Օլիվեր Թվիստի արկածները

Տեղեկություններ Օլիվեր Թվիստի ծննդավայրի և նրա ծննդյան հետ կապված հանգամանքների մասին։

Ինչ֊վոր քաղաքում, որի անունը մի շարք պատճառներով խոհեմություն կլիներ չհիշատակել, և որը ես չեմ կոչելու որևէ մտացածին անունով, հասարակական այլ շենքերի թվում կար մի շենք, որ սովորաբար լինում է մեծ կամ փոքր հին քաղաքներում։ Դա մի գործատուն էր աղքատների համար։ Եվ այդ աղքատանոցում ծնվեց (հարկ չեմ համարում նեղություն կրել օրը և թվականը հիշելու, մանավանդ, որ դա ոչ մի արժեք չի կարող ներկայացնել ընթերցողի համար, գոնե այժմ, գործողությունների այս կանխահաս վիճակում) այն մահկանացուն, որի անունը նախատեսված է սույն գրքի վերնագրում։

Երբ մանուկը, ծխական բժշկի օգնությամբ, մուտք գործեց վշտի ու ցավերի այս աշխարհը, երկար ժամանակ բավականին կասկածելի էր թվում, թե արդյոք նա կապրե՞ր այնքան, որ կարողանար որևէ անուն կրել։ Եթե չապրեր, ավելի քան հավանական է, որ այս հուշագրությունները երբեք լույս չտեսնեին, կամ լույս տեսնելու դեպքում էլ, գրավելով մի քանի էջ, ամենահակիրճ ու ճշմարտացի կենսագրության նմուշը լինելու անգնահատելի արժեքը կունենային։ Շատ արտասովոր երևույթ, որևէ դարի կամ երկրի գրականության մեջ։

Թեև մտադիր չեմ հավաստիացնելու, որ աղքատանոցում ծնվելը ինքնին շատ բախտավոր ու նախանձելի երևույթ է մարդկային որևէ էակի համար, բայց և այնպես պնդում եմ, որ տվյալ առանձնահատուկ պարագայում դա լավագույն բանն էր, որ կարող էր պատահել Օլիվեր Թվիստի հետ։ Փաստն այն է, որ բավականին դժվար եղավ Օլիվերին պարտադրել իր շնչառության հոգսը վերցնելու պարտականությունը, տաղկտկալի մի վարժություն, որը, այնուամենայնիվ, սովորությունը անհրաժեշտ է դարձրել մեր հեշտագին գոյության համար։ Եվ այսպես, միաժամանակ, նա շնչասպառ պառկեց բրդյա փոքրիկ և կոշտ ներքնակի վրա, անհամաչափ տատանվելով այս և մյուս աշխարհի միջև, հավասարակշռության նժարը հաստատապես թեքելով դեպի վերջինը։ Անշուշտ այդ կարճ միջոցի ընթացքում, եթե Օլիվերը շրջապատված լիներ հոգատար տատիկներով, տագնապած մորաքույրներով, փորձառու դայակներով և հմուտ բժիշկներով, անկասկած և անխուսափելիորեն, իսկույն կմահանար։ Բայց, քանի որ նրա մոտ ոչ ոք չկար բացի մի աղքատ պառավից, որի աչքերը գարեջրի անսովոր քանակից մշուշվել էին, և նման գործերը միայն պայմանագրով կատարող ծխական բժշկից, Օլիվերն ու Բնությունը իրենց միջև պայքարեցին այդ հարցի լուծման համար։ Եվ արդյունքը եղավ այն, որ որոշ ճիգ գործադրելուց հետո Օլիվերը շնչեց, փռշտաց, ու մինչդեռ երեք և քառորդ րոպե առաջ զրկված էր ճչալու շնորհից, այժմ արական սեռի երեխային հատուկ զիլ ձայնով բարձր ճչաց և դրանով ավետեց աղքատանոցի բնակիչներին, թե մի նոր բեռ է ավելանում իրենց ծխի վրա։

Երբ Օլիվերը այսպես կյանքի առաջին նշույլները ցույց տվեց, կարկատած ծածկոցը, որ անփութորեն գցված էր երկաթյա մահճակալին, խշշաց, կանացի ջահել ու դժգույն մի դեմք կիսով չափ բարձրացավ բարձից, և նվաղոտ մի ձայն շշնջաց․ «Թողեք տեսնեմ երեխային և մեռնեմ»։

Բժիշկը ձեռքերը կրակին դեմ արած տաքանում էր։ Երբ դեռատի կինը խոսեց, սա տեղից վեր կացավ, մոտեցավ սնարին և ավելի քնքուշ ձայնով, քան կարելի էր սպասել ասաց․

― Ձեզ համար դեռ վաղ է մահվան մասին խոսելը։

― Աստվա՛ծ ոչ անի ― վրա բերեց հիվանդապահ պառավը, գրպանի մեջ թաքցնելով ինչ֊որ կանաչ շիշ, որի պարունակությունը քիչ առաջ նա մեծ բավականությամբ գաղտագողի ըմբոշխնում էր մի անկյունում։ ― Աստվա՛ծ ոչ անի, ո՛չ։ Եթե նա էլ ինձ նման կյանքի դառնությունները ճաշակած լիներ, եթե նա էլ ունեցած լիներ տասներեք երեխա, որոնցից այժմ միայն երկուսը ողջ մնացած լինեին, և եթե նա էլ այդ որբացած երկու երեխաներով ապաստանած լիներ այս խճալի վայրում, անշուշտ այլ կերպ կմոտենար հարցին։ Մտածի՛ր, սիրելիս, թե ինչ է նշանակում մայր լինել, մտածի՛ր գառնուկս, մտածի՛ր։

Սակայն, ըստ երևույթին, մայրական զգացմունքների կոչ անող այս խրախուսիչ ակնարկությունները սպասված արդյունքը չտվեցին։ Հիվանդը գլուխը տարուբերեց և ձեռքը երկարեց դեպի երեխան։

Բժիշկը նորածնին դրեց մոր գիրկը։ Նա իր սառը, դալկացած շուրթերը ուժգնորեն դրոշմեց մանկան ճակատին, ձեռքերը թեթևորեն սահեցրեց իր դեմքի վրայով, վայրագորեն դիտեց շուրջը․ սարսռաց, ապա մեջքի վրա ընկնելով մահացավ։ Բժիշկն ու հիվանդապահ պառավը շփեցին նրա կուրծը, ձեռքերը, քունքերը, բայց արյունը անդմիշտ սառել էր նրա երակներում։ Նրանք խոսեցին հույսի և սփոփանքի մասին։ Ավա՜ղ, վաղուց մոռացված զգացումներ մեռնողի համար։

― Ամեն ինչ վերջացավ, միսիս Թինգամի, ― ասաց բժիշկը վերջապես։

― Այո, ամե՜ն ինչ վերջացավ, ― ասաց պառավը, բարձի վրայից վերցնելով կանաչ շշի խցանը, որ ընկել էր երեխան գրկելիս։ ― Դժբա՜խտ աղջիկ։

― Շատ հավանական է, որ այս երեխան մեր գլխին փորձանք դառնա։ Բայց լաց լինելու դեպքում կարիք չկա ինձ անհանգստացնել, կարող ես մի քիչ խաշիշ տալ, ― ասաց բժիշկը, խոր մտածմունքի մեջ ձեռնոցները մատներին հագցնելով։ Ապա, նախքան մեկնելը, անկողնու մոտ մի րոպե կանգ առավ, գլխարկը դրեց գլխին և ավելացրեց․ ― Ինքա՜ն էլ դուրեկան աղջիկ է։ Որտեղի՞ց էր եկել։

― Երեկ գիշեր վերակացուի կարգադրությամբ բերեցին այստեղ, ― պատասխանեց պառավը․ ― նրան գտել էին փողոցում պառկած։ Բավականին ժամանակ քայլած պետք է լինի, քանի որ կոշիկները շատ էին մաշված, բայց ոչ ոք չգիտե, թե ո՛րտեղից էր գալիս և ո՛ւր էր գնում։

Վիրաբույժը կռացավ դիակի վրա և վերցրեց ձախ ձեռքը։

― Նույն հին պատմությունը, ― ասաց նա գլուխը թափահարելով․ ― Ամուսնական մատանի չունի։ Օ՜, բարի գիշեր։

Բժիշկը գնաց ճաշելու, իսկ հիվանդապահ֊քույրը մի անգամ էլ կանաչ շշին դիմելուց հետո, նստեց բուխարիկի մոտ դրված ցածր աթոռին և սկսեց երեխային հագցնել։

Արտաքին երևույթների հմայքը հաստատող ինչպիսի հատկանշական օրինակ էր փոքրիկ Օլիվեր Թվիստը։ Փաթաթված մի վերմակի մեջ, որը մինչև այժմ նրա միակ ծածկոցն էր կազմում, նա կարող էր համարվել և՛ ազնվականի, և՛ մուրացկանի երեխա։ Անգամ ամենալրջախոհ մարդը դժվար թե կարողանար որոշել նրա իսկական տեղը հասարակության մեջ։ Բայց այժմ, երբ խանձարուրվեց հնամաշ բամբակե լաթերի մեջ, որ նույնանման գործածությամբ գունատվել ու գորշացել էին, և թվագրվելով արձանագրվեց աղքատանոցի մատյանում, նա իսկույն գտավ իրեն վիճակված տեղը։ Ավա՜խ, նա այդ իսկ րոպեից մի ծխական երեխա էր, աղքատների մի անտեր որբուք, սովահարության մատնված թշվառ մի արարած, բոլորի հալածանքին և արհամարհանքին ենթակա ողորմելի մի ստրուկ, անարգված բոլորից և անտեսված աշխարհից։

Օլիվերը ուժգին ճչում էր։ Գուցե նա ավելի ուժգին ճչար, եթե կարողանար հասկանալ, որ ինքը եկեղեցականների և խնամակալների քմահաճ շնորհին թողնված մի անօգնական որբուկ էր։

