արիզոնից, Նևադայից եկած կովբոյներն ու կաուգերլսները (հովիվներն ու հովվուհիները)։ Ծփում էին հսկայական գլխարկների դաշտերը, աղջիկները ողջունում էին հասարակությանը՝ ձեռքները տղամարդու պես վեր բարձրացնելով։ Մրցարանում արդեն մի քանի հարյուր հեծյալներ կային, իսկ դարպասներից դեռ շարունակուն էին դուրս գալ նորանոր կովբոյներ։
- Հանդիսավոր մասն ավարտվեց, սկսվեց գեղարվեստականը։
- Կովբոյները հերթով դուրս էին գալիս դարպասներից՝ ցածրահասակ և կատաղիորեն ցատկող ցուլերին հեծած։ Ամենայն հավանականությամբ, մրցասպարեզ մտնելուց առաջ, այդ ցուլերին ինչ֊որ բանով ցավ էին պատճառել, որովհետև անասելի քացահարում էին։ Հեծյալի խնդիրն այն էր, որ նա պետք է որքան հնավավոր է երկար մնար անասունի մեջքին, նրանից չբռնելով և գլխարկը պահելով աջ ձեռքին։ Առաստաղից կախված էր մի վիթխարի վայրկայանացույց, որին կարող էր հետևել ամբողջ դահլիճը։ Մի կովբոյ դիվահար ցուլի վրա մնաց տասնյոթ վայրկյան, մյուսը՝ քսանհինգ։ Հեծյալներից մի քանիսին ցուլերը գետին էին շպրտում արդեն երկրորդ կամ երրորդ վայրկյանին։ Հաղթողին հաջողվեց ցուլի վրա մնալ մոտ քառասուն րոպե։ Կովբոյները գյուղական տղաների լարված և ամոթխած դեմք ունեին, որոնք չեն ուզում խայտառակվել հյուրերի առջև։
- Հետո կովբոյները մեկը մյուսի հետևից, ձիերի վրա նստած, սլանում֊գալիս էին, փաթաթաց օղապարանները թափահարելով։ Ձիու առջևից պոչը ցցած, խանդավառ արշավով սլանում էր մի հորթուկ։ Վայրկյանացույցը նորից բաց էին թողնում։ Օղապարանն անսպասելիորեն դուրս էր թռչում կովբոյի ձեռքից։ Օղակն օդի մեջ այնպես էր պահում իրեն, ասես կենդանի լիներ։ Մի վայրկյան նա կախվել էր հորթուկի գլխավերևում, իսկ հետևյալ վայրկյանին հորթն արդեն փռված էր գետնին, և ձիուց իջաց կովբոյը վազում էր դեպի նա, որպեսզի հնարավոր արագությամբ տեխասյան գիտության բոլոր կանոններով կապի հորթուկին և դարձնի նրան խնամքով փաթաթված, թեև հուսահատ մռնչացող մի իր։
- «Ռոդեոյի» սիրահարներն աղաղկում էին և հուշատետրում գրի առնում վայրկյաններն ու վայրկյանի տասնորդականները։
- Ամենադժվարը թողնված էր վերջում։ Այստեղ արդեն կովբոյներն աշխատանք շատ ունեին։ Դարպասներից բաց թողեցին պոզահարող, չար մի կով։ Նա մրցարանով սլանում էր այնպիսի արագությամբ, որպիսին չէր կարելի սպասել այդ, ընդհանուր առմամբ, խաղաղ կենդանուց։ Կովբոյը ձիով ընկել էր նրա հետևից, հետո ամբողջ թափով թռավ կովի վզին և, պոզերից բռնելով, կռացրեց գետնին։ Ամենա կարևորը և ամենադժվարը կովին տապալելն էր։ Շատերին այդպես էլ չհաջողվեց այդ անել։ Կովին տապալելուց հետո պետք էր կապել նրա չորս ոտքերը և գոնե մի քիչ կաթ կթել շշի մեջ, որը կովբոյը շտապ հանում էր գրպանից։ Այդ ամենի համար միայն մեկ րոպե էր տրվում։ Կովը կթելուց հետո կովբոյը հանդիսավոր կերպով շիշը բարձրացնում էր գլխից վեր և ուրախ֊ուրախ վազում ցանկապատի հետևվը։
