Changes
/* Գլուխ հինգերորդ */
Նախաճաշն ավարտելով, քայլեցինք դեպի Դը Լա Պե սրճարան և սուրճ խմեցինք։ Զգում էի, որ Կոնը նորից ուզում է Բրեթի մասին խոսք բացել, բայց նրան հնարավորություն չէի տալիս։ Մի քիչ խոսեցինք զանազան բաներից, հետո հրաժեշտ տվեցի և շտապեցի խմբագրություն։
==Գլուխ վեցերորդ==
Ժամը հինգին «Քրիյոն» հյուրանոցում էի և սպասում էի Բրեթին։ Նա դեռ չկար։ Նստեցի ու մի քանի նամակ գրեցի։ Մի առանձնապես հաջող չստացվեցին նամակներս, բայց հույս ունեի, որ ծրարի և թղթի վրա «Քրիյոն» հյուրանոցի դրոշմը տպավորությունը կփոխի։ Բրեթը դեռ չէր հայտնվում, ուստի ժամը վեցին քառորդ պակաս իջա բար ու «Ջեք ռոզ» կոքթեյլ խմեցի բարմեն Ջորջի հետ։ Բրեթը բարում էլ չէր։ Հյուրանոցից դուրս գալուց առաջ նորից նրան փնտրեցի վերևում, ապա տաքսի նստեցի և գնացի «Սելեքտ» սրճարան։ Սենայի վրայով անցնելիս, տեսա իրար կցված բեռնանավերի մի շարան, որ լողում էր գետի հոսանքով․ երբ նրանք անցնում էին կամրջի տակից, մայկույկավարները փայտերով հրում էին, օգնում շարժմանը։ Գետը չափազանց գեղեցիկ էր։ Միշտ հաճելի է անցնել Փարիզի կամուրջներով։
Տաքսին շրջանցեց լուսազդանշանի գյուտարարի հուշարձանը, որը պատկերված էր իր հայտնագործության արարողությունը կատարելու ձևով, թեքվեց Ռասպայ բուլվար և ես մի քիչ ետ քաշվեցի, որ չտեսնեմ փողոցի այդ մասը։ Ռասպայ բուլվարով գնալը միշտ էլ ձանձրալի էր։ Փարիզ֊Լիոն երկաթգծի ճանապարհին, Ֆոնտենբլոյի և Մոնմարթրի միջև կա մի հատված, որտեղ ես միշտ ձանձրանում եմ, ամայության և հոգնության զգացողություն եմ ունենում, մինչև որ անցնում եմ այդ տեղով։ Հավանաբար ճանապարհին այդպիսի մեռյալ կետեր են առաջանում մտքի ինչ֊որ զուգորդություններով։ Փարիզում Ռասպայ բուլվարից շատ ավելի տհաճ փողոցներ կան։ Ոտքով շատ հանգիստ կարող եմ անցնել այդ փողոցը։ Բայց երբ մեքենայով եմ գնում, տանել չեմ կարողանում։ Գուցե երբևէ ինչ֊որ բա՞ն եմ կարդացել այդ փողոցի մասին։ Ռոբերտ Կոնի վրա Փարիզում ամեն ինչն էր այդպես ազդում։ Հետաքրքիր է, որտեղից է Ռոբերտ Կոնի այդ վերաբերմունքը։ Փարիզի նկատմամբ։ Արդյոք Մենքենի ազդեցություն չէ՞ր։ Մենքենը, կարծեմ, ատում է Փարիզը։ Շատ երիտասարդներ կան, որ սիրում կամ չեն սիրում Մենքենի ազդեցությամբ։
Տաքսին կանգնեց «Ռոտոնդ» սրճարանի դիմաց։ Մոնպառնասի վրա ինչ սրճարանի անուն էլ որ տաք վարորդին, եթե մեքենա եք նստել Սենայի աջ ափին, նա միևնույն է ձեզ կբերի «Ռոտոնդ»։ Տասը տարի հետո այդպիսի սրճարան կդառնա «Դոմը»։ Սակայն իմ սրճարանը ասյտեղից շատ մոտ էր։ Ռոտոնդի անուրախ սեղանների կողքով անցա դեպի «Սելեքտ» սրճարան։ Ներսում՝ բարում մի քանի մարդ կար, իսկ դրսում միայնակ նստած էր Հարվի Սթոնը։ Նրա դիմաց մի կույտ պնակներ էին դրված, իսկ դեմքը սափրվելու խիստ կարիք ուներ։
