Changes

[[Category: Արձակ]]

Տունը, ուր նախկինում գտնվում էր Շա Ցզիլունի պահնորդական դպրոցը, վաղուց արդեն սովորական իջևանատուն էր դարձել:

Արևելքը չէր կարողանում արթնանալ խորը քնից: Թնդանոթների պայթյունը խլացնում էր վագրերի մռնչյունը մալայական և հնդկական ջունգլիներում: Մարդիկ տրորում էին կիսաքուն աչքերը, աղոթում էին աստվածներին և նախնիներին. շուտով նրանք կկորցնեին իրենց հողերը, ազատությունը, անկախությունը: Այլ ռասայի մարդիկ կանգնել էին դռների մոտ և նրանց հրացանների փողերը դեռ ծխում էին: Մի՞թե հիմա կարող էին օգնել երկար նիզակները, խաչադեղերի թունավոր նետերն ու հաստ վահանները` վառ նախշազարդված ծաղիկներով և օձերով: Նույնիսկ աստվածները և նախնիները, ում նրանք հավատում էին, կորցրել էին ուժը: Վիշապադրոշ Չինաստանը դադարեց առասպել լինելուց. հայտնվեցին գնացքներ և դրանց գծերն ակոսեցին նախնիների գերեզմանները, տրորեցին տեղի սրբավայրերը: Վրձնիկներով վառերը, նարնջագույն և կարմիր դրոշները, կանաչ շնաձկան կաշվից պատյաններով թրերը, զրգնացող զանգակներով սանձերը, սրախոսությունը, ամենատարբեր թափառաշրջիկների կոպիտ հայհոյանքները, փառքն ու պատիվը, դրանց հետ միասին և Շա Ցզիլունը, իր վարպետությունը և դպրոցը վերացան քնի պես, երեկվա օրվա պես. այսօր գնացքներ էին, հրազեն, առևտուր, ահաբեկչություն…

Նույնիսկ ասում էին, որ գտնվել են մարդիկ, որոնք ուզում են կայսեր գլուխը կտրել: Դա ժամանակն էր, երբ պահնորդները կորցրին իրենց մի կտոր հացը, իսկ հեղափոխական կուսակցությունն իր լուսավորիչներով դեռ չէր սկսել ազգային մարտական արվեստի քարոզչությունը: Ո՞վ չգիտեր Շա Ցզիլունին` ոչ բարձրահասակ և նիհար, արագ, ամրակազմ և ցուրտ գիշերը փայլող աստղերի պես աչքերով: Հիմա Շան գիրացել էր: Նա զբաղեցնում էր երեք հյուսիսային սենյակները հետին բակում, նրա փառավոր նիզակը դրված էր անկյունում, իսկ բակում կառուցել էին աղավնատուն: Եվ միայն գիշերները, փակելով փոքրիկ բակի դռնակները, Շան կրկին փորձում էր իր փառահեղ «հինգ վագրերին խոցող» հարվածը: Այդ «խոցող նիզակն» իր «հինգ վագրերին խոցող» հարվածով քսան տարի ողջ Հյուսիս-արմուտքում պահեց հավասարը չունեցող «կախարդական նիզակի վարպետ Շա Ցզիլունի» համբավը: Այժմ նիզակն ու արվեստը չէին կարող մեծացնել նրա համբավը, և միայն շոյելով հարթ, կարծր, ամուր և դողացող նիզակը, նա փոքր ինչ մխիթարվում էր: Միայն գիշերները, ձեռքում բռնելով նիզակը, նա կարող էր հավատալ, որ «անզուգական Շա Ցզիլունը» հենց ինքն է: Ցերեկները նա այնքան էլ չէր սիրում խոսել մարտական արվեստի և անցած ժամանակների մասին. նրա աշխարհը սրբել-տարել էլ փոթորկուն քամին:

Երիտասարդները, որոնց նա մի ժամանակ սովորեցրել էր, երբեմն այցելում էին ուսուցչին: Նրանք իրենց նվաստացած էին զգում, քանզի ոչ մի տեղ էին կարողանում գործադրել իրենց վարպետությունը: Շատերը ելույթ էին ունենում տոնավաճառներում և վանական տոնախմբություններին, դոփում էին ոտքերով, շարելով իրենց պատկանելիքը, պտտացատկեր էին կատարում և դրա հետ միասին` մեծ ուժ պարգևող հաբեր էին վաճառում: Եվ այդ ամենը միայն մի քանի պղնձադրամ աշխատելու համար: Նրանցից մի քանիսը իսկապես չէին կարողանում անգործ նստել` մրգերի կողովներ էին հյուսում, բակլա էին տանում շուկա և առավոտ վաղ դուրս էին գալիս փողոց` բարձրաձայն հրավիրելով գնորդներին:

Այն ժամանակներում միսը և բրինձը էժան էին, և ամեն ոք, ով ցանկանում էր վաստակել իր մկանների ուժով, քաղցած չէր մնա: Բայց այս մարդիկ այդպիսին չէին: Պահանջմունքները համապատասխանում էին ախորժակներին` չոր հացիկները և պղպեղով բլիթները նրանց քիմքին հարմար գալիս: Եվ նրանք գերադասում էին ելույթ ունենալ տոնավաճառներում. իհարկե, պահնորդի աշխատանքի հետ համեմատ այս բոլոր հնարքները զուտ խաղեր էին, բայց, այնուամենայնիվ, թույլ էին տալիս ցուցադրել իրենց արվեստը:

Ելույթ ունենալը նվաստացուցիչ զբաղմունք էր. կարիք էր լինում համապատասխան կերպով հանգվել, թեկուզ կապույտ ատլասե անդրավարտիքներ, բարակ կտորից սպիտակ վերարկուներ, կոշիկներ` զարդարված ձկան կաշվով, կամ կապույտ ատլասե մաշիկներ` ասեղնագործված վագրի գլուխներով:

«Կախարդական նիզակով Շա Ցզիլունի» «աշակերտները»՝ Շան նրանց աշակերտներ չէր համարում, պիտի գնային ամեն տեղ, որպեսզի ցույց տային իրենց, մասնակցեին վանական տոնախմբություններին մեկ-երկու յուանի համար, և նույնիսկ կռիվների մեջ ներքաշվեին: Երբ փող չունեին, գալիս էին Շա Ցզիլունի մոտ: Ծեր Շան ժլատ չէր, նրանց չէր մերժում, դատարկաձեռն բաց չէր թողնում: Բայց երբ նրան խնդրում էին ինչ-որ հնարքներ սովորեցնել, լիներ դա կռիվների կամ ուղղակի ելույթների համար, ինքնապաշտպանության հնարքներ՝ դատարկ ձեռքերով դանակը խլելը կամ «վագրի գլուխ» հարվածը, ծեր Շան զրույցը կատակի էր վերածում, շտապում էր գնալ կամ ասում էր. «էլ ի՞նչ սովորել: Ավելի լավ է թեյ տաքացնենք», իսկ շատ անգամ ուղղակի դուրս էր հրավիրում իր աշակերտներին: Նրանք ոչ մի կերպ չէին կարողանում հասկանալ, թե ինչ է կատարվում ծեր ուսուցչի հետ և դժգոհ հեռանում էին:

Բայց ամենուր նրանք բարձրաձայն փառաբանում էին Շա Ցզիլունին: Դա երկու նպատակ ուներ. առաջին` ցույց տալու համար, որ նրանք ստացել են իսկական ուսուցչից ինչ-որ իսկական բան և ոչ թե կեղծ, իսկ երկրորդը` ուղղակի ծերուկին զայրացնելու համար. հանկարծ ինչ-որ մեկը չի հավատա և կգնա փնտրելու հենց Շա Ցզիլունին: Մի՞թե և այդժամ նա չի ցուցադրի իր փառաբանված հնարքները: Այդ պատճառով էլ. «Ուսուցիչ Շան բռունցքի հարվածով ցլին կտապալի, ոտքի հարվածով մարդուն տան կտուր կթռցնի և այդ ամենը, ի նկատի ունեցեք, առանց հատուկ ջանքերի»: Իրենք նման բան, իհարկե, չէին տեսել, բայց, ինչքան հաճախ էին նրանք կրկնում այդ ամենը, այնքան շատ էին հավատում դրանց իսկությանը. կարող էին նույնիսկ նշել ժամկետը և վայրը, երդվել, որ այդ ամենը ճշմարտություն է, զուտ ճշմարտություն:

Հաղթական Վանը, Շա Ցզիլունի աշակերտը, մաքրեց տեղի տաճարի դիմացի հարթակը, դասավորեց իրեն պատկանելիք իրերը: Նա փռեց քթախոտի վերջին կտորները, որոնք իրենց գույնով հիշեցնում էին թեյի տերևիկներ, և թափահարեց մտրակը, ասես շարժելով հարթակը: Հետո դրեց մտրակը և առանց խոնարհվելու հանդիսատեսին, ասաց.

