«Ուլենշպիգելի և Լամմե Գուդզակի լեգենդը»–ի խմբագրումների տարբերություն

Գրապահարան-ից
(→‎XXVII)
(→‎XXIX)
Տող 1249. Տող 1249.
  
 
― Որդի՛ս, մի՛ զրկիր երբեք մարդուն կամ անասունին իր ազատությունից, որը մեծագույն բարիքն է այս աշխարհի վրա։ Թո՛ղ ամեն ոք գնա արևի տակ, երբ մրսում է, ստվերի մեջ՝ երբ շոգում է։ Ու թող աստված դատի Նորին մեծությանը, որ շղթայել է ազատ հավատը Ֆլանդրիայի երկրում, ազնվական քաղաք Գենտը փակել է ստրկության մեջ։
 
― Որդի՛ս, մի՛ զրկիր երբեք մարդուն կամ անասունին իր ազատությունից, որը մեծագույն բարիքն է այս աշխարհի վրա։ Թո՛ղ ամեն ոք գնա արևի տակ, երբ մրսում է, ստվերի մեջ՝ երբ շոգում է։ Ու թող աստված դատի Նորին մեծությանը, որ շղթայել է ազատ հավատը Ֆլանդրիայի երկրում, ազնվական քաղաք Գենտը փակել է ստրկության մեջ։
 +
 +
 +
===XXX===
 +
 +
 +
Ֆիլիպը ամուսնացել էր Պորտուգալիայի Մարիա իշխանուհու հետ, որի կալվածները միացրեց Իսպանիայի թագին։ Նրանից նա ունեցավ դոն Կառլոսը, դաժան խելագարը։ Բայց նա չէր սիրում իր կնոջը։
 +
 +
Թագուհին հիվանդացել էր ծննդաբերության հետևանքով։ Նա պառկած էր անկողնում, կողքին ունենալով պալատական տիկիններ, որոնց մեջ՝ Ալբայի դքսուհին։
 +
 +
Ֆիլիպը հաճախ մենակ էր թողնում կնոջը և գնում դիտելու, թե ինչպես են այրում հերետիկոսներին։ Բոլոր պալատականները հետևում էին նրա օրինակին, ինչպես նաև Ալբայի դքսուհին, թագուհու ազնվատոհմ հիվանդապահուհին։
 +
 +
Այդ ժամանակ ինկվիզիցիայի պաշտոնյաները բռնել էին ֆլամանդացի մի անդրիագործի, դավանությամբ կաթոլիկ, որովհետև մի վանական մերժել էր վճարել նրան տիրամոր փայտե արձանի համար պայմանավորված գինը, և քանդակագործը դուրով խփել էր արձանի դեմքին՝ ասելով, որ գերադասում է ոչնչացնել իր աշխատանքը, քան թե ծախել այն ստոր արժեքով։
 +
 +
Վանականի կողմից նա մեղադրվեց որպես պատկերաբեկ հերետիկոս, ենթարկվեց անլուր չարչարանքի և դատապարտվեց ողջ֊ողջ այրվելու։
 +
 +
Չարչարանքի ընթացքում այրել էին նրա ոտքի ներբանները, և բանտից դեպի խարույկ տանող ճանապարհին, san benito֊ով<ref>Դեղնագույն սքեմ, որ հագցնում էին խարույկի վրա այրվելու դատապարտվածներին։</ref> ծածկված, նա գոռում էր․
 +
 +
― Կտրե՛ք ոտքերս, կտրե՛ք ոտքերս։
 +
 +
Ու Ֆիլիպը հեռվից լսելով այդ աղաղակը՝ հրճվում էր, բայց բնավ չէր ծիծաղում։
 +
 +
Մարիա թագուհու պալատական տիկինները թողին նրան անկողնում և գնացին մահապատժին ներկա լինելու․ նրանց հետևեց Ալբայի դքսուհին, որը լսելով անդրիագործի ճիճերը՝ ցանկացավ դիտել այդ տեսարանը և մենակ թողեց թագուհուն։
 +
 +
Ֆիլիպը, նրա բարձրաստիճան սպասավորները, իշխանները, կոմսերը, ասպետները և տիկինները ներկա էին։ Անդրիագործին երկար շղթայով կապեցին մի սյունի, որը ցցված էր չոր դարմանի և ցախի խրձերից կազմված բոցավառ մի շրջանակի կենտրոնում, որպեսզի դատապարտվածը կարողանա հեռու մնալ բարկ կրակից և խորովվի դանդաղորեն։
 +
 +
Ու նայում էին նրան հետաքրքրությամբ, թե ինչպես համարյա մերկ այդ մարդը հավաքելով իր հոգու ուժերը՝ պետք է դիմանա անտանելի կրակին։
 +
 +
Այդ ժամանակ Մարիա թագուհին ծարավ զգաց ծննդաբերության անկողնում։ Ափսեի վրա տեսավ սեխի կես մասը։ Անկողնուց ելնելով, քարշ եկավ մինչև այդ ափսեն և վերցնելով սեխը՝ ամբողջը կերավ։
 +
 +
Հետո սառը սեխից ցուրտ զգալով՝ սկսեց դողալ ու քրտնել, թուլացած ընկավ հատակին, չկարողանալով տեղից շարժվել։
 +
 +
― Ա՜խ, ― հառաչում էր նա, ― ես կտաքանայի, եթե մեկն ինձ պառկեցներ անկողնում։
 +
 +
Հանկարծ նա լսեց թշվառ անդրիագործի աղաղակը։
 +
 +
― Կտրե՛ք ոտքերս։
 +
 +
― Օ՛, այդ շո՞ւն է արդյոք, որ ոռնալով ինձ մահ է գուշակում, ― ասաց թագուհին։
 +
 +
Այդ րոպեին քանդակագործն իր շուրջը տեսնելով լոկ իսպանացիների թշնամական դեմքեր՝ մտածեց Ֆլանդրիայի, այդ առնական երկրի մասին, թեևերը խաչաձևեց և հետևից քարշ տալով երկար շղթան, մոտեցավ ծղոտի և ցախի բոցավառ խուրձերին և կանգնելով նրանց վրա, բացականչեց․
 +
 +
― Ահա այսպես են մեռնում ֆլամանդացիկ իսպանական դահիճների դիմաց։ Կտրե՛ք ոտքերը․ բայց ոչ թե իմ, այլ նրանց, որպեսզի չվազեն մարդասպանության։ Կեցցե՜ Ֆլանդրիան, հավերժական Ֆլանդրիան։
 +
 +
Ու նա մեռավ։
 +
 +
Մարիա թագուհին դողդողում էր ամբողջ մարմնով․ նա լաց եղավ, ատամները խփվում էին իրար մոտակա մահվան սարսուռից, և նա ասաց՝ մեկնելով ոտքերն ու ձեռքերը․
 +
 +
― Պառկեցրե՛ք ինձ իմ անկողնում, ես ուզում եմ տաքանալ։
 +
 +
Ու նա մեռավ։
 +
 +
Եվ այսպես, բարի կախարդուհի Կատլինի գուշակության համաձայն, Ֆիլիպը սփռում էր ամենուրեք մահ, արյուն և արտասուք։
 +
 +
 +
===XXXI===
 +
 +
 +
Իսկ Ուլենշպիգելը և Նելեն սիրում էին միմյանց։
 +
 +
Ապրիլի վերջն էր, ծառերը ծաղկել էին, բոլոր բույսերը հյութով լցված սպասում էին մայիսին, որը գալիս էր երկրի վրա սիրամարգի պես գունզգույն, որպես ծաղկեփունջ հոտավետ, ու երգել տալիս սոխակներին այգիներում։
 +
 +
Հաճախ Ուլենշպիգելն ու Նելեն երկուսով թափառում էին ճամփաներում։ Նելեն բռնում էր Ուլենշպիգելի թևը ու իր երկու ձեռքերով կարչում նրանից։ Ուլենշպիգելը հաճույք էր զգում այդ զվարճությունից և հաճախ իր թևով գրկում էր Նելեի մեջքը, որպեսզի, ինչպես ասում էր պահի նրան։ Ու աղջիկը երջանիկ էր, բայց բնավ չէր խոսում։
 +
 +
Հովը մեղմորեն տարածում էր ճամփաների վրա մարգագետինների բույրը, ծովը հեռվում մռնչում էր ծուլորեն արևի տակ։  Ուլենշպիգելը հպարտ էր փոքրիկ սատանայի պես, իսկ Նելեն՝ հրճվանքից ամոթխած դրախտի փոքրիկ սրբուհու նման։
 +
 +
Նա հենում էր գլուխը Ուլենշպիգելի ուսին, իսկ տղան բռնելով նրա ձեռքերը՝ քայլելիս համբուրում էր նրա ճակատը, այտերը և գողտրիկ բերանը։ Բայց Նելեն ոչինչ չէր ասում։
 +
 +
Մի քանի ժամ անց նրանք շոգում էին և ծարավում, կաթ էին խմում մի գյուղացու տանը, բայց այդ նրանց չէր զովացնում։
 +
 +
Ու նրանք նստում էին զառիթափի եզերքին, կանաչի վրա։ Նելեն բոլորովին գունատ էր ու մտախոհ։ Ուլենշպիգելը երկյուղով նայում էր նրան․
 +
 +
― Դու տխո՞ւր ես, ― ասում էր աղջիկը։
 +
 +
― Այո, ― ասում էր նա։
 +
 +
― Ինչո՞ւ, ― հարցնում էր Նելեն։
 +
 +
― Չգիտեմ, ― պատասխանում էր նա, ― բայց այս ծաղկած խնձորենիներն ու բալենիները, այս գաղջ օդը կարծես բեռնավորված կայծակների հրով, մարգերում փթթած այս մարգարտածաղիկները, մեր այգում ցանկապատի վրա բացված փշածաղիկը, բոլորովին ճերմակ․․․ Ո՞վ կասի ինձ, թե ինչու եմ այսպես հուզված և միշտ պատրաստ մեռնելու կամ ննջելու։ Սիրտս այնքան ուժգին է խփում, երբ լսում եմ ծառերի մեջ արթնացող  թռչունների ձայնը և նայում եմ վերադարձող ծիծեռնակներին․ այն ժամանակ ես ուզում եմ գնալ ավելի հեռուն, քան արևն ու լուսինը։ Մեկ տաք եմ զգում, մեկ ցուրտ, ա՜խ Նելե, ես կուզեի այս աշխարհից չլինել այլևս կամ հազար կյանք բաշխել նրան, ով ինձ սիրե․․․
 +
 +
Սակայն Նելեն չէր խոսում, նա ժպտում էր հաճույքից և նայում Ուլենշպիգելին։
 +
 +
 +
===XXXII===
 +
 +
 +
Մեռելոցի տոնի օրը Ուլենշպիգելը իր տարիքի մի քանի ստահակների հետ միասին դուրս եկավ  Մայր֊աստվածածնի տաճարից։ Լամմե Գուդզակը մոլորվել էր նրանց մեջ, ինչպես մի գառնուկ գայլերի ոհմակում։
 +
 +
Լամմեն առատորեն վճարեց նրանց բոլորի խմած գարեջրի գինը, որովհետև նրա մայրը ամեն կիրակի և տոն օրերին տալիս էր նրան երեք պատար։
 +
 +
Ընկերներով նրանք գնացին in den Rooden Schildt «Կարմիր վահան» գարեջրատունը, Յան վան Լիբեկի մոտ, որը նրանց մատուցեց Կուրտրեի dobbel-koollaert:<ref>Թունդ գարեջրի տեսակ։</ref>
 +
 +
Երբ խմիչքը նրանց գլուխը տաքացրեց, խոսեցին աղոթքների մասին․ Ուլենշպիգելը հայտարարեց կտրուկ կերպով, որ մեռելոցի տոնի պատարագները օգուտ են բերում միայն իրենց՝ քահանաներին։
 +
 +
Բայց խմբի մեջ մի հուդա կար, որը մատնեց Ուլենշպիգելին որպես հերետիկոսի։ Հակառակ Սոոտկինի արցունքներին և Կլաասի աղաչանքներին, Ուլենշպիգելը բռնվեց և բանտարկվեց։ Նա մի ամիս և երեք օր փակված մնաց վանդակապատ մի նկուղի մեջ, առանց ոչ ոքի տեսնելու։ Բանտապանը ուտում էր նրա բաժին ուտելիքի երեք քառորդը։ Մինչ այդ տեղեկություններ հավաքեցին նրա լավ կամ վատ վարքի մասին։ Պարզվեց միայն, որ դա մի չարաճճի ծաղրաբան է, մերձավորներին անընդհատ հեգնող, բայց ամենևին չի չարախոսել մեծապատիվ աստծուն, համեստափայլ տիկին աստվածամորը և ոչ էլ պատվարժան այրերին։ Ուստի դատավճիռը մեղմ եղավ, որովհետև նրա երեսը կարող էին խարանել շիկացած երկաթով և մտրակով ծեծել արյունելու չափ։
 +
 +
Նկատի առնելով նրա անչափահաս տարիքը՝ դատավորները նրան դատապարտեցին շապկանց, ոտաբոբիկ և գլխաբաց քայլելու քահանաների հետևից, ձեռքին մոմ բռնած եկեղեցուց դուրս եկող առաջին թափորի մեջտեղում։
 +
 +
Համբարձման տոնի օրն էր այդ։
 +
 +
Երբ թափորը վերադառնար, նա պարտավոր էր կանգնել եկեղեցու գավթում և բարձրաձայն ասել․
 +
 +
― Շնորհապարտ եմ քեզ, ո՛վ տեր Հիսուս, շնորհապարտ եմ ձեզ, ո՛վ քահանայք։ Նրանց աղոթքները քաղցր են քավարանի հոգիներին, նաև զովարար, քանզի յուրաքանչյուր «Ողջյունը» մի դույլ ջուր է, որ թափվում է նրանց մեջքին և յուրաքանչյուր «Հայր մերը» մի ամբողջ տաշտ։
 +
 +
Ու ժողովուրդը լսում էր նրան մեծ բարեպաշտությամբ, ոչ առանց քմծիծաղի։
 +
 +
Հոգեգալստյան տոնին Ուլենշպիգելը պարտավոր եղավ նորից հետևել թափորին․ նա միայն շապիկով էր, գլխաբաց, ոտաբոբոիկ և ձեռքին մոմ բռնած։ Վերադարձին, եկեղեցու գավթում կանգնած և երկյուղածությամբ բռնելով կերոնը՝ ոչ առանց մի քանի ծամածռություններ անելու, նա հստակ և բարձր ձայնով ասաց․
 +
 +
― Եթե քրիստոնյաների աղոթքները մեծ սփոփանք են քավարանի հոգիների համար, ապա Աստվածամոր տաճարի ավագերեցի, բոլոր առաքինությունների մեջ կատարյալ այդ սուրբ մարդու աղոթքներն այնքան լավ են ամոքում այրող կրակի տանջանքները, որ վերջինս մեկեն փոխակերպվում է օշարակի։ Բայց դահիճ սատանաները ոչ մի կաթիլ բաժին չեն ստանում այդ խմիչքից։
 +
 +
Եվ ժողովուրդը երկյուղածությամբ լսում էր ոչ առանց քմծիծաղի, ու ավագերեցը հաճույքից ժպտում էր բարեգթորեն։
 +
 +
Հետո Ուլենշպիգելին երեք տարով վտարեցին Ֆլանդրիայի հողից պայմանով, որ ուխտի գնա Հռոմ և այնտեղից վերադառնա պապից մեղաց թողություն ստանալով։
 +
 +
Կլաասն ստիպվեց երեք ֆլորին վճարել այդ դատավճռի համար և մի ֆլորին ևս իր որդուն՝ տալով նրան իր ուխտավորի զգեստը։
 +
 +
Ուլենշպիգելի սիրտը տակնուվրա եղավ հրաժեշտի օրը, երբ նա գրկում էր Կլաասին և իր դժբախտ մորը՝ Սոոտիկինին, որն առատ արցունք է թափում։ Նրանք ուղեկցեցին նրան քաղաքից բավական հեռու, շատ քաղաքացիների և քաղաքացուհիների հետ միասին։
 +
 +
Տուն վերադառնալով Կլաասն ասաց կնոջը․
 +
 +
― Ա՜յ կին, շատ անգութ բան է մի քանի խենթ ու խելառ խոսքի համար այդքան խիստ պատժի դատապարտել այդպիսի ջահել մի տղայի։
 +
 +
― Դու լալիս ես, ա՜յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը, ― դու նրան սիրում ես ավելի, քան ցույց ես տալիս, որովհետև փղձկում ես տղամարդու հեկեկանքներով, որոնք նման են առյուծի ողբին։
 +
 +
Բայց նա ոչինչ չպատասխանեց։
 +
 +
Նելեն թաքնվել էր մարագում, որպեսզի ոչ ոք չտեսնի իր լացը Ուլենշպիգելի համար։ Նա հեռվից հետևում էր Սոոտկինին և Կլաասին, քաղաքացիներին ու քաղաքացուհիներին․ երբ տեսավ, որ իր բարեկամը մենակ հեռանում է, վազեց նրա մոտ և փաթաթվեց նրան ասելով․
 +
 +
― Դու այնտեղ այնքա՜ն գեղեցիկ տիկիններ կգտնես։
 +
 +
― Գեղեցիկ, չգիտեմ, բայց քեզ նման թարմ՝ ո՛չ, որովհետև արևը նրանց բոլորին տապակել է։
 +
 +
Նրանք երկար ժամանակ միասին քայլեցին։ Ուլենշպիգելը մտախոհ էր, միայն երբեմն֊երբեմն ասում էր․
 +
 +
― Ես կստիպեմ նրանց վճարել մեռելների պատարագի ծախսը։
 +
 +
― Ի՞նչ պատարագ, և ո՞վ է վճարելու, ― հարցնում էր Նելեն։
 +
 +
Ուլենշպիգելը պատասխանեց այսպես․
 +
 +
― Բոլոր ավագերեցները, երեցները, տիրացուները, ժամկոչները և այլ բարձրաստիճան և ցածրաստիճան սևազգեստները, որոնք կերակրում են մեզ խաբեբայություններով։ Եթե ես ուժեղ աշխատավոր լինեի, նրանք, ինձ ուխտավոր դարձնելով, կգողանային իմ երեք տարվա աշխատանքի պտուղը։ Բայց խեղճ Կլաասն է վճարողը։ Նրանք հարյուրապատիկ կհատուցեն ինձ այդ երեք տարվա համար, և ես իրենց իսկ փողով նրանց համար կերգեմ մեռելոց հոգեհանգիստը։
 +
 +
― Ո՛չ, ոչ Թի՛լ, խոհեմ եղի՛ր։ Նրանք քեզ ողջ֊ողջ կայրեն, ― ասում էր Նելեն։
 +
 +
― Ես անկիզելի եմ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։
 +
 +
Ու նրանք բաժանվեցին՝ աղջիկը հեկեկալով, իսկ տղան՝ խոցված ու չարացած։
 +
 +
 +
===XXXIII===
 +
 +
 +
Բրյուգգեով անցնելիս չորեքշաբթի օրվա տոնավաճառում նա տեսավ մի կնոջ, որին ման էին ածում դահիճն ու իր սպասավորները, և ուրիշ կանանց մի մեծ բազմություն, որը շրջապատելով նրանց՝ կեղտոտ հայհոյանքների տարափ էր թափում այդ կնոջ գլխին։
 +
 +
Ուլենշպիգելը նկատեց, որ նրա շրջազգեստի վրա կարված էին կարմրագույն կերպասի կարկատաններ և վզից կախված էր արդարադատության քարը երկաթյա շղթայով։ Ուլենշպիգելը հասկացավ, որ այդ կինը վաճառել է իր աղջիկների թարմ մարմինը՝ օգուտ քաղելու նպատակով։ Նրան հայտնեցին, որ կնոջ անունը Վառվառա է, ամուսնացած է ոմն Յասուն Դարյուի հետ, և այդ զգեստավորումով պետք է շրջի հրապարակից հրապարակ, մինչև նորից վերադառնա Մեծ շուկան, որտեղ պետք է բարձրանա նրա համար արդեն կառուցված կառափնատը։ Ուլենշպիգելը գոռգոռացող բազմության հետ հետևեց նրան։ Երբ վերադարձան Մեծ շուկան, կնոջը կանգնեցրին կառափնատի վրա, կապեցին սյունին, և դահիճը նրա առջև դրեց մի փունչ խոտ և մի կտոր հող, որը գերեզման էր նշանակում։
 +
 +
Ուլենշպիգելին ասացին նաև, որ կնոջը նախապես նաև մտրակել էին բանտում։
 +
 +
Շարունակելով ճանապարհը, Ուլենշպիգելը հանդիպեց Հենրի Մարիշալին, մի անպիտան դատարկապորտի, որին կախել էին Իպրի իշխանութայն մեջ և որի վզի վրա դեռևս երևում էին պարանի հետքերը։ Իր ասելով նա ազատվել էր մահապատժից օդում ճոճվելիս, երբ աղոթել էր Հալի աստվածամորը այնպիսի ջերմեռանդությամբ, որ դատավորների և պաշտոնյաների հեռանալուց հետո պարանը հրաշքով կտրվել էր, և նա գետին էր ընկե ողջ և առողջ։
 +
 +
Բայց Ուլենշպիգելը հետո իմացավ, որ թոկից ազատված այդ դատարկապորտը կեղծ Հենրի Մարիշալն էր, որին թույլ էին տալիս շրջել դես ու դեն և տարածել իր սուտը, որովհետև նա ուներ Հալի աստվածամոր տաճարի ավագերեցի կողմից ստորագրված մի մագաղաթ֊արտոնագիր։ Ավագերեցը տեսել էր, որ այդ Հենրի Մարիշալի պատմած առասպելի պատճառով իր եկեղեցում սկսում են խռնվել և իրեն լավ վճարում են բոլոր նրանք, ովքեր հեռվից կամ մոտիկից կախաղանի հոտ են առնում։ Ու երկար ժամանակ Հալի աստվածամոր տաճարը կոչվեց կախվողների Տիրամոր տաճար։
 +
 +
 +
===XXXIV===
 +
 +
 +
Այդ ժամանակ ինկվիզիտորներն ու աստվածաբանները երկրորդ անգամ ներկայացան Կառլոս կայսրին և ասացին նրան․
 +
 +
― Եկեղեցին կործանվում է, նրա հեղինակությունն արհամարված է․ եթե կայսրը այդքան փառավոր հաղթանակներ է տարել, նա այդ պարտական է կաթոլիկության աղոթքներին, որը բարձր է պահում իր գահի վրա կայսերական զորությունը։
 +
 +
Իսպանական մի արքեպիսկոպոս պահանջեց, որ կտրեն վեց հազար գլուխ կամ այրեն նույնքան մարմին, որպեսզի Նիդեռլանդիայում արմատախիլ արվի լյուտարական պիղծ հերետիկոսությունը։ Նորին սրբազան վեհափառությունը գտավ, որ այդ բավական չէ։
 +
 +
Խեղճ Ուլենշպիգելը որտեղից որ անցնում էր ահաբեկված, տեսնում էր միայն կտրված գլուխներ սյուների վրա, երիտասարդ աղջիկնեեր, որոնց պարկերի մեջ դրած ողջ֊ողջ նետում էին գետը, մերկ տղամարդիկ՝ պառկած տանջանիվների վրա՝ կրելով երկաթյա ձողերի սաստիկ հարվածներ, կանայք՝ փոսերի մեջ, վրան հող լցված, և դահիճը նրանց կրծքի վրա պարելիս, որպեսզի ջարդի այն։ Սակայն զղջացող տղամարդկանց և կանանց խոստովանահայրերը նախապես վաստակում էին ամեն անգամ տասներկու սոլ։
 +
 +
Լյուվենում նա տեսավ դահիճների, որոնք միանգամից այրում էին երեսուն լյութերականների և խառույկը վառում էին թնդանոթի վառոդով։ Լիմբուրգում նա տեսավ մի ընտանիք՝ տղամարդիկ և կանայք, աղջիկներ և փեսաներ, որոնք մահապատժի էին գնում սաղմոս երգելով։ Մի ծերունի գոռում էր այրվելիս։
 +
 +
Եվ Ուլենշպիգելը ահից և վշտից ընկճված՝ քայլում էր դժբախտ երկրի ճամփաներով։
 +
 +
 +
===XXXV===
 +
 +
 +
Դաշտում նա թափահարում էր իրեն թռչնի նման, ինչպես շղթայից արձակված մի շուն, և նրա սիրտը ամրապնդվում էր ծառերի, մարգերի և պայծառ արևի տեսքից։
 +
 +
Երեք օր քայլելուց հետո նա հասավ Բրյուսելի շրջակայքը, Ուկլի մեծ ավանը։ «Շեփոր» պանդոկի առջևից անցնելիս, նրա հոտոտելիքը շոյվեց տապակածի աստվածային բույրով։ Նա հարցրեց մի փոքրիկ մուրացկանի, որ քիթը տնկած օդում՝ վայելում էր խորտիկների այդ անուշ բուրմունքը ― թե ո՞ւմ պատվին է երկինք բարձրանում այդ տոնական խնկարկությունը։ Սա պատասխանեց, որ «Գեր Մռութ» միաբանության եղբայրները երեկոյան ժամերգությունից հետո պետք է հավաքվեին տոնելու համայնքի ազատագրումը, որ կատարվել էր կանանց և փոքրիկ աղջիկների ձեռքով հին ժամանակներում։
 +
 +
Ուլենշպիգելը հեռվից տեսավ մի ձող, որի ծայրին թառել էր մի թութակ, իսկ նրա շուրջը՝ աղեղներով զինված տանտիկիններ, և հարցրեց, թե վաղուց է, որ կանայք նույնպես աղեղնավորներ են դարձել։
 +
 +
Խորտիկների բույրը վայելող մուրացկանը պատասխանեց, որ բարի դուքսի օրով նույն այդ աղեղները Ուկլի կանանց ձեռքում հարյուրից ավելի ավազակների էին կյանքից զրկել։
 +
 +
Ուլենշպիգելն ուզեց ավելին իմանալ, բայց մուրացկանն ասաց, որ այլևս չի խոսելու, որովհետև քաղցած է ու ծարավ, բայց կխոսի մի պայմանով, որ նա մի պատար վճարի իրեն ուտելու և խմելու համար։ Ուլենշպիգելը կարեկցելով կատարեց նրա ցանկությունը։
 +
 +
Հենց որ մուրացկանը դրամն ստացավ, մտավ «Շեփոր» պանդոկը, ինչպես աղվեսը՝ հավաբուն, ու վերադարձավ այնտեղից հաղթական, ձեռքին երշիկի կեսը և հացի մի մեծ կտոր։
 +
 +
Հանկարծ Ուլենշպիգելը լսեց թմբուկների և ջութակների քաղցր նվագ և տեսավ մի մեծ խումբ պարող կանայք և նրանց մեջ մի գեղեցիկ տանտիկին՝ վզին ոսկե շղթա։
 +
 +
Մուրացկանը, որ կշտանալու հաճույքից ծիծաղում էր, ասաց Ուլենշպիգելին, որ այդ ջահել ու սիրուն տանտիկինը նետաձգության թագուհին է՝ Միետիե անունով, համայնքի ատենակալ պարոն Ռենոնկելի կինը։ Հետո նա Ուլենշպիգելից խնդրեց վեց լիար՝ խմիչքի համար։ Ուլենշպիգելը տվեց։ Այսպես ուտելով և խմելով մուրացկանը նստեց իր տեղը՝ արևի տակ և սկսեց ատամները քչփորել եղունգներով։
 +
 +
Երբ աղեղնավոր կանայք նկատեցին Ուլենշպիգելին ուխտավորի զգեստով, սկսեցին պարել նրա շուրջը և ասել․
 +
 +
― Բարև՛ քեզ, սիրո՛ւն ուխտավոր, հեռվի՞ց ես գալիս, ջահե՛լ ուխտավոր։
 +
 +
Ուլենշպիգելը պատասխանեց․
 +
 +
― Գալիս եմ Ֆլանդրիայի գեղեցիկ երկրից, ուր առատ են սիրահար աղջիկները։
 +
 +
Ու նա տխրելով մտածում էր Նելեի մասին։
 +
 +
― Ի՞նչ է եղել քո հանցանքը, ― հարցրին նրանք, դադարելով պարելուց։
 +
 +
― Այնքան մեծ է, որ ես չեմ համարձակվում խոստովանել, ― ասաց նա, ― բայց ունեմ նաև ուրիշ բաներ, որոնք ամենևին փոքր չեն։
 +
 +
Կանայք ժպտացին և հարցրին, թե ինչու նա ճանապարհորդում է ուխտավորի գավազանը ձեռքին, մուրացկանի պարկը ուսին։
 +
 +
― Որովհետև ասել եմ, ― պատասխանեց նա, մի փոքր ստելով, ― թե մեռելոց պատարագները ձեռնտու են տերտերներին։
 +
 +
― Դրանք հնչուն դրամներ են բերում նրանց, բայց օգտավետ են քավարանի հոգիներին, ― ասացին նրանք։
 +
 +
― Ես այնտեղ չեմ եղել, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։
 +
 +
― Ոզո՞ւմ ես սեղան նստել մեզ հետ, ուխտավո՛ր, ― հարցրեց նրան ամենասիրուն աղեղնավորուհին։
 +
 +
― Ուզում եմ ուտել ձեզ հետ, ուտել քեզ և բոլոր մյուսներին հերթով, որովհետև դուք արքայական պատառներ եք, ավելի քաղցրահամ, քան դրախտահավը, մոշահավը և կտցարը։
 +
 +
― Աստված պահի քեզ, այդ թռչունները գին չունեն։
 +
 +
― Ինչպես դու բոլորդ, անուշիկներ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։
 +
 +
― Այո, բայց մենք ծախու չենք։
 +
 +
― Իսկ տալո՞ւ, ― հարցրեց նա։
 +
 +
― Այո, ― պատասխանեցին նրանք, ― տալու հարվածներ չափից շատ համարձակներին․․․ Եվ եթե պետք լինի, մենք քեզ կծեծենք ինչպես հացահատիկի աղուն։
 +
 +
― Հրաժարվում եմ, ― ասաց նա։
 +
 +
― Դե գնանք ուտելու, ― առաջարկեցին նրանք։
 +
 +
Նա հետևեց նրանց դեպի պանդոկի բակը, ուրախացած՝ տեսնելով իր շուրջն այդ թարմ դեմքերը։ Հանկարծ մեծ հանդիսավորությամբ դրոշակով, թմբուկով, փողով և սրինգով բակ մտան «Գեր Մռութ» միաբանության եղբայրները, կրելով իրենց հրճվալի անունը իրենց գեր դեմքերի վրա։ Նրանք հետաքրքրությամբ նայեցին Ուլենշպիգելին, բայց կանայք նրանց ասացին, որ այդ երիտասարդին գտել էին ճանապարհի վրա և տեսնելով, որ իրենց ամուսինների և նշանածների նման բարի դեմք ունի, բերել էին մասնակից դարձնելու իրենց խնջույքին։
 +
 +
Կրոնավորները հավանություն տվին կանանց խոսքերին, և նրանցից մեկն ասաց․
 +
 +
― Ուխտավոր ուխտագնաց, կուզե՞ս ուխտի գնալ տապակածների և խորտիկների աշխարհը։
 +
 +
― Յոթնամղոն կոշիկներով, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։
 +
 +
Երբ պատրաստվում էր նրանց հետ մտնել խնջույքի սրահը, Փարիզի ճանապարհի վրա նա նշմարեց տասներկու կույր ուղևորների։ Երբ նրանք անցնում էին առջևից, գանգատվելով քաղցից և ծարավից, Ուլենշպիգելը ինքն իրեն ասաց, որ նրանք այդ երեկո ընթրելու են թագավորների նման, Ուկլի ավագերեցի հաշվին, ի հիշատակ մեռելոց պատարագների։
 +
 +
Նա մոտեցավ նրան և ասաց․
 +
 +
― Ահա ձեզ ինը ֆլորին, եկեք անուշ արեք։ Զգո՞ւմ եք խորտիկների բուրմունքը։
 +
 +
― Ինչպե՞ս չէ, արդեն կես մղոնի վրա, բայց՝ անհույս։
 +
 +
― Դուք կուտեք՝ այժմ ունենալով ինը ֆլորին, ― ասաց Ուլենշպիգելը, բայց նրանց ոչինչ չտվեց։
 +
 +
― Օրհնյալ լինես, ― ասացին նրանք։
 +
 +
Եվ Ուլենշպիգելը տարավ նրանց ու նստեցրեց մի փոքրիկ սեղանի շուրջը, մինչդեռ «Գեր Մռութի» միաբանները տեղավորվում էին մի մեծ սեղանի շուրջը, կանանց ու փոքրիկ աղջիկների հետ միասին։
 +
 +
Ինը ֆլորինի տեր մարդկանց ինքնավստահությամբ կույրերը խոսեցին հպարտորեն․
 +
 +
― Պանդոկապե՛տ, մեզ ուտելու և խմելու բան տուր, ինչ որ ունես լավագույնը։
 +
 +
Պանդոկապետը երբ լսեց ինը ֆլորինի անունը, կարծեց, որ դրամը նրանց քսակներում է և հարցրեց, թե ինչ են կամենում։
 +
 +
Բոլորը միանգամից խոսելով՝ բղավեցին։
 +
 +
― Խոզաճարպով սիսեռ, տավարի, հորթի, ոչխարի, հավի մսից խորոված։ ― Ապուխտը հո շների համար չե՞ն պատրաստել։ Ո՞վ անցնելիս չի զգացել սև ու ճերմակ երշիկների հոտը և չի բռնել նրանց կոկորդից։ Ես տեսնում էի դրանք, ավա՜ղ, երբ իմ թշվառ աչքերը ծառայում էին ինձ, որպես ճրագ։ ― Ո՞ւր են Անդերլեխտի կարագով պատրաստված կարկանդակները։
  
