Լուսնափոշին
հեղինակ՝ Արթուր Քլարկ |
Գլուխ առաջին
Պաթ Հարրիսին դուր էր գալիս իր պաշտոնը․ չէ՞ որ նա Լուսնի վրա գտնվող միակ հրթիռանավի՝ «Սելենի» նավապետն էր։ Նայելով ուղևորներին, որոնք շտապում էին տեղ գրավել լուսամուտների մոտ, նա մտածում էր, թե ինչպես կանցնի այսօրվա ուղերթը։ Շրջահայելու մեջ նա նկատեց միսս Ուիլքինսին։ «Լուսնաշրջիկի» գրասենյակի աշխատակցուհու երկնագույն համազգեստով, որը նրան շատ էր սազում, նա բարեխղճորեն «Բարի գալուստ» էր մաղթում ուղևորներին։ Աշխատանքի ժամին Պաթ Հարրիսոնը միշտ ջանում էր նրա մասին մտածել որպես միսս Ուիլքինսի, այլ ոչ՝ որպես Սյուի․ դա նրան օգնում էր, որ գործից չկտրվի։ Թե ինչ էր մտածում Սյուն իր մասին, նա դեռ չէր պարզել։
Ոչ մի ծանոթ դեմք, բոլորն էլ սկսնակ են ու բոլորն էլ կանխավայելում են իրենց առաջին նավարկությունը։ Մեծամասնությունը, այսպես ասած, տիպիկ զբոսաշրջիկները՝ հասակն առած մարդիկ են, հրապուրված այն աշխարհով, որը նրանց երիտասարդության օրերին անհասանելիության խորհրդանիշ էր։ Միայն չորս֊հինգ հոգի ավելի երիտասարդ էին՝ երեսունից պակաս․ նրանք հավանաբար լուսնային խարսխակայաններից մեկի աշխատողներն էին, և որոշել էին օգտագործել ազատ օրը։ Պաթն արդեն նկատել էր․ գրեթե որպես կանոն, եթե տարիքավոր զբոսաշրջիկներ են՝ ուրեմն երկրից են, երիտասարդներ՝ Լուսնի բնակիչներ են։ Այսպես թե այնպես Ծարավի ծովը նրանց կապշեցնի․․․ Ահա, լուսնացույցից դուրս, ընդհուպ մինչև աստղերը տարածվում է մռայլ, գորշ հարթությունը։ Իսկ ծովի վրա՝ երկնքում, արդեն առաջին միլիարդ տարին չէ, որ անշարժ կախված է Երկիրը։ Նրա կապտա֊կանաչավուն նվազող մանգաղը իր սառը շողերով ողողել էր լուսնային բնատեսարանը։ Այո, այստեղ ցուրտ է․․․ ծովի մակերևույթի վրա, հավանաբար, հարյուր վաթսուն աստիճան զրոյից ցածր է։
Նայելով նրան ամենևին չես ասի՝ հեղուկ է, թե կարծր։ Տափարակ, անվերջանալի հարթություն, ճաքեր ու ճեղքվածքներ, որոնք ակոսել են այդ մեռյալ աշխարհի ողջ դեմքը։ Ո՛չ թումբ, ո՛չ փոս, ո՛չ քար՝ ոչինչ չի խանգարում միապաղաղությունը։ Երկրի վրա չես գտնի որևէ ծով՝ ի՜նչ ծով, լճակ, որն այդքան խաղաղ մակերես ունենա։
Ծարավի ծովը լցված է ոչ թե ջրով, այլ փոշով։ Ահա թե ինչու նա այդքան անսովոր է թվում մարդկանց, այդպես գրավում ու դյութում նրանց։ Լուսնափոշին, որը մանր է, ինչպես նուրբ տալկը, ավելի չոր, քան Սահարայի շիկացած ավազը, այստեղի անօդ տարածության մեջ ասես ամենահոսուն հեղուկը լինի։ Ձեռքիցդ գցիր ծանր առարկան՝ անմիջապես կկորչի, ոչ մի հետք, ոչ մի ճղփյուն․․․ Այդ նենգ մակերևույթի վրա տեղից֊տեղ կարելի է շարժվել միայն երկտեղանոց փոշեսահնակներով, որոնք ստեղծված են հատկապես դրա համար։ Եվ իհարկե, «Սելենով»՝ սահնակի ու ավտոբուսի մի զարմանալի խառնուրդ, շատ նման այն ամենագնացներին, որոնք տասնյակ տարիներ առաջ օգնեցին յուրացնելու Անտարկտիդան։
«Սելենի» տեխնիկական անունը Փ-1 էր, այսինքն, փոշեգնաց, առաջին փորձանմուշ (որքան Պաթին հայտնի էր, երկրորդ փորձանմուշը նույնիսկ նախագծված չէր)։ Նրան կոչում էին «նավ», «լուսնանավ», «լուսնագնաց»՝ ում ինչպես դուր էր գալիս։ Պաթը նախընտրում էր «լուսնանավը»․ դա բացառում էր խառնաշփոթությունը։ Այդպես նրան ոչ ոք չէր ընդունի տիեզերական նավի նավապետի տեղ՝ կոչում, որով վաղուց արդեն չես զարմացնի ոչ ոքի։
― Բարի գալուստ, ― ասաց միսս Ուիլքինսը, երբ բոլորը տեղավորվեցին։ ― Նավապետ Հարրիսը և ես շատ ուրախ ենք ձեզ տեսնելու համար։ Մեր ճանապարհորդությունը չորս ժամ կտևի, առաջին տեսարժան վայրը՝ Խառնարանային լիճն է, այստեղից հարյուր կիլոմետր արևելք, Անմատչելիության լեռներում։
Պաթն արդեն չէր լսում ծանոթ խոսքերը, նա պատրաստվում էր մեքենան գործի դնելու։ Ըստ էության «Սելենը» տիեզերանավի վերերկրյա մի տարատեսակ էր․ ու դա բնական էր, չէ որ նա շարժվում էր դատարկության մեջ և նրա խոցելի բեռը կարիք ուներ պաշտպանության՝ բոլոր կենդանի արարածների համար թշնամի միջավայրից։ Թեև «Սելենը» երբեք վեր չէր սլացել Լուսնի մակերևույթից և շարժվում էր ոչ թե հրթիռային շարժիչների, այլ էլեկտրոմոտորների օգնությամբ, նրա ամբողջ հիմնական սարքավորումը նման էր իսկական հրթիռի նավասարքին, ― և ամեն ինչ պետք է ստուգվեր թռիչքից առաջ։