― Նստեցեք, ― ասաց Հարվին, ― ես ձեզ չէի սպասում։
― Որևէ բա՞ն է պատահել։
― Ոչ։ Պարզապես ձեզ էի սպասում։
― Ձիարշավին եղե՞լ եք։
― Ոչ։ Կիրակի օրվանից հետո չեմ եղել։
― Ի՞նչ կա նահանգներից։
― Ոչինչ։ Բացարձակապես ոչինչ։
― Բայց ի՞նչ է պատահել։
― Չգիտեմ։ Այլևս նրանց հետ կապ չունեմ։ Ոչ մի կապ չունեմ։ Նա առաջ թեցվեց և նայեց աչքերիս մեջ։
― Գիտե՞ք ձեզ ինչ կասեմ, Ջեյք։
― Ի՞նչ։
― Արդեն հինգ օր է ոչինչ չեմ կերել։
Մտքումս իսկույն հաշիվ արեցի։ Ընդամենը երեք օր առաջ էր, որ Հարվին ինձնից երկու հարյուր ֆրանկ տարավ «Նյու֊Յորք» բարում փոկեր խաղալիս։
― Իսկ ինչո՞ւ։
― Փող չունեմ։ ― Փող չեկավ։ ― Նա լռեց մի պահ։ ― Ջեյք, պիտի ասեմ, որ դա շատ տարօրինակ է։ Երբ այս վիճակում եմ, ուզում եմ մենակ մնալ։ Ուզում եմ կատվի նման մի անկյունում մնամ։
Գրպանս տնտղեցի։
― Հարվի, հարյուր ֆրանկը քեզ յոլա կտանի՞։
― Այո։
― Դե, վեր կացեք։ Գնանք մի բան ուտենք։
― Շտապելու բան չկա։ Խմեք ինձ հետ։
― Ավելի լավ կլիներ մի բան ուտեիք։
― Ոչ։ Երբ ես այս վիճակում եմ, ուտեմ, թե չուտեմ ինձ համար միևնույն է։
Խմեցինք։ Հարվին իր պնակը միացրեց իր կույտին։
― Դուք Մենքենին ճանաչո՞ւմ եք, Հարվի։
― Այո։ Ի՞նչ կա որ։
― Նա ո՞նց է։
― Էնպես, ոչինչ։ Շատ զվարճալի բաներ է ասում։ Վերջերս միասին ճաշում էինք ու խոսք բացվեց Հոֆենհայմերի մասին։ «Ցավն այն է, ― ասաց Մենքենը, ― որ նա սուրբ է ձևանում»։ Լավ է ասված, չէ՞։
― Իսկապես լավ է։
― Իսկ իրականում նա արդեն սպառվել է, ― շարունակեց Հարվին։ ― Այն ամենը, ինչ գիտեի, նա արդեն գրել է, իսկ հիմա ուզում է գրել այն, ինչ չգիտի։
― Նա, ըստ երևույթին, իսկապես էլ վատ գրող չէ, ― ասացի, ― բայց ես նրան չեմ կարողանում կարդալ։
― Դե, հիմա նրան ոչ ոք չի կարդում, ― ասաց Հարվին։ ― Թերևս միայն նրանք, ովքեր մի ժամանակ կարդացել են Ալեքսանդր Համիլթոնի ինստիտուտի աշխատությունները։
― Էհ, ոչինչ, ― ասացի ես։ ― Դա էլ վատ չէ։
― Իհարկե, ― համաձայնեց Հարվին։
― Ահա և Կոնը, ― ասացի ես։
Ռոբերտ Կոնը անցնում էր փողոցը։
― Ապուշի մեկն է, ― ասաց Հարվին։
Կոնը մոտեցավ մեր սեղանին։
― Հելլո, անբաններ, ― ասաց նա։
― Հելլո, Ռոբերտ, ― ասաց Հարվին։ ― Հենց նոր Ջեյքին այսում էի, որ դուք ապուշ եք։
― Դրանով ի՞նչ եք ուզում ասել։
― Հիմա անմիջապես պատասխանեք։ Առանց մտածելու։ Ի՞նչ կանեիք, եթե կարողանայիք ինչ ուզում եք անել։
Կոնն սկսեց մտածել։
― Մի մտածեք։ Միանգամից ասեք։
― Չգիտեմ, ― ասաց Կոնը։ ― Եվ չեմ հասկանում, թե ինչի՞ համար է դա։