- Հովիվների փայլուն մարզանքները, նրանց մեղմ երգերն ու սև կիթառները ստիպեցին մեզ մոռանալ բռնցքամարտի ձեռնոցների ծանր շրխոցները, ամերիկյան «ռեսլինգ» ըմբշամարտի մասնակիցների լորձունքոտ, բաց երախներն ու լացակումած դեմքերը։
- Գնդապետն իրավացի էր։ Նրա մրցարանում կարելի էր և՛ լավը տեսնել և՛ վատը։
Գլուխ իններորդ — Մենք ավտոմոբիլ ենք գնում և մեկնում։
- Սինգ֊Սինգի ճանապարհին նույնիսկ, դեռևս միստեր Ադամսի հետ նախաճաշելուց առաջ, մենք սկսեցինք նրան համոզել մեզ հետ մեծ ճանապարհորդություն կատարել Ամերիկայով։ Քանի որ ոչ մի փաստարկ չունեինք, ապա մենք միօրինակ կրկնում էինք նույն բանը․
- ― Դե գնանք մեզ հետ։ Դա շատ հետաքրքիր կլինի։
- Մենք համոզում էինք նրան այնպես, ինչպես երիտասարդն է համոզում աղջկան իրեն սիրել։ Դրա համար նա ոչ մի հիմք չունի, բայց շատ է ուզում, որ ինչ֊որ մեկն իրեն սիրի։ Եվ նա անդադար խնդրում է։
- Միստեր Ադամսը ջահել աղջկա նման շփոթված՝ ոչինչ չէր պատասխանում կամ աշխատում էր փոխել խոսակցության նյութը։
- Այդ դեպքում մենք ուժեղացնում էինք ճնշումը։ Մենք հնարեցինք մի կտտանք, որին մի ամբողջ շաբաթ ենթարկում էինք այդ տարիքավոր բարի ջենտլմենին։
- ― Նկատի առեք, միստեր Ադամս, որ դուք մեր կործանման պատճառը կդառնաք։ Առանց ձեզ, մենք կկորչենք գանգստերներով, բենզինի կոլոնկաներով և ձվով ու ապուխտով լեցուն այս երկրում։ Ա՛յ, կքոսոտենք ձեր աչքերի առջև այս Նյու֊Յորքում և կկորչենք։
- ― Դե՛, դե՛, սըրեր, ― ասում էր միստեր Ադամսը, ― դե։ Այդպես միանգամից չի կարելի։ Անհեռատեսություն կլինի այդպես վարվել։ Այո՛, այո՛, այո՛։ Դուք այդ չեք հասկանում, միստեր Իլֆ և միստեր Պետրով։
- Բայց մենք անգթորեն շարունակում էինք այդ խոսակցությունը, զգալով, որ մեր նոր բարեկամը տատանվում է և որ անհաժեշտ է որքան հնարավոր է շատ ծեծել մաքուր, գորշ կոստյումի մեջ պարփակված երկաթը, քանի դեռ տաք է։
- Միստեր Ադամսը և նրա կինը պատկանում էին սիրող ամուսինների այն տեսակին, որոնք հենց առաջին հայացքից հասկանում են միմյանց։
- Միսիս Ադամսի հայացքում կարելի էր կարդալ․
- «Ես գիտեմ, որ դու շատ ես ուզում մեկնել։ Դու պարզապես հազիվ ես քեզ զսպում, որպեսզի ճամփա ընկնես առաջին պատահած մարդկանց հետ։ Այդպիսին է քո բնավորությունը։ Քեզ համար ոչինչ չարժե լքել ինձ և Բեբիին։ Դու հետաքրքասեր էս նեգր երեխայի նման, թեև արդեն վաթսուներեք տարեկան ես։ Մի մտածիր, թե քանի անգամ ես կտրել֊անցել Ամերիկան և՛ ավտոմոբիլով, և՛ գնացքով։ Դու այն գիտես քո բնակարանի պես։ Բայց եթե ուզում ես մի անգամ էլ նայել՝ մեկնիր։ Ես ամեն բանի պատրաստ եմ քեզ համար։ Միայն մի բան է ինձ անհասկանալի, ո՞վ է վարելու ձեր մեքենան։ Ասենք, արեք ինչպես գիտեք։ Իսկ իմ մասին լավ է բնավ չմտածեք»։