Տեղեկություններ Օլիվեր Թվիստի մեծանալու, դաստիարակության և ապրելակերպի մասին։

Հաջորդ ութ֊տասը ամիսների ընթացքում Օլիվերը խաբեության ու դավադրության մշտական զոհ էր։ Նրան պահում էին ծծակով։ Աղքատանոցի իշխանությունները երեխայի քաղցած ու լքյալ վիճակի մասին պարտ ու պատշաճ կերպով զեկուցեցին ծխական իշխանություններին։ Ծխական իշխանությունները ամենայն արժանապատվությամբ հարցրին աղքատանոցի իշխանություններին, թե արդյոք տվյալ ժամանակի աղքատանոցում չկա՞ր իգական սեռին պատկանող որևէ մեկը, որը ի վիճակի լիներ Օլիվեր Թվիստին շնորհել զլացված սնունդն ու մխիթարանքը։ Աղքատանոցի իշխանությունները խոնարհաբար պատասխանեցին, թե չկա այդպիսի մեկը։ Աղքատանոցի իշխանությունները վեհանձնորեն ու մարդասիրաբար որոշեցին Օլիվերին ուղարկել երեք մղոն հեռու գտնվող մի ագարակ, այլ կերպ ասած՝ աղքատանոցի մի ուրիշ բաժանմունք, որտեղ մոտավորապես երեսուն անչափահաս օրինազանցներ, չունենալով բավարար սննդի և բավարար հագուստեղենի անպատեհությունը, ամբողջ օրը թավալվում էին հատակին։ Նրանք հանձնված էին ինչ֊որ մեծահասակ կնոջ ծնողական խնամքին, մի կին, որը յուրաքանչյուր երեխայի համար շաբաթական ստանում էր յոթ և կես պեննի։ Շաբաթը յոթ և կես պեննիով կարելի էր բավականին լավ սնունդ տալ երեխային։ Ավելին․ այդ գումարով կարելի էր նույնիսկ ծանրաբեռնել նրա ստամոքսը։ Բայց պառավը փորձառու էր և իմաստուն։ Նա ուներ շատ ճշգրիտ ըմբռնում, թե ինչն է լավ երեխաների համար և ինչը օգտակար՝ իր համար։ Հետևաբար, շաբաթական թոշակների մեծագույն մասը նա հատկացնում էր իրեն, պակասեցնում էր աճող ծխական սերնդի համար սահմանված արդեն իսկ քիչ սնունդը և զրկում նրան իր գոյությունը պահպանելու ամենաէական պահանջներից։ Այս բոլորը մի անգամ ևս հաստատում էին այն, որ նա մի չափազանց հայտնի և փորձված փիլիսոփա էր։ Ո՞վ չի իմանում մի այլ փորձառու փիլիսոփայի պատմությունը, որը հավատում էր այն տեսությանը, թե ձին կարող է ապրել առանց ուտելու։ Եվ որպեսզի հաջողությամբ ապացուցի այդ, նա իր սեփական ձիու սնունդը պակասեցրեց այնքան, որ ամբողջ օրվա համար սկսեց տալ միայն մի բուռ գարի։ Անշուշտ կարճ ժամանակվա ընթացքում նա այդ ձիուն կդարձներ ոչնչով չսնվող, աշխույժ և ոստոստուն մի կենդանի, եթե այդ կենդանին հոգին չփչեր քսան և չորս ժամ ավելի վաղ, նախքան կվարժվեր միայն օդով սնվելու վիճակին։ Դժբախտաբար, սակայն, այդ ձիու պատմությունը հաճախ կրկնվում էր նաև վերոհիշյալ փորձառու կնոջ կիրառած «սիստեմում»։ Քանի որ ճիշտ այն ժամանակ, երբ երեխաները մի կերպ հաշտվում էին չափազանց քիչ քանակությամբ և բոլորովին անորակ սննդով բավարարվելու մտքի հետ, չար բախտից այնպես էր պատահում, որ տասից ութ և կեսի դեպքում նրանք հիվանդանում էին քաղցից ու ցրտից, կամ լքվածության հետևանքով ընկնում էին կրակի մեջ ու վառվում, և կամ դիպվածով խեղդամահ լինում։ Վերոհիշյալ բոլոր դեպքերը հանգում էին այն բանին, որ դժբախտ փոքրիկ էակը սովորաբար հրավիրվում էր անդրշիրիմյան աշխարհը և այնտեղ միանում այս աշխարհում երբեք չճանաչած իր նախահայրերին։

Ծխական երեխաները այս աշխարհից հեռանում էին նաև այլ պատճառներով․ օրինակ՝ տեղափոխման ժամանակ մահճակալների տակ ճզմվելով և կամ անզուշությամբ խաշվելով լվածքի եռացած ջրով, թեև վերջին արկածը այնքան էլ հաճախադեպ չէր, քանի որ լվածք հիշեցնող իրադարձությունը շատ սակավ էր պատահում այս ագարակում։ Այդ ձևով մահացող երեխաների հարցը երբեմն, չգիտես ինչու, ավելի խոր քննարկման էր ենթարկվում, և դատավորները քմահաճորեն անախորժ հարցեր էին տալիս, կամ ծխի բնակիչները այս կապակցությամբ ըմբոստանալով, գրավոր բողոքներ էին ներկայացնում։ Բոլոր այս լրբությունները, սակայն, իսկույն կասեցվում էին բժշկի ցուցմունքով և բիդըլի վկայությամբ։ Նրանցից առաջինը դիազննության ընթացքում (բնականաբար) միշտ էլ ոչինչ չէր գտնում երեխաների ներքին օրգանների մեջ, իսկ երկրորդը անփոփոխ կերպով երդվում էր հօգուտ ծխական իշխանությունների։ Որքա՜ն մեծ բարեպաշտություն նրա կողմից։ Բացի այդ, երբ հանձնաժողովի անդամները պարբերաբար այցելում էին «երեխաների ագարակը», միշտ էլ մի օր առաջ նախազգուշացնում էին բիդըլի միջոցով։ Իսկ երբ նրանք էին գալիս, երեխաները մաքուր ու կոկիկ էին լինում։ Մարդիկ ինչո՞ւ պետք է ավելին պահանջեին։

Անշուշտ ավելորդ է ակնկալել, որ խնամելու այս սիստեմը կարող էր տալ հարուստ ու բեղմնավոր բերք։ Օլիվեր Թվիստի իններորդ տարեդարձը նրան գտավ դժգույն, նիհար, կծկված և որոշակիորեն թերաճ վիճակում։ Բայց բնությունը, կամ ժառանգականությունը, մի տոկուն ու բարի հոգի էր դրել Օլիվերի կրծքի տակ, և այդ հոգին հաստատության ժլատ սննդի շնորհիվ բավականին «լայն պայմաններ» էր ունեցել աճելու։ Գուցե հենց այդ հանգամանքին էլ կարելի է վերագրել նրա ողջ մնալու և ծննդյան իններորդ տարեդարձին հասնելու պարագան։ Ինչպես էլ եղած լիներ սակայն, անժխտելի ճշմարտություն էր, որ իրոք Օլիվերի իններորդ տարեդարձն էր։ Բայց նա և ուրիշ երկու փոքրիկ ջենթլմեններ, հանդուգն կերպով բողոքած լինելու պատճառով, որ իրենք իբրև թե քաղցած են, լավ խարազանվելուց հետո, արգելակվել էին մութ ածխանոցում, և Օլիվերն այնտեղ էլ անց էր կացնում այդ հանդիսավոր օրը, երբ միսիս Մեննը, աղքատանոցի բարեսիրտ լեդին, հանկարծակի ցնցվեց, ցանկապատի մոտ տեսնելով միստր Բամբըլին՝ ծխական բիդըլին, որն աշխատում էր դուռը բանալ։

― Օ՜, աստված իմ, այդ դո՞ւք եք, միստր Բամբըլ, այդ դո՞ւք եք, սըր, ― գոչեց միսիս Մեննը, կեղծ ուրախությամբ գլուխը լուսամուտից դուրս հանելով։ (Սյուզա՞ն, Օլիվերին և մյուս երկու լակոտներին տար վերև և անմիջապես մաքրիր նրանց)։ Որքա՜ն ուրախ եմ, որ տեսնում եմ ձեզ, միստր Բամբըլ։ Աստված վկա, անչափ ուրախ եմ։

Միստր Բամբըլը գեր և խիստ զայրացկոտ մարդ էր։ Ուստի փոխանակ այս սրտաբաց ընդունելության հանդեպ լավ վերաբերմունք ցույց տալու, նա մեծ ուժգնությամբ ցնցեց բակի դուռը և ոտքով մի այնպիսի աքացի տվեց, որ նման հարված կարելի էր միայն բիդըլից սպասել։

― Տե՜ր աստված, ― գոչեց միսիս Մեննը, տանից դուրս վազելով, որովհետև մինչ այդ երեք տղաներն հեռացվել էին ածխանոցից, ― ի՞նչ անհարմար բան եղավ, շատ անհարմար․ մոռացել եմ, որ դուռը ներսից փակված է եղել, և բոլորը այդ սիրասուն երեխաների պատճառով։ Խմդրեմ, ներս համեցեք, սըր, ներս համեցեք, միստր Բամբըլ։

Թեև այս հրավերին հետևեց ակնածանքով լի մի խոնարհություն, որ անգամ եկեղեցականի սիրտը կարող էր փափկեցնել, բայց դա ոչ մի կերպ չմեղմեց բիդըլի զայրույթը։

― Մի՞թե պատշաճ ու հարգալիր վերաբերմունք է ձեր կողմից, միսիս Մենն, ― ասաց միստր Բամբըլը եղեգնյա գավազանը ամուր սեղմելով, ― դռան առաջ սպասեցնել ծխական պաշտոնյաներին, երբ նրանք գալիս են այստեղ ծխական որբերին վերաբերող ծխական գործերով։ Հայտի՞ է արդյոք ձեզ, միսիս Մենն, որ դուք ծխական հանձնաժողովի վարձու ծառան եք։

― Բայց, միստր Բամբըլ, ես հենց այս րոպեին ձեզ այնքան շատ սիրող երեխաներից մի քանիսին ասում էի, որ այդ դուք եք գալիս, ― պատասխանեց միսիս Մեննը ծայրահեղ հեզությամբ։

Միստր Բամբըլը շատ մեծ համարում ուներ իր անձնավորության և իր հռետորական ընդունակությունների մասին։ Առաջինը նա ցուցադրել էր, իսկ երկրորդը՝ ջատագովել։ Եվ նա քիչ հանդարտվեց։

― Դե լա՛վ, դե լա՛վ, միսիս Մենն, ― պատասխանեց նա ավելի մեղմ տոնով․ ― Գուցե այդպես է, գուցե այդպես է։ Առաջնորդեցեք ինձ ներս, միսիս Մենն, որովհետև ես կարևոր գործով եմ եկել և կարևոր բան ունեմ ասելու։

Միսիս Մեննը բիդըլին առաջնորդեց մի փոքրիկ քարահատակ ընդունարան, նրան տվեց մի աթոռ և եռանկյունի գլխարկն ու եղեգնյա գավազանը հանդիսավոր կերպով դրեց նրա առաջ գտնվող սեղանին։ Միստր Բամբըլը սրբեց ճակատի քրտինքը, որ առաջացել էր երկար քայլելուց, բարեհաճորեն նայեց եռանկյունի գլխարկին և ժպտաց։

― Միստր Բամբըլ, չլինի թե վիրավորվեք այն բանից, որ ձեզ ասելու եմ, նկատեց միսիս Մեննը գրավիչ քաղցրությամբ, ― երկար ճանապարհ եք եկել, այլապես չէի առաջարկի։ Չե՞ք կամենա արդյոք մի բան խմել, թեկուզ մի քանի կաթիլ, միստր Բամբըլ։

― Ո՛չ մի կաթիլ, ո՛չ մի կաթիլ, ― ասաց միստր Բամբըլը, աջ ձեռքը արժանապատվությամբ, բայց գոհունակորեն թափահարելով օդի մեջ։

― Կարծում եմ կխմեք, ― ասաց միսիս Մեննը, որ նկատել էր, թե մերժումը ինչ ձևով և ձեռքի ինչպիսի շարժումով կատարվեց։ ― Մի փոքրի՜կ կաթիլ, մի քիչ սառը ջրով և մի կտոր շաքարով։

Միստր Բամբըլը հազաց։

― Միայն մի փոքրի՜կ, շա՜տ փոքրիկ կաթիլ, սըր, ― համոզեց միսիս Մեննը։

― Ինչի՞ կաթիլ է, ― հարցրեց բիդըլը։

― Մի խմիչքի, որ ես պարտավոր եմ տամը մի քիչ ունենալ՝ սիրասուն մանկիկները հիվանդանալու դեպքում օգտագործելու համար, միստր Բամբըլ, ― պատասխանեց միսիս Մեննը և անկյունում գտնվող պահարանը բացելով մի շիշ և մի բաժակ դուրս բերեց։ ― Ջին է, միստր Բամբըլ, չեմ թաքցնում, ջին է։

― Երեխաներին ջի՞ն եք տալիս․ միսիս Մենն, ― հարցրեց Բամբըլը, աչքերով հետևելով խմիչքի պատրաստման հետաքրքրիր գործողության։

― Ա՜հ, աստված պահի բալիկներիս։ Այո, դրանից եմ տալիս, թեպետ շատ թանկ է, միստր Բամբըլ, ― պատասխանեց դաստիարակչուհին։ ― Գիտե՞ք, պարոն, նրանց հիվանդանալու դեպքում ուղղակի չեմ կարող այդ տառապանքը տանել։