Հենց այնպես, ուզում էի իմանալ, թե դուք ինչ կանեիք։ Ձեր գլուխը եկած առաջին միտքը։ Թեկուզ դա հիմարություն լիներ։
― Չգիտեմ, ― ասաց Կոնը։ ― Թերևս ուզեի նորից ֆուտբոլ խաղալ, մանավանդ որ հիմա մարզված եմ։
― Սխալվել եմ, ― ասաց Հարվին։ ― Սա ապուշություն չէ։ Պարզապես ոչ ժամանակին, ուշացած զարգացման դեպք է։
― Շատ սրամիտ եք, Հարվի, ― ասաց Կոնը։ ― Այսպես որ շարունակեք, վերջը մի լավ դնգստոց կուտեք։
Հարվի Սթոնը ծիծաղեց։
― Կարծո՞ւմ եք։ Ոչ, հանգիստ եղեք, ոչ ոք ինձ չի խփի։ Որովհետև դա ինձ համար ոչ մի նշանակություն չունի։ Ես բռնցքամարտիկ չեմ։
― Որ հասցնեն, հազիվ թե ձեզ համար նշանակություն չունենա։
― Պատկերացրեք, չի ունենա։ Հենց այստեղ է, որ դուք սխալվում եք։ Որովհետև դուք մտքի մարդ չեք։
― Վերջ տվեք։
― Լավ, ― ասաց Հարվին։ ― Խնդրեմ, դուք ինձ համար ոչինչ եք։
― Բավական է, Հարվի, ― ասացի ես։ ― Մի բաժակ էլ խմենք։
― Ոչ, ― ասաց նա։ ― Գնում եմ մի բան ուտեմ։ Դե կհանդիպենք, Ջեյք։
Նա վեր կացավ ու քայլեց դեպի փողոցը։ Նայում էի, թե նա ինչպես է անցնում փողոցը, անշտապ և վստահ շարժվում մեքենաների միջով։
― Նա ինձ միշտ զայրացնում է, ― ասաց Կոնը։ ― Տանել չեմ կարող նրան։
― Իսկ ինձ նա դուր է գալիս, ― ասացի ես։ ― Նույնիսկ սիրում եմ նրան։ Պետք չէ նրա վրա զայրանալ։
― Գիտեմ, ― ասաց Կոնը։ ― Պարզապես ազդում է նյարդերիս վրա։
― Այսօր աշխատե՞լ եք։
― Ոչ։ Չէր ստացվում։ Այս գիրքն ավելի դժվար է առաջ գնում, քան առաջինը։ Ոչ մի կերպ չեմ կարողանում աշխատել։
Այն կայտառ ինքնավստահությունից, ինչ տրամադրությամբ որ նա վերադարձել էր գարնանը Ամերիկայից, հետքն էլ չէր մնացել։ Այն ժամանակ նա վստահ էր իր գրական ձիրքին և ձգտում էր միայն արկածներ ունենալ։ Հիմա այդ վստահությունը կորցրել էր։ Ինձ թվում է, որ ես այնքան էլ որոշակի չկարողացա նկարագրել Ռոբերտ Կոնին։ Բանն այն է, որ քանի դեռ նա չէր սիրահարվել Բրեթին, ոչ մի այնպիսի բան չէր ասում, որով տարբերվեր ուրիշներից։ Թենիս էր խաղում շատ գեղեցիկ, լավ կազմվածք ուներ և լավ պահպանում էր իր տեսքը, ճարպիկ էր, բավական լավ բրիջ էր խաղում և, դժվար է ասել, արտաքինով, թե ինչով, բայց ինչ֊որ բանով նմանվում էր ուսանողի։ Ես դեռ լսած չկայի, որ նա, երբ մարդիկ էին լինում հավաքված, որևէ տարօրինակ բան ասեր։ Հագնում էր այսպես կոչված պոլո ձևի վերնաշապիկներ, ― դրանք այդպես էին կոչվում մեր համալսարանական տարիներին, որ երևի մինչև հիմա էլ այդպես են կոչվում, ― բայց երբեք չէր ջանում իր տարիքից երիտասարդ երևալ։ Չեմ կարծում, թե առանձնապես սեր ունենար պճնամոլության։ Նրա արտաքինը ձևավորվել էր