Changes

Վազեցի, որ չուշանամ ավտոբուսից։ Հավանաբար այդ փութկոտության, վազքի, ինչպես նաև ցնցումների, բենզինի հոտի, ճանապարհի և երկնքի լուսացոլանքների պառճառով էր, որ թմրել էի։ Գրեթե ամբողջ ճանապարհին քնած էի։ Իսկ երբ արթնացա, հենված էի մի զինվորականի, որն ինձ ժպտաց ու հարցրեց՝ արդյոք հեռվի՞ց եմ գափս։ գալիս։ Ես ասացի՝ այո, որպեսզի այլևս չխոսեմ։

― Դուք կարիք չունեք արդարանալու, բալիկս։ Ես կարդացել եմ ձեր մոր գործը։ Դուք ի վիճակի չէիք նրան խնամելու։ Նրան հիվանդապահուհի էր պետք։ Ձեր աշխատավարձր աշխատավարձը համեստ է։ Եվ, ի վերջո, ամեն ինչ հաշվի առնելով՝ նա այստեղ ավելի երջանիկ էր։

Դա ճիշտ էր։ Երբ մայրս տանն էր, առավոտից իրիկուն հայացքով լուռ հետևում էր ինձ։ Իսկ երբ արդեն ծերանոցում էր, առաջին օրերին հաճախ էր լաց լինում։ Պատճառր Պատճառը սովորությունն էր։ Մի քանի ամիս անց նա լաց կլիներ, եթե նրան տանեին ծերանոցից։ Եվ դարձյալ սովորության պատճառով։ Գուցե մի քիչ էլ այն պատճառով, որ վերջին ամիսներին ես նրան գրեթե չէի այցելում։ Որովհետև դա ինձնից խլում էր իմ կիրակին, չհաշված այն ճիգերը, որ ես գործադրում էի ավտոբուսին հասնելու, տոմս գնելու և երկու ժամվա ճանապարհ կտրելու համար։

Չգիտեմ՝ ինչ շարժում արեցի, բայց նա կանգնած մնաց իմ ետևում։ Նրա ներկայությունը նեղում էր ինձ։ Սենյակը լեփ-լեցուն էր ետմիջօրեի լույսերով։ Երկու ձիաբոռ էին դզզում առաստաղի ապակիների վրա։ Եվ զգում էի, որ քունը հաղթում է ինձ։ Առանց շրջվելու նրա կողմր՝ կողմը՝ հարցրի.

Այդ պահին մտավ հիվանդապահուհին։ Երեկոն իջել էր անսպասելիորեն։ Խավարը շատ արագ էր թանձրացել ապակե առաստաղի վերևում։ Դռնապանը պտտեցրեց անջատիչը, և աչքերս կուրացան հանկարծակի ու շլացուցիչ լույսից։ Նա ինձ հրավիրեց ճաշարան ընթրելու, բայց ես քաղցած չէի։ Այդ ժամանակ նա ինձ առսւջարկեց առաջարկեց մի գավաթ կաթով սուրճ։ Եվ քանի որ ես շատ եմ սիրում կաթով սուրճ, համաձայնեցի։ Եվ չանցած մի րոպե՝ նա վերադարձավ սկուտեղով։ Խմեցի։ Դրանից հետո ծխելու ցանկություն ունեցա, բայց տատանվում էի, որովհետև չգիտեի՝ մայրիկի մոտ կարելի՞ էր ծխել, թե՞ ոչ։ Հետո մտածեցի, որ դա բոլորովին նշանակություն չունի։ Մի ծխախոտ տվեցի դռնապանին, և մենք ծխեցինք։

Ինչ-որ մեկը դիպավ ինձ ու արթնացրեց։ Աչքերս փակ՝ սպիտակեցրած սենյակն ինձ էլ ավելի շլացուցիչ էր թվում։ Իմ դիմաց չկար որևէ մութ կետ, ամեն բան, բոլոր իրերն ու անկյունները, բոլոր կորերը գծագրվում էին աչք ծակող մաքրությամբ։ Այդ պահին ներս մտան մորս ընկերները։ Բոլորը միասին մի տասը հոգի էին, որոնք ասես լուռ սահում էին այդ կուրացուցիչ լույսի միջով։ Նրանք նստեցին, բայց ոչ մի աթոռ չճռռաց։ Ես սկսեցի նայել նրանց, ինչպես չեմ նայել երբևէ ոչ մեկին, նրանց դեմքերի ու հագուստների ոչ մի մանրամասն չէր վրիպում իմ աչքից։ Բայց ես նրանց չէի լսում, և դժվար էր հավատալ նրանց իրական գոյությանը։ Գրեթե բոլոր կանայք գոգնոց էին կրում, որոնց գոտին, սեղմելով իրանը, ավելի ցցուն էր դարձնում նրանց ուռուցիկ փորերը։ Մինչ այդ երբեք չէի նկատել, որ ծեր կանայք այդքան մեծ փոր են ունենում։ Տղամարդիկ գրեթե բոլորը շատ նիհար էին և հենված էին ձեռնափայտերին։ Ապշեցուցիչն այն էր, որ նրանց դեմքերի վրա աչքեր չէին երևում, միայն մի աղոտ լույս էի նշմարում նրանց կնճիռների արանքում։ Երբ նստեցի, նրանցից շատերը սկսեցին նայելինձ նայել ինձ ու շփոթված ճոճել գլուխները, շրթունքներն ասես ծամելով անատամ բերաններում, այնպես որ չէի կարողանում կռահել՝ ողջունո՞ւմ են ինձ, թե՞ սովորույթի համաձայն թափահարում գլուխները։ Իմ կարծիքով, այնուամենայնիվ, բարևում էին։ Նկատեցի, որ նրանք նստել էին դռնապանի շուրջը՝ իմ դիմաց, ու տմբտմբացնում էին գլուխները։ Մի պահ այնպիսի ծիծաղելի զգացում ունեցա, թե եկել են ինձ դատելու։

Հենց առաջին հայացքից նկատեցի, որ դագաղի պտուտակներն ամրացված են, և որ չորս սևազգեստ տղամարդ կա սենյակում։ Տնօրենն ասաց, որ դիակառքը սպասում է ճանապարհին, ինչպես նաև քահանան, որ սկսել է աղոթքները։ Այդ պահից սկսած՝ ամեն ինչ շատ արագ ընթացավ։ Վերցնելով սավանը՝ տղամարդիկ շարժվեցին դեպի դագաղը։ Քահանան, նրա ուղեկիցները, տնօրենն ու ես, մենք բոլորս դուրս եկանք։ Դռան առջև մի անծանոթ կին կար, որին տնօրենը ներկայացրեց ինձ. «Պարոն Մյորսո»։ Կնոջ անունը չլսեցի, միայն հասկացա, որ նա լիազոր հիվանդապահուհին է։ Առանց ժպտալու նա խոնարհեց իր երկար ու ոսկրոտ դեմքր։ դեմքը։ Հետո մենք այնպես շարվեցինք, որ ճանապարհ տանք անցկացնելու դագաղը։ Հետևեցինք դիակիրներին և դուրս եկանք ծերանոցից։ Դռան առջև սպասում էր լաքապատ, երկար ու փայլուն գրչատուփ հիշեցնող դիակառքր։ դիակառքը։ Կողքը կանգնած էին կարգադրիչը՝ ծիծաղելի հագուստներով փոքրամարմին մի մարդ և անճոռնի քայլվածքով մի ծերուկ։ Ես գլխի ընկա, որ դա պարոն Պերեզն է։ Նա դրել էր կլորավուն գագաթով փափուկ, ծղոտե լայնեզր գլխարկ (որը հանեց, երբ դագաղը դուրս բերեցին), հագել էր կոստյում, որի անդրավարտիքի փողքերը ծածանվում էին կոշիկների վրա, և հանգուցել էր սև կտորե մի վարդակապ՝ շատ փոքր իր ճերմակ, մեծ օձիքով վերնաշապիկի համար։ Շրթունքները դողում էին ամբողջովին սև բծերով ծածկված քթի տակ։ Ճերմակ, բավական նուրբ մազերի տակից երևում էին լոշտակ ու եզրերը վատ խծպված, ծիծաղաշարժ ականջները, որոնց արնակարմիր գույնն ինձ ապշեցրեց այդ դալուկ դեմքի վրա։ Կարգադրիչը ցույց տվեց մեր տեղը։ Առջևից գնում էր քահանան, հետո՝ դիակառքը, կողքերից՝ չորս տղամարդ, նրանցից հետո՝ տնօրենն ու ես, իսկ թափորը եզրափակում էին լիազոր հիվանդապահուհին ու պարոն Պերեզը։

Մենք ճամփա ընկանք։ Այդ պահին նկատեցի, որ Պերեզը թեթևակի կադում կաղում է։ Դիակառքը քիչ-քիչ արագություն էր վերցնում, իսկ ծերուկը ետ էր մնում։ Դիակառքն ուղեկցող տղամարդկանցից մեկը ևս ճանապարհ տվեց, որ նա անցնի իրենից, այժմ նա քայլում էր իմ կողքից։ Ինձ զարմացրել էր երկնքում բարձրացող արևի արագությունը։ Հանկարծ գլխի ընկա, որ այսքան ժամանակ դաշտերը երգում էին միջատների բզզոցով և խոտերի խշրտյունով։ Քրտինքը հոսում էր այտերիս վրայով։ Քանի որ գլխարկ չունեի, ինձ հով էի անում թաշկինակով։ Այդ պահին թաղման գրասենյակի ծառայողն ինչ-որ բան ասաց, որը չլսեցի։ Նա միաժամանակ գլուխն էր սրբում թաշկինակով, որ բռնել էր ձախ ձեռքով՝ աջով բարձրացնելով գդակի ծայրը։ Ես նրան հարցրի.

