Ես տեսա, որ անօգուտ է բառերը շռայլելը․ հնարավոր չէ նեգրին համոզել։ Ուստի վերջ տվի այդ խոսակցությանը։
==Գլուխ տասնհինգերորդ==
Մեր հաշվով երեք գիշեր էլ պիտի գնայինք Կեյրո հասնելու համար, որը Իլինոյսի նահանգի սահմանագլխին էր, ուր Օհայո գետը թափվում է Միսսուրիի մեջ։ Մեր նպատակն էլ հենց դա էր։ Այնտեղ կվաճառեինք լաստը, կնստեինք մի նավ, Օհայո գետով կբարձրանայինք ազատ նահանգները և այլևս վախենալու բան չէինք ունենա։
Հաջորդ գիշերը մեզ վրա մառախուղ իջավ, և մենք որոշեցինք շարժվել դեպի թփուտներով ծածկված մի կղզի։ Մառախուղի մեջ լողալ հարմար չէր։ Բայց երբ ես, պարանը բռնած, մակույկը թիավարեցի առաջ՝ լաստը մի բանի ամրացնելու, տեսա, որ փոքրիկ ծառերից բացի, ոչինչ չկա։ Պարանը փաթաթեցի գետափնյա մի ծառի, բայց ջրի հոսանքն այդտեղ այնքան ուժեղ էր, որ լաստը թափով եկավ, ծառն արմատահան արեց ու շարունակեց իր ընթացքը։ Ես նկատեցի, որ մառախուղն ավելի ու ավելի է թանձրանում, և դա այնպես ընկճեց ու վախեցրեց ինձ, որ կես րոպե չկարողացա տեղիցս շարժվել, իսկ լաստն այդ միջոցին արդեն անհետացել էր իմ տեսողությունից։ Հնարավոր չէր տեսնել քսան յարդ հեռու։ Ես ցատկեցի մակույկի մեջ, վազեցի հետնակողմը, վերցրի թիակը և սկսեցի առաջ մղել մակույկը, բայց սա տեղից չշարժվեց։ Այնքան էի շտապել, որ պարանը չէի արձակել։ Վեր կացա, փորձեցի արձակել, բայց շատ էի հուզված, և ձեռքերս էլ այնպես էին դողում, որ հազիվ թե կարողանայի մի բան անել։
Հենց որ մակույկը շարժվեց, տաքացած ու բուռն եռանդով շտապեցի հասնել լաստին, թիավարելով կղզյակի երկարությամբ։ Սկզբում ամեն ինչ լավ էր ընթանում։ Կղզյակը հազիվ վաթսուն յարդ երկարություն ունենար, և երբ հասա նրա ծայրին, ընկա սպիտակ, թանձր մառախուղի մեջ։ Ես իմ որտեղ լինելը նույնքան էի պատկերացնում, որքան մեռած մարդը։
Մտածեցի, որ թիավարելը իմաստ չունի․ գիտեի, որ կամ ափի ծանծաղուտը կընկնեմ, կամ կղզի, կամ նման մի տեղ։ Ուստի որոշեցի հանգիստ նստել․ թող հոսանքը տանի ինձ ուր ուզում է։ Բայց շատ դժվար է նման պահերին ձեռքերը ծալել ու նստել։ Ես ձայն էի տալիս և ապա ականջ դնում։ Հեռվից, ներքևից, գալիս էր հազիվ լսելի մի ձայն, և դա ինձ սիրտ էր տալիս։ Նետի նման սլացա այդ կողմը, ականջներս սրած սպասեցի, որ նորից լսեմ այն ձայնը։ Նորից լսեցի մի կանչ, և պարզվեց, որ բոլորովին էլ այն կողմը չեմ գնում, այլ դեպի աջ եմ շարժվում։ Ուղղություն վերցրի դեպի ձախ։ Նորից ոչ մի արդյունքի չհասա, որովհետև մեկ այս, մեկ այն կողմ էի անընդհատ պտույտ գործում, իսկ ձայնն ամբողջ ժամանակ ուղիղ շարժվում էր առաջ։
Ուզում էի, որ այդ հիմարը գլխի ընկներ, թիթեղի կտորի շարունակ հարվածեր, բայց նա, իհարկե, այդպես չարեց, և ինձ շփոթեցնում էին այդ կանչերի միջև ընկած լուռ պահերը։ Այնուամենայնիվ, անընդհատ շարժվում էի առաջ և հանկարծ հեռվից լսեցի մի կանչ։ Արդեն բոլորովին շփոթվեցի։ Դա կամ մի ուրիշ ձայն էր, կամ էլ ես էի շուռ եկել։
Թիակը թողեցի։ Նորից լսեցի այդ կանչը, որը դեռ իմ թիկունքում էր, միայն թե տարբեր տեղերից էր հնչում։ Ես շարունակում էի պատասխանել։ Շուտով այդ ձայնը նորից իմ առջևում էր։ Մտածեցի, որ հոսանքից մակույկի քիթը շուռ է եկել դեպի ցած։ Ուրեմն, ամեն ինչ կարգին է, եթե միայն այդ գոռացողը Ջիմն է և ոչ մի ուրիշ լաստավար։ Մառախուղում ոչինչ չէի կարող ասել ձայնի մասին, որովհետև ոչ մի բան իր բնական տեսքով չի երևում, ոչ էլ ձայնն է բնական հնչում։ Կանչերը շարունակվում էին, և մեկ րոպե հետո ես հասա գահավեժ մի ափ, որտեղ վեր էին ձգվում մեծ֊մեծ ծառերի մառախլապատ ուրվականներ։ Հոսանքն ինձ քշեց դեպի ձախ, տարավ նավարկությունը դժվարացնող, ջրի միջից ցցված բազմաթիվ ծառերի արանքը, որոնք, բախվելով սրընթաց հոսանքին, շառաչում էին։
Մեկ֊երկու վայրկյան հետո նորից ընկա սպիտակ մառախուղի մեջ։ Նորից նույն խոր լռությունը։ Ես կատարելապես անշարժ նստել էի, ունկնդրելով իմ սրտի բաբախյունին և, թվում էր, թե մի անգամ շունչ առնելիս սիրտս հարյուր անգամ բաբախում էր։
