Ծերունի սպասավորը այնպիսի հիացմունքով ու հպարտությամբ նայեց նրա հետևից, ասես իր հարազատ երեխան լիներ։ Ապա կռանալով Օլիվերի վրա, կանացի հոգածությամբ օգնեց, որ նրան փոխադրեն վերև։
==Քսանիններորդ գլուխ==
Տալիս է նախնական տեղեկություն այն տան բնակիչների մասին, որոնց մոտ ապաստան գտավ Օլիվերը
― Շքեղ մի սենյակում, որի կահավորումը չնայած ոչ այնքան ժամանակակից պերճանքի, քան հնի դրոշմը կրող հանգստավետության մասին էր խոսում, ճոխ մի սեղանի առաջ նստել էին երկու լեդիներ։ Միստր Ջայլսը, բոլորովին անթերի սև կոստյում հագած, սպասարկում էր նրանց։ Նա կանգնած էր ճաշասեղանի և բուֆետի միջև։ Ամբողջ հասակով ձգված, գլուխը պահած էր դեպի ետ և թեթևակի մի կողմ թեքած․ ձախ ոտքը դեպի առաջ և աջ ձեռքը խրած բաճկոնի մեջ, մինչդեռ ձախով բռնել էր մի մատուցարան։ Այդ կեցվածով նա ուներ տեսքը այն մարդու, որը գիտակցում է իր մեծությունը և արժանիքները։
Երկու լեդիներից մեկը բավականին առաջացած տարիքի էր, բայց նա իրեն ավելի աղղուձիգ էր պահում, քան թե հենակը այն կաղնյա աթոռի, որի մեջ նստել էր։ Նա հագած էր չափազանց նուրբ ու վեյելուչ զգեստ, որը չնայած հնի ու նորի խարնուրդ էր, բայց դա ավելի շուտ դուրեկանորեն շեշտում, քան թե նվազեցնում էր ընդհանուր հմայքը։ Նա նստել էր վեհաշուք տեսքով, ձեռքերը սեղանին ծալած և աչքերը (իսկ տարիները գրեթե չէին աղոտել նրանց վճիտ փայլը) հառած իր դեռատի զրուցակցուհու վրա։
Դեռատի լեդին իր կյանքի հրապուրիչ գարունն էր ապրում։ Նա այնպիսի հասակի էր, որ եթե հրեշտակները աստծո բարի նպատակների համար երբևէ սահմանվեն մահկանացուների կերպարանքներում ապրելու, առանց սրբապղծություն գործած լինելու կարելի է ասել, որ նրանք բնակություն կհաստատեն նման էակների մեջ։
Նա բոլորած էր հազիվ տասնութ գարուն։ Այնքան չքնաղ էր նա, այնքան հեզ ու քնքուշ, այնքան անբիծ ու եթերային, որ ասես այս աշխարհը նրա տարերքը չէր, և երկրային բիրտ արարածները նրան հավասար ընկերներ չէին։ Այնպիսի իմաստություն կար նրա ծավի աչքերի խորքում, որ հազիվ թե իր տարիքին համապատասխան լիներ կամ պատկաներ այս աշխարհին։ Եվ սակայն նրա քաղցրիկ ու մեղմ վերաբերմունքը բոլորի հանդեպ, նրա դեմքում ցոլացող բյուրավոր լույսերը և առավելապես նրա ժպիտը, նրա ջերմիկ, սրտաբուխ ժպիտը ստեղծված էին ընտանեկան բույնի համար, օջախի շուրջը սիրո խաղաղ մթնոլորտի համար, երանության համար։
Նա զբաղված էր սեղանին մանր ծառայություններ մատուցելով։ Երբ պատահաբար աչքերը բարձրացնելով տեսավ, որ պառավ լեդին իրեն էր նայում, նա մազերը, որ պարզունակ հյուսքերով պսակ էին կազմել ճակատին, նազանքով ետ տարավ և այնքան անկեղծ ու գրավիչ արտահայտությամբ նայեց լեդիին, որ երկնային ոգիները կժպտային նրան տեսնելով։
― Մի ժամ կլինի, որ Բրիտըլզը գնացել է, այնպես չէ՞, ― կարճ դադարից հետո հարցրեց պառավ լեդին։
― Մի ժամ և տասներկու րոպե, տիկի՛ն, ― սև ժապավենին ամրացված արծաթյա ժամացույցը գրպանից դուրս քաշելով պատասխանեց միստր Ջայլսը։