Նախաճաշից հետո սկսեցի ձանձրանալ ու գնալ-գալ բնակարանում, որր որը հարմարավետ էր, երբ մայրս այստեղ էր։ Այժմ այն շատ մեծ էր թվում, և ես ստիպված էի ճաշասենյակից սեղանը տեղափոխել իմ սենյակ։ Հիմա ապրում եմ միայն այս սենյակում՝ փոս ընկած ծղոտե աթոռների, դեղնած հայելիով պահարանի, հարդարանքի սեղանիկի և երկաթե մահճակալի միջև։ Մնացածը անուշադրության է մատնված։ Քիչ անց, մի բան արած լինելու համար, վերցրի մի հին լրագիր ու սկսեցի կարդալ։ Նրա միջից կտրեցի Կրյուշեն աղերի մի գովազդ ու կպցրեցի հին տետրիս մեջ, ուր հավաքում եմ լրագրերից կտրտած զանազան զվարճալի բաներ։ Ձեռքերս լվացի, իսկ հետո դուրս եկա պատշգամբ։

Նրանցից հետո փողոցր փողոցը քիչ-քիչ ամայացավ։ Երևի ամենուրեք սկսվել էին ներկայացումները։ Մնացել էին միայն խանութպաններն ու կատուները։ Փողոցը եզերող թզենիների վերևում ջինջ, բայց անփայլ երկինքն էր։ Դիմացի մայթին ծխախոտավաճառը դուրս բերեց մի աթոռ, տեղավորեց դռան առջև և հակառակ կողմից հեծնեց՝ ձեռքերը հենելով թիկնակին։ Քիչ առաջվա լեփ-լեցուն տրամվայների փոխարեն այժմ անցնում էին գրեթե դատարկները։ «Պիեռոյի մոտ» փոքրիկ սրճարանում, ծխախոտավաճառի կողքը, մատուցողը թեփով ավլում էր դատարկ սրահի հատակը։ Իրոք, որ կիրակի էր։ Ես շրջեցի աթոռս ու նստեցի ծխախոտավաճառի նման, որովհետև ենթադրեցի, որ այդպես ավելի հարմար է։ Ծխեցի երկու ծխախոտ, ներս մտա, վերցրի երկու կտոր շոկոլադ ու վերադարձա, որ ուտեմ պատուհանի մոտ։ Քիչ անց երկինքը մռայլվեց, և ինձ թվաց, թե շուտով ամառային ամպրոպ է լինելու։ Քիչ–քիչ եղանակը նորից բացվեց։ Սակայն երկնքով անցած ամպերն ասես անձրևի հույս էին թողել փողոցում, որից այն ավեփ ավելի էր մթնել։ Ես դեռ երկար մնացի այդ դիրքով, նայում էի երկնքին։

ժամը հինգին երևացին դղրդալից տրամվայները։ Նրանք արվարձանի մարզադաշտից բերում էին աստիճաններին ու բռնակներին թառած խումբ-խումբ հանդիսականներին։ Հաջորդ տրամվայները բերեցին խաղացողներին, որոնց ես տարբերեցի փոքրիկ ճամպրուկներից։ Նրանք երգում, ոռնում էին լիաթոք, թե իրենց ակումբր ակումբը չի մեռնի երբեք։ Նրանցից շատերր ձեռքով ողջունում էին ինձ։ Մեկը նույնիսկ բղավեց. «Նրանց հերն անիծեցինք»։ Ես գլխով պատասխանեցի նրանց։ Այս պահից սկսած փողոցը հեղեղվեց մեքենաներով։

Սեղանիս դիզված բեռնագրերի կույտը պիտի թերթեի։ Նախաճաշի գնալուց առաջ, մինչ դուրս կգայի գրասենյակից, լվացի ձեռքերս։ Կեսօրին սիրում եմ այդ պահը, բայց երեկոյան այնքան էլ հաճելի չէ, որովհետև գլանային սրբիչր սրբիչը ամբողջ օրը գործածելուց լրիվ թաց է լինում։ Այդ մասին մի օր ակնարկեցի պետիս։ Պատասխանեց, որ խիստ ցավում է, սակայն, այսուհանդերձ, դա աննշան մանրուք է։ Դուրս եկա մի քիչ ուշացումով՝ տասներկուսն անց կեսին, էմանուելի հետ, որն աշխատում է առաքման բաժնում։ Գրասենյակը նայում է ծովին, և մենք մի պահ հապաղեցինք՝ հիանալու արևահեղձ նավահանգստում կանգնած բեռնանավերով։ Այդ պահին, շղթաները դղրդացնելով ու ճայթյուններ արձակելով, մեզ մոտեցավ մի բեռնատար։ էմանուելը հարցրեց. «Չգնա՞նք սրանով», և ես սկսեցի վազել։ Բեռնատարը մեզնից անցավ, իսկ մենք նետվեցինք նրա ետևից։ Լրիվ խեղդվել էի աղմուկից ու փոշուց։ Այլևս ոչինչ չէի տեսնում, միայն զգում էի վազքի անհեթեթ թափը, որն անցնում էր ամբարձիչների ու մեքենաների, հորիզոնի վրա պարող կայմերի ու նավիրանների միջով, որոնց երկայնքով սլանում էինք մենք։ Առաջինը ես կարողացա հենարան գտնել ու ցատկել մեքենայի մեջ։ Հետո օգնեցի էմանուելին, որ բարձրանա ու նստի։ Հևասպառ էինք։ Բեռնատարը թռչկոտում էր կառամատույցի անհավասար սալաքարերի վրայով, փոշու և արևի միջով։ էմանուելը հռհռում էր շնչակտուր։

