― Այդպես, հա՞։ Դե՛, ուրեմն, թող անիծվեն այստեղի կառքերը, որ հազիվ են քարշ գալիս, ահա՛ բոլորը, ― ասաց բժիշկը հեռանալով։
==Երեսունմեկերորդ գլուխ==
Պատմում է մի ճգնաժամային կացության մասին
― Ո՞վ է, ― հարցրեց Բրիտըլզը, դուռը կիսով չափ բաց անելով և առանց շղթան քանդելու դուրս նայելով, մինչ ձեռքով ստվերում էր մոմը։
― Բա՛ց արեք դուռը, ― ձայն տվեց ինչ֊որ մեկը դրսից, ― Բաու Սթրիթի գործակալներն են, որոնց հետևից մարդ էր ուղարկված այսօր։
Բրիտըլզը, այս պատասխանից չափազանց հանգստացած, դուռը լայն բաց արեց և իր առջև տեսավ վերարկու հագած մի թիկնեղ մարդու, որը անխոս ներս մտավ և ոտքերը խսիրի վրա մաքրեց այնքան պաղարյունությամբ, կարծես թե այդ տան բնակիչներից մեկը լիներ։
― Երիտասա՛րդ, մեկնումեկին չե՞ս ուղարկի, որ ընկերոջս փոխարինի, ― ասաց գործակալը։ ― Նա կառքում է։ Իսկ կառատուն չունե՞ք, որ հինգ֊տասը րոպեով ձին և կառքը այնտեղ մնան։
Երբ Բրիտըլզը դրական պատասխան տվեց և մատնացույց արեց շենքը, թիկնեղ մարդը դեպի պարտեզի դարպասը գնաց և օգնեց իր ընկերոջը, որ կառքը կառատուն մտցնի։ Այդ ամբողջ ժամանակ Բրիտըլզը, մեծ հիացմունքով, ճրագը ձեռքին լուսավորում էր նրանց։ Այդ գործը ավարտելուց հետո, երբ նրանք տուն եկան և հյուրասենյակ առաջնորդվելով հանեցին իրենց վերարկուներն ու գլխարկները, երևան եկավ, թե ինչի էին նման։
Դուռը թակող ոստիկանը միջահասակ, մոտ հիսուն տարեկան բարեկազմ մի մարդ էր, կարճ կտրած սև, փայլուն մազերով, կլոր դեմքով և սուր աչքերով։ Մյուսը երկարաճիտ կոշիկներ հագած, կարմրահեր, ոսկրոտ դեմքով մի տղամարդ էր։
― Քո տիրոջը չե՞ս զեկուցի, որ Բլեթհերզն ու Դաֆֆը այստեղ են, ― մազերը կոկելով և մի զույգ ձեռնակապեր սեղանին դնելով ասաց ամրակազմ մարդը։ ― Օ՜հ, բարի երեկո, պարոն։ Չի՞ կարելի ձեզ հետ մի քանի րոպե առանձին խոսել։
Այդ հարցը ուղղված էր միստր Լոզբերնին, որը նոր էր ներս մտել։ Նա նշաններով հասկացրեց Բրիտըլզին հեռանալ այնտեղից և երկու լեդիներին ներս բերելով դուռը ծածկեց։
― Տանտիրուհին այս լեդին է, ― ասաց միստր Լոզբերնը, միսիս Մեյլիին մատնանշելով։
Միստր Բլեթհերզը գլուխ տվեց։ Երբ նրան հրավիրեցին նստել, նա գլխարկը դրեց հատակին և, մի աթոռ վերցնելով, Դաֆֆին էլ հասկացրեց նույնը անել։ Վերջինս, որը, ըստ երևույթին, այնքան էլ սովոր չէր ընտիր հասարակության, կամ իրեն այնքան էլ ազատ չէր զգում այդպիսի շրջապատում, ձեռքերի ու ոտքերի բազմաթիվ ջղաձիգ շարժումներից հետո, հազիվհազ նստեց, շփոթությունից գավազանի գլուխը բերանը խրելով։
― Այժմ զբաղվենք այս կողոպուտի հարցով, ― ասաց Բլեթհերզը՝ դիմելով Լոզբերնին։ ― Գործի հանգամանքներն ինչպե՞ս են։
Միստր Լոզբերնը, որը երևում էր, թե ցանկանում է ժամանակ շահել, եղելությունը պատմեց բազմաթիվ շեղումներով ու երկարաբանություններով, որի ընթացքում պարոնայք Բլեթհերզն ու Դաֆֆը, շատ բանիմաց տեսք ընդունած, հաճախ գլխի նշանակալից շարժումներ էին փոխանակում միմյանց հետ։
― Իհարկե, ես մինչև տեղազննություն չկատարեմ, վերջնական ոչինչ չեմ կարող ասել, ― ասաց Բլեթհերզը, ― բայց իմ անմիջական տպավորությունը այն է (չեմ խուսափում ես ինձ այդ աստիճանի վտանգելուց), թե սա հոտաղի ձեռքի գործ չէ։ Այնպես չէ՞, Դաֆֆ։
― Անշուշտ, ― պատասխանեց Դաֆֆը։
― Իսկ «հոտաղ» բառը թարգմանելով լեդիների համար, եթե չեմ սխալվում, դուք ուզում եք ասել, որ սա գյուղացու ձեռքի գործ չէ, այդպե՞ս է, ― ասաց միստր Լոզբերնը ժպտալով։
― Ճիշտ այդպես, պարոն, ― պատասխանեց Բլեթհերզը։ ― Ուրիշ մանրամասնություններ չկա՞ն այդ գողության վերաբերյալ։
― Բոլորը այդ է, ― պատասխանեց բժիշկը։
― Իսկ սպասավորները մի ինչ֊որ տղայի մասին էին խոսում, ի՞նչ բան է, ― հարցրեց Բլեթհերզը։
― Դատարկ բան է, ― պատասխանեց բժիշկը։ ― Չգիտես ինչու, վախեցած սպասավորներից մեկի գլուխը մտել է, թե այդ տղան կապված է գողերի հետ, բայց դա հիմարություն է, բացարձակ անմտություն։
― Եթե այդպես է, ապա այդ գործը կարելի է շատ հեշտությամբ վերջացնել, ― նկատեց Դաֆֆը։
― Նա իրավացի է, ― հաստատեց Բլեթհերզը, գլուխը դրականորեն շարժելով և ձեռնակապերի հետ խաղալով այնպիսի անփութությամբ, ասես թե բամբիռներ լինեին։ ― Ո՞վ է այդ տղան։ Ի՞նչ տեղեկություն է տալիս իր մասին։ Որտեղի՞ց է եկել։ Անշուշտ ամպերից ցած չի ընկել, այնպես չէ՞, պարոն։
― Ինչ խոսք, որ ամպերից չի ընկել, ― պատասխանեց բժիշկը, անհանգիստ նայելով երկու լեդիների կողմը։ ― Նրա ամբողջ պատմությունը ծանոթ է ինձ, բայց մենք այդ մասին շուտով կխոսենք։ Երևի դուք կցանկանայիք նախ տեսնել, թե գողերը որտեղից են փորձել ներս մտնել։
― Իհարկե, ― հաստատեց միստր Բլեթհերզը, ― նախ կզննենք կալվածքի հարակից մասերը, ապա կհարցաքննենք սպասավորներին։ Այդ է հետաքննության ընդունված կարգը։
Ապա լույս բերվեց, և պարոնայք Բլեթհերզն ու Դաֆֆը, տեղական ոստիկանի, Բրիտըլզի, Ջայլսի, կարճ ասած՝ բոլորի ուղեկցությամբ գնացին միջանցքի վերևի ծայրում գտնվող սենյակը և լուսամուտին նայեցին ներսի կողմից, ապա շրջանցելով մարգը, լուսամուտին նայեցին դրսի կողմից։ Այնուհետև նրանց տվեցին մի մոմ՝ փեղկը զննելու համար, ապա նույն ձևով մի լապտեր տեղ հասավ՝ ոտնահետքերի ուղղությանը հետևելու համար, հետո բերվեց մի եղան՝ թավուտները քրքրելու համար, և երբ հանդիսատեսների լարված ուշադրության ներքո այս բոլորը ավարտվեց, նրանք նորից ներս եկան, և սկսվեց միստր Ջայլսի ու Բրիտըլզի հարցաքննությունը նախորդ գիշեր պատահած դեպքերին իրենց ունեցած մասնակցության մասին։ Այդ պատմությունը նրանք արեցին մելոդրամատիկ ձևով, վեց անգամ, իրար ժխտելով ոչ ավելի քան մեկ կարևոր կետում՝ առաջին անգամ, և ոչ ավելի քան տասներկու կետում՝ վերջին անգամ։ Այս արդյունքին հասնելուց հետո Բլեթհերզն ու Դաֆֆը, մյուսներին դուրս ուղարկելով, սենյակում առանձանցան և երկար խորհուրդ արեցին։ Այդ տեղի ունեցավ այնքան հանդիսավոր ու գաղտնի կերպով, որ բժշկական ամենակնճռոտ հարցերի վերաբերյալ հայտնի բժիշկների ունեցած խորհրդակցությունը դրա համեմատությամբ սոսկ երեխայական խաղ կարող էր համարվել։
Այդ միջոցին բժիշկը հարևան սենյակում շատ վրդովված վեր ու վար էր անում, իսկ միսիս Մեյլին ու Ռոզը մտահոգությամբ հետևում էին նրա բոլոր շարժումներին։
― Ճշմարիտն ասած, չգիտեմ ինչ անեմ, ― ասաց բժիշկը, սենյակում բազմաթիվ անգամներ արագ գնալ֊գալուց հետո ընդոստ կանգ առնելով։
― Եթե այդ թշվառ երեխայի պատմությունը բարեխղճորեն ներկայացնենք այս մարդկանց, ― ասաց Ռոզը, ― անշուշտ դա բավական կլինի նրան արդարացնելու համար։
― Դժվար թե, իմ փոքրիկ անգին լեդի, ― գլուխը թափահարելով առարկեց բժիշկը։ ― Իմ կարծիքով, այդ չի կարող նրան արդարացնել ո՛չ նրանց աչքում, ո՛չ էլ ավելի բարձրաստիճան պաշտոնյաների աչքում։ Վերջ ի վերջո, ո՞վ է այդ տղան, կասեն նրանք։ Մի փախստական։ Դատելով լոկ աշխարհիկ նկատառումներով ու հավանականությամբ, նրա պատմությունը շատ անհավատալի է։
― Դուք անշուշտ հավատում եք, չէ՞, ― ընդհատեց Ռոզը։
― Զարմանալի է, բայց ես հավատում եմ։ Գուցե հիմարի մեկն եմ, որ հավատում եմ, ― ասաց բժիշկը, ― այնուամենայնիվ, իմ կարծիքով, դա այնպիսի պատմություն չէ, որ համոզի մի փորձառու ոստիկանական աստիճանավորի։
― Ինչո՞ւ չէ, ― հարցրեց Ռոզը։
― Որովհետև, իմ սիրուն հարցաքննիչ, ― պատասխանեց բժիշկը, ― նրանց տեսանկյունից դիտելով, նրա պատմությունը շատ կասկածելի կետեր ունի, և նա կարող է ապացուցել միայն դրա բացասական կողմերը, իսկ դրականների մասին ոչ մի ապացույց չունի։ Սատանան տանի, նրանք անպայման կհարցնեն, ինչու և ինչպես, և ոչնչի չեն հավատա առանց շոշափելի փաստարկության։ Ինչպես տեսնում եք, իր սեփական խոստովանությամբ նա որոշ ժամանակ ապրել է գողերի մեջ և տարվել է ոստիկանատուն ինչ֊որ ջենթլմենի գրպանը խուզարկած լինելու համար։ Ապա այդ ջենթլմենի տնից բռնությամբ փոխադրվել է այնպիսի տեղ, որը նա ո՛չ նկարագրել կարող է, ո՛չ մատնացույց անել։ Այդ վայրի մասին ամենատարտամ գաղափար անգամ չունի։ Այդ մարդիկ, չգիտես թե ինչ֊ինչ պատճառներով, ոչ մի կերպ չեն ուզում հրաժարվել նրանից, հաշվի չառնելով՝ նա այդ բանը կամենում է, թե ոչ։ Ու այսպես մի օր նրան հանկարծ բերում են Չերթսի և մի ինչ֊որ տուն կողոպտելու համար խցկում են լուսամուտից ներս։ Այն պահին, երբ նա պատրաստվում է գողության մասին ազդարարել տան բնակիչներին և այդ մի արարքով արդարանալ նախկինում գործած բոլոր հանցանքների համար, ահա այդ միջոցին հայտնվում է այս անմիտ, կիսաքաղաքակիրթ մատակարար կոչեցյալ շունը և կրակում նրա վրա։ Կարծես դիտավորյալ կերպով արգելեու համար նրան, որ իր օգտին որևէ բան անի։ Մի՞թե այդ բոլորը դուք չեք տեսնում։
― Անշուշտ տեսնում եմ, ― բժշկի խիստ տոնի վրա ժպտալով պատասխանեց Ռոզը, ― այնուամենայնիվ, այդ խեղճ երեխային ամբաստանող ոչինչ չեմ գտնում այստեղ։
― Իհարկե ոչինչ չեք գտնի, ― պատասխանեց բժիշկը։ ― Օրհնյալ լինեն ձեր սեռի բոլոր պայծառ աչքերը։ Լավ թե վատ նրանք գործի միայն մեկ կողմն են տեսնում և այն էլ միշտ այն կողմը, որ առաջինն է ներկայանում նրանց։
Բժիշկը, որպես սեփական փորձի արդյունք, այսպես արտահայտվելուց հետո ձեռքերը դրեց գրպանը և սկսեց առաջվանից նույնիսկ ավելի արագ գնալ֊գալ սենյակում։
― Որքան մտածում եմ, ավելի եմ համոզվում, որ եթե այս մարդկանց իրազեկ դարձնենք պատմության բուն էությանը, դա տեղի կտա անվերջ դժվարությունների և անախորժությունների, ― ասաց բժիշկը։ ― Բացի այդ, ես վստահ եմ, որ նրանք հավատ չեն ընծայի մեր ասածին, եթե նույնիսկ վերջում որևէ վնաս չկարողանան հասցնել այդ տղային, այնուամենայնիվ, հրապարակումը այս բոլոր կասկածների, որ առաջանալու են պատմության բացահայտումով, էապես կանդրադառնա նրան դժբախտությունից փրկելու ձեր բարի մտադրության վրա։
― Օ՜հ, այդ դեպքում ի՞նչ անենք, ― հուզված ասաց Ռոզը։ ― Տեր իմ աստված, այդ մարդկանց ինչո՞ւ կանչել տվեցին։
― Այո, ինչո՞ւ, ― բացականչեց միսիս Մեյլին։ ― Ես ոչ մի գնով չէի կամենա նրանց իմ տանը տեսնել։
― Ես միայն մի բան գիտեմ, ― վերջապես ասաց միստր Լոզբերնը, մի տեսակ հուսահատ անդորրությամբ նստելով աթոռին, ― մենք պետք է հանդուգն լինենք այս գործում։ Մեր նպատակը բարի է, դրանով էլ պետք է արդարանանք։ Տղան տենդով հիվանդ է, և դրությունը այնքան լուրջ է, որ ոչ մի պատրվակով չի կարելի անհանգստացնել նրան կամ խոսել նրա հետ․ այդ մեկը մխիթարական է։ Մենք պետք է աշխատենք հնարավորն անել։ Իսկ եթե հակառակ մեր ջանքերին վատ բան ստացվեց, ապա մեղավորը մենք չենք։ Մտե՛ք։
― Ուրեմն, պարոն, ― ասաց Բլեթհերզը, իր պաշտոնակցի հետ սենյակ մտնելով և նախքան խոսքը շարունակելը դուռը ամուր փակելով։ ― Սա կանխամտածված գործ չէ։
― Իսկ ո՞րն է կանխամտածված գործը, ― անհամբերությամբ հարցրեց բժիշկը։
― Մենք կանխամտածված անվանում ենք այն կողոպուտը, լեդիներ, ― ասես նրանց տգիտության վրա խղճալով, իսկ բժշկի տգիտությունը արհամարհելով ասաց Բլեթհերզը՝ շրջվելով դեպի լեդիները, ― որ կատարվում է սպասավորների մասնակցությամբ։
― Այս գործում ոչ ոք նրանց վրա չի կասկածել, ― ասաց միսիս Մեյլին։
― Գուցե դուք չեք կասկածել, տիկին, ― պատասխանեց Բլեթհերզը, ― բայց նրանք կարող էին, այնուամենայնիվ, մեղսակից լինել։
― Հենց այդ պատճառով, որ ոչ ոք նրանց վրա չի կասկածել, նրանք կարող էին մեղսակից լինել, ― ասաց Դաֆֆը։
― Մենք հայտնաբերել ենք, որ այդ կողոպուտը քաղաքացու ձեռքի գործ է, ― ասաց Բլեթհերզը, շարունակելով իր զեկուցումը, ― որովհետև գործը շատ մաքուր է արված։
― Իսկապես որ մեծ հմտությամբ է արված, ― նկատեց Դաֆֆը ցածրաձայն։
― Երկուսով են եղել, ― շարունակեց Բլեթհերզը, ― իրենց հետ եղել է նաև մի տղա։ Այդ է ցույց տալիս լուսամուտի չափսը։ Առայժմ այդքանը։ Իսկ հիմա գնանք այդ տղայի մոտ, որ վերևում է։
― Նախքան վերև բարձրանալը արդյոք լավ չէ՞ր լինի, որ նրանք մի բան խմեն, միսիս Մեյլի, ― պայծառացած դեմքով ասաց բժիշկը, ասես մի նոր միտք փայլատակեց նրա գլխում։
― Օ՜, անշո՛ւշտ, ― տեղից վեր թռչելով բացականչեց Ռոզը։ ― Իսկույն պատրաստ կլինի։
― Աա՜, շնորհակալություն, միսս, ― ասաց Բլեթհերզը, վերարկուի թևը բերնին քսելով, ― մեր աշխատանքի բնույթը այնպիսին է, որ մարդու կոկորդն է չորանում։ Որևիցե պատրաստի բան, միսս։ Մեր պատճառով մի՛ անհանգստացեք։
― Ի՞նչ կցանկանայիք, ― հարցրեց բժիշկը, դեռատի լեդիի հետ դեպի բուֆետը գնալով։
― Մի քիչ ոգելից ըմպելիք, պարոն, եթե ձեզ համար նեղություն չէ, ― պատասխանեց Բլեթհերզը։ ― Լոնդոնից մինչև այստեղ ցրտին ճամփորդելը դժվար է, տիկի՛ն, և իմ կարծիքով՝ ոգելից ըմպելին բոլորից լավ է տաքացնում, ես այդ շարունակ նլատել եմ։
Միսիս Մեյլին շատ բարեհաճորեն ունկնդրեց իրեն ուղղված այս հետաքրքրիր տեղեկությունը, և մինչդեռ նրանք զբաղված էին, բժիշկը աննկատ դուրս եկավ սենյակից։
― Է՜հ, ― շարունակեց միստր Բլեթհերզը, գինու բաժակը բռնած ոչ թե կոթից, այլ հատակը ամուր պահած իր ձախ ձեռքի բթամատի ու ցուցամատի արանքում։ ― Ժամանակին ես այսպիսի գործեր շատ եմ տեսել, լեդիներ։
― Օրինակ, այն գողությունը, որ կատարվեց Էդմոնդի հետևում գտնվող նրբուղում, Բլեթհերզ, ― ասաց միստր Դաֆֆը՝ օգնելով, որ իր աշխատակիցը հիշի։
― Դա էլ սրա նման մի բան էր, այնպես չէ՞, ― վրա բերեց Բլեթհերզը, ― և Քոնքի Չիքվիդի ձեռքի գործը։
― Դու այդ գործը միշտ էլ նրան ես վերագրել, ― պատասխանեց Դաֆֆը։ ― Իսկ ես քեզ ասում եմ, որ դա Ֆեմիլի Փեթի գործն էր։ Քոնքին այդ գործում բոլորովին մասնակցություն չի ունեցել։
― Բա՛ն ասացիր, ― տաքացավ միստր Բլեթհերզը։ ― Ես ավելի լավ գիտեմ։ Հիշո՞ւմ ես, թե ինչպես Քոնքիի փողը գողացան։ Ի՜նչ զգայացունց եղելություն էր։ Ոչ մի վեպ այդքան հետաքրքիր չի եղել։
― Ինչպե՞ս պատահեց, ― հարցրեց Ռոզը, ցանկանալով քաջալերել անդուր հյուրերի լավ տրամադրությունը։
― Դա մի գողություն էր, միսս, որը դժվար թե որևէ մեկը կարողանար հասկանալ, ― ասաց Բլեթհերզը։ ― Այս Քոնքի Չիքվիդը․․․
― Քոնքի նշանակում է քթավոր, տիկի՛ն, ― ընդմիջեց Դաֆֆը։
― Անշուշտ այդ բառը լեդիին հասկանալի է, այնպես չէ՞, ― հարցրեց միստր Բլեթհերզը։ ― Անվերջ ընդհատում ես ինձ, բարեկամս։ Ուրեմն, այս Քոնքի Չիքվիդը, միսս, Բեթլ Բրիջի ճանապարհին ուներ մի գինետուն ու մի մառան։ Այդ մառանում մեծ թվով երիտասարդ ջենթլմեններ հավաքվում էին աքլորակռիվ դիտելու կամ, բախտախաղով ու նման ժամանցներով զբաղվելու։ Այդ խաղերը ղեկավարում էին շատ վարժ կերպով, քանի որ ես ինքս հաճախ ներկա եմ գտնվել։ Այս դեպքը պատահած ժամանակ նա դեռևս գողերի խմբի մեջ չէր մտնում։ Մի գիշեր նրանից գողանում են երեք հարյուր քսանյոթ գինեա, որը նա պահում էր կտավե մի տոպրակում։ Ինչ֊որ բարձրահասակ մարդ, որի աչքի մեկը ծածկված է լինում սև շորով, թաքնվում է նրա մահճակալի տակ և գողությունը խուլ գիշերին կատարելուց հետո դուրս է ցատկում սենյակի լուսամուտից, որը լինում է երկրորդ հարկում։ Նա այդ կատարում է շատ արագ, բայց Քոնքին էլ չի դանդաղում։ Աղմուկից զարթնելով, նա տեղից վեր է թռչում և կրակում նրա հետևից՝ ամբողջ թաղը ոտքի հանելով։ Նրանք սկսում են վազել գողի հետևից, բայց շուտով տեսնում են, որ Քոնքին արդեն վիրավորել է նրան, քանի որ ամբողջ ճանապարհը, մինչև բավական հեռու գտնվող ինչ֊որ ցանկապատ, ծածկված է լինում արյան հետքերով, իսկ այնտեղ հետքերը կորչում են։ Համենայն դեպս, գողը իր ավարով փախած էր, հետևաբար, արտոնյալ խմիչք վաճառող միստր Չիքվիդի անունը հրապարակվեց «Գազեթում», մյուս սնանկացած մարդկանց շարքում, և ամեն տեսակ նպաստներ ու հանգանակություններ և չգիտեմ էլ ինչեր չարվեցին այդ խեղճ մարդու համար։ Իր կորուստի պատճառով նա գտնվում էր շատ ծանր հոգեկան տագնապի մեջ և ծայրահեղ հուսահատության մատնված՝ մազերը փետելով մի քանի օր շարունակ մոլորված թափառում էր փողոցներում։ Մի օր նա խուճապահար գալիս է ոստիկանանտուն և առանձին տեսակցում ոստիկանապետի հետ, որը երկար զրույցից հետո զանգը հնչեցնում և կարգադրում է Ջեմ Սփայերզին (Ջեմը ակտիվ գործակալ էր)` գնալ և օգնել միստր Չիքվիդին գողին գտնելու և ձերբակալելու գործում։ «Ես նրան տեսա, Սփայերզ, ― ասում է Չիքվիդը, ― երեկ առավոտ նա իմ տան առջևով անցավ»։ «Իսկ ինչո՞ւ օձիքից չբռնեցիր», ― ասում է Սփայերզը։ «Այնքան շփոթված էի, որ կարող էր գանգս մի փետուրով փշրել», ― ասում է խեղճ մարդը։ «Բայց մենք անպայման կբռնենք նրան, որովհետև գիշերվա ժամը տասի և տասնմեկի միջև նա նորից անցավ»։ Սփայերզը, այս խոսքերը լսելով և մտածելով, որ թերևս մի քանի օր հարկադրված կլինի այնտեղ մնալ, մի ձեռք սպիտակեղեն և մի սանր է վերցնում ու ճանապարհ ընկնում։ Տեղ հասնելով, նա թաքնվում է գինետան լուսամուտներից մեկի կարմիր վարագույրի հետևը՝ առանց գլխարկը հանելու, որպեսզի հարկ եղած րոպեին կարողանա իսկույն դուրս պրծնել։ Ուշ գիշերին, երբ նա այնտեղ նստած գլանակ է ծխելիս լինում, Չիքվիդը հանկարծ որոտում է․ «Ահա՛ գողը, բռնեցե՛ք նրան։ Մարդասպանությո՜ւն»։ Ջեմ Սփայերզը դուրս է վազում և տեսնում, որ Չիքվիդը, բարձրագոչ կանչերով, խուճապահար սլանում է փողոցներով։ Շտապում է Սփայերզը, վազում է Չիքվիդը, հավաքվում են մարդիկ, բոլորը որոտագին գոչում են «գողե՜ր», ինչպես նաև ինքը՝ Չիքվիդը ամբողջ ժամանակ դիվահարի նման գոռալով կրկրնում է նույնը։ Բայց ինչ֊որ անկյուն շուռ գալու ժամանակ Սփայերզը մի րոպե կորցնում է նրան, տեսնում է մարդկանց փոքր մի խումբ, մտնում է նրանց մեջ․ «Սրանցից ո՞ր մեկն է գողը», ― հարցնում է անհամբերությամբ։ «Սատանան տանի, ― ասում է Չիքվիդը, ― նորից անհետացավ»։ Շատ զարմանալի երևույթ, բայց գողը ոչ մի տեղ չի երևում, հետևաբար, նրանք վերադառնում են գինետուն։ Հաջորթ առավոտ Սփայերզը դարձյալ գրավում է իր նախկին տեղը և վարագույրի հետևը դարանում՝ տեսնելու մեկ աչքը սև կտորով ծածկված բարձրահասակ մարդուն։ Նա այնքան լարված է նայում, որ երկու աչքերն էլ սկսում են ցավել, և երբ փոքր ինչ հանգստանալու համար մի րոպե փակում է, նույն պահին լսում է Չիքվիդի բարձրագոչ աղաղակը՝ «Գողը այնտե՜ղ է»։ Սփայերզը նորից է սկսում վազել, մինչդեռ Չիքվիդը փողոցի կեսը անցած է լինում։ Ապա նախորդ օրվանից կրկնապատիկ տարածություն վազելուց հետո այդ մարդը նորից անհետանում է։ Այսպես կրկնվում է մեկ կամ երկու անգամ ևս, մինչև հարևանների մի մասը հայտարարում է, թե սատանան է կողոպտել միստր Չիգվիդին և այժմ խաղեր է խաղում նրա հետ, իսկ մյուս մասը թե՝ խեղճ միստր Չիքվիգը վշտից խելագարվել է։
― Իսկ Ջեմ Սփայերզը ի՞նչ ասաց, ― հարցրեց բժիշկը, որը պատմությունն սկսելուց մի քիչ հետո վերադարձել էր սենյակ։
― Ջեմ Սպայերզը, ― շարունակեց գործակալը, ― երկար ժամանակ ոչինչ չէր ասում, ամեն ինչ ականջ էր դնում, այնպես ձևացնելով, իբրև թե ոչնչի ուշադրություն չի դարձնում, բայց ինչպես երևում էր, նա գործը լավ գիտեր։ Մի առավոտ նա մտավ գինետուն և իր քթախոտի տուփը հանելով՝ ասաց․ «Չիքվչդ, ես գողին գտել եմ»։ «Իսկապե՞ս ― ասաց Չիքվիդը։ ― Օ՜հ, սիրելի՛դ իմ Սփայերզ, միայն թող վրեժս լուծեմ, ապա հանգիստ մեռնեմ։ Օ՜հ, սիրելի՛դ իմ Սփայերզ, որտե՞ղ է այդ սրիկան»։ «Գիտե՞ս ինչ, ― ասաց Սփայերզը, մի պտղունձ քթախոտ մատուցելով նրան, ― վերջ տուր խարդավանքներիդ։ Ինքդ ես արել գողությունը»։ Եվ այդպես էլ էր։ Նա բավականին մեծ գումար էր շահել այդ միջոցով, և ոչ ոք բնավ չէր իմանա այդ մասին, եթե նա երևույթները փրկելու համար այնքան դերասանություն արած չլիներ, ― ասաց միստր Բլեթհերզը, գինու բաժակը ցած դնելով և ձեռնաշղթաները շրխկացնելով։
― Իրոք որ շատ զարմանալի է, ― նկատեց բժիշկը։ ― Այժմ, եթե կցանկանաք, կարող եք բարձրանալ վերև։
― Եթե դո՛ւք կցանկանաք, ― պատասխանեց միստր Բլեթհերզը։ Ապա միստր Լոզբերնին կրնկնակոխ հետևելով, երկու ոստիկանները բարձրացան Օլիվերի սենյակը։ Միստր Ջայլսը, վառված մի մոմով, խմբի առջևից էր գնում։
Օլիվերը քնից նոր էր զարթնել, բայց տենդը ավելի սաստկացած և դրությունը ավելի վատթարացած էր երևում։ Նա բժշկի օգնությամբ հազիվ նստեց անկողնում և շփոթված շուրջը նայեց, չհասկանալով, թե ինչ է կատարվում, ավելին, անգամ չհիշելով, թե որտեղ է գտնվում և ինչ է պատահել իր հետ։
― Ահա նայեցեք, ― ասաց միստր Լոզբերնը, մեղմ, բայց խիստ ձայնով, ― սա այն տղան է, որ մեր հարևանության մեջ գտնվող միստր ֊Չգիտեմ֊ինչի կալվածում ինչ֊որ տղայական ոտնձգության միջոցին ինքնաձիգ զենքով պատահաբար վիրավորվելով, օգնության համար այստեղ է դիմել այս առավոտ, և մոմը պահող այդ հնարագետ ջենթլմենը նրան ձերբակալել է և վատ է վերաբերվել, որի պատճառով տղայի կյնաքը լուրջ վտանգի մեջ է, ինչպես, որպես բժիշկ, ես այդ կարող եմ հաստատել։