― Ճիշտ է, ― ասաց միստր Բամբըլը՝ հաստատելով նրա խոսքերը, ― չեք կարող։ Դուք մարդասեր կին եք, միսիս Մենն։ (Այստեղ կինը բաժակը դրեց սեղանին)։ Առաջին իսկ առիթով ես կզեկուցեմ հանձնաժողովին, միսիս Մենն։ (Նա բաժակը քաշեց իր կողմը:) Դուք նրանց հանդեպ մայրական զգացմունք եք տածում, միսիս Մենն։ (Նա ջինը խառնեց ջրով): Ես, ես ձեր կենացը ուրախությամբ կխմեմ, միսիս Մենն, ― ասաց նա և կեսը կուլ տվեց։

― Իսկ այժմ անցնենք գործի, նկատեց բիդըլը՝ գրպանից մի կաշեկազմ ծոցատետր հանելով, ― այն երեխան, որ մկրտված է Օլիվեր Թվիստ անունով, այսօր դարձավ ինը տարեկան։

― Ա՜հ, բալի՜կս, ― ընդհատեց միսիս Մեննը, գոգնոցի ծայրով ձախ աչքը տրորելով։

― Եվ չնայած այն տասը ֆունտ վարձատրության, որ հետո բարձրացավ քսանի, չնայած ծխի բացառիկ, ես կասեի՝ գերբնական ջանքերին, ― ասաց Բամբըլը, ― երբեք հնարավոր չեղավ պարզել, թե ո՞վ է նրա հայրը, որտե՞ղ է բնակվում նրա մայրը, ի՞նչ է նրա անունը կամ հա֊սա֊րա֊կա֊կան դիրքը։

Միսիս Մեննը ձեռքերը բարձրացրեց զարմանքով, բայց մի րոպե մտածելուց հետո ավելացրեց․

― Իսկ որտեղի՞ց գիտեք նրա անունը, երբ ազգանունը հայտնի չէ։

Բիդըլը փքվելով ՝ հպարտորեն ասաց․

― Ե՛ս հնարեցի։

― Դո՞ւք հնարեցիք, միստր Բամբըլ։

― Այո՛, ե՛ս, միսիս Մենն։ Մենք ընկեցիկ երեխաներին անվանակոչում ենք այբբենական կարգով։ Վերջինը Ս տառն էր՝ Սուաբել անվանեցի նրան։ Հաջորդը Թ֊ն էր՝ Թվիստ անվանեցի սրան։ Հետևյալը լինելու է Ունվին և ապա հաջորդը Վելքինս։ Մինչև այբուբենի վերջը ես պատրաստի անուններ ունեմ։ Երբ կհասնենք Ֆ տառին, նորից կսկսենք այբունենի Ա տառից։

― Օ՜, ուրեմն դուք բավականին գրագետ մարդ եք, սըր, ― բացականչեց միսիս Մեննը։

― Մի՞թե, մի՞թե, ― ասաց բիդըլը, բացահայտ կերպով գոհ մնալով այդ հաճոյախոսությունից, ― գուցե այդպիսին եմ, միսիս Մենն, գուցե այդպիսին եմ։ ― Նա մինչև վերջ խմեց ջրախառն ջինը և ավելացրեց․ ― Քանի որ Օլիվերը արդեն շատ է մեծացել, պետք է անցնի աշխատանքի։ Հետևաբար հանձնաժողովը որոշել է նրան տեղափոխել աղքատների գործատունը։ Ես ինքս հենց դրա համար էլ եկել եմ։ Անմիջապես ինձ մոտ բերեք նրան։

― Այս րոպեին կբերեմ, ― ասաց միսիս Մեննը՝ սենյակից դուրս գալով։ Մինչ այդ Օլիվերի երեսի և ձեռքերի կեղտի թանձր շերտը հեռացնելով, որքան հնարավոր էր մեկ անգամ լվանալով, մարդասեր բարերարուհին առաջնորդեց նրան միստր Բամբըլի մոտ։

― Բարևի՛ր ջենթլմենին, Օլիվե՛ր, ― ասաց միսիս Մեննը։ Օլիվերը գլուխ տվեց։ Դա վերաբերում էր թե՛ աթոռին բազմած բիդըլին և թե՛ սեղանին դրած եռանկյունի գլխարկին։

― Ինձ հետ կգա՞ս, Օլիվեր, ― ասաց միստր Բամբըլը հանդիսավոր ձայնով։

Օլիվերը տրամադիր էր ասելու, թե ինքը պատրաստ է ցանկացած մարդու հետ գնալ, միայն թե հեռանար այդ տեղից, երբ հանկարծ, վերև նայելիս, նրա հայացքը հանդիպեց միսիս Մեննի հայացքին։

Միսիս Մեննը անցել էր բիդըլի աթոռի հետևը և դեմքի ահռելի արտահայտությամբ բռունցքը թափահարում էր տղայի վրա։ Օլիվերը իսկույն ըմբռնեց սպառնալիքի նշանակությունը։ Այդ բռունցքը շատ հաճախ էր դրոշմվել նրա մարմնի վրա, հետևապես, չէր կարող խոր դրոշմված չլինել հիշողության մեջ։

― Միսիս Մենն էլ է գալո՞ւ ինձ հետ, ― հարցրեց խեղճ Օլիվերը։

― Ո՛չ, նա չի կարող, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, ― բայց երբեմն կգա քեզ տեսնելու։

Այդ հանգամանքը շատ մխիթարական չէր Օլիվերի համար։ Չնայած իր փոքր տարիքին, նա, այնուամենայնիվ, բավականաչափ խելք ուներ ձևացնելու, թե այդտեղից հեռանալը մեծ վիշտ է պատճառում իրեն։ Արտասվելն այնքան էլ դժվար հարց չէր երեխայի համար։ Քաղցր և մոտիկ անցյալի խժդժությունները մեծապես օգնում են մարդուն, եթե նա ուզում է լաց լինել։ Եվ Օլիվերը, իսկապես, շատ բնական ձևով լաց եղավ։ Միսիս Մեննը բյուրավոր համբյուր շնորհեց նրան, բայց տղան ավելի գերադասեց այն մի կտոր հացն ու կարագը, որ տվեց այդ բարեսիրտ լեդին, որպեսզի աղքատների գործարանը հասնելիս չկազմվեր այն կարծիքը, թե նա չափից դուրս քաղցած է։ Ձեռքին մի կտոր հաց և գլխին սրճագույն կտավից պատրաստված ծխական մի կեպի, Օլիվերը հեռացավ այն ողբալի տանից, որտեղ կարեկցանքի կամ արևաշող նայվածք չէր փարատել նրա մանկության տարիների խավարը։ Այնուամենայնիվ, նրա հոգին մանկական տագնապալի վշտով փոթորկվեց, երբ քոթեջի դարպասը փակվեց նրա հետևից։ Չնայած հետևում թողած ընկերները դժբախտ փոքրիկ արարածներ էին, բայց նրանք կյանքում իր ճանաչած միակ սրտակիցներն էին, և այս ընդարձակ ու լայնածավալ աշխարհում մեն֊մենակ լինելու գիտակցությունը առաջին անգամ բույն դրեց երեխայի սրտում։

Միստր Բամբըլը գնում էր խոշոր քայլերով։ Փոքրիկ Օլիվերը, պինդ բռնած նրա ոսկեժանյակ թեզանիքից, վազում էր կողքից և ամեն րոպե հարցնում էր, թե արդյոք տեղ չե՞ն հասել։ Այս հարցումներին միստր Բամբըլը տալիս էր կարճ և կտրուկ պատասխաններ, քանի որ ժամանակավոր քաղցրաբարո տրամադրությունը, որ ջինը առաջացնում է որոշ մարդկանց մոտ, այժմ արդեն չքացել էր և նա նորից դարձել էր մի դաժան բիդըլ։

Դեռևս տասնհինգ րոպե չկար, որ Օլիվերը գտնվում էր աղքատանոցի պատերի ներսում և հացի երկրորդ շերտը հազիվ էր խժռել, երբ միստր Բամբըլը, որ նրան հանձնել էր ինչ֊որ պառավի հսկողության, վերադարձավ և տեղեկացրեց երեխային, թե այդ երեկո հանձնաժողովի հերթական նիստի օրն էր և ինքը պետք է ներկայանա հանձնաժողվին։

Որոշակի չիմանալով, թե ինչ է նշանակում հանձնաժողով, Օլիվերն այս տեղեկությունից ապշեց և չգիտեր՝ ծիծաղե՞ր, թե արտասվեր։ Սակայն երկար չկարողացավ մտածել, քանի որ միստր Բամբըլի գավազանը նախ իջավ նրա գլխին, այնուհետև թիկունքին։ Բայց դա երեխային սթափեցնելու և աշխուժացնելու համար էր միայն։ Ապա հրամայելով, որ իրեն հետևի, բիդըլը առաջնորդեց նրան սպիտակեցրած պատերով մի ընդարձակ սենյակ, որտեղ սեղանի շուրջը նստել էին ութ֊տասը հաստավիզ ջենթլմեններ, իսկ սեղանի գլխին, մյուսներից ավելի բարձրադիր գահի վրա բազմած էր արտակարգ գեր մի ջենթլմեն, շատ կլոր և կարմիր երեսով։

― Խոնարհվիր հանձնաժողովի առաջ, ― ասաց Բամբըլը։ Օլիվերը շտապ սրբեց արցունքի այն երկու֊երեք կաթիլները, որ դեռևս վարանում էին նրա աչքերի մեջ, և սեղանից բացի ոչ մի տախտակ չտեսնելով այնտեղ, խոնարհվեց դրա առաջ։

― Անունդ ի՞նչ է, տղա՛, ― ասաց բարձրադիր գահին նստած ջենթլմենը։

Միանգամից այդքան ջենթլմեններ տեսնելը սարսափեցրեց Օլիվերին, և նա սկսեց դողալ, իսկ երբ բիդըլի գավազանը երրորդ անգամ իջավ նրա թիկունքին, նա արդեն լաց եղավ։ Այս երկու պատճառով նա խոսեց տատամսելով և ցածր ձայնով, որի վրա սպիտակ բաճկոնով մի ջենթլմեն ասաց, թե տղան հիմար է։ Սա հիանալի միջոց էր երեխայի տրամադրությունը բարձրացնելու և նրա շուրջը տանելի մթնոլորտ ստեղծելու համար։

― Է՜յ, տղա՛, ― ասաց բարձր բազմոցին նստած ջենթլմենը, ― ի՛նձ լսիր։ Անշուշտ քեզ հայտնի է, որ դու որբ ես, այնպես չէ՞։

― Որբը ի՞նչ բան է, տեր իմ, ― հարցրեց խեղճ Օլիվերը։

― Տղան իսկապես հիմար է, ես այդպես էլ կարծում էի, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։

― Սը՜սս, ― ասաց այն ջենտլմենը, որ առաջինն էր խոսել։ ― Գիտե՞ս արդյոք, որ դու ո՛չ հայր ունես, ո՛չ մայր և ծխի խնամքի տակ ես մեծացել։

― Այո, տեր իմ, ― պատասխանեց Օլիվերը դառնորեն լաց լինելով։

― Ինչո՞ւ ես լաց լինում, ― հարցրեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։ Եվ իրոք շատ տարօրինակ էր։ Լաց լինելու ի՞նչ պատճառ կարող էր ունենալ այդ մանուկը։

― Հուսով եմ, որ ամեն գիշեր պառկելուց առաջ աղոթում ես, ինչպես այդ վայել է բարի քրիստոնյային, ― ասաց մի ուրիշ ջենթլմեն կոպիտ ձայնով, ― և մանավանդ աղոթում ես այն մարդկանց համար, որոնք կերակրում ու խնամում են քեզ։