― Նա միշտ դանդաղ է շարժվում, ― նկատեց պառավ լեդին։
― Բրիտըլզը միշտ էլ դանդաղաշարժ տղա է եղել, ― պատասխանեց սպասավորը։ ― Եվ իսկապես, եթե մեկը ավելի քան երեսուն տարի է դանդաղաշարժ է եղել, հավանակա՞ն բան է, որ նա երբևէ արագաշարժ դառնա։
― Ինձ թվում է, որ նրա այդ թերությունը գնալով խորանում է, ― նկատեց տարեց կինը։
― Շատ աններելի է, եթե նա ճանապարհին զվաղվել է ուրիշ տղաների հետ խաղալով, ― ասաց դեռատի լեդին ժպտալով։
Ըստ երևույթին, միստր Ջայլսը ևս մտածում էր ժպտալու պատշաճության մասին, երբ պարտեզի դարպասի առջև կանգ առավ մի բաց կառք։ Կառքի միջից դուրս թռավ ինչ֊որ գեր ջենթլմեն, վազեց դեպի դուռը, առեղծվածային ճարպկությամբ տուն մտնելով՝ խուժեց սենյակ և նախաճաշի սեղանի հետ մեկտեղ միստր Ջայլսին էլ համարհա շուռ տալով՝ բացականչեց․
― Ես կյանքումս այսպիսի բան չէի լսել, իմ թանյագի՛ն միսիս Մեյլի, տե՜ր աստված, այն էլ խուլ գիշերով, երբեք այսպիսի բան չէի լսել։
Ապա ցավակցական խոսքերով գեր ջենթլմենը թոթվեց երկու լեդիների ձեռքերն և, նստելով մի աթոռի, հարցրեց, թե ինչպես են իրենց զգում։
― Երևի վախից լեղաճաք եղաք, ուղղակի լեղաճաք, ― ասաց գեր ջենթլմենը։ ― Ի՞նչու ինձ չտեղեկացրիք։ Տե՜ր աստված, իմ սպասավորը անմիջապես այստեղ կգար, նմանապես և ես։ Ուրախությամբ կգար նաև իմ օգնականը կամ մեկը նման պարագաներում։ Աստվա՜ծ իմ, աստվա՜ծ իմ։ Այդքան անակնկալ։ Եվ այն էլ խուլ գիշերով։
Բժշկին մտահոգում էր հատկապես այն պարագան, որ գողությունը կատարվել էր անակնկալ կերպով, և այն էլ խուլ գիշերին, կարծես կողոպուտով զաբղվող ջենթլմենների մոտ ընդունված սովորություն էր իրենց գործողությունները կատարել ցերեկը, ենթակաների հետ նամակով նախորոք պանյմանավորվելով։
― Իսկ դո՞ւք, միսս Ռոզ, ― ասաց բժիշկը դիմելով դեռատի լեդիին, ― ես․․․
― Օ՜հ, անշո՛ւշտ, ― ասաց Ռոզը ընդմիջելով, ― բայց վերևում կա խեղճ մի արարած, որին մորաքույրը ցանկանում է, որ տեսնեք։
― Օ՜հ, իսկապե՜ս, ― պատասխանեց բժիշկը, ― իսկապե՛ս։ Ինչպես երևում է, այդ քո ձեռքի գործն է, Ջայլս։
Միստր Ջայլսը, որ տենդագին փութաջանությամբ շուռ եկած թեյի բաժակներն էր կարգի բերում, չափազանց կարմրեց և ասաց, որ ինքը բախտ էր ունեցել արժանանալու այդ պատվին։
― Պատի՞վ, ― ասաց բժիշկը, ― չգիտեմ, գուցե խոհանոցից գողի վրա կրակելը նույնքան պատվաբեր է, որքան հակառակորդին սպանելը տասներկու քայլ հեռավորության վրա։ Պատկերացրու, որ նա կրակել է օդում, իսկ դու մենամարտել ես, Ջայլս։
Միստր Ջայլսը, որը հարցի նկատմամբ այդպիսի թեթև վերաբերմունքը համարում էր իր համբավը նսեմացնելու շատ անիրավ փորձ, ականածանքով պատասխանեց, որ իր նամնների գործը չէր դատողություններ անել այդ խնդրի շուրջ, սակայն, իր կարծիքով, դա կատակ չէր հակառակ կողմի համար։
― Աստվա՜ծ իմ, ճիշտ է, ― ասաց բժիշկը, ― իսկ նա որտե՞ղ է։ Առաջնորդեցե՛ք նրա մոտ։ Միսիս Մեյլի, իջնելիս դարձյալ կայցելեմ ձեզ։ Ուրեմն, այս փոքրիկ պատուհանի միջով է նա անցել ձեզ մոտ, այո՞։ Բոլորովին անհավատալի է։