Պարոնայք Բլեթհերզն ու Դաֆֆը նայեցին Ջայլսին, երբ նա այդ ձևով հանձնարարվեց նրանց ուշադրությանը։ Շփոթված մատակարարը, որի աչքերում ծիծաղելիորեն միախառնված էին սարսափն ու զարմանքը, սևեռուն հայացքը նրանցից փոխադրեց Օլիվերի վրա, իսկ Օլիվերից՝ միստր Լոզբերնի։
― Հո չես ժխտում քո արածը, ― ասաց բժիշկը, Օլիվերին զգուշությամբ պառկեցնելով անկողնում։
― Ես այդ բոլորը արեցի մտածելով, որ ճիշտ եմ վարվում, սը՛ր, ― պատասխանեց Ջայլսը։ ― Ես համոզված էի, որ նա հենց այդ տղան է, այլապես բոլորովին չէի միջամտի։ Ես քարասիրտ մարդ չեմ, սը՛ր։
― Ո՞ր տղան է, ― հարցրեց ավագ գործակալը։
― Ավազակի տղան, սը՛ր, ― պատասխանեց Ջայլսը։ ― Նրանք, նրանք, իհարկե, մի տղա ունեին իրենց հետ։
― Դու այժմ էլ այդպես կարծո՞ւմ ես, ― հարցրեց Բլեթհերզը։
― Այժմ ի՞նչ եմ կարծում, սը՛ր, ― մտացիր՝ հարցաքննողին նայելով պատասխանեց Ջայլսը։
― Որ սա այն միևնույն տղան է, ապուշի՛ գլուխ, ― անհամբերությամբ վրա բերեց Բլեթհերզը։
― Չգիտեմ, իսկապես չգիտեմ, ― ողբալի տեսքով ասաց Ջայլսը։ ― Կարծում եմ, որ միևնույն տղան չէ։
― Ի՞նչ ես մտածում, ― հարցրեց միստր Բլեթհերզը։
― Չգիտեմ ինչ մտածեմ, ― պատասխանեց խեղճ Ջայլսը։ ― Չեմ կարծում, որ նա է։ Իսկապես, գրեթե վստահ եմ, որ նա չէ։ Դուք էլ գիտեք, որ այդպիսի բան չի կարող լինել։
― Այս մարդը հարբա՞ծ է, ինչ է, սը՛ր, ― հարցրեց Բլեթհերզը դառնալով բժշկին։
― Ինչ հաստագլուխն ես, հա՜, ― ծայրահեղ արհամարհանքով ասաց Դաֆֆը՝ խոսքն ուղղելով միստր Ջայլսին։
Այս կարճ երկխոսության ընթացքում, միստր Լոզբերնը զբաղված էր հիվանդի բազկերակը քննելով․ բայց վեր կենալով անկողնու մոտ գտնվող աթոռից, ասաց, որ եթե գործակալները այդ նյութի շուրջը որևէ կասկած ունեն, արդյոք չե՞ն ցանկանա անցնել կողքի սենյակը՝ Բրիտըլզի հետ հանգամանորեն խոսելու։
Այս առաջարկությունը ընդունելով, նրանք գնացին հարակից սենյակը, ուր կանչվեց նաև Բրիտըլզը։ Պատասխանելով նրանց հարցերին, միստր Բրիտըլզը հակասական և անհնարին այնպիսի նորանոր բաներ ասաց, որ և՛ ինքը, և՛ իր հարգելի վերադասը կորան խառնաշփոթ արտահայտությունների լաբիրինթոսի մեջ։ Ոչ մի բան չբացահայտվեց, բացառությամբ, որ ինքը մտացրիվ է, որ ավազակի տղային բոլորովին չի կարող ճանաչել, անգամ եթե այդ պահին նա կանգնած լինի իր առջև, որ ինքը Օլիվերին ընդունել է այդ տղայի փոխարեն պարզապես այն պատճառով, որ միստր Ջայլսն է այդպես ասել, իսկ միստր Ջայլսը հինգ րոպե առաջ խոհանոցում երկյուղ է հայտնել, թե ինքը բավակաբաչափ շտապել է իր կարծիքի մեջ։
Ապա բազմաթիվ հանճարեղ ենթադրությունների շարքում ծագեց նաև այսպիսի հարց, թե արդյոք միստր Ջայլսը իսկապե՞ս կրակել է որևէ մեկի վրա։ Երբ նրա օգտագործած ատրճանակը ստուգման ենթարկվեց, պարզվեց, որ գունավոր թղթից և վառոդից բացի ոչ մի ուրիշ վնասակար նյութ չկար այնտեղ։ Այս հայտնությունը բոլորի վրա նկատելի ազդեցություն գործեց, բացառությամբ բժկի, որը տասը րոպե առաջ գնդակը հանել էր։ Այդ բանը առավելապես մեծ տպավորություն գործեց իր՝ միստր Ջայլսի վրա, որովհետև վերջին մի քանի ժամվա ընթացքում նա մեծ տագնապի մեջ էր ընկել, վախենալով, թե մահացու վիրավորել է որևէ մեկին, հետևաբար, նա ամբողջ հոգով կառչեց այս նոր մտքից։ Վերջապես, գործակալները, համարյա մոռանալով Օլիվերի մասին, Չերթսիի տեղական ոստիկանին թողեցին այնտեղ և խոստանալով առավոտյան վերադառնալ, գնացին քաղաքում գիշերելու։
Առավոտյան տարածվեց այսպիսի լուր, թե արգելափակված են երկու մարդ և մի մանուկ, որոնց ձերբակալել էին անցյալ գիշեր կասկածելի հանգամանքներում։ Հետևաբար, պարոնայք Բլեթհերզն ու Դաֆֆը իսկույն ուղևորվեցին այնտեղ։ Ի դեպ, այդ կասկածելի հանգամանքները հետաքննության ենթարկելով՝ պարզվեց, որ նրանց գտել էին խոտի դեզի տակ քնած, որը թեև մեծ հանցագործություն է, բայց պատժվում է միայն բանտարկությամբ և, դատելով անգլիական գթառատ օրենքների տեսանկյունից և այդ օրենքների դեպի թագավորի հպատակները տածած անսահման սիրուց, բավականաչափ ապացույց չի համարվում, երբ բացակայում են անհրաժեշտ այլ փաստեր, որ քնած մարդը կամ քնած մարդիկ կատարել են գողություն բռնությամբ, հետևաբար արժանի են մահապատժի։ Այսպիսով, պարոնայք Բլեթհերզն ու Դաֆֆը Չերթսի վերադարձան առաջվանից ոչ ավելի իմաստուն։
Կարճ ասած, հարցը բավական երկար քննելուց և այդ մասին առավել ևս երկար խոսելուց հետո միստր Լոզբերնը և միսիս Մեյլին տեղական ոստիկանական դատավորի ներկայությամբ միասնաբար երաշխավորեցին, որ Օլիվերը որևէ պահանջի դեպքում կներկայանա ոստիկանատուն, ապա Բլեթհերզն ու Դաֆֆը, երկու գինեա վարձատրություն ստանալով, վերադարձան քաղաք, իրենց արշավանքի նկատմամբ երկու տարբեր կարծիքներով։ Վերջին ջենթլմենը, բոլոր հանգամանքները լուրջ դատելուց հետո, պաշտպանում էր այն թեզը, որ գողության փորձը կատարել էր Ֆեմիլի Փեթը, իսկ առաջին ջենթլմենը հավասարապես տրամադիր էր այդ ամբողջ արժանիքը վերագրելու հռչակավոր Քոնքի Չիքվիդին։
Մինչ այդ, Օլիվերը աստիճանաբար ապաքինվեց ու կազդուրվեց միսիս Մեյլիի, Ռոզի և բարեսիրտ միստր Լոզբերնի միացայլ հոգածությամբ շրջապատված։ Եթե շնորհապարտ սրտերից բխած ջերմեռանդ աղոթքները արձագանք են գտնում երկնքում, ― իսկ եթե նման աղոթքները արձագանք չգտնեն, էլ ինչու դիմել աստծուն, ― ապա այն օրհնությունները, որ խեղճ որբուկը հայցեց իր բարերարների համար, սուզվեցին նրանց հոգիների մեջ՝ սփռելով խաղաղություն և երջանկություն։
==Երեսուներկուերորդ գլուխ==
Այն երջանիկ կյանքի մասին, որ Օլիվերը սկսեց վարել իր բարեսիրտ բարեկամների հետ
Օլիվերի հիվանդությունը լուրջ էր և բարդ։ Բացի վիրավորված թևի անասելի ցավից, ցրտի և անձրևի տակ այդքան ժամանակ անպատսպար մնալը առաջացրել էր տենդ, որը տևեց երկար շաբաթներ և ողբալիորեն հյուծեց նրան։ Բայց, վերջապես, նա սկսեց շատ դանդաղ ապաքինվել և խոսելու հնարավորություն ունեցած րոպեներին արտասվալից աչքերով ասել, թե որքան խոր էր զգում այն բոլորը, որ երկու ազնիվ լեդիները արել էին իր համար, և որքան ջերմորեն ցանկանում էր, լրիվ առողջանալուց հետո, որևէ կերպ ցույց տալ նրանց հանդեպ զգացած անհուն սերն ու նվիրվածությունը և ապացուցել, որ նրանց բարեսրտությունը ապարդյուն չի անցել, քանի որ այն խեղճ տղան, որին փրկել էին դժբախտությունից կամ մահից, պատրաստ էր նրանց ծառայելու ամբողջ հոգով։
― Խե՜ղճ տղա, ― ասաց Ռոզը, երբ մի օր Օլիվերը դալուկ շրթներով աշխատում էր հայտնել իր խոր երախտագիտությունը, ― դու տակավին շատ առիթներ կունենաս մեզ ծառայելու, եթե ցանկանաս։ Շուտով մենք գնալու ենք ամառանոց, և իմ մորաքույրը մտադիր է քեզ ևս գյուղ տանել։ Խաղաղ բնությունը, մաքուր օդը և գարնան բազմազան հաճույքներն ու հմայքները մի քանի օրից կկազդուրեն քեզ, և մենք հազար ու մի բաներով քեզ զբաղված կպահենք, եթե դու այդ նեղությանը տոկալու ի վիճակի լինես։
― Նեղությո՜ւն, ― ձայնեց Օլիվերը։ ― Օ՜հ, սիրելի լեդի, եթե միայն կարողանայի աշխատել ձեզ համար, եթե միայն կարողանայի հաճույք պատճառել ձեզ՝ ջրելով ձեր ծաղիկները, կամ խնամելով ձեր թռչնակները, և կամ թե ամբողջ օրը վեր ու վար վազելով կարողանայի երջանկացնել ձեզ։ Ինչե՜ր միայն չէի տա դրա համար։
― Քեզ ոչինչ հարկավոր չէ տալ, ― ասաց միսիս Մեյլին ժպտալով, ― ինչպես նախապես ասել եմ, մենք քեզ բազմաթիվ հանձնարարություններ կտանք։ Եվ եթե դու աշխատես քո խոստացածի կեսը կատարել, դու, արդարև, ինձ շատ մեծ երջանկություն պատճառած կլինես։
― Երջանկությո՜ւն, օրիորդ, ― բացականչեց Օլիվերը, ― որքա՜ն բարեսիրտ եք, որ այդ ձևով եք խոսում։
― Չես կարող պատկերացնել, թե ես որքա՜ն երջանիկ կլինեմ, եթե դու քո խոստումը կատարես, ― պատասխանեց դեռատի լեդին։ ― Ինձ համար չափազանց հաճելի է մտածել, որ իմ մորաքույրը որևէ մեկին փրկել է այն թշվառ վիճակից, որը քո բաժինն է եղել, ինչպես ինքդ նկարագրեցիր։ Սակայն երբ տեսնում եմ, որ նրա բարության ու սիրո առարկան այդքան անկեղծորեն երախտապարտ է և նվիրված, ապա այդ բանը ինձ ավելի է ուրախացնում, քան կարող ես երևակայել։ Հասկանո՞ւմ ես ինձ, ― հարցրեց նա՝ դիտելով Օլիվերի մտածկոտ դեմքը։
― Օ՜հ, այո՛, օրիորդ, այո՛, ― պատասխանեց Օլիվերը անձկալի սրտով, ― բայց ես այժմ մտածում էի, թե որքան ապերախտ եմ։
― Ո՞ւմ հանդեպ, ― հարցրեց դեռատի լեդին։
― Այն բարի ջենթլմենի և սիրասուն պառավ դայակի, որոնք այնքան հոգատար էին իմ նկատմամբ, ― ասաց Օլիվերը։ ― Նրանք, վստահ եմ, գոհ կլինեին, եթե իմանային, թե ես որքան երջանիկ եմ։
― Անշուշտ, ― հաստատեց Օլիվերի բարերարուհին, դրա համար միստր Լոզբերնը բայրացակամորեն խոստացել է քեզ տեսակցության տանել նրանց մոտ, հենց որ ի վիճակի լինես ուղևորվելու։
― Իսկապե՞ս, օրիորդ, ― հրճվանքից շողացող դեմքով գոչեց Օլիվերը։ ― Չգիտեմ, թե ի՞նչ կանեմ ուրախությունից, եթե նրանց բարի դեմքերը մեկ էլ տեսնեմ։
Շատ չանցած Օլիվերը բավականին կազդուրվեց այդ արշավանքին տոկալու համար։ Հետևաբար, նա և միստր Լոզբերնը, միսիս Մեյլիին պատկանող մի փոքրիկ կառքով, ուղղվեցին դեպի միստր Բրաունլոյի ապրած թաղամասը։ Երբ հասան Չերթսի Բրիջ, Օլիվերը սաստիկ գունատվեց ու բարձրաձայն ճչաց։
― Ի՞նչ պատահեց տղային, ― իր սովորության համաձայն իրարանցումով գոչեց բժիշկը։ ― Ինչ֊որ բա՞ն տեսար, ինչ֊որ բա՞ն լսեցիր, հը՞։
― Այո՛, այո՛, սըր, ― ճչաց Օլիվերը, կառքի լուսամուտից դուրս մի տեղ մատնացույց անելով։ ― Այդ տո՜ւնը։ Այդ տո՜ւնը։
― Լա՛վ, հետո՞, հե՜յ, կառապա՛ն, կառքը կանգնեցրո՛ւ, ― գոչեց բժիշկը։ ― Ւ՞նչ տան մասին է խոսքը, բարեկամս, հը՞։
― Սատանան տանի, ― գոռաց բժիշկը։ ― Հե՜յ, ո՞վ կա այնտեղ, օգնեցե՛ք, որ դուրս գամ։
Բայց նախքան կառապանը դուռը կբանար, բժիշկը, չգիտես թե ինչ ձևով, կառքից դուրս գլորվեց և, վազելով դեպի անմարդաբնակ բնակարանը, սկսեց դիվահարի նման ոտքով հարվածել դռանը։
― Ո՞վ է, ― ձայն տվեց մի կուզ մարդ դուռը այնքան հանկարծակի բանալով, որ բժիշկը իր վերջին աքացու ուժգնության հետևանքով միջանցքից համարյա ներս ընկավ։ ― Ի՞նչ է պատահել այստեղ։
― Պատահե՜լ, ― բացականչեց բժիշկը, վայրկենապես նրա օձիքից բռնելով։ ― Շատ բան է պատահել։ Գողություն է կատարվել այստեղ։
― Շուտով նաև մարդասպանություն կկատարվի, եթե օձիքս բաց չթողնես, ― պատասխանեց կուզը պաղարյունությամբ։ ― Լսո՞ւմ ես։
― Լսում եմ, ― ասաց բժիշկը, ուժեղ ցնցելով սապատավորին։ ― Որտե՞ղ է, սատանան տանի նրան, ի՞նչ էր այդ սրիկայի անունը, Սայքս, հա՛ Սայքս։ Որտե՞ղ է Սայքսը, քեզ հետ եմ, ավազա՛կ։
Կուզը զարմանք ու զայրույթ կայծկլթացող աչքերով ակնապիշ նայեց բժշկին, մի ճապուկ շարժումով դուրս պրծավ նրա ձեռքից և լուտանքների ահավոր մի տարափ տեղալով՝ ետ քաշվեց։ Նախքան դուռը փակելը, սակայն, բժիշկը առանց մի բառ ասելու մտել էր սենյակ։ Նա անհանգստությամբ նայեց շուրջը։ Ո՛չ կահույքը, ո՛չ որևէ բան, շնչավոր կամ անշունչ, նույնիսկ պահարանների դիրքը չէր համապատասխանում Օլիվերի նկարագրությանը։
― Հե՜յ, ― ասաց կուզ մարդը, որը խիստ հայացքով հետևել էր նրան։ ― Այսպես բռնությամբ իմ տունը մտնելով ի՞նչ ես ուզում անել։ Ուզում ես ինձ կողոպտե՞լ, թե սպանել։ Ո՞րն է քո նպատակը։
― Իսկ դու երբևիցե տեսե՞լ ես մեկին, որ քո ասածներից մեկը կամ մյուսը անելու համար կառքով դուրս գար տնից, այրունարբու գարշելի արարած, ― ասաց դյուրագրգիռ բժիշկը։
― Ուրեմն ի՞նչ ես ուզում, ― հարցրեց կուզ մարդը։ ― Դուրս կգա՞ս այստեղից, թե՞ ուզում ես գլխիդ փորձանք բերեմ։ Անիծյա՜լ լինես։
― Դուրս կգամ միայն այն ժամանակ, երբ հարմար կգտնեմ, ― ասաց միստր Լոզբերնը՝ նայելով մյուս սենյակից ներս, որ նախորդի նման բացարձակապես ոչ մի նմանություն չէր կրում Օլիվերի այդ մասին տված տեղեկություններին։ ― Մենք մի օր քեզ հետ նորից կհանդիպեսնք, բարեկամս։
― Իսկապե՞ս, ― հեգնեց գարշելի հաշմանդամը։ ― Եթե երբևէ ցանկանաս ինձ տեսնել, համեցի՛ր։ Քսանհինգ տարի այստեղ մենակության մեջ և խելագար վիճակում ապրելուց հետո, կարծում ես քեզ նմանների՞ց պիտի վախենամ։ Քո այս արարքի համար ես մի օր հաշիվ կտեսնեմ, անպայման հաշիվ կտեսնեմ քեզ հետ։ ― Եվ այսպես ասելով, այլանդակ դևը սկսեց ոռնալ ու այնպիսի խելահեղությամբ պարել սենյակում, ասես զայրույթից կատաղել էր։
― «Բավականին հիմար բան ստացվեց, ― քրթմնջաց բժիշկը ինքն իրեն, ― երևի տղան սխալվել է»։ ― Հե՜յ, վերցրո՛ւ, դիր գրպանդ ու նորից փակվիր չորս պատերի մեջ։ ― Այս խոսքերով՝ նա սապատավորին մի արծաթ դրամ շպրտեց և կառք վերադարձավ։
Կուզ մարդը, սակայն, ամբողջ ճանապարհին կատաղի անեծքներ ու հայհոյանքներ ծոր տալով, հետևեց նրան մինչև կառքի դուռը։ Երբ միստր Լոզբերնը կառապանին ինչ֊որ բան ասելու համար մյուս կողմը շուռ եկավ, նա գլուխը երկարեց կառքից ներս և մի այնպիսի մոլեգնած, թունոտ ու քինախնդրությամբ լի հայացք գցեց Օլիվերի վրա, որ տղան ամիսներ շարունակ, գիշեր ու ցերեկ, չկարողացավ մոռանալ այդ։ Նա իր ահռելի հայհոյանքները շարունակեց, մինչև կառապանը նորից նստեց իր տեղը, և նույնիսկ բավականաչափ հեռանալուց հետո նրանք կարող էին տեսնել, թե նա ինչպես ոտքով հարվածում էր գետնին և մազերը փետում էր զայրույթի սաստիկ նոպայի մեջ։
― Ես ավանակի մեկն եմ, ― ասաց բժիշկը երկար լռությունից հետո։ ― Դու այդ գիտեի՞ր, Օլիվեր։
― Ո՛չ, սըր։
― Ուրեմն, էլ չմոռանաս։
― Ավանակի մեկն եմ, ― մի պահ լռությունից հետո կրկնեց բժիշկը։ ― Նույնիսկ եթե դա քո ենթադրած տունը լիներ և մեր որոնած մարդիկ այնտեղ լինեին, ես մենակ ի՞նչ կարող էի անել։ Իսկ եթե օգնականներ ունենայի, հազիվ թե մի լավ բան դուրս գար։ Ես անպայման կմերկացնեի ինքս ինձ և կխոստովանեի, թե ինչպես եմ այդ գործը լռեցրել։ Զայրույթի ազդեցության տակ ես միշտ էլ փորձանքի մեջ եմ ընկնում։ Դա տեղին կլիներ ինձ համար։
Իսկապես այդ հիանալի բժիշկը իր ամբողջ կյանքում միայն ներմղումների ազդեցության տակ էր գործել, այնուամենայնիվ, նա ոչ մի անախորժ դեպքի կամ դժբախտության զոհ չէր գնացել դրանց պատճառով։ Ընդհակառակն, բոլոր ճանաչողները անխտիր ջերմորեն սիրում ու հարգում էին նրան։
Ճշմարիտն ասած, նա մի քիչ բորբոքվել էր, որ առաջին իսկ ներկայացած առիթով իրեն չէր հաջողվել Օլիվերի պատմությունը հաստատող որևէ ապացույց ձեռք բերել։ Նա շուտով հանդարտվեց սակայն, գտնելով, որ Օլիվերի պատասխանները իր տված հարցերին մնում են անփոփոխ և հաղորդվում են նույն անկեղծությամբ ու պարզությամբ, ինչպես միշտ, հետևաբար, որոշեց այնուհետև լրիվ հավատք ընծայել մանկան խոսքերին։
Քանի որ Օլիվերը գիտեր այն փողոցի անունը, ուր ապրում էր միստր Բրաունլոն, նրանք իսկույն ուղղվեցին այնտեղ։ Երբ կառքը մոտեցավ տանը, նրա սիրտն սկսեց այնպիսի ուժգնությամբ բաբախել, որ հազիվ էր կարողանում շնչել։
― Հապա տղա՛ս, ո՞ր տունն է, ― հարցրեց միստր Լոզբերնը։
― Ա՜յ այն մեկը, ― կառքի լուսամուտից մի տուն մատնացույց անելով պատասխանեց Օլիվերը։ ― Այն սպիտակ տունը։ Օ՜հ, շտապեցե՛ք, խնդրում եմ, շտապեցե՛ք։ Այնպես սարսուռ եմ զգում, կարծես թե հիմա պիտի մեռնեմ։
― Դե լա՛վ, լավ, ― նրա ուսը շոյելով ասաց բարեսիրտ բժիշկը, ― դու նրանց շուտով կտեսնես, և նրանք մեծապես կուրախանան քեզ ողջ ու առողջ գտնելով։
― Օ՜հ, արդյո՞ք, ― գոչեց Օլիվերը։ ― Նրանք այնքան բարի էին իմ հանդեպ, այնքա՜ն, այնքա՜ն բարի։
Կառքը շարժվեց առաջ։ Կանգ առավ։ Ո՛չ, այդ տունը չէր, սխալվել էր, հաջորդը։ Մի քիչ էլ առաջացավ, նորից կանգ առավ։ Օլիվերը գլուխը բարձրացրեց և երջանիկ հուզմունքի արցունքները աչքերին՝ լուսամուտներին նայեց։
Ավա՜ղ, սպիտակ տունը դատարկ էր, և պատուհանին փակցված մի ցուցանակ հայտարարում էր, որ բնակարանը «վարձու է տրվում»։
― Մյուս դուռը թակի՛ր, ― գոչեց միստր Լոզբերնը՝ Օլիվերին թևանցուկ անելով։ ― Արդյոք չգիտե՞ք, թե ուր է գնացել այն ջենթլմենը, որ ապրում էր կողքի բնակարանում։
Սպասուհին չէր իմանում, բայց կարող էր հարցուփորձ անել։ Նա շուտով վերադարձավ և տեղեկացրեց նրանց, որ միստր Բրաունլոն բոլոր իր ունեցվածքը ծախել ու վեց շաբաթ առաջ գնացել էր Վեստ֊Ինդիա։ Օլիվերը ձեռքերը հուսահատ միացրեց իրար և ընկրկեց։
― Տնտեսուհին նույնպե՞ս գնացել է նրա հետ, ― մի րոպե հետո հարցրեց միստր Լոզբերնը։
― Այո, սըր, պատասխանեց սպասուհին։ ― Ծեր ջենթլմենը, տնտեսուհին և միստր Բրաունլոյի բարեկամ մի ջենթլմեն, բոլորը միասին են գնացել։
― Դե՛ ուրեմն, ուղիղ տուն քշիր դարձյալ, ― ասաց միստր Լոզբերնը կառապանին, ― և նույնիսկ ձիերը կերակրելու համար կանգ չառնես, մինչև դուրս չգանք այս անիծյալ Լոնդոնից։
― Իսկ գրավաճա՞ռը, սըր, ― ասաց Օլիվերը։ ― Ես գիտեմ, թե որտեղ է գտնվում նրա կրպակը։ Գոնե նրա՛ն տեսեք, սըր, խնդրում եմ, գոնե նրա՛ն տեսեք։
― Խե՜զճ տղա, մի օրվա համար այսքան հուսախաբությունն էլ բավական է։ Եթե գնանք գրավաճառի հետևից, երևի նա անպայման մահացած կլինի, տունը հրկիզված, կամ թե փախած։ Ո՛չ, ուղիղ տուն պիտի գնանք։
Եվ հնազանդվելով բժշկի ցանկությանը՝ նրանք ուղևորվեցին տուն։
Այս դառն հուսախաբությունը, սակայն, մեծ վիշտ պատճառեց Օլիվերին, հակառակ իրեն շրջապատող այդքան երջանկությանը, որովհետև հիվանդության ընթացքում նա շատ անգամ էր մտածել, այն ուրախալի օրվա մասին, երբ ինքը միստր Բրաունլոյին և միսիս Բեդվինին հանդիպելով պիտի պատմեր, թե որքան անքուն գիշերներ է անցկացրել, անդրադառնալով նրանց կողմից իր նկատմամբ ցուցաբերած հոգատար վերաբերմունքին, և թե որքան է ողբացել այդ դառն բաժանման համար։ Մանավանդ այն հույսը, թե մի օր հնարավոր կլիներ այդ ամենը պատմել նրանց և փաստել իր անմեղությունը, ալեկոծ ծովում նկատված փրկարար փարոսի նման, կանգուն էր պահել նրա կորովը մոտավոր անցյալի բազմաթիվ փորձությունների ժամանակ։ Բայց այժմ, այն միտքը, որ նրանք գնացել էին այնքա՜ն հեռու, իրենց հետ տանելով այն համոզմունքը, որ ինքը ստահակի ու գողի մեկն է, ― մի համոզմունք, որ նա գուցե իր ամբողջ կյանքում չկարողանար ժխտել, ― այդ ամենն անտանելի էր։
Այս հանգամանքը, սակայն, ոչնչով չփոխեց նրա բարերարների վերաբերմունքը իր նկատմամբ։ Տասնհինգ օրից հետո, երբ ձմռան ցուրտը տեղի տվեց գարնան հեշտալի ջերմության, և յուրաքանչյուր ծառ ու ծաղիկ պճնվեց նորաբողբոջ տերևներով ու փարթամ ծիլերով, նրանք պատրաստություններ տեսան մի քանի ամսով հեռանալու Չերթսիից։ Ոսկեղենն ու արծաթեղենը, որ այնքան գրգռել էին Ֆեգինի ընչաքաղցությունը, ուղարկելով դրամատուն, շենքի պահպանությունը հանձնեցին Ջայլսին և մի ուրիշ սպասավորի, իսկ Օլիվերին իրենց հետ վերցնելով՝ նրանք գնացին քաղաքից բավական հեռու գտնվող մի գյուղ։
Որքա՜ն խաղաղ էր այնտեղ, որքա՜ն ամոքիչ դալար բլուրների ու փարթամ անտառների խնկաբույր օդը։ Ո՞վ կարող է նկարագրել այն ամենը, ինչ զգաց խեղճ, հիվանդագին երեխան այդ հեռավոր գյուղի վեհ լռության մեջ։ Ո՞վ կարող է ըմբռնել այն անհուն երջանկությունը, որ համակեց նրա մանկական հոգին։ Մի՞թե կարելի է պատմել, թե հեղձուցիչ վայրերում ապրող բնակիչների հոգնաբեկ մտքերի վրա ինչպես են ներգործել խաղաղ ու անդոր տեսարանները, և դրանց թարմությունը ինչպես է թափանցել այդ խոնջացած սրտերից ներս։ Մարդիկ, որոնք իրենց կյանքի ամբողջ տևողության ընթացքում ապրել են դժնդակ պայմաններում և երբեք փոփոխության պահանջ չեն զգացել, մարդիկ, որոնց համար, արդար սովորությունը դարձել է բնավորության չափ հարազատ, և որոնց առօրյա պտույտների նեղ պայմաններում գտնվող յուրաքանչյուր քար ու աղյուս դարձել է համարյա սրբություն, նույնիսկ այդպիսի մարդիկ, մահվան շեմին կանգնած, վերջապես տենչացել են գեթ շատ կարճ ժամանակով վայելել բնությունը։ Եվ երբ իրենց վշտերի ու հաճույքների վաղեմի թատերաբեմից տեղափոխվել են բնության գիրկը, նրանց այնպես է թվացել, որ անցել են մի նոր գոյավիճակի։ Արևաշող մարգերից դիտելով ջինջ երկնքի կապույտը, վճիտ ջրի ծփանքը, կանաչազարդ բլուրների ու հովիտների հմայքը, նրանք ունեցել են երկնքում լինելու ինչ֊որ զգացողություն, որը մեղմացրել է մահվան մղձավանջը, և նրանք իջել են գերեզման այնպես հանգիստ ու անվրդով, ինչպես նրանց անփայլ աչքերի առաջ հանգել է արևը, որի մայրամուտը ընդամենը մի քանի ժամ առաջ դիտել են իրենց մենավոր ննջարանի պատուհանից։Գյուղական խաղաղ տեսարանները ինչ֊որ անդրաշխարհային հուշեր են արթնացնում, որ երկրային հույսեից և հույզերից ոչինչ չեն պարփակում իրենց մեջ։ Այդ հուշերի բարերար ազդեցության տակ մենք գուցե սովորում ենք թարմ պսակներ հյուսել մեր սիրեցյալների գերեզմանների համար, գուցե դրանով ազնվանում է մեր հոգին, և տապալվում են այնտեղ բույն դրած վաղեմի թշնամությունն ու ատելությունը։ Բայց այդ ամենի խորքում, մեր ենթագիտակցության մեջ դեռևս մնում է հեռավոր անցյալում այդպիսի զգացմունքներ ունենալու մասին ինչ֊որ տարտամ և անորոշ զգացություն, որը մեր մեջ արթնացնում է հանդիսավոր մտքեր հեռավոր ապագայի համար և խորտակում է աշխարհի ունայնությունն ու հպարտությունը։