  

13:13, 6 Հունիսի 2015-ի տարբերակ

Ուլենշպիգելի և Լամմե Գուդզակի լեգենդը

հեղինակ՝ Շառլ Թեոդոր Անրի դը Կոստեր
թարգմանիչ՝ Վահե Միքայելյան (ֆրանսերենից)
աղբյուր՝ «Ուլենշպիգելի և Լամմե Գուդզակի լեգենդը»

ԲՈՒԻ ԱՌԱՋԱԲԱՆ

Պարո՛ն նկարիչներ, տե՛ր հրատարակիչներ, պարո՛ն բանաստեղծ, ես մի քանի դիտողություն ունեմ ձեզ անելու ձեր առաջին հրատարակության առթիվ: Ինչպե՜ս. այս խոշոր գրքի, այս փղի մեջ, դուք, որ տասնութ հոգով փորձում եք այն մղել դեպի փառքը, չեք գտել ամենափոքրիկ մի տեղ Միներվայի թռչունի` իմաստուն բուի, խոհեմ բուի համար: Գերմանիայում և այս Ֆլանդրիայում, որ դուք այդքան սիրում եք, ես շարունակ ճամփորդում եմ Ուլենշպիգելի ուսի վրա, իսկ նա այդպես է կոչվում, որովհետև նրա անունը նշանակում է բու և հայելի` իմաստություն և կատակերգություն` uvl en spiegel: Իսկ Դամմեյի բնակիչները, ուր նա ծնվել է, ասում են, թե արտասանում են Ulenspiegel` սղելով և uv-ի փոխարեն u արտասանելու նրանց սովորությամբ: Դա նրանց գործն է: Դուք երևակայեցիք մեկ այլ մեկնություն Ulen (փոխանակ` Ulieden) Spiegel-ի` ձեր հայելին, ձեր, գեղջուկնե՛ր ու սեպուհնե՛ր, կառավարվողնե՛ր ու կառավարողնե՛ր, մի դարաշրջանի հիմարությունների, ծիծաղելի բաների և ոճրագործությունների հայելին: Դա հնարամիտ էր, բայց ոչ բանական: Ամենևին պետք չէ խզել կապը ավանդույթից:

Թերևս դուք արտառոց եք գտել իմաստությունը մի թախիծոտ ու այլանդակ թռչունով սիմվոլացնելու միտքը` ձեր կարծիքով ակնոցավոր մի իմաստակի, տոնավաճառի խեղկատակի, խավարի բարեկամի միջոցով, որ լռիկ թռչում է և սպանում, երբ նրա գալը չես լսում, ինչպես և մահի: Այնուամենայնիվ դուք նման եք ինձ, կե՛ղծ միամիտներ, որ ծիծաղում եք ինձ վրա: Դուք էլ այնպիսի գիշերներ եք ունեցել, երբ արյունը առվի պես հոսել է ոտքերի թաղիք հագած ջարդարարի հարվածներից, որպեսզի նրա գալու ձայնն էլ չլսեին: Ձեր բոլորի պատմության ընթացքում չե՞ն ծագել արդյոք գունատ այգաբացներ, որոնք իրենց տշգույն շողերով լուսավորել են մարդկանց, կանանց ու երեխաների դիակներով ծածկված սալահատակներ: Ինչո՞վ է ապրում ձեր քաղաքականությունն սկսած այն օրվանից, որ դուք իշխում եք աշխարհումս. ջարդ ու կոտորածով: Ես` բուն, տգեղ բուն, սպանում եմ սնվելու համար, իմ ձագերին սնելու համար. ես երբեք չեմ սպանում հանուն սպանության: Եթե դուք ինձ կշտամբեք թռչունիկների որևէ բույն լափելու համար, միթե ես ձեզ չե՞մ կարող կշտամբել այն նախճիրի համար, որ անում եք ամեն մի շնչավորի նկատմամբ: Դուք գրել եք գրքեր, որոնց մեջ մեղրածոր լեզվով խոսելով թռչունի արագասլացության, սիրաբանության, գեղեցկության, բույնը շինելու վարպետության և մայրությանն սպառնացող վտանգների մասին` ավելացնում եք, թե ի՛նչ սոուսով այն պետք է մատուցել և տարվա ո՛ր ամսին ամենայուղալի տապակածը կարելի է պատրաստել: Ես գրքեր չեմ գրում, աստված չանի, ապա թե ոչ կգրեմ, որ երբ դուք չեք կարողնում ուտել թռչունը, ուտում եք բույնը, վախենալով ատամներն անգործ թողնելուց:

Գալով քեզ, ո՜վ ծանծաղամիտ բանաստեղծ, քո շահը պահանջում էր, որ ինձ վերականգնես քո գրքում, որի առնվազն քսան գլուխը ինձ է պատկանում, մյուսները ամբողջովին թողնում եմ քեզ որպես սեփականություն: Սա նվազագույնն է տպագրվող հիմարությունների բացարձակ տերը լինելու համար: Աղմկասե՛ր բանաստեղծ, դու աչ ու ահյակ հարվածում ես նրանց, որոնց անվանում ես քո հայրենիքի դահիճ, Կառլոս Հինգերորդին և Ֆիլիպ Երկրորդին գամում ես պատմության նշավակության սյունին, ի՞նչ գիտես, որ աշխարհումս այլևս Կառլոս Հինգերորդներ և Ֆիլիպ Երկրորդներ չկան: Չե՞ս վախենում, որ մի ուշադիր գրաքննիչ քո փղի փորի մեջ ակնարկներ կարող է փնտրել նշանավոր ժամանակակիցների հասցեին: Ինչո՞ւ չես թողնում, որ այդ կայսրն ու այդ թագավորը հանգչեն իրենց տապանների մեջ: Ինչո՞ւ ես հաչում նորին վսեմությունների վրա: Հարված փնտրողը հարվածից կմեռնի: Կան մարդիկ, որոնք քեզ բնավ չեն ների, ես էլ չեմ ներում, դու խանգարում ես իմ քաղքենիական մարսողությունը:

Ի՞նչ ես շարունակ հակադրում մանկությունից դաժան մի ատելի թագավորի (հենց դրա համար էլ նա մարդ է) ֆլամանդական ժողովրդին, որին ուզում ես նենց ներկայացնել որպես հերոսական, ուրախ-զվարթ, ազնիվ ու աշխատասեր: Ո՞վ քեզ ասաց, որ այդ ժողովուրդը բարի էր, իսկ արքան` չար: Ես կարող էի խելամտորեն հակառակն ապացուցել քեզ: Քո գլխավոր գործող անձինք կամ տխմար են, կամ հիմար` առանց որևէ բացառության. քո չարաճճի Ուլենշպիգելը զենք է վերցնում խղճի ազատության համար. նրա հայր Կլաասը ողջ-ողջ այրվում է` իր կրոնական համոզմունքների վրա պնդելու համար. նրա մայր Սոոտկինը կրծում է իրեն և ապա մեռնում խոշտանգումենրից, որովհետև ուզում էր մի գումար պահել որդու համար. քո Լամմե Գուդզակը շիփ-շտակ է գնում կյանքում, կարծես թե աշխարհում միայն բարի ու ազնիվ լինելու հանգամանքը կա. քո փոքրիկ Նելեն, որ բավականին լավիկն է, կյանքում միայն մի մարդու է սիրում... Ու՞ր է հիմա այսպիսի բան տեսնվում: Ես կխղճայի քեզ` եթե չծիծաղեցնեիր ինձ:

Այնուամենայնիվ պետք է խոստովանեմ, որ այս անհեթեթ անձանց կողքին կան մի քանի ուրիշներ, որոնց հաճոյությամբ կբարեկամանամ ես. քո իսպանական գուգազներին, ժողովրդին խարույկ բարձրացնող վանականներին, քո Ժիլինին` ինկվիզիցիայի լրտեսուհուն, քո ընչաքաղց ձկնավաճառին` մատնիչ ու մարդագելին, քո ազնվականին, որ դև է դառնում որևէ ամիտ կնոջ գայթակղելու համար, մանավանդ այդ խոհեմ Ֆիլիպ Երկրորդին, որ դրամի կարիք ունենալով ջարդել է տալիս եկեղեցիների սրբապատկերները, որպեսզի ճնշի այդ ընդվզումը, որի իմաստուն հրահրողն էր: Սա, իհարկե, նվազագույնն է, որ անում ես, երբ կոչված ես ժառանգելու ունեցվացքն այն մարդկանց, ում սպանում ես:

Բայց ինձ թվում է, որ ընդ ունայն եմ խոսում: Դու թերևս չգիտես, թե ինչ բան է բուն: Հիմա բացատրեմ քեզ:

Բուն նա՛ է, որ կամացուկ բանսարկություն է սփռում այն մարդկանց վրա, որոնք նեղում են իրեն և երբ նրանից պահանջում են, որ պատասխանատու լինի իր ասածների համար, նա խոհեմաբար գոչում է. — Ես ոչինչ չեմ հավատում, ինձ ասել են: Նա գիտե, որ ասել են-ը անգնահատելի է:

Բուն նա՛ է, որ մտնում է մի պարկեշտ ընտանիքի գիրկը, ներկայանում է որպես փեսացու, անվանարկում է դեռահաս աղջկան, դրամ է փոխ առնում, երբեմն վճարում է իր պարտքը և գնում է այդտեղից միայն այն ժամանակ, երբ այլևս անելու բան չկա:

Բուն այն քաղաքական գործիչն է, որ դնելով ազատասիրության, անբծության, մարդասիրության դիմակ, հարմար րոպեին, առանց նախազգուշացնելու, կամացուկ խեղդում է մի մարդու կամ մի ազգի:

Բուն այն առևտրականն է, որ խարդախում է իր գինին, կեղծում է ուտելեղենը, սննդահյութի փոխարեն անմարսություն է մտցնում, ուրախության տեղ` զայրույթ:

Բուն նա է, որ ճարպկորեն գողանում է, և ոչ ոք չի կարողանում ծոծրակից բռնել, պաշտպանում է կեղխիքը իսկականի դեմ, կործանում է այրի կնոջ, կողոպտում որբին և հաղթանակ տանում յուղի մեջ, ինչպես որ ուրիշները հաղթանակ են տանում արյան մեջ:

«Բուուհին» կամ էգ բուն, ինչպես կուզես, առանց բառախաղի, այն կինն է, որ վաճառում է իր հրապույրները, պղծում է երիտասարդների անարատ սրտերը, դա անվանում է «մարդ դարձնել նրանց», ապա առանց մի սուի թողնում տիղմի մեջ, ուր նրանց քաշել էր:

Եթե նա տխուր է երբեմն, եթե հիշում է, որ կին է ինքը, որ կարող էր մայր լինել, ես ժխտում եմ դա: Եթե այդ ապրելակերպից հոգնած` նա նետվում է ջուրը, ապա ապրելու արժան խենթ է:

Շուրջդ նայիր, գավառակա՛ն բանաստեղծ և, եթե կարող ես, համրիր աշխարհիս բուերը. մտածի՛ր, թե խոհե՞մ բան է հարձակվել, ինչպես դու ես անում, ուշի և խորամանկության այլ թագակիր էգ բուերի վրա: Քաշվիր ինքդ քո մեջ, ասա քո mea culpa-ն և ծնկաչոք թողություն հայցիր:

Այնուամենայնիվ դու հետաքրքրում ես ինձ քո վստահող անխոհեմությամբ. ուստի հակառակ իմ հանրածանոթ սովորություններին` ես քեզ նախազգուշացնում եմ, որ քո ոճի անվայելությունն ու լկտիությունը կհայտնեմ գրական եղբայրակիցներին, որոնք փետուրով, կտուցով ու ակնոցով ուժեղ են, խոհեմ ու իմաստակ են և ամենասիրալիր, ամենապատշաճ ձևով, բազում սնդուսով ու թևնոցով սքողելով կարող են երիտասարդ անձանց պատմել սիրային պատմություններ, որոնք միայն Կիթերայից չեն գալիս, և մեկ ժամվա մեջ, աննկատելի կերպով, կարող են ամենախև Ագնեսը ստեղծել: Օ՜ հանդուգն բանաստեղծ, որ այդքան սիրում ես Ռաբլեին և հին վարպետներին, այդ մարդիկ այն առավելությունն ունեն քեզնից, որ այնքան կհղկեն ֆրանսական լեզուն, որ ի վերջո կմաշեն այն:

ԲՈՒԲՈՒԼՈՍ ԲՈՒԲ

Գիրք առաջին

I

Ֆլանդրիայի Դամմե քաղաքում, երբ մայիսը բաց էր անում ալոճենու ծաղիկները, ծնվեց Ուլենշպիգելը, Կլաասի որդին։

Մի պառավ տատմայր, Կատլին անունով, փաթաթեց նրան տաք բարուրի մեջ և նայելով երեխայի գլխին՝ այնտեղ մի մաշկ ցույց տվեց։

― Բախտավոր է,[1] լավ աստղի տակ է ծնվել, ― ասաց նա ուրախ֊ուրախ։

Բայց շուտով սկսեց ողբալ, նորածնի ուսի վրա նկատելով մի սև բիծ։

― Ավա՜ղ, ― ասաց նա լալով, ― սատանայի մատի սև նշանն է սա։

― Մի՞թե պարոն սատանան, ― հարեց Կլաասը, ― առավոտյան այդքան կանուխ է վեր կացել, որ ժամանակ է ունեցել արդեն իմ որդու վրա նշան դնելու։

― Նա դեռ չի էլ պառկել քնելու, ― ասաց Կատլինը, ― որովհետև աքլորը նոր է հավերին զարթնեցնում։

Ու նա դուրս եկավ, երեխան տալով Կլաասի ձեռքը։

Հետո արշալույսը ճեղքեց գիշերային ամպերը, ծիծեռնակները աղմկելով և ճռվողելով սլացան մարգագետինների վրայով, և արևը ծիրանագույն հորիզոնի վրա ցույց տվեց իր պայծառ երեսը։

Կլաասը բացեց լուսամուտը և խոսքն ուղղելով Ուլենշպիգելին՝ ասաց․

― Բախտավոր տղա, ահա վեհափառ Արևը, որ ելնում է ողջունելու Ֆլանդրիայի երկիրը։ Նայիր նրան միշտ, երբ կսկսես տեսնել, և երբ ապագայում կասկածը կրծի քո սիրտը ու չիմանաս ինչ անես, որ լավ լինի, խորհուրդ հարցրու նրանից․ նա պայծառ է ու ջերմ, եղի՛ր անկեղծ, ինչպես պայծառ է նա, և բարի՝ ինչպես ջերմ է նա։

― Կլաաս, ա՛յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը, ― խուլի ականջին քարոզ ես կարդում։ Արի՛, զավակս, կերակրեմ քեզ։

Ու մայրը նորածնին ընծայեց բնության պարգև իր չքնաղ անոթները։


II

Մինչդեռ Ուլենշպիգելը խմում էր մոր ստինքներից, դաշտի բոլոր թռչուններն արթնացան։

Կլաասը, որ խրձեր էր կապում, նայում էր, թե ինչպես է մայրը կուրծք տալիս Ուլենշպիգելին։

Կին, ― ասաց նա, ― այդ ի՞նչ լավ կաթի պաշար ես պատրաստել։

― Սափորները լիքն են, ― ասաց կինը, ― բայց ուրախությունս կիսատ է։

― Այսպիսի մի մեծ օր դու շատ խճալի ես խոսում։

― Մտածում եմ, ― ասաց նա, ― որ մի սև գրոշ էլ չկա պատից կախված ա՜յ այն քսակում։

Կլաասը վերցրեց քսակը, բայց զուր էր ցնցում, նա չլսեց հնչյուն դրամի ոչ մի զնգոց։ Նրա սիրտը կոտրվեց, բայց կնոջը մխիթարելու համար ասաց․

― Մի՛ տխրիր, Կատլինի երեկ նվիրած կարկանդակը հացի տաշտում չէ՞ միթե, ա՜յ այնտե՞ղ չէ եզան մսի խոշոր կտորը, որն առնվազն երեք օր բավական է երեխայի կաթի համար։ Բակլայով լիքը այն պարկը, որ կուչ է եկել անկյունում, մի՞թե սով է գուշակում։ Յուղի այն կճուճը մի՞թե ուրվական է։ Մի՞թե ոգիներ են մառանում զինվորների պես տասնյակ շարքերով խնձորները։ Զովացուցիչ խմիչքի ազդարարություն չէ՞ արդյոք Բրյուգգեի գարեջրի խոշոր տակառը, որն իր փորի մեջ պահում է մեզ թարմացնող հեղուկը։

― Երեխայի կնունքի համար, ― ասաց Սոոտիկինը, ― քահանային պետք է երկու դանգ տալ և մեկ ֆլորին էլ կոչունքի համար։

― Այդ ժամանակ ներս մտալ Կատլինը՝ ձեռքին խոտերի մի մեծ փունջ և ասաց․

― Ընծայում եմ երեխային այս հրեշտակախոտը, որ մարդուս պաշտպանում է անառակությունից, և այս անուշահոտ սամիթը, որ փախցնում է սատանային․․․

― Իսկ ֆլորիններ բերող խոտ չունի՞ս, ― հարցրեց Կլաասը։

― Ոչ, ― պատասխանեց նա։

― Ուրեմն, ― ասաց Կլաասը, ― գնամ տեսնեմ, թե ջրանցքում չկա՞ նրանցից։

Նա առավ իր կարթը և ցանցը՝ վստահ լինելով, որ այդ ժամին ոչ ոքի չի հանդիպի, որովհետև oosterzon֊ին դեռ մի ժամ էր մնում, որը Ֆլանդրիայում առավոտյան ժամի վեցն է նշանակում։


III

Կլաասը գնաց Բրյուգգեի ջրանցքը, ծովից ոչ հեռու։ Այստեղ նա խայծը դնելով կարթին՝ ձգեց ջրի մեջ, հետո այնտեղ իջեցրեց իր ցանցը։ Լավ հագնված մի մանչուկ ջրանցքի մյուս ափին մուշ֊մուշ քնած էր խխունջների մի փնջի վրա։

Նա զարթնեց Կլաասի բարձրացրած աղմուկից և ուզեց փախչել՝ վախենալով, թե չլինի դա համայնքի որևէ մի ոստիկան է, որ եկել է հանելու նրան իր անկողնից և որպես ապօրինի թափարաշրջիկի տանելու պետի մոտ։

Բայց նա այլևս չվախեցավ, երբ ճանաչեց Կլաասին, որ կանչում էր նրան։

― Ուզո՞ւմ ես վեց լիար վաստակել։ Ձուկը քշիր այս կողմը։

Տղան լսելով այդ՝ մտավ ջուրը իր արդեն փքված փոքրիկ փորով և զինված երկար եղեգների մի խրձով՝ սկսեց ձուկը քշել դեպի Կլաասը։

Երբ որսն ավարտեց, Կլաասը ջրից հանեց իր ցանցն ու կարթը և ջրարգելակի վրա քայլելով գնաց մանչուկի մոտ։

― Այդ դո՞ւ ես, որին կոչում են Լամմե կնունքի անունով և Գուդզակ քո քաղցր բնավորության պատճառով, և ապրում ես Արագիլի փողոցում, Տիրամոր եկեղեցու հետևը։ Այդ ինչպե՞ս է, որ դեռ այդքան ջահել և այդպես լավ հագնված, խելքիդ փչել է քնել հրապարակում։

― Ա՜խ, պարոն ածխավաճառ, ― պատասխանեց տղան։ ― Տանը մի քույր ունիմ, ինձնից մի տարով փոքր է, բայց ինձ այնպես է ծեծում, որ ասել չի լինի։ Իսկ ես չեմ համարձակվում վրեժ հանել նրա կռնակից, որովհետև վախենում եմ ցավ պատճառեմ նրան, պարո՛ն։ Երեկ ընթրիքին խիստ քաղցած էի և մատներով սրբում էի բակլայով եփած եզան մսի ափսեի հատակը։ Քույրս ուզեց ինքն էլ բաժին ունենալ, բայց եղածն ինձ էլ հերիք չէր անում, պարո՛ն։ Երբ նա տեսավ, որ սոուսն այնքան համեղ է, որ ես շրթունքներս եմ լիզում, կատաղեց և սկսեց երկու ձեռքով աջ ու ձախ ապտակներ տալ ինձ այնպիսի ուժով, որ տնից փախա բոլորովին կապտած։

