Changes
Ուրերեն մին օրը Փիրումը քյն ̈ամ ա վըերսու։ Շատ ա շոռ կյամ թա խրեգյ, տա ինքյն ա գյ ̇ո ̇ւդ ̇ո ̇ւմ, մին շ ̈ամբու միչավ ընցնելիս աշկը նի յա ընգյն ̇ո ̇ւմ էրկու չըթլակած օցու։ Էտ անդար օցերան մինը շատ ղ ̈աշ ̈անգյ ա ըն ̇ո ̇ւմ, մինն էլ՝ կյեշ։ Օվչի Փիրումեն նամուսը յոր չօնում, վար էն ղ ̈աշ ̈անգյ օցեն նհետ կյեշը չըթլակվալ ա։ Թվ ̈անգյը լհ ̈ա նհետ ա պիր ̇ո ̇ւմ, վար էն կյեշ օցեն ըսպանե, գյ ̇ո ̇ւլլ ̈ան նա յա կյամ նախշուն օցեն, հ ̈աքյին կտրվում ա։ Օցերն ̇ո ̇ւր ̇ո ̇ւրան ̈ա ընն ̇ո ̇ւմ ըն, փախճում։
Օվչի Փիրումը վար տասնըմ ա նախշուն օցեն հ ̈աքյին կըտըրված, էնքան ափսոսում ա, վար էլ կարող չըմ ասեմ։Ս ̈ոքյավ֊շվանավ ընգյ ̈ած մարթու նման կյամ ա տոն։ Վըեչ օտում ա, վըեչ խմում ա, վըեչ խոսում ա։ Կնեգյն ասում ա․ — Ա՛յ մարթ, քեզ հինչ ա՞ պըտահալ, խե՞յըս քեզ կորցրալ, ասե մին տեսնամ։ — Է՜, ա՛ կնեգյ,— թառանչ քշելավ ասում ա Փիրումը,— պա ըսօրե մին ̈ար ̇ո ̇ւն ըմ ըրալ։ Հի՞նչ ̈ար ̇ո ̇ւն ըս ըրալ,— աշկերը չռելավ հըրցնում ա կընեգյը։ — Պա էրկու օց ըմ տեսալ չըթլակված, մինը ղ ̈աշ ̈անգյ ա ըլ ̈ալ մինը՝ կյեշ, ուզեցալ ըմ վար էն կյեշին վըեր քցիմ, ղըշ ̈անգյին ա նի եկալ։ — Տոնըտ աստված շինի, տրա դ ̈արդ ̈ան էլ մըտածում ը՞ս, — սերտ ա տնըմ կնեգյը։ Տու հինչ, տահանց զր ̇ո ̇ւցին վախտն էրկու օցն ըն ըն ̇ո ̇ւմ եկած նի մըտած օվչի Փիրումեն չմըշկնեն, վար կյ ̈ա թա կյեն ̈ափ կծեն, ըսպանեն։ Էտ զր ̇ո ̇ւցին վար ըսկանում ըն, օցերը եր ըն կենում, քյն ̈ամ ̇ո ̇ւր ̈անց թաքավըերեն պատմըմ, վար էն մարթը ղասիդ չի յր ̈ա ըրալ, նամուսը եր չի կալար, վար էն ղ ̈աշ ̈անգյ օցեն նհետ մին կյեշ օց ա իլ ̈ալ չըթլակված։ Էտ պ ̈անը վար ըսկանըմ ա օցերեն թաքավըերը, էրկու շահմար օցու ասում ա․ — Քյն ̈ացեքյ էն մարթին սաղ֊սալամաթ եր կալիքյ, պիրաք իմ կոշտըս։ Շահմար օցերը եր ըն կենում, քյն ̈ամ տ ̇ո ̇ւս կյամ օվչի Փիրումեն տոնը։ Նահանց լ ̇ո ̇ւզի յա ընում, ըսկսում ըն խոսելը։ — Օվչի Փիրում,— ասըմ ըն օցերը,— վըեչ մին անքամ վախես հուչ, եկալ ընք քեզ տանենքյ մըեր թաքավըերեն կոշտը։ Տու նրա ըխճըկանն ըս յարալու ըրալ։ Վար նա քեզ ասե հինչ ը՞ս օժըմ քու էտ նըմուսետ հետի, կասես վըեչ մին պ ̈ան, մին դ ̈ոն ̇ո ̇ւմ պըր ̈ան ̇ո ̇ւմըս թքե։ Նա վար պըր ̈ան ̇ո ̇ւմըտ թքեց, իմաստուն ըս տըռնըլական։ Օվչի Փիրումն էն ուցերեն նհետ քյն ̈ամ ա տ ̇ո ̇ւս կյամ թաքավըերեն կոշտը։ Ուցերեն թաքավըերը Փիրումեն տեսնալնը բ ̈աստ ասըմ ա․ — Տու հո՞ւնց իմ ըխճկանըս յարալու ըրեր, մին ասե տեսնամ Ըստեղ օվչի Փիրումը վախան նհետ ̇ո ̇ւր ̈ան կուրցնում ա, օզում ա թա լղեն պըտառե։ Ուցերեն թաքավըերը տըսնալավ, վար օվչի Փիրումը վախում ա, ըսկսում ա դինջ խոսելը․ — Վըեչ մին պ ̈անա տու վախիլ միր, ասե տեսնամ իմ ըխճկանըս հի՞նչ տեսակ ըս տեսալ, վար յր ̈ա ըս ըրալ։ Օվչի Փիրումը հինչ վար իլ ̈ալ ար, վար ես ըսեցի ծեզ, դ ̇ո ̇ւզ, առանց ծըռըցնելու, պատմում ա թաքավըերեն։ — Վար օցերը լոխ պիրիմ կոշտըտ, կըկարե՞ս ինձ նշանց տաս էն կյեշ օցը,— հըրցնում ա թաքավըերը։ — Հա՛, կըկարեմ,— ասըմ ա Փիրումը։ Թաքավըերը հրաման ա տամ, վար օցերը լոխ կյ ̈ան ̇ո ̇ւր ̈անց ըռաշկավն անց կենան։ Ըշխարքես տակեն հինչ օցեր ա ըն ̇ո ̇ւմ, լոխ կյամ ըն թաքավըերեն ան օվչի Փիրումեն ըռաշկավն անց կենում։ Օվչի Փիրումն աշկերը չորս ըրած, եշըմ ա, թա տեսնա կարըմ ա՞ ճըն ̈անչի ծմակումը պըտահած օցեն։ Լհ ̈ա վար օցերը կյամ ըն անց կենում, օվչի Փիրումը եշում ա, տեսնում հ ̈ամին օցը մին քանի օցու քըմակե կյաղլու կացած, օզում ա վար անց կենա։ — Թաքավըերն ապրած կենա,— օվչի Փիրումը ծեռքը մեկնում ա բդ ̈ա էն օցը,— հես է՜, էս օցն ա ըլ ̈ալ։ — Հա՛, վըեչինչ,— ասըմ ա թաքավըերը,— ըրեւում ա, վար նըմուսավուր մարթ ըս, քու էտ նըմուսետ դ ̈արդ ̈ան քեզ պիտի մին լիվոթուն անեմ, ասե տեսնամ ինձ ̈անա հի՞նչ ըս օզըմ։ Օվչի Փիրումը ծեռքը տանում ա խըզ ̈ատակը քորում, այսինքն նհենց մին պ ̈ան, վար վըեչ մին պ ̈ան էլա օզում չի։ Ուցերեն թաքավըերը արա մին լիվոթուն ընելի հետի էլհա ասըմ ա․ — Հինչ լիվո՞թուն ըս օզըմ, օվչի Փիրում, ասե առանց վըխելի։ — Դե վար շատ ըս ըստիբում,— ասըմ ա օվչի Փիրումը,— քըզանա վըեչ մին պ ̈ան օզըմ չըմ, լհ ̈ա մին դ ̈ոն ̇ո ̇ւմ պըր ̈ան ̇ո ̇ւմըս թքե, քյն ̈ամ։ — Հա՛, էտ էլ պակաս պ ̈ան չի,— ասըմ ա ուցերեն թաքավըերը, օվչի Փիրումեն պըր ̈ան ̇ո ̇ւմը թքում։ Լհ ̈ա վար թքում չի՜ Փիրումեն պըր ̈ան ̇ո ̇ւմը, Փիրումը բ ̇ո ̇ւրդ ̈ան ծըտերեն ծլվլոցը, հիյվըններեն պռանչուցը, հինչ ս ̈աս վար կա, գյ ̇ո ̇ւդ ̇ո ̇ւմ ա հինչ ըն ասըմ։ Օվչի Փիրումը եր ա կենում, կյամ ̇ո ̇ւր ̈անց տոն։ Էտ օրանց վըեչ մին դ ̈ոն ̇ո ̇ւմ Փիրումը վըերսի չի քյն ̈ամ։ Ուրերեն մին օրը Փիրումն ̇ո ̇ւր ̈ան կնգանն ու խուխոցը եր կալած քյն ̈ամ ա հըներանց տոն։ Վար մին խիլլ ̈ա քյն ̈ամ ըն, ծիյին քոռակը մորը հետան խրխնջամ ա։ Ասըմ ա․ — Մա՛մա, վըեննը կաց կյամ։ Մարն էլ էս ղոլաս ա խրխնջամ, էն էլ ասըմ ա․ — Կլ ̈ոխըտ թաղեմ, մին֊մենակ ջանըտ ա, եք ըլի, պա ես հունց ը՞մ անում, մինը շըլ ̈ակես, մինը խըտտես, մինը փորումը, մինն էլ իմ փորումըս, մհենգյ էլ ես, հենգյ հոքի յըմ տանում, հ ̈ալ ̈ա վըետ կենամ տու վել կյ ̈ա՞ս։ Էտքանը մինակ օվչի Փիրումն ա ըսկանում։ Ըսկանում ա, մին լ ̈ավ ծիծաղում։ — Էտ հինչ ̈ա՞վ ծիծըղեցիր,— հըրցնըմ ա կնեգյը։ — Վըեչ մին պ ̈անավ,— պատասխանում ա Փիրումը։ Կնեգյը Փիրումեն դինջ թողըմ չի, մըչընք հըրցնում ա, վար խեղճ մարթին կլ ̈ոխը դ ̈անգյ ա տ ̈առնըմ։ Օվչի Փիրումը վար ասե, թա ինքյը հինչ ̈ավ ա ծիծաղում, դ ̈աստի մըռնըլական ա։ Կնգանն ասըմ ա, վար ̇ո ̇ւր ̈անք քյն ̈ան հըսնեն տոն, էն վախտը ինքյը կասե, թա հինչ ̈ավ ա ծիծաղում։ Վար քյն ̈ամ ըն հըսնըմ հըներանց տոն, կնեգյն էլհա յա պ ̇ո ̇ւտնը պըկեն հարում, թա՝ ասե տեսնամ հինչա՞վ ըս ծիծաղալ։ Օվչի Փիրումը հենց մարթ ա ին ̇ո ̇ւմ, վա ̇ո ̇ւր ̈ան կնգանը հետի օզում ա թա հոքին տ ̇ո ̇ւս կյ ̈ա։ Օզում չի, վար կնգանը նգյ ̈ար ̈ան թողե։ Կնգանը նհետ պայման ա կապում, վար հիբը քյն ̈ան ̇ո ̇ւր ̈անց տոն, էն վախտը ինքյը կասե, թա հինչավ ա ծիծաղալ ու դ ̈աստի մեռնե։ Կնեգյը համաձայնվում ա էտ պայմանեն։ Կանուխ ̇ո ̇ւր ̈ան հ ̈ար ̈անց տանան ետ ըն տ ̈առնըմ, կյամ։ Տես հինչ կնեգյ ա յե՜, մին խոսկ գյիդ ̈ալի դ ̈արդ ̈ա օզում ա, վար մարթը մըեռնե։ Վերչը, վար օվչի Փիրումը կնգանը նհետ հըներանց տանան կյամ ա տոն, քյն ̈ամ ա ճաղացը, ալիր անըմ, մին եզնը մորթում, վար էն ծիծաղեն պատճառը ասեր, պիտի դ ̈աստի մըեռնե, բադարաքյ անեն։ Լհ ̈ա էն վախտն ա ին ̇ո ̇ւմ, օվչի Փիրումեն վըերցակը թեւերը թափ ա տամ, չըփարեն յր ̈ա վըետ կենում, կանչում։ Օվչի Փիրումը մըհենգյ էլ ա ծիծ ̈աղում։ Նա հըսկացալ ար, թա վըերցակն ̇ո ̇ւր ̈ան կընչիլավը հինչ ասեց։ Ասըմ ա թա՝ յա օվչի Փիրումեն խելքը, յա իմ խելքը, օվչի Փիրումը մին խոսկու դ ̈արդ ̈ա օզում ա թա մըեռնե։ — Էտ մըհե՞նգյ հինչ ̈ավ ծիծըղեցիր,— հըրցնում ա օվչի Փիրումեն կնեգյը,— ասե տեսնամ հինչ ̈ա՞վ ծիծըղեցիր։ — Ես իմ խելքավը ծիծըղեցի, — պատասխանըմ ա օվչի Փիրումը,— վար մին խոսկու դ ̈արդ ̈ա օզըմ ըմ թա մըեռնեմ։ Դե վար տու օզում ըս ես մին խոսկու դ ̈արդ ̈ա մըեռնեմ, ես էլ մըեռնըմ չըմ, քյն ̈ա, տու էլ իմ կնեգյը չըս, տու քըզետե, ես՝ ինձետե։ Ըստեղ օվչի Փիրումը ըզադըմ ա վըերցակը։ Մինչեւ օվչի Փիրումը ̈ադ ̈աթ չըլ ̈ալ, վար մարթը կնեգյ տ ̇ո ̇ւս քցի։ Կնեգյ տ ̇ո ̇ւս քցիլը տրանա ետն ա ̈ադ ̈աթ ընգյ ̈ալ։