Հիանալի էր այն վայրը, որ նրանք ընտրել էին իբրև ամառանոց։ Այն գարշելի շրջապատից հետո, ուր նա անց էր կացրել իր օրերը, և այն փոթորկալից կյանքից հետո, որ մինչև հիմա բաժին էր ընկած Օլիվերին, նրան այնպես թվաց, որ ինքը վերածնվել է։ Վարդն ու անճուպարը ծածկել էին քոթեջի պատերը, բաղեղը պլլված էր ծառերի բներին, և օդը հագեցած պարտեզի երփներանգ ծաղիկների հեշտալի բուրմունքով։ Նրանց մոտ կար փոքրիկ մի գերեզմանատուն, որը պճողված չէր բարձր, տգեղ տապանաքարերով։ Այնտեղ կային միայն համեստ հողաթմբեր, ծածկված թարմ դալարիքով ու մամուռով, որոնց տակ անդորր ննջում էին գյուղի ծերերը։ Օլիվերը հաճախ էր մենակ թափառում այնտեղ և, մտաբերելով այն խղճալի շիրիմը, որի մեջ իր մայրն էր թաղված, նստած թաքուն արտասվում էր։ Բայց երբ նա իր աչքերը բարձրացնում էր երկնակամարի անհունին, այլևս երկրի նեղ սահմաններում չէր տեսնում իր մորը, և այդ մտքից սփոփված նրա հոգին խաղաղվում էր։
Ամենուրեք երջանկություն էր տիրում․ ցերեկը խաղաղ էր ու անվրդով, իսկ գիշերը իր հետ չէր բերում սարսափ ու մտատանջություն։ Ողորմելի մի բանտում հյուծվելու կամ գարշելի մարդկանց հետ շփման մեջ լինելու որևէ անախորժ զգացում չէր պղտորում ջինջ մթնոլորտը։ Միայն հաճախ ու երջանիկ ապրումներ, և ուրիշ ոչինչ։ Ամեն առավոտ նա գնում էր մատուռի կողքին ապրող մի սպիտակահեր ջենթլմենի մոտ, որը նրան ավելի սահուն կարդալ ու գրել էր սովորեցնում, և որը այնպիսի քաղցրությամբ էր վերաբերվում նրան և այնպիսի ուշադրությամբ հետևում նրա աշխատանքներին, որ Օլիվերը նրան գոհացնելու համար ոչ մի ջանք չէր խնայում։ Այնուհետև, օրվա որոշ մասը նա անց էր կացնում միսիս Մեյլիի և Ռոզի հետ, երբ նրանք զբոսնելու համար դուրս էին գալիս, ուշադիր հետևելով գրքերի մասին ունեցած նրանց կարծիքների փոխանակմանը, կամ որևէ հովասուն վայրում նստած նրանց կողքին՝ ագահաբար ունկնդրելով դեռատի լեդիի կողմից գրքերի ընթերցանությանը։ Ապա նա որոշ ժամանակ հատկացնում էր հաջորդ օրվա դասերը պատրաստելու գործին, և այս պարտականությունը նա փութաջանությամբ կատարում էր պարտեզի վրա բացվող մի փոքրիկ սենյակում․ իսկ երբ մեղմիկ իջնում էր երեկոն, լեդիները նորից ելնում էին զբոսանքի, նրան ևս տանելով իրենց հետ։ Որքան հաճույքով էր լսում նրանց զրույցները և որքան երջանիկ էր զգում իրեն, երբ կարողանում էր որևէ դժվարին տեղ մագլցելով պոկել նրանց ցանկացած մի ծաղիկը, կամ վազ տալով բերել մի անհրաժեշտ իր, որ մոռացվել էր տանը։ Երբ մութն ընկնելիս վերադառնում էին տուն, դեռատի լեդին նստում էր դաշնամուրի առջև և նվագում մի որևէ քաղցրահնչուն եղանակ, կամ մեղմ ու ախորժալուր ձայնով երգում մի վաղեմի երգ, որ նրա մորաքրոջ համար հաճելի էր լսել։ Այսպիսի պահերին մոմերը չէին վառվում , և Օլիվերը լուսամուտներից մեկի առաջ նստած՝ հափշտակված ունկնդրում էր քնքուշ մեղեդին։
Իսկ կիրակի օրը․ որքա՜ն տարբեր էր այդ օրը իր կյանքում անցկացրած այլ կիրակիներից․ որքա՜ն երջանիկ էին սահում ժամերը, ինչպես այդ երջանիկ ժամանակաշրջանի բոլոր օրերի բոլոր ժամերը։ Առավոտյան նրանք գնում էին փոքրիկ մատուռը, որի լուսամուտին պլլված կանաչ տերևները թրթռում էին զեփյուռից, հավքերի դայլայլը մթնոլորտը լցնում էր քաղցրալուր ձայներով, և անուշաբույր օդը ցածրիկ գավթից մեղմորեն ներս հոսելով՝ ողողում էր անշուք շենքը։
Ժողովրդի չքավոր խավերը այնքան մաքուր էին ու կոկիկ և այնպիսի ջերմեռանդությամբ էին ծունկի իջաց աղոթում, որ ասես նրանց համար հոգնեցուցիչ պարտականություն չէր այդ, այլ հեշտալի մի հաճույք, և չնայած երգեցողությունը թերևս չուներ երաժշտական կատարելություն, այնուհանդերձ անկեղծ էր հնչում, և (գոնե Օլիվերին) թվում էր ավելի ներդաշնակ, քան որևէ եկեղեցում լսված այլ երգեցողություն։ Հետո նրանք սովորականի նման դուրս էին գալիս զբոսանքի կամ այցելում էին աշխատավորների մաքուր տները, իսկ գիշերը Օլիվերը նրանց համար կարդում էր Ավետարանի այն մի քանի գլուխները, որ ամբողջ շաբաթվա ընթացքում սերտած էր լինում․ իսկ այս պարտականությունը կատարելիս նա իրեն ավելի գոհ ու հպարտ էր զգում, քան ինքը՝ կղերը։
Առավոտյան ժամը վեցին Օլիվերը վեր էր կենում և հեռավոր դաշտերից ու թավախիտ անտառներից տուն էր բերում վայրի ծաղիկների ահագին փնջեր, որոնք մեծ խնամքով դասավորելով զարդարում էր նախաճաշի սեղանը։ Հարկավոր էր նաև ալևորուկ հավաքել միսիս Մեյլիի թռչնակների համար, և Օլիվերը, որը բուսաբանական իր գիտելիքները սովորել էր գյուղի հմուտ դպիրի մոտ, դրանցով մեծ ճաշակով հարդարում էր վանդակները։ Թռչունները այսպես զուգելուց ու զարդարելուց հետո սովորաբար լինում էր որևէ հանձնարարություն, որ նա պետք է կատարեր գյուղում։ Իսկ երբ այդ չէր լինում, նա ժամանակը անց էր կացնում քրիքեթով, որ խաղում էին մարգագետնի վրա, իսկ երբ այդ էլ չէր լինում, նա պարտեզում զբաղվում էր բույսերով (այս գիտությունը նա նույնպես ձեռք էր բերել գյուղի դպիրի մոտ, որը արհեստով պարտիզպան էր), որոնց վրա նա մեծ աշխատանք էր թափում, մինչև հայտնվում էր միսս Ռոզը, նրա վրա տեղալով հազար ու մի գովասանք այն բոլորի համար, որ նա կատարել էր։ Այսպես սահեցին երեք ամիսներ․ ամիսներ երանության և անխառն երջանկության։ Նրանք այնքան հոգատար և սիրալիր էին տղայի նկատմամբ, և նա այնպես նվիրված ու փարված էր նրանցից, որ այդ կարճ ժամանակամիջոցի վերջում Օլիվեր Թվիստը դարձել էր նրանց սիրո ու փայփայանքի առարկան, և իր նվիրումն ու խոր սերը վարձատրվում էին իր նկատմամբ նրանց ունեցած հպարտության զգացումով։
==Երեսուներեքերորդ գլուխ==
Որտեղ Օլիվերի և նրա բարեկամների երջանկությանը հանկարծական վտանգ է սպառնում
Գարունը արագ անցավ․ եկավ ամառը։ Եթե գարնանը գյուղը եղել էր գեղեցիկ, այժմ այն շողում էր ամբողջ շքեղությամբ։ Վիթխարի ծառերը, որ դեռ մի քանի ամիս առաջ մերկ ու կծկված էին, այժմ կենսունակ ու վերակենդանացած, իրենց կանաչ թևերը տարածել էին պապակած հողի վրա և լերկ ու խոպան վայրերը վերածել գողտրիկ անկյունների, ծածկված թանձր ու հովասուն ստվերով, որտեղից կարելի էր դիտել արևի շողերով ողողված լայնարձակ տարածությունները, որոնք ձգվում էին մինչև հորիզոն։ Երկիրը հագել էր իր ամենավառ պատմուճանը, և օդը հագեցած էր զգլխիճ բույրերով։ Տարվա ամենածաղկուն շրջանն էր։
Քոթեջում դեռևս շարունակվում էր նույն անդորր կյանքը, և դրա բնակիչների մոտ տիրում էր նույն անվրդով խաղաղությունը։ Օլիվերը վաղուց կազդուրված ու ամրացած էր, բայց առողջությունը կամ հիվանդությունը իր զգացմունքներից ոչինչ չէին փոխել շրջապատի մարդկանց նկատմամբ (չնայած շատերի մոտ հակառակն է պատահում)։ Նա մնում էր նույն հեզահամբյուր, անձնվեր, սիրալիր տղան, ինչպես եղել էր ցավերի և տառապանքների ամենածանր պահերին, երբ, բոլոր ուժերը սպառված, ամենաչնչին հոգատարության համար նա կարիք ուներ իր խնամակալների ուշադրությանը։ Մի հիանալի գիշեր նրանք սովորականից հեռու գնացին։ Ցերեկվա անսովոր տոթին հաջորդել էր մի պայծառ լուսնկա, և մի զովաշունչ, թեթև հով փչում էր անսովոր թարմությամբ։ Հերևաբար, նրանք ուրախ զրուցելով շարունակում էին քայլել, երբ նկատեցին, որ իրենց ամենօրյա սահմանները վաղուց անցել են։ Միսիս Մեյլին հոգնած լինելով, նրանք դանդաղ քայլերով վերադարձան տուն։ Դեռատի լեդին, դեն գցելով իր հասարակ գլխանոցը, ըստ սովորականի նստեց դաշնամուրի առջև և, մատները ստեղնաշարերի վրայով մի քանի րոպե մտացրիվ սահեցնելուց հետո, սկսեց նվագել մի ծանր, հանդիսավոր եղանակ։ Մինչ նվագում էր, թվաց, թե նա արտասվում է։
― Ռո՜զ, սիրելի՜ս, ― ասաց պառավ լեդին։
Ռոզը ոչ մի պատասխան չտվեց․ նա միայն արագացրեց մատների շարժումը, կարծես ասված բառերը նրան արթնացրին ինչ֊որ ցավատանջ մտքերից։
― Ռո՜զ, հոգհա՜կս, ― ճչաց միսիս Մեյլին, խուճապահար վեր կենալով և կռանալով աղջկա վրա։ ― Ի՞նչ է պատահել։ Արցունքնե՜ր։ Սիրելի մանկի՜կս, ի՞նչն է տանջում քեզ։
― Ո՛չ մի բան, մորաքույր, ո՛չ մի բան, ― պատասխանեց դեռատի լեդին։ ― Չգիտեմ, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ, նկարագրել չեմ կարող, բայց զգում եմ․․․
― Չլինի՞ հիվանդ ես, հոգյա՜կս, ― ընդհատեց միսիս Մեյլին։
Ո՛չ, ո՛չ։ Օ՜հ, ո՛չ, ես հիվանդ չեմ, ― պատասխանեց Ռոզը այնպես դողալով, ասես խոսելիս ինչ֊որ մահացու սառնություն էր իջնում նրա վրա։ ― Շուտով ավելի լավ կլինեմ։ Միայն լուսամուտը փակեցեկ, խնդրում եմ։
Օլիվերը շտապեց կատարել նրա խնդրանքը։
Դեռատի լեդին, մեծ ճիգ գործադրելով վերագտնելու իր կենսուրախությունը, փորձեց նվագել մի ավելի աշխույժ եղանակ, բայց մատները անշարժ մնացին ստեղնաշարի վրա։ Ձեռքերով դեմքը ծածկելով, նա ընկավ բազմոցին և, այլևս իրեն չկարողանալով զսպել, սկսեց արտասվել։
― Անուշի՜կս, ― ասաց պառավ լեդին՝ գրկելով նրան, ― քեզ երբեք այս վիճակում չեմ տեսել։
― Եթե հնար լիներ, ես բոլորովին չէի ահաբեկի ձեզ, ― նկատեց Ռոզը։ ― Ես մեծ ճիգ եմ գործադրել թաքցնելու ինձ հետ կատարվածը, բայց հնարավոր չէ։ Վախենում եմ, որ իսկապես հիվանդ եմ, մորաքույր։
Արդարև նա հիվանդ էր, քանի որ, երբ մոմերը վառվեցին, նրանք տեսան, որ տուն վերադառնալուց հետո կարճ ժամանակվա ընթացում նրա դեմքի գույնը ստացել էր մարմարիոնի սպիտակություն։ Արտահայտությունը իր հմայքից ոչինչ չէր կորցրել, բայց փոխված էր, և նրա գողտրիկ դեմքը ստացել էր հյուծված ու անհանգիստ տեսք։ Հաջորդ րոպեին բոսորագույն դարձավ։ Նրա ծավի աչքերն սկսեցին փայլել վայրագ մի փայլով։ Ապա սահող ամպի նման այդ փայլը նորից անհետացավ, և նա վերստին դարձավ մեռելատիպ։
Օլիվերը, որը անձկությամբ հետևում էր պառավ լեսիի դեմքի բոլոր արտահայտություններին, նկատեց, որ նա վրդովված էր այս երևույթներից։ Ճշմարիտն ասած, ինքը նվազ չէր վրդովված, բայց տեսնելով, որ լեդին ցանկանում է անհոգ ձևանալ, ինքը նույնպես աշխատեց նույն կերպ վարվել։ Եվ երբ միսիս Մեյլին համոզեց Ռոզին, որ քնելու գնա, վերջինիս տրամադրությունը այնքան բարձր էր, նույնիսկ այնքան լավ էր զգում իրեն, որ հավաստիացրեց նրանց, թե առավոտյան կզարթնի բոլորովին առողջացած։
― Հույս ունեմ, ― ասաց Օլիվերը, երբ միսիս Մեյլին վերադարձավ Ռոզի սենյակից, ― որ մտահոգվելու որևէ լուրջ պատճառ չկա։ Այս գիշեր նա իրեն լավ չի զգում, բայց․․․
Պառավ լեդին նշանացի հասկացրեց նրան չխոսել և, սենյակի մութ անկյունում նստելով, բավական ժամանակ լուռ մնաց։ Վերջապես դողդոջուն ձայնով ասաց․
― Հույս ունեմ, որ լուրջ բան չկա, Օլիվե՛ր։ Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ես նրա հետ շատ երջանիկ եմ եղել, թերևս չափից ավելի երջանիկ։ Եվ գուցե ժամանակն է, որ մի որևէ բանով դժբախտանամ, բայց տա աստված, որ ա՛յդ չլիներ ինձ դժբախտացնող պարագան։
― Ո՞րը, ― հարցրեց Օլիվերը։
― Այս ծանր հարվածը, երկար տարիներ իմ կյանքի սփոփանք ու երջանկությունը հանդիսացող սիրելի աղջկա կորուստը, ― ասաց պառավ լեդին։
― Օ՜հ, աստված չանի, ― շտապով բացականչեց Օլիվերը։
― Ամե՜ն, մանկիկս, աստված չանի, ― ասաց պառավ լեդին ձեռքերը տրորելով։
― Անշուշտ որևէ սարսափելի բան չի՞ սպառնում նրան, ― ասաց Օլիվերը։ ― Երկու ժամ առաջ նա բոլորովին առողջ էր։
― Այժմ նրա դրությունը շատ լուրջ է, ― ասաց միսիս Մեյլին, ― ես վստահ եմ, որ նույնիսկ ավելի կվաթարանա։ Իմ թանկագի՜ն, թանկագի՜ն Ռոզ։ Օ՜հ, ինչ կլինի իմ վիճակը առանց նրա։
Պառավ լեդին ծանր վշտից այնպես կորցրեց իրեն, որ Օլիվերը, զսպելով իր զգացմունքները, սկսեց անհարմարորեն խրատողի դերում գտնվել և թախանձագին խնդրել նրան, ի սեր դեռատի լեդիի, ավելի քաջասիրտ ու պաղարյուն լինել։
― Եվ մտածեցե՛ք, տիկին, ― ասաց Օլիվերը, երբ, հակառակ իր կամքին, արցունքները հոսեցին աչքերից, ― օ՜հ, մտածեցե՛ք, թե որքան մանկահասակ ու բարի է նա, և որքան հաճույք ու սփոփանք է պատճառում իր շրջապատի մարդկանց։ Ես համոզված եմ, ո՛չ, վստահ եմ, բոլորովին վստահ, որ քանի դուք այդքան բարեսիրտ եք, և քանի որ այդքան երջանկություն է սփռում իր չորսկողմը, նա չի մեռնի։ Երկինքը երբեք թույլ չի տա, որ նա մեռնի այդքան վաղ հասակում։
― Կամա՜ց, ― ձեռքը Օլիվերի գլխին դնելով շշնջաց միսիս Մեյլին։ ― Խե՜ղճ տղա, երեխայի նման ես մտածում։ Այնուամենայնիվ, ինձ սովորեցնում ես կատարել իմ պարտականությունները։ Մի րոպե ես այդ մոռացել էի, Օլիվեր, բայց թող աստված ների իմ այդ տկարությունը, քանի որ արդեն ծերացել եմ, և այնքան հիվանդություն ու մահ եմ տեսել, որ լավ գիտեմ, թե որքան ծանր է սիրելիներից անջատվելու կսկիծը։ Իմ կյանքի փորձը ցույց է տվել նաև, որ ամենից դեռահասներն ու բարիները միշտ չէ, որ խնայվում են իրենց հարազատներին։ Այս բանը պետք է սփոփե մեզ մեր վշտի մեջ, որովհետև աստված արդար է, և նման երևույթները հիշեցնում են մեզ, թե գոյություն ունի ավելի շողշողուն մի աշխարհ, քան այն մեկը, որի մեջ մենք ապրում ենք, որ անցումը դեպի այդ աշխարհը կատարվում է արագ։ Թող տիրոջ կամքը օրհնյալ լինի։ Ես նրան սիրում եմ և այն էլ ինչպիսի բուռն սիրով՝ այդ միայն աստված գիտե։
Օլիվերը զարմացած տեսավ, որ այսպես խոսելիս միսիս Մեյլին կարծես հեշտությամբ դադարեց իր ողբը և խաղաղվեց ու հանգստացավ։ Հետագայում նա ավելի ևս զարմացավ՝ նկատելով, որ հաջորդ բոլոր վշտերի ու հոգսերի մեջ նա իրեն երբեք չկորցրեց և իրեն վիճակված պարտականությունները կատարեց հաստատամտությամբ։ Խե՜ղճ տղա․ նա դեռևս փոքր էր և չգիտեր թե ուժեղ կամքի տեր մարդիկ ծանր փորձությունների ժամանակ ինչեր անելու ընդունակ են։ Բայց նա ինչպես իմանար այդ, երբ հաճախ նույնիսկ իրենք՝ այդ ուժեղ կամքի տեր մարդիկ, գրեթե ոչինչ չգիտեն այդ մասին։
Շատ անհանգիստ մի գիշեր անց կացրին։ Առավոտյան միսիս Մեյլիի կանխագուշակումները, ավա՜ղ, բոլորովին հաստատվեցին։ Ռոզի մոտ սկսվել էին լուրջ ու վտանգավոր տենդի տագնապները։
― Մենք պետք է գործի անցնենք, Օլիվե՛ր, մենք չպետք է տեղի տանք անօգուտ վշտի, ― մատը շուրթերին դնելով և սևեռուն նրա դեմքին նայելով՝ ասաց միսիս Մեյլին։ ― Այս նամակը հնարավոր եղածի չափ շուտ պետք է ուղարկվի միստր Լոզբերնին։ Դու այդ պետք է տանես գյուղաքաղաքի շուկայի հրապարակը, որը, եթե գնաս դաշտամիջյան արահետով, հազիվ չորս մղոն հեռավորության վրա է գտնվում, իսկ այնտեղից ձիավոր սուրհանդակի հետ կուղարկես Չերթսի։ Պանդոկի մարդիկ կկատարեն այս հանձնարարությունը․ իսկ ինչ վերաբերում է քեզ, ես վստահ եմ, որ դու գործը գլուխ կբերես։
Օլիվերը ոչինչ չկարողացավ ասել, բայց երևում էր, որ վառվում է անհապաղ ճանապարհ ընկնելու բուռն ցանկությամբ։
― Կա և մի ուրիշ նամակ, ― ասաց միսիս Մեյլին՝ խորհրդածելով, ― բայց, ճշմարիտն ասած, չգիտեմ հիմա՞ ուղարկեմ, թե սպասեմ, մինչև տեսնեմ Ռոզի դրությունը ինչպես կլինի։ Ես այդ կուզենայի ուղարկել միայն ծայրահեղ դեպքում։
― Ա՞յդ էլ պետք է Չերթսի տարվի, տիկին, ― հանձնարարությունը կատարելու անհամբերությունից դողացող ձեռքը մեկնելով հարցրեց Օլիվերը։
― Ո՛չ, ― պատասխանեց պառավ լեդին, նամակը մեքենայաբար հանձնելով նրան։ Օլիվերը հարևանցի մի ակնարկ գցեց ծրարի վրա և տեսավ, որ այն ուղղված էր ինչ֊որ Էսքուայր Հարրի Մեյլիի, որն ապրում էր մի ինչ֊որ հայտնի լորդի կալվածքում, բայց թե որտեղ, նա չկարողավավ տառերը զտորոշել։
― Ուղարկելո՞ւ ենք, տիկին, ― անհամբերությամբ լեդիին նայելով ասաց Օլիվերը։
― Երևի ոչ, ― պատասխանեց միսիս Մեյլին՝ ետ վերցնելով նամակը։ ― Մի օր էլ սպասենք, տեսնենք հետո ինչ կլինի։
Այս խոսքերով՝ լեդին իր դրամապանակը տվեց Օլլիվերին, և տղան անմիջապես ճանապարհ ընկավ։
Վազելով դաշտերի միջով, մերթ համարյա կորչելով արահետների երկու կողմը եզերող եգիպտացորենի բարձր ցանքերի մեջ, մերթ դուրս գալով բաց մարգագետին, որտեղ հնձվորները զբաղված էին իրենց գործով, նա, վերջապես, սաստիկ քրտնած ու փոշեթաթախ՝ հասավ գյուղաքաղաքի շուկան։
Այտեղ նա կանգ առավ և հայացքով որոնեց ակնարկված պանդոկը։ Հրապարակում գտնվում էին դրամատան սպիտակ շենքը, գարեջրատան կարմիր շենքը, քաղաքապետարանի դեղին շենքը, իսկ անկյունում՝ ինչ֊որ մի ուրիշ տուն, որի ներքևի փայտյա մասը կանաչ էր ներկված։ Նկատելով ցուցանակի վրա գրված «Ջորջ» բառը, Օլիվերը շտապեց այն կողմ։
Այդտեղ նա խոսեց մի փոստատար տղայի հետ, որը դարպասի առաջ մրափում էր, և որը Օլիվերին լսելուց հետո նրան ուղարկեց ձիապանի մոտ, իսկ ձիապանը նրան ծայրից ծայր լսելուց հետո ուղարկեց պանդոկապետի մոտ, որը կապույտ վզակապով, սպիտակ գլխարկով, գորշագույն տաբատով և երկարաճիտ կոշիկներով բարձրահասակ մի ջենթլմեն էր, և որը ախոռադռան մոտ գտնվող ծորակին հենված, արծաթյա ատամմաքրիչով ատամներն էր քչփորում։
Այս ջենթլմենը բոլորովին անշտապ ներս մտավ հարակից ծախսերի համար վճարվելիք դրամի հաշիվը պատրաստելու, որը խլեց երկար ժամանակ, և երբ նա գործը ավարտեց, ու դրամը վճարվեց, անցան ևս տասը երկար րոպեներ մինչև մի ինչ֊որ ձի թամբվեց, և մի ինչ֊որ մարդ հագնվեց։ Մինչդեռ Օլիվերը այնքան անհամբեր ու մտահոգ վիճակում էր գտնվում, որ քիչ էր մնում ինքը թռչեր ձիու վրա և արշավասույր հասներ մյուս կայանը։ Վերջապես ամեն ինչ պատրաստ էր, և փոքրիկ ծրարը արագ ու ապահով տեղ հասցնելու համար բազմաթիվ խնդրանքներով մարդուն հանձնվելուց հետո, վերջինս խթանեց իր ձին և հրապարակի անհարթ սալաքարերի վրա աղմկելով՝ դուրս սլացավ գյուղաքաղաքից։
Օլիվերը, գոհ այն բանից, որ հանձնարարությունը անհապաղ կատարվել էր և հիվանդը շուտով օգնություն կստանար, փոքր֊ինչ թեթևացած սրտով փութաց տուն վերադառնալ։ Բայց երբ դարպասից շտապ դուրս էր գալիս, հանկարծ բախվեց լայն թիկնոցի մեջ փաթաթված բարձրահասակ մի մարդու։
― Վա՛հ, ― գոչեց այդ մարդը, աչքերը սևեռելով Օլիվերի վրա և հանկարծ ընկրկելով, ― սատանա՛ն տանի, սա որտեղի՞ց հայտնվեց։
― Ներեցե՛ք, սըր, ― ասաց Օլիվերը։ ― Անչափ շտապում էի տուն հասնել, հետևաբար չնկատեցի, որ այս կողմ եք գալիս։
― Անիծվե՛ս դու, ― քրթմնջաց մարդը, իր մեծ, սև աչքերը հառելով տղայի վրա։ ― Ո՞ւմ մտքովը կանցներ։ Որ փոշի էլ դարձնես, նա դարձյալ գերեզմանից դուրս կգա և իմ հանգիստը կխռովի։
― Շատ եմ ցավում, ― կակազեց Օլիվերը, վայրագ մարդու հայացքից շփոթված։ ― Կհուսամ, որ չեմ վնասել ձեզ։
― Գրո՛ղը տանի քեզ, ― սեղմված ատամների միջից քրթմնջաց մարդը կատաղորեն։ ― Եթե միայն քաջություն ունենայի համաձայնելու այդ բանին, մի գիշերում կազատվեի քեզնից։ Անե՛ծք քո գլխին և սև մահ քո սրտին, սատանի՛ ձագ։ Ի՞նչ գործ ունես դու այստեղ։
Այս անհարիր խոսքերն ասելիս մարդը բռունցքը թափահարեց օդի մեջ և առաջացավ դեպի Օլիվերը, ասես նրան հարվածելու դիտավորությամբ, բայց ինչ֊որ նոպայի հետևանքով տապալվեց գետին՝ գալարվելով և բերնից փրփուր թափելով։
Օլիվերը մի րոպե ակնապիշ նայեց այդ խելագարի տագնապալի գալարումներին (նա կարծեց, թե այդ մարդը խելագար է), ապա նետի արագությամբ ներս գնալով՝ օգնություն կանչեց։ Երբ տեսավ, որ մարդը ապահով պանդոկ տեղափոխվեց, կորցրած ժամանակը շահելու համար նա ամբողջ ուժով վազեց դեպի տուն՝ խիստ զարմացած և վախեցած մտաբերելով այն մարդու տարօրինակ վերաբերմունքը։
Բայց այդ միջադեպը շուտով մոռացության տրվեց, քանի որ, երբ քոթեջ հասավ, նրա միտքը զբաղեցնելու այնքան շատ բան կար այնտեղ, որ անձնական հարցերը բոլորովին ջնջվեցին հիշողությունից։
Ռոզ Մեյլիի դրությունը ավելի էր վատթարացել, կեսգիշերվա մոտ նա սկսեց զառանցել։ Մոտերքում ապրող մի ինչ֊որ բուժակ շարունակ հսկում էր նրան։ Հիվանդին առաջին անգամ տեսնելուց հետո նա միսիս Մեյլիին մի կողմ քաշելով հայտնել էր, թե նրա դրությունը շատ լուրջ է։
― Ուղղակի հրաշք կլինի, եթե նա հաղթահարի հիվանդությունը, ― ասել էր նա։