― Այո՛, տեր իմ, ― կակազեց տղան։ Վերջին խոսող ջենթլմենը անգիտակցաբար իրավացի էր։ Իսկապես որ քրիստոնեական մի արարք, եթե Օլիվերը աղոթած լիներ այդ մարդկանց համար, որոնք խնամում ու կերակրում էին նրան։ Բայց նա երբեք չէր աղոթել, քանի որ ոչ ոք այդ բանը չէր սովորեցրել նրան։

― Շատ լավ։ Ուրեմն դու այստեղ եկել ես դաստիարակվելու և օգտակար մի արհեստ սովորելու, ― ասաց բարձր աթոռին նստած կարմրադեմ ջենթլմենը։

― Հետևաբար, վաղը առավոտյան ժամը վեցին դու կգնաս կանեփ հավաքելու, ― ավելացրեց սպիտակ բաճկոնով պոռոտախոսը։

Այդ բոլոր օրհնությունների համար, որոնք հանգում էին պարզապես կանեփ հավաքելու շնորհին, Օլիվերը բիդըլի պատվերով, խոր գլուխ տվեց հանձնաժողովին։ Ապա նրան շտապ առաջնորդեցին ինչ֊որ ընդարձակ սրահ, որտեղ, մի կոշտ և կարծր անկողնում պառկած, նա հեկեկաց այնքան, մինչև քունը տարավ։ Անգլիական ողորմած օրենքների ինչպիսի՜ վսեմ դրսևորում։ Անգամ չքավորներին թույլ են տալիս քնելու։

Խե՜ղճ Օլիվեր։ Երբ նա, շրջապատի անցուդարձին բոլորովին անտեղյակ, քնած էր երջանիկ անգիտությամբ, հանձնաժողովը եկել էր այնպիսի եզրակացության, որ էական ազդեցություն էր ունենալու նրա հետագա կյանքի վրա։ Բայց նրանք արդեն որոշել էին։ Եվ ահա՛ թե ինչ էին որոշել։

Հանձնաժողովի անդամները շատ գիտուն, խորաթափանց, փիլիսոփա մարդիկ էին, և երբ նրանց ուշադրությունը դարձրին աղքատանոցի վրա, նրանք բացահայտեցին այնպիսի իրողություններ, որ հասարակ մահկանացուները չէին կարող հայտնաբերել։ Այսպես, նրանք հայտնաբերեցին, թե աղքատները սիրում են աղքատանոցը, քանի որ դա նրանց համար հասարակաց մի զբոսավայր էր, մի պանդոկ, որտեղ նրանք տարին բոլոր ձրիաբար ստանում էին նախաճաշ, ճաշ և ընթրիք։ Դա մի դրախտավայր էր, ուր ամեն ինչ խաղ ու պար էր, առանց աշխատանքի հոգսի։ «Օհո՜», ասացին հանձնաժողովի անդամները խորիմաստ կերպով, «միայն մենք կարող ենք այս գործը կանոնավորել։ Մենք այդ բոլորին վերջ կտանք կայծակի արագությամբ»։ Ուստի նրանք հաստատեցին այնպիսի օրենք, որի հիման վրա բոլոր չքավորներին վերապահվում էր կատարել ընտրություն (որովհետև աստաված չանի, որ իրենք հարկադրաբար գործ անեին), կա՛մ դանդաղ կերպով սովամահ լինել աղքատանոցի ներսում և կա՛մ ավելի արագ՝ աղքատանոցից դուրս։ Այս նկատառումով նրանք պայմանագիր կնքեցին ջրմուղի ընկերության հետ, որը պետք է անսահման քանակությամբ ջուր բաց թողներ, ապա նաև մի հացահատիկի վաճառականի հետ, որը պետք է պարբերաբար, փոքր քանակությամբ, վարսակի ալյուր ուղարկեր։ Այսպիսով, աղքատանոցի բնակիչներին տրվում էր, օրը երեք անգամ՝ շատ ջրալի խաշիլ, շաբաթը երկու անգամ՝ մի հատ սոխ և կիրակի օրերը՝ կես նկանակ հաց։ Նրանք շատ իմաստուն ու մարդասիրական կարգադրություններ արեցին նաև կանանց վերաբերյալ, որոնց կարիք չկա անդրադառնալու։ Նրանք նույնպես բարեհաճեցին հանձն առնել աղքատ ամուսիններին ապահարզան տալ իրենց միջոցներով, քանի որ Իրավաբանական խորհրդին դիմելու դեպքում հսկայական ծախսերի տակ կընկնեին։ Եվ փոխանակ մի մարդու պարտադրելու, որ իր ընտանիքը պահի, ինչպես մինչև այդ արել էին, հեռացնում էին նրան իր հարազատներից և դարձնում ազատ, ամուրի մարդ։ Վերոհիշյալ երկու հանգամանքը հաշվի առնելով, հասարակության բոլոր խավերից ով է իմանում ինչ մարդիկ կդիմեն նպաստի համար, եթե չլիներ աղքատանոցի մղձավանջը։ Բայց հանձնաժողովի անդամները շրջահայաց մարդիկ էին և այս բարդությունները կանխելու միջոցներն արդեն ձեռք էին առել։ Օժանդակությունը սերտորեն կապված էր աղքատանոցի և խաշիլի հետ, իսկ դա խրտնեցնում էր մարդկանց։

Օլիվերի տեղափոխվելուց հետո, առաջի վեց ամիսների ընթացքում, հանձնաժողովի կիրառած սիստեմը շատ բարգավաճ վիճակում էր։ Սկզբում, իհարկե, դա մի քիչ թանկ էր նստում նրանց վրա, նկատի ունենալով թաղման բյուրոյին հատկացված գումարի աճը և աղքատների շորերը անընդհատ փոքրացնելու անհրաժեշտությունը, քանի որ մեկ կամ երկու շաբաթ խաշիլով սնվելուց հետո այդ շորերը կախ էին ընկնում նրանց հյուծված և կծկված մարմինների վրայից։ Բայց աղքատանոցի բնակիչների թիվը նույնպես նվազում էր, ինչպես նվազում էր նրանց մարմնի ավելորդ ծանրությունը, և հանձնաժողովը զմայլված ու հափշտակված էր այս հաջողություններով։

Տղաները ճաշում էին ընդարձակ, սալահատակված մի սրահում, որի մի անկյունում գտնվում էր պղնձե կաթսան։ Հսկիչը, սպիտակ գոգնոցը կապած, աղքատանոցի մեկ֊երկու կանանց օգնությամբ, շերեփով բաժանում էր խաշիլը՝ ճաշի համար սահմանված ժամերին։ Այս տոնական բաղադրությունից ամեն տղայի հասնում էր միայն մի պնակ ապուր, իսկ հասարակական խրախճանքի օրերին խաշիլին ավելանում էր նաև վաթսուն գրամ հաց։ Պնակները լվալու կարիք երբեք չէր զգացվում, քանի որ տղաները այնքան էին մաքրում գդալներով, որ դրանք նոր պնակների նման փայլում էին։ Ուտելու գործողությունը ավարտելուց հետո (որը երբեք երկար չէր տևում, որովհետև գդալները գրեթե պնակների չափ մեծ էին), խաշիլի որևէ մասնիկ բաց չթողնելու համար, նրանք համառորեն ծծում էին իրենց մատները և այնպիսի անձկալի հայացքներ սևեռում պղնձե կաթսային, որ կարծես թե կաթսան էլ կարող էին լափել։

Տղաներն առհասարակ աչքի են ընկնում իրենց հիանալի ախորժակով։ Օլիվեր Թվիստը և իր ընկերները երեք ամիս, շատ դանդաղ կերպով սովամահ լինելու տանջանքները կրելուց հետո քաղցից դարձան չափազանց ագահ ու կատաղի։ Վերջապես, նրանց միջից իր տարիքի հետ համեմատ բարձրահասակ և այդքան զրկանքի անսովոր մի տղա (որի հայրը ժամանակին ճաշարան էր ունեցել) ընկերներին խորհրդավոր կերպով ակնարկեց, որ եթե իր հանապազօրյա բաժնին չավելանար ևս մի պնակ խաշիլ, վախենում էր՝ մի գիշեր կլափեր իր կողքին քնող վտիտ ու փոքրահասակ տղային։ Նա այնպիսի վայրագ ու ագահ նայվածքով արտասանեց այդ բառերը, որ մյուսները անվերապահորեն հավատացին։ Ապա ժողով գումարվեց և վիճակ գցեցին, թե այդ երեկո ընթրիքից հետո, ո՛վ պիտի գնար հսկիչի մոտ և մի քիչ հավելյալ խաշիլ խնդրեր։ Վիճակն ընկավ Օլիվեր Թցիստին։

Երեկոն վրա հասավ։ Տղաները գրավեցին իրենց տեղերը, հսկիչը խոհարարի գոգնոցով տեղավորվեց պղնձի մոտ, աղքատանոցի ողորմելի օգնականները շարվեցին նրա հետևը, խաշիլը բաժանվեց և մի երկար գովաբանական աղոթք արվեց այդ խեղճ ու աղքատիկ ճաշի համար։ Խաշիլն իսկույն աներևույթացավ պնակներից։ Տղաներն սկսեցին փսփսալ և Օլիվերին աչքով անել, իսկ կողքի նստողները արմունկով բշտեցին նրան։ Երեխան քաղցից հուսահատվել և թշվառությունից ըմբոստացել էր։ Նա սեղանից վեր կացավ՝ պնակն ու գդալը ձեռքին առաջանալով դեպի հսկիչը և ինքն էլ իր խիզախությունից ահաբեկված ասաց․

― Ներողություն, տե՛ր իմ, մի քիչ էլ եմ ուզում։

Հսկիչը գեր և առողջ մի տղամարդ էր, բայց հանկարծ խիստ գունատվեց, մի քանի րոպե ապշած նայեց փոքրիկ ըմբոստին, հետո վայր չնկնելու համար հենվեց կաթսային։ Օգնականները զարմանքից, իսկ տղաները վախից՝ անշարժացել էին։

― Ինչպե՞ս, ― նվաղկոտ ձայնով խոսեց հսկիչը վերջապես։

― Ներողություն, տե՛ր իմ, մի քիչ էլ եմ ուզում, ― պատասխանեց Օլիվերը։

Հսկիչը շերեփով մի ուժգին հարված իջեցրեց Օլիվերի գլխին, ամուր պահեց նրան իր թևերի մեջ և բարձրաձայն ճչաց, որպեսզի բիդըլը օգնության հասնի։

Հանձնաժողովը լուրջ խորհրդակցությամբ էր զբաղված, երբ միստր Բամբըլը, սաստիկ հուզված, ներխուժեց սենյակ և խոսքն ուղղելով բարձր աթոռի վրա բազմած ջենթլմենին՝ ասաց․

― Միստր Լի՛մքինզ, միստր Լի՛մքինզ, ներեցեք, սըր, Օլիվեր Թվիստը նորից է պահանջել։

Ընդհանուր ցնցում առաջացավ։ Բոլորի դեմքերին սասրսափ դրոշմվեց։

― Ինչ ասացի՜ր, նորից է պահանջե՜լ, ― հարցրեց միստր Լիմքինզը, ― ուշքի եկ, Բամբըլ, և ինձ որոշակի պատասխանիր։ Արդյոք պետք է այնպես հասկանամ, որ նա իրեն սահմանված խաշիլի բաժինը վերջացնելուց հետո նորի՞ց է պահանջել։

― Ճի՛շտ այդպես, սըր, ― պատասխանեց Բամբըլը։

― Այդ տղան մի օր կախաղան կբարձրանա, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը, ― ես հավատացած եմ, որ նա անպայման կախաղան կբարձրանա։