Կլաասը հարցրեց նրան, թե ինչ էին անում նրա հայրը և մայրը այդ տուրուդմփոցի ժամանակ։ Լամմե Գուդզակը պատասխանեց․

― Հայրս խփում էր մեկ ուսիս, մայրս՝ մյուս ուսիս, և երկուսն էլ ասում էին․ «վրեժը հանի՛ր, վախկոտ»։ Բայց ես չուզենալով ձեռք բարձրացնել մի աղջկա վրա՝ փախա։

Հանկարծ Լամմեն գունատվեց և սկսեց դողալ ամբողջ մարմնով։

Կլաասը նայեց և տեսավ, որ գալիս են մի բարձրահասակ կին և նրա կողքին փոքրիկ նիհար մի աղջիկ չարացած դեմքով։

― Վա՜յ, ― ասաց Լամմեն և բռնեց Կլաասի անդրավարտիքից, ― ահա մայրս և քույրս, եկել են ինձ տանելու։ Պաշտպանեցեք ինձ, պարո՛ն ածխավաճառ։

― Կամա՛ց, ― պատասխանեց Կլաասը, ― նախ վերցրու այս յոթ լիարը՝ քո աշխատավարձը, հիմա առանց վախի գնանք նրանց դիմավորելու։

Երբ մայրն ու քույրը տեսան Լամմեին, վազեցին դեպի նա և ուզեցին ծեծել, մայրը՝ որովհետև անհանգստացել էր, քույրը, որի համար ծեծելը սովորություն էր դարձել։

Լամմեն թաքնվեց Կլաասի հետևը և ճչաց․

― Յոթ լիար եմ վաստակել, ինձ մի՛ ծեծեք։

Մինչ մայրն արդեն գրկել էր նրան, փոքրիկ աղջիկն ուզում էր ուժով բաց անել Լամմեի ձեռները, որ դրամը խլի։ Սակայն Լամմեն գոռում էր․

― Իմն է, չեմ տա։

Ու նա սեղմում էր բռունցքը։

Կլաասը բռնեց աղջկա ականջները և պինդ քաշելով ասաց նրան․

― Եթե դու մի անգամ էլ կռվես եղբորդ հետ, որը բարի ու մեղմ է ինչպես գառնուկ, ես քեզ կգցեմ ածուխի սև փոսի մեջ, և այնտեղ քո ականջները կքաշեմ ոչ թե ես, այլ դժոխքի կարմիր սատանան, որը կտոր֊կտոր կանի իր մեծ֊մեծ ճանկերով և եղանի նման երկար ատամներով։

Լսելով այս խոսքերը՝ աղջիկը վախից այլևս չնայեց Կլաասին, ոչ էլ մոտեցավ Լամմեին։ Նա պատսպարվեց մոր շրջազգեստի հետևը, բայց քաղաք մնտելով սկսեց գոռալ ամեն կողմ․

― Ածխավաճառն ինձ ծեծեց, նրա նկուղում սատանա կա։

Բայց և այնպես նա այլևս չծեծեց Լամմեին, այլ մեծանալով սկսեց նրան բանեցնել իր փոխարեն։ Խեղճ պարզամիտ տղան ենթարկվում էր նրան անտրտունջ։

Կլաասը ճանապարհին ծախեց իր որսը մի ագարակապանի, որը սովորաբար գնում էր նրանից։ Տուն վերադառնալով ասաց Սոոտկինին․

― Ահավասիկ, ինչ ես գտա չորս գայլաձկան, ինը ծածանի փորի մեջ և օձաձկով լեփ֊լեցուն մեկ զամբյուղի մեջ։

Ու նա սեղանի վրա նետեց երկու ֆլորին և մեկ պատար։

― Ի՞նչու ամեն օր որսի չես գնում, ա՛յ մարդ, ― հարցրեց Սոոտկինը։

Կլաասը պատասխանեց․

― Որպեսզի ինքս որս չդառնամ ոստիկանների ցանցում։


IV

Դամմե քաղաքում Ուլենշպիգելի հորը կոչում էին kolldraeger կամ ածխավաճառ Կլաաս։ Նրա մազերը սև էին, աչքերը փայլուն, մորթը իր ապրանքի գույնն ուներ, բացի կիրակի և տոն օրերից, երբ հյուղակում օճառը առատորեն էր գործածվում։ Նա կարճահասակ էր, թիկնեղ, հուժկու և ծիծաղերես։

Երբ օրը վերջանում էր, և երեկոն իջնում, նա գնում էր Բրյուգգեի ճանապարհի վրա գտնվող որևէ գինետուն՝ մաքրելու ածուխից սևացած իր կոկորդը․ իրենց տան շեմքերի վրա վերջալույսի զով օդը շնչող կանայք սիրալիր ձայն էին տալիս նրան․

― Բարի իրիկուն և զուլալ գարեջուր, ածխավաճա՛ռ։

― Բարի իրիկուն և անխոնջ ամուսին, ― պատասխանում էր Կլաասը։

Դաշտից խմբերով վերադարձող աղջիկները կտրում էին նրա ճանապարհը և ասում․

― Ի՞նչ կտաս, որ բաց թողնենք, կարմիր ժապավե՞ն, ոսկեզօծ օղե՞ր, թավշյա կիսակոշի՞կ, թե՞ ֆլորին ողորմաքսակի համար։

Բայց Կլաասը գրկում էր նրանցից մեկն ու մեկի մեջքը և համբուրում էր թարմ այտերը կամ վիզը, նայած թե ո՛րն էր մոտիկ լինում իր բերանին, հետո ասում էր․

― Մնացածը, սիրուններ, պահանջեցեք ձեր սիրահարներից։

Ու աղջիկները քահ֊քահ ծիծաղելով շարունակում էին իրենց ճամփան։

Երեխաները Կլաասին ճանաչում էին բամբ ձայնից և կոշիկների հանած աղմուկից։ Վազելով դեպի նա՝ նրանք ճչում էին․

― Բարի իրիկուն, ածխավաճա՛ռ։

― Աստված օրհնի ձեզ, հրեշտակնե՛րս, ― ասում էր Կլաասը։ ― Բայց ինձ չմոտենաք, թե չէ խափշիկ կդարձնեմ ձեզ։

Ամենից հանդուգնները մոտենում էին այնուամենայնիվ, և նա բռնում էր մեկն ու մեկի բաճկոնից ու իր սև ձեռները քսելով երեխայի թարմ դնչիկին, բաց էր թողնում ծիծաղելով, մեծ հրճվանք պատճառելով մյուսներին։

Սոոտկինը՝ Կլաասի կինը, լավ տանտիկին էր, վեր էր կենում արշալույսի հետ և աշխատում ջանասեր մրջյունի պես։ Նա և Կլաասը երկուսով հերկում էին իրենց արտը և եզների նման լծվում էին արորին։ Դժվար էր արորի աշխատանքը, բայց ավելի ծանր էր փոցխելը, երբ դաշտային այդ պարզ գործիքը իր փայտե ատամներով պետք է ճեղքեր կարծր հողը։ Սակայն նրանք այդ անում էին ուրախ սրտով, երգելով որևէ հինավուրց մի տաղ։

Որքան ուզում էր թող կարծր լիներ հողը, որքան ուզում էր թող արևը թափեր նրանց վրա իր այրող շողերը, երբ փոցխելիս նրանք ծալում էին ծնկները, ուժերի անասելի լարումով ծռում էին իրենց մեջքերը ու մի պահ կանգ էին առնում, Սոոտիկինը Կլաասին էր դարձնում իր անուշ դեմքը, և Կլաասը համբուրում էր քնքուշ հոգու այլ հայելին, նրանք մոռանում էին ծանր հոգնածությունը։


V

Նախորդ օրը քաղաքապետարանի դռան առաջ մունետիկը հայտարարել էր, թե թագուհու՝ Կառլոս կայսեր կնոջ, հղի լինելու առթիվ պետք է աղոթքներ ասել նրա առաջիկա ազատման համար։

Կատլինը դողդողալով ներս մտավ Կլաասի տունը։

― Ի՞նչ է եղել, քեզ, կնքամա՛յր, ― հարցրեց նա։

― Ա՜խ, գոչեց նա, խոսելով կցկտուր, ― այս գիշեր ուրվականները հնձում էին մարդկանց, ինչպես գերանդավորները՝ խոտը։ Աղջիկներին ողջ֊ողջ թաղում էին, նրանց դիակների վրա պարում էր դահիճը․․․ ինն ամիս արյուն֊քրտինքի մեջ եղող քարը ճաքեց այս գիշեր։

― Գթա՛ մեզ, ― հեծեծաց Սոոտկինը, ― գթա՛ մեզ, տեր աստված, դա չար գուշակություն է Ֆլանդրիայի երկրի համար։

― Դու այդ քո աչքերո՞վ տեսար, թե երազում, ― հարցրեց Կլաասը։

― Իմ աչքերով, ― պատասխանեց Կատլինը։

Բոլորովին գունատ և լալաով Կատլինը շարունակեց․

― Երկու երեխա ծնվեցին, մեկը Իսպանիայում, դա ինֆանտ (արքայազն) Ֆիլիպն է, մյուսը Ֆլանդրիայում, դա Կաասի որդին է, որը հետո պիտի անվանվի Ուլենշպիգել։ Ֆիլիպը, կդառնա դահիճ, քանի որ սերել է Կառլոս Հինգերորդից, որը խմել է մեր արյունը։ Ուլենշպիգելը կդառնա ուրախ կատակների և երիտասարդական խոլ խաղերի մեծ վարպետ, բայց կունենա բարի սիրտ, քանի որ Կլաասի որդին է, այն քաջ աշխատավորի, որ գիտե արիությամբ, ազատությամբ և քաղցրությամբ վաստակել իր հացը։ Կառլոս կայսրը և Ֆիլիպ թագավորը անզուսպ կարշավեն կյանքի միջով և չարիք կգործեն պատերազմներով, կեղեքումներով և այլ ոճիրներով։ Կլաասը շաբաթն ամբողջ աշխատելով, ըստ օրինի և իրավունքի ապրելով ու իր ծանր աշխատանքների ժամանակ լալու փոխարեն ծիծաղելով՝ կդառնա Ֆլանդրիական ազնիվ աշխատավորների տիպար։ Ուլենշպիգելը՝ միշտ երիտասարդ, երբեք չի մեռնի և կշրջի աշխարհի վրա, առանց ոչ մի տեղ հաստատվելու։ Ու նա կդառնա ռամիկ, ազնվական, նկարիչ, քանդակող, բոլորը միասին։ Ու կթափառի աշխարհում՝ գովելով բարին ու գեղեցիկը, լիաթոք ծիծաղելով հիմարության վրա։ Կլաասը քո արիությունն է, ո՛վ Ֆլանդրիայի ժողովուրդ, Սոոտկինը՝ քո քաջասիրտ մայրը, Ուլենշպիգելը՝ քո ոգին․ մի գողտրիկ և քնքուշ աղջիկ, Ուլենշպիգելի ընկերուհին և նրա պես անմահ, կլինի քո սիրտը, և մի հաստափոր արարած՝ Լամմե Գոդզակը՝ քո ստամոքսը։ Վերևում կլինեն կեղեքիչները, ու երկնքում արյուն կհոսի Քրիստոսի վերքերից։

Այս ասելով քնեց Կատլինը, բարի կախարդուհին։


VI

Ուլենշպիգելին տարան կնքելու։ Հանկարծ թափվեց մի տեղատարափ և նրան մի լավ թրջեց։ Այսպիսով նա մկրտվեց առաջին անգամ։

Երբ նա մտավ եկեղեցի, ժամկոչ֊տիրացուն, նույն ինքը schoolmeester, այսինքն վարժապետը, ասաց կնքահորը և կնքամորը, հայրիկին ու մայրիկին, որ կանգնեն մկրտության ավազանի շուրջը․ այդպես էլ արին։

Բայց ավազանի վերևում կամարի վրա մի ծակ կար, որ բացել էր որմնադիրը ոսկեզօծ փայտե աստղից մի կանթեղ կախելու համար։ Որմնադիրը վերևից նկատելով կնքահորը և կնքամորը, որոնք դիք կանգնել էին կափարիչով ծածկված ավազանի մոտ, կամարի ծակից մի անաստված դույլ ջուր թափեց հենց նրանց գլխի վրայով ավազանի կափարիչի վրա։ Բայց Ուլենշպիգելին հասավ ամենամեծ բաժինը։ Այսպիսով նա մկրտվեց երկրորդ անգամ։

Ավագերեցը եկավ, բոլորը գանգատվեցին նրան, բայց նա ասաց, որ շտապեն, դա մի պատահմունքն է, ուրիշ ոչինչ։ Ուլենշպիգելը սաստիկ ճվում էր, անդադար շարժվում վրան թափած ջրի պատճառով։ Ավագերեցը աղեց նրան ու ջրով ցողեց և անունը դրեց Թիլբերթ, որը նշանակում է «շարժումներով հարուստ»։ Այսպիսով նա մկրտվեց երրորդ անգամ։

Եկեղեցուց դուրս գալով նրանք ուղիղ գնացին դիմացի Երկար փողոցը՝ «Շշերի վարդարան» կոչված գինետունը, որի ցուցանակը մի կուժ էր։ Այնտեղ նրանք խմեցին ավելի քան տասնյոթ գավաթ dobbel-kiuyt[2] գարեջուր։ Որովհետև Ֆլանդրիայում ընդունված է թրջվածներին չորացնելու համար մարդու փորի մեջ գարեջրից խառույկ վառել։ Ուլենշպիգելն, ասյպիսով, մկրտվեց չորրորդ անգամ։

Տուն վերադառնալիս, ճանապարհին օրորվելով, գլուխներն ավելի ծանր, քան մարմինները՝ նրանք հասան մի ջրափոսի, որի վրայով մի փոքրիկ կամուրջ կար։ Կատլինը որպես կնքամայր տանում էր երեխային։ Նա սայթաքեց և ընկավ ցեխի մեջ Ուլենշպիգելի հետ միասին, որն այսպիսով, մկրտվեց հինգերորդ անգամ։

Բայց նրան հանեցին ջրափոսից և տանը լողացրին տաք ջրով, ու այդ եղավ նրա վեցերորդ մկրտությունը։


VII

Այդ օրը Նորին սրբազան վեհափառություն Կառլոսը վճռեց շքեղ հանդեսներ տալ ըստ արժանվույն տոնելու համար իր որդու ծնունդը։ Նա վճռեց, ինչպես Կլաասը, ձկնորսության երթալ, բայց ոչ թե ջրանցքը, այլ իր ժողովուրդների քսակների ու դրամապանակների մեջ։ Այդ ճանապարհով է, որ վեհափառության կարթերը քաշում են ոսկի կրուզատներ, արծաթ տալերներ, ոսկեդրամներ, և բոլոր այդ հրաշալի ձկները ձկնորսի կամքով փոխակերպվում են թավշյա շրջազգեստների, թանկագին գոհարների, ընտիր գինիների և համադամ խորտիկների։ Որովհետև ամենից ձկնառատ գետերը նրանք չեն, որ ամենից առատ ջուր կա։

Իր խորհրդականներին հրավիրելով՝ Նորին սուրբ վեհափառությունը վճռեց, որ ձկնորսությունը պետք է կատարվի հետևյալ ձևով․

Արքայազնին պետք է տանեին մկրտելու ժամը իննի կամ տասի մոտերը․ Վալյադոլիդի բնակիչները, իրենց մեծ ուրախությունը ցուցադրելու համար, ամբողջ գիշերը պետք է անցկացնեին խնջույքի և տոնախմբության մեջ՝ իրենց հաշվին, և Մեծ հրապարակի վրա պետք է շաղ տային իրենց դրամը աղքատների համար։

Հինգ քառուղիներում հինգ մեծ շատրվաններ ադադար գինի պիտի ցայտեին մինչև լուսաբաց՝ քաղաքի հաշվին։ Հինգ ուրիշ քառուղիներում փայտե պատվանդանների վրա դարսված պիտի լինեին ամեն տեսակ երշիկներ, ամեն տեսակ ձկնեղեն, եզան լեզու և այլ տեսակի մսեղեն՝ նույնպես քաղաքի ծախսով։

Վայլադոլիդցիները թափորի ճանապարհի վրա պետք է կառուցեին (իրենց հաշվին) մեծ թվով հաղթական կամարներ, որոնք ներկայացնում են Խաղաղությունը, Երջանկությունը, Առատությունն ու բարեհաջող Բախտը և երկնքի բոլոր այն շնորհները, որոնցով նրանց պարգևատրել են Նորին սուրբ վեհափառության իշխանության օրով։

Վերջապես բացի այդ խաղաղասիրական կամարներից, պետք է բարձրացվեին նաև մի քանի այլ կամարներ, որոնց վրա վառ գույներով պետք է նկարվեին նվազ հեզահամբյուր խորհրդանիշներ, ինչպես օրինակ՝ արծիվներ, առյուծներ, նիզակներ, տեգեր, գեղարդներ, բոցալեզու սուսերներ, հրացաններ, թնդանոթներ, հրասանդներ և այլ ռազմի գործիքներ, որոնք պատկերավոր կերպով ցույց են տալու Նորին սուրբ վահափառության ռազմական հզորությունը։

Ինչ վերաբերում է եկեղեցու լուսավորությանը, թույլատրվում էր մոմագործների համքարությյանը (գիլդիա) ձրիաբար պատրաստել ավելի քան քսան հազար մոմ, և թերայրուկները պետք է հատկացնեին խորհրդատանը։

Գալով մյուս ծախսերին, կայսրը հոժարությամբ իր վրա էր վերցնում դրանք, այդպիսով ցույց տալով իր բարի կամեցողությունը՝ իր ժողովուրդներին չափից ավելի չծանրաբեռնելու։

Մինչդեռ համայնքը արդեն պատրաստվում էր կատարելու այս հրամանները, Հռոմից ողբալի լուրեր եկան։ Կայսրի զորավարները՝ դ'Օրանժը, դ'Ալանսոնը և Ֆրունդսբերկը մտել էին սուրբ քաղաքը, ավերել ու կողոպտել էին եկեղեցիները, մատուռները և տները, չխնայելով ո՛չ ոքի՝ ո՛չ քահանաներին, ո՛չ կրոնավորուհիներին, ո՛չ կանանց, ո՛չ երեխաներին։ Սուրբ հայրը կալանավորված էր։ Մի շաբաթ էր, ինչ կողոպուտը չէր դադարում, և ռեյտարներն ու լանդսկնեխտները շրջում էի Հռոմի փողոցներում, ուտում, խմում, ջարդում, կոտրում էին՝ փնտրելով կարդինալներին և ասելով, թե կտրելու են նրանց մարմնի ավելորդ կաշին, որպեսզի զրկեն նրանց պապ դառնալու իրավունքից։[3] Նրանք ովքեր արդեն կատարել էին այդ սպառնալիքը, հպարտ֊հպարտ զբոսնում էին քաղաքում, կրծքին կախում համրիչներ (տերողորմյաներ) քսանութ կամ ավելի հատիկից, ընկույզի չափ խոշոր և բոլորովին արյունոտ։ Մի քանի փողոցներ դարձել էին կարմիր վտակներ, ուր փռված էին սպանվածների մերկացված դիակները։

Ոմանք ասում էին, թե կայսրը դրամի կարիք ունենալով՝ ցանկացել էր այն որսալ հոգևորականության արյան մեջ և, լսելով, որ իր զորապետները կալանավորված քահանայապետին ստիպել են ստորագրել մի պայմանագիր, հարկադրեց նրան հանձնել իր պետության բոլոր ամրոցները, վճարել 400,000 դուկատ և մնալ բանտում, մինչև իր պայմանգիրը կատարվի։

Սակայն Նորին մեծության վիշտը մեծ լինելով, նա հրամայեց դադարեցնել ուրախության բոլոր պատրաստությունները, տոներն ու խնջույքները և կարգադրեց, որ իր պալատականները սուգի զգեստ հագնեն։

Ու արքայազնը մկրտվեց իր սպիտակ խանձարուրով, որ արքայական սուգի նշան է։ Այդ բանը պալատական տիկինները և պարոնները մեկնաբանեցին չարագուշակ։

Բայց և այնպես թագուհի մայրը արքայազնին ներկայացրեց արքունիքի իշխաններին ու տիկիններին, որպեսզի սրանք, ըստ սովորության, մաղթանքներ ու նվերներ տան նրան։

Տիկին դե լա Սենան նրա վզից կախեց ընկույզի մեծություն ունեցող և ոսկե պատյանի մեջ դրված մի սև քար, որ դեղ է թույնի դեմ։ Տիկին դե Շոֆադը մետաքսե թելով նրա փորի վրա կապեց մի արքայակաղին, որ օգնում է լավ մարսողության։ Պարոն Վան֊դեր Ստին ֆլանդրիացին ընծայեց Գենտի երշիկ, հինգ արմնկաչափ երկարությամբ և կես արմնկաչափ հաստությամբ՝ խոնարհաբար մաղթելով Նորին բարձրությանը, որ այդ երշիկի հոտն առնելիս անգամ նա խիստ ծարավ զգա clauwert֊ի,[4] այսինքն Գենտի ընտիր գարեջրի՝ ասելով, թե ով սիրում է մի քաղաքի գարեջուրը, չի կարող ատել նրա գարեջրագործներին։ Պարոն ախոռապետ Ժակ֊Քրիստափոր Կաստիլիացին խնդրեց արքայազնին կրել իր տոտիկներին կանաչ հասպիս, որպեսզի նրանք լավ վազեն։ Ծաղրածու Յան դը Պապեն, որն այնտեղ էր, ասաց․

― Պարոն, ավելի լավ է՝ տվեք նրան Հեսուի շեփորը, որի ձայնից ամբողջ քաղաքներ էին փախչում նրանից և գնում այլ տեղ հաստատվելու իրենց բոլոր բնակիչներով՝ տղամարդ, կին, երեխա։ Նորին բարձրությունը կարիք չունի վազել սովորելու, այլ՝ ուրիշներին վազեցնել տալու։

Զելանդիայի Վերե նահանգի նախկին իշխան Ֆլորիս վան Բորսելեի ողբացյալ այրին Փիլիպոս արքայազնին ընծայեց մի քար, որն, իր ասելով, տղամարդկանց սիրահար է դարձնում, իսկ կանանց անմխիթար։

Բայց ինֆանտը հորթի նման բառաչում էր։

Այդ ժամանակ Կլաասը ուռենու ոստերից հյուսված, բոժոժներով մի խաղալիք էր տալիս իր որդու ձեռքը և վեր֊վեր նետելով պարեցնում էր Ուլենշպիգելին՝ ասելով․ «Բոժոժներ, երանի միշտ ունենաս գդակիդ վրա զնկլզնկլ բոժոժներ․ չէ՞ որ խեղկատակներին է պատկանում լավ օրերի թագավորությունը»։

Եվ Ուլենշպիգելը ծիծաղում էր։

VIII

Կլաասը մի անգամ որսաց մի խոշոր սաղմոն ձուկ, կիրակի օրը այդ սաղմոնը կերան ինքը, Սոոտիկինը, նաև Կատլինը և փոքրիկ Ուլենշպիգելը, բայց Կատլինը հազիվ մի թռչնի չափ կերավ։

― Կնքամա՛յր, ― ասաց նրան Կլաասը, ― Ֆլանդրիայի օդը մի՞թե այնքան ուժով է հիմա, որ շնչելով միայն կարելի է կշտանալ, ինչպես մսի խորովածից։ Երանի թե մարդս կարողանար ապրել այդպես։ Անձրևը դառնար համեղ ապուր, կարկուտը՝ խաշած բակլա և ձյունը՝ երկնային խորոված ու կազդուրեին խեղճ ուղևորներին։

Կատլինը գլուխը թափ տվեց և ոչինչ չասաց։

― Նայեցե՛ք խեղճ կնքամորը, ― ասաց Կլաասը։ ― Ինչո՞ւ է այդպես տխուր։

Բայց Կատլինը խոսեց այնպես կամաց, որ նրա ձայնը հոգոցի էր նման։

― Չարքը, սև գիշերը, ― ասաց նա։ ― Ես լսում եմ նրա քայլերի ձայնը, նա մոտենում է ինձ՝ կռանչելով գետարծվի նման։ Դողդողալեն ես աղոթում եմ սուրբ կույսին, իզուր․ նրա համար չկա ո՛չ պատ, ոչ ցանկապատ, ո՛չ դուռ, ո՛չ լուսամուտ։ Ոգու նման մտնում է ամեն տեղ, ու ճռճռում է սանդուղքը․․․ նա կողքիս է մառանում, որտեղ քնում եմ։ Բռնում է ինձ իր բազուկներով պաղ, կարծր, ինչպես մարմար։ Դեմքը սառույց է, համբյուրները խոնավ, ինչպես ձյուն։ Խրճիթը տարուբերվում է գետնի վրա, ինչպես նավակը փոթորկալի ծովում․․․

― Պետք է ամեն առավոտ ժամ երթաս, ― ասաց Կլաասը, ― որպեսզի տերն մեր Հիսուս Քրիստոս ուժ տա քեզ քշելու ստորերկրյա աշխարհից եկած այդ ուրվականը։

― Նա այնքա՛ն գեղեցիկ է, ― ասաց Կատլինը։


IX

Երբ մոր կաթից կտրեցին, Ուլենշպիգելը մեծացավ ջահել բարդու նման։ Կլաասն այլևս շուտ֊շուտ չէր համբուրում նրան, այլ սիրում էր լրջաբարո դեմքով, որ տղային երես չտա։

Երբ Ուլենշպիգելը տուն էր գալիս ու գանգատվում, որ իրեն ծեծել են կռվի ժամանակ, Կլաասն ինքն էլ էր նրան ծեծում, ասելով, թե ինչու նա չի ծեծել ուրիշներին։ Այսպես խրատվելով, Ուլենշպիգելը դարձավ քաջարի, ինչպես մի կորյուն։

Եթե Կլաասը բացակա էր լինում, Ուլենշպիգելը Սոոտկինից խնդրում էր մի լիար փող խաղի գնալու համար։ Սոոտկինը բարկանալով ասում էր․ «Ի՞նչ ես անում խաղալը, ավելի լավ կանես, նստես տանը և խուրձ կապես»։

Տեսնելով, որ մայրը ոչինչ չի տալիս, Ուլենշպիգելը ճչում էր արծվի նման, Բայց Սոոտիկինը կաթսաները և կճուճները փայտե տաշտակի մեջ լվանալիս մեծ աղմուկ էր հանում, իբրև թե չի լսում նրան։ Այն ժամանակ Ուլենշպիգելը լալիս էր, և քնքուշ մայրը թողնելով առերես խստությունը, մոտենում էր նրան, փաղաքշում և ասում․ «Մեկ դընիը բավակա՞ն է քեզ»։ Արդ, պետք է գիտենաք, որ մեկ դընիեն արժեր վեց լիար։