- «Նո՛, նո՛, Բեկկի, ― կարդացվում էր միստեր Ադամսի պատասխան հայցքում։ ― Դա սխալ կլինի և վաղաժամ է այդպես մռայլորեն մտածել իմ մասին։ Ես ոչ մի տեղ չեմ ուզում գնալ։ Պարզապես ուզում եմ օգնել մարդկանց։ Եվ հետո, ես կկորչեմ առանց քեզ։ Ո՞վ է իմ գլուխը սափրելու։ Ավելի լավ է՝ եկ մեզ հետ։ Դու ավելի հետաքրքրասեր ես, քան ես։ Այդ ամենքը գիտեն։ Գնանք։ Ի դեպ, դու կվարես մեքենան։
- «Իսկ բեբի՞ն, ― պատասխանում է միսիս Ադամսի հայացքը։
- «Այո, այո, բեբին։ Դա սարսափելի է, ես բոլորովին մոռացել էի»։
- Երբ լուռ խոսակցությունը հասնում էր այդ տեղին, միստեր Ադամսը շուռ էր գալիս մեր կողմը և բացականչում․
- ― Նո, նո, սըրեր։ Դա հնարավոր չէ։
- ― Իսկ ինչու՞ հնարավոր չէ, ― նվում էինք մենք։ ― Ամեն բան հնարավոր է։ Այդպես լավ կլինի։ Մենք կգնանք, դադարներ կանենք, կիջևանենք հյուրանոցներում։
- ― Ո՞վ է հյուրանոցում իջևանում, ― հանկարծ բղավեց միստեր Ադամսը։ Մենք կիջևանենք տուրիստհաուզներում կամ կեմպերում։
- ― Ա՛յ տեսնում եք, ― վրա էինք բերում մենք, ― դուք ամեն ինչ գիտեք, գնանք։ Դե, գնանք։ Ազնիվ խոսք։ Միսիս Ադամս, գնանք մեզ հետ։ Գնանք։ Գնանք ամբողջ ընտանիքով։
- ―Իսկ բեբի՞ն, ― բղավեցին երկու ամուսինները։
- Մենք թեթևամտորեն պատասխանեցինք։
- ― Բեբիին կարելի է տալ մանկամսուր։
- ― Նո՛, նո՛, սըրեր, օ՜, նո՛։ Դուք մոռացել եք։ Այստեղ մանկամսուր չկա։ Դուք Մոսկվայում չեք։
- Դա ճիշտ էր։ Մենք Մոսկվայում չէինք։ Միստեր Ադամսի բնակարանի պատուհաններից երևում էին Սենտրալ֊պարկի մերկ ծառերը, և կենդանաբանական այգուց լսվում էին խռպոտ ճիչեր, դրանք թութակներն էին, որոնք ընդօրինակում էին ավտոմոբիլի շչակներին։
- ― Այդ դեպքում տվեք նրան ծանոթներին, ― շարունակում էինք մենք։
- Ամուսինները մտասուզվեցին։ Բայց այդ պահին ամեն բան փչացրեց ինքը՝ բեբին, որը գիշերային շապկով, որի վրա ասեղնագործված էր Միկկի֊Մաուս, մտավ սենյակ։ Նա եկավ քնելուց առաջ հրաժեշտ տալու։ Ծնողները հառաչանքով նետվեցին դեպի իրենց աղջիկը։ Գրկում էին, համբուրում և ամեն անգամ շուռ էին գալիս մեր կողմը։ Այժմ երկուսի հայացքներում էլ կարելի էր կարդալ միևնույն բանը։ «Ինչպե՞ս։ Այս հրաշալի աղջկան փոխանակել երկու օտարերկրացիներո՞վ։ Ո՜չ, այդ չի լինի»։
- Բեբիի հայտնվելը ետ շպրտեց մեզ գրեթե ելման դիրքերը։ Ամեն բան պետք է նորից սկսել։ Եվ մենք նոր գրոհների անցանք։
- ― Ի՜ նչ հիանալի երեխա է։ Քանի՞ տարեկան է։ Մի՞թե միայն երկու։ Տեսքից կարելի է ութ տալ։ Զարմանալի ինքնուրույն երեխա է։ Դուք նրան ավելի շատ ազատություն պետք է տաք։ Արդո՞ք ձեզ չի թվում, որ ծնողների մշտական խնամակալությունը դանդաղեցնում է երեխայի զարգացումը։