Օ՜հ, ինչ տանջալի էր գիշերը Օլիվերի համար․ որքա՜ն անգամներ նա ցնցվելով վեր թռավ անկողնուց և անշշուկ միջանցք դուրս գալով՝ ականջ դրեց ստուգելու, թե արդյոք որևէ շարժում կա՞ր հիվանդի սենյակում։ Որքա՜ն անգամներ ամբողջ մարմնով դողալով վեր էր թռչում քնից, և սարսափից ճակատը թրջվում սառը քրտինքի կաթիլներով, երբ հանկարծակի լսվող ոտնաձայներ նրան ենթադրել էին տալիս, թե ինչ֊որ բան արդեն կարող էր պատահած լինել, որի մասին մտածելն անգամ սարսափելի էր։ Որքա՜ն տագնապ կար նրա մանուկ հոգուց դուրս հորդած աղոթքների մեջ, և ինչպիսի՜ ջերմեռանդությամբ նա շնորհ էր հայցում երկնքից, խնայել այն հրեշտականման էակին, որը, ավա՜ղ, կանգնել էր մահվան խոր անդունդի եզրին։
Օ՜, անձկությո՜ւնը, ահավո՜ր, տանջալի՜ անձկությունը, որ համակում է մեզ, երբ, անճար կանգնած մեր սիրեցյալի սնարի մոտ, տեսնում ենք, թե նրա կյանքը ինչպես է տատանվում նժարի մեջ։ Օ՜, սոսկալի՜ խորհուրդներ, որ ներխուժում են մեր միտքը ու ճմլում մեր հոգին։ Ինչպիսի՜ հուսահատություն է պատում մեր ողջ էությունը, երբ մեր հարազատների տառապանքին ականատես, անկարող ենք նրա ցավը ամոքելու կամ, զգալով սպառնացող վտանգը անզոր ենք չարիքը կասեցնելու։ Արդյոք կա՞ սրանից ավելի խոր կսկիծ, ավելի հոգեմաշ տվայտանք։
Օրը լուսացավ, իսկ փոքրիկ քոթեջը ամայի էր ու լուռ։ Մարդիկ խոսում էին շշուկներով․ դարպասի առաջ մերթ ընդ մերթ հայտնվում էին վշտահար դեմքեր, կանայք և երեխաներ հեռանում էին արտասվալից աչքերով։ Օլիվերը ամբողջ օրը նույնիսկ մութն ընկնելուց հետո պարտեզում վեր ու վար էր անում, աչքերը չհեռացնելով հիվանդի սենյակից, որի մթնած լուսամուտը սարսուռ էր պատճառում նրան, ասես հենց ինքը՝ մահը պառկած լիներ հիվանդի մահճի վրա։ Ուշ երեկոյան միստր Լոզբերնը ժամանեց։ «Ափսո՜ս, ― ասաց բարի բժիշկը, արցունքները թաքցնելու համար մյուս կողմ շրջվելով, ― այսքան մատաղ հասակում և այսքան սիրված բոլորից․ բայց շատ քիչ հույս կա»։
Նորից առավոտ։ Արևը պայծառ շողում էր, այնքան պայծառ, որ ասես ո՛չ դժբախտություն էր տեսնում, ո՛չ տառապանք։ Յուրաքանչյուր տերև ու ծաղիկ փթթած էր նրա շուրջը․ կենդանություն, առողջություն, ցնծալի ձայներ և պատկերներ շրջապատել էին նրան, իսկ նա, այդ չքնաղ էակը, արագ սպառվում էր։ Օլիվերը գաղտագողի գնաց հնամենի գերեզմանատունը և, նստելով դալար հողաթմբերից մեկի վրա, լուռ արտասվեց ու աղոթեց նրա համար։
Տեսարանը այնքան վեհ էր ու անդորր, արևշող դաշտավայրը այնքան ծիծղուն ու գեղեցիկ, ամառային թռչունների երգը այնքան ուրախ ու ներդաշնակ, երկնքի լուրթ կապույտում ճախրող ագռավի սրընթաց թռիչքը այնքան ազատ ու անհագ, և ամեն ինչ այնքան զվարթ ու երջանիկ, որ երբ տղան իր այրվող աչքերը բարձրացրեց և շուրջը նայեց, բնազդաբար մտածեց, թե սա մահվան հարմար եղանակ չէր, որ Ռոզը անշուշտ չէր կարող մեռնել, երբ նրանից նվազ չքնաղ արարածներ ապրում, շնչում և ցնծում էին, որ շիրիմները ցուրտ ու անհրապույր ձմռան օրերի համար էին, և ոչ թե բույրերի ու ճաճանչների համար։ Նա մինչև իսկ մտածեց, որ պատանքները սահմանված են ծեր ու զառամած դիակների համար միայն, և որ դեռատի ու չքնաղ մարմինները երբեք չեն կարող պարուրվել դրանց զարհուրելի ծալքերում։
Եկեղեցու զանգակի խոր ղողանջը այս մանկական խորհրդածությունների թելը կոպտորեն խզեց։ Մի հարված ևս։ Մեկ էլ։ Այն հնչում էր լալագին և թաղման արարողության հրավեր էր կարդում։ Մի խումբ համեստ սգակիրներ դարպասից ներս մտան, կրծքներին սպիտակ ժապավեններ, որովհետև մահացողը մանկահասակ էր։ Նրանք բաց գլուխներով կանգնեցին շիրմի առջև։ Լացողների բազմության մեջ կար մի մայր, որ զավակին էր կորցրել։ Բայց արևը պայծառորեն շողում էր, և թռչունները շարունակում էին իրենց դայլայլը։
Օլիվերն ուղղվեց տուն, մտածելով այն ամենի մասին, որ դեռատի լեդին արել էր իր համար, և ամբողջ հոգով ցանկանալով, որ դարձյալ գար այնպիսի ժամանակ, երբ ինքը կարողանար ամեն ինչում ցույց տալ իր երախտագիտությունն ու նվիրվածությունը։ Պարտազանցության համար իրեն կշտամբելու ոչ մի պատճառ չուներ, քանի որ միշտ անձնվիրությամբ ծառայել էր նրան։ Այնուհանդերձ, նրա աչքերի առջև պատկերվում էին հազար ու մի մանր դեպքեր և մտածել էին տալիս, որ գուցե կարելի էր ավելի փութաջան լինել կամ ավելի եռանդով կատարել դեռատի լեդիի խնդրանքները, և այս ենթադրյալ զանցառությունների համար նա մեծապես ափսոսում էր։ Որքան ահավոր է մտածել, որ մեզնից անվերադարձ բաժանված սիրելիների հետ չենք վերաբերվել այնպես, ինչպես հարկն է, որ նրանց հանդեպ մեր ունեցած պարտականությունների մեջ թերացել ենք, որ վիրավորել ենք նրանց, երբ կարող էինք սփոփել ու ամոքել նրանց ցավերը։ Կա՞ արդյոք ավելի մեծ խղճահարություն, քան տանջվելը անցյալում գործած սխալների համար, որ այժմ անհնարին է դարմանել։ Եթե ուզում ենք զերծ մնալ այդ տանջանքներից, եկեք հիշենք այս բոլորը, քանի դեռ ուշ չէ։
Երբ տուն եկավ, միսիս Մեյլին նստել էր փոքրիկ հյուրասենյակում։ Օլիվերի սիրտը թուլացավ նրան այնտեղ տեսնելով, քանի որ պառավ լեդին դեռ ոչ մի անգամ չէր հեռացել հիվանդի սնարից, և տղայի մարմնով սարսուռ անցավ, որ գուցե պատահել է մի ինչ֊որ սարսափելի բան, որը հարկադրել է նրան առանձնանալ այստեղ։ Օլիվերին ասացին, որ Ռոզը խոր քուն է մտել, և որ այդ քնից նա կզարթնի կա՛մ ապաքինվելու և ապրելու, կա՛մ նրանց վերջնականապես հրաժեշտ տալու համար։
Միսիս Մեյլին ու Օլիվերը ժամերով լուռ նստեցին՝ վախենալով խոսել։ Նրանց համար բերված ընթրիքը ետ տարվեց։ Նրանք դիտում էին, թե ինչպես արևը գնալով իջնում էր ներքև և վերջապես երկինքն ու երկիրը ներկեց այն բոսորագույն շողերով, որ վերջալույս է ազդարարում։ Նրանց լարված լսողությանը հանկարծ հասավ ինչ֊որ մոտեցող ոտնաձայների աղմուկ։ Երկուսն էլ ակամայից վեր թռան տեղից և վազեցին դեպի դուռը․ ներս մտնողը միստր Լոզբերնն էր։
― Ինչպե՞ս է Ռոզը, ― աղաղակեց պառավ լեդին, ― անմիջապես ասացե՛ք, խնդրում եմ։ Ես դրան կարող եմ տոկալ։ Ես ամեն ինչի կարող եմ տոկալ, բացի անորոշությունից։ Օ՜հ, ասացե՛ք, ի սեր աստծո, խոսեցե՛ք։
― Դուք պետք է սառնասիրտ լինեք, տիկի՛ն, ― ասաց բժիշկը՝ պահելով նրան։ ― Հանդարտվե՛ք, խնդրում եմ, հանդարտվե՛ք։
― Թողե՛ք ինձ, ի սեր աստծո, թողե՛ք ինձ գնամ նրա մոտ։ Օ՜, իմ անգին մանկի՜կս։ Նա մեռա՜ծ է։ Նա երևի մեռնո՜ւմ է։
― Ո՛չ, ― հուզված գոչեց բժիշկը, ― աստված բարեգութ է և ողորմած, նա ապրելու ու երջանկացնելու է մեզ բոլորիս դեռ շատ ու շատ տարիներ։
Լեդին ծունր իջավ և փորձեց ձեռքերը իրար միացնել, բայց կորովը, որ այդքան երկար կանգուն էր պահել նրան առաջին գոհաբանական աղոթքի հետ սլացավ երկինք, և նա թաղվեց իրեն պահելու համար մեկնված ջերմ ձեռքերի մեջ։
==Երեսունչորսերորդ գլուխ==
Պարունակում է որոշ ներածական տեղեկություններ նոր հանդես եկող մի երիտասարդ ջենթլմենի և Օլիվերի հետ պատահած մի նոր արկածի մասին
Այդքան մեծ երջանկություն գրեթե անկարելի էր տանել։ Օլիվերը անսպասելի տեղեկությունից ապշել֊մնացել էր։ Նա ո՛չ արտասվել կարող էր, ո՛չ հանգստանալ։ Կատարված բաներից ոչ մեկը ըմբռնելու ի վիճակի չէր նա, մինչև մթնշաղի անդորության մեջ երկար թափառելուց հետո արցունքների մի ուժեղ հորձանք հանկարծ սթափեցրեց նրան, և նա անդրադարձավ, որ մի ինչ֊որ ցնծալի փոփոխություն էր տեղի ունեցել և մի ծանր, ճնշող բեռ գլորվել էր իր սրտից։
Խավարը արագ թանձրանում էր, երբ նա, բեռնավորված ծաղիկներով, որ ինքը հատուկ բծախնդրությամբ ընտրել ու հավաքել էր հիվանդի սենյակի հարդարման համար, ուղղվեց դեպի տուն։ Մինչդեռ այդպես արագաքայլ առաջանում էր, լսեց արշավասույր ընթացող ինչ֊որ կառքի աղմուկ և շուռ գալով տեսավ մի փոստակառք, որը իր կողմն էր գալիս։ Քանի որ ճամփան նեղ էր, և ձիերը սանձակոտոր վազում էին, նա հենվեց մի դարպասի և սպասեց միչև փոստակառքը հեռանար։
Կառքը ուժգին թափով իր կողքով անցնելիս նա նշմարեց գիշերային սպիտակ թասակով մի մարդու, որի դեմքը ծանոթ թվաց իրեն, բայց պատկերը շատ ակնթարթային լինելու պատճառով չկարողացավ հաստատ որոշել, թե ո՛վ էր։ Մի րոպե հետո գիշերային թասակը կառքի պատուհանից դուրս երկարեց և մեծադղորդ մի ձայն կառապանին կարգադրեց կանգ առնել, իսկ նա կանգ առավ միայն այն ժամանակ, երբ սուրացող ձիերի հետ կարողացավ լեզու գտնել։ Ապա գիշերային թասակը նորից հայտնվեց, և նույն ձայնը Օլիվերին կանչեց իր անունով։
― Հե՜յ, Օլիվե՜ր, այստեղ եկ, ― գոչեց ձայնը։ ― Ի՞նչ նորություն։ Միսս Ռո՜զը։ Պարոն Օ֊լի֊վե՜ր։
― Այդ դո՞ւ ես, Ջայլս, ― ճչաց Օլիվերը՝ դեպի կառքի դուռը վազելով։
Ջայլսը գիշերային թասակով ծածկված գլուխը նորից դուրս երկարեց և այն է ուզում էր ինչ֊որ պատասխան տալ, երբ կառքի մյուս անկյունում նստած մի երիտասարդ ջենթլմեն նրան ներս քաշեց և առաջ անցնելով, անձկությամբ հարցրեց, թե հիվանդի դրությունը ինչպես է։
― Մի բառով, ― գոչեց ջենթլմենը, ― ավելի լա՞վ, թե ավելի վատ։
― Ավելի լավ, շա՜տ ավելի լավ, ― իսկույն պատասխանեց Օլիվերը։
― Փա՜ռք աստծո, ― բացականչեց ջենթլմենը։ ― Վստա՞հ ես։
― Բոլորովին, սը՛ր, ― պատասխանեց Օլիվերը։ Փոփոխությունը տեղի ունեցավ միայն մի քանի ժամ առաջ, իսկ միստր Լոզբերնը ասում է, որ ամբողջ վտանգը անցած է։
Ջենթլմենը այլևս ոչինչ չասաց, նա բացեց կառքի դուռը, դուրս ոստնեց և Օլիվերին թևանցուկ անելով՝ մի կողմ տարավ։
― Բոլորովին վստա՞հ ես քո ասածի մասին։ Չի՞ կարող պատահել, որ դու սխալված լինես, փոքրիկս, հա՞, ― դողդոջուն ձայնով հարցրեց ջենթլմենը։ ― Մի՛ խաբիր ինձ, իմ մեջ հարուցելով անիրականանալի հույսեր։
― Ոչ մի դեպքում ես այդ չէի անի, սը՛ր, ― պատասխանեց Օլիվերը։ ― Դուք կարող եք բացարձակ հավատ ընծայել իմ խոսքերին։ Դրանք միստր Լոզբերնի ասած բառերի ճշգրիտ կրկնությունն են, որ իմ ականջով լսեցի։
Օլիվերի աչքերը արցունքով լցվեցին, երբ հիշեց այն տեսարանը, որ այնքան երջանկություն էր պատճառել բոլորին, իսկ ջենթլմենը շրջվեց ու մի քանի րոպե լուռ մնաց։ Օլիվերին թվաց, թե նա արտասվում է, որովհետև մի քանի անգամ հեկեկանքի ձայներ հասան իր ականջին, բայց նա խուսափեց նրան խանգարել նոր ակնարկություններով (քանի որ նա գուշակեց, թե ինչպիսին էին երիտասարդի զգացումները լեդիի հանդեպ), հետևաբար, մի կողմ կանգնելով ձևացրեց այնպես, իբրև թե զբաղված է ծաղիկների փունջը դասավորելու գործով։
Այդ ամբողջ ժամանակ միստր Ջայլսը, գիշերային սպիտակ թասակը գլխին, կառքի աստիճանների վրա նստած և արմունկները հենած ծնկներին, բամբակյա կապույտ թաշկինակով աչքերն էր սրբում։ Կասկած չկար, որ այդ պարկեշտ մարդը անկեղծորեն հուզված էր, քանի որ, երբ երիտասարդ ջենթլմենը այն կողմ շրջվեց, տեսավ, որ ծեր սպասավորի աչքերը չափազանց կարմրած էին։
― Կարծում եմ՝ որ ավելի լավ կլինի, որ դու կառքով գնաս մայրիկի մոտ, Ջայլս, ― ասաց երիտասարդ ջենթլմենը, ― իսկ ես քայլելով կգամ հետևից։ Նախքան նրա հետ հանդիպելը, ուզում եմ մի քիչ ժամանակ շահել։ Կասես, որ գալիս եմ։
― Ինձ կներեք, միստր Հարրի, ― ասաց Ջայլսը, թաշկինակով արցունքի վերջին հետքերը սրբելով դեմքից, ― բայց որ այդ գործը փոստատար տղային հանձնեիք, ես շատ շնորհակալ կլինեի։ Եթե սպասուհիները ինձ այս վիճակում տեսնեն, նրանց մոտ ես էլ երբե՛ք հեղինակություն չեմ ունենա, սը՛ր։
― Լա՛վ, ― ասաց Հարրի Մեյլին ժպտալով, ― թող քո ցանկացածի պես լինի։ Ուրեմն նա կգնա՝ իր հետ տանելով ճամպրուկները, իսկ դու կընկերակցես մեզ։ Միայն նախապես այդ գիշերային թասակը փոխարինիր մի ավելի պատշաճ ծածկույթով, այլապես մարդիկ կկարծեն, թե մենք գիժ ենք։
Այս ակնարկությունից հետո միստր Ջայլսը գիշերային թասակը անմիջապես պոկեց գլխից, դրեց գրպանը և կառքից հանդիսավոր մի գլխարկ դուրս բերելով՝ դրեց գլխին։ Ապա փոստատար տղան կառքը քշեց։ Ջայլսը, միստր Մեյլին և Օլիվերը դանդաղաքայլ հետևեցին նրան։
Ճանապարհին Օլիվերը մերթ ընդ մերթ մեծ հետաքրքրությամբ հետևում էր երիտասարդ ջենթլմենին։ Նա մոտավորապես քսանհինգ տարեկան միջահասակ մի երիտասարդ էր։ Նրա դեմքի արտահայտությունը անկեղծ էր ու գրավիչ, իսկ շարժուձևերը՝ ազատ ու տիրական։ Չնայած տարիների այդպիսի մեծ տարբերության, նա պառավ լեդիին այնքան շատ էր նման, որ Օլիվերը նրանց ազգակցական կապերը կարող էր ամենայն հեշտությամբ գուշակել, նույնիսկ եթե այդ ջենթլմենը չասեր, թե լեդին իր մայրն է։
Քոթեջում միսիս Մեյլին անհամբեր սպասում էր իր որդուն։ Հանդիպումը երկուսի համար էլ շատ հուզումնալից էր։
― Մայրի՛կ, ― շշնջաց երիտասարդը, ― ինչո՞ւ ավելի շուտ չգրեցիր։
― Գրեցի, ― պատասխանեց միսիս Մեյլին, ― բայց, ավելի լուրջ մտածելով, որոշեցի միստր Լոզբերնի կարծիքը լսել, ապա ուղարկել նամակը։
― Իսկ եթե պատահած լիներ սարսափելին, ― ասաց երիտասարդը, ― որը տվայլ դեպքում, ինչպես տեսնում եմ, այնքան էլ անհավանական չէր։ Եթե Ռոզը, ― օ՜հ, ես չեմ կարող այդ բառը արտասանել, ― եթե հիվանդությունը ուրիշ կերպ վերջացած լիներ, դու քեզ ինչպե՜ս կներեիր այդ արարքը, մայրիկ։ Եվ ես կյանքում էլ ինչպե՞ս կարող էի երջանիկ լինել։
― Եթե պարագան իրոք այդպիսին լիներ, Հարրի, ― ասաց միսիս Մեյլին, ― կարծում եմ քո երջանկությունը այսպես թե այնպես խափանված կլիներ, և քո այստեղ մի օր շուտ կամ մի օր ուշ ժամանելը շատ քիչ նշանակություն կունենար։
― Ի՞նչ զարմանալու բան կա, եթե այդպես լինի, մայրիկ, ― առարկեց երիտասարդը։ ― Եվ ինչո՞ւ ասել եթե, երբ իսկապես այդպես է, մայրիկ, դու պետք է իմանաս այդ։
― Ես գիտեմ, որ նա արժանի է ամենախոր և ամենաանկեղծ սիրո, ― ասաց միսիս Մեյլին։ ― Գիտեմ, որ նրա նվիրվածությունն ու սերը պետք է փոխադարձվեն նույնքան խոր սիրով ու նվիրվածությամբ։ Միաժամանակ գիտեմ նաև այն, որ նրա սիրած անձի կողմից որևէ վերաբերմունքի փոփոխություն անդարմանելի վերք կբանար նրա սրտում։ Այդ ամենը գիտակցելու պատճառով է, որ, անկախ այն պայքարից, որ մղվում է իմ մեջ, ես ընտրում եմ պարտականության ուղին։
― Դա ճիշտ մոտեցում չէ, մարի՛կ, ― ասաց Հարրիսն։ ― Մի՞թե դու տակավին այն կարծիքին ես, որ ես զգացումները զանազանելու անկարող և հոգու ներմղումները շփոթող մի անչափահաս տղա եմ։
― Իմ սիրելի որդյա՛կ, ― ձեռքը նրա ուսին դնելով ասաց միսիս Մեյլին, ― ես կարծում եմ, որ երիտասարդությունը ունի շատ վեհանձն մղումներ, որոնք մնայուն չեն, և որ այդ մղումների մեծ մասը հագուրդ գտնելուց հետո դառնում է ավելի վաղանցուկ։ Բայց այդ բոլորից ավելի կարևորը, իմ կարծիքով, այն է, ― ասաց լեդին՝ սևեռուն նայելով իր որդու դեմքին, ― որ եթե մի խանդավառ, սիրատենչ, փառասեր մարդ ամուսնանա մի կնոջ հետ, որի անունը արատավորված է, անկախ այն բանից, թե կինը ոչնչով մեղավոր չէ դրա համար, և դա չի բխում նրա անցյալում գործած որևէ անպատշաճ արարքից, ապա այդ մարդը վերջ ի վերջո կդժբախտանա։ Որովհետև, երբ մարդիկ նրա կնոջ հետ վերաբերվեն սառնությամբ ու վերապահությամբ, երբ նրանք այդ նույն վերաբերմունքը ցույց տան նաև նրա երեխաներին, և աշխարհում նրա հանդիպած հաջողությունների ճշգրիտ համեմատությամբ նա հանդիպի հեգնանքի, թեկուզ նա լինի ամենաազնիվ ու ամենավեհանձն մարդը, նա մի օր անպայման կզղջա վաղ հասակում իր հաստատած կապերի համար, իսկ կինը, տեսնելով նրա մեջ զգացումների այդ փոփոխությունը և գուցե կռահելով այդ փոփոխության պատճառը, կենթարկվի անասելի տառապանքների։
― Մայրի՛կ, ― ասաց երիտասարդը սրտնեղությամբ, ― այդպես վարվող մարդուն կարելի է կոչել առնվազն մի անձնասեր գազան, մարդ անունը կրելու և քո նկարագրած կնոջ նման մեկին տիրանալու բոլորովին անարժան մի արարած։
― Դա քո այժմյան կարծիքն է, Հարրի, ― պատասխանեց մայրը։
― Որը մինչև իմ կյանքի վերջը անփոփոխ պիտի մնա, ― ասաց երիտասարդը։ ― Այն հոգեկան տագնապը, որ ցնցել է իմ ողջ էությունը վերջին երկու օրվա ընթացքում, հարկադրում է ինձ խոստովանել մի կրքի մասին, որը, ինչպես դու լավ գիտես, նոր ծնված չէ, ոչ էլ հարևանցիորեն մտածելուց առաջացած մի զգացմունք է։ Ռոզի հրեշտականման ու հեզահամբյուր հոգին այնպես է հմայել ինձ, և իմ սիրտը այնպես է տենչում նրան, մայրի՛կ, որ կյանքում իմ ունեցած բոլոր խորհուրդները, հույսերն ու ձգտումները կապված են նրա հետ, և եթե ինձ արգելք հանդիսանաս այս վսեմ գործում, ապա դու ինձնից կխլես իմ երջանկությունն ու մտքի անդորրությունը և դրանք քամուն կտաս։ Լավ մտածիր այս մասին, մայրի՛կ, լավ մտածիր իմ մասին, և անտարբեր մի վերաբերվիր իմ երջանկությանը, որը, ինձ թվում է, շատ քիչ է հետաքրքրում քեզ։
― Հարրի՛, ― ասաց միսիս Մեյլին, ― որովհետև ես ջերմ ու զգայուն սրտերի երջանկության մասին շատ խոր եմ մտածում, այդ իսկ պատճառով էլ աշխատում եմ, որ այդ սրտերը չխոցոտվեն։ Բայց բավական է, որքան խոսեցինք այս նյութի շուրջ, նույնիսկ հարկավորից ավելին եղավ։
― Ուրեմն վերջին խոսքը թող ինքը՝ Ռոզն ասի, ― ընդհատեց Հարրին, ― միայն, անշուշտ, չես աշխատի նախապատրաստել նրան և հարկադրել, որ քո ծայրահեղ տեսակետները որդեգրի։
― Ամենևի՛ն, ― ասաց միսիս Մեյլին, ― բայց կցանկանայի, դու մտածես․․․
― Ես արդեն մտածել եմ, ― նեղսրտությամբ պատասխանեց տղան։ ― Մայրի՛կ, ես այդ մասին մտածել եմ երկա՜ր, շա՜տ երկար տարիներ։ Ես այդ մասին մտածել եմ այն օրվանից, երբ ընդունակ եմ եղել լուրջ խորհրդածելու։ Իմ զգացմունքները, ինչպես միշտ, այժմ էլ մնում են անփոփոխ։ Էլ ինչո՞ւ իզուր ձգձգեմ խոսելը դրանց մասին և անտեղի կերպով ինչո՞ւ տառապեմ։ Ո՛չ, նախքան իմ մեկնելը ես անպայման կխոսեմ Ռոզի հետ։ Ռոզը պետք է ինձ լսի։
― Անպայմա՛ն, ― ասաց միսիս Մեյլին։
― Քո արտահայտվելու մեջ ինչ֊որ բան կա, մայրի՛կ, որ մտածել է տալիս, թե նա սառնությամբ կվերաբերվի ինձ հետ, ― ասաց երիտասարդը։
― Ո՛չ, ― պատասխանեց պառավ լեդին։ ― Բոլորովին այդպես չէ։
― Ինչպե՞ս ուրեմն, ― պնդեց երիտասարդը, ― արդյոք մեկ ուրիշի՞ հետ է կապված։
― Իհարկե ոչ, ― պատասխանեց մայրը, ― եթե չեմ սխալվում, դու արդեն այնքան գրավել ես նրա սիրտը, որ երկրորդի մասին խոսք լինել չի կարող։ Իմ ասածը այն է, ― շարունակեց պառավ լեդին, խոսելու պատրաստ որդուն առիթ չտալով ընդհատել իրեն, ― որ չնայած Ռոզը ամբողջ հոգով նվիրված է մեզ, չնայած նա բոլոր մեծ կամ փոքր հարցերում միշտ ցուցաբերել է կատարյալ անձնազոհություն, մի բան, որ նրա բնորոշ հատկանիշն է, այնուամենայնիվ, սիրելի մանկիկս, դու մի պահ անդրադարձիր նրա անցյալին և նախքան ամեն ինչ զոհելը նրան ձեռք բերելու հավանականության համար, նախքան դու քեզ թույլ կտաս բարձրանալ հույսերի իրականացման յոթերորդ երկինքը, մտածի՛ր, թե նրա կասկածելի ծագումը ինչ ազդեցություն կարող է ունենալ նրա որոշման վրա։
― Ի՞նչ ես ուզում ասել։
― Այդ թողնում եմ, որ ինքդ հայտնաբերես, ― պատասխանեց միսիս Մեյլին։ ― Ես պետք է վերադառնամ նրա մոտ։ Աստված օրհնե քեզ։
― Մենք դարձյալ կհանդիպե՞նք այս երեկո, ― հարցրեց երիտասարդը։
― Ավելի ուշ, ― պատասխանեց լեդին, ― երբ Ռոզի մոտից վերադառնամ։
― Կհայտնե՞ս նրան, որ այստեղ եմ, ― հարցրեց Հարրին։
― Անշո՛ւշտ, ― պատասխանեց միսիս Մեյլին։
― Եվ կասե՞ս, թե որքան եմ մտահոգվել, որքան եմ տառապել նրա համար և ինչպես եմ այրվում նրան տեսնելու ցանկությամբ։ Անշուշտ չես զլանա իմ խնդրանքը կատարել, մայրիկ։
― Ո՛չ, ― ասաց պառավ լեդին։ ― Ես բոլորը կասեմ։ ― Եվ գորովագին սեղմելով որդու ձեռքը, միսիս Մեյլին շտապ դուրս եկավ սենյակից։
Մինչդեռ այս հապճեպ խոսակցությունը տեղի էր ունենում, միստր Լոզբերնը և Օլիվերը մնացել էին սենյակի մի ուրիշ անկյունում։ Այժմ բժիշկը ձեռքը մեկնեց Հարրի Մեյլիին, և նրանք սրտագին ողջունեցին իրար։ Այնուհետև միստր Լոզբերնը, ի պատասխան իր երիտասարդ բարեկամի բազմաթիվ հարցերին, մանրամասն պատմեց հիվանդի դրության մասին։ Նրա տված տեղեկությունները նույնքան մխիթարական ու խոստումնալից էին, որքան Օլիվերի հաղորդածները, և միստր Ջայլսը, այնպես ձևացնելով իբրև թե ճամպրուկներն է դասավորում, ագահաբար ականջ էր դնում այս բոլորին։
― Վերջերս որևէ աչքի ընկնող բան խփե՞լ ես, Ջայլս, ― հետաքրքրվեց բժիշկը վերջացնելուց հետո։
― Առանձնապես ոչ մի բան, սը՛ր, ― պատասխանեց միստր Ջայլսը՝ մինչև ականջները կարմրելով։
― Իսկ որևէ գողի բռնե՞լ ես, կամ հայտնաբերե՞լ ես որևէ ավազակի, ― ասաց բժիշկը։
― Բոլորովին, սը՛ր, ― լրջորեն պատասխանեց միստր Ջայլսը։
― Ափսո՜ս, ― ասաց բժիշկը, ― ցավալի է, որովհետև դու այդպիսի գործեր հիանալի էիր կատարում։ Իսկ Բրիտըլզը ինչպե՞ս է։
― Տղան շատ լավ է, սը՛ր, ― ասաց միստր Ջայլսը իսկույն վերագտնելով իր սովորական հովանավորի տոնը։ ― Եվ հարգալիր բարևում է ձեզ, սը՛ր։
― Այդ լավ է, ― ասաց բժիշկը։ ― Բայց քեզ տեսնելով մի բան հիշեցի, միստր Ջայլս։ Շտապ այստեղ կանչվելուց մի օր առաջ, քո բարեսիրտ տիրուհու կարգադրությամբ, ինչ֊որ փոքրիկ հանձնարարություն էի կատարել հոգուտ քեզ։ Մի րոպե այստե՛ղ եկ, խնդրում եմ։