Ես անմիջապես հասկացա, թե բանը ինչ է և ձեռ քաշեցի այդ ափից։ Այդ զառիթափը կղզու մի կողմն էր, իսկ Ջիմը գնացած կլիներ մյուս ափը։ Դա սովորական փոքրիկ կղզյակ չէր, որ հնարավոր լիներ տասը րոպեում թիավարելով հասնել ծայրը։ Այնտեղ աճում էին իսկական կղզու մեծ֊մեծ ծառեր։ Հավանորեն դա կունենար հինգ կամ վեց մղոն երկարություն և ավելի քան կես մղոն լայնություն։
Մոտ տասնհինգ րոպե հանգիստ սպասեցի՝ ականջներս սրած։ Հոսանքը, իհարկե, ժամում չորս֊հինգ մղոն ինձ տանում էր առաջ, բայց դա սովորաբար չես նկատում, ընդհակառակը, այնպես է թվում, թե մակույկն անշարժ կանգնած է ջրում։ Եվ երբ ծառի մի փոքրիկ բուն սահում անցնում է աչքիդ առջևից, չես պատկերացնում, թե ինչպիսի արագությամբ ես գնում, բայց պահում ես շունչդ և մտածում, թե ինչպես է սլանում ջուրը։ Եթե ձեր կարծիքով դա այնքան էլ տխուր ու սարսափելի չէ, գոնե մեկ անգամ փորձեք և կտեսնեք։
Այնուհետև մոտ կես ժամ մերթընդմերթ գոռում էի։ Վերջապես լսեցի հեռվից եկող մի պատասխան ձայն և փորձեցի հետևել դրան, բայց չկարողացա և անմիջապես մտածեցի, որ ընկել եմ կղզյակների մի բնի մեջ, որովհետև իմ երկու կողմում էլ աղոտ կերպով նշմարում էի ինչ֊որ կղզյակներ։ Երբեմն ինձ դրանցից բաժանողը մի բարակ նեղուց էր լինում։ Մի քանիսն էլ, որ չէի նկատել, իրենց գոյությունն զգացնել էին տալիս․ լսում էի, թե հոսանքն ինչպես է բախվում ափերին կիտված չոր մացառներին ու աղբին։ Ինչ որ է, շուտով այդ կղզյակների արանքում շփոթվելով, այլևս կանչեր չէի լսում։ Սկզբում փորձեցի որևէ կերպ հետևել ձայներին, բայց դա ավելի անօգուտ էր, քան շարժվող լույսին հետևելը։ Ես դեռ չեմ տեսել, որ ձայնն այդպես հանկարծ խորտակվի և այդքան արագ ու հաճախ փոխի իր տեղը։
Չորս֊հինգ անգամ ստիպված եղա շուռումուռ գալ՝ ափից հեռու մնալու համար, որպեսզի չբախվեի կղզիներին։ Մտածում էի, թե լաստը պետք է որ հաճախ բախված լինի ափին, այլապես շատ հեռացած կլիներ և լսողության սահմանից դուրս․ այն ավելի արագ էր լողում, քան մակույկը։
Ինչ որ է, շուտով ինձ թվաց, թե նորից բաց գետի վրա եմ, բայց ոչ մի տեղից ձայն չէի լսում։ Ենթադրում էի, թե Ջիմը գուցե բախվել է ջրասույզ ծառերի և իր հաշիվը փակել։ Շատ էի հոգնած։ Պառկեցի մակույկի մեջ, մտածելով, թե այլևս միտք չունի չարչարվել։ Իհարկե, քնել չէի ուզում, բայց աչքերս այնպես էին փակվում, որ դիմադրել չէի կարող։ Վճռեցի, որ պետք է կատվի պես մի քիչ քնել։
Բայց իմ հաշվով դա կատվի քուն չէր․ երբ արթնացա, մառախուղը ցրվել էր, աստղերը պայծառ շողում էին, և գետի մի մեծ ոլորան պտտեցնում էր մակույկը, առաջ գցելով հետնամասը։ Ամենից առաջ չգիտեի, թե որտեղ եմ։ Ինձ թվաց, թե դա երազ է, իսկ երբ սկսեցի որոշ բաներ վերհիշել, ամեն ինչ այնպես աղոտ էի պատկերացնում, որ դրանք կարծես անցյալ շաբաթ էին կատարվել։
Այստեղ գետը սարսափելի լայն էր։ Ափերը երկու կողմից ծածկված էին բարձր ու խիտ անտառով, որն ինչքան կարելի էր նշմարել աստղերի լույսի տակ, գոյացրել էր հաստատուն մի պատ։ Նայեցի հեռուն, գետի հոսանքն ի վար և ջրի մակերեսին նկատեցի մի սև կետ։ Հետևեցի այդ կետին և, երբ հասա, տեսա, որ դա երկու գերան էր՝ իրար միացրած։ Ապա նկատեցի մի այլ կետ, հետևեցի, ապա մի երրորդը, և այս անգամ չսխալվեցի․ դա մեր լաստն էր։
Երբ հասա լաստին, Ջիմը նստած էր այնտեղ, գլուխը կախած երկու ծնկների արանքը։ Նա քնած էր, աջ թևը հենած ղեկաթիակին։ Մյուս թիակը ճզմվել, ջարդվել էր, և լաստը ծածկված էր տերևներով, ճյուղերով և ցեխով։ Հասկանալի էր, որ դա նույնպես խորդուբորդ ճանապարհ էր անցել։
Կապեցի մակույկը, պառկեցի լաստի վրա, Ջիմի քթի տակ, սկսեցի հորանջել, ապա բռունցքներս դեմ արեցի Ջիմին, ասելով․
― Հե՜յ, Ջի՛մ, մի՞թե ես մինչև հիմա քնած եմ եղել։ Ինչո՞ւ չես արթնացրել։
― Աստվա՛ծ իմ, այդ դո՞ւ ես, Հեք։ Եվ դու չե՞ս մեռել․․․ չե՞ս խեղդվել․․․ վերադարձե՞լ ես։ Չեմ հավատում աչքերիս, քաղցրիկս, չեմ հավատում։ Թող մի լավ նայեմ քեզ, որդիս, նայեմ քեզ։ Ոչ, չես մեռել, վերադարձել ես, ողջ և առողջ, ճիշտ նույն Հեքը, նախկին Հեքը, փա՛ռք աստծո։
― Ի՞նչ է պատահել քեզ, Ջիմ։ Հարբա՞ծ ես։
― Հարբա՞ծ։ Մի՞թե հարբած եմ։ Մի՞թե ժամանակ էի գտել հարբելու։
― Հապա ի՞նչն է ստիպում քեզ այդպես խելացնոր բաներ ասել։