Ջենթլմենը ամբողջ ճանապարհին խոսելով, միստր Ջայլսի հետ բարձրացավ վերև․ և թող նա բարձրանա, իսկ մենք, օգտվելով առիթից, ընթերցողին կտեղեկացնենք, որ միստր Լոզբերնը այդ թաղամասում ապրող մի վիրաբույժ էր և մինչև տասը մղոն հեռավորության վրա ճանաչված էր որպես «մեր բժիշկ»։ Նա գեր էր ավելի շուտ իր զվարթ խառնվածքի, քան թե լավ ապրուստի պատճառով։ Նա շատ բարեհոգի, շատ սրտաբաց, բայց միաժամանակ շատ արտառոց մի ամուրի տարեց տղամարդ էր, և որևէ հետախույզի համար դժվար էր նրա նմանը ճարել այդ տարածությունից նույնիսկ հինգ անգամ ավելի մեծ տարածության վրա։
Բժիշկը բացակայեց շատ ավելի երկար, քան նախատեսել էին ինքը և երկու լեդիները։ Կառքից բերվեց մի մեծ տափակ արկղ, ննջարանի զանգը հաճախակի հնչեց, մինչ սպասավորները անընդհատ վեր ու վար էին անում, և այս բոլորից բնական էր եզրակացնել, թե ինչ֊որ ծանրակշիռ բան էր կատարվում վերևում։ Վերջապես, բժիշկը իջավ ցած, և երբ նրան հարցրին, թե հիվանդի վիճակը ինչպես է, նա շատ խորհրդավոր տեսք ընդունեց և դուռը զգույշ ծածկեց։
― Սա շատ արտասովոր բան է, միսիս Մեյլի, ― ասաց բժիշկը, կանգնելով մեջքը դռանը դեմ արած, կարծես դուռը փակ պահելու համար։
― Չլինի՞ հիվանդի դրությունը լուրջ է, ― ասաց պառավ լեդին։
― Տվյալ պայմաններում դա արտասավոր բան չէր լինի, ― պատասխանեց բժիշկը, ― թեև չեմ կարծում, որ լուրջ բան գոյություն ունենա։ Դուք տեսե՞լ եք այս գողին։
― Ո՛չ, ― պատասխանեց պառավ լեդին։
― Ոչ էլ որևէ բա՞ն եք լսել նրա մասին։
― Ոչինչ չեմ լսել։
― Ներեցեք տիկի՛ն, ― ընդմիջեց միստր Ջայլզը, ― ես պատրաստվում էի նրա մասին ձեզ պատմելու, բայց բժիշկ Լոզբերնը եկավ։
Իրողությունն այն էր, որ միստր Ջայլսը սկզբում ոչ մի կերպ չէր կարողացել հաշտվել այն մտքի հետ, որ ինքը կրակել է միայն մի տղայի վրա։ Նրա քաջագործությունների շուրջ այնպիսի գովքեր էին հյուսվել, որ նա ամբողջ հոգով ցանկացել էր հնարավոր եղածի չափ սվելի երկարել այն մի քանի հեշտալի րոպեները, որոնց ընթացքում նա ապրել էր իր կարճատև համբավի հասցեին շռայլված փառաբանությունների գագաթնակետում։
― Ռոզը ցանկացավ տեսնել նրան, բայց ես չհամաձայնվեցի, ― ասաց միսիս Մեյլին։
― Հը՜մ, ― ասաց բժիշկը։ ― Նա բոլորովին սարսափազդու տեսք չունի։ Արդյոք որևէ առարկություն ունե՞ք նրան իմ ներկայությամբ տեսնելու։
― Եթե այդ անհրաժեշտ է, ― պատասխանեց պառավ լեդին, ― անշուշտ առարկություն չունեմ։
― Ուրեմն, ես գտնում եմ, որ անհրաժեշտ է, ― ասաց բժիշկը։ ― Ես բացարձակապես վստահ եմ, որ ապագայում դուք խորապես կզղջաք, եթե հետաձգեք նրան տեսնելու գործը։ Այժմ նա կատարելապես հանդարտված է։ Թույլ տվեք ինձ, միսս Ռոզ։ Արդյոք արտոնություն կտա՞ք։ Ազնվությամբ երդվում եմ, վախենալու ոչինչ չկա։
==Երեսուներորդ գլուխ==
Պատմում է, թե Օլիվերի նոր այցելուները ինչ կարծիք կազմեցին նրա մասին։