Թթվածինը կարգին է։ Շարժիչը կարգին է։ Ռադիոն՝ կարգին է։ (Ալլո, Ծիածան, ես «Սելենն» եմ, ստուգում եմ։ Ընդունո՞ւմ եք իմ ազդանշանները»)։ Իներցիայի սիստեմի սլաքը՝ զրոյի վրա է։ Օդասհանքի խցիկը փակ է։ Արտահեղության հայտնաբերիչը՝ կարգին է։ Ներքին լուսավորությունը՝ կարգին է։ Եվ այլն, ընդհանուր առմամբ հինգ տասնյակից ավելի հանգույցներ, որոնցից յուրաքանչյուրը անսարքության դեպքում ավտոմատ կերպով ազդանշան կտար։ Սակայն Պաթ Հարրիսը, ինչպես նաև տիեզերական ծառայության բոլոր աշխատողները, որոնք երազում էին ապրել մինչև խոր ծերություն, երբեք հույսը չէր դնում ավտոմատ ազդանշանման վրա, երբ անձամբ կարելի էր ստուգել։
Ի վերջո ամեն ինչ պատրաստ է։ Հազիվ լսելի՝ մոտորները սկսեցին աշխատել, իսկ թիապտուտակները դեռևս պարապ էին, և կառանված «Սելենը» միայն փոքր֊ինչ ցնցվում էր։ Պաթը թեթևակի շրջեց ձախ պտուտակի թիակները։ Նավը դանդաղ սկսեց թեքվել դեպի աջ։ Հեռանալով կայարանի շենքից, նա ուղղություն վերցրեց և արագ ընթացքով տեղից պոկվեց։
Նավը հիանալի էր հնազանդվում, չնայած բոլորովին նոր կառուցվածք ուներ։ Այստեղ չէր կարելի հենվել հազարամյա փորձի վրա, որ մարդ սկսել է կուտակել դեռևս քարի դարում, երբ առաջին անգամ գերանը ջուրը գցեց։ «Սելենը» նախորդներ չէր ունեցել, նա ծնվել էր մի քանի ինժեներների գլխում, որոնք նստելով գծագրական տախտակի առջև, միտք են արել, թե «ինչպիսին պետք է լինի մեքենան, որպեսզի նրանով կարելի լինի սահել փոշու ծովի վրայով»։
Ինչ֊ որ մեկը հիշելով հին ժամանակները, առաջարկեց անիվներ հարմարեցնել նավախելին։ Բայց հետո գերապատվությունը տվել են ավելի զորեղ պտուտակներին։ Նրանք մխրճվում էին փոշու մեջ՝ առաջ հրելով «Սելենը», իսկ նավահետքի հոսանքը հիշեցնում էր մի շատ ժրաջան խլուրդի հետք, որը սակայն անմիջապես չքանում էր, ― ու նորից հարթ մակերես, ոչ մի նշան այն բանի, որ այստեղով նավ էր անցել։
Պորտ֊Ռորիսի հերմետիկ գետնահար գմբեթները արագորեն անցնում էին հորիզոնի ետևը։ Տասը րոպեից էլ պակաս ժամանակամիջոցում նրանք անհետացան տեսողությունից, և «Սելենը» միայնակ մնաց։ Մեն֊մենակ մի այնպիսի տեղում, որի համար Երկրի վրա և ոչ մի լեզվով դեռ իսկական անուն չկար։
Պաթը հանգցրեց մոտորները, կանգնեցրեց նավը և սպասեց մինչև լռություն տիրեց։ Նա արդեն գիտեր, ուղևորներին հարկավոր է մի ինչ֊որ ժամանակ՝ իմաստավորելու համար անսովորականությունը այն ամենի, որ տարածվում էր լուսանցույցներից դուրս։ Նրանք թռել֊անցել էին տիեզերքով, ամենուր տեսել աստղեր, վերևից (կամ ներքևից) նայել էին երկրի փայլատկող սկավառակին, բայց սա, ― սա բոլորովին այլ բան է։
Մինչ լռությունը ճնշող կդառնար (չի էլ կարելի չափն անց կացնել․ մեկն ու մեկը կվախենա), Պաթը ոտքի կանգնեց ու դիմեց ուղևորներին։
― Բարի երեկո, տիկնայք և պարոնայք, ― սկսեց նա։ ― Հուսով եմ միսս Ուիլքինսը հոգ է տարել, որպեսզի լավ զգաք ձեզ։ Մենք կանգ առանք, որովհետև այստեղից շատ հարմար է Ծովի հետ առաջին ծանոթությունը սկսելու համար։ Այստեղ կարելի է, ինչպես ասում են, ըմբոշխնել այն։
Պաթ Հարրիսը մատնացույց արեց լուսանցույցենրը և նրանցից դուրս գտնվող տեսլային գորշ հարթությունը։
― Ի՞նչ եք կարծում, ― կամաց հարցրեց նա, ― ինչքա՞ն կլինի այստեղից մինչև հորիզոնը։ Կամ․ ինչպիսի՞ն կերևար ձեզ մարդը, եթե նա կանգնած լիներ ա՜յ այնտեղ, ուր աստղերը ասես քսվում են Լուսնի մակերևույթին։
Միայն տեսողությանը ապավինելով, անհնար կլիներ ճիշտ պատասխան տալ նրա հարցին։ Տրամաբանությունը հուշում էր․ Լուսինը շատ փոքր է, հորիզոնը ամենևին էլ հեռու չպետք է լինի։ Բայց զգացությունները այլ բան էին ասում․ «Այս աշխարհը միանգամայն տափարակ է և տարածվում է դեպի անսահմանություն։ Ամբողջ տիեզերքը նա կիսել է երկու մասի, և չունի ոչ վերջ, ոչ սահման․․․»։