― Ի՞նչ խելացնոր բան։
― Ի՞նչ։ Չասացի՞ր իմ վերադարձի մասին և նման դատարկ բաներ, կարծես թե ես ուրիշ տեղ եմ եղել։
― Հե՛ ք, Հե՛ք Ֆինն, նայիր աչքերիս, նայիր աչքերիս։ Մի՞թե ուրիշ տեղ չես գնացել։
― Ուրիշ տե՞ղ։ Ի՞նչ ես ուզում ասել։ Ես ոչ մի տեղ չեմ գնացել։ Որտե՞ղ պիտի գնացած լինեի։
― Լսիր, Հեք, այստեղ ինչ֊որ սխալ բան կա։ Մի՞թե սա ես եմ, կամ ո՞վ եմ ես, ես այստե՞ղ եմ, կամ որտե՞ղ եմ։ Այդ եմ ուզում իմանալ։
― Լավ, կարծում եմ, որ այստեղ ես․ դա պարզ է ու հասկանալի, բայց մտածում եմ, որ դու ցնդած, հիմար ծերուկ ես, Ջիմ։
― Հիմա՞ր եմ, հիմա՞ր եմ։ Լավ, դու իմ այս հարցին պատասխանիր․ դու մակույկով չմոտեցա՞ր կղզյակին՝ պարանը բռնած, որպեսզի լաստը ծառին կապեիր։
― Ոչ, չեմ կապել։ Ի՞նչ կղզյակ։ Ես ոչ մի կղզյակ չեմ տեսել։
― Կղզյակ չե՞ս տեսել։ Ինչպե՞ս թե չես տեսել․ մի՞թե պարանը չարձակվեց և լաստը չգնաց ջրի հետ, քեզ թողնելով մակույկի մեջ, մառախուղում։
― Ի՞նչ մառախուղ։
― Մառախուղ, այն մառախուղը, որ ամբողջ գիշերը պատել էր չորս կողմը։ Եվ դու չէի՞ր գոռում, և մենք շփոթվեցինք կղզյակների միջև, մեզնից մեկը կորավ, մյուսին էլ նույնչափ կարելի էր կորած համարել, որովհետև չգիտեր, թե ինքը որտեղ է։ Եվ ես խճճվեցի այդ բազմաթիվ կղզյակների մեջ, սարսափելի ժամեր անցկացրի։ Քիչ էր մնում խեղդվեի։ Ասա, այդպես չէ՞, Հեք, այդպես չէ՞։ Պատասխանիր։
― Չափազանց անհասկանալի բաներ ես ասում, Ջիմ։ Ես ոչ մի մառախուղ չեմ տեսել, ո՛չ կղզիներ, ո՛չ էլ նեղություն կամ նման բաներ։ Ես նստած եմ եղել այստեղ, խոսել եմ քեզ հետ ամբողջ գիշերը, մինչև դու մի տասը րոպե առաջ քնեցիր, ես էլ, երևի քնել եմ։ Դու այդքան շատ չէիր կարող հարբել, ասել կուզի՝ երազ ես տեսել։
― Բայց ինչպե՞ս կարող էի այդ բոլորը տասը րոպեում տեսնել։
― Լավ, թողնենք դա․ երազումդ ես տեսել, որովհետև այդ ասածներիցդ ոչ մեկը չի պատահել։
― Բայց, Հեք, այդ բոլորն ինձ համար նույնքան պարզ է, որքան․․․
― Նշանակություն չունի, թե որքան պարզ է, դրանում ոչինչ չկա։ Ես լավ գիտեմ, որովհետև ամբողջ ժամանակ քեզ հետ եմ եղել։
Մոտ հինգ րոպե Ջիմը ոչինչ չասաց․ նա նստած խորհրդածում էր այդ մասին։ Ապա ասաց․
― Լավ, այդ դեպքում ընդունում եմ, որ քնել եմ, Հեք, բայց մեռնեմ, եթե դա երբևիցե տեսածս երազներիցս ամենածանրը չի եղել։ Եվ ես մինչ այդ երբեք այնպիսի երազ չեմ տեսել, որն ինձ այդքան հոգնեցներ։
― Դե, ի՞նչ կա որ․ երբեմն ոչ մի բան մարդուն այնպես չի հոգնեցնում, ինչպես երազը։ Բայց այս մեկը իմաստուն երազ է։ Մեկնաբանինր այդ երազը, Ջիմ։
Ջիմը գործի անցավ և ինձ պատմեց ամբողջը՝ սկզբից մինչև վերջ, ճիշտ այնպես, ինչպես պատահել էր, միայն թե շատ գունազարդեց։ Ապա ասաց, որ այժմ պետք է մեկնաբանել, քանի որ այդ երազը ուղարկվել է մեզ որպես նախազգուշացում։ Նրա ասելով, առաջին կղզյակն այն մարդն է, որը կաշխատի մեզ համար լավ բան անել, բայց հոսանքը մի այլ մարդ է, որը մեզ հեռացնում է առաջինից։ Գոռոցները նախազգուշացումներ են, որ միշտ կգան, իսկ եթե մենք չուզենք նեղություն կրել և հասկանալ դրանք, ապա ձայները մեր գլխին փորձանք կբերեն, փոխանակ մեզ հեռու պահելու։ Կղզյակների բազմությունը նշանակում է նեղություն։ Դա կգա, եթե գործ բռնենք վատ ու ամեն տեսակի ստոր մարդկանց հետ։ Բայց եթե մենք մեր գործին հետևենք և ուրիշներին խոսք չդարձնենք ու չբարկացնենք, կշարժվենք առաջ, դուրս կգանք մառախուղից դեպի մեծ, վճիտ գետը, ասել կուզի՝ ազատ նահանգները և այլևս ձախորդության չենք պատահի։
Լաստը բարձրանալուցս հետո ամպերը մթնեցրին շրջակայքը, բայց շուտով երկինքը նորից պարզվեց։
― Դե, Ջիմ, այդ բոլորը բավական լավ մեկնաբանեցիր, ― ասացի ես, ― բայց սրա՞նք ինչ են։
Խոսքը վերաբերում էր լաստի վրա թափված տերևներին ու ցեխին, ինչպես և կոտրված թիակին։ Այժմ դրանք լավ երևում էին։
Ջիմը նայեց այդ թափթփուկներին, նայեց ինձ և ապա՝ նորից թափթփուկներին։ Երազի մասին մեր խոսակցությունը այնպես ուժեղ էր տպավորվել նրա գլխում, թվում էր, թե նա անզոր է այն վանել և անմիջապես դրանք փոխարինել փաստերով։ Բայց երբ ամեն ինչ հասկացավ, անթարթ, անժպիտ նայեց ինձ ու ասաց․