Պրիսնսթոնի համալսարանում։ Ներքինը կազմավորվել էր երկու կանանց ազդեցության տակ։ Նրա մեջ կար մի հաճելի տղայական զվարթություն, որն այդ կանանցից ո՛չ մեկին, ո՛չ էլ մյուսին չէր հաջողվել նրա մեջ սպանել, և որը թերևս ես չեմ կարողացել լավ ներկայացնել։ Օրինակ, թենիս խաղալիս նա շատ սիրում էր հաղթել։ Նա ուզում էր անպայման հաղթած լինել, երևի այնպես, ինչպես, ասենք, նշանավոր Լենգլեն։ Սակայն պարտվելուց էլ երբեք չէր զայրանում։ Բրեթին սիրահարվելուց հետո թենիսը դարձավ նրա համար ոչ կարևոր։ Սկսեց պարտվել այնպիսի խաղացողների, որոնք մտքով իսկ չէին կարող անցկացնել, թե նրան կհաղթեն։ Սակայն նա շատ հանգիստ էր նայում այդ ամենին։
Եվ այդպես, մենք նստել էինք «Սելեքտ» սրճարանում, իսկ Հարվի Սթոնը հենց նոր անցել էր փողոցը։
― Գնանք «Քլոզերի դը Լիլա», ― ասացի ես։
― Ես ժամադրություն ունեմ։
― Ժամը քանիսի՞ն։
― Ֆրենսիսը պետք է այստեղ լինի յոթն անց քառորդ։
― Ահա և նա։
Ֆրենսիս Քլայնը փողոցը կտրելով դեպի մեզ էր գալիս։ Նա շատ բարձրահասակ էր, քայլում էր արագ, լայն֊լայն։ Նա մեզ ձեռքով արեց և ժպտաց։ Նայում էինք, թե նա ինչպես է փողոցը կտրում։
― Հելլ, ― ասաց նա։ ― Ջեյք, շատ ուրախ եմ, որ դուք այստեղ եք։ Ուզում եմ ձեզ հետ խոսել։
― Հելլո, Ֆրենսիս, ― ասաց Կոնը և ժպտաց։
― Օ, Ռոբերտ, հելլո։ Դո՞ւ էլ ես այստեղ։
Նա արագ շարունակեց։
― Այսօր ինձ համար շատ վատ օր է։ Սա, ― ցույց տվեց Կոնին, ― տուն չեկավ ճաշին։
― Ես չպետք է գայի։
― Օհ, գիտեմ։ Բայց դու չէի զգուշացրել խոհարարին։ Հետո ես փորձեցի պայմանավորվել Պաուլայի հետ, բայց նա խմբագրությունում չէր։ Գնացի «Ռիտց» և նրան այնտեղ էի սպասում։ Բայց նա չեկավ, իսկ ես այնքան փող չունեի, որ կարողանայի «Ռիտցում» ճաշել։
― Եվ ի՞նչ արեցիր։
― Ինչ պիտի անեի, դուրս եկա, ― նա աշխատում էր ձայնին ուրախ երանգ տալ։ ― Ես ժամադրությունից երբեք չեմ ուշանում։ Հիմա քչերն են այդպես անում։ Պետք է որ դու իմանայիր։ Էհ, դուք ինչպե՞ս եք, Ջեյք։
― Շատ լավ։
― Մի սիրուն աղջիկ բերեցիք պարասրահ, իսկ հետո գնացիք այդ Բրեթ կոչվածի հետ։
― Նա քեզ դուր չի՞ գալիս, ― հարցրեց Կոնը։
― Ես կարծում եմ, որ նա շատ հմայիչ է, իսկ դո՞ւ։
Կոնը լռեց։
― Լսեք, Ջեյք։ Ես ձեզ հետ խոսելիք ունեմ։ Գնանք այս դիմացի «Դոմ» սրճարանը։ Իսկ դու այստեղ կնստես, Ռոբերտ, չէ՞։ Գնանք, Ջեյք։
Մենք կտրեցինք Մոնպառնաս բուլվարն ու նստեցինք մի սեղանի շուրջ։ Մոտեցավ լրագրավաճառ տղան, և ես գնեցի փարիզյան «Թայմսը»։
― Ի՞նչ է պատահել, Ֆրենսիս։
― Ոհ, ոչինչ, ― ասաց նա։ ― Պարզապես նա ուզում է ինձ լքել։
― Ինչպե՞ս հասկանամ։