Մութ աստիճաններով բարձրանալիս բախվեցի ծերուկ Սալամանոյին՝ իմ սանդղահարթակի հարևանին։ Իր շան հետ էր։ Արդեն ութ տարի նրանք անբաժան էին։ Այդ սպանիելը մաշկի հիվանդություն ունի, իմ կարծիքով՝ քոս, որը նրան ծածկում է դարչնագույն կեղևով ու խոցերով, և որից թափվել են նրա գրեթե բոլոր մազերը։ Ստիպված լինելով ապրել երկուսով միասին մի փոքրիկ սենյակում՝ ծեր Սալամանոն ի վերջո նմանվել է իր շանը։ Նա դեմքին նույնպես կեղևանք ունի, իսկ մազերը ցանցառ են ու դեղին։ Շունը տիրոջից ընդօրինակել է նրա մի տեսակ կորացած քայլվածքը՝ դունչն առաջ ցցած ու վիզը ձգած։ Նրանք ասես նույն ցեղից լինեն, բայցևայնպես ատում են իրար։ Օրը երկու անգամ՝ ժամը տասնմեկին ու վեցին, ծերուկն իր շանը տանում է զբոսանքի։ Ութ տարուց ի վեր նրանք չեն փոխել իրենց երթուղին։ Նրանց կարելի է տեսնել Լիոնյան փողոցում, շունն այնպես ուժեղ է քաշում, որ ծերուկը քիչ է մնում ընկնի։ Այդ ժամանակ նա ծեծում ու հայհոյում է շանը։ Շունը վախից կառչում է գետնից ու ստիպում, որ իրեն քարշ տան։ Այժմ արդեն ծերուկի քաշելու հերթն է։ Երբ շունը մոռանում և նորից է քաշում տիրոջը, նորից է ծեծվում ու հայհոյվում։ Այնժամ նրանք երկուսն էլ կանգ են առնում մայթին և նայում իրար, շունը՝ սարսափով, մարդը՝ ատելությամբ։ Եվ այդպես շարունակ, ամեն օր։ Երբ շունն ուզում է միզել, ծերուկը նրան ժամանակ չի տալիս և քաշում է, սպանիելը քարշ է գափս գալիս նրա ետևից՝ ցանցնելով փոքրիկ կաթիլների մի շարան։ Եթե պատահաբար շունն այդ անում է սենյակում, ուրեմն դարձյալ ծեծվում է։ Եվ այս ամենը շարունակվում է ութ տարի։ Սելեստն անընդհատ ասում է՝ «Այդ դժբախտը», բայց ինչ իմանաս։ Երբ աստիճանների վրա հանդիպեցի Սալամանոյին, նա հայհոյում էր շանը։ Նա անընդհատ կրկնում էր. «Կեղտոտ։ Սատկած», իսկ շունը վնգստում էր։ Ես ասացի. «Բարի երեկո», բայց ծերուկը շարունակեց հայհոյանքը։ Այնժամ ես հարցրի, թե ինչ է արել շունը։ Նա չպատասխանեց, միայն ասում էր. «Կեղտոտ։ Սատկած»։ Ես վատ էի տեսնում ծերուկին. նա կռացել էր և ինչ-որ բան էր ուղղում շան վզակապի վրա։ Ես ավելի բարձրաձայն հարցրի։ Այնժամ, առանց շրջվելու նա պատասխանեց մի տեսակ զսպված կատաղությամբ. «Զզվեցրել է ինձ»։ Հետո գնաց՝ ետևից քարշ տալով շանը, որը չռվել էր չորս թաթերի վրա ու վնգստում էր։

Ես ընդունեցի, որ դա ճիշտ էր։ Այդ ժամանակ նա ինձ ասաց, որ հենց այդ գործի համար էր ուզում ինձնից խորհուրդ հարցնել, քանի որ ես տղամարդ եմ, գիտեմ կյանքը և կարող եմ օգնել իրեն, իսկ հետո ինքը կդառնա իմ ընկերը։ Ես ոչինչ չասացի, իսկ նա կրկնեց, թե չե՞մ ուզում դառնալ իր րնկերը։ ընկերը։ Ասացի, որ ինձ համար միևնույնն է։ Նա գոհ մնաց։ Հետո հանեց արնաերշիկը, թավան, տապակեց, բաժակ ու ափսե դրեց, դանակ-պատառաքաղ և երկու շիշ գինի։ Եվ այդ ամենը՝ առանց խոսելու։ Հետո սեղան նստեցինք։ Ուտելու ընթացքում նա շարունակեց իր պատմությունր։ պատմությունը։ Սկզբում մի քիչ վարանում էր.

Նա բացատրեց, որ հենց դրա համար էր ուզում ինձնից խորհուրդ հարցնել։ Պատմությունն ընդհատեց, որ կարգավորի լամպի ածխացած պատրույգը։ Ես շարունակում էի լսել նրան։ Մոտ մի լիտր գինի էի խմել, գլուխս տաքացել էր։ Ծխում էի Ռեյմոնի սիգարետները, որովհետև ծխախոտ այլևս չունեի։ Վերջին տրամվայներն էին անցնում՝ բերելով արվարձանի այժմ արդեն հեռավոր աղմուկը։ Ռեյմոնը շարունակեց։ Անհանգիստ էր, որովհետև «ինքը դեռ զգացմունքներ էր տածում բոզի նկատմամբ»։ Բայց և ուզում էր պատժել։ Սկզբում մտածում էր նրան տանել որևէ հյուրանոց, կանչել բարքերի ոստիկաններին, աղմուկ բարձրացնել և նրան մտցնել սև ցուցակի մեջ։ Հետո դիմել էր շրջապատի տղերքին։ Նրանք ոչինչ չէին կարողացել մոգոնել։ Եվ ինչպես ինձ հասկացրեց Ռեյմոնը, շատ դժվար էր լինել նման շրջապատում։ Հենց այդպես էլ ասել էր տղերքին։ Նրանք առաջարկել էին մի լավ «նախշել» այդ կնոջ դեմքը։ Բայց դա չէր իր ուզածը։ Ուրիշ բան էր պետք մտածել։ Նախ ուզում էր մի բան խնդրել ինձնից։ Ասենք, մինչ խնդրելը կուզեր իմանալ, թե ինչ եմ մտածում այս պատմության մասին։ Ես պատասխանեցի, որ ոչինչ չեմ մտածում, բայց հետաքրքիր է։ Նա հարցրեց, թե ինչ եմ կարծում՝ խաբեություն կար, թե՞ ոչ։ Իմ կարծիքով՝ այո, խաբեություն կար։ Արդյոք նրան պե՞տք է պատժել, և ինչ կանեի ես նրա փոխարեն։ Ես նրան ասացի, որ երբեք չես իմանա՝ որն է ճիշտ, որր՝ որը՝ սխալ, բայց հասկանալի է, որ նա ուզում է պատժել։ Ես մի քիչ էլ գինի խմեցի։ Նա ծխախոտ վառեց ու բացատրեց իր մտահղացումը։ Ուզում է նամակ գրել, «քացու տակ գցել» և նաև այնպիսի բաներ, որ նրան ստիպեն զղջալ։ Հետո, երբ կինը վերադառնա, նա կպառկի հետը և հենց «վերջացնելու պահին» կթքի նրա երեսին ու դուրս կվռնդի։ Ես համարեցի, որ, իսկապես, այդ ձևով սիրուհին պատժված կլինի։ Բայց Ռեյմոնն ասաց, որ ինքն իրեն անկարող է համարում նամակ գրել, ինչպես հարկն է, և որ մտածել է, թե ես կարող եմ այդ անել։ Քանի որ լռում էի, նա հարցրեց, թե դժվա՞ր կլինի ինձ համար հենց հիմա գրել, և ես պատասխանեցի՝ ոչ։

Ռեյմոնը մի բաժակ էլ գինի խմեց ու վեր կացավ։ Մի կողմ հրեց ափսեները և սառած արնաերշիկի կտորը։ Խնամքով սրբեց սեղանի մոմլաթը, գիշերասեղանի դարակից հանեց վանդակավոր թուղթ, դեղին ծրար, կարմրափայտե մի գրիչ և մանիշակագույն թանաքով լի մի թանաքաման։ Երբ ինձ ասաց կնոջ անունը, հասկացա, որ մավրուհի է։ Կազմեցի նամակը։ Մի քիչ անփույթ էի գրել, բայց ջանացել էի գոհացնել Ռեյմոնին, որովհետև նրան դժգոհ թողնելու պատճառ չունեի։ Հետո բարձրաձայն կարդացի նամակը։ Ռեյմոնը լսում էր ծխելով ու գլուխր գլուխը տմբտմբացնելով, հետո խնդրեց նորից կարդալ։ Շատ գոհ էր։ Ինձ ասաց.

Քիչ անց պետս ինձ կանչեց, և մի պահ տրամադրությունս ընկավ, որովհետև կարծում էի, թե կասի՝ ավեփ ավելի քիչ խոսեք հեռախոսով և ավեփ լավ աշխատեք։ Բնավ այդպես չէր։ Նա հայտարարեց, որ ինձ հետ ցանկանում է խոսել դեռևս անորոշ մի ծրագրի մասին։ Միայն ուզում է իմանալ իմ կարծիքր։ կարծիքը։ Մտադիր է գրասենյակ բացել Փարիզում, որը տեղում գործարքներ կվարի անմիջականորեն խոշոր ձեռնարկությունների հետ։ Եվ կուզենար իմանալ իմ մտադրությունը տեղափոխվելու առնչությամբ։ Դա ինձ հնարավորություն կընձեռեր ապրել Փարիզում և նաև ճանապարհորդել տարվա մի մասը։

Այդ ժամանակ նա հարցրեց, թե շահագրգռված չե՞մ փոխել կյանքս։ Պատասխանեցի, որ երբեք չես կարող փոխել կյանքդ, որ, ի վերջո, ամեն ինչ նույնն է, և իմ ունեցածը լիովին բավարարում է ինձ։ Նա դժգոհ տեսք ընդունեց և ասաց, որ ես միշտ տարտամ պատասխաններ եմ տալիս, որ փառատենչ չեմ, մի բան, որ աղետալի է գործարարության մեջ։ Վերադարձա աշխատանքիս։ Իհարկե, կնախրնտրեի կնախընտրեի նրան գոհացնել, բայց կյանքս փոխելու որևէ պատճառ չունեի։ Եթե խորը մտածենք, ես դժբախտ չեմ։ Երբ ուսանող էի, այդ կարգի նկրտումներ շատ էի ունենում։ Բայց երբ ստիպված եղա թողնել ուսումս, շատ արագ հասկացա, որ այդ ամենը էական նշանակություն չունի։