- ― Այո՛, այո՛, այո՛, միստերներ, ― ասում էր երջանիկ հայրը, երեխային փորին սեղմելով։ ― Դա պարզապես կատակ է ձեր կողմից։
- Երբ երեխային պառկեցրին քնելու, հանուն քաղաքավարության հինգ րոպեի չափ խոսեցինք դեսից֊դենից, իսկ հետո նորից մեր գիծը առաջ տարանք։
- Մենք բազում առաջարկներ արինք բեբիի վերաբերյալ, բայց նրանցից ոչ մեկն ընդունելի չէր։ Կատարյալ հուսահատության մեջ հանկարծ ասացինք, պարզապես բերաններիցս թռցրինք։
- ― Իսկ դուք չունե՞ք որևէ պատվարժան տիկին, որը ձեր բացակայության օրերին կարողանար ապրել բեբիի հետ։
- Պարզվեց, որ այդպիսի տիկին կարծես թե կա։ Մենք արդեն սկսեցինք զարգացնել այդ միտքը, երբ միստեր Ադամսը ոտքի ելավ։ Նրա ակնոցի ապակիները փայլել սկսեցին։ Նա շատ լրջացավ։
- ― Սըրեր։ Մեզ երկու օր է պետք, որպեսզի լուծենք այդ հարցը։
- Երկու օր մենք թրև էինք գալիս Նյու֊Յորքում, ձանձրացնելով միմյանց հարցերով, թե ի՞նչ կլինի, եթե Ադամսները հրաժարվեն մեզ հետ գալ։ Այդ դեպքում որտեղի՞ց կգտնենք այն իդեալական էակին։ Եվ մենք երկար կանգ էինք առնում ճամբորդական իրերի խանութների ցուցափեղկերի առջև։ Շոտլանդական կտորից կայծակ֊օղլակներով պայուսակները, նավային պարուսինից կարած մեջքակապերը, կաշվե փափուկ ճամպրուկները, պլեդները և թերմոսները ― ամեն ինչ հիշեցնում էր ճամբորդուցյան մասին ու հրապուրում։
- Ճիշտ նշանակված ժամկետին մեր համարում հայտնվեց միստեր Ադամսը։ Նա անճանաչելի էր դարձել։ Նա դանդաղկոտ էր և հանդիսավոր։ Ժիլետի բոլոր կոճակները կոճկված էին։ Այդպես գալիս է հարևան բարյացակամ տերության դեսպանը արտաքին գործերի մինիստրի մոտ և տեղեկացնում, որ իր նորին մեծության կառավարությունը իրեն համարում է պատերազմական դրության մեջ այն տերության հետ, որի ներկայացուցիչը հենց համարվում է նշված արտաքին գործերի մինիդտրը։
- ― Միստեր Իլֆ և միստեր Պետրով, ― ասաց փոքրիկ հաստլիկը փնչացնելով և ճաղատի սառը քրտինքը սրբելով, ― մենք որոշեցինք ընդունել ձեր առաջարկությունը։
- Մենք ուզեցինք գրկել նրան, բայց նա թույլ չտվեց, ասելով․
- ― Սըրեր, սա չափազանց լուրջ պահ է։ Այլևս չի կարելի ժամանակ կորցնել։ Դուք այդ պետք է հասկանաք, սըրեր։
- Այդ երկու օրվա ընթացքում միստեր Ադամսը ոչ միայն որոշում էր ընդունել, այլև մանրամասնորեն մշակել էր մեր ամբողջ մարշրուտը։ Այդ մարշրուտից մարդու գլուխ էր պտտվում։
- Նախ՝ մենք գրեթե ամբողջ երկարությամբ կտրում֊անցնում էինք Նյու֊Յորքի նեղլիկ ու երկար նահանգը և կանգ էինք առնում էլեկտրական արթյունաբերության քաղաք Սկենեկտեդիում։ Հաջորդ մեծ կայանը Բուֆֆալոն է։