― Օհ, նա բոլորին ասում էր, որ մենք կամուսնանանք, ես էլ ասացի մորս, ընկերուհիներիս, բոլորին, իսկ հիմա նա չի ուզում։
― Իսկ ի՞նչ է պատահել։
― Նա գտնում է, որ դեռ պիտի կյանք վայելի։ Երբ Նյու֊Յորք գնաց, գիտեի, որ վերջն այդպես է լինելու։
Ֆրենսիսը նայեց ինձ, նրա աչքերը վառվում էին, թեև փորձում էր խոսել այնպես, ի միջի այլոց։
― Ես նրա հետ չեմ ամուսնանա, եթե նա չի ուզում։ Իհարկե, չեմ ամուսնանա։ Հիմա արդեն ոչ մի դեպքում չեմ ամուսնանա։ Միայն թե ինձ թվում է, որ հիմա արդեն մի քիչ ուշացել ենք, ամբողջ երեք տարի սպասելուց հետո և հենց այն ժամանակ, երբ ես ստացել եմ ապահարզանս։
Ես լռում էի։
― Մենք ուզում էինք նշել մեր ամուսնությունը, իսկ հիմա դրա փոխարեն շարունակ գժտվում ենք։ Նա ոնց որ երեխա լինի։ Մեղա է գալիս, լաց լինում, աղաչում ինձ, որ չհուզվեմ, բայց ասում է, որ չի կարող, ուղղակի չի կարող այդ անել։
― Դժվար դեպք է։
― Իհարկե, իսկական ձախորդություն։ Երկուսուկես տարի նրա վրա կորցրի։ Հիմա չգիտեմ նույնիսկ որևէ մեկը կուզենա՞ ինձ հետ ամուսնանալ։ Երկու տարի առաջ, Կաննում, ես կարող էի ուզածս տղամարդու հետ ամուսնանալ։ Տարիքն առած բոլոր տղամարդիկ, որ ուզում էին արդեն ամուսնանալ և հետաքրքիր կին ունենալ, վազ էին տալիս ետևիցս։ Իսկ հիմա վստահ չեմ, թե որևէ մեկին կգտնեմ։
― Հավատացեք, դուք հիմա էլ կարող եք ամուսնանալ ում հետ ուզեք։
― Ոչ, ես դրան չեմ հավատում։ Եվ հետո, ես նրան սիրում եմ։ Ուզում էի երեխաներ ունենալ։ Միշտ մտածում էի, որ մենք երեխաներ կունենանք։ ― Նա բաց հայացքով նայում էր ինձ։ ― Երբեք առանձնապես չեմ սիրել երեխաներ, բայց չեմ էլ մտածել, որ երբեք երեխա չեմ ունենալու։ Միշտ մտածում էի, որ երբ երեխա ունենամ, այն ժամանակ էլ կսիրեմ։
― Նա երեխաներ ունի։
― Օհ, այո։ Նա ունի և՛ երեխաներ, և՛ փող, նա ունի և՛ հարուստ մայր, և նա գիրք է գրել, իսկ իմ գրածը ոչ ոք չի ուզում տպել, ոչ ոք։ Իսկ ես իսկի էլ վատ չեմ գրում։ Ու փող էլ բոլորովին չունեմ։ Իհարկե, կարող էի ինձ համար ապրուստի միջոց պահանջել, բայց շտապում էի, ուզում էի ապահարզանս շուտ ստանալ։ ― Նա նորից բաց նայեց ուղիղ աչքերիս։ ― Սա անարդարացի է։ Որոշ իմաստով ես էլ եմ մեղավոր։ Բայց ոչ լիովին։ Պետք է ավելի խելացի լինեի։ Իսկ երբ նրա հետ խոսում եմ ամուսնության մասին, նա ուղղակի սկսում է լաց լինել և ասում է, որ չի կարող ամուսնանալ։ Իսկ ինչո՞ւ չի կարող։ Ես լավ կին կլինեի։ Ինձ հետ հեշտ է ապրել։ Ես աշխատում եմ նրան չխանգարել, բայց մեկ է, բան դուրս չի գալիս։
― Տհաճ պատմություն է։
― Այո, տհաճ պատմություն է։ Սակայն այդ մասին խոսել իմաստ չունի, այնպես չէ՞։ Եկեք վերադառնանք մեր սրճարան։