― Դրանք ի՞նչ բաներ են։ Հիմա կասեմ։ Երբ ես հոգնեցի թիավարելուց ու կանչելուց և վայր ընկա քնելու, սիրտս այնպե՜ս էր կոտրված քեզ կորցնելու համար։ Ես չէի մտածում, թե ինչ կպատահի ինձ կամ լաստին։ Եվ երբ արթնացա ու նորից գտա քեզ ողջ֊առողջ, այնքան ուրախացա, որ աչքերս լցվեցին արցունքներով, ուզեցի ծնկաչոք համբուրել ոտքերդ։ Իսկ դու ուզում ես միայն ստել ու գժվեցնել ծեր Ջիմին։ Այդ ամբողջն աղբ է, անպետք բան․ անպետք են այն մարդիկ, որոնք իրենց ընկերների գլխին աղբ են շպրտում և ամաչեցնում նրանց։
Նա կամաց վեր կացավ, քայլեց դեպի վիգվամը, ներս մտավ և այլևս ոչինչ չասաց։ Բայց դա բավական էր։ Այդ խոսքերից ես ինձ այնպես նվաստացած էի զգում, որ պատրաստ էի գրեթե համբուրելու նրա ոտքերը, միայն թե նա իր ասածը ետ վերցներ։
Մոտ տասնհինգ րոպե անցավ, մինչև ես կարողացա կոտրել ինձ, գնալ խոնարհվելու մի նեգրի առջև։ Բայց ես դա արեցի և հետագայում երբեք չափսոսացի դրա համար։ Այլևս ոչ մի ստոր խաղ չխաղացի նրա գլխին, և այդ կատակն էլ չէի անի, թե իմանայի, որ նա կվշտանա։
==Գլուխ տասնվեցերորդ==
Մենք գրեթե ամբողջ օրը քնեցինք և ճանապարհ ընկանք գիշերը։ Մեր առջևից լողում էր երկար մի լաստ, որը աննկատ շարժվում էր, ինչպես թափոր։ Լաստի յուրաքանչյուր ծայրին կար չորս երկար, մեծ թի։ Պետք է որ այնտեղ լինեին երեսուն մարդուց ոչ պակաս։ Լաստի վրա, իրարից բավական հեռու, պատրաստել էին հինգ մեծ վիգվամ, դրանց արանքում վառել բացօթյա խարույկ, իսկ լաստի ամեն ծայրին տնկել դրոշակի մի երկար ձող։ Դա հզորության ու նորաձևության նշան էր։ Արժեր լաստավար լինել այդպիսի մի լաստի վրա։
Հոսանքի հետ գնալով, հասանք մի մեծ ոլորանի։ Գիշերն ամպամած էր, տոթ։ Գետը շատ լայն էր, և երկու ափերին պատի նման բարձրանում էր խիտ անտառը։ Հազիվ թե բացատ լիներ կամ ծառերի միջից լույսի նշույլ երևար։ Մենք խոսում էինք Կեյրոյի մասին և հարցնում իրար, թե հասնելիս կիմանա՞նք, որ Կեյրոն դա է։ Ես ասում էի, որ այնտեղ ընդամենը տասը տուն կա։ Եթե այնպես պատահեր, որ լույսերը վառած չլինեին, ինչպե՞ս իմանայինք, թե անցնում ենք ավանի առջևով։ Ջիմն ասում էր, որ եթե այնտեղ երկու մեծ գետ միանում են իրար, ապա դրանից կիմացվի տեղը։ Բայց ես ասացի, գուցե մեզ թվա, թե անցնում ենք կղզու մոտով և նորից գանք հին գետը։ Դա անհանգստացրեց Ջիմին, ինչպես և ինձ։ Ի՞նչ անենք։ Ես ասացի, որ լույս երևալուն պես մակույկով կթիավարեմ ափ, կհայտնեմ, որ հետևից առևտրական լաստանավով գալիս է հայրս և այս գործի մեջ փորձ չունի․ ուզում է իմանալ, թե դեռ որքան ճանապարհ է մնում մինչև Կեյրո։ Ջիմը գտնում էր, որ դա լավ միտք է։ Ծխեցինք ու սպասեցինք։
Այժմ ոչինչ չէր մնում անելու, բացի ուշի֊ուշով շրջապատը դիտելուց։ Պետք է հետևեինք, թե երբ կերևա ավանը, այլապես կանցնեինք մոտով առանց նկատելու։ Ջիմն ասում էր, թե ինքը միանգամայն վստահ է, որ բաց չենք թողնի ավանը և ինքը կդառնա ազատ մարդ։ Իսկ եթե վրիպենք, նորից կընկնի ստրկատիրական նահանգ, և արդեն հավերժ հրաժեշտ ազատությանը։ Ամեն րոպե նա վեր էր ցատկում ու ասում․
― Ահա Կեյրոն։
Բայց սխալվում էր։ Նրա տեսած լույսերը շարժվող կրակներ էին լինում կամ լուսատիտիկներ։ Նորից նստում էր տեղը և հսկում, ինչպես առաջ։ Ջիմն ասաց, որ ինքը հուզվում, տենդային վիճակի մեջ է ընկնում, երբ զգում է, թե որքան մոտ է ազատությունը։ Բայց ես էլ պակաս չէի հուզվում ու դողում, երբ լսում էի, որովհետև միայն այժմ սկսեցի մտքովս անցկացնել, որ նա իսկապես շուտով ազատ կլինի։ Բայց այդ բանում ո՞վ էր մեղավորը։ Իհարկե, ես։ Չգիտեի, թե ինչպես կամ ինչ ճանապարհով խիղճս ազատեմ դրանից։ Այդ բանն այնպես է ինձ նեղում, որ դադար չունեի, չէի կարողանում հանգիստ մնալ մի տեղում։ Մինչ այդ երբեք ինձ հարց չէի տվել, թե ինչ է իմ արածը։ Բայց այդ միտքն ինձնից չէր հեռանում ու ավելի էր այրում հոգիս։ Փորձեցի ինքս ինձ համոզել, թե ես մեղավոր չեմ, քանի որ Ջիմին ես չեմ փախցրել իր օրինական տիրոջից։ Բայց ապարդյուն․ խիղճս ամեն անգամ ըմբոստանում էր իմ դեմ ու ասում․ «Դու գիտեիր, որ նա փախչում է հանուն ազատության, կարող էիր թիավարել դեպի ափ և այդ մասին մեկին հայտնել։ Եվ դա ճիշտ կլիներ։ Դրա համար էլ ոչ մի կերպ չէի կարողանում ազատվել այդ մտքերից։ Ահա թե որն էր դժվարությունը։ Խիղճս ասում էր․ «Քեզ ի՞նչ էր արել խեղճ միսս Ուոթսոնը, որ դու կարողացար հանգիստ նայել, երբ նրա նեգրը աչքիդ առաջ փախչում էր ու ոչ մի բառ չասացիր։ Ի՞նչ էր արել քեզ այդ խեղճ պառավը, որ դու կարողացար այդպես ստորաբար վարվել նրա հետ։ Չէ՞ որ նա ամեն կերպ աշխատում էր քո դասը սովորեցնել, բացատրում էր, թե ինչպես պետք է վարվել մարդկանց հետ, աշխատում էր ամեն կերպ բարի լինել քո նկատմամբ։ Ոչ մի վատ բան չէր արել քեզ»։