Պատրանքը չէր վերանում նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մարդը իմանում էր դրա պատճառը։ Աչքը չի կարող դատել տարածության մասին, եթե չկա մի բան, որի վրա կանգնեցնես հայացքդ, եթե նա անօգնական կերպով սահում է փոշու օվկիանոսի մռայլ հարթության վրայով։ Այստեղ չի եղել նույնիսկ այն, ինչը միշտ առկա է Երկրի վրա՝ մթնոլորտը, այն թեթև շղարշը, որը կօգներ որոշել, թե ինչն է մոտ, և ինչը հեռու։ Իսկ աստղերը՝ լույսի այդ չառկայծող կետերը, նույնքան պայծառ էին գլխավերևում և հորիզոնի մոտ։
― Ուզում եք հավատացեք, ուզում եք ոչ, ― շարունակեց Պաթը, ― դուք տեսնում եք ընդամենը երեք կիլոմետրի վրա, կամ երկու մղոն, եթե ձեզանից որևէ մեկը դեռ չի ընտելացել մետրային սիստեմին։ Գիտեմ, թվում է թե մինչև հորիզոնը մի քանի լուսատարի է, բայց դուք կարող էիք հասնել այնտեղ քսան րոպեում, եթե միայն հնարավոր լիներ քայլել այդ փոշու միջով։
Մա նորից նստեց և մոտորները գործի քցեց։
― Այժմ հաջորդ վաթսուն կիլոմետրը առանձնապես ոչինչ չեք տեսնի, ― ասաց նա առանց ետ նայելու, ― այնպես որ արագ կգնանք։
«Սելենը» պոկվեց առաջ։ Ուղևորները առաջին անգամ իսկապես զգացին արագությունը։ Թիակները կատաղորեն հարում էին փոշին, նավածիրը ավելի ու ավելի էր երկարում, և ահա արդեն նավախելի մոտ երկու կողմերից վեր բարձրացան երևութական հսկա քղանցատուտերը։ Հեռվից «Սելենը» կարող էր թվալ մի սառցե խոփ, որ ճեղում էր Լուսնի շողերով ողողված ձմեռային բնատեսարանը։ Բայց գորշագույն, սահուն կերպով փլչող պարաբոլները ձյուն չէին, իսկ նրանց փայլ տվող լուսատուն Երկիր մոլորակն էր։
Ուղևորները հանգստանում էին, հաճույք ստանալով միապաղաղ, գրեթե անձայն շարժումից։ Նրանցից յուրաքանչյուրը առիթ է ունեցել սուրալու հարյուրավոր անգամ ավելի արագ, երբ թռչում էր Լուսին։ Սակայն տիեզերքում արագությունը չի զգացվում, ահա թե ինչու փոշու վրայով սրընթաց սահելը շատ ավելի հրապուրիչ էր։ Պաթը մի կտրուկ շրջադարձ կատարեց տեղում, «Սելենը» շրջան գծեց և քիչ մնաց հասնել անկշռելիության մեջ կախված քղանցքատուտին, որը դեպի երկինք էին նետել պտտվող թիակները։ Անբնական էր թվում, որ այդ փոշին վեր է սլանում ու թափվում առանց շաղ գալու, որ օդի դիմադրությունը չի փշրում այդ անբասիր կամարները։ Երկրի վրա այն օդում կախված կմնար ժամերով, թերևս նաև օրերով։
Հենց որ նավը ուղղեց իր ընթացքը և այլևս դիտելու ոչինչ չմնաց ամայի հարթությունից բացի, ուղևորները սկսեցին զբաղվել իրենց համար նախատեսված գրականությամբ։ Նրանց բաժանվեց նկարազարդ ծանուցատետրեր, քարտեզներ, հուշանվերներ («Սույնը վկայում է, որ միստեր (միսիս, միսս)․․․ ճանապարհորդել են Լուսնի ծովերում «Սելեն» փոշեգնացով) և տեղեկատու գրքույկներ։ Այստեղ նրանք կարող էին գտնել բոլոր տեղեկությունները, թերևս նույնիսկ մի քիչ էլ ավելին, Ծարավի ծովի մասին։
Նրանք կարդացին, որ գրեթե ամբողջ Լուսինը ծածկված է բարակ, մի քանի միլիմետր հաստությամբ փոշու շերտով։ Այստեղ կարելի է հանդիպել և՛ «աստղային աճյունի»՝ երկնաքարերի բեկորների, որոնք լուսնի անպաշտպան երեսն են ընկել առնվազն հինգ միլիարդ տարի առաջ, և՛ լուսնալեռների թեփուկների, որոնք գիշերը սեղմվում են, ցերեկը ընդարձակվում են ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխումից։ Ինչից էլ որ առաջանա, այդ փոշին այնքան մանր է, որ նույնիսկ այստեղի աննշան ձգողականության պայմաններում, հոսում է ճիշտ և ճիշտ, ինչպես հեղուկը։
Հազարամյակներ շարունակ նա հոսել է լեռներից հարթավայրերը՝ կազմելով լճակներ ու լճեր։ Լուսնի առաջին հետազոտողները կանխատեսել էին այդ երևույթը և պատրաստ էին դրան։ Բայց Ծարավի ծովը ցնցեց բոլորին, ոչ ոք չէր սպասում, որ այստեղ կհանդիպի հարյուր կիլոմետրից ավելի լայնություն ունեցող փոշով լեփ֊լեցուն մի թասի։