Բացատրեցի, որ դա կարևոր չէ, և եթե ցանկանում է, մենք կարող ենք ամուսնանալ։ Ասենք, հենց ինքն էր խնդրողը, իսկ ես գոհանում էի «այո» ասելով։ Նա նկատեց, որ ամուսնությունը լուրջ խնդիր է։ Պատասխանեցի՝ «Ոչ»։ Մի պահ լռեց, անթարթ նայում էր ինձ։ Հետո նորից խոսեց։ Պարզապես ուզում էր իմանալ, թե ես կընդունեի՞ մեկ այլ կնոջ նույնատիպ առաջարկը, որի հետ կապված լինեի նույն ձևով։ Ես ասացի. «Բնականաբար»։ Այդ ժամանակ նա ինքն իրեն հարցրեց, թե արդյոք սիրո՞ւմ է ինձ։ Ես անկարող էի իմանալ այդ մասին։ Եվս մի րոպե լռելուց հետո մրմնջաց, թե ես տարօրինակ եմ, և որ, անկասկած, հենց դրա համար է ինձ սիրում, բայց թերևս մի օր ես իրեն զզվեցնեմ հենց նույն պատճառով։ Եվ քանի որ լռում էի, որովհետև ոչինչ չունեի ավելացնելու, նա ժպտալով թևանցուկ արեց ինձ և հայտարարեց, որ ուզում է ամուսնանալինձ ամուսնանալ ինձ հետ։ Պատասխանեցի, որ մենք դա կանենք, երբ ինքն ուզենա։ Այդ ժամանակ նրան պատմեցի պետիս առաջարկի մասին, և Մարին ասաց, որ կուզենար ծանոթանալ Փարիզին։ Ես նրան հայտնեցի, որ որոշ ժամանակ ապրել եմ այնտեղ։ Հարցրեց, թե ինչպիսին է այն։ Ասացի.

Ճաշեցի Սելեստի մոտ։ Արդեն սկսել էի ուտել, երբ ներս մտավ փոքրամարմին, մի տարօրինակ կին և հարցրեց, թե կարելի՞ է նստել ինձ մոտ։ Նրա շարժուձևերը կտրուկ էին, իսկ աչքերը փայլում էին խնձորի պես կլոր, փոքրիկ դեմքին։ Հանեց ժակետը, նստեց ու սկսեց տենդագին ուսումնասիրել ճաշացուցակը։ Կանչեց Սելեստին և իսկույն հստակ, բայց փութկոտ ձայնով պատվիրեց իր ուզած կերակրատեսակները։ Խորտիկներին սպասեփս սպասելիս բացեց պայուսակը, հանեց փոքր, քառակուսի թուղթ ու մատիտ, նախօրոք կազմեց հաշիվը, բացեց դրամապանակը և, ավելացնելով թեյադրամը, ճշգրիտ գումարը դրեց իր առաջ։ Այդ պահին բերեցին խորտիկները, որոնք նա կուլ տվեց մեծ արագությամբ։ Մինչ կբերեին հաջորդ կերակրատեսակները, պայուսակից նորից հանեց մի կապույտ մատիտ ու ամսագիր, որից կարելի էր իմանալ շաբաթվա ռադիոծրագրերի մասին։ Մեծ խնամքով մեկ առ մեկ ընդգծեց գրեթե բոլոր հաղորդումները։ Եվ քանի որ ամսագիրը մոտ տասներկու էջ ուներ, նա գործը մանրակրկիտ շարունակեց ամբողջ ճաշի ընթացքում։ Ես արդեն վերջացրել էի, իսկ նա դեռ խզբզում էր նույն ջանասիրությամբ։ Հետո վեր կացավ, ավտոմատի նման նույն ճշգրիտ շարժումներով հագավ ժակետն ու գնաց։ Եվ քանի որ բան ու գործ չունեի, ես նույնպես դուրս եկա ու գնացի նրա ետևից։ Նա քայլում էր մայթեզրով, անհավատալի արագությամբ ու ինքնավստահությամբ, առանց շեղվելու և առանց շրջվելու։ Ի վերջո, նրան կորցնելով իմ տեսադաշտից, ես ետ դարձա։ Մտածեցի, որ տարօրինակ կին էր, բայց իսկույնևեթ մոռացա նրան։

Իսկ ինչ ձեռք էր բերել այդ մաշկային հիվանդությունը, Սալա– մանոն Սալամանոն ամեն առավոտ և ամեն երեկո քսուքով շփում էր նրան։ Բայց, իր կարծիքով, նրա իսկական հիվանդությունը ծերությունն էր, իսկ ծերությունն անբուժելի է։

Այդ պահին ես հորանջեցի, և ծերուկն ասաց, որ գնում է։ Ես ասացի, որ կարող է էլի մնալ, որ ես վշտացած եմ շան համար։ Նա շնորհակալություն հայտնեց, ասաց, որ մայրս շատ էր սիրում շանը։ Մորս մասին խոսելիս, ասում էր. «Ձեր խեղճ մայրը»։ Նա ենթադրում էր, որ ինձ դժբախտ եմ զգում մորս մահից հետո։ Ես ոչինչ չպատասխանեցի։ Այդ ժամանակ նա արագ-արագ և նեղվելով ասաց, որ տեղյակ է, թե թաղում իմ մասին վատ են խոսում, որովհետև մորս ծերանոց եմ տարել, բայց ինքն ինձ լավ է ճանաչում և գիտի, որ ես շատ էի սիրում մորս։ Չգիտեմ ինչու, ասացի, որ մինչև հիմա չեմ իմացել, որ ինձ դատապարտել են դրա համար, բայց մորս ծերանոց տեղափոխելը բնական է թվացելինձթվացել ինձ, որովհետև ես բավականաչափ դրամ չեմ ունեցել մորս պահելու համար։

Կիրակի առավոտյան մեծ դժվարությամբ արթնացա։ Հարկ եղավ, որ Մարին անունս տա, ցնցի ինձ։ Չնախաճաշեցինք, քանի որ ուզում էինք հնարավորին չափ շուտ լողանալ։ Ինձ լրիվ դատարկված էի զգում, գլուխս ցավում էր։ Ծխախոտy Ծխախոտը դառնահամ էր թվում։ Մարին սկսեց ծաղրել ինձ. «Կարծես թաղումից ես գալիս»։ Ճերմակ շրջազգեստ էր հագել, մազերն էլ արձակ էին։ Ես նրան ասացի, որ գեղեցիկ է, և նա ուրախությունից ծիծաղեց։

Իջնելիս թակեցինք Ռեյմոնի դուռը։ Նա պատասխանեց, որ դուրս է գափս։ գալիս։ Փողոցում՝ հոգնածության, ինչպես նաև մեր սենյակի փակ լուսափեղկերի պատճառով ցերեկվա արևալից լույսն ասես ապտակեց դեմքս։ Մարին հրճվանքից թռչկոտում էր և անընդհատ կրկնում, թե ինչ լավ եղանակ է։ Կամաց-կամաց ինձ ավելի լավ զգացի։ Գլխի ընկա, որ քաղցած եմ։ Այդ մասին ասացի Մարիին։ Բայց նա ցույց տվեց իր մոմլաթե պայուսակը, ուր տեղավորել էր միայն լողազգեստներն ու սրբիչը։ Սպասելուց բացի ոչինչ չէի կարող անել։ Լսեցինք, թե ինչպես Ռեյմոնը փակեց դուռը։ Նա հագել էր կապույտ շալվար և կարճաթև սպիտակ վերնաշապիկ։ Դրել էր մակույկավարի գլխարկ, որը Մարիի ծիծաղը շարժեց։ Դաստակներից վեր մաշկը շատ սպիտակ էր, ծածկված սև մազերով, որն ինձ զզվելի էր թվում։ Իջավ շվշվացնելով, տեսքը չափազանց ինքնագոհ էր։ Ինձ ասաց. «Ողջո՜ւյն, ծերուկ», իսկ Մարիին «օրիորդ» անվանեց։