Հաղթական Վանը` մսեղ դեմքով հսկան, մեծ, սև, փայլուն աչքերով նայեց հավածվածներին: Խորը լռություն էր տիրում: Նա հանեց վերարկուն, գոտին ձգեց, ներս գցեց որովայնը, թքեց ձեռքերին, վերցրեց սուրը և ասաց.

Մեծ սուրը մոտեցավ մարմնին, բիբերը նեղացան, դեմքը լարվեց, կուրծքն ուղղվեց: Նա կանգնել էր, ինչպես հողում արմատներ թողած ծեր սոճին: Ցատկ. սուրը կրծքի մոտ է, կարմիր վրձնիկները դողում են: Սուրը ճեղքում է օդը, Վանը կքանստում է, ծնկներից ծալելով ոտքերը և ուժեղ պտույտ է կատարում, ձեռքերը կիսաշրջան են գծում: Հանկարծ սուրը հայտնվում է աջ ձեռքում, այն պտտվում է, Վանի մարմինը թեթևակի հետ է ընկնում, իսկ շուրջը ոչ մի ձայն, նույնիսկ թռչնի ծլվլոց չկա, միայն թույլ զրնգում է զանգակը: Բայց ահա սուրը քարանում է ձեռքում, ոտքերն արագ դոփում են հողին, մարմինն ուղղվում է և Վանը, սև աշտարակի նման, ամբոխից մի գլուխ բարձր է դառնում: Ակնթարթ և նա ընդունում է սովորական դիրք:

Մի կողմ դնելով սուրը, Հաղթական Վանը նայում է ծերուկին, ինչպես և մնացած բոլորը: Ծերուկն անդուր տեսք ունի. փոքրիկ սուր կզակ, կոպիտ կապույտ խալաթ, հոգնած դեմք, խորը ընկած աչքեր: Ուսերին հյուսերն են, բարակ, ինչպես ուտելու փայտիկները, բայց ոչ այդքան ուղիղ:

Տեսնելով, որ ծերուկը պատրաստ է իր հետ մարտնչելու, Վանը կենդանացավ, փայլեցին աչքերը: Ծերուկի խորն ընկած աչքերը, սև, ինչպես ջրհորի հատակ, փայլում էին կրակների պես: Հաղթական Վանը չվախեցավ, նա նայում էր, չի ցանկանում արդյոք ուրիշ մեկը մասնակցություն ունենալ: Նա հավատում էր իր վարպետությանը, չէ որ նա զգում էր իրեն ինչպես Շա Ցզիլունի հրամանատարությամբ գործող զորավարը:

Հանդիսականները նորից սկսեցին հավաքվել: Ոչ հեռվում արջի հետ կանգնած վարժեցնողը ոչ մեկի այլևս չէին հետաքրքրում, չնայած կոչնակի հրավիրող զարկերին:

Ծերուկը լուռ համաձայնվեց և բարձրացրեց եռաժանին: Հաղթական Վանը կկոցեց աչքերը և նիզակը ճոճեց օդում: Նրա տեսքը սարսափելի էր:

Ծերուկի աչքերը ավելի փոքրացան, ավելի սևացան, որպես կնդրուկի ձողիկի երկու ծխացող ծայրեր: Շարժվելով մի կողմից մյուսը, դրանք առանց կտրվելու հետևում էին նիզակի սայրին: Վանը անսովոր զգացում ունեցավ. սև փայլող աչքերը, մագնիսի նման քաշում էին նիզակի սայրը: Շուրջն այնպիսի ամբոխ էր հավաքվել, որ քամին և անձրևը չէին կարող թափանցել: Բոլորը հասկացան, որ ծերուկը նորեկ չէ: Սև աչքերի թափանցող հայացքից ինչ որ կերպ թաքնվելու համար Վանը թափահարեց նիզակը և դրա վրայի վրձնիկները խաղացին: Ծերուկի մորուքը առաջ նետվեց:

Ամբոխն աշխուժացավ, իսկ Վանից կարկտի պես թափվում էր քրտինքը, նա այլևս չկռացավ նիզակը վերցնելու համար: Ծերուկը զգուշությամբ դրեց եռաժանին, հագավ խալաթը և քարշ տալով ոտքը` մոտեցավ Վանին:

Հաղթական Վանը դասավորեց իր իրերը Չեչոտ մականունով աճպարարի մոտ և քայլեց ծերուկի կողքից: Նրանց հետևից շարժվում էր ամբոխը: Վանը քշեց հետաքրքրասերներին:

Նրա ճակատին կրկին քրտինք հայտնվեց, սակայն նա լռեց: Մոտեցան Շա Ցզիլունի իջևանատանը: Վանի սիրտը ուժգին բաբախում էր. նա վախենում էր, որ ուսուցիչ Շան տանը չի լինի: Վանը գիտեր, որ ծեր ուսուցիչը չի սիրում զբաղվել նման գործերով, նրա աշակերտները մի անգամ չէ, որ հիմար դրության մեջ էին ընկել: Բայց Վանը համոզված էր, որ իրեն ուսուցիչը չի մերժի, չէ որ ինքը նրա ավագ աշակերտն է… Բացի դա, մարդիկ, որոնք ներկա էին տոնախմբությանը, լուրը կտարածեն ամենուր, իսկ դա անպատվություն էր և նրա` Շա Ցզիլունի համար:

Շան նստած էր սեղանի մոտ և կարդում էր:

Վանը կարմրեց, նրա շուրթերը շարժվեցին, սակայն բառերը սառան լեզվի վրա: Շա Ցզիլունը վեր կացավ սեղնի մոտից:

Շան քմծիծաղեց և ոչինչ չասեց: Հաղթական Վանը նյարդայնանում էր, բայց աշխատեց զսպել իրեն: Նա ցանկանում էր դրդել ուսուցչին:

Վանը գիտեր, որ «նիզակ» բառը շատ բան է նշանակում ծեր ուսուցչի համար: Չսպասելով արձագանքի՝ Հաղթականը դուրս նետվեց սենյակից:

Հյուրը մտավ: Շա Ցզիլունը սպասում էր նրան առաջին սենյակում: Նրանք ողջունեցին միմյանց և ձեռքերը ծալելով` նստեցին: Շան խնդրեց Վանին թեյ պատրաստել: Վանը սպասում էր, որ ծերուկները կչափվեն ուժերով, հեռանալ չէր ուզում, սակայն ստիպված էր: Ծեր Սունը լուռ հետևում էր Շա Ցզիլունին` չիջեցնելով համառ աչքերը: Նա շատ քաղաքավարի էր:

Սունը մի փոքր հիասթափվեց, բայց հասկացավ, որ իր առաջ խելամիտ մարդ է:

Շա Ցզիլունը չընդունեց մարտահրավերը: Մտավ թեյնիկով Վանը: Նա շտապում էր տեսնել, թե ինչպես են մարտնչելու ծերուկները, այդ պատճառով էլ բերեց չեռացրած ջուրը և դրանք լցրեց գավաթների մեջ:

Նա կատաղած էր, սակայն չկարողացավ արտահայտել դա:

Շա Ցզիլունը թավշե քսակի մեջ դրեց քթախոտը, փողերը և գոտու մեջ դրեց:

Չսպասելով պատասխանի, նա այնքան թափով դուրս վազեց բակ, որ վախեցրեց աղավնիներին: Գցելով խալաթը, ծերուկը աշխատեց ձեռքերով, նրա ոտքերը շարժուն դարձան, իսկ ձեռքերը`կայծակնային: Հյուսերը պտտվում էին օդում, ինչպես երկնքից իջած օդապարուկներ: Արագ հարվածները թափվում էին բոլոր կողմերից զարմանալի ճշգրտությամբ: Նա շարժվում էր շրջանով, մոտենում էր և հեռանում: Բայց ահա բռունցքները քարացան, ծերուկը կանգ առավ: Այդպես են հանկարծ վախեցած թռչունները բույն վերադառնում:

Շա Ցզիլունը իջավ աստիճաններից:

Սունի մորուքը շարժվեց, բայց նա ոչ մի խոսք չասաց, հետո վազեց սենյակ և սկսեց իրերը հավաքել:

Սունը լռեց:

Շա Ցզիլունը ուղեկցեց հյուրին մինչև դռները, վերադարձավ սենյակ և խոնարհեց գլուխը անկյունում դրված նիզակին: Հետո գնաց դեպի թեյարանը, ուր նրան սպասում էր Հաղթական Վանը:

Այդ ընթացքում Վանը մի անգամ չէ, որ այցելել էր ծեր Սունին, իսկ Շա Ցզիլունը լռում էր, ասես դա իրեն չի վերաբերում: Եվ «կախարդական նիզակի վարպետ Շա Ցզիլունը» հետզհետե մոռացվեց բոլորի կողմից:

Գիշերները, երբ բոլորը ցրվում են, Շան փակում է դուռը և սկսում է տնտղել իր նիզակները, հետո, խոնարհված դրանց վրա, մտածմունքներով լի նայում է աստղազարդ երկնքին: Նա հիշում է նախկին փառքը… Հոգոց է հանում, քնքշանքով լի ձեռքով շոյում է իր նիզակները, դրանց սառը կոթերը և քմծիծաղով ասում.