Միստր Ջայլսը փքվելով և փոքր֊ինչ զարմանքով առանձանցավ բժշկի մոտ։ Մի քանի րոպե իրար հետ ցածրաձայն զրուցեցին, որից հետո նա բազմաթիվ անգամներ խոր գլուխ տվեց և արտակարգ հանդիսավորությամբ դուրս եկավ սենյակից։ Այս տեսակցության արդյունքը ճաշասենյակում չբացահայտվեց, բայց խոհանոցը անհապաղ իմացավ այդ մասին, որովհետև միստր Ջայլսը, ուղիղ խոհանոց գնալով, մի բաժակ գարեջուր պահանջեց և վեհաշուքորեն, որ խիստ տպավորիչ էր, հայտարարեց, թե իր տիրուհին, նկատի ունենալով գողության գիշերվա իր ցուցաբերած ասպետական վերաբերմունքը, կամեցել է իր՝ միստր Ջայլսի համար տեղական խնայդրամարկղում պահ դնել քսանհինգ ֆունտի պատկառելի մի գումար։ Այդ զգայացունց նորությունից մեծապես ազդված, երկու սպասուհիները իրենց ձեռքերն ու աչքերը վեր բարձրացրին և ասացին, որ երևի միստր Ջայլսը այժմ բոլորովին կգոռոզանա։ Այդ բանի վրա միստր Ջայլսը, կրծքակալի փոթածալքերը դուրս քաշելով, պատասխանեց՝ «Ո՛չ, ո՛չ» և եթե նկատեն, որ իր ստորադասների հետ գոռոզությամբ է վարվում, ապա ինքը շնորհակալ կլինի, եթե իրեն հիշեցնեն այդ մասին։ Այնուհետև նա բազմաթիվ ուրիշ դիտողություններ արեց, որ վկայում էին իր համեստության մասին, որոնք ընդունվեցին նույնքան բարեհաճ տրամադրությամբ և գնահատվեցին որպես նույնքան ինքնատիպ ու տեղին, ինչպես սովորաբար լինում են բոլոր մեծ մարդկանց դիտողությունները։
Երեկոյի մնացած մասը վերևում շատ ուրախ անցավ։ Չնայած Հարրի Մեյլին սկզբում հոգնած էր ու մտահոգ, այնուամենայնիվ, բժշկի բարձր տրամադրությունը նրան ևս վարակեց, և նա սիրով ունկնդրեց այդ ջենթլմենի կյանքից պատմաված միջադեպերը, մասնագիտական հիշողությունները, զանազան սրամտություններն ու այլևայլ կատակները։ Ինչ վերաբերում է Օլիվերին, ապա նա ծիծաղից թուլացավ՝ ասելով, որ այդպիսի զվարճալի բաներ կյանքում չէր լսել, իսկ դա բացահայտ գոհունակություն պատճառեց բժշկին, տեղի տալով ավելի լիաթոք քրքիջների։ Այսպիսով, նրանք շատ հաճելի ժամանակ անցկացրին, որքան հնարավոր է այդպիսի պարագաներում, և արդեն ուշ գիշեր էր, երբ թեթևացած ու շնորհակալ սրտերով գնացին հանգստանալու ու վայելելու այն քունը, որն այդքան տագնապներից հետո անհրաժեշտ էր նրանց։
Հաջորդ առավոտ Օլիվերը զարթնեց ավելի ուրախ տրամադրությամբ և սովորական աշխատանքները կատարեց նախորդ օրերից ավելի մեծ հաճույքով ու լավատեսությամբ։ Վանդակները դարձյալ կախվեցին դրսում իրենց նախկին տեղերը, թռչնակները նորից սկսեցին գեղգեղալ, և գոյություն ունեցող վայրի ծաղիկներից ամենաչքնաղները վերստին բուրմունքով ու թարմությամբ լցրին Ռոզի սենյակը։ Թախիծը, որ տղայի տխուր աչքերին թվացել էր, թե ծածկել է բոլոր գեղեցիկ իրերը, այժմ, ասես ինչ֊որ կախարդանքով, ցրվել էր։ Ցողը, կարծես ավելի պայծառորեն էր շողշողում կանաչ տերևների վրա, նրանց միջով անցնող զեփյուռի խշշոցը ասես ավելի քաղցր էր հնչում նրա ականջին, և երկնակամարը ասես ավելի կապույտ ու ջինջ էր երևում։ Այսպես մեր ներաշխարհի ապրումների պայմանական ներգործումը անդրադառնում է նույնիսկ արտաքին իրերի տեսքի վրա։ Մարդիկ, որոնք, նայելով բնությանը և իրենց գոյակիցներին, հայտարարում են, թե աշխարհում ամեն ինչ մթին է ու տխուր, իրավացի են․ բայց այդ մռայլ գույները արտացոլումն են նրանց սեփական մաղձոտ սրտերի ու աչքերի։ Իրական երանգները նուրբ են ու պահանջում են ավելի հստակ տեսողություն։
Այստեղ արժե նշել, և Օլիվերի աչքից չվրիպեց, որ իր առավոտյան արշավանքները այլևս մենակ չէին կատարվում։ Հարրի Մեյլին, այս առաջին օրվանից հետո, երբ տեսել էր Օլիվերին ծաղիկներով բեռնավորված տուն վերադառնալիս, ամեն օր ընկերակցում էր նրան, փնջերի կազմության ու դասավորման մեջ ցուցաբերելով այնպիսի հիանալի ճաշակ, որ իր երիտասարդ ուղեկիցն բոլորովին գերազանցում էր։ Բայց եթե Օլիվերը դրանում թերանում էր, ապա նա գիտեր լավագույն ծաղիկների գտնված վայրերը։ Հետևաբար, նրանք ամեն առավոտ շրջում էին դաշտ ու հովիտ և տուն էին բերում բնության մեջ գոյություն ունեցող ամենաչքնաղ ծաղիկները։ Այժմ դեռատի լեդիի ննջարանի լուսամուտը բաց էր արվում, և ամառվա կենարար օդը ներս հոսելով՝ կազդուրում ու թարմացնում էր նրան։ Բայց լուսամուտում, վանդակորմի ներսի կողմում, կար մի ծաղկեփունջ, որ ամեն առավոտ մեծ խնամքով կազմվում և դրվում էր ծաղկամանի մեջ։ Օլիվերի աչքից չէր վրիպում այն բանը, որ թառամած ծաղիկները երբեք դեն չէին գցվում, չնայած փոքրիկ ծաղկամանը կանոնավորապես նորոգվում էր թարմ ծաղիկներով։ Նա նույնպես չէր կարող չնկատել, որ բժիշկը, նախքան իր առավոտյան զբոսանքի գնալը, ամեն անգամ պարտեզ իջնելիս աչքերը սևեռում էր հատկապես այդ անկյունին և գլուխը շատ նշանակալից թափահարում էր։ Այս խոդհրդածությունների և դատողությունների միջոցին օրերը սահում անցնում էին, և Ռոզը արագ ապաքինվում էր։
Չնայած դեռատի լեդին դեռևս իր սենյակից դուրս չէր գալիս, և երեկոյան երկար պտույտներ չէին կատարվում, բացառությամբ, երբ միսիս Մեյլին Օլիվերի հետ երբեմն կարճատև զբոսանքի էր ելնում, այնուամենայնիվ, տղան բոլորովին իզուր չէր վատնում իր ժամանակը։ Նա կրկնապատկված ջանասիրությամբ նվիրվեց սպտիակահեր ջենթլմենի ուսուցած գիտելիքների յուրացմանը և իր տքնաջան աշխատանքի շնորհիվ հասավ այնպիսի արդյունքների, որ իր արագ առաջադիմությունը նույնիսկ իրեն՝ Օլիվերին զարմանք պատճառեց։ Այս աշխատանքներին հետամուտ եղած միջոցին էր, որ նրան մեծապես ահաբեկեց ու տագնապի ենթարկեց մի անակնկալ դեպք։
Փոքրիկ սենյակը, որտեղ նա սովորաբար սերտում էր իր դասերը, գտնվում էր տան հետևի մասի ներքնահարկում։ Վանդակորմած լուսամուտով օդավետ մի սենյակ էր այդ, և պատն ի վեր մագլցող հասմիկներն ու մեղրածաղիկները շրջապատը լցնում էին գրգռիչ բույրերով։ Այդ լուսամուտը բացվում էր մի պարտեզի վրա, որտեղից ինչ֊որ դռնակ առաջնորդում էր դեպի փոքրիկ մի արոտավայր, իսկ ավելի հեռվում՝ դաշտեր ու անտառներ էին։ Մոտերքը, այդ ուղղությամբ, ուրիշ բնակարան չկար, և մարգագետինը ծավալվում էր շատ հեռու։
Մի հիանալի երեկո, երբ մթնշաղի առաջին ստվերները դանդաղորեն իջնում էին երկրի վրա, Օլիվերը նստեց լուսամուտի առջև և սկսեց դասերը սերտել։ Ցերեկը արտակարգ շոգ էր արել, և օդը տակավին հեղձուցիչ էր, հետևաբար, որոշ ժամանակ կլանված աշխատելուց հետո մի ինչ֊որ թմրություն պատեց Օլիվերին, և ես կարծում եմ՝ որևէ հեղինակի համար նվաստացուցիչ չէր լինի ասել, թե նա աստիճանաբար քուն մտավ։
Կա մի տեսակ քուն, որը չնայած իշխում է մեր մարմնի վրա, այնուամենայնիվ, միտքը չի ձերբազատվում շուրջը կատարված երևույթների գիտակցությունից և հնարավորություն չի տալիս նրան սավառնել իր ցանկացած ոլորտներում։ Եթե զգացողության անհաղթահարելի թմրությունը, ուժերի լքումը, մեր խորհուրդներն ու շարժումները ղեկավարելու լրիվ անկարողությունը կարող են կոչվել քուն, ապա սա է քունը։ Եվ սակայն մենք գիտակցում ենք մեր շուրջը կատարված բոլոր երևույթները, ու եթե այսպիսի ժամանակ երազելու լինենք, բառերը, որոնք իրապես ասվում են, կամ ձայները, որոնք իսկապես հնչում են տվայլ րոպեին, ապշեցուցիչ հեշտությամբ հարմարեցվում են մեր տեսիլքին, և, ի վերջո, իրականությունն ու երևակայությունը այնքան զարմանալիորեն միաձուլվում են իրար, որ այնուհետև մեկը մյուսից բաժանել համարյա անհնարին է լինում։ Եվ միայն սա չէ նման կացության ուղեկցող ամենաուշագրավ երևույթը։ Անժխտելի փաստ է, որ նույնիսկ եթե մեր զգայարաններից երկուսը՝ շոշափելիքն ու տեսանելիքը, ժամանակավորապես անկենդան լինեն, այնուամենայնիվ, մեր քնած մտքերն ու մեր առջև նեկայացող տեսիլքները կարող են ազդվել և նյութապես ազդվել որևէ օտար առարկայի միայն լուռ ներկայությունից, որը գուցե մեր մոտ չէր, երբ մեր աչքերը փակեցինք և որի մերձավորության մասին չենք էլ գիտակցել արթուն վիճակում։
Օլիվերը շատ լավ գիտեր, որ ինքը իր փոքրիկ սենյակումն է, որ գրքերը գտնվում են սեղանի վրա, իր առջև, որ մեղմ զեփյուռը խլրտում է դրսի գետնատարած բույսերի մեջ։ Այնուհանդերձ նա քնած էր։ Հանկարծ տեսարանը փոխվեց, օդը դարձավ ճնշող ու հեղձուցիչ, և նա սարսափով մտածեց, թե ինքը նորից Հրեայի տանն է։ Այնտեղ սովորական անկյունում նստած էր այդ ժանտատեսիլ ծերունին՝ իրեն մատնացույց անելով և ցածրաձայն խոսելով մի ուրիշ մարդու հետ, որ, դեմքը մյուս կողմ շուռ տված, նստած էր նրա կողքին։
― «Հանգի՜ստ, սիրելիս», ― նրան այնպես թվաց, թե լսում է Հրեայի խոսքերը։ ― «Այդ նա է, անկասկած նա է։ Գնա՛նք»։
― «Նա է, ― թվաց թե պատասխանեց մյուսը, ― կարծում ես ուրիշի հետ կշփոթե՞ի նրան»։ Եթե ուրվականների մի ամբողջ բանակ նրա ճշգրիտ կերպարանքն ընդուներ, և նա կանգներ նրանց միջև, ինչ֊որ թաքուն ուժ ինձ կթելադրեր ինչպես զանազանել նրան։ Եթե նրան թողեիր հիսուն ոտք խորությամբ և ինձ անցկացնեիր նրա գերեզմանի վրայով, և ոչ մի նշան չլիներ դրա վրա, ես դարձյալ կիմանայի, որ նա այստեղ է թաղված»։
Մարդը այս խոսքերը այնպիսի ատելությամբ ասաց, որ Օլիվերը վախից զարթնեց ու ընդոստ վեր թռավ տեղից։
― Տե՛ր աստված։ Այդ ի՞նչ էր, որ նրա արյունը սառեցրեց երակների մեջ և նրան զրկեց ձայնից և շարժվելու կարողությունից։ Այնտեղ, այնտեղ՝ լուսամուտի առաջ, հենց իր մոտ, որ կարող էր համարյա կպչել նրան, կանգնած էր Հրեան և զննող աչքերով լուսամուտից ներս էր նայում։ Իսկ նրա կողքին, զայրույթից կամ սարսափից կամ գուցե և այդ երկուսից սաստիկ գունատված, կանգնած էր հենց այն միևնույն խոժոռադեմ մարդը, որ իրեն պատահել էր պանդոկի բակում։
Նրանք իր տեսողության մեջ մնացին միայն մի վարկյան, մի ակնթարթ միայն և չքացան։ Բայց նրանք փոխադարձաբար ճանաչել էին իրար։ Նրանց ահավոր տեսքը այնպես էր դրոշմվել տղայի հիշողության մեջ, որ կարծես խոր փորագրված էր մի տապանաքարի վրա և ցցված իր աչքերի առաջ՝ ծնված օրից։ Օլիվերը մի րոպե գամված մնաց իր տեղում, ապա լուսամուտից պարտեզ ցատկելով՝ բարձրաձայն օգնություն կանչեց։
==Երեսունհինգերորդ գլուխ==
Պարունակում է Օլիվերի արկածի անբավարար արդյունքը և բավականին մի կարևոր խոսակցություն Հարրի Մեյլիի և Ռոզի միջև
Երբ Օլիվերի աղաղակները լսելով տան բնակիչներն շտապեցին այնտեղ, որտեղից այդ աղաղակները գալիս էին, նրանք տղային գտան գունատ ու խռովահույզ վիճակում։ Նա նույնիսկ խոսել չէր կարողանում և, մատնացույց անելով տան հետևում գտնվող մարգագետինը, հազիվ թոթվում էր «Հրեա՜ն, Հրեա՜ն» բառերը։
Միստր Ջայլսը չէր կարողանում ըմբռնել, թե ինչ է նշանակում այդ աղաղակը, իսկ Հարրի Մեյլին, որ ավելի արագ էր ըմբռնում և Օլիվերի պատմությունը լսել էր մորից, իսկույն հասկացավ, թե ինչ է պատահել։
― Ո՞ր ուղղությամբ գնաց, ― հարցրեց նա՝ վերցնելով մի ծանր մահակ, որ գտնվում էր անկյունում։
― Այն ուղղությամբ, ― պատասխանեց Օլիվերը՝ մատնացույց անելով նրանց գնացած կողմը։ ― Ես նրանց կորցրի մի ակնթարթում։
― Ուրեմն խրամատում կլինեն, ― ասաց Հարրին։ ― Դե՛, հետևե՛ք ինձ։ ― Այս ասելով՝ նա ոստնեց ցանկապատի վրայով և այնպիսի արագությամբ սլացավ առաջ, որ մյուսների համար բավական դժվար եղավ հավասարվել նրան։
Ջայլսը և Օլիվերը ինչքան ուժ ունեին վազեցին, իսկ մի քանի րոպեից նրանց միացավ նաև միստր Լոզբերնը, որը նոր էր վերադարձել զբոսանքից։ Նա իր համար չսպասված ճկունությամբ ցատկեց ցանկապատից այն կողմ և, ամբողջ ճանապարհին գոռալով ու հարցնելով, թե ինչ է պատահել, շտապեց նրանց հետևից։
Նրանք վազեցին առանց մի րոպե անգամ հանգստանալու, առանց մի րոպեով կանգ առնելու, մինչև Հարրի Մեյլին հասավ դաշտի այն մասը, որ մատնանշել էր Օլիվերը, և սկսեց ուշադիր զննել հարակից խրամատներն ու թավուտները։ Եվ մինչդեռ նա այսպես զբաղված էր, խմբի մյուս անդամները հնարավորություն ունեցան հասնելու նրան, իսկ միստր Լոզբերնը առիթից պգտվելով, Օլիվերից իմացավ, թե ինչ էր պատճառը այդ մոլեգին հետապնդման։
Կատարված հետազոտությունը ոչ մի արդյունք չտվեց։ Նույնիսկ ոտքի թարմ հետքեր գույություն չունեին։ Այժմ նրանք կանգնել էին մի փոքրիկ թմբի գագաթին, որտեղից լայնատարած դաշտը մինչև երեք֊չորս մղոն հեռավորության վրա պարզ երևում էր բոլոր ուղղություններով։ Դեպի ձախ, փոսի մեջ, գյուղն էր գտնվում, բայց այդտեղ հասնելու համար մարդիկ պետք է բացատը շրջանցեին, որը անհնար էր անել այդքան կարճ միջոցում։ Մի այլ ուղղությամբ մարգագետինը եզերված էր թավախիտ անտառով, բայց այնտեղ էլ չէին կարող հասած լինել այդ միևնույն պատճառով։
― Երևի երազում ես տեսել, Օլիվե՛ր, ― ասաց Հարրի Մեյլին։
― Ո՛չ, օ՜հ, ո՛չ, սը՛ր, ― պատասխանեց Օլիվերը, սարսռալով ծերունի սրիկայի դեմքը մտաբերելիս։ Ես նրանց եկուսին էլ շատ պարզ տեսա, այնքան պարզ, ինչպես այժմ ձեզ եմ տեսնում։
― Երկուսի՞ն։ Մյո՞ւսն ով էր, ― հարցրին Հարրին և միստր Լոզբերնը միասին։
― Այն միևնույն մարդը, որը, ինչպես ասել եմ, պանդոկի բակում հանկարծակի հարձակվեց ինձ վրա, ― ասաց Օլիվերը։ ― Մենք սևեռուն նայեցինք իրար, և ես կարող եմ երդվել, որ այդ նա էր։
― Վատա՞հ ես, որ նրանք այս ճանապարհով գնացին, ― հարցրեց Հարրին։
― Այո՛, ինչպես վստահ եմ, որ նրանք կանգնած էին իմ լուսամուտի առաջ, ― պատասխանեց Օլիվերը մատնացույց անելով այն ցանկապատը, որ տան պարտեզը բաժանում էր մարգագետնից։ ― Բարձրահասակ մարդը ցատկեց այդ ցանկապատի վրայով, ճիշտ այնտեղ, իսկ Հրեան մի քանի քայլ դեպի աջ վազելով՝ այդ անցքից դուրս սողոսկեց։
Մինչդեռ Օլիվերը խոսում էր, երկու ջենթլմենները ուշադիր դիտեցին նրա անմեղսունակ դեմքը, ապա իրար նայեցին։ Ըստ երևույթին, նրանք չէին կասկածում տղայի խոսքերի ճշմարտությանը։ Այնուամենայնիվ, ոչ մի տեղ կարելի չէր խուճապահար մարդկանց ոտնահետքեր նկատել։ Արտում խոտերը բարձր էին, բայց իրենց ոտքերի ճմլած տեղերից բացի, ոչ մի կոխոտված տեղ չկար։ Խրամատների եզերքներն ու շուրջը խոնավ կավով էին պստած, բայց մարդկանց կոշիկների հետքեր բոլորովին չէին նկատվում, ոչ էլ որևէ չնչին նշան կար, թե մի քանի ժամ առաջ մարդիկ էին անցել այդ խոնավ հողի վրայով։
― Բայց սա զարմանալի է, ― ասաց Հարրին։
― Զարմանալի՞, ― արձագանքեց բժիշկը։ ― Նույնիսկ Բլեթհերզն ու Դաֆֆը չէին կարող գլուխ հանել այս գործից։
Թեպետ բացահայտորեն անօգուտ էր հետապնդումը շարունակել, այնուհանդերձ, նրանք տուն չգնացին մինչև վրա հասած գիշերը նրանց հետագա որոնումը անհույս դարձրեց, և անգամ այդ ժամանակ նրանք չկամությամբ ձեռք քաշեցին դրանից։ Սակայն Ջայլսին շտապ ուղարկեցին գյուղում գտնվող զանազան գինետները՝ անծանոթների արտաքին տեսքն ու հագուստը նկարագրող լավագույն տեղեկություններով, որ կարող էր տալ Օլիվերը։ Իսկ Հրեայի արտաքին տեսքը այնքան արտառոց էր, որ որևէ մեկի հիշողության մեջ անպայման դրոշմված կլիներ, եթե նրան տեսած լինեին գինետներում խմելիս կամ շրջակայքում թափառելիս․ բայց Ջայլսը վերադարձավ իր հետ չբերելով այդ առեղծվածի վրա լույս սփռող ոչ մի տեղեկություն։
Հաջորդ երկու օրերում կատարված հետապնդումները, և Օլիվերի և միստր Մեյլիի գյուղի շուկայում արած զանազան հարցուփորձերը նույնպես ոչ մի արդյունք չտվեցին, հետևաբար, մի քանի օր հետո միջադեպը սկսեց մոռացության ենթարկվել, ինչպես հաճախ պատահում է, երբ զարմանքն ու հետաքրքրությունը իրենց սնուցող թարմ նյութ չունենալով՝ ինքնաբերաբար հանգում են։
Մինչ այդ Ռոզը արագ ապաքինվում էր։ Նա արդեն կարողանում էր իր սենյակից դուրս գալ, պտույտներին մասնակցել և, դարձայլ նստելով ընտանիքի անդամների հետ, բոլորի սիրտը լցնել ուրախությամբ։
Թեպետ այս բարեպատեհ փոփոխությունը նկատելի կերպով անդրադարձել էր դեռատի լեդիի անմիջական շրջապատի վրա, և թեպետ փոքրիկ քոթեջում դարձյալ լսվում էին ուրախ ձայներ և զրնգուն ծիծաղ, այնուամենայնիվ, լինում էին պահեր, երբ մի քանիսի մոտ զգացվում էր ինչ֊որ անսովոր ճնշվածություն, ― այդ թվում և Ռոզի մոտ, ― որը չէր կարող վրիպել Օլիվերի աչքից։ Միսիս Մեյլին հաճախ երկար առանձնանում էր որդու հետ, և Ռոզը ավելի քան մեկ անգամ հայտնվեց արտասուքի հետքերը երեսին։ Այն բանից հետո, երբ միստր Լոզբերնը որոշեց իր մեկնելու օրը, այդ նշանները դարձան ավելի նկատելի, և այլևս բացահայտ էր, թե մի ինչ֊որ բան վրդովում էր դեռատի լեդիի և նաև մեկ ուրիշի անդորրը։
Վերջապես, մի առավոտ, երբ Ռոզը մենակ էր ճաշասենյակում, Հարրի Մեյլին ներս մտավ և փոքր֊ինչ վարանումից հետո, նրա հետ մի քանի րոպե խոսելու թույլտվություն խնդրեց։
― Միայն մի քանի րոպե, Ռոզ, միայն մի քանի րոպե, ― ասաց երիտասարդը, աթոռը մոտեցնելով նրան։ ― Այն, ինչ ես պետք է ասեմ, դու արդեն գիտես, իմ սրտի ամենավառ հույսերը նույնպես հայտնի են քեզ, չնայած այդ բոլորը իմ շուրթերից դեռևս չես լսել։
Նրա սենյակ մուտք գործած պահից Ռոզը չափազանց գունատ էր, բայց գուցե պետք էր վերագրել նրա հիվանդությանը։ Նա միայն գլուխ տվեց և, թեքվելով մի ինչ֊որ ծաղկամանի վրա, որ իր մոտ էր գտնվում, լուռ սպասեց, որ նա շարունակի։
― Ես, ես վաղուց պետք է մեկնած լինեի, ― ասաց Հարրին։
― Այո, շատ վաղուց, ― պատասխանեց Ռոզը։ ― Ների՛ր ինձ այսպես խոսելուս համար, բայց երանի թե մեկնած լինեիր։
― Ինձ այստեղ բերեց չափազանց ահավոր ու տագնապալից մի երկյուղ, ― ասաց երիտասարդը, ― երկյուղը՝ կորցնելու այն միակ թանկագին էակին, որ իմ բոլոր իղձերի և հույսերի առանցնք է կազմում։ Դու մահամերձ էիր, տատանվելով երկրի և երկնքի միջև։ Մենք գիտենք, որ երբ դեռափթիթ, գեղեցիկ ու բարեսիրտ էակները հիվանդանում են, նրանց անբիծ հոգին անգիտակցաբար ձգտում է սլանալ դեպի իր հավերժական պայծառ օթևանը։ Մենք գիտենք, և թող աստված մխիթարե մեզ, որ մեզնից ամենաընտիրներն ու ամենաչքնաղները, ավա՜ղ, շատ հաճախ են խամրում հենց իրենց ծաղկման բուն շրջանում։
Այս խոսքերի վրա շնորհալի աղջկա աչքերում արցունքներ շողացին, և երբ արցունքի կաթիլներից մեկը սահելով ընկավ այն ծաղկի վրա, որին նա կռացել էր, ծաղիկը դարձավ ավելի հրաշագեղ։ Նրա կուսական սրտի զեղումները ասես նրա արենակցությունն էին հաստատում բնության մեջ գոյություն ունեցող ամենագեղեցիկ բաների հետ։
Աստծու հրեշտակների նման չքնաղ ու անբիծ մի էակ, ― հուզված շարունակեց երիտասարդը, ― տատանվում էր կյանքի ու մահվան միջև։ Օ՜հ, մի՞թե կարելի էր հուսալ, որ իր պատկանած լուսաշող երկրի սահմաններին այդքան մոտենալուց հետո նա կարող էր վերադառնալ այս երկրի վշտերին ու դառնություններին։ Ռո՜զ, Ռո՜զ, գիտակցել, որ դու հալվում էիր ինչպես մի քնքուշ ստվեր, որին ինչ֊որ երկնային լույս նետել էր երկրի վրա, բոլորովին չհուսալ, որ դու կխնայվես դեռևս այս աշխարհում հապաղող քո սիրելիների համար, միևնույն ժամանակ հարց տալ, թե ինչո՞ւ պետք է մնայիր այստեղ, երբ պատկանում էիր այն շողշողուն եթերային աշխարհին, դեպի ուր վաղ հասակում թռել են ամենից ընտիրներն ու չքավորները, և այս մխիթարական երևույթով հանդերձ աղոթել, որ շնորհվեիր քեզ սիրող սրտերի համար՝ գիշեր ու ցերեկ ինձ տանջող այս տառապանքի ապրումներին հազիվ թե կարելի լիներ տոկալ։ Եվ երբ այս ապրումներին ավելացավ նաև այն սարսափը, թե դու կարող էիր մեռնել և երբեք չիմանալ, թե քեզ որքան խոր եմ սիրել, ապա այն ինձնից համարյա խլեց իմ ամբողջ գիտակցությունն ու բանականությունը։ Դու կազդուրվեցիր։ Օրավոր և գրեթե ժամ առ ժամ քո առողջությունը կաթիլ առ կաթիլ վերադարձավ և, միախառնվելով քո մեջ սպառված ու տկարացած կայնքի առվին, աշխուժացրեց նրա ընթացքը և վերածեց այն մի ուժգին հորձանքի։ Ես քեզ վրա հսկել եմ խոր սիրուց և անձկությունից այրվող աչքերով, ես հետևեցի, թե դու ինչպես մահվան շեմից դեպի կյանք վերադարձար։ Մի՛ ասա, թե դու կցանկանայիր զրկել ինձ այս բոլորից, որովհետև դա իմ հոգին ազնվացրեց և իմ սիրտը փափկացրեց համայն մարդկության հանդեպ։
― Ես այդ չէի ուզում ասել, ― պատասխանեց Ռոզը արտասվելով, ― ես միայն կցանկանայի, որ այստեղից մեկնած լինեիր, որպեսզի դարձյալ հետամուտ լինեիր ավելի վեհ ու ազնիվ իդեալների, որպեսզի դարձյալ ձգտեիր վսեմ նպատակների։
― Չկա որևէ ուրիշ նպատակ, որ ավելի աժանաի լիներ ինձ, որ ավելի արժանի լիներ ամենաազնիվ մարդուն, քան ձգտումը տիրանալու այնպիսի մի սրտի, ինչպիսին քոնն է, ― ասաց երիտասարդը՝ բռնելով նրա ձեռքը։ ― Ռո՜զ, իմ սիրելի՜, թանկագի՜ն Ռոզ։ Տարիներ, տարիներ շարունակ ես քեզ սիրել եմ, ծրագրելով նախ ձեռք բերել համբավ ու ապա հպարտորեն գալ քեզ մոտ և ասել, որ այդ բոլորը ես արել եմ միայն քեզ համար։ Արթուն վիճակում երազելով այն երջանիկ պահը, երբ քեզ հիշեցնելով իմ կողմից ամխոս արված պատանեկան բազմաթիվ հիշատակների մասին, խնդրելու էի քո ձեռքը որպես մեր երկուսի միջև կնքված մի ինչ֊որ վաղեմի մունջ, համաձայնության իրագործում։