Իջանք Ալժիրի արվարձանում։ Լողափը հեռու չէր ավտոբուսի կանգառից, բայց հարկ եղավ կտրել-անցնել մի փոքրիկ սարավանդ, որն ասես վերից իշխում էր ծովին՝ իջնելով լողափ։ Այն ծածկված էր շրեշներով, որոնք ճեփ-ճերմակ էին թվում երկնքի արդեն մուգ կապույտ պաստառի վրա։ Մարին զվարճանում էր, մոմլաթե պայուսակով խփում, ցիրուցան անում ծաղկաթերթիկները։ Մենք անցանք կանաչ կամ սպիտակ ցանկապատերով առանձնացված փոքրիկ ամառատների շարասյան միջով։ Այդ տնակներից մի քանիսն իրենց պատշգամբներով թաքնված էին կարմրանների տակ, իսկ մյուսներր մյուսները կանաչազուրկ էին ու ցցված քարերի մեջ։ Սարավանդի եզրին հասնելուց առաջ կարելի էր արդեն նշմարել անշարժ ծովը, իսկ ավելի հեռվում՝ վճիտ ջրի մեջ նիրհող հրվանդանի վիթխարի զանգվածը։ Հանդարտ օդի միջով մեր ականջին հասավ շարժիչի թեթև հռնդյունը, և հեռու-հեռվում մենք տեսանք մի փոքրիկ ձկնորսանավ, որն աննկատ առաջանում էր փայլակնացայտ ծովի վրայով։ Մարին մի քանի վայրի հիրիկ քաղեց։ Դեպի ծովն իջնող զառիթափից մենք տեսանք, որ արդեն լողացողներ կային։

Մենք վազեցինք ու հանձնվեցինք հենց առաջին փոքրիկ ալիքներին։ Սի Մի քանի գորտնալող տալուց հետո Մարին կպավ ինձ։ Զգացի՝ ինչպես են ոտքերր փաթաթվում իմ ոտքերին, և ցանկացա նրան։

Մասոնը ոստյուն արեց դեպի առաջ։ Սակայն մյուս արաբն արդեն վեր էր կացել ու կանգնել այս զինվածի եետևր։ հետևը։ Մենք չհամարձակվեցինք շարժվել։ Նրանք դանդաղ ետ-ետ գնացին՝ անընդհատ մեզ նայելով ու դանակով սպառնալով։ Ռեյմոնը սեղմել էր թևը, որից արյուն էր կաթում։

Մասոնն անմիջապես ասաց, որ մի բժշկի է ճանաչում, որը կիրակի օրերն այդտեղ է լինում։ Ռեյմոնն իսկույն ցանկացավ գնալ նրա մոտ։ Բայց հենց ուզում էր խոսել, վերքից արյունը լցվոլմ լցվում էր բերանն ու պղպջակներ առաջացնում։ Մենք նրան օգնեցինք և հնարավորինս արագ վերադարձանք տնակ։ Այստեղ Ռեյմոնն ասաց, որ վերքերը խորը չեն, և որ ինքն ի վիճակի է գնալ բժշկի մոտ։ Նա գնաց Մասոնի հետ, իսկ ես մնացի, որ կանանց բացատրեմ պատահածը։ Տիկին Մասոնը լաց էր լինում, իսկ Մարին գույնը լրիվ գցել էր։ Ինձ համար ձանձրալի էր նրանց բացատրելը։ Շուտով լռեցի և սկսեցի ծխել՝ հայացքս հառած ծովին։

Մենք երկար քայլեցինք լողափով։ Հիմա արևն ավելի տաժանելի էր. ընկնում էր, ասես փշուր-փշուր լինում ավազների ու ծովի վրա։ Ինձ թվում էր, թե Ռեյմոնր Ռեյմոնը գիտի՝ ուր է գնում, բայց, իհարկե, սխալվում էի։ Լողափի ծայրին մենք վերջապես հասանք մի աղբյուրի, որը ժայռի ետևից ցայտում էր ավազի մեջ։ Հենց այստեղ էլ գտանք մեր երկու արաբներին։ Նրանք պառկած էին իրենց յուղոտված, կապույտ արտահագուստներով և միանգամայն հանգիստ ու գրեթե գոհ տեսք ունեին։ Մեր հայտնվելը ոչինչ չփոխեց։ Նա, ով խփել էր Ռեյմոնին, նայում էր անխոս։ Մյուսը մի փոքրիկ եղեգնափող էր շվացնում՝ աչքի պոչով նայելով մեզ, անվերջ կրկնում էր միայն նույն երեք նոտան, որ արտաբերում էր իր գործիքով։

Մտածեցի, որ բավական է կիսով չափ շրջվեմ, և ամեն ինչ կվերջանա։ Բայց արևից թրթռացող ամբողջ լողափը հրում էր իմ ետևից։ Մի քանի քայլ արեցի դեպի աղբյուրը։ Արաբը չշարժվեց։ Այնուամենայնիվ նա դեռ բավական հեռու էր ինձնից։ Գուցե ստվերների պատճառով նրա դեմքն այնպիսին էր, որ ինձ թվաց, թե ծիծաղում է։ Սպասեցի։ Արևն արդեն այրում էր այտերս, ու ես զգացի, որ քրտինքի կաթիլներ են կուտակվում հոնքերիս մեջ։ Նույն արևն էր, ինչ այն օրը, երբ թաղում էի մորս, և ինչպես այն ժամանակ, հիմա էլ ճակատս էր հատկապես ցավում, և նրա բոլոր երակները տրոփում էին մաշկիս տակ։ Այդ կիզիչ արևի պատճառով, որն արդեն անտանելի էր ինձ համար, ես առաջ գնալու փորձ արեցի։ Գիտեի, որ հիմար բան եմ անում, որ արևից չես ազատվի նման մի քայլով, բայց արեցի այդ քայլր՝ քայլը՝ միայն մեկ քայլ դեպի առաջ։ Եվ այս անգամ արաբը, առանց վեր կենալու, հանեց դանակն ու ցուցադրեց արևի տակ։ Լույսը շողաց պողպատի վրա, ասես մի փայլուն ու երկար շեղբ իջավ ճակատիս։ Նույն վայրկյանին հոնքերումս կուտակված քրտինքը միանգամից հոսեց կոպերիս վրա և ծածկեց տաք ու թանձրահյուս շղարշով։ Աչքերս կուրացան արցունքի ու աղի այդ վարագույրի ետևում։ Ես այլևս զգում էի միայն արևի ծնծղաների հարվածները ճակատիս ու տարտամորեն նաև՝ ասես դանակից դուրս ցայտող, շարունակ աչքերիս առջև պարող կայծեր։ Այդ հրե սուսերը քրքրում էր թարթիչներս, ծակում, մրմռացնում աչքերս։ Հենց այդ պահին ամեն ինչ երերաց։ Ծովն արձակեց բարձր ու կիզիչ մի հառաչանք։ Ինձ թվաց, թե երկիրը բացվեց իր ամբողջ տարածքով մեկ, որ հրե անձրև տեղա։

Իմ կարծիքով՝ շատ հարմար էր, որ արդարադատությունն ինքն էր զբաղվում նման մանրուքներով։ Նրան ասացի այդ։ Նա համաձայնեց և եզրակացրեց, որ օրենքր օրենքը հաջող է կազմված։

Սկզբում ես նրան լուրջ չէի վերաբերվում։ Նա ինձ ընդունեց վարագույրները փակ առանձնասենյակում։ Գրասեղանին կար միայն մի լուսամփոփ, որր որը լուսավորում էր բազկաթոռը։ Այնտեղ էլ նստեցրեց ինձ, իսկ ինքը մնաց մթության մեջ։ Նման տեսարաններն ինձ արդեն ծանոթ էին գրքերից, և այդ ամենն ինձ խաղ թվաց։ Մեր խոսակցությունից հետո հակառակը կատարվեց, ես նայեցի նրան ու տեսա նուրբ դիմագծերով, կապույտ, փոս ընկած աչքերով, բարձրահասակ, երկար, ալեխառն բեղերով ու գրեթե լրիվ սպիտակած, խիտ մազերով մի մարդու։ Նա ինձ շատ ողջամիտ թվաց, և նաև՝ հաճելի, չնայած բերանը մերթընդմերթ ծռվում էր ջղաձգումներից։ Անգամ դուրս գալիս ուզում էի սեղմել նրա ձեռքը, բայց ժամանակին հիշեցի, որ մարդ եմ սպանել։

Հաջորդ օրը մի փաստաբան եկավ բանտ ինձ այցելության։ Փոքրամարմին էր, կլորավուն, բավական երիտասարդ, մազերը խնամքով սվաղած։ Չնայած շոգին (ես միայն վերնաշապիկով էի), նա մուգ գույնի կոստյումով էր և օսլայած օձիքի տակ կապել էր տարօրինակ, սև ու սպիտակ խոշոր զոլերով փողկապ։ Նա մահճակալիս դրեց թևատակի պայուսակը, ներկայացավ և ասաց, որ ուսումնասիրել է իմ գործը։ Գործս նրբին է, բայց ինքր ինքը չի կասկածում հաջողությանը, եթե ես վստահեմ իրեն։ Ես շնորհակալություն հայտնեցի, իսկ նա ասաց.