Այսպիսով, մայրը չափազանց շատ սիրեց նրան, և երբ Կլաասը չկար, Ուլենշպիգելը թագավոր էր տան մեջ։


X

Մի առավոտ Սոոտկինը տեսավ, որ Կլաասը անցուդարձ է անում խոհանոցում, գլուխը կախ, մտքերի մեջ խորասուզված մարդու կերպարանքով։

― Ի՞նչ է եղել քեզ, ա՛յ մարդ, ― հարցրեց նա։ ― Երեսիդ գույն չկա, բարկացած ես երևում ու ցրված։

Կլաասը պատասխանեց գռմռացող գամփռի ձայնով․

― Դարձյալ կարդալու են կայսերական դաժան հրովարտակները։ Մահը նորից շրջելու է Ֆլանդրիայի երկրում։ Մատնիչները ստանալու են իրենց զոհերի գույքի կեսը, եթե ամբողջ գույքի արժեքը հարյուր ֆլորինից ավել չէ։

― Մենք աղքատ ենք, ― ասաց Սոոտիկինը։

― Ոչ բավականաչափ աղքատ, ― պատասխանեց նա, ― կան ստոր մարդիկ, մեռելների լեշով ապրող ցիներ ու ագռավներ, որոնք սիրով կմատնեն մեզ Նորին սուրբ վեհափառության հետ բաժանելու համար մի զամբյուղ ածուխը նույնքան հաճույքով, որքան մի քսակ ոսկի։ Ի՞նչ ուներ թշվառ Տաննեկենը՝ դերձակ Սեյսի այրին, որը մեռավ Հեյստում, ողջ֊ողջ թաղված։ Լատիներեն մի աստվածաշունչ, երեք ոսկի ֆլորին և մի քանի տնային ամաենղեն անգլիական անագից, որին աչք էր դրել իր հարևանուհին։ Հովհաննա Մարտենսը այրվեց, որպես կախարդուհի, բայց նախ նրան նետեցին ջուրը։ Նկատի ունենալով, որ մարմինը բարձրացել էր ջրի երեսը՝ այդ բանը համարվեց դիվահմայություն։ Այդ կինն ունի մի քանի չնչին կահկարասի, յոթ ոսկի մի քսակի մեջ, ուստի մատնիչը ցանկացել էր ունենալ այդ բոլորի կեսը։ Է՜հ, ես կարող էի քեզ պատմել նման բաներ մինչև վաղը, բայց հերիք է, Ֆլանդրիայում այլևս ապրել չի կարելի հրովարտակների պատճառով․ գնա՛նք այստեղից, սիրելի՛ս։ Շուտով ամեն գիշեր մահվան կառքը կանցնի քաղաքի փողոցներով, և մենք կլսենք նրա մեջ շարժվող կմախքի ոսկորների չոր ձայնը։

Սոոտկինն ասաց․

― Մի վախեցնի ինձ, ա՛յ մարդ։ Կայսրը Ֆլանդրիայի և Բրաբանտի հայրն է, և որպես այդպիսին լի է երկայնամտությամբ, կարեկցությամբ, համբերությամբ և ողորմածությամբ։

― Այդ բաները նրան ձեռնտու չեն, ― պատասխանեց Կլաասը, ― որովհետև նա ժառանգում է հարքունիս գրավված գույքը։

― Շուտով հնչեցին քաղաքային մունետիկի շեփորը և ծնեղան։ Կլաասը և Սոոտիկինը փոխնեփոխ գրկելով Ուլենշպիգելին՝ ժողովրդի բազմության հետ միասին վազեցին դեպի աղմուկի կողմը։

Նրանք հասան Քաղաքապետարան, որի առջև շարվել էին ձիավոր մունետիկները՝ փչելով շեփորները և զարնելով ծնծղաները։ Այդտեղ դատավորը՝ ձեռքին արդարադատության գավազանը, իսկ համայնքի դատախազը՝ ձի հեծած, երկու ձեռքով բռնած կայսեր հրովարտակը, պատրաստվում էր այն կարդալ հավաքված բազմությանը։

Կլաասը երկու ականջով լսեց, որ այսուհետև արգելված է բոլորին առհասարակ և ամեն մեկին մասնավորապես՝ տպագրել, կարդալ, ունենալ կամ պահել Մարտին Լյութերի, Հովհաննես Ուիկլիֆի, Յան Հուսի, Պադուացի Մարսիլիուսի, Էկոլամպադիուսի, Ուլրիկ Ցվինգլիի, Ֆիլիպ Մելանքթոնի, Ֆրանցիսկ Յոնասի, Հավհաննես Պուպերիսի և Գորցիանուսի գրվածնեըր, գրքերը կամ ուսմունքը։ Ադրիան դե Բերհեսի, Քրիստոֆ դը Ռեմոնդայի և Հովհաննես Զելի կողմից տպագրված Նոր Կտակարանները, որոնք լի են լյութերական և այլ հերետիկությամբ, մերժված ու դատապարտված Լյուվենի համալսարանի աստվածաբանական ֆակուլտետի կողմից։

«Նմանապես արգելված է նկարել ու ընդօրինակել տալ աստծո և երանելի կույս Մարիամի ու սրբերի նախատական նկարներ, կամ պատկերներ, կամ թե պատռել, կոտրել կամ ջնջել այն նկարներն ու քանդակները, որոնք կատարված են ի պատիվ կամ ի հիշատակ աստծու, կաույս Մարիամի և կամ եկեղեցու կողմից ընդունված սրբերի»։

«Նաև, ― ասաված էր հրովարտակում, ― թող ոչ ոք, ինչ դիրքի էլ պատկանի, չհանդգնի դատելու կամ վիճաբանելու սուրբ գրքի մասին, նմանապես կասկածելի մի նյութի շուրջը, եթե նա աստվածաբան չէ, հռչակված և հաստատված չէ նշանավոր մի համալսարանի կողմից»։

Նորին սուրբ վեհափառությունը, ի թիվս այլ պատիժների, սահմանում էր, որ կասկածելիներն ընդմիշտ զրկվելու են պատվավոր արհեստով զբաղվելու իրավունքից։ Ինչ վերաբերում է այն մարդկանց, որոնք կրկին ընկնում են մոլորության մեջ կամ համառությամբ չեն հրաժարվում նրանից՝ կդատապարտվեն ողջ֊ողջ այրվելու մարմանդ կամ բարկ կրակի վրա, հարդից շինված մի տան մեջ կամ սյունին կապված, ըստ դատավորի հայեցողության։ Ազնվականները և պատվավոր քաղաքացիները պետք է մահապատժի ենթարկվեն սրով, ռամիկները՝ կախաղանով, իսկ կանայք՝ փոսի մեջ թաղվելով։ Սպանվածների գլուխները պետք է տնկվեն մի սյունի ծայրին որպես օրինակ։ Կայսեր օգտին կբռնգրավվի բոլորի գույքը, որ գտնվում է բռնագրավման ենթակա վայրերում։

Նորին սուրբ վեհափառությունը մատնողներին շնորհում էր մեռածների ամբողջ ունեցվածքի կեսը, եթե այդ գույքի արժեքը միանվագ ավելի չէր ֆրանսիական հարյուր ոսկուց։ Գալով կայսեր բաժնին՝ նա հատկացնում էր դա բարեպաշտական և բարեգործական նպատակների, ինչպես նա այդ կատարեց Հռոմը կողոպտելու ժամանակ։

Եվ Կլաասը տխուր֊տխուր հեռացավ այդ տեղից Սոոտիկինի և Ուլենշպիգելի հետ։


XI

Տարին բարեհաջող լինելով՝ Կլաասը յոթ ֆորինտով գնեց մի էշ և ինը կոթ սիսեռ, ու մի առավոտ հեծավ իր անասունը։ Ուլենշպիգելը նստած էր նրա գավակին։ Այսպես նրանք ճամփա ընկան ողջունելու Ուլենշպիգելի հորեղբորը՝ Կլաասի ավագ եղբայր Յոսե Կլաասին, որն ապրում էր Մեյբորգից ոչ հեռու, Գերմանիայի հողում։

Յոսեն, որ երիտասարդ տարիքում բարեսիրտ և պարզ մարդ էր եղել, անարդար մարդկանց երեսից տանջանքներ կրելով դարձել էր խիստ դյուրագրգիռ․ նրա արյունը սև մաղձի փոխվելով՝ նա սկսել էր ատել մարդկանց և ապրում էր առանձնացած։

Նրա միակ հաճույքն էր կռվեցնել երկու, այսպես կոչված, հավատարիմ բարեկամների ու երեք պատար էր վճարում նրան, ով ավելի սաստիկ էր ծեծում մյուսին։

Նա սիրում էր նմանապես լավ տաքացրած մի սրահում հավաքել մեծ թվով պառավ կանանց, ամենից ջադուներին ու կռվասերներին, և նրանց հյուրասիրում էր խորոված հացով ու անուշահամ գինով։

Վաթսունից ավել տարիք ունեցողներին նա բուրդ էր տալիս, որ մանեն որևէ մի անկյունում՝ պատվիրելով նրանց, որ եղունգները երկար թողնեն։ Հրաշալի էր լսել իլիկը թևի տակ դրած այդ պառավ ջադուների չար խոսքերը, բարբաջանքը, բամբասանքը, թթու հազն ու թուքը, անեծքն ու հայհոյանքը մերձավորի հասցեին։

Երբ նրանք բավական տաքանում ու աշխատում էին, Յոսեն կրակի մեջ էր նետում մի խոզանակ, ու գարշահոտությունից օդը մեկեն ապականվում էր։

Այն ժամանակ պառավները սկսում էին խոսել միանգամից, հարձակվում էին միմյանց վրա ու մեղադրում էին իրար խանձահոտի պատճառ լինելու համար։ Ոչ ոք չէր ընդունում մեղադրանքը, և նրանք բռնում էին միմյանց մազերից, քաշում֊քաշքշում։ Յոսեն էլի խոզանականեր էր նետում կրակի մեջ, իսկ գետնին շաղ էր տալիս կտրված մազեր։ Երբ այլևս ոչինչ չէր կարելի ջոկել, այնքան իրարանցումը կատաղի էր, թանձր ծուխը և փոշին բարձրացած, նա կանչում էր իր երկու ծառաներին, ծպտված քաղաքային ոստիկանների տարազով։ Սրանք մահակներով քշում էին պառավներին սրահից, ինչպես կատաղած բադերի երամ։

Յոսեն դիտելով ռազմադաշտը՝ գտնում էր այնտեղ շրջազգեստի, գուլպաների, շապիկների ծվեններ և մաշված ատամներ։

Ու մելամաղձոտ ասում էր․

― Օրս կորած է, նրանցից ոչ ոք չի թողել տուր ու դմփոցի մեջ իր լեզուն։


XII

Մտնելով Մեյբորգի սահմանը՝ Կլաասը անցնում էր մի փոքր անտառով, էշը, արածելով փշախոտերը, քայլում էր, Ուլենշպիգելը գլխարկը նետում էր թիթեռնիկների հետևից և բռնում էր այն՝ առանց ավանակից իջնելու։ Կլաասը մի կտոր հաց ուտելով՝ մատծում էր դա խմիչքով թրջել մոտակա գինետանը։ Հանկարծ հեռվից լսվեց զանգի ղողանջ և աղմուկ, որ նման էր միաժամանակ խոսող մարդկանց բազմության ձայներին։

― Անկասկած ուխտավորներ են և այն էլ մեծ թվով, ― ասաց նա, ― պի՛նդ կաց, որդի՛ս, որպեսզի նրանք քեզ էշից վայր չգցեն։ Մի տեսնենք, դե՛, հառաջ։

Ու իշուկը տրտինգ տալով վազեց։

Հեռանալով անտառի եզրից՝ նա իջավ դեպի մի լայնարձակ դաշտավայր, որի արևմտյան կողմից մի գետ էր հոսում, իսկ արևելյան կողմը բարձրանում էր մի փոքրիկ մատուռ։ Մատուռի վրա դրված էր աստվածածնի անդրին, իսկ նրա ոտների մոտ՝ երկու քանդակներ, որոնք ներկայացնում էին երկու ցուլ։ Մատուռի աստիճանների վրա կանգնած էին մի ճգնավոր, որը զանգ էր տալիս, հիսուն սպսասավորներ, ամեն մեկի ձեռքին մեկական վառված մոմ, նվագածուներ, այսինքն թմբուկ, փող, սրինգ, պարկապզուկ նվագողներ, փչողներ, զարնողներ և մի խումբ ուրախ մարդիկ՝ երկու ձեռքով բռնած երկաթե կտորներով լիքը թիթեղյա տուփեր, բայց ամենքն էլ առայժմ լուռ էին։

Հինգ հազար, մինչև անգամ ավելի՝ ուխտավորներ, խիտ շարքերում յոթական մարդ, քայլում էին՝ գլխներին սաղավարտներ, ձեռքներին՝ կանաչ փայտե գավազաններ։ Նոր եկողները, նույնպես գլխներին սաղավարտներ, ձեռքներին՝ կանաչագույն գավազաններ, մեծ աղմուկով շարվում էին առաջինների հետևը։ Հետո յոթական մարդ անցնելով մատուռի առջևից՝ օրհնել էին տալիս իրենց գավազանները, ամեն մեկը սպասավորների ձեռքից ստանում էր մեկական մոմ և փոխարենը ճգնավորին վճարում կես ֆլորին։

Ու նրանց թափորն այնքան երկար էր, որ առաջինների մոմերն արդեն վառվել պրծել էին, մինչդեռ վերջինների մոմերը առկայծում էին ճարպի առատությունից։

Կլաասը, Ուլենշպիգելը և ավանակը զարմանքով նայում էին իրենց առջևից անցնող այդ բազմազան փորերին՝ խոշոր, լայն, բարձր, հպարտ, ամուր կամ թուլորեն կախված իրենց բնական հենարանների վրա։ Ու ամենքն էլ սաղավարտով էին։ Կային Տրոյայից բերվածներ՝ փռուգիական գլխարկների նման կամ ծայրին կարմիր մազափնջերով, ոմանք, թեև հաստ թշերով և հաստ փորերով, կրում էին տարածված թևեր ունեցող սաղավարտներ, բայց հազիվ թե նրանք թռչելու մասին գաղափար ունենանյին․ հետո գալիս էին նրանք, որոնց գլուխը ծածկված էր ուռուցիկ՝ սալաթ կոչվող սաղավարտներով, բայց այնքան դեղնած, որ խխունջն անգամ կարհամարհեր նրանց։

Սակայն մեծ մասը ուներ այնքան հին ու ժանգոտած սաղավարտներ, որոնք կարծես պատկանում էին Ֆլանդրիայի և գարեջրի թագավոր Գամբրիվուսի ժամանակին, մի թագավոր, որն ապրել է Քրիստոսի ծնունդից ինը հարյուր տարի առաջ և գլխին դնում էր մի գավ, որպեսզի գարեջուր խմելու համար միշտ ձեռքի տակ աման ունենա։

Հանկարծ հնչեցին, ծլնգացին, թնդացին, զարկեցին, աղմկեցին զանգերը, պարկապզուկները, ծնծղաները, թմբուկները և երկաթի կտորները։

Լսելով այս գոռում֊գոչումը, որն ազդանշան էր ուխտավորների համար, բոցավառ ճրագները մոտեցրին միմյանց քթին։ Սկսվեց մի սոսկալի փռշտոց, կանաչ գավազանները գործի դրվեցին։ Հարվածները տեղում էին անձրևի նման։ Եվ տուր որ կտաս իրար՝ գլխով, ոտքով, կրնկով և ամեն ինչով։ Ոմանք գրոհում էին իրենց հակառակորդների վրա խոյերի նման, սաղավարտը քաշած մինչև ուսերը, կուրացած և կատաղի ընկնում էին դիմացի յոթնյակ ուխտավորների վրա, որոնք նրանց ընդունում էին առանց որևէ մեղմության։

Վախկոտներն ու լալկանները ողբում էին ստացած հարվածներից, բայց մինչդեռ նրանք մրմնջում էին իրենց աղեկտուր «հայր մերը», երկու յոթնյակ ուխտավորներ իրար ծեծլով՝ կայծակի նման արագ հարձակվում էին նրանց վրա և գետին էին տապալում թշվառ լալկաններին, անողորմ կերպով քայլելով նրանց վրայով։

Ու ճգնավորը հռհռում էր։

Ուրիշ յոթնյակներ խաղողի ողկույզների պես իրար գրկած՝ սարահարթի բարձրությունից գլորվում էին մինչև գետը և այնտեղ շարունակում էին տուրուդմփոցը՝ առանց հովացնելու իրենց կատաղությունը։

Ու ճգնավորը հռհռում էր։

Սարահարթի վրա մնացածները խփելով ուռցնում էին միմյանց աչքերը, կոտրում էին ատամները, պոկում էին մազերը, պատռում էին բաճկոնակները և անդրավարտիքները։

Ու ճգնավորը ծիծաղում էր և ասում․

― Քա՛ջ կացեք, բարեկամնե՛ր, ով լավ է խփում, լավ էլ սիրում է։ Շատ ծեծողներին է վայել իրենց գեղեցկուհիների սերը։ Ռինղբիսբելի աստվածածինը վկա, տղամարդն այստեղ է երևում։

Եվ ուխտավորները ոգևորվում էին։

Կլաասը մինչ այդ մոտեցել էր ճգնավորին, այնինչ՝ Ուլենշպիգելը ծիծաղելով ու ճչալով ծափահարում էր կռիվը։

― Տե՛ր հայր, ― հարցրեց նա, ― ի՞նչ մեղք են գործել այս խեղճ մարդիկ, որ ստիպված են այսպես իրար ծեծլ անգթորեն։

Բայց ճգնավորն առանց նրանց ականջ դնելու գոռում էր․

― Անպիտաննե՛ր, ձեր կորովը պակասում է։ Եթե բռունցները հոգնած են, ոտքե՞րն էլ են հոգնած։ Փառք աստծո, ձեր մեջ կան այնպիսի սրունք ունեցողներ, որ կարող են նապաստակի նման փախչել։ Ո՞վ է քարից կայծ հանում ― նրան խփող երկաթը։ Ի՞նչն է ծեր մարդկանց առնական ընդունակությունն աշխուժացնում, եթե ոչ մի լավ ծեծ՝ համեմված արուի կատաղությամբ։

Այս խոսքերը լսելով՝ բարեպաշտ ուխտավորները շարունակում էին իրար ծեծել սաղավարտներով, ձեռքերով ու ոտքերով։ Դա մի ահռելի կռիվ էր, ուր հարյուրաչքանի Արգոսն անգամ ոչինչ չէր տեսնի, բացի բարձրացած փոշուց և մի քանի սաղավարտի ծայրից։

Հանկարծ ճգնավորը հնչեցրեց զանգը։ Սրինգները, թմբուկները, շեփորները, պարկապզուկները և երկաթի կտորտանքները դադարեցին իրենց ժխորը։ Դա խաղաղության ազդանշան էր։

Ուխտավորները հավաքեցին իրենց վիրավորներին։ Սրանց մեջ կային շատերը, որոնց լեզուները կատաղությունից ուռել էին և դուրս էին կախվել բերաններից։ Բայց հետո իրենք իրենց մտան իրենց սովորական կացարանը։ Ավելի դժվարին եղավ հանել մարդկանց սաղավարտները, որ մտել էին մինչև վիզը, սրանք որքան էլ ցնցում էին գլուխները, սաղավարտները չէին ընկնում։

Սակայն ճգնավորն ասում էր նրանց․

― Այժմ ասացեք «Ողջո՜ւյն քեզ, Մարիամ» և վերադարձեք ձեր կանանց մոտ։ Ինն ամսից գավառում նույնքան շատ երեխաներ կծնվեն, որքան այսօր կտրիճ ախոյաններ եղան ճակատամարտում։

Եվ ճգնավորը երգեց «Ողջո՜ւյն քեզ, Մարիամ» աղոթքը, և բոլորը երգեցին նրա հետ միասին։ Ու զանգը ղողանջում էր։

Այն ժամանակ ճգնավորն օրհնեց նրանց Ռինդբիսբելի աստվածների անունով և ասաց․

― Երթայք խաղաղությամբ։

Ուխտավորները ճամփա ընկան գոռալով, իրար հրմշտելով և երգելով մինչև Մեյբորգ։ Բոլոր կանայք, թե՛ պառավներ և թե ջահելներ, սպասում էին նրանց դռան շեմքերի վրա, ու նրանք ներս մտան ինչպես հին զինվորները մտնում են գրոհով վերցված քաղաքը։

Մեյբորգի բոլոր զանգերը ղողանջում էին, տղաները սուլում էին, ճչում, նվագում էին rommelpot:[5]

Գավերը, թասերը, բաժակները, շշերը, լտրանոցները զնգզնգում էին հրաշալիորեն։ Եվ գինին վտակներով հոսում էր մարդկանց կոկորդն ի վար։

Մինչդեռ հնչում էին զանգերը, և քամին քաղաքից ծվեններով բերում էր տղամարդկանց, կանանց ու երեխաների երգի ձայնը, Կլաասը խոսեց ճգնավորի հետ և հարցրեց, թե ո՛րն էր այն երկնային շնորհը, որ այդ բարի մարդիկ ակնկալում էին ստանալ այդ տաժանելի մարզանքի միջոցով։

Ճգնավորը ծիծաղելով պատասխանեց նրան․

― Այս մատուռի վրա դու տեսնում ես քանդակված երկու պատկերներ, որոնք ներկայացնում են մի զույգ ցուլ։ Նրանք դրված են այնտեղ ի հիշատակ այն հրաշքի, որ գործեց սուրբ Մարտինը երկու եզներ ցուլերի փոխելով, կռվեցնելով նրանց իրար հետ կատաղի հարվածներով։ Հետո նա մոմով ու կանաչ փայտով շփեց նրանց դունչը մի ժամ և դեռ ավելի։

Իմանալով այդ հրաշքի մասին և արտոնագիր վերցնելով Նորին սրբազանությունից, որի համար լավ վճարեցի, եկա և հաստատվեցի այստեղ։

Այդ օրվանից Մեյբորգի և շրջակայքի բոլոր հաստափորները և ծերունիները, որոնք գտնվում են իմ հովանավորության ներքո, հավատացին, որ իրար սաստիկ ծեծելով մոմով, որը օծման նշան է, և գավազանով, որը ուժ է նշանակում, նրանք կքաղցրացնեն մայր աստվածների աչքը իրենց վրա։ Կանայք այստեղ են ուղարկում իրենց ծերունի ամուսիններին։ Ուխտագնացության շնորհիվ ծնվող երեխաները քաջ են լինում, համարձակ, դաժան, ճարպիկ, ուժեղ և դառնում են կատարյալ զինվորներ։

Հանկարծ ճգնավորը հարցրեց Կլաասին․

― Ճանաչո՞ւմ ես ինձ։

― Այո, ― պատասխանեց Կլաասը, ― դու իմ եղբայր Յոսեն ես։

― Այո, ես եմ, ― ասաց ճգնավորը, բայց ով է այս ճստլիկ մարդը, որ ծամածռություններ է անում երեսիս։

― Եղբորդ տղան է, ― պատասխանեց Կլաասը։

― Ի՞նչ տարբերություն կա իմ և Կառլոս կայսրի միջև։

― Մեծ տարբերություն, ― ասաց Կլաասը։

― Փոքր տարբերություն, ― հարեց Յոսեն, ― որովհետև երկուսս էլ նույն բանն ենք անում, նա մարդկանց իրար սպանել է տալիս, իսկ ես իրար ծեծել, մեր սեփական օգտի և հաճույքի համար։

Հետո նա տարավ նրանց իր ճգնարանը, ուր միասին կերուխում արին տասնմեկ օր անդադար։


83 էջը բացակայում է
_____________________________


― Տեսե՛ք, ― ասում էր Կլաասը, ― նա աղամանն էլ է ուտում։

Ուլենշպիգելը պատասխանում էր․

― Երբ աղամանը, ինչպես մեզ մոտ, շինված է մի կտոր փորված հացից, պետք է երբեմն֊երբեմն ուտել, որպեսզի հնանալով չորդնոտի։

― Ինչո՞ւ ես յուղոտ ձեռներդ քսում շալվարիդ, ― հարցնում էր Սոոտկինը։

― Որպեսզի ազդրերը երբեք չթրջվեն, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Այդ ժամանակ Կլաասը մի մեծ ումպ գարեջուր էր խմում իր գավից։

Ուլենշպիգելը հարցրեց նրան․

― Ինչո՞ւ քո գավաթն այդքան մեծ է, իսկ իմ բաժակն այսպես փոքր։

Կլաասը պատասխանեց․

Որովհետև ես քո հայրն եմ և տան մեծը։

Ուլենշպիգելն առարկեց․

― Դու քառասուն տարի է, ինչ խմում ես, իսկ ես հազիվ ինը, քո ժամանակն անցել է, իսկ իմ խմելու ժամանակը նոր է գալիս, ուրեմն ինձ է պատկանելու գավը, իսկ քեզ՝ բաժակը։

― Որդի՛ս, ― ասաց Կլաասը, ― ով ուզում է մի տակառը լցնել մի կժի մեջ, նա իր գարեջուրը կթափի առուն։

― Դու էլ քո կուժը լցրու իմ տակառը, որովհետև ես ավելի մեծ եմ, քան քո գավը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ Կլաասը, ուրախ, իր գավը տվեց Ուլենշպիգելին, որ դատարկի․ և այսպես Ուլենշպիգելը սովորեց, թե ի՞նչ պետք է խոսել խմելու համար։


XV

Սոոտկինը իր գոտու տակ զգաց նոր մայրության նշանը․ Կատլինը նույնպես հղի էր, բայց վախից տնից դուրս չէր գալիս։

Սոոտկինը գնաց նրան տեսնելու․

― Ա՜խ, ― ասում էր խեղճ կինը, ― ի՞նչ պետք է անեմ իմ արգանդի թշվառ պտուղը։ Խեղդե՞մ նրան արդյոք։ Ավելի լավ էր մեռնեի։ Եթե ոստիկաններն ինձ բռնեն, որպես արտաամուսնական զավակ ունեցողի, ինձ կհամարեն անառակ կին, կստիպեն վճարել քսան ֆլորին և մտրակով կծեծեն շուկայի հրապարակում։

Սոոտիկինը մի քանի քաղցր խոսք ասաց նրան մխիթարելու համար, հետո տուն վերադարձավ մտազբաղ։

Մի անգամ նա ասաց Կլաասին․

― Եթե ես մեկի փոխարեն երկու երեխա ունենայի՞, դու ինձ կծեծեյի՞ր, ա՛յ մարդ։

― Չգիտեմ, ― պատասխանեց Կլաասը։

― Բայց եթե այդ երկրորդն ինձնից ելած չլիներ, այլ Կատլինի նման, մի անծանոթի, դիցուք չարքի գործը լինե՞ր, ― հարցրեց Սոոտկինը։