― Դուք, իհարկե, հասկանում եք, որ ես ոչինչ չեմ կարող անել։
― Գիտեմ, չեք կարող։ Պարզապես նրան չասեք, որ ձեզ հետ խոսել եմ։ Ես գիտեմ, թե նա ինչ է ուզում։ ― Այստեղ նա առաջին անգամ փոխեց իր խոսելու շինծու, զարմանալիորեն անտարբեր տոնը։ ― Նա ուզում է մենակ վերադառնալ Նյու֊Յորք, այնտեղ լինել գիրքը լույս տեսնելու ժամանակ և հաջողություն ունենալ աղջիկների մոտ։ Դա է նրա ուզածը։
― Իսկ գուցե գիրքը չե՞ն հավանում։ Չեմ կարծում, թե դա է նրա ուզածը։ Մի՞թե դուք համոզված եք դրանում։
― Ջեյք, դուք նրան ինձ պես չեք ճանաչում։ Նա հենց այդ է ուզում։ Ես դա գիտեմ, գիտեմ։ Հենց դրա համար նա չի ուզում ամուսնանալ։ Նա այս աշնանն ուզում է ինքը մենակ վայելել իր հաջողությունը։
― Վերադառնա՞նք սրճարան։
― Այո, գնանք։
Մենք վեր կացանք սեղանի մոտից, խմիչք մեզ այդպես էլ չբերեցին, անցանք փողոցն ու մտանք «Սելեքտ» սրճարան, ու Կոնը մարմարյա սեղանիկի մոտ նստած մեզ էր սպասում ժպիտը դեմքին։
― Ինչո՞ւ ես այդպես ուրախ, ― հարցրեց Ֆրենսիսը։ ― Քեզ շա՞տ երջանիկ ես զգում։
― Ինձ համար ծիծաղելի են քո և Ջեյքի գաղտնիքները։
― Օհ, այն, ինչ ասացի Ջեյքին, ոչ մի գաղտնիք էլ չէ։ Շուտով դա բոլորը կիմանան։ Ուզում էի պարզապես, որ Ջեյքն ինձ ավելի լավ հասկանա։
― Ինչի՞ մասին էիք խոսում։ Քա Անգլիա գնալո՞ւ։
― Այո, իմ Անգլիա գնալու մասին։ Օհ, Ջեյք, մոռացա ասեմ, որ Անգլիա եմ գնում։
― Դա շատ լավ է։
― Այո, դա միշտ այդպես է արվում օրինավոր ընտանիքներում։ Ռոբերտը ինձ ուղարկում է Անգլիա։ Նա ինձ երկու հարյուր ֆունտ ստեռլինգ է տալիս, և ես հյուր եմ գնում ընկերներիս։ Հիանալի է, չէ՞, թեև ընկերներս դեռ ոչինչ չգիտեն այդ մասին։
Նա դարձավ Կոնին և ժպտաց։ Վերջինս այլևս չէր ժպտում։
― Դու ուզում էիր ինձ ընդամենը հարյուր ֆունտ տալ չէ՞, Ռոբերտ։ Բայց ես նրան ստիպեցի, որ երկու հարյուր ֆունտ տա։ Չէ՞ որ դու շատ շռայլ մարդ ես, Ռոբերտ։
Զարմանում էի, թե ինչպես կարելի է Ռոբերտ Կոնին այդպիսի զարհուրելի բաներ ասել։ Կան մարդիկ, որոնց վիրավորական բաներ ասել անհնարին է։ Թվում է, որ աշխարհն ուղղակի տեղնուտեղը փուլ կգա, եթե նրանց վիրավորեն։ Մինչդեռ Կոնը կուլ էր տալիս այդ բոլորը։ Եվ այդ ամենը կատարվում էր իմ աչքի առաջ ու ես ոչ մի ցանկություն չունեի դա կասեցնելու։ Բայց պարզվեց, որ դա դեռ ընկերական կատակներ էին այն բանի համեմատ, ինչ տեղի ունեցավ հետո։
― Ֆրենսիս, ինչեր ես ասում, ինչու ես այդպես խոսում, ― ընդհատեց նրան Կոնը։