- ― Միգուցե շատ տախտուկ բան է Նիագարայի ջրվեժը տեսնելը, բայց սըրեր, անպայման պետք է տեսնել։
- Հետո Օնտարիո և Էրի լճերի ափով կգնանք Դետրոիտ։ Այստեղ կդիտենք Ֆորդի գործարանները։ Ապա՝ Չիկագո։ Դրանից հետո ճանապարհը գնում է դեպի Կանզաս֊սիթի։ Օկլախոմայի միջով ընկնում ենք Տեխաս։ Տեխասից՝ Սանտա֊ֆե, Նյու֊Մեքսիկո նահանգը։ Այստեղ մենք լինում ենք հնդիկների տերիտորիայում, Ալբուկերկից հետո անցնում ենք քարքարոտ լեռների վրայով և ընկնում Գրենդ֊կենյոն։ Ապա՝ Լագ֊վեգաս և Կոլորադո գետի նշանավոր Բոուլդեր֊դամ ամբարտակը։ Եվ ահա մենք Կալիֆոռնիայում ենք, որը կտրում է Սիեռա֊Նևադա լեռնաշղթան։ Ապա՝ Սան֊Ֆրանցիսկո, Լոս֊Անժելոս, Հոլլիվուդ, Սան֊Դիեգո։ Խաղաղ Օվկիանոսի ափերից ետ ենք վերադառնում մեքսիկական սահմանի երկարությամբ՝ Էլ Պասոյի, Սան֊Անտոնիոյի և Յուստոնի միջով։ Այստեղ մենք շարժվում ենք մեքսիկական ծովածոցի երկարությամբ։ Մենք արդեն սև նահանգներում ենք՝ Լուիզիանայում, Միսիսիպիում, Ալաբամայում։ Մենք կանգ ենք առնում Նյու֊Օռլեանում և Ֆլորիդայի հյուսիսային անկյան միջով, Տալագասսայի, Սավաննայի և Չառլստոնի միջով շարժվում ենք դեպի Վաշինգտոն՝ Միացյալ Նահանգների մայրաքաղաքը։
- Հիմա հեշտ է գրել այդ ամենի մասին, իսկ այն ժամանակ․․․ որքան բղավոց կար, վեճ, և փոխադարձաբար համոզելու ճիգեր։ Ուզում էինք լինել ամենուրեք, բայց ժամանակը սահմանափակ էր։ Ավտոմոբիլային ողջ ուղևորությունը պետք է տևեր երկու ամիս և ոչ մի օր ավելի։ Ադամսները վճռականապես հայտարարեցին, որ բեբիի հետ կարող են բաժանվել միայն վաթսուն օրով։
- Միակ արգելքը ավտոմոբիլն է։ Ինչպիսի՞ ավտոմոբիլ գնել։
- Չնայած նախորոք հայտնի էր, որ գնվելու է ամենաէժան ավտոմոբիլը, որպիսին կգտնվի Միացյալ Նահանգների տերիտորիայում, բայց մենք որոշեցինք այցելել հազար ինը հարյուր երեսունվեց թվականի ավտոմոբիլային սալոնը։ Հազար ինը հարյուր երեսունհինգ թվականի նոյեմբեր ամիսն էր, և սալոնը նոր էր բացվել։
- Ցուցահանդեսային շենքի երկու հարկում, ինչպես կիզակետի մեջ, հավաքվել էր ավտոմոբիլային Ամերիկայի հեքիաթային ողջ փայլը։ Ոչ նվագախումբ կար, ոչ արմավենիներ, ոչ բուֆետ, մի խոաքով, լրացուցիչ ո՛չ մի զարդարանք։ Ավտոմոբիլներն ինքնին այնքան գեղեցիկ էին, որ ոչ մի բանի կարիք չէին զգում։ Ամերիկյան տեխնիկայի ազնիվ ոճն այն է, որ գործի էությունը ոչ մի կողմնակի բանով խաթարված չէ։ Ավտոմոբիլն այն առարկան է, որի համար եկել են այստեղ։ Եվ այստեղ միայն նա գոյություն ունի։ Նրան կարելի է ձեռք տալ, մեջը նստել, ղեկը պտտեցնել, ֆառերը վառել, մոտորը քչփորել։
- Թանկարժեք «պակկարդների», «կադիլակների», «ռոլս֊րոյսեի», երկարավուն մարմինները դրված էին հայելապատ ստենդների վրա։ Առանձին հրապարակներում պտույտներ էին գործում հատկապես ողորկված շասսիներ և մոտորներ։ Պտտվում ու վեր֊վեր էին ցատկում նիկելե անիվները, ցույց տալով ռեսորների և ամորտիզատորների ճկունությունը։