Ոչ ոք չժխտեց մարգարեացող ջենթլմենի կարծիքը։ Աշխույժ վեճ տեղի ունեցավ։ Որոշում կայացվեց անմիջապես մեկուսացնել Օլիվերին, և հաջորդ առավոտ դարպասի վերևում մի հայտարարություն փակցվեց՝ խոստանալով հինգ ֆունտ հատուցում նրան, ով կցանկանար Օլիվեր Թվիստին վերցնել ծխի ձեռքից, այլ խոսքով՝ Օլիվեր Թվիստը և հինգ ֆունտը մատուցվում էին այն առևտրականին կամ արհեստավորին, որը կցանկանար նրան ծառայության վերցնել։

― Կյանքումս երբե՛ք, երբե՛ք ոչ մի բանում այնքան համոզված չեմ եղել, որքան այն բանում, որ այս տղան մի օր անպայման կախաղան կբարձրանա, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը, երբ հաջորդ առավոտ մուտքի դուռը ծեծելիս կարդաց փակցված հայտարարությունը։

Քանի որ հաջորդող էջերում որոշել եմ լրիվ կերպով արձանագրել բոլոր իրադարձությունները, այս պատմությունը գուցե կկորցներ իր հմայքից (եթե որ իսկապես գրավել է ընթերցողին), եթե ես կանխավ ձեռնարկեի բացահայտել, որ Օլիվեր Թվիստը ունեցա՞վ այն աղետալի վախճանը, որի մասին կանխագուշակել էր սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։

Օլիվերին ցանկանում են ուղարկել ինչ֊որ ծանր աշխատանքի, բայց չի հաջողվում։

Մի քիչ հավելյալ խաշիլ պահանջած լինելու սրբապիղծ և անբարիշտ մեղանչումից հետո Օլիվերը մի ամբողջ շաբաթ խստորեն արգելափակված մնաց այն մութ ու մենավոր սենյակում, ուր ուղարկվել էր հանձնաժողովի իմաստությամբ ու գթասրտությամբ։ Առաջին հայացքից անհեթեթ բան չէր լինի մտածել, որ եթե Օլիվերը նվազագույն իսկ չափով հարգած լիներ սպիտակ բաճկոնով պարոնին, նա իր թաշկինակի մի ծայրը կամրացներ պատի վրա գտնվող մի որևէ կեռի, իսկ մյուսը իր վզին, և այդպես մի անգամ առմիշտ կհիմնավորեր այդ ջենթլմենի հանճարեղ մարգարեությունը։ Այս հերոսական արարքի գործադրմանը սակայն կար մի խոչընդոտ։ Այդ այն էր, որ թաշկինակները լինելով բացարձակ պերճանքի առարկաներ, հանձնաժողովի հատուկ հրամանով չքավորների քթից հեռացվել էին հետագա բոլոր ժամանակների ու դարերի համար։ Հիշյալ հրամանը հանդիսավոր ձևով հաստատվել էր հանձնաժողովի կնիքով և անդամների ընդհանուր ստորագրությամբ։ Սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենի կանխագուշակության իրականացման համար ավելի մեծ արգելք էին հանդիսանում Օլիվերի մատաղ հասակը և հարցերի նկատմամբ նրա ունեցած մանկական մոտեցումը։ Նա ամբողջ օրը անց էր կացնում միայն դառնորեն լաց լինելով, և երբ երկարատև, չարագուշակ գիշերը վրա էր հասնում, խավարը խափանելու համար իր փոքրիկ ձեռքերով փակում էր աչքերը և անկյունում կծկվելով՝ աշխատում էր քնել։ Բայց հաճախ սարսափով զարթնում էր և ավելի էր մոտենում պատին։ Նրան շրջապատող թաղծալի մենակության մեջ նույնիսկ պատի սառն ու պինդ մակերեսը ասես սփոփանք էր խեղճ երեխայի համար։

Այնուամենայնիվ, սույն «սիստեմի» թշնամիների մոտ հանկարծ չստեղծվի այն կարծիքը, թե մենակյաց բանտարկության շրջանում Օլիվերին զրկել էին մարմնամարզություն անելու առանձնաշնորհումից, կամ տղաների ընկերությունը վայելեու հաճույքից, կամ կրոնական մխիթարանքի բարիքներից։ Օրինակ, մարմնամարզությունը կատարվում էր ամեն օր առավոտյան սառնամանիքին, միստր Բամբլի ներկայությամբ, որը Օլիվերին թույլ չէր տալիս լվացվել սալահատակած բակում գտնվող ծորակի ջրով, և հոգ տանելով, որ տղան չմրսի, գավազանի մշտական հարվածներով նրա ամբողջ մարմնի մեջ առաջացնում էր տաքության զգացողություն։ Ընկերությունից զրկվելու հարցը լուծվում էր նրանով, որ նա օրընդմեջ տարվում էր այն սրահը, ուր տղաները ճաշում էին, և այնտեղ մարդասիրաբար խարազանվում, որպես հրապարակային ազդարարություն և օրինակ իր նմանների համար։ Կրոնական սփոփանքի շնորհը նույնպես չէր զլացվում նրան, քանի որ ամեն երեկո, աղոթքի ժամին, ոտքի հարվածներով բերվում էր այդ նույն սրահը և հոգու մխիթարության համար թույլատրվում էր ունկնդրել տղաների խմբական աղոթքին։ Հանձանաժողովի հեղինակավոր կարգադրությամբ, այս աղոթքին կցված էր հատուկ մի նախադասություն, որով նրանք թախանձում էին լինել բարի, առաքինի, գոհունակ ու հնազանդ, մանավանդ զգուշանալ Օլիվերի բոլոր մեղքերից և մոլորություններից, քանի որ աղոթք֊աղերսանքում բացահայտորեն շեշտվում էր այն միտքը, թե տղան բոլորովին չար ոգիների ազդեցության և հովանավորության տակ է գտնվում և հանդիսանում է հենց սատանայի ստեղծագործոըթյունը։

Մի առավոտ, երբ Օլիվերի գործերը այսպես բարեհաջող և հուսատու վիճակում էին, միստր Գեմֆիլդ անունով մի ծխնելույզ մաքրող, որը կալվածատիրոջն իր պարտքերը վճարելու միջոցներ էր որոնում, մտածմունքների մեջ խորասուզված՝ գնում էր Հայ Սթրիթ փողոցով։ Միստր Գեմֆիլդի բոլոր աղբյուրները ի մի հավաքված չէին կարող գոյացնել պահանջված հինգ ֆունտի գումարը։ Եվ այս տնտեսական հուսալքության մեջ, երբ նա փոխնիփոխ մեկ իր ուղեղը և մեկ ավանակի գլուխն էր ջարդում, աղքատանոցի մոտով անցնելիս նրա աչքերը հանկարծ հանդիպեցին դարպասի հետևում փակցված հայտարարությանը։

― Օ՜, օ՜, օ՜, ― ասաց միստր Գեմֆիլդը ավանակին։

Էշը չափազանց մտազբաղ էր այդ րոպեին։ Գուցե նա ինքն իրեն հարց էր տալիս, թե արդյոք մի քանի կաղամբի արմատով կհյուրասիրեի՞ն իրեն, երբ ազատվեր այն երկու պարկ ածխափոշուց, որ բարձած էր իր սայլի վրա։ Հետևաբար, առանց ուշք դարձնելու տիրոջ հրամանին՝ նա շարունակեց իր համաքայլ ընթացքը։

Միստր Գեմֆիլդը մի կատաղի հայհոյանք արձակեց ավանակի հասցեին և հետևից վազելով՝ մի այնպիսի հարված իջեցրեց նրա գլխին, որից ուզածդ գանգը փշուր֊փշուր կլիներ, բացի էշի գանգից։ Հետո կենդանու ծնոտը ուժեղ ոլորեց, մեղմորեն հիշեցնելով նրան, որ նա իր տերը չէր, և սանձից բռնելով՝ ետ դարձրեց նրան։ Ապա մի հարված ևս իջեցրեց նրա գլխին, որպեսզի անշարժ մնար մինչև իր վերադառնալը։ Այս կարգադրություններն ավարտելուց հետո նա ուղղվեց դեպի դարպասը հայտարարությունը կարդալու։

Սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը, հանձնաժողովի գրասենյակում մի քանի խորիմաստ կարծիքներ հայտնելուց հետո, ձեռքերը մեջքին դրած կանգնել էր դարպասի առաջ։ Միստր Գեմֆիլդի և ավանակի միջև ծագած վեճին ականատես լինելով, նա ցնծագին ժպտաց, երբ այդ անձնավորությունը մոտեցավ հայտարարությունը կարդալու, որովհետև նա իսկույն նկատեց, որ միստր Գեմֆիլդը հենց այն հարմարագույն տերն էր, որ հարկավոր էր Օլիվեր Թվիստին։ Հայտարարությունը կարդալուց հետո, միստր Գեմֆիլդը նույնպես ժպտաց, քանի որ մատուցված հինգ ֆունտը ճիշտ իր ուզած գումարն էր։ Իսկ ինչ վերաբերում էր այն անպատեհության, որ գումարին կցված էր նաև մի տղա, միստր Գեմֆիլդը լավ ծանոթ լինելով աղքատանոցի պայմաններին, հաստատ գիտեր, որ նա կլիներ թերաճ, վտիտ մի երեխա, իսկ և իսկ համապատսխան ծխնելույզների չափին։ Հետևաբար, հայտարարությունը ծայրեծայր հեգելով՝ նորից կարդաց, և ապա, իբրև խոնարհության նշան, իր մորթե գլխարկը հանելով դիմեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենին։

― Այդ ի՞նչ տղայի մասին է խոսքը, որին ծուխը ցանկանում է աշակերտության տալ, սըր, ― հարցրեց միստր Գեմֆիլդը։

― Հետո՞, բարեկամս, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը, բարեհաճորեն ժպտալով։

― Եթե ծուխը ցանկանում է, որ որ նա սովորի մի հաճելի արհեստ, ծխնելույզներ մաքրելու պատվավոր արհեստը, ― շարունակեց միստր Գեմֆիլդը, ― ինձ հարկավոր է մի այդպիսի աշակերտ, և ես սիրով կվերցնեմ նրան։

― Նե՛րս արի, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։

Միստեր Գեմֆիլդը մտնելուց առաջ հարվածեց ավանակի գլխին, մեկ անգամ ևս ոլորեց նրա ծնոտը, որպեսզի իր բացակայությանը չփախչի, ապա հետևեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենին դեպի այն սենյակը, որտեղ Օլիվերը առաջին անգամ տեսել էր նրան։

― Զզզվելի արհեստ է, ― ասաց միստր Լիմքինը, երբ Գիմֆիլդը կրկնեց իր ցանկությունը։

― Մանուկները ծխնելույզների մեջ հաճախ են խեղդամահ եղել, ― ասաց մի ուրիշ պարոն։

― Այդ նրանից է, որ շատերը ծղոտը խոնավացնում են և հետո վառում, որ հարկադրեն այդ լակոտներին ցած իջնելու, ― ասաց Գիմֆիլդը, ― դա առաջացնում է ծուխ առանց բոցի։ Իսկ ծուխը չի օգնում իջնելու, այլ միայն քնեցնում է նրանց, մի բան, որ դուրեկան է երեխաների համար։ Այդ լակոտները շատ կամակոր և ծույլ արարածներ են, ջենթլմեններ, որովհետև, երբ նրանց ոտները սկսեն խանձվել, եթե անգամ կպած լինեն ծխնելույզին, նրանք հարկադրված ամեն ճիգ կգործադրեն, որ պոկվեն այդտեղից։