― Չարքերը, ― պատասխանեց Կլաասը, ― ծնում են կրակ, մահ և ծուխ, բայց երեխաներ՝ ոչ։ Ես Կատլինի երեխային կընդունեի, որպես իմը։

― Ճի՞շտ ես ասում, ― հարցրեց Սոոտկինը։

― Ես ասացի, ― պատասխանեց Կլաասը։

Սոոտկինը գնաց այդ լուրը տանելու Կատլինին։

Լսելով այդ՝ Կատլինը չգիտեր ինչ աներ ուրախությունից ու գոչեց հրճվագին․

― Բարի մարդը խոսել է, խոսել է իմ խեղճ մարմնի փրկության համար։ Նրան կօրհնի աստված, նրան կօրհնի չարքը, եթե իրավ, ― ասաց Կատլինը դողդողալով, ― չարքն է քեզ ստեղծել, խեղճ փոքրիկ, որ շարժվում ես կրծքիս տակ։

Սոոտկինը և Կատլինը աշխարհ բերին մեկը՝ տղա, մյուսն՝ աղջիկ։ Երկուսին էլ տարան մկրտելու որպես Կլաասի տղան ու աղջիկը։ Սոոտկինի մանչուկի անունը դրին Հանս, բայց նա չապրեց բնավ, Կատլինի աղջնակը կոչվեց Նելե և ապրեց ու մեծացավ։ Նա կյանքի հյութը խմեց չորս սրվակներից՝ մի զույգը Կատլինի, մյուս զույգը Սոոտկինի։ Ու երկու կանայք քաղցրությամբ վիճում էին, թե ով պետք է կաթ տա երեխային։ Սակայն հակառակ իր ցանկությանը՝ Կատլինը ստիպված էր ցամաքեցնել իր կաթը, որպեսզի նրան չհարցնեին, թե որտեղից է նա գալիս առանց մայր լինելու։

Երբ փոքրիկ Նելեն, իր աղջիկը, կաթից կտրվեց, նա վերցրեց նրան իր մոտ և թույլ չտվեց, որ գնա Սոոտկինի մոտ, մինչև որ սովորեց իրեն մայր կանչել։

Դրացիներն ասում էին, թե ունևոր Կատլինը բարի գործ է անում, սնուցանելով Կլաասների երեխային, որոնք սովորաբար աղքատ և չարքաշ կյանք էին վարում։


XVI

Մի առավոտ Ուլենշպիգելը մենակ էր տանը և ձանրույթից մղված նոր կոշիկից նավակ էր շինում։ Նա արդեն տնկել էր գլխավոր կայմը ներբանին և ծակել էր երեսը ցռկակայմն ամրացնելու համար, երբ տեսավ կիսաբաց դռնից մի ձիավորի իրանը և ձիու գլուխը։

― Մարդ կա՞ այստեղ, ― հարցրեց ձիավորը։

― Այո, կա, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― մի մարդ ու կես և մի ձիու գլուխ։

― Ինչպե՞ս թե, ― հարցրեց ձիավորը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Որովհետև այստեղ ես տեսնում եմ մի ամբողջ մարդ, որը ես եմ, մի մարդու կեսը, դա քո իրանն է, և մի ձիու գլուխ, որը քո տակի անասունն է։

― Ո՞ւր են քո հայրն ու մայրը, ― հարցրեց մարդը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Հայրս գնացել է վատից վատթարն անելու, իսկ մայրս զբաղված է մեզ ամոթ կամ վնաս պատճառելով։

― Բացատրի՛ր, ― ասաց ձիավորը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Հայրս այս ժամին իր արտում խոր փոսեր է փորում, որպեսզի ցորենը կոխ տվող որսորդները մեջն ընկնեն, այսինքն վատից վատթարը։ Մայրս գնացել է փող պարտք վերցնելու․ եթե շատ քիչ վերադարձնի՝ ամոթ կլինի, եթե շատ վերադարձնի, վնաս կլինի մեզ համար։

Անծանոթը հարցրեց նրան, թե որ ճանապարհով պետք է գնալ։

― Այնտեղ, ուր բադերն են, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ձիավորը մեկնեց և վերադարձավ այն պահին, երբ Ուլենշպիգելը Կլաասի երկրորդ կոշիկից թիավարվող ցռկանավ էր շինում։

― Դու ինձ խաբեցիր, ― ասաց նա, ― այնտեղ, ուր բադերն են՝ ճահիճ է ու ցեխ, և իրենք էլ տղմի մեջ թավալվում են։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ես քեզ չասացի, որ գնաս այնտեղ, ուր բադերը թավալվում են, այլ այնտեղ, ուր նրանք քայլում են։

― Գոնե ցույց տուր ինձ Հեյստ գնացող ճանապարհը, ― ասաց ձիավորը։

― Ֆլանդրիայում ճանապարհորդներն են գնում և ոչ թե ճանապարհները, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։


XVII

Մի օր Սոոտկինն ասաց Կլաասին․

― Ա՛յ մարդ, սիրտս ճմլվում է, այս եղավ երեք օր, ինչ Թիլը տնից հեռացել է, չգիտե՞ս ուր է նա։

Կլաասը պատասխանեց տխրությամբ․

― Նա այնտեղ է, ուր թափառական շներն են, մի որևէ մեծ ճանապարհի վրա, իր նման ստահակների հետ միասին։ Աստված անգութ եղավ մեզ այդպիսի զավակ տալով։ Երբ նա ծնվեց, նրա մեջ տեսա մեր ծեր օրերի ուրախությունը, մի աշխատող ձեռք ավելի տան մեջ․ ես հույս ունեի նրան դարձնել աշխատավոր, բայց չար բախտը նրան դարձնում է ահա գող և դատարկապորտ։

― Այդքան խիստ մի՛ լինի, ա՛յ մարդ, ― ասաց Սոոտիկինը, ― մեր տղան հազիվ ինը տարեկան է, դրանք երեխայի խենթություններ են։ Նա պետք է, ծառերի նման, թափի իր թեփերը ճանապարհի վրա, որպեսզի հետո զարդարվի իր տերևներով, որոնք ծառերի առաքինութունն ու պատիվն են։ Նա չար է, ես այդ գիտեմ, բայց նրա չարությունն ապագային կփոխվի նրա օգտին, եթե փոխանակ այն գործածելու վատ նպատակներով, բանեցնի մի որևէ օգտակար արհեստի մեջ։ Նա սիրում է ծաղրել ուրիշներին, բայց հետագայում նա իր տեղը կգրավի մի որևէ ուրախ ընկերակցության մեջ։ Նա ծիծաղում է անդադար, բայց չափահաս լինելուց առաջ թթու դեմք ունենալը բարի գուշակություն չէ ապագա երիտասարդության համար։ Եթե վազում է, նշանակում է մեծանալ է ուզում, եթե չի աշխատում, նշանակում է դեռևս չի հասել այն տարիքին, երբ աշխատանքը պարտականություն է զգացվում, և եթե երբեմն նա դուրսն է մնում գիշեր և ցերեկ՝ շաբաթվա կեսը, նշանակում է, որ չի հասկանում թե ինչ մեծ վիշտ է պատճառում մեզ, որովհետև բարի սիրտ ունի, և սիրում է մեզ։

Կլաասը գլուխն օրորելով՝ ոչինչ չէր պատասխանում, իսկ Սոոտկինը նրա քնելուց հետո մեն մենակ լալիս էր։ Առավոտյան նրան թվում էր, թե իր տղան հիվանդ ընկած է ճանապարհին, և գնում էր նայելու, թե չի՞ գալիս արդյոք, բայց նա չէր երևում։ Նստելով պատուհանի մոտ՝ մայրն այնտեղից նայում էր փողոցը։ Քանի՜֊քանի՜ անգամ նրա սիրտը թռչկոտում էր կրծքի վանդակի մեջ, երբ լսում էր մի փոքրիկ մանչուկի թեթև ոտնաձայնը․ բայց, տեսնելով, որ Ուլենշպիգելը չէ, վշտոտ մայրը լաց էր լինում։

Սակայն Ուլենշպիգելն իր ստահակ ընկերների հետ Բրյուգգեի շուկայում թրև էր գալիս։

Այնտեղ էին կոշկակարներն ու հնակարկատները իրենց կրպակներում, դերձակ հնավաճառները, Անտվերպենի meesevanger-ները, որոնք գիշերը բուի հետ միասին երաշտահավեր են բռնում, թռչնավաճառները, շուն հավաքող թափառաշրջիկները, ձեռնոցի, լանջապանակի ու բաճկոնակի համար կատվի մորթի ծախողները, և ամեն տեսակի գնորդներ, քաղաքացիներ, քաղաքացուհիներ, սպասավորներ և սպասուհիներ, ծախսարարներ, մատակարարներ, խոհարարներ և խոհարարուհիներ, և բոլորը միասին, ծախող և գնող, նայած իրենց վիճակին, գոռում էին, հայհոյում, գովում և վատաբանում ապրանքը։

Շուկայի մի անկյունում կար կտավե գեղեցիկ մի վրան՝ չորս սյուների վրա։ Վրանի մուտքի մոտ Ալոստցի մի ռամիկ, ընկերակցությամբ երկու վանականների, որոնք ներկա էին շահը ստանալու համար․ բարեպաշտը հետաքրքրասերներին մի գրոշով ցույց էր տալիս սուրբ Մարիամ Եգիպտացու ուսի ոսկորի մի կտորը։ Խռպոտ ձայնով նա գովերգում էր այդ սրբուհու արժանիքները՝ չմոռանալով հիշատակել, թե ինչպես նա բնության լավագույն դրամով վարձատրեց իրեն ջրից անցկացնող երիտասարդին, որպեսզի չլինի թե վարձից զրկելով նրան՝ մեղանչի սուրբ հոգու դեմ։

Ու երկու վանականները գլխով նշան էին անում, թե ռամիկը ճիշտ է ասում։ Նրանց կողքին կարմիր թշերով մի հաստլիկ կին, Աստարտեի նման վավաշոտ, սաստիկ ուռցնելով մի անպիտան պարկապզուկ, նվագում էր, մինչդեռ մի սիրունիկ աղջիկ նրա կողքին երգում էր քաղցրաձայն թռչունի նման, բայց ոչ ոք չէր լսում նրանց։ Վրանի մուտքի վերևում երկու կանթերից կախված ճոճվում էր Հռոմի օրհնված ջրով լիքը մի տաշտակ, որի գովքն էր երգում հաստլիկ կինը, մինչդեռ երկու կրոնավորները գլուխները տմբմտբացնում էին նրա խոսքերը հաստատելու համար։ Ուլենշպիգելը նայելով տաշտակին՝ ընկավ մտքերի մեջ։

Վրանի սյուներից մեկին կապված էր մի ավանակ, որը սնված էր երևում ավելի չոր խոտով, քան վարսակով։ Գլուխը կախած, էշը նայում էր գետնին, հույս չունենալով, որ այնտեղ կգտնի բուսած փշախոտեր։

― Տղե՛րք, ― ասաց Ուլենշպիգելը մատնացույց անելով հաստլիկ կնոջը, երկու վանականներին և մելամաղձոտ էշին, ― քանի որ տերերն այդքան լավ են երգում, պետք է ավանակին էլ պարեցնել։

Այդ ասելով նա գնաց մոտակա խանութը, վեց լիարով մի քիչ տաքդեղ գնեց, բարձրացրեց իշու պոչը և տաքդեղը դրեց պոչի տակ։

Էշն զգալով տաքդեղը՝ նայեց պոչի կողմը տեսնելու համար, թե որտեղից է գալիս այդ անսովոր տաքությունը։ Կարծելով, թե հրաշեկ սատանան է նրան այրում, նա ուզեց վազել դևից փախչելու համար, սկսեց գոռալ ու քացի տալ և ամբողջ ուժով ցնցեց սյունը։ Առաջին հարվածը շուռ տվեց տաշտակը և ամբողջ օրհնված ջուրը թափվեց վրանի ու նրա մեջ եղողների վրա։ Վրանը շուտով տապալվեց և թաց կտավով ծածկեց Մարիամ Եգիպտացու պատմությունը լսողներին։ Եվ Ուլենշպիգելն ու իր ընկերները վրանի տակից լսեցին ողբի աղաղակներ, տնքոցներ և անեծքներ, որովհետև այնտեղ մնացած բարեպաշտները մեղադրում էին իրար տաշտակը շուռ տալու մեջ և կատաղաբար ծեծում էին միմանց։ Կտավն ուռչում էր կռվողների իրարանցումից։ Ամեն անգամ, երբ մեկն ու մեկի մարմինը տակից ցցվում և գծագրվում էր կտավի վրա, Ուլենշպիգելը ասեղը կոխում էր այնտեղ։ Այն ժամանակ գոռում֊գոչումն ավելի էր սաստկանում կտավի տակ և հարվածներն ավելի ուժգին էին տեղում։

Շատ զվարճալի էր տեսնել այդ բոլորը, բայց է՛լ ավելի զվարճալի եղավ, երբ ավանակը փախչելով քաշ տվեց իր ետևից կտավը, տաշտակը և սյուները, մինչդեռ վրանի տերը, իր կինն ու աղջիկը կառչել էին իրենց ունեցվածքից։ Էշը, որ այլևս չէր կարող վազել, դունչը ցցելով օդի մեջ շարունակում էր անդադար գեղգեղել, մերթ ընդ մերթ նայելով պոչի կողմը, տեսնելու թե այնտեղ այրվող կրակը չի՞ հանգչելու արդյոք։

Սակայն բարեպաշտները շարունակում էին իրենց տուրուդմփոցը, վանականներն, առանց նրանց ուշադրություն դարձնելու, հավաքում էին պնակներից թափված դրամները, իսկ Ուլենշպիգելը օգնում էր նրանց, ոչ առանց օգտի, բարեպաշտորեն։


XVIII

Մինչդեռ աճում և ուրախ չարաճճիություններով մեծանում էր ածխավաճառի ստահակ տղան, վեհափառ կայսրի վտիտ շառավիղը հազիվ ընձյուղում էր տխեղծ մելամաղձության մեջ։ Պալատական տիկիններն ու պարոնները տեսնում էին նրան վատառողջ՝ Վալյադոլիդի դղյակի սենյակներում ու միջանցքներում քաշ տալիս իր նվաղուն մարմինը՝ խարտյաշ ու ցից մազերով ծածկված խոշոր գլխով, և նրա երերուն ոտները դժվարությամբ էին կրում այդ ծանրությունը։

Անդադար փնտրելով մութ միջանցքներ, նա ժամերով նստած էր մնում այնտեղ՝ ոտքերը մեկնած։ Եթե սպասավորներից մեկը անզգուշությամբ կոխում էր նրա ոտքը, նա մտրակել էր տալիս խեղճին և հաճույք էր զգում՝ լսելով նրա ճիչերը մտրակի հարվածի տակ, բայց ինքը երբեք չէր ծիծաղում։

Հետևյալ օրը նա նույն թակարդը լարում էր մի այլ տեղ, ոտները երկարած նստելով ուրիշ միջանցքում։ Տիկինները, պարոնները և մանկլավիկները շտապ անցնելիս դիպչում էին նրան, վայր ընկնում ու վնասում իրենց։ Նա նույնպես հաճույք էր զգում այդ բանից, բայց երբեք չէր ծիծաղում։

Երբ նրանցից մեկնումեկը սայթաքում էր, բայց չէր ընկնում, նա ճչում էր, ասես իրեն խփել էին, և նա հաճույք էր զգում տեսնելով նրանց սարսափը, բայց երբեք չէր ծիծաղում։

Նորին սուրբ վեհափառությունը տեղեկանալով այս վարմունքի մասին՝ հրամայեց, որ բնավ ուշադրություն չդարձնեն արքայազնին, ասելով, թե եթե նա չի ուզում, որ իր ոտքերը կոխեն, թող չմեկնի այնտեղ, ուր մարդիկ են անցնում։

Այդ դուր չեկավ Ֆիլիպին, բայց նա ոչինչ չասաց, և այլևս նրան չտեսան․ բայց ամառվա պայծառ օրերին նա գնում էր բակը՝ արևի տակ տաքացնելու իր մրսկան մարմինը։

Մի օր, պատերազմից վերադառնալով, Կառլոսը տեսավ նրան կրկին մելամաղձության մեջ։

― Որդյա՛կ, ― ասաց նրան, ― որքա՜ն տարբեր ես դու ինձնից։ Քո տարիքին ես սիրում էի բարձրանալ ծառերը և վազել սկյուռների հետևից․ պարանով կախվում էի թեք ժայռից արծվի ձագերն իրենց բույներից հանելու համար։ Այդ խաղերի մեջ ես կարող էի թողնել իմ ոսկորները, բայց նրանք ավելի ամրացան։ Որսորդության ժամանակ վայրի գազանները փախչում էին թավուտները, երբ տեսնում էին ինձ՝ զինված իմ ընտիր հրահարով։

― Ա՛խ, ― հառաչեց տղան, ― փորս ցավում է, վեհափա՛ռ հայր։

― Պակսարեդի գինին պատվական դեղ է փորացավի դեմ, ― ասաց Կառլոսը։

― Ես գինի չեմ սիրում, գլուխս ցավում է, վեհափա՛ռ հայր։

― Որդյա՛կ, ― ասաց Կառլոսը, ― պետք է վազել, ցատկել և թռչկոտել, ինչպես անում են քո տարիքի երեխաները։

― Ոտքերս չեն ծալվում, վեհափառ հայր։

― Ուրի՞շ ի՞նչ կերպ կարող էր լինել, ― ասաց Կառլոսը, ― եթե դրանք չես գործածում, ասես փայտից լինեն։ Ես քեզ կապել կտամ մի արագընթաց ձիու վրա։

Արքայազնը լաց եղավ․

― Մի՛ կապեք ինձ, ― ասաց նա, ― մեջքս ցավում է, վեհափա՛ռ հայր։

― Ուրեմն քս ամեն տեղը ցավո՞ւմ է, ― հարցրեց Կառլոսը։

― Իմ ոչ մի տեղը չի ցավի, եթե ինձ հանգիստ թողնեն, ― պատասխանեց արքայազնը։

― Չլինի՞ թե միտք ունես քո արքայական կյանքն անցկացնել դպիրների նման երազների մեջ։ Եթե նրանց հարկավոր է՝ իրենց մագաղաթները մրոտելու համար լռություն, առանձնություն և մտամփոփում, քե՛զ, թրի որդուն, հարկավոր է տաք արյուն, լուսանի աչք, աղվեսի խորամանկություն, Հերկուլեսի ուժ։ Ինչո՞ւ ես խաչակնքում, գրողը տանի, առյուծի կորյունին սազական չէ կապկել էգ աղոթամոլներին։

― Երեկոյան ժամերգության զանգերն են, վեհափա՛ռ հայր, ― պատասխանեց արքայազնը։


XIX

Այդ տարին մայիսը և հունիսը ճշմարիտ ծաղկի ամիսներ եղան։ Երբեք Ֆլանդրիայում այդքան անուշաբույր ճերմակ փշածաղիկ չէր բացվել, այգիներում ու պարտեզներում երբեք այդքան փարթամորեն չէին ծաղկել վարդը, հասմիկը և ցախկերասը։ Երբ հովը փչելով Անգլիայից դեպի արևելք էր քշում այդ ծաղկավետ հողի բույրը, ամեն մարդ, մանավանդ Անտվերպենում, քիթը ցցելով օդի մեջ, ուրախ֊ուրախ ասում էր․

― Զգո՞ւմ եք Ֆլանդրիայից փչող դուրեկան քամին։

Ժրաջան մեղուները ծծում էին ծաղիկների քաղցր հյութը, մեղրամոմ էին շինում, ձու ածում փեթակների մեջ, որոնք նեղ էին գալիս նրանց պարսերի համար։ Աշխատանքային ինչպիսի՜ երաժշտություն կապույտ երկնակամարի տակ, որ պայծառորեն ծածկում էր հարուստ երկիրը։

Փեթակներ էին շինում եղեգից, ուռենու ոստերից, ծղոտից, հյուսված խոտից։ Զամբյուղագործները, հյուսները, տակառագործները բթացրին իրենց գործիքներն այդ աշխատանքի վրա։ Իսկ տաշտագործները վաղուց չէին հասցնում։

Պարսերի մեջ կային երեսուն հազարական մեղու և երկու հազարական բոռ։ Մեղրահացերն այնքան անուշահամ էին, որ նրանց հազվագյուտ հատկության համար Դամմեի ավագերեցը նրանցից տասնմեկ հատ ուղարկեց Կառլոս կայսրին, շնորհակալություն հայտնելու նրան՝ իր նոր հրովարտակներով սուրբ հավատաքննությունն ուժի մեջ դնելու համար։ Մեղրահացերը կերավ Ֆիլիպը, բայց դրանից նրան օգուտ չեղավ։

Անպիտան մարդիկ, թափառաշրջիկներն ու մուրացկանները, բոլոր այն ստահակները, որոնք ծուլությունից թրև են գալիս ճանապարհների վրա ու գերադասում են կախվել, քան թե ազնիվ աշխատանքով ապրել, մեղրի հոտն առնելով՝ եկան իրենց բաժինն ստանալու։ Ու նրանք վխտում էին գիշերները։

Կլաասը փեթակներ էր շինել մեղուներին հրապուրելու համար․ մի քանիսը լիքն էին, մյուսները՝ դատարկ, սպասելով պարսերին։ Կլաասը գիշերը մինչև լույս հսկում էր այդ անուշահամ բարիքը պահպանելու համար։ Երբ հոգնում էր, Ուլենշպիգելին պատվիրում էր փոխարինել իրեն։ Սա սիրով համաձայնում էր։

Մի անգամ, գիշերը ցրտից պատսպարվելու համար Ուլենշպիգելը մտավ փեթակներից մեկի մեջ և կուչ եկած նայում էր փեթակի վերևի երկու բացվածքներից։

Նա արդեն սկսել էր մրափել, երբ լսեց ցանկապատի մոտ թփերի խշշոց և երկու մարդկանց ձայներ․ կարծեց թե գողեր են։ Նայելով փեթակի բացվածքից, տեսավ, որ երկուսն էլ մորուքավոր են ու երկար մազերով, չնայած որ մորուքը ազնվականության նշան է։

Նրանք գնում էին փեթակից փեթակ, հետո հասան իր փեթակին ու տեղից շարժելով ասացին․

― Սա վերցնենք, ամենից ծանրն է։

Հետո իրենց գավազանների օգնությամբ վերցրին փեթակն ու տարան։

Ուլենշպիգելին ամենևին դուր չեկավ փեթակով այսպես զբոսնելը։ Պարզկա գիշեր էր, և գողերը քայլում էին անշշուկ։ Ամեն հիսուն քայլին նրանք կանգ էին առնում շնչակտուր, ապա նորից շարունակում ճանապարհը։ Առջևի մարդը կատաղորեն գռմռում էր այդքան ծանր մի բեռ փոխադրելու համար, իսկ հետևինը խղճալի կերպով տրտնջում էր։ Այս աշխարհում երկու տեսակ դատարկապորտներ կան․ նրանք, ովքեր չարանում են աշխատանքի վրա, և նրանք, ովքեր տրտնջում են, երբ հարկ է լինում աշխատել։

Ուլենշպիգելը չիմանալով ինչ անել՝ սկսեց քաշել առջևից քայլող գողի մազերը և հետևից քայլողի մորուքը, այնքան քաշեց, որ գազազածը վերջ ի վերջո ասաց լալկանին․

― Հերիք է մազերս քաշես, թե չէ այնպես կտամ գագաթիդ, որ գլուխդ մտնի կրծքավանդակիդ մեջ և կողաշարնեիդ արանքից դուրս նայես, ինչպես գող կալանավորը բանտի ճաղերից։

― Ես բան չեմ արել, բարեկա՛մ, ― ասում էր լալկանը, ― դու ես մորուքս քաշում ավելի շատ։

Կատաղածը պատասխանեց․

― Քոսոտ մորուքիդ մեջ ոջիլ բռնելու մտադիր չեմ։

― Պարո՛ն, ― ասաց լալկանը, ― այդպես ուժեղ մի՛ շարժեք փեթակը և ցատկեց իր ընկերոջ վրա։ Ու սկսեցին իրար ծեծել, մեկը հայհոյելով, մյուսը՝ գթություն հայցելով։

Ուլենշպիգելը, լսելով հարվածների տեղալը, փեթակից դուրս սողաց, քաշ տվեց այն իր հետևից մինչև մոտակա անտառը և վերադարձավ Կլաասի մոտ։

Այսպես է լինում, երբ խորամանկորեն օգուտ են քաղում ուրիշների կռվից։


XX

Երբ տասնհինգ տարեկան եղավ, Ուլենշպիգելը Դամմե քաղաքում չորս ձողերի վրա մի փոքրիկ վրան տնկեց և հայտարարեց, որ այսուհետև ամեն մարդ այդ վրանում ծղոտե շրջանակի մեջ կարող է ներկայացված տեսնել իր ներկա և ապագա կերպարանքը։

Երբ գալիս էր մի օրենսգետ, հպարտությունից ուռած և փքված, Ուլենշպիգելը գլուխը դուրս էր հանում շրջանակից և, դեմքը, նմանացնելով պառաված մի կապկի դնչի, ասում էր․

― Հին մռութը կփտի, բայց չի փթթի․ ձեր հայելին չե՞մ միթե, պարո՛ն փքված դոկտոր։

Երբ հաճախորդը լինում էր մի հաղթանդամ զինվոր, Ուլենշպիգելը թաքնվում էր ու դեմքի փոխարեն շրջանակի միջից ցույց էր տալիս մի խոշոր ափսեով միս և հաց՝ ասելով․

― Կգնաս կռիվ, կդառնաս խռիվ, ի՞նչ կտաս ինձ իմ գուշակության համար, ո՛վ զինվոր սիրելի, բաժին թնդանոթի։

Երբ մի ճաղատ ծերունի Ուլենշպիգելի մոտ բերում էր ջահել կնոջը, նա, թաքնվելով, ինչպես արել էր զինվորի ժամանակ, շրջանակի միջից ցույց էր տալիս մի փոքրիկ տուփ, որի ճյուղերից կախված էին դանակի կոթեր, արկղիկներ, սանրեր, գրչամաններ՝ բոլորը շինված կոտոշից, և գոչում էր․

― Ինչի՞ց են շինված այս գեղեցիկ բաները, հարգո՛ պարոն, չլինի՞ թե ապաքեն կոտոշենուց, որը բուսնում է ծեր ամուսինների պարտեզում։ Ո՞վ կասի այժմ, թե կոտոշավորներն անօգուտ մարդիկ են հասարակապետության մեջ։