Բժիշկը դեռատի լեդիին և միսիս Մեյլիին թևանցուկ արեց և, բազմաթիվ անգամներ հավաստիացնելով, որ ոճրագործի տեսքը հաճելի զարմանք էր պատճառելու նրանց, մեծ շուքով ու հանդեսով երկուսին առաջնորդեց վերև։
― Այժմ, ― շշնջաց բժիշկը, մինչ ննջարանի դռան բռնակը անաղմուկ պտտեցնում էր, ― տեսնենք ինչ է ձեր կարծիքը նրա մասին։ Չնայած վաղուց չի սափրվել, այնուամենայնիվ, բոլորովին վայրենի տեսք չունի։ Բայց, սպասեցեք։ Նախ ստուգեմ, թե արդյոք նա ի վիճակի՞ է հյուրեր ընդունելու։
Առաջինը սենյակ մտնելով, նա հրավիրեց մյուսներին հետևել իրեն։ Երբ նրանք ներս մտան, դուռը ծածկեց և վարագույրը կամացուկ մի կողմ քաշեց։ Որքան մեծ եղավ նրանց զարմանքը, երբ դաժան ու ահռելի կերպարանքով ոճրագործի փոխարեն նրանք տեսան անկողնու վրա պառկած մի հոգնաբեկ և հյուծված երեխայի, որ թաղվել էր խոր քնի մեջ։ Նրա վիրավոր թևը, փալասով փաթաթված, հանգչում էր կրծքին, իսկ գլուխը հակված էր մյուս թևի վրա, որ կիսով չափ քողարկված էր բարձին թափված երկայն մազերով։
Բարեսիրտ ջենթլմենը, վարագույրը ձեռքում պահած, մի պահ լուռ նայեց։ Մինչ նա այսպես դիտում էր հիվանդին, դեռատի լեդին եթերային քայլվածքով սահեց նրանց մոտով և, նստելով անկողնու կողքին դրած մի աթոռի, Օլիվերի մազերը դեմքից ետ տարավ։ Այսպես թեքված ժամանակ աղջկա աչքերից արցունքներ գլորվեցին և ընկան հիվանդի ճակատին։
Տղան խլրտաց քնի մեջ, և մի անուշ ժպիտ խաղաց նրա դեմքին, ասես կարեկցությունից բխած այդ արցունքի կաթիլները նրա մեջ զարթեցրել էին ինչ֊որ հաճելի երազային զգացում, սիրո և գուրգուրանքի մասին, որ բոլորովին անծանոթ էր նրան։ Այսպես, դաշն մեղեդու մի թրթիռ, կամ խաղաղ վայրում հոսող ջրի ախորժալուր կարկաչ, կամ ծաղկի բույր, կամ թե ինչ֊որ ծանոթ բառի կրկնություն հանկարծ մեր մեջ հանկարծակիորեն զարթեցնում են աղոտ հուշեր տեսարանների, որ երբեք չեն եղել այս կյանքում, տեսարաններ, որ զեփյուռի նման անցնում֊չքանում են, որ մեզ տալիս են այն պատրանքը, թե դրանք վաղեմի և կարճատև ինչ֊որ ավելի երջանիկ գոյության հիշատակներ են, բայց այնպիսի հիշատակներ, որոնց չի կարող հիմնավորել մտքի գործադրած գերագույն ճիգն անգամ։
― Այս ի՞նչ է նշանակում, ― բացականչեց պառավ լեդին։ ― Անհնարին է, որ այս խեղճ երեխան, ավազակներին աշակերտած լինի։
― Ապականությունը, ավա՜ղ, շատ հաճախ է տաճարներ ընտրում իր բնակության համար, և ո՞վ կարող է վիճել, որ շքեղ արտաքինը չի կարող օթևան դառնալ դրան, ― հառաչեց բժիշկը վարագույրը ծածկելով։
― Բայց այսքա՜ն վաղ հասակում, ― պնդեց Ռոզը։
― Իմ սիրելի փոքրիկ լեդի, ― գլուխը վշտահար թափահարելով ասաց վիրաբույժը, ― ոճիրը, ինչպես մահը, սահմանված չէ միայն ծերերի և զառամյալների համար։ Ամենից դեռահասերն ու ամենից չքնաղները շատ հաճախ նրա ընտրայլ զոհերն են։
― Բայց դուք կարո՞ղ եք, օ՜հ, դուք իսկապես կարո՞ղ եք հավատալ, որ այս վտիտ տղան կամավոր մեղսակիցը եղած է հասարակության ամենանողկալի տականքը հանդիսացող այդ ոհմակին։