Այդ ժամանակը դեռևս չի հասել, բայց այժմ, ոչ մի համբավ չվաստակած, և չգործադրած ոչ մի պատանեկան երազ, ես քեզ առաջարկում եմ իմ սիրտը, որ վաղուց քեզ է տրված, և իմ ամբողջ բախտը կախված է այն խոսքերից, որոնցով դու կընդունես իմ առաջարկը։
― Դու ինձ միշտ էլ վերաբերվել ես ազնվությամբ ու վեհանձնությամբ, ― ասաց Ռոզը, զսպելով այն զագցմունքները, որ փոթորկում էին նրա հոգին։ ― Քանի որ հավատ ունես, թե ես անգիտակից կամ ապերախտ չեմ, ապա լսիր իմ պատասխանը։
― Այդ այն է, որ ես պետք է արժանի լինեմ քեզ, այնպես չէ՞, սիրելի Ռոզ։
― Այն է, ― պատասխանեց Ռոզը, որ դու պետք է ջանաս մոռանալ ինձ։ Մոռանալ ոչ թե քո վաղեմի և մտերիմ ընկերոջը, ― այդ իսկապես կվիրավորեր ինձ, ― այլ մոռանալ քո սիրո առարկան։ Նայի՛ր աշխարհին, տե՛ս, որքան սրտեր են սպասում քեզ այնտեղ, որոնց տիրանալը պարծանք կլիներ քեզ համար։ Դարձրո՛ւ ինձ քո մտերիմը, եթե կամենաս, և ես կլինեմ քո ամենաճշմարիտ, ամենաանկեղծ և ամենահավատարիմ բարեկամը։
Լռություն տիրեց։ Ռոզը, որ մի ձեռքով դեմքն էր ծածկել, սկսեց արտասվել, մյուս ձեռքը դեռ Հարրին էր բռնած։
― Իսկ քո պատմածնե՞րը, Ռոզ, ― ի վերջո ասաց նա ցածրաձայն, ― ի՞նչն է պատճառը այս որոշման հանգելու համար։
― Այդ պատճառները իմանալը քո արդար իրավունքն է, ― պատասխանեց Ռազը։ ― Դու ոչնչով չես կարող փոխել իմ որոշումը։ Դա մի պարտականություն է, որ պետք է կատարեմ։ Ես այդ պարտավոր եմ կատարել ի սեր ուրիշների և ի սեր իմ։
― Ի սեր քո՞։
― Այո, Հարրի, ի սեր իմ։ Որովհետև որպես հարազատներից ու ժառանգությունից զրկված մի աղջիկ, որի անվան վրա արատ կա ընկած, ես քո բարեկամներին չպետք է առիթ տամ կասկածելու, որ անարգորեն անձնատուր լինելով քո կրքերի առաջին իսկ բռնկմանը, արգելք եմ հանդիսացել քո բոլոր հույսերի ու ծրագրերի իրագործմանը։ Հանուն այն ամենի, որ պարտական եմ քեզ և քո հարազատներին, ես չպետք է թույլ տամ, որ քո խառնվածքի հատուկ վեհանձնությամբ անտեսես այս խոչընդոտը և խորտակես քո ապագան։
― Եթե քո զգացումները ներդաշնակում են քո պարտքի գիտակցությանը․․․ ― սկսեց Հարրին։
― Ո՛չ, չեն ներդաշնակում, ― պատասխանեց Ռոզը սաստիկ շիկնելով։
― Կնշանակի՝ դու իմ սերը փոխադարձո՞ւմ ես, ― հարցրեց Հարրին։ ― Գոնե այդ մեկն ասա, սիրելի՛ Ռոզ, գոնե այդ մեկն ասա, և այս ծանր հուսախաբության դառնությունը գեթ որոշ չափով մեղմացրու։
― Եթե հնարավոր լիներ այդ բանն անել, առանց մեծապես անիրավելու նրան, որին սիրում եմ, ― ասաց Ռոզը, ― ես կարող էի․․․
― Կարող էիր բոլորովին այլ կերպ ընդունել այս առաջարկությունը, այնպես չէ՞, ― հարցրեց Հարրին։ ― Գոնե այդ մեկը մի թաքցնի ինձնից, Ռո՛զ։
― Այո, ― ասաց Ռոզը։ ― Բայց բավական է, ― ավելացրեց նա ազատելով իր ձեռքը, ― ինչո՞ւ երկարաձգել այս տանջալի տեսակցությունը, սըր, այսուհանդերձ, ինձ մշտական երջանկություն է շնորհվելու, որովհետև արդարև երջանկություն է գիտակցել, որ կար ժամանակ, երբ քո սրտում գրավում էի ամենապատվական տեղը, ինչպես այժմ, և կյանքում քո ունեցած յուրաքանչյուր հաջողությունը պիտի ոգևորի ինձ և նորոգի իմ հաստատամտությունն ու կորովը։ Գնաս բարով, Հարրի։ Այնպես ինչպես հանդիպեցինք մենք այսօր, այլևս չենք հանդիպի, և անկախ նրանից, որ այս զրույցը մեզ դրել է տարբեր հարաբերությունների մեջ, մենք կարող ենք շատ երջանիկ կերպով կապվել իրար հետ ուրիշ կապերով։ Թող ճշմարտության ու անկեղծության աղբյուրից բխող բոլոր օրհնությունները, որ կարող է հայցել հավատարիմ ու նվիրված մի սիրտ, քեզ շնորհեն հաջողություն ու երջանկություն։
― Եվս մի խոսք, Ռո՛զ, ― ասաց Հարրին, ― ինչո՞ւ ես այս որոշմանը հանգել։ Թող այդ պատճառը քո շրթներից լսեմ։
― Քո ապագան շատ խոստումնալից է ու փայլուն, ― հաստատորեն պատասխանեց Ռոզը։ ― Քեզ են սպասում այն բոլոր փառքերը, որ հասարակական կյանքում կարող են ձեռք բերվել մեծ տաղանդի և ազդեցիկ բարեկամների միջոցով։ Բայց այդ բարեկամները հպարտ են և չեմ ցանկանա հարաբերվել այն մարդկանց հետ, որոնք կարող են արհամարհանքով արտահայտվել այն մոր մասին, որ ինձ ծնունդ է տվել, կամ նախատինք բերել որդուն այն կնոջ, որն այնքան վեհանձնորեն փոխարինել է այդ մորը։ Մի խոսքով, ― ասաց դեռատի լեդին շրջվելով, քանի որ ժամանակավոր արիությունը լքել էր նրան, ― իմ անվան վրա արատ է ընկած, որ հետագայում կանդրադառնա անմեղների վրա․ աշխարհի կարգն այդպես է․ ուրեմն թող ուրիշ ոչ ոքի արյունը չխաթարվի դրանով, այլ այդ նախատինքը թող միայն ինձ հասնի։
― Մի խոսք ևս, Ռոզ, իմ թանկագի՜ն Ռոզ, մի խոսք ևս, ― ասաց Հարրին իրեն գցելով նրա առջև։ ― Եթե ես լինեի նվազ֊նվազ բախտավոր, ինչպես ասում են աշխարհում, եթե ինձ վիճակված լիներ մի անշուք ու խաղաղ կյանք, եթե ես լինեի աղքատ, հիվանդ ու անօգնական, դու դարձյա՞լ երես կդարձնեիր ինձնից, թե արդյո՞ք այդ բարեխճությունը բխում է նրանից, որ ես գուցե ձեռք կբերեմ փառք ու հարստություն։
― Մի՛ ստիպիր ինձ պատասխանելու, ― առարկեց Ռոզը։ ― Այդպիսի հարց չի ծագել և չի էլ ծագի։ Լավ չէ, գրեթե անխղճություն է պնդել այդ մասին։
― Եթե քո պատասխանը այն է, ինչ ես համարձակվում եմ հուսալ, ― շարունակեց Հարրին, ― դա իմ մենավոր ճանապարհի երջանկության հուսատու շողը կլինի և կլուսավորի իմ առջև ձգվող խավար ուղին։ Մի՞թե դու կզլանաս ասելու այն մի քանի բառերը, որոնք գուցե կմեղմացնեն վիշտը մեկի, որը սիրում է քեզ իր կյանքից էլ ավելի։ Օ՜հ, Ռո՜զ, հանուն իմ բոցավառ և հավերժական սիրո, հանուն այն բոլոր տառապանքների, որ կրել եմ քեզ համար, հանուն այն բոլոր դառնությունների ու հուսախաբությունների, որոնց ենթարկում ես ինձ, գեթ այս մի հարցիս պատասխանիր։
― Եթե այդպես է, ուրեմն լսի՛ր, ― հուզված սկսեց Ռոզը։ Եթե քո ճակատագիրը տարբեր լիներ, եթե քո հասարակական դիրքը իմ դիրքից շատ քիչ չափով բարձր լիներ, եթե ես կարողանայի քեզ օգնել և սփոփել որևէ համեստ և մենավոր անկյունում և քո անունը արատավորող մի պատուհաս չլինեի փառասեր ու անվանի մարդկանց շրջապատում, ես ազատված կլինեի այս փորձությունից։ Ինչ խոսք, որ ես այժմ երջանիկ եմ, շատ երջանիկ, բայց այդ ժամանակ, Հարրի, շա՜տ ավելի երջանիկ կլինեի։
Այս խոստովանությունն անելիս, հուշերը վաղեմի հույսերի, որ նա սնուցել էր դեռ վաղ հասակից, խուժեցին Ռոզի միտքը, իրենց հետ բերելով արցունքներ, ինչպես պատահում է, երբ անցյալի հույսերը վերադառնում են խամրած վիճակում, և այդ արցունքները ամոքեցին նրան։
― Չեմ կարող այս տկարությունը հաղթահարել, բայց դա իմ որոշումը դարձնում է ավելի վճռական, ― ասաց Ռոզը՝ ձեռքը մեկնելով Հարրիին։ ― Այժմ մենք պետք է բաժանվենք։
― Ես միայն մի խնդրանք ունեմ, ― ասաց Հարրին, ― դու պետք է խոստանաս թույլ տալ մեկ անգամ ևս, ― ասենք մի տարի հետո, կամ գուցե շատ ավելի շուտ, ― մի վերջին անգամ քեզ հետ խոսել այս նյութի շուրջ։
― Այն պայմանով, որ դու ինձ չես ստիպի փոխել իմ ընդունած որոշումը, ― պատասխանեց Ռոզը մելամաղձոտ ժպիտով․ ― Այդ անօգուտ կլիներ։
― Լավ, ― ասաց Հարրին, ― ես չեմ ստիպի փոխել քո որոշումը, այլ կլսեմ քո այդ որոշման կրկնությունը։ Այդ ժամանակ ես քո ոտքերի տակ կդնեմ այն հասարակական դիրքը կամ հարստությունը, որին տիրացել եմ, և եթե դու կշարունակես պնդել, քո տեսակետը և անդրդվելի կմնաս քո վճռի մեջ, ես այլևս ոչ մի ջանք չեմ թափի փոխելու այն, լինի դա խոսքով կամ գործով։
― Թող այդպես լինի, ― ասաց Ռոզը, ― դա անշուշտ կնորոգի իմ վիշտը, բայց գուցե մինչև այդ ես կարողանամ ավելի լավ տոկալ։
Նա ձեռքը նորից մեկնեց։ Բայց երիտասարդը աղջկան իր կրծքին սեղմելով մի համբյուր դրոշմեց նրա վեհ ճակատին և շտապ դուրս եկավ սենյակից։
==Երեսունվեցերորդ գլուխ==
Շատ հակիրճ մի գլուխ, որ գուցե այժմ մեծ նշանակություն չի ներկայացնում, բայց հարկավոր է կարդալ որպես շարունակությունը նախորդի և որպես բանալի այն գլխի, որ հետևելու է իր ժամանակին
― Ուրեմն, որոշել ես ինձ հետ ճանապարհորդել այս առավոտ, այո՞, ― հարցրեց բժիշկը, երբ Օլիվերի հետ նախաճաշելիս Հարրի Մեյլին միացավ նրանց։ ― Բայց զարմանալի է, թե ինչպես մեկ ժամվա ընթացքում դու մի քանի անգամ փոխում ես քո մտադրությունը կամ որոշումը։
― Մոտ օրերս դուք այլ կարծիքի կլինեք, ― ասաց Հարրին առանց հասկանալի պատճառի կարմրելով։
― Հույս ունեմ, որ հիմնավոր պատճառ կունենամ իմ կարծիքը փոխելու, ― պատասխանեց միստր Լոզբերնը, ― թեպետ պետք է խոստովանեմ, որ շատ չեմ հավատում այդ բանի հավանականությանը։ Դեռ երեկ առավոտ էր, որ շատ շտապ կերպով որոշում կայացրիր մնալ այստեղ և պարտաճանաչ որդու նման քո մորը ընկերակցել ծովափ։ Ապա կեսօր չեղած հայտարարեցիր, թե պատվելու ես ինձ քո ընկերակցությամբ մինչև Լոնդոն։ Իսկ գիշերը շատ խորհրդավոր կերպով թախանձում ես ճանապարհվել նախքան լեդինրը կզարթնեն, որի հետևանքով փոքրիկ Օլիվերը այժմ հարկադրված է նստել նախաճաշի, երբ պետք է դաշտ ու հովիտ շրջագայեր և ամեն տեսակի բուսաբանական սքանչելիքներ տուն բերեր։ Վատ բան ստացվեց, այնպես չէ՞, Օլիվե՛ր։
― Ինձ չափազանց մեծ ցավ կպատճառեր, եթե ձեր և միստր Մեյլիի մեկնած ժամանակ ես տանը չլինեի, սը՛ր, ― ասաց Օլիվերը։
― Ա՜յ քեզ հիանալի տղա, ― նկատեց բժիշկը։ ― Երբ քաղաք վերադառնաս, այցելի՛ր ինձ։ Բայց լրջորեն ասա՛, Հարրի, արդյոք ազնվական մեծերից ստացված որևէ լո՞ւր է քո մեջ առաջացրել մեկնելու այս հանկարծակի ցանկությունը։
― Ազնվական մեծերը, ― պատասխանեց Հարրին, ― որոնց թվին դուք դասում եք նաև իմ չափազանց վեհաշուք հորեղբորը, ինձ հետ բոլորովին չեն հաղորդակցվել այստեղ գալուց ի վեր, և ոչ էլ տարվա այս ժամանակին հավանական է այնպիսի բան, որ իմ անմիջական ներկայությունը անհրաժեշտ դառնար նրանց մոտ։
― Վերջապես, ― ասաց բժիշկը, ― դու շատ տարօրինակ ես, բարեկամս։ Բայց անշուշտ Նոր տարվա տոներից առաջ տեղի ունենալիք ընտրություններին նրանք քեզ կընտրեն պառլամենտի անդամ։ Իսկ այդ հանկարծակի տեղափոխություններն ու փոփոխությունները վատ նախապատրաստություն չեն քաղաքական ասպարեզի համար։ Լավ վարժությունը միշտ էլ ցանկալի է, անկախ այն բանից, թե այդ մրցակցությունը պաշտոնի՞ համար է, բաժակի՞, թե՝ ձիարշավի։
Այնպես թվաց, որ Հարրի Մեյլին կարող էր այս կարճ զրույցը երկարել մեկ֊երկու դիտողություններով, որոնք բավականին զգայացունց կլինեին բժշկի համար, բայց նա միայն գոհացավ ասելով՝ «տեսնենք», և խոսքը վերջացրեց։ Քիչ հետո փոստային կառքը կանգնեց դռան առջև, և երբ Ջայլսը եկավ ճամպրուկները տանելու, բարեսիրտ բժիշկը շտապ հետևեց նրան, տեսնելու, թե ինչպես են տեղավորում։
― Օլիվե՛ր, ― ասաց Հարրի Մեյլին ցածրաձայն, ― մի րոպե այստեղ եկ։ Ցանկանում եմ քեզ հետ փոքր֊ինչ խոսել։
Օլիվերը միստր Մեյլիի թախծոտ ու միաժամանակ փոթորկած տրամադրությունից շատ զարմացած, մտավ պատուհանի այն որմնախորշը, ուր ջենթլմենը նշանացի հրավիրել էր նրան։
― Դու այժմ կարող ես լավ գրել, այնպես չէ՞, ― ասաց Հարրին ձեռքը դնելով նրա ուսին։
― Այո՛, սըր, ― պատասխանեց Օլիվերը։
― Գուցե ես երկար ժամանակ բացակայեմ տանից, Օլիվե՛ր։ Ես կցանկանայի, որ դու ինձ գրեիր, ասենք՝ տասնհինգ օրը մեկ անգամ, երկուշաբթի օրերը, և քո նամակը ուղարկեիր Լոնդոնի կենտրոնական նամակատունը։ Համաձա՞յն ես։
― Օ՜, անշուշտ, սը՛ր, մեծ հաճույքով, ― իրեն վստահված հանձնարարությունից չափազանց ուրախացած բացականչեց Օլիվերը։
― Ես կցանկանայի իմանալ, թե ինչպես են ապրում իմ մայրը և միսս Մեյլին, ― ասաց երիտասարդը։ ― Ապա դու կարող ես մի էջ լցնել նկարագրելով ձեր պտույտներն ու առօրյա զրույցները, թե արդյոք նա, այսինքն՝ նրանք, երջանիկ ու հանգի՞ստ են։ Դու ինձ հասկանում ես, այնպես չէ՞։
― Օ՜, հրաշալի եմ հասկանում, սը՛ր, ― պատասխանեց Օլիվերը։
― Լավ կլիներ, որ դու այդ մասին նրանց ոչինչ չասեիր, ― ասաց Հարրին, բառերը արագ արտասանելով, ― որովհետև ավելի հաճախ գրելը կարող է մայրիկին հոգնություն ու տախտուկ պատճառել։ Թող այս համաձայնությունը քո և իմ միջև գաղտնի մնա․ և հիշիր՝ ամեն ինչի մասին կգրես ինձ։ Վստահ եմ, որ կարդարացնես քո վրա դրված հույսերը։
Օլիվերը, այդպիսի կարևոր գործ իրեն հանձնված լինելու գիտակցությունից վերացած, ամբողջ սրտով խոստացավ իր հաղորդագրություններում լինել գաղտնապահ և շիտակ։ Միստր Մեյլին, հավաստիացնելով, որ բոլոր դեպքերում կհոգա նրա մասին և կհովանավորի նրան, հրաժեշտ տվեց ու դուրս եկավ։
Բժիշկը կառքում էր․ Ջայլսը (որը տիրուհու կարգադրությամբ մնալու էր գյուղում) դուռը բաց պահած սպասում էր, իսկ սպասուհիները, պարտեզում հավաքված, դիտում էին։ Հարրին շատ հպանցիկ մի ակնարկ գցեց վանդակապատ լուսամուտին և ցատկեց կառքի մեջ։
― Քշի՛ր, ― գոռաց նա, ― արա՜գ, մոլեգի՜ն, սրարշա՜վ։ Այսօր իմ հոգին սլացքի է կարոտ։
― Օ՜, ո՛չ, ― գոռաց բժիշկը առաջը գտնվող լուսանցույցի ապակին խուճապահար իջեցնելով և կառապանին ձայն տալով, ― իսկ ես վախենում եմ այդ սլացքից, լսո՞ւմ եք։
Քոթեջում մնացողները երկար դիտեցին սլացող կառքը, որ համարյա փոշու ամպի մեջ կորած՝ մերթ հայտնվում և մերթ անհետանում էր ճամփի օձագալար պտույտներին համընթաց։ Նրանք ցրվեցին միայն այն ժամանակ, երբ փոշու ամպն անգամ անտեսանելի դարձավ։
Բայց դիտողներից մեկը, աչքերը հառած այն կետին, որտեղից կառքը անհետացել էր, դեռևս անշարժ նստած, սևեռուն նայում էր նույնիսկ այն պահին, երբ կառքը շատ մղոններ հեռու էր արդեն։ Այն սպիտակ վարագույրի հետևը, որ քողարկել էր իրեն, երբ Հարրին աչքերը բարձրացրել էր լուսամուտին, ինքը՝ Ռոզն էր նստած։
― Երևում է բարձր տրամադրության մեջ է և երջանիկ, ― ասաց նա վերջապես։ ― Որոշ ժամանակ մտահոգվել էի, որ այլ կերպ կլիներ։ Ես սխալվել եմ։ Որքա՜ն, որքա՜ն ուրախ եմ, որ սխալվել եմ։
Արտասուքը արտահայտում է թե՛ ուրախություն և թե՛ տրտմություն․ բայց այն արցունքները, որ վար էին հոսում Ռոզի այտերով, երբ նա, լուսամուտի առջև մտախոհ նստած, դեռևս անքթիթ նայում էր նույն ուղղությամբ, ավելի շատ վշտի արցունքներ էին, քան ուրախության։
==Երեսունյոթերորդ գլուխ==
Որտեղ ընթերցողը գուցե կնկատի մի հակասություն, որ հազվադեպ չի ամուսնական կյանքում
Միստր Բամբըլը, աղքատանոցի հյուրասենյակում նստած, աչքերը մտախոհ հառել էր բուխարիկի երկաթյա վանդակորմին, որտեղից, ամառ լինելու պատճառով, ոչ մի պայծառ բոց չէր արտացոլում, բացառությամբ արևի մի քանի դժգույն շողերի, որոնք անդրադարձվում էին՝ դիպչելով դրա սառը, փայլուն մակերեսին։ Առաստաղից կախված թղթյա ճանճաքաղը, ետ ու առաջ ճոճվելով, մերթ ընդ մերթ նրա ուշադրությունը հրավիրում էր այնտեղ, և մինչդեռ միջատները անփույթ վխտում էին խայտաբղետ ցանցի շուրջը, միստր Բամբըլը, թախծոտ մտածմունքների մեջ թաղված, խոր հառաչում էր։ Միստր Բամբըլը խորհրդածում էր․ գուցե միջատները մի ցավատանջ դեպք էին հիշեցրել նրա կյանքի անցյալից։
Միստր Բամբըլի տխուր տրամադրությունը, սակայն, միակ բանը չէ, որ կարող էր դիտողի հոգում հաճելի մելամաղձոտություն արթնացնել։ Չէին պակասում նաև նրա անձնավորության հետ սերտորեն կապված ուրիշ երևույթներ, որոնք հաստատում էին, թե ինչ֊որ մեծ փոփոխություն էր կատարվել նրա գործերի մեջ։ Ժանյակով երիզված վերարկուն և եռանկյունի գլխարկը․ որտե՞ղ էին դրանք։ Նա տակավին հագնում էր մինչև ծնկները հասնող տաբատ և գորշ բամբակյա գուլպաներ, որ ծածկում էին նրա սրունքների ներքևի մասը։ Բայց դա բոլորովին այն տաբատը չէր։ Վերարկուն լայնաքղանց էր և այդ տեսակետից նման էր մյուս վերարկուին, բայց որքա՜ն մեծ էր տարբերությունը։ Հզոր եռանկյունի գլխարկին փոխարինել էր մի անշուք բոլորակ գլխարկ։ Միստր Բամբըլը այլևս բիդըլ չէր։
Կյանքում կան դիրքի այնպիսի բարձրացումներ, որոնք, անկախ ավելի էական վարձատրություններից, հատուկ արժեք և պատիվ են ստանում այն վերարկուների ու բաճկոնների շնորհիվ, որ կցված են հիշյալ պաշտոններին։ Մարաջախտն ունի իր համազգեստը, եպիսկոպոսն իր մետաքսյա ղենջակը, փաստաբանն իր մետաքսյա պատմուճանը, բիդըլը իր եռանկյունի գլխարկը։ Զրկի՛ր եպիսկոպոսին իր ղենջակից կամ բիդըլին իր եռանկյունի գլխարկից ու ժանյակից և ի՞նչ կմնա տակը․ մարդիկ։ Սոսկ մարդիկ։ Արժանիքը, անգամ սրբությունը, հաճախ ավելի շուտ վերարկուին և բաճկոնին վերաբերող հարցեր են, քան ոմանք կարող են պատկերացնել։
Միստր Բամբըլը ամուսնացել էր միսիս Քորնիի հետ և նշանակվել էր աղքատանոցի կառավարիչ։ Այժմ իշխում էր մի ուրիշ բիդըլ։ Նրան էր փոխանցված եռանկյունի գլխարկը, ոսկեգույն ժանյակով երիզված վերարկուն և գավազանը։
― Վաղը լրանում է երկու ամիս այն օրվանից, որ այդ տեղի ունեցավ, ― ասաց միստր Բամբըլը հառաչելով։ ― Ասես մի դար է անցել։
Գուցե միստր Բամբըլը կամենում էր ասել, որ ութ շաբաթների այն կարճ ժամանակամիջոցի մեջ խտացված էր անսահման երջանկություն, բայց հառաչանքը չափազանց նշանակալից էր։
― Ես ինձ վաճառեցի՜, ― ասաց միստր Բամբըլը, հետապնդելով խորհրդածությունների նույն շարանը, ― ես ինձ վաճառեցի վեց թեյի գդալով, մի զույգ շաքարի ունելիով, մի կաթնամանով, փոքր քանակությամբ կիսամաշ կարասիներով և քսան ֆունտ հնչուն դրամով։ Ինձ շատ էժան գնահատեցի, չափազանց էժան։
― Էժա՛ն, ― հնչեց մի զիլ ձայն միստր Բամբըլի ականջին։ ― Քեզ համար ինչ գին էլ որ վճարվի, շատ կլիներ, իսկ ես չափազանց թանկ վճարեցի քեզ համար, վերևում աստված էլ վկա է այդ բանին։
Միստր Բամբըլը շուռ գալով տեսավ իր գեղեցիկ կողակցի երեսը։ Այդ արժանավոր լեդին թեև պարզ չէր հասկացել, թե ինչի շուրջ էին ամուսնու գանգատները, այնուամենայնիվ, վերոհիշյալ հանդիմանական խոսքերով հարձակվել էր նրա վրա։
― Միսիս Բա՜մբըլ, տիկի՜ն, ― ասաց միստր Բամբըլը զգացական խստությամբ։
― Ի՞նչ կա, ― գոչեց լեդին։
― Բարեհաճեցեք ինձ նայել, ― ասաց միստր Բամբըլը, աչքերը սևեռելով նրա վրա։ («Եթե նա դիմացավ այս հայացքին, ― ինքն իրեն ասաց միստր Բամբըլը, ― ապա էլ ոչ մի բան նրա համար սարսափելի չէ։ Չեմ հիշում որևէ դեպք, որ այս հայացքը ձախողված լինի աղքատների վերաբերմամբ։ Եթե հակառակը պատահի, ուրեմն իմ հեղինակությունը կորած է»)։
Գուցե փոքր֊ինչ լայն բացված աչքերը բավական էին թեթև սննդից անզոր դարձած ախքատներին սարսափեցնելու համար, կամ թերևս նախկին միսիս Քորնին հատկապես տոկունություն ուներ արծվային հայացքների դեմ, մենք այդ չգիտենք։ Հարցը կախված է յուրաքանչյուրի տեսակետից։ Իրողությունն այն է, սակայն, որ նա բոլորովին չընկրկեց միստր Բամբըլի խիստ հայացքի տակ և նույնիսկ մի քրքիջ արձակեց, որ կարծես թե կեղծ չէր։
Բոլորովին անսպասելի այս ձայնը լսելով, միստր Բամբըլը նախ չհավատաց իր ականջներին, ապա ապուշ կտրեց։ Բայց նա նորից թաղվեց խոր մտածմունքների մեջ և այդպես էլ մնաց իր տեղում, մինչև որ կողակցի ձայնը նորից գրավեց նրա ուշադրությունը և նա մեկ անգամ էլ սթափվեց։
― Ամբողջ օրը պետք է նստես այստեղ և խռմփացնե՞ս, ինչ է, ― հարցրեց միսիս Բամբըլը։
― Ես այստեղ կնստեմ այնքան ժամանակ, որքան այդ պատշաճ կհամարեմ, տիկի՛ն, ― պատասխան տվեց միստր Բամբըլը, ― և թեպետ չէի խռմփացնում, բայց կխռմփացնեմ, կհորանջեմ, կփռշտամ, կծիծաղեմ, կամ թե կարտասվեմ, երբ կամենամ։ Այդ իմ առանձնաշնորհումն է։
― Քո՞ առանձնաշնորհումը, ― հեգնեց միսիս Բամբըլը անբացատրելի արհամարհանքով։
― Ես այդ բառն արտասանեցի, տիկի՛ն, ― ասաց միստր Բամբըլը։ ― Տղամարդու առանձնաշնորհումը հրամայելն է։
― Իսկ կնո՞ջ առանձնաշնորհումը որն է, ― ճչաց հանգուցյալ միստր Քորնիի այրին։
― Հնազանդվել, տիկի՛ն, ― որոտաց միստր Բամբըլը, ― քո լուսահոգի դժբախտ ամուսինը պետք է այդ բանը քեզ սովորեցրած լիներ և, հավանաբար, այդ դեպքում նա ողջ կլիներ այժմ։ Երանի թե նա ողջ լիներ, խե՜ղճ մարդ։
Միսիս Բամբըլը, մի ակնթարթում տեսնելով, որ ճակատագրական րոպեն հասել էր, և մեկ կամ մյուս կողմից ճարտարությամբ իջեցված մի հարված անպայման վճռական ու եզրակացուցիչ կլիներ, հենց որ հանգուցյալի հասցեին եղած ակնարկությունը լսեց, իրեն գցեց մի աթոռի վրա և, բարձրագոչ աղաղակներով, որ միստր Բամբըլը մի անսիրտ գազան է, սկսեց ջղաձգորեն արտասվել։