Այս բացատրությունը, ըստ երևույթին, շատ զվարճացրեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենին, բայց միստր Լիմքինգի խիստ հայացքը իսկույն վերջ տվեց նրա ուրախությանը։ Ապա հանձնաժողովի անդամները մի քանի րոպե իրար հետ խոսեցին, բայց այնքան ցածրաձայն, որ «ծախսերի խնայողություն», «լավ կարտացոլվի հաշվեցուցակներում», «կհրատարակենք տպված հաշվետվություն», ու նման բառերը հազիվ լսվեցին։ Եվ դրանք էլ, արդարև, լսվեցին միայն այն պատճառով, որ շատ հաճախ ու մեծ ոգևորությամբ էին կրկնվում։

Վերջապես փսփսոցը դադարեց։ Երբ հանձնաժողովի անդամներն իրենց տեղերը վերագրավեցին և նորից հանդիսավոր տեսք ընդունեցին, միստեր Լիմքիզն ասաց․

― Ձեր առաջարկը քննեցինք, հաստատել չենք կարող։

― Բոլորովին ընդունելի չէ, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։

― Վճռապես մերժում ենք, ― ավելացրեցին մյուս անդամները։

Քանի որ միստր Գեմֆիլդի վրա իսկապես ծանրանում էր ծխնելույզների մեջ երեք֊ չորս տղաների ճզմած և մահացած լինելու թեթև մեղադրանքը, նրան այնպես թվաց, թե հանձնաժողովի անդամները թերևո այդ պարագան իմանալով՝ աննպաստ որոշում էին կայացրել։ Եթե իրոք այդ էր պատճառը, ապա դա բոլորովին նման չէր իրենց գործելակերպի ընդհանուր սկզբունքներին։ Այնուամենայնիվ, քանի որ նա այնքան էլ մեծ ցանկություն չուներ վերարծարծելու իր վրա ծանրացող մեղադրանքները, գլխարկը ոլորեց ձեռքի մեջ և դանդաղ քայլերով հեռացավ սեղանից։

― Ուրեմն դուք չե՞ք թողնում, որ նրան վերցնեմ, պարոններ, ― դռան մոտ կանգ առնելով ասաց միստր Գեմֆիլդը։

― Ո՛չ, ― պատասխանեց միստր Լիմքինղը։ ― Քանի որ զզվելի աշխատանք է, ապա մենք գտնում ենք, որ դու մեր սահմանված գնից ավելի պակաս պետք է վերցնես։

Միստր Գեմֆիլդի դեմքը պայծառացավ, նա արագ քայլերով մոտեցավ սեղանին և ասաց․

― Որքա՞ն եք տալիս ջենթլմեններ։ Հապա՞։ Շատ խստապահանջ մի՛ եղեք ինձ նման աղքատ մարդու հետ։ Որքա՞ն եք տալիս։

― Ես կարծում եմ երեք ֆունտ տասը շիլինգը բավական կլինի, ― նկատեց միստր Լիմքինզը։

― Տասը շիլինգը ավելորդ է, ― հարեց սպիտակ բաճկոնով ջենտլմենը։

― Դե՛, մեկից չորս ֆունտ ասացեք, այո՛, չորս ֆունտ ու առմիշտ կազատվեք նրանից, ― ասաց Գեմֆիլդը։

― Երեք ֆունտ տասը շիլինգ, ― պնդեց միստր Լիմքինզը։

― Լսե՛ք, պարոններ, տարբերությունը կիսում եմ, ― թախանձեց Գեմֆիլդը։ ― Երեք ֆունտ տանսհինգ շիլլինգ։

― Ոչ մի դեպքում, ― հաստատ պատասխանեց միստր Լիմքինզը։

― Դուք չափազանց դաժան եք վարվում ինձ հետ, ջենթլմեններ, ― ասաց Գեմֆիլդը երկմտելով։

― Բան ասացիր։ Հիմարությո՛ւն է, ― հարեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։ ― Վերցրու, ա՛յ անմիտ, նույնիսկ եթե ոչ մի շահ չստանաս, նա դարձյալ ձեռնտու է քեզ համար։ Վերցրու, իսկ և իսկ, քո ուզած տղան է։ Անշուշտ երբեմն֊երբեմն հարկավոր է գավազանով ծեծել նրան, դա օգտակար կլինի նրա համար։ Կերակրելու հարցը նույնպես քեզ վրա բոլորովին թանկ չի նստի, քանի որ ծնվելուց ի վեր նա դեռ կուշտ հաց չի կերել։ Հա՜, հա՜, հա՜։

Միստր Գեմֆիլդը սեղանի շուրջը գտնվող դեմքերի վրա խորամանկ մի ակնարկ նետեց և նկատելով, որ բոլորը ժպտում են, ինքը ևս ժպտաց։ Միստր Բամբըլը, իսկույն հրահանգ ստացավ Օլիվեր Թվիստին, իր փաստաթղթերով հենց այս երեկո տանել դատարան գործի վավերացման և ստորագրման համար։

Հետևաբար, ըստ այս որոշման և ի մեծ զարմանք փոքրիկ Օլիվերի, մանկանը արգելափակումից ազատ արձակեցին ու կարգադրեցին, որ մաքուր շապիկ հագնի։ Հիշյալ շատ արտասովոր մարմնամարզական վարժությունը նա հազիվ էր ավարտել, երբ միստր Բամբըլը, անձամբ իր ձեռքով մի պնակ խաշիլ և տոնական օրաբաժնի վաթսուն գրամ հացը բերեց։ Այս սարսափելի երևույթի առաջ Օլիվերը սկսեց դառնորեն արտասվել, մտածելով, որ երևի հանձնաժողովը մի ինչ֊որ մութ և շահավետ նպատակի համար, վճռել էր իրեն սպանել, այլևս ի՞նչ պատճառ կար նրան այս ձևով գիրացնելու։

― Լաց մի՛ լինիր, Օլիվեր, թե չէ աչքերդ կկարմրեն։ Ճաշդ կեր ու շնորհակալ եղիր, ― ասաց միստր Բամբլը ազդու և հանդիսավոր տոնով։ ― Քեզ աշակերտության են տալիս, Օլիվեր։

― Աշակերտությա՞ն, տեր իմ, ― ասաց երեխան դողալով։

― Այո՛, Օլիվեր, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը։ Այս բարի և գթասիրտ պարոնները, որոնք քո ծնողներին են փոխարինում, քանի որ դու զուրկ ես ծնողներից, ուզում են քեզ աշակերտ ուղարկել։ Նրանք քեզ համար հնարավորություն են ստեղծում կյանքդ լավագույն կերպով դասավորելու և մարդ դառնալու։ Թեև ծխի վրա դու շատ թանկ ես նստում, երեք ֆունտ տասը շիլլլինգ․ երեք ֆունտ տասը շիլլինգ, Օլիվեր, այսինքն՝ յոթանասուն շիլլինգ, այսինքն՝ հարյուր քառասուն հատ վեցպեննիանոց։ Եվ այս բոլորը ո՞ւմ համար, մի անպետք որբի, որին ոչ ոք չի սիրում։

Այս ճառն ահավոր ձայնով արտասանելուց հետո, երբ միստր Բամբըլը փոքր ինչ կանգ առավ, որ շունչ քաշի, արցունքները գլորվեցին խեղճ մանկան այտերից, և նա դառնորեն հեկեկաց։

― Բավական է, ― ասաց միստր Բամբըլը, գոհունակությամբ նկատելով իր պերճախոսության թողած ազդեցությունը երեխայի վրա, ― բավական է, Օլիվեր, բաճկոնիդ թևի ծայրով աչքերդ սրբիր և խաշիլիդ մեջ արցունք մի թափիր, դա շատ հիմար արարք է, Օլիվեր։

Անշուշտ հիմար արարք էր, քանի որ առանց այդ էլ բավականին շատ ջուր կար այդ խաշիլի մեջ։

Ճանապարհին միստր Բամբըլը Օլիվերին պատվիրեց դատարան հասնելիս չափազանց երջանիկ տեսք ընդունել։ Իսկ եթե նրան հարց տրվեր, թե ուզո՞ւմ է աշակերտ դառնալ, պատասխանել, որ իհարկե, շատ է ցանկանում։ Օլիվերը խոստացավ այս երկու հրահանգներին էլ հնազանդվել, քանի որ միստր Բամբլը նրբությամբ ակնարկեց, որ պահանջվածը չկատարելու դեպքում հետևանքը շատ վատ կլիներ։ Երբ դատարան հասան, միստր Բամբըլը Օլիվերին փակեց մի փոքրիկ սենյակում և նախազգուշացնելով, որ մինչև իր վերադաձը տեղից չշարժվի՝ դուրս եկավ։

Տղան սրտատրոփ կես ժամ մնաց այնտեղ։ Ապա միստր Բամբըլը դռնից ներս երկարելով իր գլուխը, որը պճնված չէր եռանկյունի գկխարկով, բարձրաձայն ասաց․

― Օլիվեր, սիրելի՜ս, գնանք ջենթլմենի մոտ։ ― Ապա ահարկու ու սպառնական տեսք ընդունելով՝ ցածրաձայն ավելացրեց․ ― Հիշի՛ր այն բոլորը, ինչ որ ասել եմ քեզ, փեքրի՛կ ստահակ։

Օլիվերը այս հակասական խոսելակերպից զարմացած, աչքերը անմեղորեն սևեռեց միստր Բամբըլի դեմքին, բայց այդ պարոնը երեխային առիթ չտվեց որևէ ակնարկություն անելու, քանի որ նրան իսկույն առաջնորդեց կողքի ընդարձակ ու մեծ լուսամուտով սենյակը, որի դուռը բաց էր։ Այստեղ գրասեղանի առջև նստած էին գլուխները պուդրայով հարդարած երկու ջենթլմեն։ Նրանցից մեկը լրագիր էր կարդում, իսկ մյուսը ակնոցի օգնությամբ զննում էր իր առջև գտնվող մագաղաթի մի փոքրիկ կտոր։ Միստր Լիմքինզը կանգնած էր գրասեղանի մի կողմը, իսկ մյուս կողմը կանգնած էր միստր Գեմֆիլդը՝ կիսալվացված դեմքով։ Երկարավիզ կոշիկներով և կոպիտ արտաքինով մի քանի մարդիկ աննպատակ գնում֊գալիս էին այս ու այն կողմ։

Ակնոցավոր ծերունի ջենթլմենը սկսեց մրափել մագաղաթի փոքրիկ կտորը կարդալիս, ապա կարճ լռություն տիրեց, երբ միստր Բամբըլը Օլինվերին կանգնեցրեց գրասեղանի առաջ։

― Այս է տղան, ձերդ գերազանցություն, ― ասաց միստր Բամբըլը։

Ծերունի ջենթլմենը, որը զբաղված էր լրագրի ընթերցումով, գլուխը մի րոպե բարձրացրեց և քաշեց մյուս ծեր ջենթլմենի թևից, որից այս վերջինը արթնացավ։

― Օ՛, սա՞ է այդ տղան, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը։

― Այո՛, սա է, պարոն, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը։ ― Խոնարհվիր դատավորին, տղաս։

Օլիվերը սթափվեց և հնարավորին չափ խոր գլուխ տվեց։ Աչքերը անքթիթ հառած դատավորների պուդրայով հարդարած գլուխներին, նա մտքում ինքն իրեն հարց էր տալիս, թե արդոք հանձնաժողովի բոլո՞ր անդամները ծնվում են իրենց գլուխներին ունենալով այդ սպիտակ փոշին, և արդյոք ա՞յդ է պատճառը, որ նրանք հանձնաժողովի անդամ են դառնում։

― Ը, այդպե՜ս, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, ― ուրեմն նա սիրում է ծխնելույզները մաքրելու արհեստը, հը՞։

― Ոչ թե սիրում, այլ գժվում է դրա համար, ձերդ գերազանցություն, ― ասաց Բամբըրը թաքուն կսմթելով Օլիվերրին, հասկացնելով, որ լավ կանի, եթե չժխտի իր ասածը։