Լուսնի «ծովերի» համեմատությամբ այն շատ փոքր էր, և աստղագետները պաշտոնապես երբեք չեն ընդունել նրա անվանումը, պատճառաբանելով, որ դա սոսկ Սինուս Ռորիսի՝ Ցողի ծովախորշի մի մասն է կազմում։ Միթե կարելի է, ասում էին նրանք, ծով անվանել ծովախորշի մի մասը։ Եվ, այնուամենայնիվ, չնայած բոլոր առարկություններին, «Լուսնաշրջիկի» ռեկլամների բաժնի աշխատակիցներից ինչ֊որ մեկի հորինած անունը բռնեց։ Ի դեպ, այն ամենևին էլ վատ չէր այլ «ծովերի» անուններից՝ Ամպերի ծով, Անձրևների ծով, Անդորրության ծով։ Չխոսելով արդեն Նեկտարի ծովի մասին։
Գրքույկը պարունակում էր նաև հանգստացնող տեղեկություններ՝ ցրելու համար ավելի ջղային ճանապարհորդների երկյուղը և ապացուցելու, որ «Լուսնաշրջիկի» գրասենյակը նախատեսել է ամեն ինչ։ «Արված է ամեն բան, որպեսզի ապահով լինի ձեր անվտանգությունը, ― ասված էր այնտեղ։ ― «Սելենում» թթվածնի պաշարը կբավականացնի ավելի քան մեկ շաբաթ, բոլոր կարևոր համակարգերը կրկնակի են։ Ավտոմատ ռադիոփարոսը կանոնավոր կերպով խարսխակայան է հայտնում, թե որտեղ եք գտնվում դուք, և նույնիսկ եթե մոտորները շարքից դուրս գան, ձեզ արագորեն Պորտ֊Ռորիս կվերադարձնի փոշեսահնակը։ Իսկ որ հիմնականն է, դուք չպետք է վախենաք փոթորկալից եղանակից։ Ինչքան էլ վատ տանեք ծովային հիվանդությունը, Լուսնի վրա այն չի սպառնում ձեզ։ Ծարավի ծովը չի փոթորկում, նա միշտ խաղաղ է»։
Այս տողերը գրողը բնավ չէր կեղծում․ կարելի՞ էր արդյոք ենթադրել, որ դրանք շուտով կհերքվեն․․․
Մինչդեռ «Սելենը» անաղմուկ սահում էր գիշերային խավարում, Լուսնի կյանքը ընթանում էր իր կարգով։ Միլիոնավոր տարիների ընդարմությանը փոխարինելու էր եկել բուռն աշխուժությունը, և վերջին հիսուն տարվա ընթացքում Լուսնի վրա ավելի շատ իրադարձություններ տեղի ունեցան, քան նախորդ հինգ միլիարդ տարում։ Իսկ ի՞նչ է սպասվում վաղը։
Հարազատ մոլորակի սահմաններից դուրս մարդու կառուցած անդրանիկ քաղաքի առաջին զբոսայգու արահետներով քայլում էր գլխավոր ադմինիստրատոր Ուլսենը։ Ինչպես և Կլավի քաղաքի բոլոր քսանհինգ հազար բնակիչները, նա շատ էր հպարտանում իր զբոսայգով։ Իհարկե, զբոսայգին փոքրիկ է, բայց, համենայն դեպս, ոչ այնքան փոքր, ինչպես այն նկարագրել էր մի շաղակրատ հեռուստատեսությունից՝ թե իբր դա «պատուհանի մի ծաղկաման է, որը տառապում է մեծամոլությամբ»։ Եվ, համենայն դեպս, Երկրի վրա ոչ մի զբոսայգում կամ բանջարնոցում չկան տասը մետրանոց արևածաղիկներ։ Բարձր՝ գլխավերևում լողում էին սպիտակթույր փոքրիկ ամպերը, ― ավելի ճիշտ, այդպես էր թվում։ Իրականում դա ընդամենը պատկերի արտացոլումն էր գմբեթի կամարների տակ, բայց այնքան ճշմարտանման, որ երբեմն գլխավոր ադմինիստրատորը հարազատ տան կարոտն էր քաշում։ Տա՞ն։ Նա ուղղեց իր սխալը․ նրա տունն այստեղ է։
Բայց և այնպես, Ուլսենը հոգու խորքում զգում էր, որ դա այդպես չէ։ Թերևս, նրա երեխաների համար կլինի այլ կերպ, նրանք իսկական լուսնային բնակիչներ են, լույս աշխարհ են եկել Կլավիում։ Իսկ ինքը ծնվել է Ստոկհոլմում, Երկրի վրա, և նրա հետ կապված է այնպիսի կապերով, որոնք տարեց֊տարի կարող են թուլանալ, բայց չխզվել երբեք։
Նրանից մոտ մեկ կիլոմետրի վրա, գլխավոր գմբեթից ոչ հեռու, Լուսնային տուրիզմի վարչության պետ Դևիսը ի մի էր բերել վերջին հասույթները։ Ինչ կա որ, վատ չէ։ Նոր սեզոնում եկամուտներն աճեցին։ Հասկանալի է, Լուսնի վրա չկան տարվա եղանակներ, բայց նկատվել է, որ զբոսաշրջիկների թիվն ավելանում է այն ժամանակ, երբ Երկրի Հյուսիսային կիսագնդում սկսվում է ձմեռը։