- Յուրաքանչյուր ֆիրմա ցուցադրում էր սեփական տեխնիկական տրյուկ, որևէ կատարելագործում, արված հենց նրա համար, որ վերջնականապես գայթակղեցնի գնորդին և դուրս բերի նրան (և գլխավորապես նրա կնոջը) հոգեկան հավասարակշիռ վիճակից։
- «Կրայսլեր» ֆիրմայի ցուցադրած բոլոր ավտոմոբիլները ոսկեգույն էին։ Այդպիսի բզեզներ են լինում՝ դարչնաոսկեգույն։ Հառաչանք էր լսվում այդ ավտոմոբիլների շուրջը։ Ողջախոհ կույսերի երկնագույն աչքերով սիրունիկ ու լղարիկ ամերիկուհիները պատրաստ էին սպանություն կատարել այդպիսի մեքենա ունենալու համար։ Նրանց ամուսինները գունատվում էին այն մտքից, որ այդ գիշեր մեն֊մենակ են մնալու իրենց կանանց հետ, և փախչելու տեղ չի լինի։ Շա՜տ, շատ խոսակցություն է լինում ավտոմոբիլային սալոնի բացման գիշերը։ Ցուցահանդեսի բացման օրը վատ է լինում տղամարդու բանը։ Նա երկար թափառելու է ամուսնական առագաստի շուրջը, ուր կատվի պես կուչ եկած պառկելու է նրա սիրած էակը, և փնթփնթալու է։
- ― Միսսի, չէ՞ որ մեր «պլիմուտը» քսան հազար մղոն է արել միայն։ Չէ՞ որ դա իդեալական մեքենա է։
- Բայց էակը նույնիսկ ականջ չի դնելու իր ամուսնուն։ Նա մի գլուխ կրկնելու է հա կրկնելու է նույն բանը․
- ― Ոսկեգույն «կռայսլեր» եմ ուզում։
- Եվ այդ գիշեր ամուսնական մահճակալը ամուսնու համար դառնալու է հնդկական դերվիշի մեխապատ առագաստ։
- Բայց ավելի լավ շրջահոսության համար թևերի մեջ թաքցրած բյրեղապակյա լապտերներով, հզոր, ցածլիկ «կորդերը» ստիպում են մոռանալ ոսկե բզեզներին։ Ամերիկուհիները բարձրանում են այդ մեքենաները և ժամերով նստում այնտեղ, դուրս գալու ամզոր։ Տրամադրությունները լրիվ փչացած՝ նրանք սեղմում են կոճակը, և լապտերները հանդիսավոր կերպով դուրս են սողում թևերից։ Նորից են սեղմում կոճակը, լապտերները թաքնվում են իրենց բներում։ Եվ դարձյակ արտաքինից ոչինչ չի երևում․ փայփլող լերկ թև։
- Բայց ամեն ինչ խունանում է՝ և՛ ոսկին, և՛ բյուրեղապակին, տեսքով հնացած, բայց ազնվատեսք հսկա «ռոլս֊ռոյսերի առջև։ Սկզբում ուզում ես անցնել այդ մեքենաների կողքով։ Սկզբում նույնիսկ զարմանում ես, թե ինչու այս ֆառերը թաքցնող և ոսկերանգ սլացիկ մոդելների կողքին դրված են այս սև ու հասարակ մեքենաները։ Բայց բավական է մոտիկից տնտղես, և պարզ է դառնում, որ հենց սա է գլխավորը։ Այդ մեքենան ամբողջ կյանքի համար է, չափից դուրս հարուստ պառավների, արքայազների համար է։ Այս դեպքում Միսսին նկատում է, որ երբեք լիակատար երջանկության չի հասնի, որ երբեք արքայադուստր չի լինի։ Դրա համար Ֆրենկը իր Օֆիսում շատ քիչ փող է վաստակում։