― Հասկանո՞ւմ եք,– ասաց վւաստաբանսփաստաբանս,– ես մի քիչ անհարմար եմ զգում այդ մասին ձեզ հարցնել։ Բայց շատ կարևոր է։ Դա մեծ փաստարկ կլինի ձեզ մեղադրելու համար, եթե ես ոչինչ չկարողանամ հակադրել։

Եվ գրագիրը, որր որը մինչ այդ մեքենագրում էր համաչափորեն, շփոթվեց, խառնեց ստեղներր ստեղները և ստիպված եղավ ետ գնալ։ Այդ ժամանակ, շարունակ առանց թվացյալ տրամաբանության քննիչը հարցրեց ինձ, թե հինգ անգամ կրակել եմ անընդմե՞ջ։ Մի քիչ մտածեցի ու ճշտեցի, որ սկզբում կրակելեմ կրակել եմ միայն մի անգամ, իսկ հետո, մի քանի վայրկյան անց՝ ևս չորս անգամ։

Այդ ժամանակ նա հապշտապ և զարմանալի խանդավառությամբ ասաց, որ ինքը հավատում է Աստծուն, որ իր խորին համոզմամբ ոչ մի մահկանացու այնքան մեղավոր չէ, որ Աստված չկարողանա ներել նրան, սակայն դրա համար պետք է, որ մարդն իր զղջումով դառնա երեխա, որի հոգին դատարկ է և պատրաստ ընդունելու ամեն բան։ Ամբողջ մարմնով խոնարհվել էր սեղանին։ Գրեթե հենց իմ գլխավերևում խաչն էր թափահարում։ ճիշտն Ճիշտն ասած՝ ես այնքան էլ լավ չէի հետևում նրա մտքերին, որովհետև, նախ՝ շոգում էի, և հետո առանձնասենյակում մեծ-մեծ ճանճեր կային, որոնք նստում էին դեմքիս, և բացի այդ ես մի քիչ վախենում էի այդ մարդուց։ Միևնույն ժամանակ գիտակցում էի, որ դա ծիծաղելի էր, քանի որ հանցագործը, ի վերջո, ես էի։ Այսուհանդերձ նա շարունակում էր։ Ես մոտավորապես հասկացա, որ, իր կարծիքով, իմ խոստովանանքի մեջ մի մութ կետ կար. այն փաստը, որ ես սպասել էի մինչև երկրորդ կրակոցը։ Մնացած ամեն բան շատ լավ էր, միայն այդ նա չէր հասկանում։

Հետագայում ես հաճախ էի տեսնում քննիչին։ Միայն թե ամեն անգամ փաստաբանս ուղեկցում էր ինձ։ Նրանք սահմանափակվում էին իմ նախորդ ցուցմունքների որոշ մասեր ճշտելով։ Կամ էլ քննիչը մեղադրանքներն էր վիճարկում վոսստաբանիս հետ։ Սակայն այդ պահերին նրանք իրականամ բոլորովին չէին զբաղվում ինձնով։ Ամեն դեպքում հարցաքննությունների հնչերանգը քիչ-քիչ փոխվեց։ Թվում էր, թե քննիչն այլևս չի հետաքրքրվում ինձնով, և որ նա արդեն ինչ-որ կերպ դասակարգել է իմ գործը։ Աստծո մասին նա այլևս չխոսեց ինձ հետ, և ես նրան այլևս երբեք չտեսա այնքան գրգռված, որքան առաջին օրը։ Արդյանքը Արդյունքը եղավ այն, որ մեր խոսակցությունները դարձան ավեփ ավելի սրտաբուխ, մի քանի հարց, մի փոքրիկ զրույց փաստաբանիս հետ, և հարցաքննությունն ավարտվում էր։ Քննիչի խոսքերով՝ գործն ընթանամ էր իր հունով։ Երբեմն, երբ խոսակցությունն ընդհանուր բնույթի էր լինում, նրանք ինձ էլ էին ներգրավում դրա մեջ։ Ես սկսեցի թեթև շնչել։ Այդ ժամերին ոչ ոք չար չէր իմ հանդեպ։ Ամեն բան այնքան բնական էր, այնքան օրինավոր և այնքան պարզ խաղացված, որ ես այն ծիծաղելի զգացումն ունեցա, թե ես «ընտանիքի անդամներից» եմ։ Եվ տասնմեկ ամիս տևած այդ քննության ընթացքում կարող եմ ասել, որ զարմանալլի զարմանալի կլիներ, եթե ես հրճվանքի այլ պահեր էլ ունեցած լինեի, բացի այն հազվագյուտ րոպեներից, երբ քննիչն ինձ առաջնորդում էր մինչև առանձնասենյակի դուռը, ուսիս թփթփացնում և մտերմիկ ձայնով ասում.

Զրուցարան հասնելու համար ես անցա երկար միջանցքով, հետո աստիճաններով, իսկ վերջում՝ մեկ այլ միջանցքով։ Ներս մտա մի ընդարձակ դահլիճ, ուր լույսը թափանցում էր հսկայական լուսամատից։ Դահլիճը երեք մասի էր բաժանված՝ երկայնքով անցնող երկու մեծ ճաղաշարով։ Երկու ճաղաշարի արանքում կար ութ-տասը մետրանոց մի տարածություն, որն այցելուներին բաժանում էր բանտարկյալներից։ Իմ դիմաց նկատեցի Մարիին իր զոլավոր զգեստով և արևառ դեմքով։ Այն կողմում, որտեղ ես էի, մեկ տասնյակի չափ կալանավոր կար՝ հիմնականում արաբներ։ Մարին շրջապատված էր մավրուհիներով ու կանգնած էր երկու այցելուների արանքում՝ մեկը փոքրիկ, սևազգեստ մի պառավ՝ ամուր սեղմած շրթունքներով, մյուսը՝ գլխաբաց, մի գեր կին, որ խոսում էր շատ բարձրաձայն ու շարժուձևերով։ Ճաղաշարերի միջև հեռավորությունն այնքան մեծ էր, որ այցելուներն ու բանտարկյալները ստիպված էին խոսել գոռգոռալով։ Երբ ներս մտա, ձայների աղմուկը, որ արձագանքվում էր, դիպչելով դահլիճի հսկայական, մերկ պատերին, աչք ծակող լույսը, որն ասես երկրնքից ծորում էր ապակիների վրա և կրկին ժայթքում դահլիճի մեջ, ինձ գցեցին մի տեսակ թմբիրի մեջ։ Իմ խցիկն ավեփ ավելի խաղաղ էր և ավեփ մութ։ Ժամանակ պահանջվեց, մինչև կվարժվեի։ Սակայն, ի վերջո, բոլորի դեմքերն էլ սկսեցի հստակ տարբերակել։ Նկատեցի, որ միջանցքի ծայրում՝ երկու ճաղաշարի արանքում, անշարժ նստած էր հսկիչը։ Արաբ բանտարկյալների մեծ մասը, ինչպես և նրանց հարազատներր պպզել էին դեմառդեմ։ Նրանք չէին բղավում։ Չնայած աղմուկ-աղաղակին՝ նրանք կարողանում էին հասկանալ միմյանց՝ խոսելով ցածրաձայն։ Շատ ցածրից արձակվող նրանց խուլ քրթմնջոցներն անվերջանալի բասի նման հնչում էին խոսակցությունների մեջ, որոնք սավառնում էին իրենց գլխավերևում։ Այդ ամենը ես անմիջապես նկատեցի, երբ գնում էի Մարիի մոտ։ Արդեն ճաղաշարին կպած՝ նա ինձ էր ժպտում՝ լարելով ողջ ուժերր։ ուժերը։ Իմ աչքին նա շատ գեղեցիկ թվաց, բայց այդ մասին չկարողացա նրան ասել։