Ինչպե՞ս ամրապնդել հաջողությունը։ Մշտական պրոբլեմ է․․․ Չի կարելի անընդհատ ցույց տալ միևնույն բանը, զբոսաշրջիկները զանազանություն են սիրում։ Անսովոր բնանկար, թույլ ձգողականություն, Երկրի տեսարանը, Ֆարսայդի առեղծվածները, հոյատեսիլ աստղակապ երկինք, առաջին բնակավայրերը (որտեղ, սակայն, ոչ միշտ են ուրախ զբոսաշրջիկների գալուն), ― էլ ի՞նչ կարող է առաջարկել Լուսինը։ Բայց ափսո՜ս, որ նրա վրա չկան «տեղացի» լուսնաբնակներ՝ տարօրինակ սովորույթներով ու ալ ավելի տարօրինակ արտաքինով, որոնց կարողանային լուսանկարել հյուրերը։ Ավա՜ղ, օրգանական աշխարհի ամենախոշոր ներկայացուցչին, որ հայտնաբերվել է Լուսնի վրա, կարելի է դիտել մանրադիտակով։ Այն էլ ասենք, որ նրա նախնիները այստեղ են եկել «Լուննիկ֊2֊ի» օգնությամբ, մարդուց ընդամենը մի տասը տարի առաջ։
«Լուսնաշրջիկի» գրասենյակի պետը մտովի թերթեց տելեֆաքսով ստացված վերջին նամակները․ գուցե նրանցից հնարավոր լինի մի օգո՞ւտ քաղել։ Այսպես, ուրեմն, մի ինչ֊որ հեռուստատեսային ընկերության հերթական հարցումը՝ մեծ ցանկություն ունեն վավերագրական նոր կինոնկար հանել Լուսնի մասին, պայմանով, որ «Լուսնաշրջիկի» գրասենյակը իր վրա վերցնի բոլոր ծախսերը։ Պատասխանը բացասական կլինի․ եթե ընդունեք նման բոլոր սիրալիր առաջարկները, շատ շուտով կարող եք սնանկանալ։
Այնուհետև՝ իր պաշտոնակցի երկարաբան նամակը «Մեծ Նյու֊Օռլեան» տուրիստական ընկերությունից։ Առաջարկում է աշխատակիցների փոխանակում։ Հայտնի չէ, ով կշահի դրանից՝ Լուսինը թե Նյու֊Օռլեանը, բայց գոնե ծախսեր չկան և օգտակար է «Լուսնաշրջիկի» համար։ Բայց այս մյուս նամակը, իսկապես, հետաքրքիր է․ ջրադահուկի գծով Ավստրալիայի չեմպիոնը հարցնում է, թե արդյոք որևէ մեկը փորձել է սահել Ծարավի ծովում։
Ինչ կա որ՝ կարելի է փորձել։ Ինչպե՞ս է, որ մինչև օրս ոչ ոք չի մտածել այդ մասին։ Գուցե արդեն փորձե՞լ են, կառչելով «Սելենին» կամ փոշեսահնակներին․․․ Արժե մտածել այդ մասին։ Դևիսը միշտ ջանացել է զվարճալիքներ գտնել Լուսնի վրա և զբոսանքը Ծարավի ծովի վրա նույնպես նրա հղացումն էր։
Նա չգիտեր, թե մի քանի ժամ հետո ինչպիսի տառապանք պետք է պատճառեր իրեն այդ հղացումը։
Գլուխ երկրորդ
Հորիզոնի գիծը, ուր սուրում էր «Սելենը», փոխվեց․ որտեղ անթերի ու հավասար աղեղ էր, ուրվագծվեց լեռների ատամնավոր շղթան։ Թվում էր, թե նրանք դանդաղ դեպի երկինք էին հառնում մի հզոր վերելակով։
― Անմատչելիության լեռները, ― հայտարարեց միսս Ուիլքինզը։ ― Այդպես են կոչվում, որովհետև բոլոր կողմերից շրջապատված են Ծովով։ Եվ բացի այդ, նրանք լուսնային լեռների մեծ մասից շատ ավելի զառիթափ են։
Նա այլևս չծավալվեց այդ թեմայի շուրջը․ չէ՞ որ լուսնային լեռնագագաթներից շատերը հիասթափություն են պատճառում, երբ մոտիկից ես դիտում դրանք։ Երկրից կատարված լուսանկարների վրա երևացող հսկայական խառնարանները, պարզվում է, որ թեթևակի զառիվայր բլուրներ են։ Երեկոյան ու առավոտյան ստվերները խիստ աղավաղում են ռելիեֆը։ Ու լուսնի վրա չկա ոչ մի խառնարան, որի լանջը իրենց թեքությամբ կարողանային համեմատել Սան֊Ֆրանցիսկոյի փողոցների հետ․ դրանք կարելի է հաղթահարել նույնիսկ հեծանիվով։ Սակայն այդ մասին չես կարդա «Լուսնաշրջիկի» գրքույկներում, այնտեղ կգտնես միայն առավել տպավորիչ ժայռերն ու կիրճերը՝ հմտորեն լուսանկարված։
― Այս լեռները դեռևս ինչպես հարկն է չեն հետազոտված, ― շարունակեց միսս Ուիլքինզը։ ― Անցյալ տարի մի խումբ երկրախույզների փոխադրեցինք այնտեղ։ Իջեցրինք հենց այն հրվանդանում, բայց նրանք կարողացան առաջ շարժվել ընդամենը մի քանի կիլոմետր։ Այնտեղ ամեն ինչ կարող է պատահել, մենք պարզապես դեռևս ոչինչ չգիտենք։
«Ապրես, ― մտածեց Պաթը։ ― Լավ գիդ է, գիտի ինչը բացատրել մանրամասնորեն, և ինչը թողնել երևակայության համար․․․»։ Սյուն խոսում էր հանգիստ, անբռնազբոսիկ, որը ոչնչով նման չէր այն տխուր ասերգին, որ գիդերի մեծամասնության մասնագիտական արատն էր։ Եվ նա լավ գիտեր իր նյութը, կարող էր պատասխանել գրեթե ուզածդ հարցին։ Մի խոսքով՝ աչքի ընկնող երիտասարդ մի օրիորդ, ու թեպետ միսս Ուիլքինզը շատ էր դուր գալիս Պաթին, հոգու խորքում նա փոքր֊ինչ վախենում էր նրանից։
