Ինչ-որ տեղ վերջանում էր հորիզոնը
հեղինակ՝ Խաժակ Գյուլնազարյան |
ՆՎԻՐՈՒՄՆ
Գիրքս նվիրում եմ
Հազարավոր եղբայրներիս,
որ մնացին Կերչի թերակղզու բզկտված հողում,
որ նեղուցի ջրերի վրա ընդմիշտ քնեցին,
որ անցան աշխարհի փշոտ ճամփաներով՝
ցավի ու ամոթանքի փշերը սրտերում,
որ գերության ճամբարներում
մեռան կարոտով ու պայծառ հավատով...
որ ուժասպառ կռվեցին մահվան ու կարոտի դեմ,
որ մեկիկ-մեկիկ ընկան
սովից, տիֆից, թաքուն արցունքներից,
որ կեղտի միջով պատիվը տարան առանց կեղտոտելու,
որ արադար էին,
բայց գնացին Բուդապեշտի փողոցներում արդարանալու,
որ ընկան և ընկնելով արդարացան,
բայց մնացին մեղավոր էլի ինը տարի,
որ 1953-ի մարտին լաց եղան բոլորի հետ,
թեև ծիծաղելու էր ժամանակը,
Արև էր,
Լույս էր և նրանց համար։
ԸՆԹԵՐՑՈՂԻ ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ
Փողոցով անցնում ենք ես ու ընկերս՝ այս գրքի հերոս Տիգրան Բաղմանյանը։
Ես կարճահասակ եմ, Տիգրանը՝ բարձրահասակ, Տիգրանն ինձ նայում է վերից.
— Դե պատմիր, տղաս,— ասում է հովանավորի տոնով և այնպես բարձր, որ մեր կողքից անցնող երկու կլորերես աղջիկները փռթկացնում են։
— Մերսի սինյորա,— նրանց է դիմում Տիգրանը։
Աղջիկները կարկամում են.
— Ի՞նչ։
Տիգրանը հանում է լայնեզր գլխարկը.
— Մերսի։
Աղջիկները հեռանում են ծիծաղելով։ Տիգրանը նայում է նրանց հետևից հայրական գորովանքով ու կրկին դիմում է ինձ.
— Ի՛նչ սերունդ է աճում...
Ես ժպտում եմ։
Քաղաքում գրեթե բոլորը ճանաչում են նրան, բոլորը սիրում են՝ սկսած բուլվարում նստող ծերունիներից, որոնց համար նա ով գիտե ինչ հոգեշահ բառեր է գտնում, մինչև պատանիներն ու ջահել աղջիկները, որոնց հետ նա երբեմն «խիստ» է հայրաբար, երբեմն ուրախ կատակաբան, երբեմն թախծոտ հոգեկից, բայց միշտ՝ սրամիտ...
— Ա՜, Կարուզո, մեր խոնարհ հարգանքները, դարձյալ երգո՞ւմ ես։
Անծանոթը կանգնում է, ժպտում.
— Երգում եմ։
— Երգիր, Կարուզո, երգիր...
Անծանոթը ժպտում է.
— Իսկ շատերին դուր է գալիս։
Տիգրանը զարմանում է.
— Հավանո՞ւմ են։
— Հավանում են։
— Առանց խմելո՞ւ։
— Առանց խմելու։
— Փոշուց է,— հառաչում է Տիգրանը։
— Ո՞նց թե։
— Քաղաքի փոշին փչացնում է մարդկանց ճաշակը։
Անծանոթը կոտրված ժպտում է։
— Ծանոթացիր,— ասում է ինձ Տիգրանը,— հրաշալի կոշկակար էր, հետո երգեց։ Առայժմ մեծ հաջողություն չունի, թեև արդեն սովորել է «ր»֊ի փոխարեն «ռ» ասել։
Անծանոթը շփոթվում է.
— Դե լավ, էլի, տո...
Բայց Տիգրանն արդեն նրան չի նայում, ժպտում է, ձեռքը տարել է լայնեզր գլխարկին։
Դիմացից գալիս է մի նիհար աղջիկ.
— Միլեդի։
Աղջիկը հանկարծ քրքջում է։
— Տիգրա՞ն։
— Նո՞ւս։
— Չընդունեցին։
— Ի՞նչ կարդացիր։
— Չարենց՝ «Ես իմ անուշ Հայաստանի...»։
— Եվ չընդունեցի՞ն։
— Չընդունեցին,— տխրում է աղջիկը։
— Ավելի վատ ստուդիայի համար,— ասում է Տիգրանը,— ես քո մեջ Դեզդեմոն եմ տեսնում։ Բայց գուցե դա նրանից է, որ իմ տեսողությունն արտակարգ սուր է։ Հարգանքներս, Ավետ,— մի կողմ է շրջվում ընկերս։
Արտիստը ժպտում է նրան, անցնում։
— Այ, սրան ընդունել են,— շարունակում է Տիգրանը։
Հանկարծ գլխի է ընկնում.
— Ծանոթացեք,— ցույց է տալիս ինձ,— գրող է, թեև գուցե գյուղատնտես պիտի լիներ։ Ինքը մեղք չունի, քննադատներն են սխալվել... Ասենք նրանք էլ մեղք չունեն, գուցե նրանք էլ կահույք պիտի պատրաստեին...
Աղջիկը ձեռքը մեկնում է ինձ, ժպտում է հին ծանոթի նման։ Իսկ Տիգրանի հայացքն արդեն ուրիշ տեղ է։
Մայթով դանդաղ գալիս է մի ծերունի։ Ձեռնափայտով է, հնատարազ, ակնոցով, մտախոհ է, անուշադիր։ Ծերունին չի տեսնում Տիգրանին, մինչդեռ Տիգրանը ժպտում է նրան մի քիչ խորամանկ ու լայնաշուրթ։ Ժպտում է, հանել է գլխարկը։ Ծերունին մոտենում է, հիմա կանցնի մեր մոտով։ Այստեղ Տիգրանը խոնարհվում է և բարձրաձայն ողջունում.
— Բարև ձեզ, պարոն Մարգար։
Ծերունին բարձրացնում է գլուխը, մեղավոր ժպտում մի մարդու նման, որ չի նկատել մտերիմ ծանոթին.
— Ասու պարին,— ասում է վանեցու առոգանությամբ։ Հետո կանգնում է, մեղքը քավելու համար մեկնում է ձեռքն ու մրմնջում.
— Ուշքս վրաս չէր, է, ի՞նչ կա, ի՞նչ չկա...
Հանկարծ լրջանում է։
Տիգրանը ժպտում է ավելի ու ավելի պայծառ, մինչդեռ ծերունու շուրթերի անկյուններում խտանում է բարկությունը.
— Զեվզեկ...
Մենք ծիծաղում ենք։
Ծերունին հեռանում է։
Ախր ծերունին Տիգրանի հայրն է, Բաղմանյանց պարոն Մարգարը...