― Եվ անպայման ցանկանում է ծխնելույզ մաքրող դառնալ, այդպե՞ս է, ― հարցրեց ծերունի ջենթլմենը։

― Եթե մենք փորձեինք վաղը մի այլ արհեստ սովորեցնել նրան, վստահ եղեք, որ նա իսկույն կփախչեր այդտեղից, ձերդ գերազանցություն, ― պատասխանեց Բամբըրը։

― Իսկ այս մարդը, որ նրա տերն է լինելու, դուք, սըր, նրա հետ լավ պիտի վարվե՞ք, լավ պիտի կերակրե՞ք և առհասարակ պիտի հոգա՞ք նրա մասին, ― հարցրեց ծերունի ջենտլմենը։

― Որ ասացի՝ կանեմ, նշանակում է՝ կանեմ, ― պատասխանեց միստր Գեմֆիլդը խոժոռվելով։

― Ձեր խոսելու եղանակը կոպիտ է, բարեկամ, բայց դուք մի պարկեշտ ու բարեսիրտ մարդ եք երևում, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը՝ ակնոցն ուղղելով Օլիվերի ապագա տիրոջ կողմը, որի սրիկայատիպ դեմքը անգթության մարմնացումն էր։ Բայց որովհետև դատավորը կարճատես էր և բնավորությամբ երեխայական, ուստի բնականաբար նա չէր կարող իրերի խորքը թափանցել, ինչպես ուրիշները։

― Կարծում եմ այդպիսին եմ, սըր, ― ասաց միստր Գեմֆիլդը դեմքի այլանդակ ծամածռությամբ։

― Կասկած չունեմ, որ այդպիսին ես, բարեկամս, ― պատասխանեց ծերունի ջենթլմենը՝ ակնոցն ավելի ամուր հաստատելով քթին և թանաքամանը որոնելու համար շուրջը նայելով։

Օլիվերի ճակատագրի վճռական վայրկյան էր դա։ Եթե թանաքամանը լիներ ծերունի ջենթլմենի ենթադրած տեղը, նա առանց այլևայլության գրիչը թաթախած կլիներ, գործը ստորագրված և Օլիվերը փութով հեռացած կլիներ այդտեղից։ Բայց պատահեց անսպասելին։ Թեև թանաքամանը ճիշտ նրա քթի տակ էր գտնվում, այնուամենայնիվ, ծերունի ջենթլմենը ամբողջ գրասեղանը աչքի անցկացնելով՝ չգտավ։ Ահա այդ միջոցին նրա հայացքն ընկավ Օլիվեր Թվիստի գունատված ու ահաբեկվեծ դեմքին։ Խեղճ երեխան, հակառակ միստր Բամբըլի հանդիմանական հայացքներին և կսմթոցներին, իր ապագա տիրոջ գարշելի դեմքը դիտում էր սարսափի և վախի չափազանց բացահայտ արտահայտությամբ, մի բան որ չվրիպեց անգամ կարճատես դատավորի աչքից։

Ծերունի ջենթլմենը կանգ առավ, գրիչը ցած դրեց և նայեց մեկ Օլիվերին ու մեկ էլ միստր Լիմքինզին։ Այս վերջինը փորձում էր զվարթ ու անտարբեր երևույթով քթախոտ քաշել։

― Տղա՜ս, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, կռանալով գրասեղանի վրա։

Օլիվերը վախից ցնցվեց։ Նրան հարկավոր էր ներել այդ արարքը, քանի որ բառը քնքշորեն էր արտասանվել, իսկ օտարոտի ձայները վախեցնում են մարդկանց։ Նա սաստիկ դողաց և արտասվեց դառնորեն։

― Տղա՜ս, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, ― դու գունատ և սարսափած ես երևում։ Ի՞նչ է պատահել քեզ։

― Երեխայից մի քիչ հեռու կանգնի՛ր, բիդըլ, ― ասաց մյուս դատավորը, լրագիրը մի կողմ դնելով և ուշադիր նայելով մանկանը։ ― Այժմ, տղաս, մեզ ասա, թե ի՞նչ է պատահել։ Մի՛ վախենար։

Օլիվերը ծունկի գալով ձեռքեըը իրար միացրեց և պաղատագին խնդրեց, որ իրեն դարձյալ փակեն այն մութ սենյակում, որ իրեն դարձյալ սովամահ անեն, ծեծեն, սպանեն, եթե այդպես են կամենում, միայն թե չուղարկեն այդ սոսկալի մարդու հետ։

― Այ թե ի՜նչ, ― բացականչեց միստր Բամբըլը ձեռքերն ու աչքերը հանդիսավորությամբ վեր բարձրացնելով, ― բոլոր խորամանկ ու նենգ որբերից, որ ես երբևէ տեսել եմ, դու, Օլիվեր, ամենալկտին ես։

― Լեզուդ քե՛զ քաշիր, բիդըլ, ― ասաց երկրորդ ծերունի ջենթլմենը, երբ միստր Բամբըլը արտասանեց իր վերջին բարդ ածականը։

― Ձերդ գերազանցությունից ներողություն եմ խնդրում, ― ասաց միստր Բամբըլը իր լսածի վրա կասկածելով։ ― Ձերդ գերազանցությունը ի՞նձ նկատի ունի։

― Այո՛, լեզուդ քե՛զ քաշիր։

Միստր Բամբըլը ապշեց։ Ինչպե՞ս կարելի էր բիդըլի հետ այդ ձևով խոսել։ Ինչպիսի՜ բարոյական ըմբոստություն։

Ակնոցավոր ծերունի ջենթլմենը նայեց իր աշխատակցին․ նա գլուխը նշանակալից շարժեց։

― Մենք հրաժարվում ենք վավերացնել այս գործարքը, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, մագաղաթի կտորը դեն հրելով։

― Հույս ունեմ, ― կակազեց միստր Լինքինզը, ― ես հույս ունեմ, որ մի երեխայի անհիմն վկայության հետևանքով դատավորները չեն հանգելու այնպիսի եզրակացության, թե ծխական իշխանությունները որևէ անպատշաճ վարմունք են թույլ տվել։

― Դատավորները պարտավոր չեն այդ նյութի շուրջը որևէ կարծիք հայտնելու, ― հարեց երկրորդ ծերունի ջենթլմենը խիստ տոնով։ ― Տղային վերադարձրեք աղքատների գործատունը և նրա հետ բարությամբ վարվեք։ Երևում է, որ սփոփանքի շատ կարիք ունի։

Այդ նույն երեկոյան, սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը վճռաբար հայտարարեց, որ Օլիվերը ոչ միայն կախաղան կբարձրանա, այլ նույնիսկ կքառատվի մահապատժի վայրում։ Միստր Բամբըլը խորհրդավոր կերպով գլուխը թափահարեց և ասաց, որ երանի թե նրա վերջը բարի լիներ․ իսկ միստր Գեմֆիլդը ափսոսանքով ասաց, որ երանի թե այդ տղան իրեն հանձնված լիներ․ և թեպետ բոլոր հարցերում Գեմֆիլդը համաձայնում էր բիդըլի հետ, բայց այս դեպքում երկուսի ցանկությունները թեքվեցին բոլորովին հակառակ ուղղությամբ։

Հաջորդ առավոտ հասարակությունը ևս մի անգամ տեղեկացավ, որ Օլիվեր Թվիստը նորից վարձով է տրվում, և հինգ ֆունտ կվճարվի այն մարդուն, ով կցանկանա վերցնել նրան։

Օլիվերը, որին ուղարկում են մի ուրիշ աշխատանքի, իր առաջին մուտքն է գործում հասարակության մեջ։

Ազնվական ընտանիքներում, երբ տան հասունացած երիտասարդին չի հաջողվում տիրանալ որևէ կայքի, ժառանգության կամ բաղձալի կալվածների, և այդ պատճառով չի կարողանում նախանձելի դիրք ձեռք բերել հասարակության մեջ, ընդունված սովորություն է դարձել նրան ուղարկել ծովային ծառայության։ Հանձնաժողովը խորհրդակցեց և գտավ, որ այս իմաստուն ու փրկարար միջոցառումը որդեգրել նաև Օլիվերի համար՝ կնշանակեր առավելագույն չափով հոգածություն ցույց տալ նրա նկատմամբ։ Հետևաբար, որոշում կայացվեց որևէ առևտրական նավով Օլիվերին ևս ուղարկել մի բավականաչափ վատառողջ նավահանգիստ։ Հանձնաժողովը նկատի ուներ այն հանգամանքը, որ եթե Օլիվերին ուղարկեր նման ծառայության, նավապետը, շատ հավանաբար, մի օր, զվարթ տրամադրության մեջ տղային կծեծեր այնքան, մինչև կմահանար, կամ երկաթյա ձողով կփշրեր նրա գանգը, քանի որ, ինչպես հայտնի է բոլորին երկու ժամանցներն էլ շատ սիրված ու հասարակ զբաղմունք են այդ դասակարգի ջենթլմենների համար։ Հաշվի առնելով այս ծրագրի բոլոր առավելությունները, հանձնաժողովը եկավ այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ էր Օլիվերին անհապաղ ուղարկել ծովային ծառայության։

Այս որոշումն շտապ իրագործելու համար միստր Բամբըլը իսկույն ուղարկվեց նավահանգիստ, որտեղ նա պետք է հարձուփորձ աներ և գտներ մի նավապետի, որը համաձայներ ծառայության վերցնել անտեր տղային։ Երբ իր այս առաքելության արդյունքը զեկուցելու համար նա վերադառնում էր աղքատանոց, դարպասի առաջ հանդիպեց միստր Սովերբերիին՝ ծխական դագաղագործին։

Միստր Սովերբերրին բարձրահասակ, նիհար մի մարդ էր։ Հագել էր շատ հնամաշ սև կոստյում, սև, կարկատած բանբակյա գուլպաներ և նույն գույնի կոշիկներ։ Նա շատ ժպտադեմ չէր, բայց պրոֆեսիոնալ կատակաբան էր։ Ճկուն քայլվածքով և ներքին որախություն արտահայտող զվարթ դեմքով նա մոտեցավ միստր Բամբըլին և սիրալիր սեղմեց նրա ձեռքը։

― Երեկվա մահացած երկու կանանց չափսերը առել եմ, միստր Բամբըլ, ― ասաց դագաղագործը։

― Մեծ հարստություն եք դիզել, միստր Աովերբերրի, ― ասաց բիդըլը, բթամատն ու ցուցամատը խրելով դագաղագործի մատուցած քթախոտի տուփի մեջ, որը դագաղի հնարամտորեն պատրաստված մի մանրակերտ էր։ ― Ասում եմ մեծ հարստություն եք դիզել, միստր Սովերբերրի, ― կրկնեց միստր Բամբըլը ձեռքի եղեգնյա գավազանով ընկերաբար խփելով դագաղագործի ուսին։

― Կարծո՞ւմ եք, ― ասաց դագաղագործը այնպիսի տոնով, որը միաժամանակ թե՛ ընդունում, թե՛ առարկում էր այդ խոսքերի հավանականությունը։

― Բայց հանձնաժողովի որոշած գները շատ ցածր են, միստր Բամբըլ։

― Փոքր են նաև դագաղները, ― պատասխանեց բիդըլը, ժպտալով այնքան, որքան այդ պատշաճ էր մեծ պաշտոն ունեցող մի անձնավորության համար։