Մոտեցող լեռները իրենց էին գամել հմայված ուղևորների հայացքները։ Դեռ էլի խորհրդավոր Լուսնի խորհրդավոր մի անկյունը․․․ Անսովոր ծովի մեջտեղում բարձրանում էր մի կղզի՝ ուշագրավ երևույթ հետազոտողների հաջորդ սերնդի համար։ Հակառակ անվանը, Անմատչելիության լեռներին հասնելը այժմ արդեն դժվար չէր։ Բայց քանի դեռ ուսումնասիրված չեն շրջակա տեղանքի միլիոնավոր քառակուսի կիլոմետրերը, որոնք հարկավոր է յուրացնել առաջին հերթին, նրանք պետք է սպասեն։
Մի փոքր էլ, ու «Սելենը» կմտնի ստվերը․․․ Մինչև ուղևորները կհասցնեին հասկանալ, թե ինչ է կատարվում, Երկիրը թաքնվեց լեռների ետևում։ Նրա լույսից լեռնակատարները արծաթի փայլ էին ստացել, իսկ ներքևում թագավորում էր զարհուրելի մթությունը։
― Ես հիմա կհանգցնեմ ներքին լուսավորությունը, ― ասաց ստուարդուհին։ ― Այն ժամանակ դուք ավելի լավ կտեսնեք։
Ու հենց որ կարմրավուն աղոտ լույսը մարեց, յուրաքանչյուրը իրեն զգաց մեն֊մենակ լուսանյին գիշերային խավարում։ Նույնիսկ լեռնագագաթների փայլը կորավ, երբ փոշեգնացը խորացավ ստվերի մեջ։ Մնացին միայն աստղերը՝ սառը անմար ճրագներ, շրջապատված այնպիսի անթափանց մթությամբ, որից մի տեսակ վատ էիր զգում քեզ։
Աստղասփյուռ երկնքում դժվար էր զանազանել ծանոթ համաստեղությունները։ Մարդու աչքերը շաղվում էին այդ երկնային նախշերից, գլուխը պտտվում էր աստղաբույլերի և միգամածությունների շողշողուն քաոսից։ Բնության այդ փառահեղ շրջապատկերում անսխալ կարելի էր նշմարել միայն Վեներայի պայծառ փարոսը, որը գերազանցում էր երկնային մյուս բոլոր մարմիններին, ավետելով մոտալուտ այգաբացը։
Մի քանի րոպե անցավ, մինչ ուղևորները կնկատեին, որ զարմանահրաշ բաները միայն երկնքում չէին։ Սուրացող փոշեգնացի հետևից ձգվում էր ֆոսֆորափայլ երկար նավահետքը, կարծես կախարդական մի ձեռք լուսավոր ծիր էր քաշել Լուսնի մռայլ ու փոշոտ դեմքին։ «Սելենը» իր հետևից մի գիսավոր պոչ էր քարշ տալիս, ճիշտ այնպես, ինչպես գիշերային նավը Երկրի արևադարձային օվկիանոսներում։
Բայց այստեղ չկային միկրոօրգանիզմներ, և նրանք չէին, որ լուսավորում էին անկենդան ծովը իրենց պստլիկ ճրագներով, այլ լիցքաթափվող փոշեհատիկները, որոնց մեջ սրընթաց «Սելենը» հարուցում էր ստատիկ լիցք։ Շատ պարզ՝ և չտեսնված գեղեցիկ էր․ գիշերային խավարում նավի հետևից շարունակ քարշ էր գալիս փայլուն ժապավենը, ասես Ծիրկաթինն էր արտացոլվել ծովային հարթության վրա։
Հանկարծ հրեղեն շիթը լուծվեց լույսի հեղեղի մեջ․ Պաթը միացրեց լուսարձակը։ Լուսանցույցներից դուրս, վտանգավոր հեռավորության վրա՝ ետ սահեց քարե պատը։ Լեռնալանջն այստեղ գրեթե զառիվեր ցցված էր փոշու ծովի մեջ, և դժվար էր գուշակել բարձր է այն, թե ոչ, որովհետև թանձր խավարի մեջ երևում էր միայն լուսարձակի լուսավորած ձվածիրը։
Կովկասը, Ժայռոտ լեռները և Ալպերը գաճաճներ են այս լեռների մոտ։ Երկրի վրա էրոզիան մաշում է լեռնաշղթաները նրանց ծագման առաջին իսկ օրից, մի քանի միլիոն տարի շարունակ՝ և երբեմնի վիթխարի զանգվածներից մնում է նրանց ստվերը։ Իսկ Լուսնի վրա ո՛չ անձրևներ կան, ո՛չ քամիներ։ Ոչինչ չի քայքայում ժայռերը, եթե չհաշվենք գիշերային սառնամանիքը, որից նույնիսկ քարերն են ճաքում, անասելի դանդաղությամբ անջատելով մանրագույն փոշեհատիկներ։ Լուսնային լեռները նույնքան հին են, որքան նրանց ծնունդ տված աշխարհը․․․
Պաթը հպարտանում էր Լուսինը «ցույց տալու» իր ունակությամբ։ Նա առանձնապես ջանադրաբար էր պատրաստել հաջորդ համարը։ Առաջին հայացքից շատ վտանգավոր, իսկ իրականում միանգամայն անվտանգ․ չէ՞ որ «Սելենը» տասնյակ անգամներ անցել է այստեղով, և կառավարման սիստեմի էլեկտրոնային հիշողությունը ճանապարհը գիտեր ամեն մի շտուրմանից ավելի լավ։ Նա հանկարծակի մարեց լուսարձակը, և ուղևորները տեսան, որ մթության հովանու տակ մյուս կողմից նույնպես լեռները ընդհուպ մոտեցել են նավին։
Գրեթե անթափանց խավարի մեջ «Սելենը» սլանում էր նեղ կիրճով, սլանում էր ոչ ուղիղ, այլ շարունակ խուսանավելով անտեսանելի խոչընդոտների միջև։ Անկեղծ ասած, խոչընդոտներ ընդհանրապես չկային․ ցերեկը, Պաթը նվազագույն արագությամբ երթուղին այնպես էր ծրագրել, որպեսզի գիշերը վախից մարդու շունչ կտրվի։ Նրա թիկունքնում լսվող վախի և հիացմունքի ճիչերը վկայում էին, որ ատրակցիոնը հաջողվել է։