Բայց նախագահն ասաց, որ անցնում է վկաների հարցաքննությանը։ Կատարածուն անուններ կարդաց, որոնք գրավեցին իմ ուշադրությունը։ Հասարակության միջից, որ մինչ այդ անկերպարանք էր, տեսա, թե ինչպես մեկ-մեկ վեր կացան ու կողմնային դռնից անհետացան ծերանոցի տնօրենն ու դռնապանը, ծերուկ Թոմա Պերեզը, Ռեյմոնը, Մասոնը, Սալամանոն և Մարին։ Վերջինս տագնապափ նշան արեց ինձ։ Իմ զարմանքը, որ ավելի շուտ չէի նկատել նրանց, դեռ չէր անցել, երբ հնչեց վերջին վկայի անունը՝ Մելեստ, և նա էլ վեր կացավ։ Նրա կողքին ես ճանաչեցի ճաշարանի տարօրինակ կնոջը՝ փոքրամարմին, ինձ ծանոթ ծակետովժակետով, շիտակ ու վճռական տեսքով։ Նա համառորեն ինձ էր նայում։ Բայց ես ժամանակ չունեցա մտածելու, որովհետև նախագահը սկսեց խոսել։ Նա ասաց, որ հիմա են սկսվելու իսկական քննարկումները, և որ իր կարծիքով անիմաստ է հասարակությանը հիշեցնել, որ անհրաժեշտ է պահպանել լռություն և հանգիստ։ Ըստ նրա՝ իր առաքելությունն էր անաչառորեն հետևել, որ գործը քննվի օբյեկտիվորեն։ Երդվյալների ներկայացրած դատավճիռն ընդունված կլինի արդարադատության ոգով, սակայն, նվազագույն միջադեպի դեպքում նա կհրամայի ազատել դահլիճը։

Փաստաբանս աղմկալից հաղթանակ տոնեց։ Նա հայտարարեց, որ երդվյալները հաշվի կառնեն այս փաստը։ Սակայն դատախազը որոտրնդոստ որոտընդոստ գոռգոռաց մեր գլխավերևում.

Հինգրոպեանոց ընդմիջում հայտարարվեց։ Այդ ընթացքում փաստաբանս ինձ ասաց, որ ամեն բան բարեհաջող է ընթանում։ Այնուհետև լսեցին Սելեստին, որը կանչվել էր պաշտպանության կողմից։ Պաշտպանվող կողմը ես էի։ Ժամանակ առ ժամանակ Սելեստը հայացք էր ձգում իմ կողմը՝ ձեռքերի մեջ ճմռթելով պանաման։ Նա իր նոր կոստյումով էր, որ հագնում էր մեկ-մեկ կիրակի օրերը՝ ինձ հետ ձիարշավարան գնալիս։ Բայց իմ կարծիքով չէր կարողացել նստեցնել նեղ օձիքը, որովհետև պղնձյա կոճակ էր ամրացրել վերնաշասփկը վերնաշապիկը կոճկելու համար։ Նրան հարցրին, թե ես իր հաճախո՞րդն եմ եղել, և նա ասաց.

Ներս եկավ Մարին։ Գլխարկ էր դրել և դարձյալ գեղեցիկ էր։ Բայց ես նրան ավելի շատ սիրում էի հերարձակ։ Հեռվից գուշակում էի նրա կրծքերի թեթև ծանրությունը, տեսնում փոքր-ինչ ուռուցիկ ստորին շրթունքը։ Շատ նյարդային էր երևում։ Նրան անմիջապես հարցրին, թե երբվանից է ճանաչում ինձ։ Նա նշեց ամսաթիվը, երբ աշխատում էր մեզ մոտ։ Նախագահը ցանկացավ իմանալ, թե ինչ հարաբերություններ ուներ ինձ հետ։ Մարին ասաց, որ իմ ընկերուհին էր։ Հաջորդ հարցին պատասխանեց, որ, իրոք, պիտի ամուսնանար ինձ հետ։ Դատախազը, որ մինչ այդ ինչ-որ բան էր թերթում, հանկարծ հարցրեց, թե երբ է սկսվել մեր կապը։ Մարին նշեց ամսաթիվը։ Դատախազն անտարբերությամբ նկատեց, որ իր կարծիքով դա մորս մահվան հաջորդ օրն է։ Հետո հեգնանքով ասաց, որ չէր ցանկանա կանգ առնել նման նուրբ հարցի վրա, որ լավ է հասկանում Մարիի տագնապները, բայց (այստեղ նրա ձայնն ավելի խստացավ) իր պարտքն իրեն հրամայում է բարձր մնալ պայմանականություններից։ Ուստի խնդրում է Մարիին՝ ամփոփ նկարագրել մեր ծանոթության օրը։ Մարին չէր ուզում խոսել, սակայն դատախազի համառությունը հաղթեց, և նա պատմեց մեր լոգանքների, կինոդիտման և իմ տանն անցկացրած ժամանակի մասին։ Դատախազն ասաց, որ, գնալով նախաքննության ժամանակ տված ցուցմունքների հետքերով, նա պարզել է այդ օրը ցուցադրված կինոնկարը։ Հետո ավելացրեց, որ Մարին ինքը կասի դրա վերնադիրը։ վերնագիրը։ Գրեթե լրիվ խզված ձայնով Մարին հայտնեց, որ դա Ֆերնանդելի ֆիլմերից էր։ Երբ նա խոսքն ավարտեց, դահլիճում համատարած լռություն տիրեց։ Այդ ժամանակ դատախազը վեր կացավ և շատ լուրջ, իմ կարծիքով, իսկապես խզված ձայնով ասաց՝ մատնացույց անելով ինձ.

Հետո եկավ Ռեյմոնի՝ վերջին վկայի եերթը։ հերթը։ Նա գլխի փոքրիկ շարժումով ողջունեց ինձ և անմիջապես ասաց, որ ես անմեղ եմ։ Բայց նախագահը հայտարարեց, որ նրանից ոչ թե գնահատականներ են խնդրում, այլ՝ փաստեր։ Նրան հրավիրել են, որ պատասխանի իրեն տրված հարցերին։ Նրան խնդրեցին ճշգրիտ բացատրել իր հարաբերությունները տուժածի հետ, և նա, օգտվելով առիթից, ասաց, որ վերոհիշյալ անձնավորությունն իրեն ատում էր այն ժամանակից ի վեր, երբ ապտակել էր նրա քրոջը։ Սակայն նախագահը հարցրեց, թե ինքը՝ զոհը, պատճառ չունե՞ր ինձ ատելու։ Ռեյմոնը պատասխանեց, որ իմ ներկայությունը լողափում լրիվ պատահականություն էր։ Դատախազն առարկեց, ասելով, որ պատահականությունն այս պատմության մեջ արդեն շատ չարիքներ գործեց խղճի դեմ։ Եվ խնդրեց տեղեկացնել՝ արդյոք պատահականությո՞ւն էր, որ ես չէի միջամտել, երբ Ռեյմոնն ապտակել էր իր սիրուհուն, պատահականությո՞ւն էր, որ ես վկայություն էի տվել ոստիկանատանը, դարձյա՞լ պատահականություն էր, որ իմ հայտարարություններն այս վկայությունից դուրս բխում էին զուտ կամակատարությունից։ Վերջում դատախազը հարցրեց Ռեյմոնին, թե ինչ միջոցներով է նա ապրում, և քանի որ վերջինս պատասխանեց՝ պահեստապետ, դատախազը երդվյալներին հայտարարեց, որ հանրահայտ փաստ է, որ վկան մասնագիտությամբ բոզարած է։ Իսկ ես նրա մեղսակիցն եմ և ընկերը։ Ուրեմն, խոսքը ամենաստորին կարգի, այլասերված մի ողբերգության մասին էր, որր որը բարդանում էր, քանի որ գործ ունեին բարոյական տեսակետից մի հրեշի հետ։ Ռեյմոնը ցանկացավ պաշտպանվել, փաստաբանս բողոքեց, սակայն նրան լռեցրին, ասելով, որ պետք է դատախազին թույլ տալ ավարտել խոսքր։ խոսքը։ Վերջինս ասաց.