Բժիշկը գլուխը տարուբերեց այնպիսի ձևով, որ կարծես թե պնդում էր իր տեսակետը, և նկատելով, որ իրենք կարող էին անհանգստացնել հիվանդին, նրանց առաջնորդեց հարակից մի սենյակ։
― Բայց նույնսիկ եթե նա ընկել է մոլության մեջ, ― շարունակեց Ռոզը, ― մտածեք, թե որքան փոքր է նա, մտածեք, որ գուցե նա մայրական գուրգուրանք երբեք չի տեսել և կամ զրկված է եղել ընտանեկան հարկի հոգատարությունից։ Մտածեցեք, որ գուցե վատ վերաբերմունքը, ծեծը կամ հացի պահանջը նրան մղել են միանալու այնպիսի մարդկանց, որոնք հարկադրել են նրան մեղանչելու։ Մորաքույր, սիրելի մորաքույր, հանուն գթության, մտածեցեք այդ բոլորի մասին, քանի դեռ ուշ չէ և մի թողեք, որ խեղճ, հիվանդ երեխային քարշ տան բանտերը, ուր, անշուշտ, նրան ուղղելու մեր բոլոր հույսերը անվերադարձ կկորչեն։ Գիտեք, որ ձեր բարության և հոգածության շնորհիվ ես ծնողների չգոյությունը երբեք չեմ զգացել, մինչդեռ կարող էի նույնպիսի անտեր ու անօգնական վիճակում լինել, ինչպես այս խեղճ երեխան, ուստի գթացեք նրան քանի դեռ ուշ չէ։
― Հոգյա՜կ իմ անգին, ― արտասվող աղջկան իր կրծքին սեղմելով՝ ասաց պառավ լեդին, ― դու կարծում ես նրա մազի մի թելին իսկ կդիչեի՞։
― Ոչ, ― պատասխանեց Ռոզը անձկությամբ։
― Իհարկե ոչ, ― ասաց պառավ լեդին։ ― Ահա իմ կյանքը մոտենում է իր վախճանին, և թող երկինքն իմ հանդեպ այնքան բարեշնորհ լինի, որքան ես եմ լինում իմ նմանների հանդեպ։ Ասացե՛ք, ինչպե՞ս անեմ, որ փրկեմ նրան, սըր։
― Թողեք մտածեմ, ― ասաց բժիշկը։ ― Թողեք մտածեմ։
Միստր Լոզբերնը ձեռքերը խրեց գրպանների մեջ և մի քանի անգամ վեր ու վար արեց սենյակում, հաճախ կանգ առնելով և մարմինը հավասարակշռելով ոտքի մատների վրա և չափազանց խոժոռվելով։ Ապա, երբեմն բացականչելով, թե «արդեն գտել եմ» կամ «ոչինչ չեմ գտել» և մերթ սենյակում պտույտ գալով ու նորից խոժոռվելով, վերջապես ընդոստ կանգ առավ ու այսպես խոսեց․
― Ես կարծում եմ, եթե դուք ինձ անսահման լիազորություն տաք Ջայլսին և այդ փոքրիկ տղային՝ Բրիտըլզին ահաբեկելու, ապա ես կարող եմ այդ գոծը գլուխ բերել։ Ճիշտ է, Ջայլսը հավատարիմ մարդ է և ձեր վաղեմի սպասավորը, բայց դուք կարող եք հազար ու մի ձևով հատուցել նրան և, բացի այդ, վարձատրել լավ նշանառության համար։ Չեք առարկի, այնպես չէ՞։
― Արդյոք հնարավոր չէ՞ այլ միջոցով փրկել երեխային, ― ասաց միսիս Մեյլին։
― Ոչ մի այլ միջոց գույություն չունի, հավատացե՛ք ինձ, ― պատասխանեց բժիշկը։
― Այդ դեպքում իմ մորաքույրը բացարձակ լիազորում է ձեզ, ― ասաց Ռոզը արցունքների միջից ժպտալով։ ― Բայց նրանց հետ պետք եղածիծ ավելի խիստ չվարվեք, խնդրում եմ։
― Միսս Ռոզ, դուք այնպես եք կարծում, որ բացի ձեզնից այսօր ամեն մարդ տրամադրված է կարծրասիրտ լինել, ― վրա բերեց բժիշկը։ ― Ես կցանկանայի, որ առաջին իսկ արժանավոր երիտասարդի առաջարկության հանդեպ դուք գտնվեիք նույնքան զգայուն հոգեկան վիճակում, ինչպես այժմ, և երանի թե ես լինեի այնպիսի տարիքի, որ կարողանայի տեղնուտեղը օգտվել այդ բարեպատեհ առիթից։