― Լսո՞ւմ ես սրան։ Ես գնում եմ Անգլիա։ Գնում եմ հյուր ընկեր֊բարեկամներիս։ Ձեզ երբևէ վիճակվե՞լ է հյուր լինել մարդկանց, որոնց դուք պետք չեք։ Օհ, իհարկե, նրանք ամեն դեպքում ստիպված կլինեն ինձ ընդունել։ «Ինչպե՞ս եք սիրելիս, որքան ժամանակ է չենք տեսել իրար։ Ինչպե՞ս է ձեր մայրիկը»։ Ինչպես, ինչպե՞ս է իմ սիրելի մայրիկը։ Նա իր ամբողջ ունեցածը դրեց ֆրանսիական ռազմական փոխառության մեջ։ Այո, այո, թերևս նա միակ մայրն էր, որ այդ արեց։ «Իսկ ինչպե՞ս է Ռոբերտը»։ Կամ էլ ուրիշ կերպ ավելի զգուշորեն կհարցնեն նրա մասին։ «Օ, պետք չէ նրա մասին խոսել, սիրելիս։ Խեղճ Ֆրենսիսը շատ է տանջվել նրա հետ»։ Իսկապես, ուրախ է լինելու, չէ՞, Ռոբերտ։ Ջեյք, դուք չե՞ք գտնում, որ շատ ուրախ է լինելու։
Նա դեմքը դարձրեց ինձ, ժպտալով իր անտանելիորեն բաց ժպիտով։ Նա շատ գոհ էր, որ իրեն լսող կա։
― Իսկ դո՞ւ ինչ ես անելու, Ռոբերտ։ Այս ամենն իմ մեղքով է, ես գիտեմ։ Ես եմ մեղավոր։ Երբ քեզ ստիպեցի հեռանալ այն աղջկանից, քո ամսագրի այն քարտուղարուհուց, պետք է հասկանայի, որ նույն ձևով էլ ինձ հետ կվարվես։ Ջյեքն այդ պատմությունը չգիտի։ Պատմե՞մ։
― Ֆրենսիս, աստծո սիրուն, լռիրի։
― Այո, պիտի պատմեմ։ Ռոբերտի ամսագրում մի փոքրիկ քարտուղարուհի էր աշխատում։ Մի սքանչելի աղջիկ, և Ռոբերտը գտնում էր, որ նա չքնաղ է։ Հետո հայտնվեցի ես, ստիպեցի նրան թողնել այդ աղջկան, որին նա, երբ խմբագրությունը տեղափոխվել էր, Փրովինսթաուն էր բերել Քարմելից, և թողեց նրան՝ չվճարելով նույնիսկ նրա վերադարձի ծախքերը։ Անում էր այդ, որ ինձ հաճույք պատճառի։ Այն ժամանակ նա գտնում էր, որ ես հետաքրքիր եմ։ Այնպես չէ՞, Ռոբերտ։
― Ջեյք, դուք սխալ չհասկանաք։ Քարտուղարուհու հետ նրա հարաբերությունները պաշտոնական էին։ Նույնիսկ պլատոնական էլ չէ։ Պարզապես ոչինչ, հասկանո՞ւմ եք։ Ուղղակի նա շատ գեղեցիկ աղջիկ էր։ Իսկ այդ արեց, որպեսզի ինձ հաճույք պատճառի։ Էհ, փոս փորողն ինքը մեջը կընկնի։ Տեղին է ասված, չէ՞։ Ռոբերտ, խորհուրդ եմ տալիս սա միտքդ պահես, քո հաջորդ գրքի համար։ Ռոբերտը, հասկանում եք, նյութեր է հավաքում նոր գրքի համար։ Այդպես է, չէ՞, Ռոբերտ։ Ահա հենց այդ պատճառով էլ նա թողնում է ինձ։ Նա գտել է, որ ես բավականաչափ հարմար չեմ պատկերելու համար։ Հասկանում եք, այս ամբողջ ժամանակ, որ մենք ապրում էինք միասին, նա այնքան զբաղված էր իր գիրքը գրելով, որ ոչինչ չի պահել հիշողության մեջ մեր կյանքից։ Եվ, ուրեմն, նա փորձում է նոր նյութ գտնել։ Օ, հուսով եմ, որ նա մի արտակարգ հետաքրքիր բան կգտնի։