Բայց արտասուքը անկարող էր միստր Բամբըլի սիրտը թափանցել, նրա սիրտը անջրանցիկ էր։ Թաղիքե գլխարկների նման, որոնք անձրևի տակ մնալով չեն փչանում, այլ ավելի լավ տեսք են ընդունում, նրա ջղերն ավելի ամրացան ու զորացան։ Միստր Բամբըլը հաճույք զգաց ու ոգևորվեց մանավանդ այն բանից, որ արտասուքը, լինելով տկարության նշան, լռելյայն ընդունումն էր իր հզորության, հետևաբար, նա մեծ բավականությամբ դիտեց իր բարի լեդիին և, քաջալերելով նրան, ասաց, թե կարող էր ուզածի չափ արտասվել, քանի որ, բժիշկների կարծիքով, այդ համարվում էր առողջությանը նպաստող մի վարժություն։
― Դա լայնացնում է թոքերը, լվանում է դեմքը, մարզում աչքերը և փափկացնում բնավորությունը, ― ասաց միստր Բամբըլը։ ― Հետևաբար, ինչքան կարող ես լա՛ց եղիր։
Այս զվարճախոսությունից հետո միստր Բամբըլը գլխարկը վերցրեց կախիչից, թեք դրեց գլխին, այն մարդու նման, որը գիտակցում է իր գերադասությունը, ձեռքերը խրեց գրպանները և բոլորովին ինքնագոհ տեսքով ուղղվեց դեպի դուռը։
Ուրեմն, նախկին միսիս Քորնին փորձել էր արցունքներով պաշտպանել իր թեզը, որովհետև դա ավելի հեշտ և նվազ տանջալի միջոց էր, քան ձեռքով հարվածելը․ բայց նա բոլորովին պատրաստ էր վերջին ձևը կիրառելու, ինչպես այդ բանում շուտով համոզվեց միստր Բամբըլը։
Որպես ապացույց դրան, միստր Բամբըլը մի խուլ շառաչ լսեց իր ականջին շատ մոտիկ, որից անմիջապես հետո գլխարկը թռավ սենյակի մյուս ծայրը։ Երբ այս նախապատրաստական միջոցառումը նրա գլուխը զրկեց ծածկից, ճարտար լեդին մի ձեռքով ամուր բռնեց նրա կոկորդից, իսկ մյուսով հարվածների ուժգին մի տարափ իջեցրեց այդ գլխի վրա։ Ապա պեսպիսության համար ճանկռեց նրա երեսը, փետեց մազերը և սահմանած լինելով այնքան պատիժ, որքան նա անհրաժեշտ համարեց տվայլ հանցանքի համար, աղքատանոցի մեծավորին գցեց գետնին և նրան ասպարեզ կարդաց խոսել իր առանձնաշնորհումի մասին, եթե կհամարձակվեր։
― Վե՛ր կաց, ― ասաց միսիս Բամբըլը հրամայական եղանակով, ― վե՛ր կաց և հեռացի՛ր այստեղից, եթե չես ուզում, որ ծայրահեղությունների դիմեմ։
Միստր բամբըլը շատ ողբալի տեսքով վեր կացավ, մտածելով, թե արդյոք ինչպիսի՞ ծայրահեղության մասին էր խոսքը, և գլխարկը հատակից վերցնելով՝ նայեց դեպի դուռը։
― Գնացի՞ր, ― հարցրեց միսիս Բամբըլը։
― Գնացի, սիրելի՛ս, գնացի, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը ավելի արագությամբ շարժվելով դեպի դուռը։ ― Ես մտադրություն չունեի․․․ Գնացի սիրելի՛ս։ Դու այնքան կատաղի ես, որ իսկապես․․․
Ճիշտ այդ միջոցին միսիս Բամբըլը, ընդհարման ժամանակ իրար խառնված գորգը կարգավորելու նպատակով, փութով առաջ եկավ։
Միստր Բամբըլը, վախենալով, որ նոր հարձակում է սկսվելու, առանց մտածելու կիսատ մնացած նախադասության մասին, նետի արագությամբ դուրս թռավ սենյակից, մարտադաշտը թողնելով նախկին միսիս Քորնիի լրիվ տրամադրությանը։
Միստր Բամբըլը և՛ անակնկալի էր եկած, և՛ պարտված էր։ Նրա բնավորության մեջ որոշակիորեն շեշտված էր ուրիշներին սպառնալիքով վախեցնելու գիծը, և նա մեծ հաճույք էր զգում ստոր անգթություններ գործադրելուց, հետևաբար (ավելորդ է ասել) նա վախկոտի մեկն էր։ Սրանով չենք ուզում թերագնահատել միստր Բամբըլի արժանիքները, որովհետև բազմաթիվ պաշտոնական անձնավորություններ, որ շատերի հիացմունքի և հարգանքի առարկան են դարձած, նույնանման տկարությունների զոհեր են։ Ակնարկությունը, արդարև, արված է ավլի շուտ նրա օգտին, և մեր նպատակն է ընթերցողի ուշադրությունը հրավիրել այն բանի վրա, թե նա իր պաշտոնին վայել ինչպիսի առավելություններով էր օժտված։
Բայց միստր Բամբըլի նվաստացման բաժակը տակավին չէր լցվել։ Աղքատանոցում մի փոքր շրջելով և կյանքում առաջին անգամ մտածելով, թե աղքատների համար սահմանված օրենքները իսկապես խիստ դաժան են, և իրենց կանացից բաժանվող ու նրանց ծխի խնամքին թողնող տղամարդիկ, հանուն արդարության, ոչ թե պատժվելու են, այլ իբրև տառապյալներ վարձատրվելու են, միստր Բամբըլը հասավ մի սենյակ, որտեղ իգական սեռի պատկանող աղքատներից մի քանիսը սովորաբար զբաղվում էին ծխի սպիտակեղենը լվալու գործով և որտեղից այժմ խոսակցության ձայներ էին լսվում։
― Հը՜մ, ― ամբողջ իր բնածին արժանապատվությունը կոչ անելով ասաց միստր Բամբըլը։ ― Գոնե այս կանայք դեռևս կհարգեն իմ առանձնաշնորհումը։ Հե՜յ, հե՜յ։ Այս ի՞նչ աղմուկ եք բարձրացրել, լկտինե՛ր։
Այս խոսքերով՝ միստր Բամբըլը դուռը բաց արեց և ներս մտավ դեմքի խիստ կատաղի և զայրացած արտահայտությամբ, բայց հանկարծ հանդիպելով իր կնոջ կերպարանքին, նա իսկույն կծկվեց և ընդունեց չափազանց խոնարհ տեսք։
― Սիրելի՜ս, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― չգիտեի, որ դու այստեղ ես։
― Չգիտեի՞ր, որ այստեղ եմ, ― կրկնեց միսիս Բամըլը։ ― Իսկ դու ի՞նչ գործ ունես այստեղ։
― Ինձ թվաց, որ նրանք շատախոսում են, սիրելի՛ս, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, ցրված հայացքով նայելով տաշտակի առաջ կանգնած երկու պառավներին, որոնք հիացած նայում էին աղքատանոցի մեծավորի նվաստացած դիրքին և կարծիքներ էին փոխանակում միմյանց հետ։
― Քեզ թվաց, որ նրանք շատախոսու՞մ են, ― ասաց միսիս Բամբըլը։ ― Քո ի՞նչ գործն է։
― Ը՛հ, սիրելիս․․․ ― թախանձեց միստր Բամբըլը զիջողաբար։
― Այո՛, քո ի՞նչ գործն է, ― նորից պնդեց միսիս Բամբըլը։
― Միանգամայն ճշմարիտ է, որ աղքատանոցի տեսչուհին դու ես, սիրելի՛ս, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― բայց մտածեցի, թե միգուցե այս րոպեին այստեղ չես լինի։
― Գիտե՞ս ինչ, միստր Բամբըլ, ― ասաց լեդին։ ― Մենք քո կողմից որևէ միջամտություն չենք ուզում։ Դու շատ մեծ մարմաջ ունես քեզ չվերաբերող գործերի մեջ քիթդ կոխելու, և օրվա բոլոր ժամերին այնքան հիմար բաներ ես անում, որ աղքատանոցի բնակիչները քեզ վրա ծիծաղում են, հենց որ մյուս կողմն ես շուռ գալիս։ Դե՛, շուտ հեռացիր այստեղից, իմացա՞ր։
Միստր Բամբըլը, մեծապես վիրավորվելով, որ աղքատանոցի պառավները ծիծաղում են իր վրա, մի պահ վարանեց։ Միսիս Բամբըլը, որի համբերությունը որևէ հապաղում չէր հանդուրժում, մի պղնձաման օճառաջուր վերցնելով և դուռը մատնանշելով՝ հրամայեց նրան անմիջապես հեռանալ, այլապես պարունակությունը կդատարկվեր նրա պարարտ մարմնի վրա։
Ի՞նչ կարող էր անել միստր Բամբըլը։ Նա վշտահար շուրջը նայեց և կամացուկ ծլկեց այդտեղից։ Մինչև դուռ հասնելը պառավների ցածրաձայն կչկչոցները փոխվեցին անզուսպ քրքիջների։ Միայն այս էր պակաս։ Նա խայտառակվել էր օտարների ներկայությամբ, կորցրել էր իր հեղինակությունն ու արժանապատվությունը նույնիսկ այս աղքատների առաջ։ Նա բիդըլի շքեղ և մեծասքանչ բարձրությունից ընկել էր նվաստացման ամենախոր վիհը և հանդես էր եկել կնոջ ձեռքում խաղալիք դարձած ամուսնու դերով։
― Եվ այս ամբողջը երկու ամսվա ընթացքում, ― ասաց միստր Բամբըլը մռայլված։ ― Երկո՜ւ ամիս։ Երկու ամիս առաջ ես ոչ միայն իմ անձի տերն էի, այլև բոլորի իշխանավորը, գոնե ծխական աղքատանոցի սահմաններում, իսկ հիմա՛․․․
Այդ արդեն անտաելի էր։ Միստր Բամբըլը ապտակեց այն տղային, որ բաց արեց դարպասը իր առջև (որովհետև մտքերի մեջ կորած՝ չէր նկատել, որ ելքի դուռն է հասել) և մտացիր դուրս եկավ փողոց։
Նա անցավ մի փողոցով, մտավ մի ուրիշը և միառժամանակ այդպես շրջելուց հետո նրա վշտի սաստկությունը փոքր֊ինչ մեղմացավ և, տրամադրությունը որոշ չափով փոխվելով, ծարավ զգաց։ Անցավ բազմաթիվ գինետներ և վերջապես կանգ առնելով մեկի առջև, որը գտնվում էր ինչ֊որ նրբանցքի մեջ, լուսամուտից մի հպանցիկ ակնարկ նետեց ներսը։ Բացի մեն֊մենակ նստած մի հաճախորդից, ոչ ոք չկար այնտեղ։ Այդ միջոցին սաստիկ անձրևելու պատճառով միստր Բամբըլը որոշեց ներս գնալ։ Վաճառասեղանի առջևով անցնելիս խմիչքի պատվեր տալով, նա ուղղվեց դեպի այն սենյակը, որ փողոցից տեսել էր։
Այն մարդը, որ նստած էր այնտեղ, բարձրահասակ էր ու թխադեմ և հագած էր լայն թիկնոց։ Նա օտարականի տեսք ուներ և դատելով նրա հյուծված տեսքից ու փոշեթաթախ հագուստներից, այնպես էր երևում, որ երկար էր ճամբորդել։ Օտարականը խեթ նայեց Բամբըլին և, ի պատասխան նրա բարևին, հազիվ բարեհաճեց գլխով անել։
Միստր Բամբըլը լռությամբ խմեց ջրախառն ջինը և սկսեց թերթը կարդալ մեծ շուքով ու հանդիսավորությամբ։
Այնպես պատահեց, սակայն, ― ինչպես այդ հաճախ պատահում է, երբ մարդիկ այդպիսի պայմաններում իրար են հանդիպում, ― միստր Բամբըլը իր մեջ զգաց օտարականին նայելու մի անդիմադրելի, բուռն ցանկություն։ Բայց ամեն անգամ, երբ այդ ցանկությանը գոհացում տալու համար նայում էր այն կողմը, նա աչքերը շփոթված հեռացնում էր, տեսնելով թե ինչպես օտարականն էլ ճիշտ այդ միջոցին գաղտագողի իրեն է նայում։ Միստր Բամբըլի շփոթությունը սաստկացավ օտարականի աչքերի տարօրինակ արտահայտության հետևանքով, աչքեր, որոնք սուր և փայլուն էին, բայց ստվերված կասկածի ու անվստահության այնպիսի արտահայտությամբ, որի նմանը միստր Բամբըլը կյանքում չէր տեսել և որը չափազանց խորշեցնող էր։
Երբ նրանք այդպես մի քանի անգամ իրենց հայացքները խաչաձևել էին, օտարականը խռպոտ ու խոր ձայնով լռությունը խզեց։
― Դուք ի՞նձ էիք որոնում, երբ գաղտագողի լուսամուտից ներս նայեցիք, ― ասաց նա։
― Ես այդպիսի բան չէի անում, եթե իհարկե, դուք միստր․․․ ― Այդտեղ միստր Բամբըլը հանկարծ կանգ առավ․ նա շատ էր ուզում օտարականի անունը իմանալ, և մտածեց, որ գուցե անհամբեր գտնվելով կհարկադրի անծանոթին այդ բացը լրացնել։
― Տեսնում եմ ինձ չէիք որոնում, ― ասաց օտարականը, հեգնական մի ժպիտ խաղացնելով շրթների վրա, ― այլապես իմ անունը կիմանայիք։ Դուք իմ անունը չգիտեք։ Ես ձեզ խորհուրդ կտայի չհարցնել այդ մասին։
― Իմ նպատակը չէ ձեզ որևէ վնաս հասցնել, երիտասա՛րդ, ― նկատեց միստր Բամբըլը վեհաշուք կերպով։
― Եվ ոչ էլ հասցրել եք, ― ասաց օտարականը։
Այս կարճատև զրույցից հետո դարձյալ լռություն տիրեց, որը դարձյալ խզվեց օտարականի կողմից։
― Կարծում եմ ես ձեզ ուրիշ անգամ էլ եմ տեսել, ― ասաց նա։ ― Այդ ժամանակ դուք տարբեր էիք հագնված․ ես ձեզ հանդիպել էի փողոցով անցնելիս, բայց և այնպես ճանաչեցի ձեզ։ Դուք մի ժամանակ այստեղ բիդըլի պաշտոն էիք վարում, այնպես չէ՞։
― Այո՛, ― զարմացած պատասխանեց միստր Բամբըլը, ― ծխական բիդըլի։
― Ճիշտ այդպես, ― հաստատեց մյուսը գլուխը թափահարելով։ ― Այդ կերպարանքով էլ տեսել էի ձեզ։ Իսկ այժմ ի՞նչ եք։
― Աղքատանոցի վերակացու, ― դանդաղ և տպավորիչ կերպով ասաց միստր Բամբըլը, կանխելու համար որևէ անվայել մտերմություն, որ օտարականը կարող էր իրեն թույլ տալ։ ― Աղքատանոցի վերակացու, երիտասա՛րդ։
― Անշուշտ, ինչպես միշտ, դուք դարձյալ ուշադիր եք դեպի ձեր անձնական շահերը, այնպես չէ՞, ― շարունակեց օտարականը թափանցող հայացքով նայելով միստր Բամբըլի աչքերի մեջ, երբ նա զարմացած բարձրացրեց գլուխը։ ― Կարող եք բոլորովին անվերապահ արտահայտվել, բարեկամս։ Ինչպես տեսնում եք, ես ձեզ բավականին լավ եմ ճանաչում։
― Ինձ թվում է, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, ձեռքերով աչքերը ստվերելով և բացահայտ շփոթվածությամբ ոտից գլուխ զննելով օտարականին, ― ամուսնացած մարդը, ինչպես և ամուրին, առիթը ներկայանալու դեպքում չպետք է դեմ լինի ազնվորեն վաստակված մի գրոշին։ Ծխական պաշտոնյաները այնքան էլ լավ չեն վարձատրվում, որպեսզի մերժեն որևէ փոքրիկ լրացուցիչ վարձատրություն, երբ այդ նրանց առաջարկվում է քաղաքավարի ու պատշաճ ձևով։
Օտարականը ժպտաց և գլուխը նորից թափահարեց, ասես կամենալով հասկացնել, որ չէր սխալվել իր ենթադրությունների մեջ, ապա սեղմեց զանգի կոճակը։
― Այս բաժակը նորից լցրե՛ք, ― ասաց նա, միստր Բամբըլի դատարկ ըմպանակը մեկնելով պանդոկապետին։ ― Թող թունդ և տաք լինի։ Ձեզ անշուշտ այդպես է դուր գալիս, այնպես չէ՞։
― Շատ թունդ հարկավոր չէ, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը՝նրբորեն հազալով։
― Դուք հասկանում եք, թե այդ ինչ է նշանակում, պանդոկապե՛տ, ― չորությամբ նկատեց օտարականը։
Պանդոկի տերը ժպտաց, անհետացավ և քիչ հետո վերադարձավ մի գինու բաժակով, որից գոլորշի էր բարձրանում։ Երբ միստր Բամբըլը բաժակի պարունակությունից մի ումպ կուլ տվեց աչքերը ջրակալեցին։
― Այժմ լսե՛ք ինձ, ― դուռ ու լաուսամուտ փակելուց հետո ասաց օտարականը։ ― Այսօր ես այստեղ եկա հատկապես ձեզ համար․ և այն դիպվածներից մեկի բերումով, որ սատանան երբեմն նետում է իր բարեկամների ճանապարհին, դուք ուղիղ այն սենյակը մտաք, որտեղ ես նստել էի և ձեր մասին էի մտածում։ Ինչ֊որ տեղեկություն է հարկավոր ինձ, և չնայած չնչին բան է իմ ուզածը, այնուամենայնիվ, ես այդ ձրիաբար չեմ պահանջում ձեզնից։ Նախ և առաջ վերցրեք սրանք։
Օտարականը խոսելիս սեղանի վրայով զգուշությամբ երկու ոսկի սահեցրեց դեպի իր զրուցակիցը, ասես չցանկանալով, որ դրանից առաջացած հնչյունները լսվեն դրսում։ Միստր Բամբըլը ոսկեդրամները ուշադիր զննեց և համոզվելով, որ կեղծ չեն, դրանք մեծ բավականությամբ բաճկոնի գրպանը դրեց։
― Այժմ մտքով տեղափոխվեցե՛ք դեպի անցյալը, ― շարունակեց մյուսը, ― մոտավորապես անցյալ ձմեռվանից տասներկու տարի առաջ։
― Երկար ժամանակ է, ― ասաց միստր Բամբըլը։ ― Շա՛տ լավ։ Տեղափոխվեցի։
― Գործողության վայրը՝ աղքատանոցը։
― Լա՛վ։
― Ժամանակը՝ գիշեր։
― Այո՛։
― Եվ վայրը՝ այն զզվելի խորշը, որտեղ դժբախտ պոռնիկները աշխարհ էին բերում իրենց այդքան հաճախ զլացված կյանքն ու առողջությունը, ծնունդ էին տալիս ճվճվան երեխաների, թողնելով դրանք ծխի խնամքին, իսկ իրենք, անեծք նրանց գլխին, իրենց ամոթանքը թաքցում էին գերեզմանոցում։
― Ծննդասենյակի մասին է խոսքը, երևի, ― ասաց միստր Բամբըլը, լրիվ չկարողանալով հետևել զրուցակցի հուզված նկարագրությանը։
― Այո՛, ասաց օտարականը, ― մի ինչ֊որ տղա ծնվեց այնտեղ։
― Շատ տղաներ ծնվեցին, ― նկատեց Բամբըլը՝ գլուխը հուսահատ թափահարելով։
― Մահը տանի այդ սատանի ճտերին, ― գոռաց օտարականը, ― ես նրանցից մեկի մասին եմ խոսում, համեստ երևույթով, դալկահար դեմքով մի տղայի մասին, որ աշակերտ էր ինչ֊որ դագաղագործի մոտ (երանի թե նա մի դագաղ էլ այդ լակոտի համար շինած լիներ և նրա մարմինը պարուրած լիներ մեջը), և որը, ինչպես ենթադրվում էր, այդտեղից Լոնդոն փախավ։
― Օ՜հ, Օլիվերի մասին է խոսքը։ Փոքրիկ Թվի՜սըտը, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― իհա՜րկե հիշում եմ նրան։ Նրանից ավելի կամակոր փոքրիկ գազան․․․
― Բավական է ինչքան բան գիտեմ նրա մասին, իմ ուզածը այդ չէ, ― ասաց օտարականը՝ ընդհատելով միստր Բամբըլին, երբ այդ արժանավոր ջենթլմենը պատրաստվում էր պատմել խեղճ Օլիվերի «բազմաթիվ անկարգությունների» մասին։ ― Ես ցանկանում եմ տեղեկություններ ստանալ մի ինչ֊որ կնոջ մասին, ― շարունակեց օտարականը։ ― Այն վհուկի մասին, որ խնամեց նրա մորը։ Որտե՞ղ է նա։
― Որտեղ է նա՞, ― ասաց միստր Բամբըլը, որը խմիչքի ազդեցության տակ սրախոս էր դարձել։ Դժվար է ասել, թե այժմ նա որտեղ է։ Այնտեղ, ուր նա գնացել է, դայակություն գոյություն չունի, հետևաբար, երևի այժմ գործազուրկ է։
― Ի՞նչ ես ուզում ասել, ― խստորեն հարցրեց օտարականը։
― Ուզում եմ ասել, որ նա մահացավ անցյալ ձմեռ, ― ասաց միստր Բամբըլը։
Այս տեղեկությունից հետո օտարականը սևեռուն նայեց միստր Բամբըլին, և թեպետ բավական երկար ժամանակ աչքերը չհեռացրեց նրանից, այնուամենայնիվ, նրա հայացքը աստիճանաբար դարձավ բութ ու մտացիր, և թվում էր, թե նա կորավ մտքերի մեջ։ Որոշ ժամանակ այսպես երկմտելուց հետո, չիմանալով հուսադրվե՞լ, թե հիասթափվել այս տեղեկությունից, նա վերջապես ավելի ազատորեն շնչեց և աչքերը հառելով այլ ուղղությամբ՝ ասաց, թե դա այնքան էլ կարևոր հարց չէր։ Ապա վեր կացավ և պատրաստվեց մեկնելու։
Բայց միստր Բամբըլը բավականաչափ խորամանկ էր։ Նա անմիջապես կռահեց, որ իր խոսակցի տրամադրության տակ գտնվող ինչ֊որ գաղտնիք կարող էր շահաբեր լինել։ Առանց լուրջ հիմքի չէր, որ նա այդքան լավ էր հիշում այդ գիշերը, երբ պառավ Սելլին մահացավ։ Այդ միևնույն օրը նա միսիս Քորնիին ամուսնություն էր առաջարկել, և չնայած լեդին իրեն երբեք մասնակից չէր արել գաղտնիքին, որի միակ կենդանի վկան ինքն էր, այնուամենայնիվ, արժանավոր ջենթլմենը բավականին բաներ էր լսել եզրակացնելու համար, որ դա Օլիվեր Թվիստի մորը խնամող քրոջ հետ սերտորեն կապված մի հարց էր։ Իսկույն վերհիշելով այս պարագան, նա խորհրդավոր կերպով տեղեկացրեց օտարականին, որ այդ պառավ վհուկի մահից անմիջապես առաջ մի ինչ֊որ կին նրա հետ առանձին տեսակցել էր, և ինքը պատճառներ ուներ ենթադրելու, թե այդ կինը կարող էր որոշ չափով լույս սփռել իր հետապնդած հարցի վրա։
― Ի՞նչպես կարող եմ գտնել նրան, ― ասաց օտարականը հանկարծ ցնցվելով և բացահայտորեն ցույց տալով, որ իր բոլոր երկյուղները (ինչից էլ որ դրանք բխում էին) նորից պատել են իրեն այդ տեղեկության պատճառով։
― Միայն իմ միջոցով, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը։
― Ե՞րբ, ― տագնապով հարցրեց օտարականը։
― Վաղը, ― ասաց միստր Բամբըլը։
― Երեկոյան ժամը իննին, ― ասաց օտարականը, գրպանից մի կտոր թուղթ հանելով և գետի եզրին գտնվող ինչ֊որ խորհրդավոր հասցե գրելով։ Գրելիս նրա մատները դողում էին, որը պարզ ցույց էր տալիս, թե նա վրդովված էր։ ― Երեկոյան ժամը իննին նրան կբերեք այնտեղ։ Կարիք չկա ասելու, որ գաղտնապահ լինեք։ Ձեր շահն է այդպես պահանջում։
Ապա խմիչքի արժեքը վճարելուց հետո օտարականը իր զրուցակցին ընկերակցեց մինչև դուռը և, չորությամբ ակնարկելով, որ իրենց ճանապարհները բաժանվում են, նորից շեշտեց հաջորդ երեկոյան կայանալիք տեսակցության ժամը և գնաց։
Ծխական պաշտոնյան թուղթը աչքի անցկացնելով, նկատեց, որ հասցեն անանուն էր։ Օտարականը տակավին շատ չէր հեռացել, ուստի շտապեց նրա հետևից, որ իմանա այդ մասին։
― Ի՞նչ եք ուզում, ― գոռաց մարդը ընդոստ ետ դառնալով, երբ Բամբըլը թեթևակի հպվեց նրա թևին։ ― Դուք հետևո՜ւմ եք ինձ։
― Միայն մի հարց տալու համար, ― ասաց մյուսը մատնացույց անելով։ ― Հասցեատիրոջ անունը ի՞նչ է։
― Մոնքս, ― կտրուկ պատասխանեց մարդը և շտապ հեռացավ։
==Երեսունութերորդ գլուխ==
Որտեղ պատմվում է այն մասին, թե ինչ տեղի ունեցավ միստր և միսիս Բամբըլի ու միստր Մոնքսի միջև նրանց գիշերային տեսակցության ժամանակ
Ծանր, հեղձուցիչ, մռայլ ամառային երեկո էր։ Ամպերը, որ թանձր շոգու զանգվածի վերածված՝ ամբողջ օրը սպառնագին կախվել էին երկրի վրա, սկսեցին վարար շիթերով թափվել, երբ միստր ու միսիս Բամբըլները գյուղաքաղաքի կենտրոնական փողոցից թեքվելով՝ ուղղվեցին դեպի մոտավորապես մեկ ու կես մղոն հեռավորության վրա գտնվող մի թաղամաս, որն իրենից ներկայացնում էր ցաքուցրիվ և ավերակ տների մի փոքրիկ գաղութ՝ կառուցված գետը եզերող ցածր ու վատառողջ ճահճի վրա։
Երկուսն էլ փաթաթված էիմ հնամաշ հանդերձանքի մեջ, որը հավանաբար ծառայում էր թե՛ անձրևից պաշտպանվելու և՛ թե իրենց վրա ուշադրություն չհրավիրելու կրկնակի նպատակին։ Ամուսնու ձեռքում կար մի լապտեր, որ դեռ վառված չէր։ Նա գնում էր մի քանի քայլ առջևից, ասես հնարավորություն տալով կնոջը իր ծանր հետքերով անցնելու, քանի որ ճանապարհը ցեխոտ էր։ Նրանք լուռ էին։ Միստր Բամբըլը երբեմն դանդաղեցնում էր քայլերը և ետ էր նայում, կարծես վստահ լինելու համար, թե իր կողակիցը գալի՞ս է հետևից։ Տեսնելով, որ կինը կրնկակաոխ հետևում է իրեն, նա կրկնապատկված արագությմաբ ընթանում էր առաջ։
Այն վայրը, դեպի ուր ուղղված էին նրանց քայլերը, շատ վաղուց ճանաչված էր որպես հայտնի սրիկաների բնակատեղի, որի բնակիչները օրինավոր աշխատանքով ապրելու դիմակի տակ, հիմանկանում զբաղվում էին ավարով ու ոճրագործությամբ։ Ողորմելի հյուղակների մի հավաքածու էր դա։ Տների մի մասը սարքված էր հում աղյուսներից, մյուս մասը՝ նավի փտած գերաններով և անխնամ ու խառնիճաղանջ ցրիվ էին եկած գետեզերքից ընդամենը մի քանի ոտք դեպի խորքը։ Այստեղ ու այնտեղ ընկած էին թիեր, պարանի կծիկներ, խորտակված ու ցեխի մեջ խրված նավակներ, և այդ ամենը առաջին հայացքից այն տպավորությունն էր թողնում, թե այս թշվառ հյուղակների բնակիչները զբաղվում են գետի հետ կապված որևէ գործով, բայց մի ակնարկ այդ առարկաների քայքայված ու անգործածելի վիճակի վրա հեշտությամբ մտածել կտար որևէ անցորդի, թե դրանք այնտեղ ցուցադրված են ավելի շուտ երևույթները փրկելու, քան իրոք գործածության մեջ լինելու պատճառով։