― Խեղճ Բրիտըլզի նման դուք ևս մի չափահաս երեխա եք, ― ասաց Ռոզը շիկնելով։
― Լա՛վ, լա՛վ, ― ասաց բժիշկը սրտանց ծիծաղելով, ― դա այնքան էլ դժվարին հարց չէ։ Բայց վերադառնանք այս տղային։ Մեր համաձայնության կարևոր կետին դեռ չենք հաել։ Երևի, նա մոտավորապես մի ժամից կզարթնի։ Թեպետ ես ներքևում գտնվող այդ թանձրամիտ ոստիկանին ասել եմ, որ նրա հետ խոսել կամ նրան տեղից շարժել չի կարելի, որովհետև նա կարող է մահանալ, այնուամենայնիվ, ինձ թվում է, թե մենք կարող ենք հանգիստ զրուցել նրա հետ առանց նրան վտանգելու։ Ուրեմն լսեցե՛ք իմ պայմանը։ Այժմ ես նրան հարցաքննելու եմ ձեր ներկայությամբ։ Եթե իր ասածներից կարողանամ ձեզ ապացուցել, որ նա իսկապես բոլորովին ընկած նկարագրի տեր մի տղա է (իսկ դա ավելի քան հավանական է), այդ դեպքում նա կթողնվի իր բախտին, կամ ամեն պարագայի տակ գոնե ես կհրաժարվեմ նրա հետ որևէ առնչություն ունենալուց։
― Օ՜հ, ո՛չ, մորաքույր, ― թախանձեց Ռոզը։
― Օ՜հ, այո՛, մորաքույր, ― ասաց բժիշկը։ ― Համաձայ՞ն եք։
― Չի կարող պատահել, որ նա մոլությունների անձնատուր երեխա լինի։ Անկարելի բան է։
― Շատ լավ, ― վրա բերեց բժիշկը, ― ուրեմն իմ առաջարկությունը կարող եք ավելի հանգիստ ընդունել։
Վերջապես համաձայնությունը կայացավ, և երկու հակառակ կողմերը անհամբերությամբ սպասեցին Օլիվերի զարթնելուն։
Լեդիների համբերությունը, սակայն, ենթարկվեց շատ ավելի երկար փորձության, քան թե միստր Լոզբերնը նախատեսել էր։ Ժամերը իրար հետևից սահում էին, բայց Օլիվերը դեռևս խոր քնած էր։ Մութն ընկել էր արդարև, երբ բարեսիրտ բժիշկը տեղեկացրեց նրանց, որ նա վերջապես զարթնել է և բավականին ի վիճակի է խոսելու։
― Տղայի դրությունը շատ լուրջ է, ― ասաց նա, ― և մեծ քանակությամբ արյուն կորցնելու պատճառով շատ է ուժասպառ, բայց ինչ֊որ բան հայտնելու մտահոգությունից այնքան վրդովված է, որ ես նախընտրեցի թույլ տալ նրան խոսելու, քան հարկադրել, որ մինչև առավոտ հանգիստ պառկի, ինչպես այդ հարկավոր էր անել նման պարագաներում։
Տեսակցությունը երկար տևեց։ Օլիվերը նրանց պատմեց իր կյանքի տխուր պատմությունը, ցավերի և ուժասպառության պատճառով հաճախ կանգ առնելով։ Որքա՜ն հանդիսավոր էր իրիկվա մթնշաղին լսել հիվանդ երեխայի նվաղկոտ ձայնը, երբ նա մի առ մի թվեց բոլոր այն սարսափելի չարիքներն ու աղետները, որ դաժան մարդիկ պատճառել էին նրան։ Օ՜հ, երբ մենք ճնշում ու տանջում ենք մեր նմաններին, եթե գեթ մի պահ անդրադառնայինք մեր գործած սխալներին ու մեղքերին, որոնք զանգվածային ծանր թուխպերի նման դանդաղորեն, բայց ոչ նվազ անշեղորեն բարձրանում են երկինք՝ իրենց հետագա վրեժը թափելու մեր գլխին, եթե մենք գեթ մի րոպե ունկնդրեինք մեռած հոգիների տրտունջին, որը ոչ մի ուժ չի կարող խեղդել և ոչ մի գոռոզ սիրտ չի կարող լռեցնել, էլ ո՞ւր կմնային այն վիրավորանքն ու անարդարությունը, տառապանքը, դժբախտությունն ու անիրավությունը, որ կյանքի յուրաքանչյուր պահ բերում է իր հետ։