- Այս մեքենան երբեք դուրս չի գա մոդայից, չի հնանա, ինչպես չեն հնանաում ադամանդը և սամույրի մորթին։ Օ՜հ, նույնիսկ սարսափելի է նրա մեջ նստել։ Քեզ զգում ես կնիքապահ լորդի պես, որը կորցրել է կնիքը և հիմա վտարվելու է։
- Մենք նստեցինք «ռոլս֊ռոյսը» և որոշեցինք չգնել այն։ Այդ մեծ շռայլություն կլիներ մեզ համար։ Այն հազիվ թե մեզ պիտանի լիներ մեր կատարելիք դաժան ճանապարհորդության համար։ Ի դեպ, բազում հազար դոլարներ արժեր։
- Հետո մենք շրջեցինք մեքենայից մեքենա․ նստեցինք և՛ երկնագույն «բյուկի», և՛ փոքր ու էժանագին «շեվրոլեի» մեջ, կոճակի սեղմումով իրենց ապաստանից դուրս էինք բերում կորդովյան լապտերները, շոշափում «պլիմուտները», «օլդսմոբիլները», «ստուդեբեկկերները», «հուդզոնները», «նեշերը», նույնիսկ սեղմում էինք «կադիլյակի» կլաքսոնը այնպիսի տեսքով, ասես դրանից էր կախված «կադիլյակը» գնելու կամ չգնելու հարցը։ Բայց հրաշալի մեքենայի ընդերքից տափաստանային հուժկու ոռնոց առաջացնելուց հետո, քաշվեցինք մի կողմ։ Ո՛չ։ Չենք գնի։ Միջոցներս չի ների։
- Մենք այցելեցինք նաև ավտոմոբիլային մյուս սալոնները։ Նրանք առավելապես տեղավորված էին բաց երկնքի տակ, քաղաքամերձ ամայի վայրերում, և նրանց բոլորի հոյակապությունը փչացնում էր «բանեցրած ավտոմոբիլներ» մակագրությամբ մեծ ցուցանակը։
- Այստեղ էլ կային «ստուդեբեկկերներ», օլդսմոբիլներ, «կադիլյակներ», «հուդզոններ» և «պլիմուտներ»։ Բայց ի՜նչ էր արել ժամանակը։ Ոչ մի նորոգումով հնարավոր չէր թաքցնել նրանց պատկառելի ծերությունը։
- ― Այս մեքենաները շատ հարուստ մարդկանց համար են, ― անսպասելիորեն ասաց միստեր Ադամսը։ ― Ես խորհուրդ եմ տալիս նոր ֆորդ գնել։ Բանեցրած մեքենան էժան է, բայց դուք բնավ չգիտեք, թե ճանապարհին քանի֊քանի անգամ եք նորոգելու և թե որքան բենզին ու յուղ է խժռելու։ Ո՛չ, ո՛չ, միստերներ, հնոտի գնելը հիմարություն կլիներ։
- Ու թեև յուրաքանչյուր այդպիսի շուկայում հատուկ հովանու տակ կանգնած էր լինում մի ավտոմոբիլ, զարդարված «Այսորվա սենսացիա» հրապուրիչ պլակատով, և մենք խենթորեն ցանկանում էինք ձեռք բերել այդ սենսացիան (վաճառվում էր շատ էժան և ուղղակի հիանալի տեսք ուներ) Ադամսը անհողդողդ էր և մեզ ետ պահեց վտանգավոր գնումից։
- Մենք գնեցինք նոր ֆորդ։
- Սկզբում մենք ուզում էինք գնել ռադիոսարքավորումով ֆորդ։ Բայց մեզ մի սարսափելի պատմություն արեցին։ Վերջերս վթար էր տեղի ունեցել, լեռներում ջարդվել էր մի մեքենա։ Խեղված մարդիկ մի քանի ժամ պառկած են մնացել նրա մեջ այն ֆոկստրոտների նվագակցության տակ, որոնք կատարել էր անվնաս մնացած ռադիոընդունիչը։ Դրանից հետո մենք, իհարկե, հրաժարվեցինք ռադիոյից։ Ի դեպ, այն արժեր քառասուներկու դոլար։