― Լսիր, Ռոբերտ, սիրելիս։ Թույլ տուր մի բան ասեմ։ Չես նեղանա, այնպես չէ՞։ Երբեք կռիվ ու վեճեր մի սարքիր սիրածդ կանանց հետ։ Աշխատիր նրանց հետ չկռվել։ Որովհետև առանց լաց լինելու դու չես կարողանում կռվել, իսկ երբ լաց ես լինում, սկսում ես ինքդ քեզ խղճալ ու այլևս չես կարողանում հիշել ու հասկանալ, թե ինչ են ասում քեզ։ Այդպես դու երբեք ոչ մի երկխոսություն միտքդ չես պահի։ Աշխատիր չհուզվել։ Գիտեմ, դա շատ դժվար է։ Բայց հիշիր, չէ՞որ դա պետք է անես հանուն գրականության։ Ահա ես։ Ես գնում եմ Անգլիա առանց մի առարկության։ Եվ դա նորից հանուն գրականության։ Բոլորս պարտավոր ենք օգնել երիտասարդ գրողներին։ Դուք համաձայն չե՞ք, Ջեյք։ Բայց դուք երիտասարդ գրող չեք։ Իսկ դո՞ւ, Ռոբերտ։ Դու երեսունչորս տարեկան ես։ Ասենք, կարծեմ մեծ գրողի համար դա շատ չէ։ Հիշենք Հարդիին։ Հիշենք Անոտոլ Ֆրանսին, որը հենց վերջերս մահացավ։ Բայց Ռոբերտը գտնում է, որ Ֆրանսը այնքան էլ մեծ գրող չէ։ Դա նրա ֆրանսիացի ընկերներն են նրան ասել։ Նա ինքը ֆրանսերեն այնքան էլ լավ չի կարդում։ Նա քո չափ տաղանդավոր չէր, չէ՞, Ռոբերտ։ Ինչ ես կարծում, նա էլ կարիք ունեցե՞լ է նյութ որոնելու։ Եվ քո կարծիքով նա ի՞նչ էր ասում իր սիրուհիներին, երբ չէր ուզում ամուսնանալ։ Հետաքրքիր է, նա նո՞ւյնպես լաց էր լինում։ Օհ, ահա թե ինչ անցավ մտքովս։ ― Նա շուրթերին մոտեցրեց ձեռնոցով ձեռքը։ ― Ջեյք, ես գիտեմ, թե Ռոբերտն ինչու չի ուզում ամուսնանալ ինձ հետ։ Հիմա հանկարծ հասկացա։ Ինձ համար այդ հայտնությունը եղավ «Սելեքտ» սրճարանում։ Իսկապես միստիկա։ Կգա ժամանակ, այստեղ հուշատախտակ կկախեն։ Ինչպես Լուրդում։ Ռոբերտ, ասե՞մ։ Դե, լսիր։ Դա շատ պարզ բան է։ Զարմանում եմ, թե ինչո՞ւ առաջ գլխի չեմ ընկել։ Բանն այն է, որ Ռոբերտը միշտ ուզեցել է սիրուհի ունենալ, ու եթե նա ինձ հետ չէր ամուսնանում, ուրեմն սիրուհի ուներ։ Կասեին․ «Նա արդեն երկու տարի է, նրա սիրուհին է»։ Իսկ եթե ամուսնանար, ինչպես որ խոստացել էր, դրանով էլ ռոմանտիկան կվերջանար։ Չե՞ք կարծում, որ ես շատ ճիշտ գտա պատճառը։ Այդպես է որ կա։ Դե, նայեք նրան ու ասեք, որ դա այդպես չէ։ Ջեյք, ո՞ւր եք գնում։
― Պետք է մտնեմ բար ու տեսնեմ Հարվի Սթոնին։
Կոնը նայեց ինձ, երբ դուրս էի գալիս։ Նա շատ գունատ էր։ Ինչո՞ւ էր նա այստեղ նստել։ Ինչո՞ւ էր նստել ու լսում այս ամենը։
Ներսում, բարին հենված կանգնել ու տեսնում էի նրանց պատուհանից։ Ֆրենսիսը դեռ շարունակում էր խոսել՝ բայց ժպիտով նայելով ուղիղ նրա աչքերի մեջ ու ամեն անգամ հարցնելով․ «Այդպես չէ՞, Ռոբերտ»։ Կամ գուցե հիմա այլևս չե՞ր հարցնում։ Գուցե հիմա արդեն ուրի՞շ բան էր խոսում։ Բարմենին ասացի, որ ոչինչ չեմ ուզում խմել ու դուրս եկա մյուս դռնից։ Դուրս գալիս ետ նայեցի և կրկնակի ապակիների միջով տեսա նրանց սեղանի մոտ նստած։ Ֆրենսիսը դեռ խոսում էր։ Նրբանցքով քայլեցի դեպի Ռասպայ բուլվար։ Տաքսի հանդիպեց, կանգնեցրի և վարորդին ասացի տանս հասցեն։