Հեռու գլխավերևում այժմ տեսանելի էր աստղառատ երկընքի միայն մի նեղլիկ շերտը․ նա գալարվում էր կատաղի կերպով, կրկնելով փոշեգնացի հնարամիտ վազքը։ Մրցավազքը «գիշերային արահետով», ինչպես Պաթն էր կոչում այդ երթուղին, ընդամենը մի հինգ րոպե տևեց, որոնք սակայն ժամեր թվացին։ Եվ, երբ նավապետը նորից միացրեց լուսարձակը և «Սելենը հայտնվեց լուսե հսկա շրջանակի մեջտեղում, ուղևորների բերանից դուրս թռավ մի հառաչանք՝ խառնված հիասթափության հետ։ Այո, երկար կհիշեն նրանք «գիշերային արահետը»․․․
Լուսարձակի լույսով երևում էր, որ պատերը աստիճանաբար բաժանվում են, և ահա կիրճը փոխարինեց համարյա ձվաձև մի ամֆիթատրոնով՝ մոտ երեք կիլոմետր լայնությամբ․ հրաբխի սիրտն էր, որ պայթել էր անհիշելի ժամանակներում, երբ նույնիսկ հինավուրց Լուսինը երիտասարդ էր։
Լուսնային չափանիշներով այդ խառնարանը շատ փոքր էր, բայց խիստ ուշագրավ։ Ամենագո փոշին հազարամյակներ շարունակ կիրճով հոսել էր այնտեղ, ու երկրային զբոսաշրջիկները կարող էին հաճելի ճանապարհորդություն կատարել այն կաթսայում, ուր մի ժամանակ մոլեգնել է դժոխային կրակը։ Այդ կյանքը հանգել է երկրային կյանքի սկզբնավորումից շատ առաջ ու երբեք այլևս չի բոցավառվի։ Բայց Լուսնի վրա կային այլ ուժեր՝ նրանք քնած չէին և սպասում էին միայն պատեհ ժամին․․․
Երբ «Սելենը» պտույտ գործելով դանդաղ շարժվում էր ժայռերի երկայնքով, մի քանի ուղևորներ ակամա մտաբերեցին զբոսանքը Երկրի լեռնային լճի վրա։ Նույն հուշիկ լռությունը, ջրի անտակ խորության միևնույն զգացումը։ Երկրի վրա շատ են խառնարանային լճերը․ Լուսնի վրա միայն մեկն է, թեև այստեղ խառնարանները անհամեմատ ավելի շատ են։
Պաթը չէր շտապում, երկու լրիվ շրջան կատարեց։ Այժմ լճով հիանալու իսկական ժամանակն է։ Ցերեկը, կուրացնող արևի ճառագայթների տակ, տպավորությունը այն չէր, իսկ հիմա ասես Էդգար Պոյի բորբոքված ֆանտազիայի ծնունդը լիներ։ Այնտեղ, ուր վերջանում էր լույսի զոլը, մարդու աչքերի առջև պատկերվում էին շարժվող տարօրինակ կերպարանքներ։ Անշուշտ, դա երևակայություն էր․ այս կողմերում ոչինչ չի կարող շարժվել Արևից ու Երկրից առաջացած ստվերներից բացի։ Տեսիլքներ չեն կարող լինել մի աշխարհում, ուր երբեք կայնք չի եղել։
Բայց արդեն ժամանակն է ետ դառնալ, կիրճով դուրս գալ բաց ծով։ Պաթը «Սելենի» բութ քիթը ուղղեց դեպի լեռնային նեղ դարպասները, և բարձր զառիթափերը նորից շրջապատեցին նավը։ Նավապետը այժմ չէր հանգցնում լուսարձակները՝ թողնելով, որ ուղևորները տեսնեն ճանապարհը։ Բացի այդ, ատրակցիոնը երկրորդ անգամ նույնքան ուժեղ տպավորություն չի գործի։
Հեռու առջևում երևաց լույսը, որ թեթևակի լուսավորում էր ժայռերն ու ապառաժները։ Նույնիսկ վերջին քառորդում Երկիրը տասնյակ լիալուսիններից ավելի պայծառ է, և հենց որ փոշեգնացը դուրս պրծավ լեռների ստվերից, նորից երևաց Երկրի գեղափայլ կիսալուսինը։ «Սելենի» քսաներկու ուղևորները զմայլված նայում էին գողտրիկ ու վառ կապտա֊կանաչավուն կիսաշրջանակին։ Զարմանալի է, երբ դիտում ես հեռվից․ հարազատ դաշտերը, լճերը, անտառները մի առանձին դյութական շողով են փայլում․․․ Թերևս, խոր խորհուրդ կա դրա մեջ․ քո սեփական աշխարհը գնահատելու համար այն պետք է տեսնես տիեզերքից․․․
Հապա ինչքա՞ն աչք է նայում հիմա Երկրից նորացող Լուսնին, այդ հավերժ ուղեկցին, որը ինչպես երբեք, այժմ կարևոր է մարդկանց համար։ Եվ բացառված չէ, որ այս պահիս որևէ մեկը հզոր հեռադիտակով ուշադրությամբ զննում է լուսնային գիշերում սահող «Սելենի» հազիվ նկատելի կայծիկը։ Իսկ երբ կայծիկը մարի, նրա անհետացումը ոչինչ չի ասի երկրային դիտորդին։