Այս խրճիթների կենտրոնում, հենց գետի եզրին, որտեղ վերևի հարկերը կախվում էին ջրի վրա, կար մի շինություն, որ նախկինում ինչ֊որ գործարան էր եղել։ Գուցե ժամանակին այդ գործարանը աշխատանք էր հայթայթել շրջակայքում գտնվող հյուղակների բնակիչներին։ Բայց այն վաղուց ավերակ էր դարձել։ Առնետը, որդը և խոնավությունը փտեցրել և թուլացրել էին այն փայտյա սյուները, որոնց վրա կանգնած էր գործարանը։ Շենքի մեծ մասը արդեն խրվել էր ջրի մեջ, մինչդեռ մնացածը, երերալով և թեքվելով գետի մթին հոսանքի վրա, ասես հարմար առիթի էր սպասում իր վաղեմի ընկերոջը հետևելու և իրեն էլ ենթարկելու նույն բախտին։
Ահա այս ավերակ շենքի առաջ էր, որ արժանավոր զույգը կանգ առավ, երբ հեռավոր որոտման առաջին դղրդյունը արձագանք տվեց օդում և անձրևն սկսեց ահավոր սաստկությամբ թափվել։
― Այդ վայրը մոտավորապես այս շրջակայքում պետք է լինի, ձեռքում բռնած թղթի կտորին նայելով ասաց Բամբըլը։
― Ո՞վ եք, ― լսվեց մի ձայն վերևից։
Միստր Բամբըլը ձայնի ուղղությամբ գլուխը բարձրացրեց և նկատեց մի մարդու, որը երկրորդ հարկում գտնվող ինչ֊որ դռնից մարմինը կիսով չափ դուրս էր հանել։
― Հանգիստ սպասե՛ք մի րոպե, ― լսվեց նույն ձայնը, ― ես այս րոպեիս կգամ։ ― Եվ գլուխը անհետացավ, ու դուռը փակվեց։
― Ա՞յդ էր այն մարդը, ― հարցրեց միստր Բամբըլին քնքուշ լեդին։
Միստր Բամբըլը գլուխը դրականապես շարժեց։
― Ուրեմն, հիշի՛ր այն ամենը ինչ ասել եմ քեզ, ― շշնջաց տեսչուհին, ― և խոսի՛ր որքան հնարավոր է քիչ, այլապես մեզ իսկույն կմատնես։
Շենքի տեսքը միստր Բամբըլի սրտում ասես կասկած էր առաջացրել, և նա դեմքի ողբալի արտահայտությամբ դիտելով այդ, ըստ երևույթին պատրաստվում էր այս գործից ձեռք քաշելու մաին իր հեղինակավոր կարծիքը հայտնել, երբ Մոնքսը հանկարծ բաց արեց մի փոքրիկ դուռ, որի մոտ կանգնած էին, և նրանց ներս հրավիրեց։
― Մտե՛ք, ― անհամբերությամբ գոռաց նա ոտքը գետնին հարվածելով։ ― Ի՞նչ եք ինձ այստեղ պահում։
Կինը, որ սկզբում վարանել էր, քաջաբար ներս մտավ առանց լրացուցիչ հրավերի։ Միստր Բամբըլը, անհարմար զգալով կամ վախենալով ետ մնալ, հետևեց նրան։ Սակայն բացահայտ երևում էր, որ իրեն վատ էր զգում, և նախկին վեհաշուք տեսքից, որը նրա նկարագրի հատկանիշն էր հանդիսանում, համարյա ոչինչ չէր մնացել։
― Ո՞ր գրողի ծոցի համար այդպես շտապեցիք անձրևի տակ, ― դռան փականքը ամրացնելուց հետո շուռ գալով և խոսքը Բամբըլին ուղղելով՝ ասաց Մոնքսը։
― Մենք, մենք միայն հովանում էինք, ― երկչոտությամբ շուրջը նայելով՝ կակազեց Բամբըլը։
― Հովանո՜ւմ էիք, ― գոռաց Մոնքսը։ ― Բոլոր անձրևները, որ թափվել են կամ թափվելու են երկնքից, չեն կարող հանգցնել այն դժոխային կրակը, որ վառվում է մարդու մեջ։ Ձեզ այնքան էլ հեշտ չի լինի հովանալ․ այդպիսի բան չմտածեք։
Այս սիրալիր խոսակցությունից հետո Մոնքսը հանկարծակի շուռ եկավ և այնպես սևեռուն նայեց տեսչուհուն, որ նույնիսկ այդ անվեհեր լեդին հաղթահարվեց նրա թափանցող հայացքից և աչքերը խոնարհեց գետին։
― Սա է այն կինը, այդպե՞ս է, ― հարցրեց Մոնքսը։
― Հը՜մ, այդ է, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, հիշելով իր կնոջ նախազգուշացումը։
― Երևի դուք կարծում եք, որ կանայք երբեք չեն կարող գաղտնիք պահել, հա՞, ― ընդհատեց տեսչուհին, փոխադարձելով Մոնքսի խուզարկու հայացքը։
― Ես գիտեմ, որ նրանք մի գաղտնիք լավ են պահում, քանի դեռ չի հայտնաբերվել։
― Այդ ո՞րն է, ― հարցրեց տեսչուհին։
― Իրենց պատվի կորուստը, ― պատասխանեց Մոնքսը։ ― Հետևաբար, նույն օրենքի հիման վրա, եթե մի կին մեղսակից է ինչ֊որ գաղտնիքի, որը նրան կարող է կախաղան բարձրացնել կամ աքսորավայր ուղարկել, ապա ես ամենևին երկյուղ չունեմ, թե նա որևէ մեկին կարող է բանալ այդ գաղտնիքը։ Հականո՞ւմ եք, տիրուհի։
― Ո՛չ, չեմ հասկանում, ― պատասխանեց տեսչուհին՝ փոքր֊ինչ կարմրելով։
― Իհարկե չեք հասկանա, ― ասաց Մոնքսը։ ― Ինչպե՞ս կարող եք հասկանալ։
Մարդը իր երկու զրուցակիցներին նայեց՝ թեթև մի ժպիտ խաղացնելով խոժոռ դեմքի վրա, ապա դարձյալ նշանացի հասկացնելով, որ հետևեն իրեն, շտապ գնաց սենյակի մյուս ծայրը, որը բավական ընդարձակ էր, բայց ուներ ցածր առաստաղ։ Նա պատրաստվում էր բարձրանալ ինչ֊որ ցից աստիճաններով կամ ավելի շուտ մի ելարանով, որն առաջնորդում էր դեպի վերևի հարկում գտնվող պահեստի ուրիշ սենյակները, երբ կայծակը փայլատակեց բացվածքից ներս, և ամպերը այնպես ուժգին որոտացին, որ խարխուլ շենքը հիմնովին ցնցվեց։
― Լսեցե՜ք, ― գոչեց նա կծկվելով, ― լսեցե՜ք, թե ինչպես է դղրդում ու շառաչում, ասես հազարավոր քարանձավների մեջ թաքնված սատանաների դիվային ձայների արձագանքը լինի։ Ես խորշում եմ այդ ձայնից։
Նա մի պահ լուռ մնաց․ երբ ձեռքերը երեսից հանկարծակի հեռացրեց, սաստիկ շփոթված միստր Բամբըլը տեսավ, որ նրա դեմքը խիստ ծամածռված ու գունատ էր։
― Այս նոպաները երբեմն համակում են ինձ, ― ասաց Մոնքսը, նկատելով նրա ահաբեկված տեսքը, ― և հաճախ որոտն էլ է վատ ներգործում վրաս, բայց ուշադրություն մի՛ դարձրեք, հիմա արդեն լավ եմ զգում։
Այս խոսքերով նա վեր բարձրացավ ելարանով և շտապ փակեց սենյակի լուսամուտի փեղկերը։ Ապա առաստաղի հաստ գերանների մեկի միջով անցկացված պարանը քաշելով՝ ցած բերեց մի լապտեր, որ ամրացված էր պարանի ծայրին․ լապտերի աղոտ լույսը երևան հանեց դրա տակ դրված մի սեղան և երեք աթոռ։
― Այժմ, ― ասաց Մոնքսը, երբ երեքն էլ նստել էին, ― որքան շուտ անցնենք գործի, այնքան լավ բոլորիս համար։ Այս կինը գիտե, թե ինչի մասին է խոսքը, այնպես չէ՞։
Հարցը ուղղված էր միստր Բամբըլին, բայց կինը, կանխելով իր ամուսնուն, ասաց, թե ամեն ինչից տեղյակ է։
― Նա ճի՞շտ է ասում, որ դուք այդ վհուկի մոտ եք եղել այն գիշերը, երբ նա մահացել է, և որ նա ձեզ ինչ֊որ բան է ասել․․․
― Այն տղայի մոր մասին, որի անունը դուք տվել եք, ― պատասխանեց տեսչուհին ընդմիջելով նրան։ ― Այո՛։
― Առաջին հարցը այն է, թե նրա տվածը ինչպիսի տեղեկություն է, ― ասաց Մոնքսը։
― Դա երկրորդ հարցն է, ― կշռադատելով նկատեց կինը։ ― Առաջինը այն է, թե այդ տեղեկությունը ինչքան արժի։
― Ո՞ր սատանան կարող է ասել այդ, առանց իմանալու, թե ձեր հաղորդածը ինչպիսի տեղեկություն է, ― ասաց Մոնքսը։
― Ես համոզված եմ, որ դուք միակն եք, որ կարող եք ասել այդ, ― պատասխանեց միսիս Բամբըլը, որը, ինչպես իր լծակիցը անձամբ տեսավ, շատ սրտոտ էր։
― Հը՛մ, ― ասաց Մոնքսը նշանակալից ձևով, ― միգուցե դրանով կարելի է դրամ շահել, հը՞։
― Միգուցե, ― զսպվածությամբ պատասխանեց մյուսը։
― Նրանից վերցրել են ինչ֊որ բան, ինչ֊որ բան, որ նա կրում էր իր վրա։ Մի ինչ֊որ թանկագին բան, որ․․․
― Լավ կլիներ նախ գինը որոշեիք, ― ընդհատեց միսիս Բամբըլը։ ― Այն մի քանի բառերը, որ ասացիք, բավական են հավաստիացնելու, որ դուք հենց այն մարդն եք, որի հետ ես պետք է խոսեմ։
Միստր Բամբըլը, որը հարցի էությունից ոչինչ չգիտեր, բացի ժամանակին իմացած որոշ տարտամ բաներից, ապշությամբ մերթ իր կնոջն էր նայում և մերթ Մոնքին, զրույցն ունկնդրելով վիզը երկարած դեպի առաջ և աչքերը լայն բացած, որոնք զարմանքից ասես դուրս էին թռչելու ակնակապիճներից, երբ վերջինս խստորեն հարցրեց, թե ինչ գումար էր պահանջում գաղտնիքի բացահայտման համար։
― Ւսկ դուք ինչքա՞ն եք գնահատում, ― հարցրեց կինը նույն զսպվածությամբ։
― Գուցե ոչինչ, գուցե և քսան ֆունտ, ― պատասխանեց Մոնքսը։ ― Ասացեք՝ ո՞րը դրանցից։
― Ավելացրե՛ք ևս հինգ ֆունտ ձեր առաջարկած գումարին, տվե՛ք ինձ քսանհինգ ֆունտ ոսկեդրամ, ― ասաց կինը, ― և ես կպատմեմ ձեզ բոլորը, ինչ որ գիտեմ, այլապես ոչ մի խոսք չեմ ասի։
― Քսանհինգ ֆո՛ւնտ, ― բացականչեց Մոնքսը՝ ետ քաշվելով։
― Կարծեմ պարզ ասացի, ― պատասխանեց միսիս Բամբըլը։ ― Այնքան էլ մեծ գումար չէ։
― Մեծ գումար չէ՛․ և այն էլ մի չնչին գաղտնիքի համար, որ գուցե ասվելուց հետո ոչ մի արժեք չներկայացնի, ― անհանբերությանբ գոչեց Մոնքսը, և որը ավելի քան տասներկու տարի թաղված է եղել։
― Այդպիսի նյութերը լավ են պահպանվում և ընտիր գինու նման հաճախ իրենց արժեքը կրկնապատկում են, ― պատասխանեց տեսչուհին պահելով այն անվեհեր անտարբերությունը, որ ընդունել էր։ ― Իսկ գալուն թաղված մնալուն, ապա կան այնպիսի բաներ, որոնք թաղված են մնում տասներկու հազար կամ, մենք ի՞նչ գիտենք, գուցե և տասներկու միլիոն տարի, բայց որոնք վերջապես զարմանալի պատմություններ են բացահայտում։
― Իսկ եթե վճարելուց հետո գտնեմ, որ ձեր տված տեղեկությունը ոչինչ չարժե՞, ― հարցրեց Մոնքսը վարանելով։
― Դուք շատ հեշտությամբ կարող եք ետ վերցնել, ― պատասխանեց տեսչուհին։ ― Ես մի մենակ և անպաշտպան կին եմ այստեղ։
― Ինչո՞ւ մենակ, սիրելի՛ս, և ինչո՞ւ անպաշտպան, ― վախից դողդողացող ձայնով վրա բերեց միստր Բամբըլը։ ― Չէ՞ որ քո կողքին ես եմ կանգնած, սիրելի՛ս։ Եվ, բացի այդ, բացի այդ, ― ատամները կափկափելով ասաց միստր Բամբըլը, ― միստր Մոնքսը մի շատ կարգին ջենթլմեն է, և նա իրեն թույլ չի տա ծխական անձնավորությունների վրա բռնություն գործադրելու։ Միստր Մոնքսը գիտե, որ ես երիտասարդ չեմ, սիրելի՛ս, նաև գիտե, որ ես, այսպես ասած, մի քիչ էլ թառամած եմ, բայց նա լսած կլինի, միստր Մոնքսը անշուշտ լսած կլինի, սիրելի՛ս, որ ես շատ բացառիկ ուժ և վճռականություն ունեցող մարդ եմ, եթե մի անգամ գրգռվեցի, էլ ինձ զսպել հնարավոր չէ։ Մի աննշան գրգիռ, և պրծավ․ ահա բոլորը։
Միստր Բամբըլը խոսելիս խղճուկ փորձ արեց իր լապտերը սպառնագին վճռականությամբ բռնելու, բայց դեմքի ահաբեկված արտահայտությունը բացահայտորեն ցույց տվեց, թե որքան վախկոտ մարդ էր նա, իհարկե, այլ բան է, եթե հարցը վերաբերեր աղքատանոցի աղքատներին և կամ այնպիսի անձնավորությունների, որոնք հատկապես դաստիարակված են նման սպառնալիքներ հանդուրժելու համար։
― Դու հիմարի մեկն ես, ― ասաց միսիս Բամբըլը որպես պատասխան, ― և լավ կանեիր, եթե լեզուդ քեզ քաշեիր։
― Ավելի լավ կաներ, եթե կտրեր այն՝ նախքան այստեղ գալը, քանի որ չի կարող ավելի ցածր ձայնով խոսել, ― ասաց Մոնքսը խոժոռվելով։ ― Այդպես ուրեմն, նա ձեր ամուսինն է, հա՞։
― Նա՞, իմ ամուսինը, ― ժպտաց տեսչուհին խուսափելով պատասխանից։
― Ես այդպես էլ ենթադրեցի, երբ եկաք, ― շարունակեց Մոնքսը, նկատելով, թե ինչպես լեդին խոսելով բարկությամբ նայեց իր ամուսնուն։ ― Դա ինձ համար ավելի ձեռնտու է, որովհետև շատ ավելի ապահով է գործ ունենալ երկու մարդկանց հետ, որոնք մի կամք ունեն։ Որպեսզի դուք համոզվեք, թե ես որքան լուրջ եմ խոսում, ահավասիկ։
Նա ձեռքը խրեց գրպանը, այնտեղից հանեց մի կտավե տոպրակ և սեղանի վրա քսանհինգ հատ ոսկեդրամ հաշվելով ՝ հրեց դեպի կինը։
― Վերցրե՛ք, ― ասաց նա, ― վերցրեք, իսկ երբ այս անիծյալ որոտը, որ սպառնում է պայթել տան կտուրին, վերջանա, մենք կլսենք ձեր պատմությունը։
Որոտը, որ ենթադրվածից շատ ավելի մոտիկ պայթեց, ասես փշրվելով իրենց գլխների վրա, հանդարտվեց։ Մոնքսը գլուխը սեղանից վեր բարձրացրեց և կնոջ պատմությունը ունկնդրելու համար թեքվեց դեպի առաջ։ Երեքի դեմքերը համարյա հպվեցին իրար, որպեսզի կնոջ շշուկով ասված բառերը լավ լսեին։ Առաստաղից կախ տրված լապտերի հիվանդագին շողերը սաստկացնում էին նրանց դեմքի գունատությունն ու այնտեղ ուրվագծված տագնապալի արտահայտությունը, իսկ շրջապատի թանձր ու մռայլ ստվերները ահռելի տեսք էին տալիս նրանց դիմագծերին։
― Երբ այն կինը, որին մենք կոչում էինք պառավ Սելլի, մահացավ, ― սկսեց տեսչուհին, նա և ես մենակ էինք։
― Ուրիշ որևէ մեկը չկա՞ր ձեզ մոտ, ― հարցրեց Մոնքսը միևնույն խոր շշուկով, ― որևէ հիվանդ մի թշվառական կամ որևէ ապուշ մի այլ անկողնում։ Վերջապես որևէ մեկը, որ կարող էր լսել և հավանաբար հասկանալ ձեր ասածները։
― Ոչ մի ուրիշ էակ, ― պատասխանեց կինը, ― մենք մենակ էինք։ Ես մեն֊մենակ կանգնել էի դիակի մոտ, երբ մահը տարավ նրան։
― Լա՛վ, ― ասաց Մոնքսը, ուշադիր նայելով նրան։ ― Շարունակեցե՛ք։
― Նա խոսեց ինչ֊որ մանկահասակ կնոջ մասին, ― ասաց տեսչուհին, ― որը մի քանի տարի առաջ ծնունդ էր տվել մի երեխայի, ոչ միայն այդ նույն սենյակում, այլ և հենց այդ միևնույն անկողնում, որտեղ նա մահամերձ պառկած էր այդ ժամանակ։
― Աա՜, ― գոչեց Մոնքսը՝ դողացող շրթներով և ուսի վրայից ետ նայելով։ ― Նզո՜վք։ Ահա թե ինչպես են գաղտնիքները հայտնաբերվում։
― Այդ այն երեխան էր, որի մասին դու անցյալ երեկո խոսեցիր, ― ասաց տեսչուհին, գլխով անտարբեր կերպով ամուսնուն ակնարկելով, ― իսկ մայրը այն կինն էր, որին այդ հիվանդապահ քույրը կողոպտել էր։
― Նախքան մեռնե՞լը, ― հարցրեց Մոնքսը։
― Մեռնելուց հետո, ― պատասխանեց կինը՝ համարյա սարսռալով։ ― Դիակը դեռևս չսառած նա գողացել էր այն միակ բանը, որ երեխայի մայրը իր վերջին շնչում խնդրել էր նրանից ապահով պահել ի սեր երեխայի։
― Եվ նա վաճառե՞ց այդ, ― հուսահատությունից իրեն կորցրած գոչեց Մոնքսը։ ― Մի՞թե վաճառեց։ Որտե՞ղ։ Ե՞րբ։ Ո՞ւմ։ Որքան ժամանակ առաջ։
― Մեծ դժվարությամբ հազիվ այսքանն ասելուց հետո նա ընկավ բարձին ու մահացավ, ― ասաց տեսչուհին։
― Ուրիշ բան չասա՞ց, ― գոռաց Մոնքսը այնպիսի ձայնով, որ զսպված լինելու պատճառով ավելի կատաղի հնչեց։ ― Սո՜ւտ է։ Ես թույլ չեմ տա, որ ինձ ձեռ առնեք։ Նա ավելին ասած կլինի։ Երկուսիդ էլ կխեղդեմ, մինչև չիմանամ, թե ուրիշ էլ ինչ է ասել։
― Էլ ոչ մի բառ չարտասանեց, ― ասաց կինը, այդ տարօրինակ մարդու գործադրած ճնշման դեմ բոլորովին անայլայլ (մի բան, որ չէր կարելի ասել միստր Բամբըլի վերաբերմամբ), բայց իմ շրջազգեստը ամուր բռնեց մի ձեռքով, որը կիսով չափ փակված էր, և երբ տեսնելով, որ նա մեռած է, ձեռքը մի կերպ հեռացրի քղանցքիցս, տեսա, բռի մեջ մի կեղտոտ թղթի կտոր կա։
― Որը պարունակում էր․․․ ― ընդհատեց Մոնքսը վիզը ձգելով դեպի առաջ։
― Ոչ մի բան, ― պատասխանեց կինը, ― բացի գրավառուի ինչ֊որ ստացականից։
― Ի՞նչ բանի համար, ― հարցրեց Մոնքսը։
― Համբերեցե՛ք, երբ ժամանակը գա կպատմեմ, ― ասաց կինը։ ― Ենթադրում եմ, որ նա զարդեղենը որոշ ժամանակ պահել է իր մոտ, հուսալով, թե գուցե առիթը կներկայանա ավելի լավ նպատակի համար օգտագործելու, և այնուհետև դրել է գրավառուի մոտ։ Զարդեղենը ձեռքից բաց չթողնելու համար նա իր փոխ առած գումարի տոկոսը տարիներ շարունակ դժվարությամբ ու մեծ զրկանքներով վճարել է, որպեսզի հարկ լինելու դեպքում իսկույն կարողանա ետ վերցնել։ Սակայն, իր ծրագրերին հակառակ, դա ոչնչի պետք չի եկել, և ինչպես պատմեցի, նա մահացավ ճմլված ու պատառոտված թղթի կտորը ձեռքին։ Երկու օրից ժամկետը լրանում էր․ ես նույնպես մտածեցի, որ գուցե մի օր որևէ բանի պետք կգա, ուստի գրավականը տալով՝ իրը վերցրի։
― Որտե՞ղ է այդ իրը հիմա, ― անմիջապես հարցրեց Մոնքսը։
― Այստեղ, ― պատասխանեց կինը։ ― Եվ կարծես ուրախացած դրանից ազատվելու համար, շտապով սեղանի վրա գցեց նուրբ կաշվից պատրաստված մի փոքրիկ քսակ, հազիվ մի ֆրանսիական ժամացույցի չափսի։ Մոնքսը դողդողացող ձեռքերով հափշտակեց և իսկույն բաց արեց։ Քսակի մեջ կար ոսկյա մի փոքրիկ մեդալիոն, որի մեջ դրված էին երկու գիսակ և մի պարզ, ոսկյա ամուսնական մատանի։
― Մատանու ներսի կողմը փորագրված է «Ագնես» բառը, ― ասաց կինը։ ― Ազգանվան տեղը բաց է թողնված․ ապա հետևում է տարեթիվը, որը երեխայի ծննդից մի տարի առաջ է։ Այդ մեկը ես ստուգել եմ։
― Եվ ա՞յդ է բոլորը, ― հարցրեց Մոնքսը, փոքրիկ ծրարի պարունակությունը ուշադիր ու մանրազնին քննելուց հետո։
― Բոլորը, ― պատասխանեց կինը։
Միստր Բամբըլը խոր շունչ քաշեց, ասես նրա ուսերից մի բեռ էր գլորվել, որ պատմությունը վերջացել էր և քսանհինգ ֆունտը վերադարձնելու մասին ոչ մի հիշատակություն չկար։ Սրտապնդվելով, նա դեմքից սրբեց քրտինքը, որ ամբողջ զրույցի ընթացքում առատորեն հոսել էր քթի վրայից։
― Պատմության մասին, բացի իմ ենթադրություններից, ոչինչ չգիտեմ, ― կարճ լռությունից հետո խոսքը Մոնքսին ուղղելով ասաց տեսչուհին, ― և ոչինչ էլ իմանալ չեմ ցանկանում, որովհետև այդպես ավելի ապահով է։ Միայն թույլ տվեք ձեզ երկու հարց տալ։
― Կարող եք, ― որոշ զարմանք արտահայտելով ասաց Մոնքսը, ― բայց ես կպատասխանեմ այդ հարցերին թե ոչ, այդ էլ ուրիշ հարց է։
― Որը կազմում է երեք հարց, ― նկատեց միստր Բամբըլը, փորձելով սրախոսել։
― Ա՞յդ էր ձեր ակնկալած տեղեկությունը ինձնից, ― հարցրեց տեսչուհին։
― Այո՛, ― պատասխանեց Մոնքսը։ ― Մյուս հարցը՞։
― Ի՞նչ եք մտադիր անել այդ իրով։ Կարո՞ղ է պատահել, որ մի օր դա օգտագործվի իմ դեմ։
― Երբե՛ք, ― ասաց Մոնքսը, ― և ոչ էլ իմ դեմ։ Այստե՛ղ նայեցեք։ Բայց չշարժվե՛ք, այլապես ձեր կյանքը մի ծղոտի արժեք էլ չի ունենա։
Այս խոսքերով՝ նա անվավոր սեղանը հանկարծ մի կողմ հրեց և տախտակամածի վրայից մի երկաթյա օղակ վեր քաշելով՝ բաց արեց մի մեծ գաղտնի դուռ։ Դուռը անմիջապես միստր Բամբըլի աչքերի մոտ էր գտնվում, որի պատճառով այդ ջենթլմենը սփրթնած ետ քաշվեց։
― Վա՛ր նայեցեք, ― ասաց Մոնքսը լապտերը իջեցնելով վիհի մեջ։ ― Մի՛ վախենաք։ Ես ձեզ շատ հանգիստ կարող էի ցած գլորել, երբ դուք նստած էիք դրա վրա, եթե իմ նպատակը այդ լիներ։
Այս խոսքերից քաջալերված, տեսչուհին մոտեցավ վիհի եզրին, և նույնիսկ ինքը՝ միստր Բամբըլը,հետաքրքրությունից դրդված, խիզախեց նույն անել։ Անձրևից վարարած պղտոր ջուրը մոլեգին հորձանքով հոսում էր ներքևում և այնպիսի շռնդալից թափով էր խփում տիղմով ծածկված ցցերին, որ մյուս բոլոր ձայները խլանում էին այդ աղմուկի մեջ։ Ժամանակին ինչ֊որ ջրաղաց էր գոյություն ունեցել այնտեղ։ Փրփրած ու կատաղած հոսանքը բախվում էր մի շարք փտած սյուների և մեքենաների բեկորների (որոնք իզուր փորձում էին դրա գահավեժ ընթացքը կասեցնել) և, ասես ձերբազատված այդ արգելքներից, նորոգված թափով ընթանում էր առաջ։
― Եթե մի մարդու դիակ շպրտեք այնտեղ, ո՞ւր կհասնի մինչև առավոտ, ― ասաց Մոնքսը, լապտերը մթին վիհի մեջ ետ ու առաջ ճոճելով։
― Տասներկու մղոն գետն ի վար, և նաև վերածված բազմաթիվ կտորների, ― պատասխանեց Բամբըլը՝ կծկվելով այդ մտքից։
Մոնքսը փոքրիկ կապոցը դուրս քաշեց ծոցից, ուր շտապ թաքցրել էր, և այն կապելով մի ինչ֊որ կապարային ծանրության, գցեց հոսանքի մեջ։ Կապոցը հազիվ լսելի ճողփյունով ճեղքեց ջուրը և անհետացավ։
Երեքը նայեցին իրար և ասես ավելի ազատ շունչ քաշեցին։
― Դե՛, ― ասաց Մոնքսը, փակելով գաղտնի դուռը, որը դղրդոցով ընկավ իր նախկին տեղը։ ― Եթե ծովը իր մեռելը երբևիցե դուրս տա, ինչպես գրքերը հաստատում են, ապա նա ոսկին և արծաթը կպահի իրեն, որոնց հետ նաև այս բոլորը։ Մենք այլևս ոչինչ չունենք ասելու, և լավ կլինի, որ վերջ տանք այս հաճելի տեսակցությանը։
― Իհարկե, ― նկատեց միստր Բամբըլը աշխուժությամբ։
― Անշուշտ գիտեք, որ այս մասին հարկավոր չէ շաղակրատել, ― սպառնական հայացքով նկատեց Մոնքսը։ ― Ինչ վերաբերում է ձեր կնոջը, ապա ես նրանից երկյուղ չունեմ։
― Կարող եք հանգիստ լինել և իմ նկատմամբ, երիտասա՛րդ, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը ծայրահեղ քաղաքավարությամբ և աստիճանաբար խոնարհվելով դեպի ներքև տանող սանդուղը։ ― Մեր բոլորիս ապահովության համար, երիտասարդ, իմ ապահովության համար, դուք այդ գիտեք, միստր Մոնքս։
― Ուրախ եմ, որ այդպես եք մտածում, ― նկատեց Մոնքսը։ ― Այժմ վառեցե՛ք ձեր լապտերը և շտապ հեռացե՛ք այստեղից։
Բարեբախտաբար խոսակցությունը այս կետում վերջացավ, այլապես միստր Բամբըլը, որը գտնվում էր սանդուղից վեց մատնաչափ հեռավորության վրա, անպայման գլորված կլիներ ներքևի սենյակը։ Նա իր լապտերը վառեց այն կանթեղից, որ Մոնքսը անջատել էր պարանի ծայրից, և առանց զրույցը շարունակելու որևէ փորձ անելու լուռ իջավ ցած։ Կինը հետևեց նրան։ Մոնքսը աստիճանների վրա մի պահ կանգ առավ, ստուգեց շուրջը և, տեսնելով որ անձրևի միալար աղմուկից ու ջրի ամեհի շառաչից բացի ուրիշ որևէ անհանգստացուցիչ ձայն չկար, հետևեց նրանց։
Նրանք ներքևի սենյակով շատ կամաց ու զգույշ անցան, քանի որ Մոնքսը ամեն չնչին ստվերից սարսափով ցնցվում էր։ Իսկ միստր Բամբըլը, լապտերը գետնից մեկ ոտք բարձր բռնած, ոչ միայն արտակարգ զգուշությամբ էր քայլում, այլև իր ծանր կազմվածքի համեմատ զարմանալի ճկունությամբ էր շարժվում, միաժամանակ ջղաձգորեն շուրջը նայելով, թե արդյոք նորից գաղտնի դռների չե՞ն պատահելու։ Մոնքսը անաղմուկ բացեց այն դարպասը, որից մուտք էին գործել, ամուսնացյալ զույգը, միայն գլխի թեթև շարժումով հրաժեշտ տալով այդ խորհրդավոր անծանոթին դուրս եկավ փողոց և անձրևի ու թանձր խավարի միջով ուղղվեց դեպի տուն։
Նրանց գնալուց անմիջապես հետո Մոնքսը, որը մենակությունից սարսափում էր, ձայն տվեց ներքևում ինչ֊որ տեղ թաքնված մի տղայի։ Կարգադրելով նրան առջևից գնալ և ճանապարհը լուսավորել, նա նորից վերադարձավ այն սենյակը, որտեղից նոր ցած էր իջել։