Ինձ այնպես նվաստացած ու ողորմելի էի զգում, որ ուզում էի մեռնել։ Լաստի վրա անհանգիստ ետ ու առաջ էի քայլում, նախատում ինքս ինձ։ Ջիմը նույնպես անհանգիստ էր։ Մեզնից ոչ մեկը չէր կարողանում հանգիստ նստել։ Ամեն անգամ նա պարելով շուռ էր գալիս ու ասում․ «Ահա Կեյրոն», և այդ բառերը սրտիս միջով անցնում էին ինչպես գնդակ, և ես մտածում էի, եթե դա Կեյրոնն է, ես կմեռնեմ ամոթից։
Մինչ ես ինքս ինձ խորհրդածում էի, Ջիմը ինքնիրեն ամբողջ ժամանակ բարձրաձայն խոսում էր։ Նա ասում էր, թե ինչպես որևէ ազատ նահանգ հասնելիս, իր առաջին գործը կլինի փող խնայել, ոչ մի ցենտ չծախսել և երբ բավական փող հավաքի, փրկագնով կազատի կնոջը, որը ստրկուհի էր մի ագարակում, ոչ հեռու միսս Ուոթսոնի բնակավայրից։ Այնուհետև երկուսով կաշխատեն և ետ կգնեն իրենց երկու երեխաներին։ Իսկ եթե տերը չվաճառի նրանց, ապա իրենք կդիմեն մի աբոլիցիոնիստի, որը և նրանց կգողանա։
Այս խոսակցությունը լսելիս սառչում էի։ Նա իր կյանքում երբեք չէր համարձակվել նման բան խոսել։ Ահա տեսեք, թե ինչպիսի փոփոխություն էր առաջանում նրա մեջ, երբ մտածում էր, թե մոտ է իր ազատությանը։ Դա նման էր մի հին ասացվածքի․ «Նեգրին մեկ մատ տուր, և նա ամբողջ թևը կվերցնի»։ Ես մտածում էի, թե ահա ինչ է դուրս գալիս իմ թեթևամտությունից։ Աչքիս առաջ էր այս նեգրը, որին ես շատ թե քիչ օգնել էի փախչելու։ Սա արիանալով ասում էր, թե գողանալու է իր երեխաներին, երեխաներ, որ պատկանում էին մի ուրիշ մարդու, իսկ այդ մարդուն ես նույնիսկ չէի ճանաչում և նա երբեք ինձ ոչ մի վնաս չէր տվել։
Ինձ համար ցավալի էր Ջիմից նման բան լսել․ նրա կողմից դա ստորություն էր։ Խիղճս զայրույթից ինձ ավելի ուժեղ էր ցնցում, քան երբևէ, մինչև ի վերջո ասացի խղճիս․ «Ինձ հանգիստ թող, դեռ ուշ չէ․ հենց որ առաջին լույսը նկատեմ, կթիավարեմ ափ ու կհայտնեմ»։ Անմիջապես հանգստացա, ինձ զգացի ուրախ ու փետուրի պես թեթև։ Իմ ամբողջ տագնապն անհետացավ։ Սկսեցի ուշադիր հետևել, թե լույս չի՞ երևում, և ինչ֊որ բան էի երգում։ Շուտով երևաց մի լույս, և Ջիմը գոչեց․
― Մենք փրկվա՜ծ ենք, Հեք, մենք փրկվա՜ծ ենք։ Վե՛ր կաց և կրնկի պարիր։ Ահա, վերջապես, հին, բարի Կեյրոն։ Ես լավ գիտեմ։
Ես ասացի․
― Ջիմ, վերցնեմ մակույկը, գնամ տեսնեմ։ Գուցե դա չէ։
Նա վեր թռավ տեղից ու պատրաստեց մակույկը, իր հին բաճկոնը փռեց հատակին, որ նստեմ ու թիակը տվեց ինձ։ Եվ երբ ես արդեն թիավարելով հեռանում էի, ասաց․
― Շուտով ես ուրախությունից կգոռամ և կասեմ, որ այդ բոլորը կատարվեց Հեքի շնորհիվ։ Ես ազատ մարդ եմ, և երբեք չէի ազատվի, եթե Հեքը չլիներ։ Դա Հեքն է արել։ Ջիմը քեզ չի մոռանա, Հեք։ Ջիմի բարեկամներից ամենալավը դու ես, իսկ այժմ միակ բարեկամը։
Ես քրտնաթոր հեռանում էի դեպի ափ, որպեսզի հայտնեի նրա մասին, բայց երբ նա ասաց այդ բառերը, թվաց, թե ամբողջովին զինաթափ եղա։ Այժմ դանդաղեցրի ընթացքս և որոշակի չգիտեի․ լա՞վ էր, որ այդ քայլին էի դիմում, թե՞ ոչ։ Երբ հիսուն յարդ հեռացել էի, Ջիմն ասաց․
― Ահա, գնում ես, իմ վաղեմի՛ բարեկամ, հավատարի՛մ Հեք, միակ սպիտակամորթ ջենտլմենը, որը հարգում է ծերուկ Ջիմին տված խոստումը։
Նրա այդ խոսքերը թուլացրին ինձ։ Կարծես հիվանդ լինեի։ Բայց ինքս ինձ ասացի․ «Պետք է անեմ, չեմ կարող չանել»։ Հենց այդ ժամանակ իմ կողմը եկավ մի մակույկ, մեջը՝ հրացանավոր երկու մարդ։ Նրանք կանգ առան․ ես էլ կանգ առա։ Նրանցից մեկն ասաց․
― Այդ ի՞նչ է այնտեղ։
― Լաստ, ― ասացի ես։
― Դո՞ւ էլ այդ լաստից ես։
― Այո, սըր։
― Այնտեղ մարդիկ կա՞ն։