Եվ Ուլենշպիգելը շրջանակի մեջ ցույց էր տալիս իր ջահել դեմքը։

Ծերուկը լսելով այս խոսքերը կատաղությունից սկսում էր հազալ, բայց սիրունիկ տիկինը հանգստացնում էր նրան և ժպտալով մոտենում Ուլենշպիգելին։

― Իսկ իմ հայելին ցույց կտա՞ք ինձ, ― ասում էր նա։

― Ավելի մոտ եկ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։ Սիրունիկը հնազանդվում էր։ Եվ տղան համբուրում էր նրան՝ ուր կարողանար։

― Քո հայելին, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը, ― ըմբոստ ջահելությունն է, որ ապրում է տղամարդու անդրավարտիքի որոշ մասում։

Ու գեղեցկուհին հեռանում էր՝ չմոռանալով տալ նրան մեկ կամ երկու ֆլորին։

Հաստաշուրթ և գեր վանականին, որը խնդրում էր ցույց տալ իր ներկա և ապագա էությունը, Ուլենշպիգելը պատասխանում էր․

― Դու խոզապուխտի պահարան ես, հետո կդառնաս գարեջրի շտեմարան, որովհետև աղի բաները խմիչք են պահանջում, ճշմարիտ չէ՞, հաստափոր, մի գրոշ տուր, որ սուտ չասացի։

― Որդյակ իմ, ― պատասխանում էր վանականը, ― մենք երբեք դրամ չենք կրում մեզ վրա։

― Ուրեմն դրամն է քեզ կրում, ― պատասխանում է Ուլենշպիգելը, ― որովհետև ես գիտեմ, որ դու փողը պահում ես ոտնամանիդ ներբանների արանքում, ոտքերիդ տակ։ Տուր ինձ քո սանդալը։

Բայց վանականն առարկում էր․

― Որդյակ իմ, մաշիկը վանքապատկան է, բայց և այնպես, ի՛նչ արած, քո նեղության համար երկու պատար կհանեմ։

Վանականը վճարեց, և Ուլենշպիգելն ընդունեց շնորհալի կերպով։

Այսպես ցույց էր տալիս նա Դամմեի, Բրյուգգեի, Բլանկենբերգի և, նույնիսկ, Օտթենդեի բնակիչներին իրենց հայելին։

Ու փոխանակ ֆլամանդերեն ասելու նրանց․ Ik ben u lieden spiegel, այսինքն «Ես ձեր հայելին եմ», նա կրճատ ասում էր․ Ik ben ulen spiegel, ինչպես մինչև այսօր էլ ասում են Արևելյան և Արևմտյան Ֆլանդրիայում։

Այստեղից էլ առաջացավ նրա Ուլենշպիգել մականունը։

XXI

Մեծանալով, նա սիրեց թափառել տոնավաճառներում և շուկաներում։ Երբ տեսնում էր սրինգ, ջութակ կամ պարկապզուկ նվագող մեկին, նա իսկույն խնդրում էր մեկ պատարով սովորեցնել իրեն այդ գործիքների վրա նվագել։

Նա առանձնապես հմտացավ rommelpot նվագելու մեջ, մի գործիք, որը շինված էր մի կճուճից, մի փուչիկից և մի երկար ծղոտից։ Ահա ինչպես էր սարքում նա այդ նվագարանը։ Երեկոյան թրջված փուչիկը քաշում էր կճուճի վրա, մի թելով ամուր կապում էր փուչիկի մեջտեղը ծղոտի հանգույցի շուրջը, որի ծայրը հասնում էր կճուճի հատակին։ Այնուհետև կճուճի բերանի վրա ձիգ էր տալիս փուչիկը՝ պայթելու չափ։ Առավոտյան, երբ փուչիկը չորանում էր՝ զարնելիս դափի նման ձայն էր հանում, և եթե շփեին նվագարանի ծղոտը, նա հնչում էր տավիղից ավելի քաղցր։ Եվ Ուլենշպիգելն իր մռլտան կճուճ նվագարանով, որ երբեմն կաղկանձում էր շան նման, գնում էր դռների առաջ Քրիստոսի ծնունդը երգելու մի խումբ երեխաների ընկերակցությամբ, որոնցից մեկը ձեռքին ուներ փայլուն թղթից շինված մի աստղ։

Եթե մի նկարիչ վարպետ գալիս էր Դամմե նկարելու մի որևէ համքարության ծալապատիկ նստած անդամներին, Ուլենշպիգելը, ցանկանալով տեսնել, թե ինչպես է աշխատում նա, խնդրում էր, որ թույլ տա իրեն նրա ներկերը տրորելով մանրելու և որպես վարձ պահանջում էր միայն մի կտոր հաց, երեք լիար փող և մի գավ գարեջուր։

Ներկերը տրորելիս, նա ուշի ուշով դիտում էր իր վարպետի աշխատանքը։ Երբ նկարիչը բացակա էր լինում, նա փորձում էր նրա նման նկարել, բայց կարմիր ներկը չափազանց շատ էր քսում։ Նա փորձեց նկարել Կլաասին, Սոոտկինին, Կատլինին ու Նելեին, ինչպես նաև ամաններ ու գավեր։ Կլաասը տեսնելով նրա աշխատանքները՝ գուշակեց, որ եթե նա առաջադիմի, կարող է մի օր տասնյակ ֆլորիններ վաստակել՝ մակագրություններ նկարելով speelwagen֊ների վրա, որոնք Ֆլանդրիայում և Զելանդիայում թափառաշրջիկ լարախաղացների սայլալներն են։

Մի վարպետ քարտաշից նա սովորեց փայտից և քարից քանդակելը, երբ այդ վարպետը եկել էր Մայր աստվածածնի տաճարի դասում մի այնպիսի բազմոց կառուցելու, որ եթե հարկ լիներ, ծերունի ավագերեցը կարողանար նստել այնտեղ, բայց աղոթողներին կանգնած երևար։

Ուլենշպիգելն էր, որ առաջին անգամ քանդակեց այն դանակի կոթը, որ գործ են ածում զելանդացիները։ Այդ կոթը թռչնի վանդակի ձև ուներ․ ներսում գտնվում էր շարժական մի զանգ, վերևում՝ մի պառկած շուն։ Այս նշանաբանների իմաստն է․ «Մինչև մահը հավատարիմ սայր»։

Եվ այսպես Ուլենշպիգելն սկսեց իրականացնել Կատլինի գուշակությունը՝ ցույց տալով իրեն որպես նկարիչ, քանդակագործ, ռամիկ, ազնվական, բոլորը միասին․ պետք է ասել, որ Կլաասները՝ հորից որդի, որպես տոհմանշան ունեին երեք արծաթյա գավաթ՝ մուգ գարեջրի ֆոնի վրա։

Բայց Ուլենշպիգելը հարատև չեղավ ոչ մի արհեստի մեջ, և Կլաասը ասաց, որ եթե այդպես շարունակի, նրան դուրս կվռնդի հյուղակից։


XXII

Մի անգամ կայսրը վերադառնալով պատերազմից, հարցրեց, թե ինչո՞ւ իր որդի Ֆիլիպը չէր եկել նրան ողջունելու։

Ինֆանտի (արքայազնի) դաստիարակ արքեպիսկոպոսը պատասխանեց, թե նա չէր ցանկացել, որովհետև սիրում է միայն գրքերը և մենակությունը։

Կայսրը տեղեկացավ, թե որտեղ է գտնվում նա այդ րոպեին։

Դաստիարակը պատասխանեց, որ նրան պետք է փնտրել այն բոլոր վայրերում, ուր խավար է։ Այդպես էլ արին։

Անցնելով բազմաթիվ սրահներից, նրանք հասան, ի վերջո, մի տեսակ նկուղի, որը սալահատակ չուներ և հազիվ լուսավորված էր մի նեղ երդիկով։ Այնտեղ նրանք տեսան գետնի մեջ խրված մի սյուն, որին կապված էր մի շատ փոքրիկ կապիկ, Հնդկաստանից նվեր ուղարկված Նորին բարձրությանը՝ իր ծամածռություններով նրան զվարճացնելու համար։

Սյունի ներքևում ծխում էին դեռևս այրվող փայտի խրձերը և մի անտանելի խանձահոտ բռնել էր ամբողջ նկուղը։

Փոքրիկ գազանը այնքան էր տանջվել այդ կրակի վրա ողջակիզվելիս, որ նրա մարմինը կարծես քիչ առաջ կենդանի արարածի մարմին չլիներ, այլ ավելի շուտ հիշեցնում էր ծռմռված ու խորդուբորդ ծառարմատի մի կտոր, նրա բերանը, որ հոգևարքի մեջ բացվել էր վերջին ճիչը արձակելու, լի էր արյունախառն փրփուրով, և աչքերից վազող արտասուքի կաթիլները թրջել էին երեսը։

― Ո՞վ է արել այս, ― հարցրեց կայսրը։

Դաստիարակը չհամարձակվեց պատասխանել, և երկուսն էլ մնացել էին լուռ, տխուր ու սրտմտած։

Հանկարծ այդ լռության մեջ լսվեց հազի մի թույլ ձայն, որը գալիս էր հետևի մութ անկյունից։ Նորին մեծությունը շուռ եկավ և այնտեղ նկատեց արքայազն Ֆիլիպին, որը բոլորովին սև հագնված, մի կիտրոն էր ծծում։

― Դոն Ֆիլիպ, ― ասաց հայրը, ― մոտեցիր և ողջունիր ինձ։

Տղան չշարժվեց և նայեց նրան իր երկչոտ աչքերով, որոնց մեջ սեր չկար։

Դո՞ւ այրեցիր կրակի վրա այս փոքրիկ գազանին, ― հարցրեց կայսրը։

Արքայազնը հակեց գլուխը։

Կայսրը շարունկեց․

― Եթե դու այնքան անգութ եղար այդ անելու համար, գոնե եղիր քաջ այդ խոստովանելու համար։

Արքայազնը չպատասխանեց։

Նորին մեծությունը խլեց նրա ձեռքից կիտրոնը, գետին շպրտեց, և ուզում էր ծեծել վախից մեզը բաց թողած իր որդուն, երբ արքեպիսկոպոսը կանգնեցրեց նրան և ականջին ասաց․

― Նորին բարձրությունը մի օր կդառնա հերետիկոսների նշանավոր այրող։

Կայսրը ժպտաց, և երկուսն էլ դուրս եկան՝ մենակ թողնելով արքայազնին իր կապկի հետ։

Սակայն կային ուրիշները, որոնք կապիկ չէին, բայց մահ էին գտնում խարույկի բոցերի մեջ։


XXIII

Եկավ նոյեմբերը, խոնավ ամիսը, երբ հարբուխ ունեցողները բավականությամբ են անձնատուր լինում փռշտոցների երաժշտությանը։ Այդ ամիսն է նաև, որ երեխաները խմբերով վազում են շաղգամի արտերը և գողանում են, ինչ կարողանում են՝ ի մեծ զայրույթ գյուղացիների, որոնք զուր են հալածում նրանց մահակներով ու եղաններով։

Մի անգամ երեկոյան, երբ Ուլենշպիգելը վերադառնում էր շաղգամի գողությունից, իրեն մոտիկ ցանկապատի անկյունից լսեց մի հեծեծանք։ Կռանալով՝ նա տեսավ քարերի վրա պառկած մի շնիկ։

― Ահա՛ թե ինչ, խե՛ղճ անասուն, ի՞նչ ես անում դու այստեղ ուշ գիշերով։

Շոյելով անասունին՝ նա զգաց, որ նրա կռնակը թաց է և կարծեց, թե ուզեցել են նրան ջրում խեղդել։ Տաքացնելու համար նա գրկեց շանը։

Երբ տուն հասավ, հարցրեց․

― Մի վիրավոր եմ բերել, ի՞նչ պետք է անել։

― Բուժել, ― պատասխանեց Կլաասը։

Ուելնշպիգելը շունը դրեց սեղանին։ Կլաասը, Սոոտիկինը և նա ճրագի լույսով տեսան լյուքսեմբուրգյան շեկլիկ մի լակոտ, որի կռնակի վրա վերքեր կային։ Սոոտիկինը սպունգով լվաց վերքերը, սպեղանի դրեց և կապեց մաքուր լաթերով։ Ուլենշպիգելը շնիկին տարավ իր անկողինը, թեև Սոոտկինը ցանկանում էր իր անկողնում պահել, վախենալով, որ չլինի թե սատանայի պես շուռ ու մուռ եկող Ուլենշպիգելը քնի մեջ ճխլի շեկլիկին։

Բայց Ուլենշպիգելն իր ասածն արավ և շնիկին այնպես լավ խնամեց, որ վեց օր հետո վիրավորը քայլում էր իր նմանների պես իսկական գամփռի ինքնավստահությամբ։

Եվ schhoolmeester֊ը, այսինքն վարժապետը, շան անունը դրեց Տիտոս Բիբուլոս Շնուֆիուս․ Տիտոս, ի հիշատակ մի ոմն բարի հռոմեական կայսրի, որը սիրով հավաքում էր թափառական շներին, Բիբուլոս՝ այն բանի համար, որ շունը շատ էր սիրում մուգ գարեջուրը, և Շնուֆիուս, որովհետև շարունակ հոտոտելով՝ նա իր դունչը կոխում էր առնետների և խլուրդների որջերը։


XXIV

Մայր եկեղեցու փողոցի ծայրին, մի խոր լճակի ափին իրար դեմ բարձրանում էին երկու ուռենիներ։

Ուլենշպիգելը այդ երկու ծառերի միջև կապեց մի պարան, որի վրա մի կիրակի օր երեկոյան ժամերգությունից հետո նա պարեց այնքան հաջող, որ թափառաշրջիկների բազմությունը ծափահարեց և ուրախ ճիչերով ողջունեց նրան։ Հետո նա իջավ պարանից և ներկաներին մեկնեց մի պնակ, որը շուտով լցվեց մանր դրամներով, բայց նա պնակը դատարկեց Սոոտկինի գոգնոցը և իր համար պահեց միայն տասնմեկ լիար։

Հաջորդ կիրակի նա կրկին ուզեց խաղալ պարանի վրա, բայց մի քանի ստահակ տղաներ նախանձելով նրա ճարպկությանը՝ ծածուկ կտրատել էին պարանը, այնպես որ մի քանի թռիչքներից հետո պարանը կտրվեց, և Ուլենշպիգելը ընկավ ջրի մեջ։

Մինչդեռ նա լողում էր ափին մոտենալու համար, պարանը կտրատող տղաները գոռում էին․

― Ինչպե՞ս է քո ճարպիկ առողջությունը, Ուլենշպիգե՛լ, չե՞ս ուզում իջնել լճակի հատակը ծածաններին պարել սովորեցնելու համար, աննմա՛ն լարախաղաց։

Ուլենշպիգելը դուրս գալով ջրից և թափ տալով իրեն՝ բարձր ձայնով կանչեց, որովհետև նրանք փախչում էին նրանից հարվածներ ստանալու վախից։

Մի՛ վախենաք, կիրակի օրը եկեք, ես ձեզ նոր խաղեր ցույց կտամ պարանի վրա, և դուք ձեր մասը կունենաք շահից։

Կիրակի օրը տղաները չէին կտրատել պարանը, այլ աչալուրջ հսկում էին, որ ոչ ոք ձեռք չտա նրան, որովհետև շատ բազմություն էր հավաքվել։

Ուլենշպիգելը ասաց նրանց․

― Ամեն մեկդ տվեք ինձ ձեր կոշիկը, և ես գրազ կգամ, որքան էլ մեծ կամ փոքր լինեն նրանք, ես կպարեմ նրանցով։

― Ի՞նչ կտաս մեզ, եթե գրազը կորցնես, ― հարցրին տղաները։

― Քառասուն գավ գարեջուր, իսկ դուք կվճարեք ինձ երեքական պատար, եթե ես շահեմ։

― Լավ, ― ասացին նրանք։

Ու ամեն մեկը տվեց նրան իր կոշիկներից մեկը։ Ուլենշպիգելը հավաքեց բոլորը և դրեց գոգնոցի մեջ և այդպես բեռնավորված սկսեց պարել թոկի վրա, բայց ոչ առանց դժվարության։

Պարան կտրողները ներքևից բղավում էին․

― Դու ասացիր, որ կպարես մեր կոշիկներով, ուրեմն հագիր և պահիր գրազի պայմանը։

Ուլենշպիգելը շարունակելով պարել՝ պատասխանեց․

― Ես երբեք չեմ ասել, որ կհագնեմ ձեր կոշիկները, այլ ասել եմ, որ կպարեմ նրանցով։ Նայեցեք, ես պարում եմ և բոլորը պարում են ինձ հետ իմ գոգնոցում, մի՞թե չեք տեսնում գորտերի նման չռած ձեր աչքերով։ Վճարեցե՛ք իմ երեք պատարները։

Բայց տղաները գոռգոռացին՝ հետ պահանջելով իրենց ոտնամանները։

Ուլենշպիգելը սկսեց մեկ առ մեկ ցած նետել կոշիկները մի կույտի մեջ։ Տեղի ունեցավ մի կատաղի ձեռնամարտ, որովհետև ոչ մեկը չէր կարողանում պարզ որոշել և ջոկել իր կոշիկը կույտի մեջ։

Այն ժամանակ Ուլենշպիգելը իջավ ծառից և կռվողներին մի լավ ողողեց, բայց ոչ պարզ ջրով։


XV

Արքայազնը արդեն տասնհինգամյա, սովորականի պես դեգերում էր դղյակի միջանցքներում, սանդուղքների վրա և սենյաակներում։ Բայց ավելի հաճախ նրան տեսնում էին թափառելիս տիկինների շուրջը, որտեղ նա կռիվներ էր սարքում մանկլավիկների հետ, որոնք նրա նման դարանակալ կատուների պես թրև էին գալիս միջանցքներում։ Ոմանք էլ, կանգնած բակում, քթները վեր ցցած՝ քնքուշ սիրո երգեր էին երգում։

Արքայազնը լսելով նրանց երգը՝ երևում էր լուսամուտներից մեկում և վախեցնում էր խեղճ մանկլավիկներին, որոնք իրենց գեղեցկուհիների մեղմանուշ աչքերի փոխարեն տեսնում էին այդ գունատ կերպարանքը։

Պալատական տիկինների մեջ կար մի չքնաղ ֆլամանդուհի, Դամմեին մոտիկ Դյուդզեելե քաղաքից, լիքը, փարթամ մարմնով, հասուն մրգի նման մի գեղեցկուհի՝ կանաչագույն աչքերով և գանգուր շեկ մազերով, որոնք փայլում էին ոսկու նման։ Զվարթ բնավորությամբ և կրակոտ այդ գեղեցկուհին երբեք ոչ ոքից չէր թաքցրել իր հակումը դեպի այն բախտավոր պարոնը, որին նա պարգևում էր իր սիրո երկնային բարիքները վայելելու առանձնաշնորհությունը։ Կար այդպիսի մեկը, գեղեցիկ և հպարտ մի անձնավորություն, որին նա սիրում էր։ Ամեն օր, որոշված ժամին, գեղեցկուհին գնում էր նրա մոտ։ Այդ իմացավ Ֆիլիպը։

Նստած լուսամուտի մոտ դրված նստարանին՝ արքայազնը հետևում էր նրան․ և երբ բաղնիքից ելնելով նա անցնում էր փայլուն աչքերով, բերանը կիսաբաց, իր շուրջը տարածելով բեհեզյա շրջազգեստների հմայիչ շրշյունը՝ արքայազնը առանց վեր կենալու ասաց նրան․

― Տիկին, չէի՞ք բարեհաճի արդյոք մի վայրկյան կանգ առնելու։

Անհամբեր, ինչպես մատակ մի երիվար, որին կանգնեցնում են, երբ նա սրընթաց սլանում է դեպի մարգագետնում վրնջացող գեղեցիկ հովատակը, նա պատասխանեց․

― Ձե՛րդ բարձրություն, այստեղ ամեն ոք պարտ է հնազանդվել ձեր իշխանական կամքին։

― Նստեցեք կողքիս, ― ասաց նա։

Հետո, նայելով նրան վավաշոտ, բիրտ և խորամանկ հայացքով շարունակեց․

― Արտասանեցեք ինձ համար «Հայր մերը» ֆլամանդերեն, ինձ սովորեցրել են, բայց մոռացել եմ։

Խեղճ կինը սկսեց ասել «հայր մերը» և արքայազնը խնդրեց ավելի դանդաղ արտասանել։

Ու այսպես նա ստիպեց թշվառ կնոջը տասն անգամ կրկնել «հայր մերը», մինչ նա կարծում էր, որ հասել է ժամը ուրիշ աղոթքներ ասելու։

Հետո արքայազնը գովեց նրան, խոսեց նրա գեղեցիկ վարսերի, մարմնի պայծառ գույնի, վճիտ աչքերի մասին, բայց չհամարձակվեց հիշելու ո՛չ նրա փարթամ ուսերը, ո՛չ կլորիկ պարանոցը և էլի ուրիշ բաներ։

Երբ տիկինը կարծեց, թե արդեն կարող է գնալ և նայում էր բակի այն կողմը, ուր նրան սպասում էր իր ասպետը, արքայազնը հարց տվեց, արդյոք նա գիտե՞, թե որոնք են կնոջ առաքինությունները։

Եվ որովհետև կինը չէր պատասխանում, վախենալով, որ կարող է սխալվել, արքայազնը խոսեց նրա փոխարեն և խրատական ձևով ասաց․

― Կնոջ առաքինություններն են՝ պարկեշտություն, պատվազգացություն և ժուժկալ կյանք։

Ու խորհուրդ տվեց նրան նմանապես հագնվել համեստորեն և ծածկել իր մարմնի շնորհները։

Կինը գլխով հավանության նշան արեց և պատասխանեց, որ՝ Նորին գերհյուսիսային բարձրության առջև նա կգերադասեր ծածկվել ավելի շուտ արջի տասը մորթիով, քան թե մի կանգուն շղարշով։

Ու իր այդ պատասխանով ամոթահար թողնելով արքայազնին, նա փախավ ուրախ֊ուրախ։

Սակայն երիտասարդության կրակը վառվել էր նաև արքայազնի սրտում, բայց դա այն բոցավառ հուրը չէր, որը դեպի սխրագործություն է մղում ուժեղ հոգիներին, ո՛չ էլ այն մեղմ կրակը, որը արտասուք է քամում քնքուշ սրտերից․ դա մի մռայլ հուր էր՝ եկած դժոխքից, ուր անկասկած սատանան է բորբոքում այն։ Ու շողում էր այդ կրակը նրա գորշագույն աչքերում, ինչպես ձմեռվա լուսինը գերեզմանների վրա, և այրում էր նրան դաժանորեն։

Ոչ ոքի հանդեպ սեր չզգալով՝ թշվառ ծածկամիտը չէր հանդգնում անձնատուր լինել կանանց։ Այն ժամանակ նա գնում էր մի առանձնացած անկյուն, կրով ծեփված մի փոքրիկ սենյակ, լուսավորված նեղ պատուհաններով, որտեղ սովորաբար կրծում էր քաղցրավենիքը, ուր ճանճերը խմբերով գալիս էին փշրանքների համար։ Այնտեղ նա փաղաքշում էր ինքն իրեն և մատներով ճխլտում էր ճանճերին ապակու վրա և հարյուրներով սպանում, մինչև որ մատները սկսում էին այնպես սաստիկ դողալ, որ նա անզոր էր լինում շարունակելու իր արյունալի գործը։ Ու նա մի անարգ հաճույք էր զգում այդ դաժան զվարճությունից, որովհետև վավաշոտությունը և դաժանությունը երկու պիղծ քույրեր են։ Նա այդ սենյակից ելնում էր ավելի տխուր, քան առաջ և ամեն ոք, տղամարդ թե կին, փախչում էին, այդ գունատ իշխանից, ասես նա սնվել էր վերքերի բորբոսներով։

Եվ մռայլ իշխանը տանջվում էր, որովհետև չար սիրտը կրծող տանջանք է։


XXVI

Չքնաղագեղ ազնվականուհին մի օր հեռացավ Վայլադոլիդից և ուղևորվեց իր դղյակը՝ Ֆլանդրիա։

Դամմեից անցնելիս, իր գեր մատակարարողի ուղեկցությամբ, նա տեսավ մի հյուղակի պատի մոտ նստած տասնհինգամյա մի տղա, որը պարկապզուկ էր փչում․ նրա դիմաց կանգնած էր մի շիկավուն շուն, որն ըստ երևույթին չէր սիրում այդ նվագը և մելամաղձորեն ոռնում էր։ Արևը պայծառ փայլում էր։ Պատանու կողքին կանգնած էր փոքրիկ սիրունիկ մի աղջիկ, որն անդադար քրքջում էր շան ամեն մի ողբալի ոռնոցի վրա։

Գեղեցկուհին և գեր մատակարարը հյուղակի առջևից անցնելով՝ նայում էին փչող Ուլենշպիգելին, խնդացող Նելեին և ոռնացող Տիտոս Բիբուլոս Շնուֆիուսին։

― Չա՛ր տղա, ― ասաց տիկինը խոսքն ուղղելով Ուլենշպիգելին, ― ինչո՞ւ ես այդպես չարչարում խեղճ շեկլիկին։

Բայց Ուլենշպիգելը նայելով տիկնոջը՝ ավելի քաջաբար ուռցրեց իր պարկապզուկը։ Ու Բիբուլոս Շնաֆիուսը ոռնաց ավելի մելամաղձոտ, և Նելեն քրքջաց ավելի սաստիկ։

Մատակարարը զայրանալով ասաց տիկնոջը՝ մատնացույց անելով Ուլենշպիգելին․

― Եթե ես իմ թրի պատյանով մի քիչ շփեմ այդ անպիտան արարածին, նա կդադարեցնի այս անպատկառ աղմուկը։

Ուլենշպիգելը նայեց մատակարարին, անվանեց նրան Յան Պապզալ՝ նրա հաստ փորի պատճառով և շարունակեց փչել իր պարկապզուկը։ Մատակարարը քայլեց դեպի նա և սպառնաց բռունցքով, բայց Բիբուլոս Շնուֆիուսը հարձակվեց նրա վրա ու կծեց նրա սրունքը․ մատակարարը վախից ընկավ գետնին ու գոռաց։

― Օգնեցե՜ք։

Տիկինը ժպտալով հարցրեց Ուլենշպիգելին․

― Չե՞ս կարող ասել ինձ, տկճոր ածող, թե Դամմեից Դյուդզեելե տանող ճամփան չի՞ փոխվել արդյոք։

Ուլենշպիգելը, առանց նվագը դադարեցնելու, գլուխը թափ տվեց և նայեց տիկնոջը։

― Ինչո՞ւ ես այդպես անթարթ նայում ինձ, ― հարցրեց տիկինը։

Բայց տղան շարունակելով նվագը՝ չռում էր աչքերը, կարծես հափշտակված ու վերացած անպատմելի հիացմունքի մեջ։