- Ջեռուցումից նույնպես հրաժարվեցինք։ Ինչներիս էր պետք ջեռուցումը, երբ, միևնույն է, պատուհաններից մեկը բաց էինք պահելու, այլապես ապակին քրտնելու էր։ Ընդ որում ջեռուցումն էլ թանկ արժեր՝ տասներկու դոլար։
- Մոխրամանն էժան էր, բայց արդեն գնելու ժամանակ չունեինք։
- Մի խոսքով, մենք գնեցինք ամենասովորական ֆորդ, առանց ռադիոյի, առանց ջեռուցման, առանց մոխրամանի և հետևի սնդուկի, բայց էլեկտրական վառիչով։
- Մեքենան մեզ վաճառեց «դիլերը» (ավտոմոբիլ վաճառողը), քաղաքի ներքին մասում, ինչ֊որ տեղ՝ երկրորդ ավենյուում, առաջին փողոցի անկյունում, քաղաքի ոչ այնքան արիստոկրատիկ ռայոնում։ Մեր նոր ավտոմոբիլը կամ, ինչպես Ամերիկայում ասում են, «կառը» կանգնած էր մի դատարկ սրահում, որը մթին էր ու կեղտոտ։ Դիլերն էլ նման էր գանգստերի և նույնիսկ առանձնապես ցանկություն չէր դրսևորում մեքենան վաճառելու։ Կգնենք՝ լավ, չենք գնի՝ պետքն էլ չէ։ Բայց և այնպես մենք իսկույն տեսանք, որ սա հենց մեր փնտրածն է։ Ավտոմոբիլը բոլորովին նոր էր, ազնիվ մկնագույն, թանկարժեք էր երևում, բայց էժան արժեր։ Էլ ինչ էր պետք ցանկանալ ավտոմոբիլից։ Ձրի կարկանդակնե՞ր, ինչպես սիրում էր ասել Մայակովսկին։ Նման հրաշքներ աշխարհում չեն լինում։ Անմիջապես մեքենան գնեցինք։
- Մենք շատ սիրեցինք մեր նոր կառը։ Եվ երբ բոլոր հոգսերն արդեն ավարտված էին, երբ ստացանք մեքենատիրական իրավունքի փաստաթղթերը, երբ մեքենան ունեցավ 3―99―74 համարը և «Նյու֊Յորք» մակագրությունը ու ապահովագրվեց որևէ մեկին խփելու, ինչպես նաև ուրիշի կողմից մեզ խփելու դեպքերից, երբ առաջին անգամ մեր մեքենայով անցանք Նյու֊Յորքով՝ միսիս Ադամսին ունենալով ղեկի մոտ, իսկ Ադամսն էլ նրա կողքին, մենք շատ հպարտ էինք և լավ չէինք հասկանում, թե ինչու է լուռ մեծ քաղաքը։ Մեզ հաճույք պատճառերու համար ծերուկ Ադամսը ասաց, որ իր բովանդակ կյանքում այսպես հաջողակ, տարողունակ, թեթևընթաց և տնտեսող ավտոմեքենա չի տեսել։
- ― Այո՛, զարմանալի հարմար և լավ է քշվում։ Ձեր բախտը զարմանալիորեն բանեց, որ գնեցիք հենց ա՛յս մեքենան, ― հաստատեց միսիս Ադամսը։
- Մենք ևս բավականություն էինք զգում, որ ամերիկյան քսանհինգ միլիոն ավտոմոբիլների միջից մեզ, այնուամենայնիվ, հաջողվեց ստանալ ամենալավը։
- Վերջին գիշերը մենք անցկացրինք Ադամսների մոտ։
- Որոշեցինք որքան կարելի է վաղ վեր կենալ, որպեսզի մեկնենք, քանի դեռ խեղճ բեբին քնած է։ Բայց այդ չհաջողվեց։ Աղջիկը մեզ գտավ ճամպրուկները կրելու թեժ պահին։ Ցավալի էր նայել Ադամսներին։ Նրանք կեղծ ձայներով հավատացնում էին բեբիին, որ մի ժամից կվերադառնան։ Նեգրուհին լաց էր լինում։ Մենք մեզ համարում էինք ստորներ։
- Մեքենան սահեց Սենտրալ֊պարկ֊վեստի խոնավ ասֆալտով, արագաչափը սկսեց հաշվել մղոնները, մենք դուրս եկանք հեռավոր ուղևորության։