― Միայն մեկը, սըր։
― Լավ, այս գիշեր այնտեղ վերևում, ոլորանի գլխին հինգ նեգր են փախել։ Քո ասած մարդը սև՞ է, թե՞ սպիտակ։
Ես անմիջապես չպատասխանեցի։ Փորձեցի որևէ բան ասել, բայց բառերը բերանիցս դուրս չէին գալիս։ Մեկ֊երկու վայրկյան ջանացի հավաքել ինքս ինձ և ամեն ինչ ասել, բայց հարկ եղած արիությունը չունեցա։ Մի ճագարի լեղի էլ չունեի։ Զգում էի, որ ուժասպառ եմ լինում, ուստի հրաժարվեցի զուր ջանքերի գործադրումից և ասացի․
― Սպիտակ է։
― Կարծում եմ, պետք է անձամբ գնանք ստուգենք։
― Ես էլ եմ ուզում, որ գնանք, ― ասացի ես, ― այնտեղ հայրս է, և գուցե դուք օգնեք ինձ լաստը քաշելու ափ, որտեղ լույսն է։ Նա հիվանդ է, ինչպես և մայրս ու Մերի Աննան։
― Ա՜խ, սատանան տանի, մենք շտապում ենք, տղա։ Բայց կածում եմ, պետք է օգնել։ Արի, թիակովդ կառչիր մեր նավակից, և գնանք։
― Ես կառչեցի թիակով, և նրանք էլ կռացան իրենց թիակների վրա։ Մեկ֊երկու հարվածից հետո ես ասացի․
― Հայրս շատ շնորհակալ կլինի։ Ում խնդրեցի, որ մեզ օգնեն, լաստը ափ քաշեն, ուշադրություն չդարձրին և թողին֊հեռացան, իսկ ինքս մենակ անել չեմ կարող։
― Դժոխային ստորություն է և տարօրինակ։ Ասա՛, տղա՛, ի՞նչ է պատահել հորդ։
― Նա․․․ նա․․․ մի առանձին բան չկա։
Նրանք վերջ տվին թիավարելուն։ Մինչև լաստը քիչ էր մնացել, երբ նրանցից մեկն ասաց․
― Տղա՛, դու սուտ ես խոսում։ Ի՞նչ է պատահել հորդ։ Ճիշտ ասա, քեզ համար ավելի լավ է՝ ճիշտն ասես։
― Կասեմ, սըր, կասեմ, ազնիվ խոսք, միայն թե մեզ մի՛ լքեք, խնդրում եմ։ Նա․․․ նա․․․ չէ՞ որ դուք կարիք չունեք լաստին մոտենալու, դուք միայն ծայրից քաշեցեք, իսկ պարանը ես կգցեմ ձեզ։ Խնդրում եմ, օգնեցեք մեզ։
― Ջոն, ե՛տ դարձրու, ե՛տ դարձրու, ― ասաց մեկը։
Նրանք ետ դարձան։
― Հեռո՛ւ կաց, տղա՛, քամու ուղղությամբ կանգնիր։ Սատանան տանի, վախենում եմ, թե քամին վարակը քշի մեզ վրա։ Քո հայըը ծաղկով հիվանդացած կլինի, և դու այդ լավ գիտես։ Ինչո՞ւ հենց սկզբից չասացիր։ Չլինի՞ թե ուզում ես, որ հիվանդությունը տարածվի։
― Ի՞նչ անեմ, ― ասացի ես հեկեկալով, ― ձեզնից առաջ ում ասացի, մեզ թողեցին, հեռացան։
― Խե՛ղճ տղա։ Բայց մեր ասածը ճիշտ է, չէ՞։ Մենք ուղղակի ցավում ենք, բայց մենք․․․ լավ, թողնենք այդ, մենք չենք ուզում ծաղկով հիվանդանալ, հասկանո՞ւմ ես։ Լսիր, ասեմ, թե ինչ անես։ Չփորձես ինքնագլուխ ափ դուրս գալ․ ափին զարնվելով ջարդ ու փշուր կլինես։ Ջրի հոսանքով իջիր մոտ քսան մղոն և գետի ձախ կողմում կտեսնես մի ավան։ Մինչև տեղ հասնես, լույսը վաղուց բացված կլինի, և երբ օգնություն խնդրես, ասա, որ ձերոնք բոլորը մրսել են ու տենդով հիվանդացել։ Նորից չհիմարանաս, որպեսզի մարդիկ կասկածեն, թե բանն ինչ է։ Այժմ մենք ուզում ենք քեզ լավություն անել։ Դրա համար դու մեզնից հեռացիր մի քսան մղոն, լա՞վ, տղա։ Այնտեղ, լույսի մոտ ափ դուրս գալը ոչ մի օգուտ չի բերի քեզ․ դա անտառանյութերի բակ է, ուրիշ ոչինչ։ Քո հայրը հավանորեն թշվառ, դժբախտ մարդ է։ Ահա, այս տախտակի վրա կդնեմ քսան դոլար ոսկեդրամ, և երբ տախտակը լողալով հասնի քեզ, կվերցնես։ Ես ինձ նվաստացած եմ զգում, որ ձեզ թողնում եմ, բայց աստված իմ, ծաղկի հետ կատակ անել չի կարելի, դու այդ հասկանո՞ւմ ես։
― Սպասիր, Փարքեր, ― ասաց մյուս մարդը, ― ահա քսան դոլար էլ իմ կողմից։ Ցտեսություն, տղա․ արա, ինչպես միստր Փարկերն է ասում, և այդ դեպքում ամեն ինչ լավ կլինի։
― Այդպես է, տղաս, ցտեսություն, ցտեսություն։ Եթե որևէ փախած նեգր տեսնես, օգնություն կանչիր և բռնել տուր։ Քեզ դրա համար փող կտան։
― Ցտեսություն, սըր, ― ասացի ես, ― ես ոչ մի փախած նեգրի բաց չեմ թողնի, եթե կարողանամ։