― Այո,– եռանդուն բացականչեց նա,– ես մեղադրում եմ այս մարդուն, որն իր մորր մորը թաղել է ոճրագործի սրտով։

― Զարմանում եմ, պարոնայք,– ավելացրեց նա,– որ այդքան մեծ աղմուկ բարձրացավ այդ ծերանոցի շուրջր։ շուրջը։ Քանզի, ի վերջո, եթե հարկ կա ապացուցել նման հաստատությունների օգտակարությունն ու կարևորությունը, ապա պետք է միայն հիշել, որ պետությունն է դրանց նպաստ տալիս։

Դատարանը վերադարձավ։ Շատ արագ ընթերցվեց երդվյալներին ուղղված հարցերի շարքր։ շարքը։ Լսեցի՝ «մեղավոր է սպանության մեջ...», «կանխամտածվածություն...», «մեղմացուցիչ հանգամանքներ...»։ Երդվյալները դուրս եկան, իսկ ինձ տարան այն փոքր սենյակը, որտեղ արդեն սպասել էի։ Փաստաբանս եկավ ինձ մոտ։ Նա անվերջ շաղակրատում էր. հիմա առավել, քան երբևէ, ինձ հետ խոսում էր վստահ ու սրտաբուխ։ Նրա կարծիքով՝ ամեն բան լավ էր ավարտվելու, և ես պրծնելու էի մի քանի տարվա բանտարկությամբ կամ տաժանակրությամբ։ Ես նրան հարցրի, թե անբարենպաստ դատավճռի դեպքում կա՞ արդյոք բեկանման հնարավորություն։ Նա ասաց՝ ոչ։ Իր գործելակերպով նա ջանացել է չպարտադրել եզրակացություններ, որպեսզի երդվյալներին հակառակ չտրամադրի։ Նա ինձ բացատրեց, որ դատավճիռը չեն բեկանում հենց այնպես, առանց լուրջ պատճառի։ Դա ակնբախ էր, և նրա փաստարկները համոզեցին ինձ։ Սառնասրտորեն դատելը միանգամայն բնական էր։ Այլապես անիմաստ կլիներ զբաղվել ավելորդ գրագրությամբ։

Ստիպված էի նաև ընդունել, որ մինչ այդ նման հարցերի վերաբերյալ իմ ունեցած պատկերացումները ճիշտ չէին եղել։ Երկար ժամանակ կարծում էի, թե գլխատվելու համար պետք է բարձրանալ կառափնարան, մագլցել աստիճաններով։ Կարծում եմ՝ պատճառը 1789 թվականի հեղափոխությունն էր, ուզում եմ ասել, այն ամենը, ինչ ցույց էին տվել մեզ կամ ուսուցանել այդ հարցերի վերաբերյալ։ Բայց մի առավոտ մտաբերեցի մի լուսանկար, որ տպագրվել էր լրագրերում ինչ-որ աղմկահարույց մահապատժի շուրջ։ Իրականում մեքենան դրված էր գետնին՝ աշխարհի նույն, ամենասովորական գետնին։ Եվ շատ ավելի նեղ էր, քան կարծում էի։ Բավական տարօրինակ էր, որ ավեփ ավելի շուտ չէի նկատել։ Լուսանկարի մեքենան ինձ ապշեցրեց իր ճշգրտությամբ ու կատարելությամբ. ինչպիսի՝ փայլուն ստեղծագործություն։ Միշտ չափազանցված մտքեր ես ունենում չիմացածդ բաների մասին։ Ստիպված էի վավերացնել, որ ընդհակառակը, ամեն ինչ շատ ավելի պարզ է՝ մեքենան նույն բարձրության վրա է, ինչ դեպի այն ընթացող մարդը։ Նա մոտենում է մեքենային, ինչպես գնում են որևէ մեկին հանդիպելու։ Դա նույնպես տհաճ է։ Կառափնարան բարձրանալը, վերելքը դեպի բաց երկինք կկարողանար շարժել երևակայությունդ։ Մինչդեռ այստեղ ևս մեխանիզմը ճզմում է ամեն ինչ. սպանում են համեստորեն, ամոթխածորեն և մեծագույն ճշգրտությամբ։

Լուսաբացին էին գալիս, ես դա գիտեի։ Եվ ի վերջո, բոլոր գիշերներս անցկացրի այդ լուսաբացին սպասելով։ Երբեք չեմ սիրել անակնկալի գալ։ Եթե ինձ հետ որևէ բան է կատարվելու, կնախընտրեմ պատրաստ լինել։ Դրա համար էլ հետզհետե սկսեցի ավելի քիչ քնել։ Քնում էի միայն ցերեկը, իսկ գիշերը համբերատար սպասում էի՝ երբ էր լույսը բացվելու երկնքի պատուհանի վրա։ Ամենադժվարը այն կասկածելի ժամն էր, երբ սովորաբար, ինչպես գիտեի, նրանք գործի էին անցնում։ Կեսգիշերից սկսած դարանակալում ու սպասում էի։ Դեռ երբեք ականջս չէր որսացել այդքան շատ ձայներ, չէր տարբերել այդքան նրբերանգ հնչյուններ։ Իմիջիայլոց, կարելի է ասել որ ինչ-որ իմաստով բախտս բերեց, որովհետև ոչ մի ոտնաձայն չլսեցի այդ ընթացքում։ Մայրս հաճախ էր սիրում կրկնել որ բացարձակ դժբախտ չեն լինում։ Ես դա զգում էի բանտում, երբ երկինքը գունավորվում էր, և նորրնծա նորընծա օրը թափանցում էր խցիկս։ Բայց նույն հաջողությամբ կարող էր պատահել որ ես ոտնաձայներ լսեի, դրանից սիրտս կճաքեր։ Նույնիսկ, երբ ամենաչնչին աղմուկից նետվում էի դեպի դուռը, նույնիսկ, երբ ականջս տախտակին կպցրած, սպասում էի խելակորույս, այն աստիճան, որ լսում էի սեփական շնչառությունս և սարսափահար պարզում, որ այն խռպոտ է և շան խռխռոցի պես հևասպառ, այսուհանդերձ սիրտս չէր պայթում, և, ի վերջո, շահում էի քսանչորս ժամ։

Ամբողջ օրը մտածում էի իմ ներման հայցագրի մասին։ Ըստ իս, ես մեծ օգուտ քաղեցի այդ մտորումներից։ Հաշվում էի արդյունքում ունեցածս և իմ խորհրդածություններից ստանում լավագույն փոխհատուցումը։ Միշտ ընտրում էի վատթարագույն վարկածը. հայցագիրս մերժված է։ «Դե, լավ, ուրեմն մեռնելու եմ»։ Պարզ է, մյուսներից ավելի շուտ։ Սակայն բոլորը գիտեն, որ կյանքը չարժի, որ նրա համար տանջվես։ Ըստ էության, ես հասկանում էի, որ մեծ չէ տարբերությունը՝ երեսուն տարեկանում ես մեռնում, թե՝ յոթանասուն, քանի որ, բնականաբար, երկու դեպքում էլ ուրիշ տղամարդիկ ու կանայք կապրեն, և այդպես հազարավոր տարիներ շարունակ։ Ի վերջո, դրանից ավելի պարզ բան չկա։ Միենույն Միևնույն է՝ մեռնելու եմ, հիմա կամ քսան տարի հետո։ Այս դատողություններիս ընթացքում ահավոր նեղվում էի այն տագնապից, երբ մտածում էի գալիք քսան տարիների հնարավոր կյանքի մասին։ Սակայն ինձ մնում էր միայն խեղդել մտքերս, պատկերացնելով, թե ինչպիսին կլինեն դրանք քսան տարի հետո, եթե, այնուամենայնիվ, հասնեմ այնտեղ։ Ակնբախն այն է, որ մեռնելու ես, իսկ թե՝ երբ և ինչպես, կարևոր չէ։ Ուրեմն (դժվարն այն է, որ որևէ բան աչքիցդ չվրիպի դատողությունների ամբողջությունից, որ ներկայացնում է այս «ուրեմն»–ը), ուրեմն ես պետք է ընդունեմ, որ իմ ներման հայցագիրը մերժված է։

Այս խոսքիս վրա նա վեր կացավ ու նայեց ուղիղ աչքերիս մեջ։ Ես լավ ծանոթ էի այդ խաղին։ Այդպես հաճախ էի զվարճանում էմանուելի Էմանուելի կամ Սելեստի հետ, և մեծ մասամբ նրանք էին առաջինը աչքերը փախցնում։ Քահանան էլ լավ գիտեր այդ խաղը. նրա հայացքը մնաց անսասան։ Եվ ձայնն էլ չդողաց, երբ հարցրեց ինձ.

Ես մի քիչ աշխուժացա։ Ասացի, որ արդեն ամիսներ շարունակ նայում եմ այս պատերին։ Ոչինչ և ոչ ոք այս պատերից ավեփ ավելի ծանոթ չեն ինձ։ Գուցե ինչ-որ մի ժամանակ, շատ վաղուց փնտրել, գտել էի մի դեմք։ Բայց այդ դեմքը արևագույն էր, լի ցանկության բույրով, դա Մարիի դեմքն էր։ Բայց զուր էի փնտրում։ Այժմ արդեն վերջ։ Համենայնդեպս, ոչինչ չեմ տեսել, որ հառնի այս քրտնաթոր քարերից։