Քնքուշ էին Օլիվերին խնամող ձեռքերը այդ գիշեր, և գեղեցկությունը և առաքինությունը հսկեցին նրան իր քնի մեջ։ Նա անդորր էր ու երջանիկ և կարող էր մեռնել առանց տրտնջալու։
Այդ խիստ երկար տեսակցությունից անմիջապես հետո բժիշկը, աչքերը սրբելով և բոլորին էլ նրբազգացության համար մեղադրելով, միստր Ջայլսի վրա գրոհելու համար շտապեց ներքև։ Միջանցքներում ու սենյակներում ոչ ոքի չգտնելով և մտածելով, որ գուցե խոհանոցում կարող էր ավելի լավ արդյունքի հասնել, նա իսկույն ուղղվեց դեպի խոհանոց։
Սպասավորների խորհրդարանի այդ համեստ բաժանմունքում հավաքվել էին սպասուհիները, միստր Բրիտըլղը, միստր Ջայլսը, թիթեղագործը (որը հատուկ հրավեր էր ստացել իր մատուցած ծառայությունների համար օրվա մնացած մասը կերուխումով անցկացնելու) և ոստիկանը։ Վերջին ջենթլմենը ուներ մի մեծ ցուպ, մեծ գլուխ, մեծ քիթ, մեծ բերան, մեծ աչքեր ու մեծ կիսակոշիկներ, և այնպես էր երևում, կարծես թե բավականին մեծ քանակությամբ գարեջուր էր խմել, և իրոք այդպես էր։
Նախորդ գիշերվա արկածները դեռևս վեճի առարկա էին, քանի որ, երբ բժիշկը ներս մտավ, միստր Ջայլսը հոխորտում էր իր քաջությունների մասին, իսկ միստր Բրիտըլզը, գարեջրի բաժակը ձեռքին, հաստատում էր իր մեծավորի ամեն մի խոսքը, նույնիսկ նրա խոսելուց էլ առաջ։
― Կարիք չկա վեր կենալու, ― ձեռքի թեթև շարժումով ասաց բժիշկը։
― Շնորհակալ եմ, սը՛ր, ― ասաց միստր Ջայլսը։ ― Միսիս Մեյլին կամեցավ, որ մեր անձնակազմը հյուրասիրվի գարեջրով, և քանի որ ես տրամադիր չէի փակվել իմ փոքրիկ սենյակում, սը՛ր, և ընկերության պահանջ էի զգում, ուստի նրանց մոտ մնացի, սը՛ր։
Բրիտըլզը և մյուս լեդիներն ու ջենթլմենները այն բարի վերաբերմունքի համար, որ միստր Ջայլսը ցուցաբերել էր իրենց հանդեպ, շնորհակալության ինչ֊որ խոսքեր մրմնջացին։ Միստր Ջայլսը հովանավորի ձևով շուրջը նայեց, կարծես կամենալով ասել, թե ինքը նրանց երբեք չի լքի, եթե իրենց կարգին պահեն։
Իսկ հիվանդը ինչպե՞ս է իրեն զգում, սըր, ― հարցրեց Ջայլսը։
― Այնքան էլ լավ չէ, ― պատասխանեց բժիշկը։ ― Կարծում եմ դուք ձեզ փորձանքի մեջ եք գցել, միստր Ջայլս։
― Հույս ունեմ, որ դուք չեք ուզում ասել, թե կմեռնի, սը՛ր, ― դողալով ասաց միստր Ջայլսը, ― այլապես ես կյանքում էլ երբեք երջանիկ չէի զգա ինձ։ Ես ոչ մի դեպքում որևէ մեկին չէի սպանի սը՛ր, ոչ մի դեպքում, ոչ էլ Բրիտըլզը այդպիսի բան կաներ։ Ես այդ բանը չէի անի, անգամ եթե քաղաքի ամբողջ արծաթն ու ոսկին ինձ խոստանային, սը՛ր։
― Հարցը այդ չէ, ― խորհրդավորությամն ասաց բժիշկը։ ― Դուք բողոքակա՞ն եք, միստր Ջոյս։
― Այո, սըր, կարծում եմ բողոքական եմ, ― կակազեց միստր Ջայլսը չափազանց գունատվելով։
― Իսկ դու ի՞նչ դավանանքի տեր ես, տղա՛, ― խստորեն հարցրեց բժիշկը Բրիտըլզին։
― Աստվա՜ծ իմ, ― պատասխանեց Բրիտըլզը ուժգին ցնցվելով։ ― Ես, ես էլ միստր Ջայլսի պես բողոքական եմ, սը՛ր։