Լեռների ստորոտում, խոր ընդերքում միլիոնավոր տարիներ, ինչպես մի հսկայական ուռուցք, աճել է այս պղպջակը։ Մարդկության պատմության ամբողջ ընթացքում, դեռևս կենդանի լուսնային ընդերքից ճեղքերի միջով հոսել է գազը և կուտակվել դատարկություններում, մակերևույթին չհասած։ Երկրի վրա միմյանց փոխարինել են սառցային շրջանները, իսկ այստեղ դատարկությունները տարածվել են լայնակի ու դեպի վեր, միախառնվել։ Ու հասել է ուռուցքը պայթելու ժամանակը։
Նավապետ Հարրիսը միացրել էր ինքնակառավարումն ու խոսում էր ուղևորների հետ, երբ առաջին հարվածը ցնցեց նավը։ «Ըստ երևույթին, պտուտակը դիպավ մի բանի, ― հասցրեց մտածել նա։ Հաջորդ վայրկյանին կարծես հողը տառացիորեն կորավ նրա ոտքի տակից։
Դա տեղի ունեցավ դանդաղ, ― Լուսնի վրա ամեն ինչ ընկնում է դանդաղ։ «Սելենի» առջևում, մի քանի ակր հարթ տարածության վրա, բարձրացավ մի թումբ, ու ծովը կենդանացավ, ճոճվեց այն ուժերի ներգործությունից, որոնք նրան արթնացրին հազարամյա քնից։ Թմբի մեջտեղը մի ձագար բացվեց՝ ասես փոշու զանգվածի մեջ հսկայական հորձանուտ առաջացավ։ Եվ այդ մղձավանջի ամեն մի մանրամասնություն պարզ երևում էր Երկրի լույսի տակ, մինչև խառնարանը խորացավ այնքան, որ նրա դիմացի պատը կորավ թանձր խավարի մեջ։ Թվում էր, թե «Սելենը» ուր որ է կմխրճվի սև մահիկի մեջ ու ջարդուփշուր կլինի։
Իրականում վիճակը փոքր֊ինչ լավ էր։ Երբ Պաթը սթափվելով կառչեց ղեկալծակներից, նավն արդեն սայթաքում ու ցած էր սահում նենգ զառիվայով։ Սեփական իներցիան ու փոշու արագացող հեղեղը նրան քշում֊տանում էին հորձանուտը։ Մնում էր միայն ամեն կերպ պահպանել «Սելենի» հավասարակշռությունը և հուսալ, որ նա ընթացքից դուրս կթռչի հակառակ լանջով դեպի վեր՝ մինչ խառնարանի հատակը կհասցնի փլվել։
Գուցև ուղևորները ճչացին՝ Պաթը ոչինչ չէր լսել։ Նրա ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացած էր այդ չարաբաստիկ լանջի վրա, և նա մտահոգված էր այն բանով, որ ամեն կերպ թույլ չտար, որպեսզի նավը շուռ գար։ Եվ ապա, մինչ նա տենդագին մանևրում էր, ուժեղացնելով մերթ մեկ, մերթ մյուս շարժիչը, նրան հետապնդում էր մի անորոշ հուշ․․․ Ինչ֊որ տեղ, ինչ֊որ մի ժամանակ նա արդեն տեսել էր մի այդպիսի աղետ։
Անշուշտ, հիմար բան է, բայց ինչո՞ւ նա չի կարողանում խուսափել այդ մտքից․․․ Եվ սոսկ այն ժամանակ, երբ Պաթը հայտնվեց հատակում ու տեսավ փոշու անվերջանալի հեղեղը, որը սկիզբ էր առնում աստղերով ծանրաբեռնված ձագարի բերանից, վայրկենապես նա մտաբերեց։
․․․ Ամառային օր է, նա՝ փոքրիկ մի տղա, խաղում է տաք ավազների մեջ։ Նկատեց ուղիղ պատերով մի փոս, նրա հատակում ինչ֊որ բան էր շարժվում՝ թաղված ավազի մեջ, ու միայն դունչն էր դուրս ցցված։ Այս ի՞նչ է։ Տղան նայում ու սպասում էր, կարծես կռահելով, որ շուտով այդ փոքրիկ բեմի վրա կսկսվի մի դրամա։ Որտեղից֊որտեղ մի մրջյուն երևաց փոսիկի եզրին, սայթաքեց, ու գլորվեց ցած․․․
Իհարկե, մրջյունը հեշտությամբ կհաղթահարեր վերելքը, բայց հազիվ էին առաջին ավազահատիկները գլորվել փոսիկի հատակը, երբ չարամիտ հրեշը դուրս եկավ թաքստոցից։ Նա ավազի մի շատրվան տեղաց զոհի վրա, ու մրջյունը ավազի հեղեղի հետ ընկավ խառնարանը։
Ճիշտ և ճիշտ այնպես, ինչպես «Սելենը» այժմ․․․ Անշուշտ, Լուսնի մակերևույթի վրա միջնառյուծը չէր, որ փոս էր փորել, բայց Պաթը իրեն նույնքան անօգնական էր զգում, որքան այն մրջյունը։ Նա ինքն էլ էր մագլցում դեպի վեր, դեպի փրկարար եզրը, մարտնչելով ավազի հեղեղի դեմ, որը նրան տանում էր մահվանն ընդառաջ։ Մրջյունին սպասում էր շուտափույթ մահ, Պաթին և նրա ուղեկիցներին՝ դանդաղ հարատև։
Գործի դնելով ողջ հզորությունը, մոտորները առաջ էին մղում նավը, սակայն չափազանց դանդաղ։ Փոշու հորձանքը թափ էր առնում և, որ ամենասարսափելին էր, «Սելենը» խրվում էր փոշու մեջ։ Ահա այն հասավ լուսանցույցներին․․․ Բա՜րձր․․․ Է՛լ ավելի բարձր․․․ բոլորովին ծածկեց նրանց։ Այն նույն պահին, երբ Պատը հանգցրեց մոտորները, որպեսզի չայրվեն ուժից ու ծանրաբեռնումից, փոշին ծածկեց փոքրացող Երկրի վերջին ցոլքը։ Խավարով ու լռությամբ պարուրված՝ նրանք խորասուզվում էին Լուսնի ընդերքը։