Տիկինն ասաց նրան․

― Չես ամաչում, այդքան ջահել, անթարթ նայում ես կանանց։

Ուլենշպիգելը մի քիչ կարմրեց, շարունակեց փչել և ավելի սևեռուն նայեց նրան։

― Ես քեզ հարցրի, ― հարեց տիկինը, ― թե Դամմերից Դյուդզեելե տանող ճանապարհը չի՞ փոխվել արդյոք։

― Նա այլևս չի կանաչում այն օրից ի վեր, երբ դուք զրկեցիք նրան ձեր քայլերից, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դու կառաջնորդե՞ս ինձ, ― ասաց տիկինը։

Բայց Ուլենշպիգելը տեղից չէր շարժվում և շարունակ նայում էր նրան։ Իսկ տիկինը ներողամիտ էր, տեսնելով, որ չարաճճիությունը դեռահաս պատանեկության խաղ է։ Ուլենշպիգելը վեր կացավ և քայլերն ուղղեց դեպի տուն։

― Ո՞ւր ես գնում, ― հարցրեց նա։

― Գնում եմ լավ շորերս հագնելու, ― պատասխանեց տղան։

― Գնա՛, ― ասաց տիկինը։

Նա նստեց դռան շեմքի մոտի նստարանին, մատակարարը՝ նույնպես։ Տիկինը կամեցավ զրուցել Նելեի հետ, բայց Նելեն ոչինչ չպատասխանեց, որովհետև խանդում էր։

Ուլենշպիգելը վերադարձավ մաքուր լվացված, նոր բաճկոնով։ Նա լավ տեսք ուներ իր կիրակնօրյա զգեստով, այդ փոքրիկ երիտասարդը։

― Մի՞թե իրոք գնալու ես այդ գեղեցիկ տիկնոջ հետ, ― հարցրեց նրան Նելեն։

― Շուտով կվերադառնամ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ուզում ես, ես գնամ քո փոխարեն, ― ասաց Նելեն։

― Չէ՛, ճանապարհները ցեխոտ են, ― պատասխանեց նա։

― Ինչո՞ւ, ― հարցրեց տիկինը զայրացած և նույնպես խանդելով, ― ինչո՞ւ, փոքրիկ աղջիկ, չես թողնում, որ նա գա ինձ հետ։

Նելեն ոչինչ չպատասխանեց, բայց արցունքի խոշոր կաթիլներ ցայտեցին նրա աչքերից, և նա տխուր ու զայրացած նայում էր գեղեցիկ տիկնոջը։

Չորսով ճամփա ընկան, տիկինը՝ թագուհու նման հեծած իր ճերմակ, սև թավիշով զարդարված նժույգը, մատակարարը, որի փորը քայլելիս վեր֊վեր էր թռչում, Ուլենշպիգելը՝ տիկնոջ ձիու սանձից բռնած, և Բիբուլոս Շնուֆիուսը, որ քայլում էր նրա կողքից՝ պոչը հպարտորեն ցցած։

Այսպես նրանք ձիավայրերով ճամփորդեցին միառժամանակ, սակայն Ուլենշպիգելի սիրտը հանգիստ չէր․ ձկան նման համր, նա ծծում էր կնդրուկի անուշ բուրմունքը, որ գալիս էր տիկնոջից և աչքի պոչով նայում էր նրա գեղեցիկ զարդարանքներին, թանկարժեք գոհարեղեններին և վզնոցներին, նմանապես նրա չքնաղ դեմքին, փայլուն աչքերին, նրա մերկ պարանոցին և մազերին, որոնք արևի տակ պսպղում էին ոսկե գլխանոցի պես։

― Ինչո՞ւ այդքան քիչ ես խոսում, երիտասա՛րդ, ― հարցրեց տիկինը։

Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Չեմ կարծում, որ լեզուդ այնքան փակ լինի, որ չկարողանա կատարել իմ մի հանձնարարությունը։

― Օրինակ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այստեղ դու պետք է բաժանվես ինձնից և գնաս Կոոլկերկե, քամու հակառակ կողմը, և հայտնես կարմիր ու սև հագնված մի ազնվական պարոնի, որ այսօր ինձ չսպասի, այլ կիրակի, երեկոյան ժամը տասին ինքը գա իմ դղյակը՝ պարսպի գաղտնի դռնով։

― Չեմ գնա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ինչո՞ւ, ― հարցրեց տիկինը։

― Չեմ գնա, ո՛չ, ― կրկնեց Ուլենշպիգելը։

Տիկինն ասաց նրան․

― Ի՞նչն է թելադրում քեզ այդ չոր համառությունը, փոքրիկ չարացած աքլոր։

― Չեմ գնա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ եթե ես քեզ մեկ ֆլորի՞ն տամ։

― Ո՛չ, ― ասաց նա։

― Մեկ դուկա՞տ։

―Ո՛չ։

― Մեկ կարոլուս։

― Ո՛չ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― և սակայն, ― ավելացրեց նա հառաչելով, ― ես կուզենայի, որ մորս քսակում մի ոսկի լիներ, քան մի խեցի։

Տիկինը ժպտաց, հետո հանկարծ գոչեց․

― Ես կորցրել եմ իմ սիրուն քսակը՝ կարված բեհեզից և ասեղնագործված նուրբ մարգարիտներով։ Դամմեում կախված էր դեռ իմ գոտուց։

Ուլենշպիգելը տեղից չշարժվեց, բայց մատակարարը մոտեցավ տիկնոջը։

― Տիկին, ― ասաց նա, ― այդ փոքրիկ ավազակին մի ուղարկեք փնտրելու, ― որովհետև դուք նրան այլևս երբեք չեք տեսնի։

― Ո՞վ կգնա հապա, ― հարցրեց տիկինը։

― Ես, ― պատասխանեց նա, ― չնայած իմ տարիքին։

Եվ գնաց։

Կեսօր էր, անասելի տոթ, չորս կողմը ամայի։ Ուլենշպիգելը ոչինչ չասաց, բայց հանեց իր նոր բաճկոնը և փռեց, որպեսզի տիկինը կարողանա նստել լորենու շվաքին՝ առանց վախենալու խոտի թացությունից։ Նա մնաց կանգնած գեղեցկուհու կողքին՝ հառաչելով։

Տիկինը նայեց նրան և խղճաց այդ երկչոտ պատանուն, հարցնելով, թե նա չհոգնե՞ց արդյոք այդպես կանգնած մնալով իր մատաղահաս սրունքների վրա։ Նա ոչինչ չպատասխանեց, բայց երբ պիտի ընկներ նրա կողքին, տիկինը, իբր թե ուզենալով բռնել տղային, քաշեց նրան իր մերկ պարանոցի վրա, որտեղ նա հանգչեց այնպիսի մեծ բավականությամբ, որ տիկինը անգթություն համարեց նրան առաջարկել ուրիշ բարձ ընտրել իր համար։

Մինչ այդ մատակարարը վերադարձավ և հայտնեց, որ քսակը չէր գտել։

― Ես ինքս գտա, ― պատասխանեց տիկինը, ― երբ ձիուց իջնում էի, որովհետև վայր ընկնելիս կախվել էր ասպանդակից։ Այժմ, ― ասաց նա Ուլենշպիգելին, ― տար մեզ ուղիղ Դյուդզեելե և ասա՛ ինձ քո անունը։

― Իմ պատրոնն է (պաշտպան սուրբը) պարոն սուրբ Տիլբերտը, մի անուն, որ նշանակում է արագոտն՝ լավ բաների հետևից վազելու համար, ազգանունս է Կլաաս և անունս Ուլենշպիգել։ Եթե դուք նայեք իմ հայելու մեջ, կտեսնեք, որ Ֆլանդրիայի բովանդակ երկրում չկա ձեր բուրումնավետ գեղեցկության պես չքնաղ մի ծաղիկ։

Տիկինը շիկնեց գոհունակությունից և ամենևին չբարկացավ Ուլենշպիգելի վրա։

Իսկ Սոոտկինը և Նելեն լալիս էին այդ երկար բացակայության ժամանակ։


XXVII

Երբ Ուլենշպիգելը վերադարձավ Դյուդզեելից, քաղաքի մուտքի մոտ տեսավ Նելեին, որ թիկն տված պատնեշին կրծում էր սև խաղողի մի ողկույզ։ Մեկ առ մեկ փրցնելով հյութալի հատիկները, նա անկասկած զովանում էր ու հաճույք զգում, բայց նրա դեմքի վրա այդ չէր երևում։ Ընդհակառակը, նա թվում էր բարկացած և խաղողի հատիկները պոկում էր մի տեսակ զայրույթով։ Նա այնքան տխուր էր և դեմքն այնքան մտահոգ, թախծոտ և վշտացած, որ Ուլենշպիգելը համակվեց սիրալիր կարեկցությամբ և մոտենալով նրան հետևից՝ համբուրեց ծոծրակը։

Բայց աղջիկը դրա փոխարեն մի լավ ապտակ հասցրեց նրան։

― Ես բան չեմ հասկանում, ― հարեց Ուլենշպիգելը։

Նելեն հեծկլտում էր։

― Նելե՛, ― ասաց նա, ― մի՞թե աղբյուրներն այժմ գյուղերի մուտքի մոտ են շինելու։

― Հեռո՛ւ գնա, ― ասաց նա։

― Բայց ես չեմ կարող գնալ, եթե դու այդպես լաց լինես, սիրունիկս։

― Ես սիրունիկ չեմ, ― ասաց Նելեն, ― և լաց չեմ լինում։

― Չէ՛, լաց չես լինում, բայց քո աչքերից ջուր է գալիս։

― Գնա՛, ― ասաց աղջիկը։

― Չեմ գնա, ― ասաց նա։

Սակայն աղջիկը դողացող թաթիկներով բռնել էր իր գոգնոցը ու ճմրթում էր, թրջելով այն առատ արցունքներով։

― Նելե՛, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը, ― լավ եղանակ շո՞ւտ կլինի։

Ու քաղցր ժպիտով նայեց նրան։

― Ինչո՛ւ ես ինձ հարցնում, ― ասաց աղջիկը։

― Որովհետև, երբ լավ եղանակ է լինում, անձրև չի գալիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Գնա՛ քո գեղեցիկ տիկնոջ մոտ, որ բեհեզյա շրջազգեստ ունի, ― ասաց Նելեն, ― դու նրան բավականին զվարճացրիր։

Այն ժամանակ Ուլենշպիգելը երգեց․

Երբ արցունք է յարս թափում՝
Հազար կտոր է սիրտս լինում․
Մեղր է նա միշտ ծիծաղելիս,
Մարգարիտ է արտասվելիս։
Բայց ես սիրում եմ նրան միշտ։

Ձեզ հրամցնեմ առատ գինի,
Անուշ գինի մեր Լուվենի։
Ձեզ հրամցնեմ կարմիր գինի՝
Երբ որ Նելեն իմ ծիծաղի։

Գռեհի՛կ մարդ, ― ասաց Նելեն, ― դու դեռ ինձ ծաղրո՞ւմ ես։

― Նելե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ես մարդ եմ, բայց ոչ գռեհիկ, որովհետև մեր ազնվական տոհմը, ատենակալների գերդաստանը, իր տոհմանշանի վրա կրում է երեք արծաթյա գավաթներ մուգ գարեջրի ֆոնի վրա։ Նելե, մի՞թե ընդունված է, որ Ֆլանդրիայի երկրում համբյուրներ ցանեն և հնձեն ապտակներ։

― Ես չեմ ուզում խոսել քեզ հետ, ― ասաց նա։

― Որ այդպես է, ինչո՞ւ ես բերանդ բաց անում և ասում այդ։

― Ես չարացած եմ, ― պատասխանեց Նելեն։

Ուլենշպիգելը բռունցքի մի թեթև հարված տվեց նրա մեջքին։

― Պաչի՛ր չար աղջկան, նա քեզ կկծի, ծեծի՛ր չար աղջկան, նա քեզ կօծի։ Օծի՛ր ինձ ուրեմն, Նելե՛, քանի ես քեզ ծեծեցի։

Նելեն շուռ եկավ։ Տղան բացեց թևերը ու նա ընկավ նրա գիրկը դեռևս հեկեկալով ասաց․

― Դու էլ չես գնա այնտեղ, չէ՞ Թի՛լ։

Բայց նա չպատասխանեց, որովհետև զբաղված էր աղջկա խեղճ, դողդոջուն մատները սեղմելով և իր շրթունքներով Նելեի աչքերից թափվող ջերմ արցունքները սրբելով, որ նման էին փոթորկի ժամանակ տեղացող անձրևի խոշոր կաթիլներին։


XXVIII

Այդ ժամանակներում ազնվական քաղաք Գենտը մերժեց վճարել տուրքի իր բաժինը, որ պահանջում էր նրանից իր որդին՝ Կառլոս կայսրը։[6] Նա չէր կարող, որովհետև Կառլոսը սպառել էր նրա ամբողջ դրամը։ Դա մի մեծ ոճրագործություն էր, և նա վճռեց գնալ ու պատժել անձամբ այդ քաղաքը։

Արդ, որդու գավազանը ավելի մեծ ցավ է պատճառում մորը, քան որևէ այլ հարված։

Նրա թշնամին՝ Ֆրանսուա Երկայնաքիթը առաջարկեց նրան անցել Ֆրանսիայի հողով։ Կառլոսն այդպես էլ արեց, և փոխանակ այնտեղ նրան գերի վերցնելու՝ մեծարեցին կայսերական պատիվներով։ Դա վեհափառական համաձայնություն է իշխանների միջև՝ օգնել իրար ընդդեմ ժողովուրդների։

Կառլոսը երկար ժամանակ կանգ առավ Վալանսիենում, առանց բարկության նշաններ ցույց տալու։ Գենտը, նրա մայրը, ապրում էր աներկյուղ, հավատալով, որ որդին կների իրեն իրավունքի համաձայն վարվելու համար։

Կառլոսը չորս հազար ձիավորով հասավ քաղաքի պարիսպներին։ Նրա հետ էին Ալբայի դուքսը, ինչպես նաև Օրանժի իշխանը։ Հասարակ ժողովուրդը և մանր արհեստավորները կուզենային արգելել որդիական այդ այցելությունը և ոտքի հանել ութսուն հազար քաղաքաբնակների ու գյուղականների, բայց hooghpoorters կոչված խոշոր քաղքենիները դրան հակառակվեցին՝ վախենալով ռամիկների գերակշռությունից։ Գենտը այդպիսով կարող էր մաս֊մաս բրդել իր որդուն և նրա չորս հազար այրուձին, բայց քաղաքը սիրում էր նրան և նույնիսկ մանր արհեստավորներն սկսել էին վստահություն տածել։

Կառլոսը նույնպես սիրում էր նրան, բայց այն դրամի համար, որ դիզել էր նրանցից իր արկղներում և ուզում էր էլի ունենալ։

Տեր դառնալով քաղաքին՝ նա ամեն տեղ հաստատեց զինվորական պահակակետեր և հրամայեց, որ Գենտում գիշեր ու ցերեկ շրջեն պահակախմբերը։ Հետո մեծ հանդիսավորությամբ նա արձակեց քաղաքի դատավճիռը։

Քաղաքի մեծամեծները պարանը վզներին ներկայացան նրա գահի առաջ՝ հրապարակավ խոստովանելու իրենց հանցանքը և թողություն խնդրելու։ Գենտը հայտարարվեց հանցավոր՝ ծանրագույն ոճիրների մեջ, այն է՝ նենգություն, ուխտադրժություն, խռովություն, ապստամբություն և պետական դավաճանություն։ Կայսրը չեղյալ հայտարարեց բոլոր և ամեն տեսակի առանձնաշնորհումները, իրավունքները, արտոնությունները, սովորությունները և կարգերը՝ հրամայելով և պարտադրելով ապագայի համար, ասես աստված լիներ, որ այսուհետև իր հաջորդները իշխանության գլուխ բարձրանալով պետք է երդվեին ոչինչ չպահպանել, բացի ճորտության արտոնությունից՝ caroline concession ― իր կողմից շնորհված այդ քաղաքին։

Նա հիմնահատակ կործանել տվեց Սեն֊Բավոնի աբբայարանը, նրա տեղը կառուցել տվեց մի ամրոց, որտեղից հնարավոր լիներ ըստ հաճույս, արկերով պատառոտել իր մոր՝ հարազատ քաղաքի կուրծքը։

Որպես ժառանգելու շտապող բարի որդի, նա գրավեց Գենտի ողջ կայքը, եկամուտները, տները, հրետանին, ռազմամթերքը։

Գտնելով, որ քաղաքը շատ լավ է պաշտպանված, նա քանդել տվեց Կարմիր աշտարակը, Քարադոդոշի բուրգը, Բրաամպոորտը, Ստինպոորտը, Վաալպորտը, Կետելպոորտը և շատ այլ դարպասներ, բոլորն էլ կառուցված և նրբորեն քանդակված, որպես քարակերտ գոհարեղեն։

Այնուհետև, երբ օտարները գալիս էին Գենտ, հարց էին տալիս միմյանց․

― Այս ավերակ և տխուր քաղա՞քն է, որի մասին հրաշքներ էին պատմում։

Իսկ գենտցիները պատասխանում էին․

― Կառլոս կայսրը քանդեց քաղաքի թանկագին գոտին։

Եվ այս ասելով, նրանք ամոթ ու զայրույթ էին զգում։ Իսկ դարպասների փլատակներից կայսրը աղյուսներ էր հանում իր բերդի համար։

Նա ուզում էր, որ Գենտն աղքատանա, որովհետև այդպիսով քաղաքն անզոր կլիներ իր աշխատանքով, արդյունագործությամբ ու դրամով դիմադրելու իր նպատակներին։ Նա կարգադրեց նրան վճարելու չմոռացած տուրքը՝ չորս հարյուր հազար ոսկի ֆլորին և բացի այդ, հարյուր հիսուն հազար ոսկի միանվագ և տարեկան վեց հազար ոսկի որպես մշտնջենական հարկ։ Քաղաքը մի ժամանակ նրան դրամ էր փոխ տվել, կայսրը պարտավոր էր վճարել քաղաքին տարեկան հարյուր հիսուն լիվի ռենտա։ Նա բռնի ուժով ստիպեց վերադարձնել պարտամուրհակները, և այդպիսով վճարելով իր պարտքը՝ նա հարստացավ աներկբայորեն։

Գենտը շատ անգամ էր սիրել ու օգնել նրան, բայց նա դաշույնը մխեց նրա կուրծքը՝ այնտեղից արյուն հանելու, որովհետև բավականաչափ կաթ չէր գտել այնտեղ։

Հետո նա նայեց «Ռոլանդին», քաղաքի գեղեցիկ զանգին, և հրամայեց կախել նրա լեզվակից այն մարդուն, որն ահազանգ էր հնչել՝ քաղաքին կոչ անելով պաշտպանել իր իրավունքը։ Նա ամենևին չգթաց «Ռոլանդին», իր հպարտ զանգին, որը ղողանջում էր ինքն իր մասին․

Երբ հնչեմ՝ նշան է դա հրդեհի,
Երբ ղողանջեմ՝ նշան է դա փոթորկի,
Որ պայթել է քաղցրիկ երկրում Ֆլանդրիայի։

Գտնելով, որ իր մայրը շատ բարձր է խոսում, նա վերացրեց զանգը։ Ու տափարակ երկրի մարդիկ ասացին, թե Գենտը մեռած է, որովհետև իր որդին երկաթե աքցանով պոկել է նրա լեզուն։


XXIX

Գարնան պայծառ և հովասուն օրեր էին, երբ երկիրը սեր էր շնչում։ Սոոտկինը բաց լուսամուտի առաջ կարում էր, Կլաասը քթի տակ մի երգ էր մրմնջում, մինչդեռ Ուլենշպիգելը Տիտոս Բիբուլոս Շնուֆիուսի գլխին դատավորի գդակ էր դրել։ Շունը թաթերը խաղացնում էր, կարծես ցանկանալով դատավճիռ արձակել, բայց գդակից ազատվելու համար էր դա։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը փակեց լուսամուտը, վազեց սենյակ, ցատկեց աթոռների և սեղանների վրա, ձեռքերը մեկնած դեպի առաստաղը։ Սոոտկինը և Կլաասը տեսան, որ նա այդպես չարչարվում է, որպեսզի բռնի մի սիրուն փոքրիկ թռչուն, որը վախից ծվծվալով և դողդողացող թևերով կուչ էր եկել առաստաղի մի անկյունում, գերանին կպած։

Ուլենշպիգելը նրան բռնելու վրա էր, երբ Կլաասը աշխուժորեն ասաց նրան․

― Ինչո՞ւ ես այդպես թռչկոտում։

― Որպեսզի բռնեմ, դնեմ վանդակի մեջ, հատիկներ տամ և երգել սովորեցնեմ ինձ համար, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Սակայն թռչնիկը անձկությունից ճչալով թռչկոտում էր սենյակում, գլուխը խփելով լուսամուտի փեղկերին։

Ուլենշպիգելը շարունակում էր ցատկոտել, բայց Կլաասը իր ձեռքը ծանրորեն դրեց նրա ուսին։

― Բռնի՛ր նրան, ― ասաց նա, ― դի՛ր վանդակի մեջ, թող երգի քեզ համար, բայց ես էլ քեզ կփակեմ երկաթե ձողերով մի վանդակի մեջ ու երգել կտամ։ Դու սիրում ես վազել, բայց չես կարող, ստվերի մեջ կմնաս՝ երբ ցուրտ լինի, արևի տակ՝ երբ շոգես։ Հետո մի կիրակի օր մենք դուրս կգանք տնից, մոռանալով քեզ ուտելիք տալ, և կվերադառնանք միայն հինգշաբթի օրը և վերադարձին Թիլին կգտնենք մեռած սովից, բոլորովին սառած։

Սոոտկինը լալիս էր, Ուլենշպիգելը խոյացավ։

― Ի՞նչ ես անում, ― հարցրեց Կլաասը։

― Լուսամուտ եմ բաց անում թռչունի համար, ― պատասխանեց նա։

Արդարև թռչունը, որ կարմրակատար էր, թռավ լուսամուտից դուրս և մի ուրախ ճիչ արձակելով նետի պես սլացավ օդի մեջ, հետո գնաց թառելու մոտակա խնձորենու վրա, կտուցով հարթեց իր թևերը, թափ տվեց փետուրները և չարացած, թռչնի իր լեզվով սկսեց նախատել Ուլենշպիգելին։

Այն ժամանակ Կլաասն ասաց նրան․

― Որդի՛ս, մի՛ զրկիր երբեք մարդուն կամ անասունին իր ազատությունից, որը մեծագույն բարիքն է այս աշխարհի վրա։ Թո՛ղ ամեն ոք գնա արևի տակ, երբ մրսում է, ստվերի մեջ՝ երբ շոգում է։ Ու թող աստված դատի Նորին մեծությանը, որ շղթայել է ազատ հավատը Ֆլանդրիայի երկրում, ազնվական քաղաք Գենտը փակել է ստրկության մեջ։


XXX

Ֆիլիպը ամուսնացել էր Պորտուգալիայի Մարիա իշխանուհու հետ, որի կալվածները միացրեց Իսպանիայի թագին։ Նրանից նա ունեցավ դոն Կառլոսը, դաժան խելագարը։ Բայց նա չէր սիրում իր կնոջը։

Թագուհին հիվանդացել էր ծննդաբերության հետևանքով։ Նա պառկած էր անկողնում, կողքին ունենալով պալատական տիկիններ, որոնց մեջ՝ Ալբայի դքսուհին։

Ֆիլիպը հաճախ մենակ էր թողնում կնոջը և գնում դիտելու, թե ինչպես են այրում հերետիկոսներին։ Բոլոր պալատականները հետևում էին նրա օրինակին, ինչպես նաև Ալբայի դքսուհին, թագուհու ազնվատոհմ հիվանդապահուհին։

Այդ ժամանակ ինկվիզիցիայի պաշտոնյաները բռնել էին ֆլամանդացի մի անդրիագործի, դավանությամբ կաթոլիկ, որովհետև մի վանական մերժել էր վճարել նրան տիրամոր փայտե արձանի համար պայմանավորված գինը, և քանդակագործը դուրով խփել էր արձանի դեմքին՝ ասելով, որ գերադասում է ոչնչացնել իր աշխատանքը, քան թե ծախել այն ստոր արժեքով։

Վանականի կողմից նա մեղադրվեց որպես պատկերաբեկ հերետիկոս, ենթարկվեց անլուր չարչարանքի և դատապարտվեց ողջ֊ողջ այրվելու։

Չարչարանքի ընթացքում այրել էին նրա ոտքի ներբանները, և բանտից դեպի խարույկ տանող ճանապարհին, san benito֊ով[7] ծածկված, նա գոռում էր․

― Կտրե՛ք ոտքերս, կտրե՛ք ոտքերս։

Ու Ֆիլիպը հեռվից լսելով այդ աղաղակը՝ հրճվում էր, բայց բնավ չէր ծիծաղում։

Մարիա թագուհու պալատական տիկինները թողին նրան անկողնում և գնացին մահապատժին ներկա լինելու․ նրանց հետևեց Ալբայի դքսուհին, որը լսելով անդրիագործի ճիճերը՝ ցանկացավ դիտել այդ տեսարանը և մենակ թողեց թագուհուն։

Ֆիլիպը, նրա բարձրաստիճան սպասավորները, իշխանները, կոմսերը, ասպետները և տիկինները ներկա էին։ Անդրիագործին երկար շղթայով կապեցին մի սյունի, որը ցցված էր չոր դարմանի և ցախի խրձերից կազմված բոցավառ մի շրջանակի կենտրոնում, որպեսզի դատապարտվածը կարողանա հեռու մնալ բարկ կրակից և խորովվի դանդաղորեն։

Ու նայում էին նրան հետաքրքրությամբ, թե ինչպես համարյա մերկ այդ մարդը հավաքելով իր հոգու ուժերը՝ պետք է դիմանա անտանելի կրակին։

Այդ ժամանակ Մարիա թագուհին ծարավ զգաց ծննդաբերության անկողնում։ Ափսեի վրա տեսավ սեխի կես մասը։ Անկողնուց ելնելով, քարշ եկավ մինչև այդ ափսեն և վերցնելով սեխը՝ ամբողջը կերավ։

Հետո սառը սեխից ցուրտ զգալով՝ սկսեց դողալ ու քրտնել, թուլացած ընկավ հատակին, չկարողանալով տեղից շարժվել։

― Ա՜խ, ― հառաչում էր նա, ― ես կտաքանայի, եթե մեկն ինձ պառկեցներ անկողնում։

Հանկարծ նա լսեց թշվառ անդրիագործի աղաղակը։

― Կտրե՛ք ոտքերս։

― Օ՛, այդ շո՞ւն է արդյոք, որ ոռնալով ինձ մահ է գուշակում, ― ասաց թագուհին։

Այդ րոպեին քանդակագործն իր շուրջը տեսնելով լոկ իսպանացիների թշնամական դեմքեր՝ մտածեց Ֆլանդրիայի, այդ առնական երկրի մասին, թեևերը խաչաձևեց և հետևից քարշ տալով երկար շղթան, մոտեցավ ծղոտի և ցախի բոցավառ խուրձերին և կանգնելով նրանց վրա, բացականչեց․