Նրանք հեռացան, և ես բարձրացա մեր լաստը, ինքս ինձ վատ ու նվաստացած զգալով, շատ լավ գիտեի, որ իմ արածը ճիշտ չէ։ Միաժամանակ հասկանում էի, որ իմ կողմից զուր էր ճիշտ գործելու փորձեր անելը։ Մեկը, որ մանկուց է շեղվում ճշմարիտ ճանապարհից, հետագայում երբեք չես կարող ստիպել․ նա չի կարող ուղղվել։ Նեղն ընկնելիս հենարան չունի, որ ապավինի իր աշխատանքին։ Նա պարտվում է։ Այնուհետև մի րոպե մտածելուց հետո ինքս ինձ ասացի․ սպասիր, ենթադրենք, թե ճիշտ ես վարվել և Ջիմին հանձնել ես նրանց։ Արդյո՞ք դրանից քեզ ավելի լավ կզգայիր, քան հիմա։ Ոչ, պատասխանեցի ինքս ինձ, վատ կզգայի, նույնքան վատ, որքան այժմ։ Լավ, ուրեմն, ասացի ես, էլ ի՞նչ օգուտ ճիշտ գործելուց, երբ ճիշտ գործելը ձանձրալի է այն ժամանակ, երբ սխալը նեղություն չի պատճառում, իսկ հատուցումը նույնն է։ Ես կանգնել էի փակուղու առջև, և պատասխան չկար։ Մտածեցի, որ դրա համար այլևս չեմ անհանգստանա և այսուհետև միշտ կանեմ այն, ինչ այդ պահին ամենից օգտակարն է։
Մտա մեր վիգվամը։ Ջիմն այնտեղ չէր։ Նայեցի շուրջս և ոչ մի տեղ նրան չգտա։ Կանչեցի․
― Ջի՜մ։
― Այստեղ եմ, Հեք։ Նրանք արդեն այնքան հեռո՞ւ են, որ մեզ չտեսնեն․ կամա՛ց խոսիր։
― Ջիմը մտել էր ջուրը, լաստի հետնամասի թիակի տակ։ Ջրից դուրս միայն քիթն էր երևում։ Ասացի, որ նրանք այլևս չեն երևում։ Ջիմը բարձրացավ լաստի վրա։ Նա ասաց․
― Ես լսեցի ձեր ամբողջ խոսակցությունը, սուզվեցի գետի մեջ և պատրաստվում էի լողալով ափ դուրս գալ, եթե նրանք գային մեր լաստը։ Երբ գնային, նորից կվերադառնայի։ Բայց ինչպե՜ս խաբեցիր նրանց, Հեք։ Ամենասրամիտ ձևով գլուխներս ազատեցիր։ Պետք է ասեմ, տղաս, որ դրանով փրկեցիր ծեր Ջիմին։ Ծեր Ջիմը դա չի մոռանա, քաղցրի՜կս։
Ապա խոսեցինք փողից։ Բավական լավ եկամուտ էր՝ ամեն մեկիս քսան դոլար։ Ջիմն ասաց, թե այժմ կարող ենք տախտակամածի տոմսեր գնել ու ճանապարհորդել շոգենավով։ Փողն այնքան է, որ մեզ կբավականացնի մինչև ազատ նահանգները։ Նա ասաց, որ քսան մղոնն այնքան հեռու տարածություն չէ լաստի համար, բայց ինքն ուզում էր, որ մենք այժմ արդեն հասած լինեինք այնտեղ։
Լուսադեմին մոտեցանք ափին և կապեցինք լաստը։ Ջիմն ամեն կերպ աշխատեց այն լավ քողարկել։ Ամբողջ օրն զբաղվեց իրերը կարգի բերելով ու կապկպելով, որ լաստին հրաժեշտ տանք։
Այդ գիշեր ժամը տասին մենք հեռվում, ոլորանի ձախ կողմում, նկատեցինք ինչ֊որ քաղաքի լույսեր։
Ես մակույկով գնացի իմանալու, թե ինչ տեղ է այդ։ Շուտով գետի վրա, նավակում գտա մի մարդու, որը փորձում էր կարթով ձուկ բռնել։ Մոտեցա ու հարցրի․
― Միստր, դա Կեյրո քաղա՞քն է։
― Կեյրո՞ն։ Ոչ։ Խելքդ հո չե՞ս թռցրել։
― Հապա ի՞նչ քաղաք է դա, միստր։
― Թե ուզում ես իմանալ, գնա և իմացիր։ Եթե մնաս այստեղ և ինձ ձանձրացնես թեկուզ կես րոպե, ապա կստանաս այն, ինչ ցանկալի չէ քեզ համար։
Վերադարձա լաստը։ Ջիմը սարսափելի հիասթափվեց, բայց ես ասացի, որ շատ չմտահոգվի։ Իմ կարծիքով դրանից հետո Կեյրոն է։
Դեռ լույսը չբացված հասանք մի այլ քաղաք։ Ես նորից դուրս եկա, բայց ափն այստեղ բարձր էր և չշարունակեցի ճանապարհս։ Ջիմն ասում էր, որ Կեյրոյի շրջապատում բարձրադիր տեղեր չկան։ Ես մոռացել էի։ Ցերեկն անցկացնելու համար կանգ առանք մի կղզյակի մոտ, որը բավական մոտ էր ափին։ Ինչ֊որ կասկած անցավ մտքովս։ Կասկածում էր և Ջիմը։ Ես ասացի․
― Գուցե մենք Կեյրոյի առջևով անցել ենք այն գիշերը, երբ մառախուղ էր։
Նա ասաց․
― Այդ մասին չխոսենք, Հեք։ Խեղճ նեգրը չի կարող բախտ ունենալ։ Ես միշտ մտածել եմ, որ այն բոժոժավոր օձի մաշկը դեռ իր գործը չի տեսել։
― Լավ կլիներ, որ ես օձի մաշկ երբեք տեսած չլինեի, Ջիմ, լավ կլիներ, որ դա աչքովս չընկներ։
― Դա քո մեղքը չէ, Հեք․ դու չգիտեիր։ Դրա համար դու քեզ մի՛ մեղադրիր։
Երբ լուսացավ, ափի մոտ միանգամայն որոշակի երևաց Օհայո գետի վճիտ ջուրը, իսկ դրանից այն կողմ, մեջտեղով հոսում էր Միսսիսիպիի նույն սովորական պղտոր ջուրը։ Կեյրոյի հարցը սպառված էր։
Նորից ծանրութեթև արեցինք այդ հարցը։ Ափ դուրս գալը ցանկալի չէր, իսկ հոսանքին հակառակ լաստը վարել չէինք կարող։ Մնում էր միայն սպասել մինչև մթներ և վերադառնալ մակույկն ու սպասել հարմար առիթների։ Ամբողջ ցերեկը քնեցինք կաղամախու թփուտների մեջ, որպեսզի ուժ հավաքենք, իսկ երբ մութն ընկնելուց հետո վերադարձանք և լաստ բարձրացանք, մայույկը չկար։
Բավական ժամանակ մենք չխոսեցինք․ ոչինչ չկար ասելու։ Երկուսս էլ լավ գիտեինք, որ դա բոժոժավոր օձի մաշկի հերթական գործն է։ Էլ ի՞նչ միտք ուներ այդ մասին խոսելը։ Դա միայն կնշանակեր նոր հանցանք ավելացնել, որը նոր դժբախտություն կբերեր մեզ և կշարունակվեր, մինչև հասկանայինք, թե հարկավոր է լռել։