― Այդ դեպքում ասեք ինձ, ― հարցրեց բժիշկը, ― երկուսդ էլ, երկուսդ էլ, արդյոք հանձն կառնե՞ք երդվելու, որ վերևում գտնվող տղան այն միևնույն տղան է, որին երեկ գիշեր գողերը լուսամուտից ներս խցկեցին։ Դե՛, պատասխանեցե՛ք։ Մենք ձեզ լսում ենք։
Բժիշկը, որին բոլորը համարում էին աշխարհի ամենամեղմ բնավորության տեր մարդկանցից մեկը, հարցը այնպիսի ահեղ բարկությամբ դրեց, որ Ջայլսը և Բրիտըլզը, որոնց գլուխները գարեջրից և հուզմունքից բավականին մշուշված էին, ապշահար իրար նայեցին։
― Խնդրում եմ, ուշադիր լսեք պատասխանը, ոստիկան, ― ասաց բժիշկը ցուցամատը ծանրակշիռ թափ տալով, ապա խփելով իր քթարմատին, որպեսզի այդ արժանավոր ջենթլմենը ուշադրությունը կենտրոնացնի տրված պատասխանի վրա։ ― Գուցե շուտով մի ինչ֊որ բան կհայտնաբերվի։
― Ոստիկանը հնարավոր եղածի չափ իմաստուն տեսք ընդունելով, վերցրեց իր պաշտոնը հատկանշող գավազանը, որը անփութորեն դրված էր մի անկյունում։
― Ինչպես տեսնում եք, սա անձի իսկությունը հաստատող մի պարզ հարց է, ― ասաց բժիշկը։
― Ճշմարիտ է, սը՛ր, ― պատասխանեց ոստիկանը՝ սաստիկ հազալով, որովհետև գարեջուրը շտապ խմելու պատճառով հեղուկի մի մասը գնացել էր սխալ ճանապարհով։
― Գողերը ցանկանում են մի տուն կողոպտել, ― ասաց բժիշկը, ― և երկու մարդ վառոդի ծխի մեջ, այդ շփոթ ու խառնակ պահին, հարևանցիորեն նկատում են մի տղայի։ Հաջորդ առավոտ, այդ միևնույն տանը մոտենում է ինչ֊որ մանուկ, և որովհետև նրա թևը փաթաթված է լինում, այդ մարդիկ անողոքաբար բռնում են նրան, ― նրա կյանքը մեծապես վտանգի ենթարկերլով, ― և երդվում են, որ նա նախորդ գիշերվա գողերին ընկերակցող տղան է։ Այժմ հարց է ծագում․ արդյո՞ք այս մարդիկ իրավացի են։ Եթե իրավացի չեն, ապա ինչպիսի՞ կացության մեջ են գցում իրենք իրենց։
Ոստիկանը խորիմաստ կերպով գլուխը թափահարեց և ասաց, որ եթե դա օրենք չէ, ապա ինքը կցանկանար իմանալ, թե ո՞րն է օրենքը։
― Ես ձեզ նորից հարց եմ տալիս, ― որոտաց բժիշկը, ― դուք հաստատ կարո՞ղ եք երդվել և վավերացնել ձեր ասածը։
Բրիտըլզը երկչոտ նայեց միստր Ջայլսին․ Ջայլսը տարակուսանքով նայեց Բրիտըլզին, որստիկանը ձեռքը ականջի հետևը դրեց պատասխանը լավ լսելու համար, երկու կանայք և թիթեղագործը թեքվեցին դեպի առաջ՝ ունկնդրելու համար, բժիշկը խստորեն նայեց շուրջը, բայց հանկարծ զանգը հնչեց, և ճիշտ նույն պահին ինչ֊որ անիվների աղմուկ լսվեց։
― Հարցաքննիչներն են, ― ասաց Բրիտըլզը՝ ըստ երևույթին շատ թեթևացած։
― Ինչե՞ր են, ― բացականչեց բժիշկը, ինքն էլ իր հերթին ահաբեկված։
― Բաու Սթրիթի գործակալներն են, սը՛ր, ― պատասխանեց Բրիտըլզը՝ մի մոմ վերցնելով, ― ես և միստր Ջայլսը այս առավոտ մարդ էինք ուղարկել նրանց հետևից։
― Ի՜նչ, ― գոռաց բժիշկը։
― Այո՛, մարդ էինք ուղարկել, ― պատասխանեց Բրիտըլզը։ ― Կառապանի միջոցով իմաց էինք տվել, և զարմանալի էր, թե ինչո՞ւ պետք էր այսքան ուշանային, սըր։
― Այդպես, հա՞։ Դե՛, ուրեմն, թող անիծվեն այստեղի կառքերը, որ հազիվ են քարշ գալիս, ահա՛ բոլորը, ― ասաց բժիշկը հեռանալով։