― Ահա այսպես են մեռնում ֆլամանդացիկ իսպանական դահիճների դիմաց։ Կտրե՛ք ոտքերը․ բայց ոչ թե իմ, այլ նրանց, որպեսզի չվազեն մարդասպանության։ Կեցցե՜ Ֆլանդրիան, հավերժական Ֆլանդրիան։

Ու նա մեռավ։

Մարիա թագուհին դողդողում էր ամբողջ մարմնով․ նա լաց եղավ, ատամները խփվում էին իրար մոտակա մահվան սարսուռից, և նա ասաց՝ մեկնելով ոտքերն ու ձեռքերը․

― Պառկեցրե՛ք ինձ իմ անկողնում, ես ուզում եմ տաքանալ։

Ու նա մեռավ։

Եվ այսպես, բարի կախարդուհի Կատլինի գուշակության համաձայն, Ֆիլիպը սփռում էր ամենուրեք մահ, արյուն և արտասուք։


XXXI

Իսկ Ուլենշպիգելը և Նելեն սիրում էին միմյանց։

Ապրիլի վերջն էր, ծառերը ծաղկել էին, բոլոր բույսերը հյութով լցված սպասում էին մայիսին, որը գալիս էր երկրի վրա սիրամարգի պես գունզգույն, որպես ծաղկեփունջ հոտավետ, ու երգել տալիս սոխակներին այգիներում։

Հաճախ Ուլենշպիգելն ու Նելեն երկուսով թափառում էին ճամփաներում։ Նելեն բռնում էր Ուլենշպիգելի թևը ու իր երկու ձեռքերով կարչում նրանից։ Ուլենշպիգելը հաճույք էր զգում այդ զվարճությունից և հաճախ իր թևով գրկում էր Նելեի մեջքը, որպեսզի, ինչպես ասում էր պահի նրան։ Ու աղջիկը երջանիկ էր, բայց բնավ չէր խոսում։

Հովը մեղմորեն տարածում էր ճամփաների վրա մարգագետինների բույրը, ծովը հեռվում մռնչում էր ծուլորեն արևի տակ։ Ուլենշպիգելը հպարտ էր փոքրիկ սատանայի պես, իսկ Նելեն՝ հրճվանքից ամոթխած դրախտի փոքրիկ սրբուհու նման։

Նա հենում էր գլուխը Ուլենշպիգելի ուսին, իսկ տղան բռնելով նրա ձեռքերը՝ քայլելիս համբուրում էր նրա ճակատը, այտերը և գողտրիկ բերանը։ Բայց Նելեն ոչինչ չէր ասում։

Մի քանի ժամ անց նրանք շոգում էին և ծարավում, կաթ էին խմում մի գյուղացու տանը, բայց այդ նրանց չէր զովացնում։

Ու նրանք նստում էին զառիթափի եզերքին, կանաչի վրա։ Նելեն բոլորովին գունատ էր ու մտախոհ։ Ուլենշպիգելը երկյուղով նայում էր նրան․

― Դու տխո՞ւր ես, ― ասում էր աղջիկը։

― Այո, ― ասում էր նա։

― Ինչո՞ւ, ― հարցնում էր Նելեն։

― Չգիտեմ, ― պատասխանում էր նա, ― բայց այս ծաղկած խնձորենիներն ու բալենիները, այս գաղջ օդը կարծես բեռնավորված կայծակների հրով, մարգերում փթթած այս մարգարտածաղիկները, մեր այգում ցանկապատի վրա բացված փշածաղիկը, բոլորովին ճերմակ․․․ Ո՞վ կասի ինձ, թե ինչու եմ այսպես հուզված և միշտ պատրաստ մեռնելու կամ ննջելու։ Սիրտս այնքան ուժգին է խփում, երբ լսում եմ ծառերի մեջ արթնացող թռչունների ձայնը և նայում եմ վերադարձող ծիծեռնակներին․ այն ժամանակ ես ուզում եմ գնալ ավելի հեռուն, քան արևն ու լուսինը։ Մեկ տաք եմ զգում, մեկ ցուրտ, ա՜խ Նելե, ես կուզեի այս աշխարհից չլինել այլևս կամ հազար կյանք բաշխել նրան, ով ինձ սիրե․․․

Սակայն Նելեն չէր խոսում, նա ժպտում էր հաճույքից և նայում Ուլենշպիգելին։


XXXII

Մեռելոցի տոնի օրը Ուլենշպիգելը իր տարիքի մի քանի ստահակների հետ միասին դուրս եկավ Մայր֊աստվածածնի տաճարից։ Լամմե Գուդզակը մոլորվել էր նրանց մեջ, ինչպես մի գառնուկ գայլերի ոհմակում։

Լամմեն առատորեն վճարեց նրանց բոլորի խմած գարեջրի գինը, որովհետև նրա մայրը ամեն կիրակի և տոն օրերին տալիս էր նրան երեք պատար։

Ընկերներով նրանք գնացին in den Rooden Schildt «Կարմիր վահան» գարեջրատունը, Յան վան Լիբեկի մոտ, որը նրանց մատուցեց Կուրտրեի dobbel-koollaert:[8]

Երբ խմիչքը նրանց գլուխը տաքացրեց, խոսեցին աղոթքների մասին․ Ուլենշպիգելը հայտարարեց կտրուկ կերպով, որ մեռելոցի տոնի պատարագները օգուտ են բերում միայն իրենց՝ քահանաներին։

Բայց խմբի մեջ մի հուդա կար, որը մատնեց Ուլենշպիգելին որպես հերետիկոսի։ Հակառակ Սոոտկինի արցունքներին և Կլաասի աղաչանքներին, Ուլենշպիգելը բռնվեց և բանտարկվեց։ Նա մի ամիս և երեք օր փակված մնաց վանդակապատ մի նկուղի մեջ, առանց ոչ ոքի տեսնելու։ Բանտապանը ուտում էր նրա բաժին ուտելիքի երեք քառորդը։ Մինչ այդ տեղեկություններ հավաքեցին նրա լավ կամ վատ վարքի մասին։ Պարզվեց միայն, որ դա մի չարաճճի ծաղրաբան է, մերձավորներին անընդհատ հեգնող, բայց ամենևին չի չարախոսել մեծապատիվ աստծուն, համեստափայլ տիկին աստվածամորը և ոչ էլ պատվարժան այրերին։ Ուստի դատավճիռը մեղմ եղավ, որովհետև նրա երեսը կարող էին խարանել շիկացած երկաթով և մտրակով ծեծել արյունելու չափ։

Նկատի առնելով նրա անչափահաս տարիքը՝ դատավորները նրան դատապարտեցին շապկանց, ոտաբոբիկ և գլխաբաց քայլելու քահանաների հետևից, ձեռքին մոմ բռնած եկեղեցուց դուրս եկող առաջին թափորի մեջտեղում։

Համբարձման տոնի օրն էր այդ։

Երբ թափորը վերադառնար, նա պարտավոր էր կանգնել եկեղեցու գավթում և բարձրաձայն ասել․

― Շնորհապարտ եմ քեզ, ո՛վ տեր Հիսուս, շնորհապարտ եմ ձեզ, ո՛վ քահանայք։ Նրանց աղոթքները քաղցր են քավարանի հոգիներին, նաև զովարար, քանզի յուրաքանչյուր «Ողջյունը» մի դույլ ջուր է, որ թափվում է նրանց մեջքին և յուրաքանչյուր «Հայր մերը» մի ամբողջ տաշտ։

Ու ժողովուրդը լսում էր նրան մեծ բարեպաշտությամբ, ոչ առանց քմծիծաղի։

Հոգեգալստյան տոնին Ուլենշպիգելը պարտավոր եղավ նորից հետևել թափորին․ նա միայն շապիկով էր, գլխաբաց, ոտաբոբոիկ և ձեռքին մոմ բռնած։ Վերադարձին, եկեղեցու գավթում կանգնած և երկյուղածությամբ բռնելով կերոնը՝ ոչ առանց մի քանի ծամածռություններ անելու, նա հստակ և բարձր ձայնով ասաց․

― Եթե քրիստոնյաների աղոթքները մեծ սփոփանք են քավարանի հոգիների համար, ապա Աստվածամոր տաճարի ավագերեցի, բոլոր առաքինությունների մեջ կատարյալ այդ սուրբ մարդու աղոթքներն այնքան լավ են ամոքում այրող կրակի տանջանքները, որ վերջինս մեկեն փոխակերպվում է օշարակի։ Բայց դահիճ սատանաները ոչ մի կաթիլ բաժին չեն ստանում այդ խմիչքից։

Եվ ժողովուրդը երկյուղածությամբ լսում էր ոչ առանց քմծիծաղի, ու ավագերեցը հաճույքից ժպտում էր բարեգթորեն։

Հետո Ուլենշպիգելին երեք տարով վտարեցին Ֆլանդրիայի հողից պայմանով, որ ուխտի գնա Հռոմ և այնտեղից վերադառնա պապից մեղաց թողություն ստանալով։

Կլաասն ստիպվեց երեք ֆլորին վճարել այդ դատավճռի համար և մի ֆլորին ևս իր որդուն՝ տալով նրան իր ուխտավորի զգեստը։

Ուլենշպիգելի սիրտը տակնուվրա եղավ հրաժեշտի օրը, երբ նա գրկում էր Կլաասին և իր դժբախտ մորը՝ Սոոտիկինին, որն առատ արցունք է թափում։ Նրանք ուղեկցեցին նրան քաղաքից բավական հեռու, շատ քաղաքացիների և քաղաքացուհիների հետ միասին։

Տուն վերադառնալով Կլաասն ասաց կնոջը․

― Ա՜յ կին, շատ անգութ բան է մի քանի խենթ ու խելառ խոսքի համար այդքան խիստ պատժի դատապարտել այդպիսի ջահել մի տղայի։

― Դու լալիս ես, ա՜յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը, ― դու նրան սիրում ես ավելի, քան ցույց ես տալիս, որովհետև փղձկում ես տղամարդու հեկեկանքներով, որոնք նման են առյուծի ողբին։

Բայց նա ոչինչ չպատասխանեց։

Նելեն թաքնվել էր մարագում, որպեսզի ոչ ոք չտեսնի իր լացը Ուլենշպիգելի համար։ Նա հեռվից հետևում էր Սոոտկինին և Կլաասին, քաղաքացիներին ու քաղաքացուհիներին․ երբ տեսավ, որ իր բարեկամը մենակ հեռանում է, վազեց նրա մոտ և փաթաթվեց նրան ասելով․

― Դու այնտեղ այնքա՜ն գեղեցիկ տիկիններ կգտնես։

― Գեղեցիկ, չգիտեմ, բայց քեզ նման թարմ՝ ո՛չ, որովհետև արևը նրանց բոլորին տապակել է։

Նրանք երկար ժամանակ միասին քայլեցին։ Ուլենշպիգելը մտախոհ էր, միայն երբեմն֊երբեմն ասում էր․

― Ես կստիպեմ նրանց վճարել մեռելների պատարագի ծախսը։

― Ի՞նչ պատարագ, և ո՞վ է վճարելու, ― հարցնում էր Նելեն։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց այսպես․

― Բոլոր ավագերեցները, երեցները, տիրացուները, ժամկոչները և այլ բարձրաստիճան և ցածրաստիճան սևազգեստները, որոնք կերակրում են մեզ խաբեբայություններով։ Եթե ես ուժեղ աշխատավոր լինեի, նրանք, ինձ ուխտավոր դարձնելով, կգողանային իմ երեք տարվա աշխատանքի պտուղը։ Բայց խեղճ Կլաասն է վճարողը։ Նրանք հարյուրապատիկ կհատուցեն ինձ այդ երեք տարվա համար, և ես իրենց իսկ փողով նրանց համար կերգեմ մեռելոց հոգեհանգիստը։

― Ո՛չ, ոչ Թի՛լ, խոհեմ եղի՛ր։ Նրանք քեզ ողջ֊ողջ կայրեն, ― ասում էր Նելեն։

― Ես անկիզելի եմ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Ու նրանք բաժանվեցին՝ աղջիկը հեկեկալով, իսկ տղան՝ խոցված ու չարացած։


XXXIII

Բրյուգգեով անցնելիս չորեքշաբթի օրվա տոնավաճառում նա տեսավ մի կնոջ, որին ման էին ածում դահիճն ու իր սպասավորները, և ուրիշ կանանց մի մեծ բազմություն, որը շրջապատելով նրանց՝ կեղտոտ հայհոյանքների տարափ էր թափում այդ կնոջ գլխին։

Ուլենշպիգելը նկատեց, որ նրա շրջազգեստի վրա կարված էին կարմրագույն կերպասի կարկատաններ և վզից կախված էր արդարադատության քարը երկաթյա շղթայով։ Ուլենշպիգելը հասկացավ, որ այդ կինը վաճառել է իր աղջիկների թարմ մարմինը՝ օգուտ քաղելու նպատակով։ Նրան հայտնեցին, որ կնոջ անունը Վառվառա է, ամուսնացած է ոմն Յասուն Դարյուի հետ, և այդ զգեստավորումով պետք է շրջի հրապարակից հրապարակ, մինչև նորից վերադառնա Մեծ շուկան, որտեղ պետք է բարձրանա նրա համար արդեն կառուցված կառափնատը։ Ուլենշպիգելը գոռգոռացող բազմության հետ հետևեց նրան։ Երբ վերադարձան Մեծ շուկան, կնոջը կանգնեցրին կառափնատի վրա, կապեցին սյունին, և դահիճը նրա առջև դրեց մի փունչ խոտ և մի կտոր հող, որը գերեզման էր նշանակում։

Ուլենշպիգելին ասացին նաև, որ կնոջը նախապես նաև մտրակել էին բանտում։

Շարունակելով ճանապարհը, Ուլենշպիգելը հանդիպեց Հենրի Մարիշալին, մի անպիտան դատարկապորտի, որին կախել էին Իպրի իշխանութայն մեջ և որի վզի վրա դեռևս երևում էին պարանի հետքերը։ Իր ասելով նա ազատվել էր մահապատժից օդում ճոճվելիս, երբ աղոթել էր Հալի աստվածամորը այնպիսի ջերմեռանդությամբ, որ դատավորների և պաշտոնյաների հեռանալուց հետո պարանը հրաշքով կտրվել էր, և նա գետին էր ընկե ողջ և առողջ։

Բայց Ուլենշպիգելը հետո իմացավ, որ թոկից ազատված այդ դատարկապորտը կեղծ Հենրի Մարիշալն էր, որին թույլ էին տալիս շրջել դես ու դեն և տարածել իր սուտը, որովհետև նա ուներ Հալի աստվածամոր տաճարի ավագերեցի կողմից ստորագրված մի մագաղաթ֊արտոնագիր։ Ավագերեցը տեսել էր, որ այդ Հենրի Մարիշալի պատմած առասպելի պատճառով իր եկեղեցում սկսում են խռնվել և իրեն լավ վճարում են բոլոր նրանք, ովքեր հեռվից կամ մոտիկից կախաղանի հոտ են առնում։ Ու երկար ժամանակ Հալի աստվածամոր տաճարը կոչվեց կախվողների Տիրամոր տաճար։


XXXIV

Այդ ժամանակ ինկվիզիտորներն ու աստվածաբանները երկրորդ անգամ ներկայացան Կառլոս կայսրին և ասացին նրան․

― Եկեղեցին կործանվում է, նրա հեղինակությունն արհամարված է․ եթե կայսրը այդքան փառավոր հաղթանակներ է տարել, նա այդ պարտական է կաթոլիկության աղոթքներին, որը բարձր է պահում իր գահի վրա կայսերական զորությունը։

Իսպանական մի արքեպիսկոպոս պահանջեց, որ կտրեն վեց հազար գլուխ կամ այրեն նույնքան մարմին, որպեսզի Նիդեռլանդիայում արմատախիլ արվի լյուտարական պիղծ հերետիկոսությունը։ Նորին սրբազան վեհափառությունը գտավ, որ այդ բավական չէ։

Խեղճ Ուլենշպիգելը որտեղից որ անցնում էր ահաբեկված, տեսնում էր միայն կտրված գլուխներ սյուների վրա, երիտասարդ աղջիկնեեր, որոնց պարկերի մեջ դրած ողջ֊ողջ նետում էին գետը, մերկ տղամարդիկ՝ պառկած տանջանիվների վրա՝ կրելով երկաթյա ձողերի սաստիկ հարվածներ, կանայք՝ փոսերի մեջ, վրան հող լցված, և դահիճը նրանց կրծքի վրա պարելիս, որպեսզի ջարդի այն։ Սակայն զղջացող տղամարդկանց և կանանց խոստովանահայրերը նախապես վաստակում էին ամեն անգամ տասներկու սոլ։

Լյուվենում նա տեսավ դահիճների, որոնք միանգամից այրում էին երեսուն լյութերականների և խառույկը վառում էին թնդանոթի վառոդով։ Լիմբուրգում նա տեսավ մի ընտանիք՝ տղամարդիկ և կանայք, աղջիկներ և փեսաներ, որոնք մահապատժի էին գնում սաղմոս երգելով։ Մի ծերունի գոռում էր այրվելիս։

Եվ Ուլենշպիգելը ահից և վշտից ընկճված՝ քայլում էր դժբախտ երկրի ճամփաներով։


XXXV

Դաշտում նա թափահարում էր իրեն թռչնի նման, ինչպես շղթայից արձակված մի շուն, և նրա սիրտը ամրապնդվում էր ծառերի, մարգերի և պայծառ արևի տեսքից։

Երեք օր քայլելուց հետո նա հասավ Բրյուսելի շրջակայքը, Ուկլի մեծ ավանը։ «Շեփոր» պանդոկի առջևից անցնելիս, նրա հոտոտելիքը շոյվեց տապակածի աստվածային բույրով։ Նա հարցրեց մի փոքրիկ մուրացկանի, որ քիթը տնկած օդում՝ վայելում էր խորտիկների այդ անուշ բուրմունքը ― թե ո՞ւմ պատվին է երկինք բարձրանում այդ տոնական խնկարկությունը։ Սա պատասխանեց, որ «Գեր Մռութ» միաբանության եղբայրները երեկոյան ժամերգությունից հետո պետք է հավաքվեին տոնելու համայնքի ազատագրումը, որ կատարվել էր կանանց և փոքրիկ աղջիկների ձեռքով հին ժամանակներում։

Ուլենշպիգելը հեռվից տեսավ մի ձող, որի ծայրին թառել էր մի թութակ, իսկ նրա շուրջը՝ աղեղներով զինված տանտիկիններ, և հարցրեց, թե վաղուց է, որ կանայք նույնպես աղեղնավորներ են դարձել։

Խորտիկների բույրը վայելող մուրացկանը պատասխանեց, որ բարի դուքսի օրով նույն այդ աղեղները Ուկլի կանանց ձեռքում հարյուրից ավելի ավազակների էին կյանքից զրկել։

Ուլենշպիգելն ուզեց ավելին իմանալ, բայց մուրացկանն ասաց, որ այլևս չի խոսելու, որովհետև քաղցած է ու ծարավ, բայց կխոսի մի պայմանով, որ նա մի պատար վճարի իրեն ուտելու և խմելու համար։ Ուլենշպիգելը կարեկցելով կատարեց նրա ցանկությունը։

Հենց որ մուրացկանը դրամն ստացավ, մտավ «Շեփոր» պանդոկը, ինչպես աղվեսը՝ հավաբուն, ու վերադարձավ այնտեղից հաղթական, ձեռքին երշիկի կեսը և հացի մի մեծ կտոր։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը լսեց թմբուկների և ջութակների քաղցր նվագ և տեսավ մի մեծ խումբ պարող կանայք և նրանց մեջ մի գեղեցիկ տանտիկին՝ վզին ոսկե շղթա։

Մուրացկանը, որ կշտանալու հաճույքից ծիծաղում էր, ասաց Ուլենշպիգելին, որ այդ ջահել ու սիրուն տանտիկինը նետաձգության թագուհին է՝ Միետիե անունով, համայնքի ատենակալ պարոն Ռենոնկելի կինը։ Հետո նա Ուլենշպիգելից խնդրեց վեց լիար՝ խմիչքի համար։ Ուլենշպիգելը տվեց։ Այսպես ուտելով և խմելով մուրացկանը նստեց իր տեղը՝ արևի տակ և սկսեց ատամները քչփորել եղունգներով։

Երբ աղեղնավոր կանայք նկատեցին Ուլենշպիգելին ուխտավորի զգեստով, սկսեցին պարել նրա շուրջը և ասել․

― Բարև՛ քեզ, սիրո՛ւն ուխտավոր, հեռվի՞ց ես գալիս, ջահե՛լ ուխտավոր։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Գալիս եմ Ֆլանդրիայի գեղեցիկ երկրից, ուր առատ են սիրահար աղջիկները։

Ու նա տխրելով մտածում էր Նելեի մասին։

― Ի՞նչ է եղել քո հանցանքը, ― հարցրին նրանք, դադարելով պարելուց։

― Այնքան մեծ է, որ ես չեմ համարձակվում խոստովանել, ― ասաց նա, ― բայց ունեմ նաև ուրիշ բաներ, որոնք ամենևին փոքր չեն։

Կանայք ժպտացին և հարցրին, թե ինչու նա ճանապարհորդում է ուխտավորի գավազանը ձեռքին, մուրացկանի պարկը ուսին։

― Որովհետև ասել եմ, ― պատասխանեց նա, մի փոքր ստելով, ― թե մեռելոց պատարագները ձեռնտու են տերտերներին։

― Դրանք հնչուն դրամներ են բերում նրանց, բայց օգտավետ են քավարանի հոգիներին, ― ասացին նրանք։

― Ես այնտեղ չեմ եղել, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ոզո՞ւմ ես սեղան նստել մեզ հետ, ուխտավո՛ր, ― հարցրեց նրան ամենասիրուն աղեղնավորուհին։

― Ուզում եմ ուտել ձեզ հետ, ուտել քեզ և բոլոր մյուսներին հերթով, որովհետև դուք արքայական պատառներ եք, ավելի քաղցրահամ, քան դրախտահավը, մոշահավը և կտցարը։

― Աստված պահի քեզ, այդ թռչունները գին չունեն։

― Ինչպես դու բոլորդ, անուշիկներ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այո, բայց մենք ծախու չենք։

― Իսկ տալո՞ւ, ― հարցրեց նա։

― Այո, ― պատասխանեցին նրանք, ― տալու հարվածներ չափից շատ համարձակներին․․․ Եվ եթե պետք լինի, մենք քեզ կծեծենք ինչպես հացահատիկի աղուն։

― Հրաժարվում եմ, ― ասաց նա։

― Դե գնանք ուտելու, ― առաջարկեցին նրանք։

Նա հետևեց նրանց դեպի պանդոկի բակը, ուրախացած՝ տեսնելով իր շուրջն այդ թարմ դեմքերը։ Հանկարծ մեծ հանդիսավորությամբ դրոշակով, թմբուկով, փողով և սրինգով բակ մտան «Գեր Մռութ» միաբանության եղբայրները, կրելով իրենց հրճվալի անունը իրենց գեր դեմքերի վրա։ Նրանք հետաքրքրությամբ նայեցին Ուլենշպիգելին, բայց կանայք նրանց ասացին, որ այդ երիտասարդին գտել էին ճանապարհի վրա և տեսնելով, որ իրենց ամուսինների և նշանածների նման բարի դեմք ունի, բերել էին մասնակից դարձնելու իրենց խնջույքին։

Կրոնավորները հավանություն տվին կանանց խոսքերին, և նրանցից մեկն ասաց․

― Ուխտավոր ուխտագնաց, կուզե՞ս ուխտի գնալ տապակածների և խորտիկների աշխարհը։

― Յոթնամղոն կոշիկներով, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Երբ պատրաստվում էր նրանց հետ մտնել խնջույքի սրահը, Փարիզի ճանապարհի վրա նա նշմարեց տասներկու կույր ուղևորների։ Երբ նրանք անցնում էին առջևից, գանգատվելով քաղցից և ծարավից, Ուլենշպիգելը ինքն իրեն ասաց, որ նրանք այդ երեկո ընթրելու են թագավորների նման, Ուկլի ավագերեցի հաշվին, ի հիշատակ մեռելոց պատարագների։

Նա մոտեցավ նրան և ասաց․

― Ահա ձեզ ինը ֆլորին, եկեք անուշ արեք։ Զգո՞ւմ եք խորտիկների բուրմունքը։

― Ինչպե՞ս չէ, արդեն կես մղոնի վրա, բայց՝ անհույս։

― Դուք կուտեք՝ այժմ ունենալով ինը ֆլորին, ― ասաց Ուլենշպիգելը, բայց նրանց ոչինչ չտվեց։

― Օրհնյալ լինես, ― ասացին նրանք։

Եվ Ուլենշպիգելը տարավ նրանց ու նստեցրեց մի փոքրիկ սեղանի շուրջը, մինչդեռ «Գեր Մռութի» միաբանները տեղավորվում էին մի մեծ սեղանի շուրջը, կանանց ու փոքրիկ աղջիկների հետ միասին։

Ինը ֆլորինի տեր մարդկանց ինքնավստահությամբ կույրերը խոսեցին հպարտորեն․

― Պանդոկապե՛տ, մեզ ուտելու և խմելու բան տուր, ինչ որ ունես լավագույնը։

Պանդոկապետը երբ լսեց ինը ֆլորինի անունը, կարծեց, որ դրամը նրանց քսակներում է և հարցրեց, թե ինչ են կամենում։

Բոլորը միանգամից խոսելով՝ բղավեցին։

― Խոզաճարպով սիսեռ, տավարի, հորթի, ոչխարի, հավի մսից խորոված։ ― Ապուխտը հո շների համար չե՞ն պատրաստել։ Ո՞վ անցնելիս չի զգացել սև ու ճերմակ երշիկների հոտը և չի բռնել նրանց կոկորդից։ Ես տեսնում էի դրանք, ավա՜ղ, երբ իմ թշվառ աչքերը ծառայում էին ինձ, որպես ճրագ։ ― Ո՞ւր են Անդերլեխտի կարագով պատրաստված կարկանդակները։







  1. ↑ Բնագրում գրված coiffe բառը
  2. ↑ թունդ գարեջրի տեսակ։
  3. ↑ Ակնարկ, որ որձատվածները չեն կարող պապ ընտրվել։
  4. ↑ Գարեջրի տեսակ (ֆլամանդ)։
  5. ↑ Պարզունակ երաժշտական գործիք։
  6. ↑ Կառլոս V կայսրը ծնվել է Գենտում։
  7. ↑ Դեղնագույն սքեմ, որ հագցնում էին խարույկի վրա այրվելու դատապարտվածներին։
  8. ↑ Թունդ գարեջրի տեսակ։
Ստացված է «https://grapaharan.org/index.php?title=Ուլենշպիգելի_և_Լամմե_Գուդզակի_լեգենդը&oldid=8546» էջից