Շուտով սկսեցինք խոսել, թե ինչ անենք, որ լավ լինի, և գտանք, որ մեզ մնում է միայն լաստով շարունակել ճանապարհը, մինչև կարողանանք մի մակույկ գնել և վերադառնալ։ Մենք մտադիր չէինք մակույկը փոխարինաբար վերցնել, երբ մեր շրջապատում ոչ ոք չլիներ (հայրս այդպես էր անում նման դեպքերում)։ Դա առիթ կլիներ, որ մարդիկ ընկնեն մեր հետևից։
Երբ մթնեց, լաստով շարժվեցինք գետն ի վար։
Եթե մի մարդ կա, որ դեռևս չի հավատում, թե օձի մաշկին ձեռք տալը ինչ հիմարություն է, իմանալով այն բոլորը, ինչ այդ մաշկը բերեց մեր գլխին, անպայման կհավատա, մանավանդ, երբ կարդա հետագայում պատահածը։
Նավակները սովորաբար գնում են ափին մոտ կանգնած լաստերի մոտերքից։ Բայց մենք կանգնած լաստերի չհանդիպեցինք։ Շարունակեցինք մեր ճանապարհը երեք ժամ, եթե ոչ ավելի։ Գետը պարուրված էր գիշերային գորշ, թանձր խավարով, որը մառախուղից հետո ամենավատ բանն է։ Հնարավոր չէր տեսնել ո՛չ գետի ափերը, ո՛չ էլ հեռուն։ Պետք է որ ուշ գիշեր լիներ։ Օդը խաղաղ էր։ Այդ ժամին անսպասելիորեն գետն ի վեր բարձրացավ մի շոգենավ։
Մենք վառեցինք լապտերը, մտածելով, թե մարդիկ կնկատեն։ Ընդհանրապես հոսանքին հակառակ շարժվող նավերը մեզ շատ չէին մոտենում։ Դրանք խույս են տալիս ծանծաղուտներից և հոսանքի դեմ պայքարելու համար գերադասում են խոր տեղերը՝ բարձր ափերի տակ։ Բայց նման գիշերներին ուղիղ շարժվում են հոսանքին հակառակ, գետի մեջտեղով։
Մենք կարողանում էինք լսել նավի փնչոցը, բայց մինչև մեզ մոտենալը չէինք տեսնում։ Նավը ուղղակի գալիս էր մեզ վրա։ Հաճախ են այդպիսի բաներ անում․ ուզում են տեսնել, թե որքան կարող են մոտենալ լաստին՝ առանց դիպչելու։ Երբեմն անիվը դիպչում է մակույկի թիակին, և նավատարը ցցում է գլուխն ու ծիծաղում, կարծելով, թե ինքը շատ ճարպիկ է։ Այդպես էլ մենք ենթադրում էինք․ կգա, կշոշափի մեզ ու կհեռանա։ Բայց թվում էր, թե սա այդ կատակներից չէ։ Դա մի մեծ նավ էր և շտապում էր, ինչպես սև ամպ, շրջապատված լուսատտիկներով։ Նավն իր մեծ, ահարկու զանգվածով հանկարծ խուժեց մեզ վրա։ Հնոցի լայն բաց արած դռները շողում էին, ինչպես շիկացած ատամներ, իսկ հրեշային նավաքիթն ու պատյանները կախված էին ուղիղ մեզ վրա։ Նավից գոռգոռացին, զանգ տվին, որ կանգնեցնեն մոտորները, լսվեց հայհոյանք, շոգու ֆշշոց։ Եվ մինչ Ջիմը լաստի եզրից ջուրը կթռչեր, ես էլ՝ մյուս եզրից, լաստը ճզմելով անցավ նավը։
Ես սուզվեցի ջրի տակ, ջանալով հասնել գետի հատակին, քանի որ երեսուն֊քառասուն ոտնաչափ անիվը վրայովս էր անցնելու։ Այդ խորությունը անհրաժեշտ էր, որպեսզի ինձ չդիպչեր։ Ընդհանրապես ջրի տակ ես մեկ րոպեից ավելի չէի կարողանում մնալ։ Այս անգամ, կարծում եմ, մնացի մեկուկես րոպե։ Բայց շտապ դուրս նետվեցի, որովհետև գրեթե շնչահեղձ էի լինում։ Ջրից դուրս եկա մինչև կուրծքս, փնչացի և ջուրը դուրս փչեցի քթիցս։ Իհարկե, հոսանքն այստեղ անչափ ուժեղ էր, շարժվում էր մռնչյունով։ Նավի մոտորները, տասը վայրկյան կանգնեցնելուց հետո, նորից գործի դրին, որովհետև նրանք շատ չէին մտահոգված լաստի մարդկանց համար։ Այնպես որ այժմ նավը նորից շարունակեց իր ընթացքը գետն ի վեր և արդեն կորավ գիշերային թանձր խավարում, թեև ես դեռ լսում էի նրա ձայնը։
Մի տասն անգամ ես Ջիմին կանչեցի, բայց ոչ մի պատասխան չստացա։ Ստիպված կառչեցի մի հաստ տախտակից, որ դիպչում էր ինձ, երբ ես թպրտում էի ջրում։ Տախտակը պահելով առջևում, լողացի դեպի ափը։ Բայց շուտով նկատեցի, որ հոսանքն ուղղված է դեպի ձախ ափը, և դա նշանակում էր, որ ես ընկել էի ծանծաղուտ։ Փոխեցի ուղղությունս և շարժվեցի այդ կողմը։
Այս ծանծաղուտը թեք էր և երկար, երկու մղոնից ոչ պակաս։ Բավական ժամանակ անցավ, մինչև ազատվեցի։ Ապահով հասա ափ և մագլցեցի դարատափն ի վեր։ Շատ հեռուն տեսնել չէի կարող, բայց կարճ ճանապարհով քառորդ մղոն, կամ գուցե ավելին, քայլեցի խորդուբորդ տեղերով և դեմ առա մի մեծ, հնաոճ, փայտաշեն տան, որը չէի նկատել։ Ուզեցի հեռանալ այդտեղից, բայց շները ոհմակով դուրս թռան, սկսեցին կաղկանձել ու հաչել ինձ վրա։ Գիտեի, որ այդպիսի դեպքերում ավելի լավ է տեղից չշարժվել։