Այս ակնարկությունը շատ դուր եկավ միստր Սովերբերրիին, և նա երկար ծիծաղեց։

― Լա՛վ, լա՛վ, միստր Բամբըլ, ասաց նա վերջապես, ― չի կարելի ժխտել այն հանգամանքը, որ կերակրելու նոր սիստեմը հաստատելուց ի վեր, դագաղները նախկինի համեմատությամբ ավելի նեղ և նվազ խորունկ են դարձել։ Չէ՞ որ հարկավոր է մի փոքր էլ շահ ունենալ, միստր Բամբըլ։ Լավ մշակված ատաղձը թանկք է, սըր, և բոլոր երկաթյա բռնակները բերում ենք շատ հեռվից, Բիրմինհամից։

― Այդ այդպես է, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― ամեն արհեստ իր բացասական կողմն ունի։ Չափավոր շահը, իհարկե, թույլատրելի է։

― Իհա՜րկե, իհա՜րկե, ― պատասխանեց դագաղագործը, ― և եթե պատահի, որ հատկապես այս կամ այն առարկայից շահ չունենամ, հետագայում, այսպես, թե այնպես, նրա բացը կծածկեմ, հի՛, հի՛, հի՛։

― Ճիշտ այդպես, ― ասաց միստր Բամբըլը։

― Թեև, ― շարունակեց դագաղագործը, բիդըլի ընդհատած ակնարկությունների թելը վերագտնելով, ― թեև ես պետք է ասեմ, միստր Բամբըլ, որ բողոքելու եմ մի շատ մեծ անպատեհության դեմ։ Այդ այն է, որ հաղթանդամ մարդիկ ավելի շուտ են մահանում։ Նրանք ովքեր ավելի բարեկեցիկ են եղել և տարիներ շարունակ իրենց հարկը կանոնավոր կերպով վճարել են, ամենից առաջ են մահանում, երբ գալիս են աղքատանոց։ Հետևաբար, թույլ տվեք ինձ ասել, միստր Բամբըլ, որ երբ դագաղները սովորական չափսից երեք֊չորս մատնաչափ ավելի մեծ են լինում, դա չափազանց մեծ ճեղք է առաջացնում մարդու հաշիվների մեջ, հատկապես այն դեպքում, երբ այդ մարդը ընտանիքի տեր է, սըր։

Քանի որ միստր Սովերբերրին անիրավված մարդու զայրույթով այսպես արտահայտվեց, և քանի որ միստր Բամբըլը զգաց, որ մեղադրանքը կարծես ծխի պատվի վրա էր անդրադառնալու, հետևաբար, նա խոհեմություն համարեց նյութը փոխել։ Այդ րոպեին իր մտածմունքների առանցքը Օլիվեր Թվիստն էր, ուստի սկսեց նրա մասին խոսել։

― Ի դեպ, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― արդյոք չգիտե՞ք մեկին, որին փոքրիկ աշակերտ է հարկավոր։ Նա մեր ծխի գլխին փորձանք է դարձել։ Պայմանները շահավետ են, միստր Սովերբերրի, պայմանները շահավետ են, ― այս ասելով միստր Բամբըլը իր գավազանը մեկնեց գլխավերևի ցուցանակին և երեք անգամ նշանակալից կերպով խփեց «հինգ ֆունտ» բառերին, որ գրված էին լատինական հսկա տառերով։

― Օ՜հ, ― գոչեց դագաղագործը, միստր Բամբըլի վերարկուի ոսկեզօծ քղանցքից բռնելով, ― ես էլ ճիշտ և ճիշտ այդ մասին էի ուզում խոսել ձեզ հետ։ Գիտե՞ք ինչ․․․ աստվա՜ծ իմ, որքան շքեղ կոճակ է, միստր Բամբըլ։ Առաջներում երբեք չէի նկատել։

― Այո՛, կարծեմ լավն է, ― ասաց բիդըլը, հպարտորեն նայելով վերևից ներքև իջնող մետաղյա խոշոր կոճակներին, որոնք զարդարում էին նրա վերարկուն։ ― Ինչպես տեսնում եք, ծխական կնիքն է դրոշմված դրանց վրա։ Բարի Սամարացին, որ օգնության է հասել հիվանդ և վիրավոր ճամբորդին։ Հանձնաժողովը այդ ինձ նվիրել էր նոր տարվա առավոտյան, միստր Սովերբերրի։ Հիշում եմ, ես առաջին անգամ այս վերարկուն հագա ներկա գտնվելու այն սնանկացած վաճառականի գործի հարցաքննությանը, որը կեսգիշերին մահացել էր ինչ֊որ շենքի մուտքում։

― Ես էլ եմ հիշում այդ մարդուն, ― ասաց դագաղագործը։ ― Դատական խորհուրդը այսպես էր գրել․ «Մահացավ ցրտից ու կյանքի ամենաէական պահանջների կարիքից», այնպես չէ՞։

Միստր Բամբըլը թեթև շարժումով հաստատեց նրա ասածը։

― Ես կարծում եմ, նրանք հատուկ վճիռ կայացրին, ― ասաց դագաղագործը, ― ավելացնելով մի քանի բառեր այս իմաստով․ «Եթե այն պաշտոնյան, որ պարտավոր էր հոգալ աղքատների մասին․․․»։

― Հիմարությո՛ւն, ― ընդհատեց բիդըլը։ ― Եթե հանձնաժողովը այդ անգրագետ դատավորների բոլոր դատարկ խոսքերին ուշադրություն դարձներ, էլ ուրիշ ոչնչով չպետք է զբաղվեր։

― Շատ ճիշտ է, ― ասաց դագաղագործը։ ― Իսկապես որ։

― Դատավորները, ― ասաց միստր Բամբըլը գավազանը պինդ բռնելով, ինչպես սովորաբար անում էր զայրացած ժամանակ, ― դատավորները անգրագետ, գռեհիկ, քծնող թշվառականներ են։

― Ճշմարիտ է, ― հաստատեց դագաղագործը։

― Նրանց փիլիսոփայությունն ու քաղաքական անտեսությունը սրա չափ էլ չկա, ― ասաց բիդըլը՝ մատներն արհամարանքով չրթացնելով։

― Ավելին չէ, ― համաձայնեց դագաղագործը։

― Ես ատում եմ նրանց, ― ասաց բիդըլը շառագունելով։

― Ես նմանապես, ― ձայնակցեց դագաղագործը։

― Ես կցանկանայի միայն, ― ասաց Բիդըլը, ― որ այդպիսի ինքնագլուխ դատավորներին հնարավորություն տրվեր մի քանի շաբաթ մնալ մեզ մոտ՝ աղքատանոցում։ Այդ ժամանակ հանձնաժողովի հաստատած կարգն ու կանոնը նրանց խելքի կբերեր։

― Թո՛ղ դրանց, բարեկամ, ― հարեց դագաղագործը։ Եվ խոեսլիս ժպտաց՝ ծխական պաշտոնյայի զայրույթը մեղմացնելու համար։

Միստր Բամբըլը եռանկյունի գլխարկը հանեց, միջից մի թաշկինակ դուրս քաշեց, սրբեց ճաղատից հոսող քրտինքը, որ առաջացել էր զայրույթից, գլխարկը դարձյալ դրեց գլխին և դագաղագործին դառնալով՝ ավելի հանդարտ ասաց․

― Հա՛, ի՞նչ էիք ասում տղայի մասին։

― Օ՜հ, ― պատասխանեց դագաղագործը, ― գիտեք ինչ, միստր Բամբըլ, ես աղքատների օգտին բավական տուրք եմ վճարում։

― Հը՛մ, ― ասաց միստր Բամբըլը։ ― Հետո՞։

― Հետո, ― պատասխանեց դագաղագործը, ― հետո, ես մտածում էի այսպես, քանի որ այդքան մեծ գումար եմ վճարում նրանց համար, ապա ես էլ իմ հերթին իրավունք ունեմ նրանցից պոկելու այն, ինչ որ կարող եմ, միստր Բամբըլ։ Եվ․․․ ե․․․ ես կարծում եմ, որ հենց ինքս էլ կվերցնեմ տղային։

Միստր Բամբըլը ամուր բռնեց դագաղագործի թևից և նրան ներս առաջնորդեց։ Երբ միստր Սովերբերրին հանձնաժողովի հետ հինգ րոպեով առանձնացավ, այնպես կարգավորեց, որ Օլիվերը այդ երեկո «փորձի համար» գնար դագաղագործի հետ։ Այդ նշանակում էր անցկացնել կարճ փորձնական շրջան, որի ընթացքում, եթե տերը գտներ, որ ծխական աշակերտից կարող էր բավականաչափ օգուտ քաղել, առանց բավականաչափ սնունդ շռայլելու, ապա նա կարող էր այդ աշակերտին պահել որոշ ժամանակ և վարվել նրա հետ ինչպես կամենար։

Երեկոյան, երբ փոքրիկ Օլիվերը ներկայացավ հանձնաժողովի «ջենթլմեններին», նրան տեղեկացրին, որ այդ օրվանից նա աշխատելու է դագաղագործի մոտ։ Իսկ եթե իր վիճակից դժգոհություն կհայտնի կամ երբևիցե հետ կգա, ապա կուղարկվի ծովային ծառայության, որպեսզի ջուրը գցելով խեղդեն նրան, կամ գանգը փշրեն՝ ըստ դիպվածի։ Օլիվերը այնքան քիչ հուզում ցույց տվեց այդ բոլորի հանդեպ, որ հանձնաժողովի անդամները միահամուռ կերպով նրան անվանեցին անզգա փոքրիկ ստահակ, և հրամայեցին միստր Բամբըլին նրան անմիջապես հեռացնել իրենց աչքից։

Շատ բնական է, որ հանձնաժողովի անդամները, ավելի քան որևէ մեկը, ապշեին կամ սարսափեին այս կամ այն մարդու մոտ անզգամության ամենաաղոտ նշույլն իսկ նկատելիս, այնուամենայնիվ, Օլիվերի վերաբերյալ նրանք բոլորովին սխալվում էին։ Երեխան շատ հեռու էր տգետ լինելուց, բայց աղքատանոցում մանկան հանդեպ ցույց տրված բիրտ վերաբերմունքը նրա հոգում առաջացրել էր անասնային անտարբերություն։ Հետևաբար, նա բոլորովին անվրդով ընդունեց իր համար կայացված վճիռը և վերցնելով իր ճամպրուկը, որը երեք մատնաչափ խորություն ունեցող սրճագույն թղթի մի տոպրակ էր միայն, կեպին իջեցրեց աչքերին և մի անգամ էլ կառչելով միստր Բամբըլի վերարկուի թևից, այդ բարձրաստիճան անձի կողմից առաջնորդվեց տառապանքի մի այլ թատերաբեմ։

Միստր Բամբըլը բավական ժամանակ քայլեց Օլիվերի հետ, առանց որևէ բառ փոխանակելու կամ ուշադրություն դարձնելու նրա վրա, քանի որ բիդըլը բոլոր բիդըլների նման իր գլուխը շատ բարձր էր պահում։ Օրը քամոտ լինելու պատճառով նրա վերարկուի փեշերը պատանքի նման փաթաթվում էին Օլիվերի մարմնի շուրջը և, ի մեծ գոհունակության միստր Բամբըլի, ցուցադրում էին նրա բիդըլական բաճկոնն ու մութ֊գորշագույն տաբատը։ Բայց երբ սահմանված վայրին մոտեցան, միստր Բամբըլը պատշած համարեց վերևից մի փոքր ցած նայել, տեսնելու, թե արդյոք տղան լավ վիճակի մե՞ջ էր իր նոր տիրոջը ներկայանալու համար։ Հետևաբար, հովանավորի տեսք ընդունելով ասաց․

― Օլիվե՜ր։

― Լսում եմ ձեզ, տեր իմ, ― ցածր, դողդողուն ձայնով պատասխանեց Օլիվերը։

― Այդ կեպին վերցրու աչքերիցդ, և գլուխդ բարձր պահիր, սըր։

Թեպետ Օլիվերը իսկույն հնազանդվեց և ազատ ձեռքը սահեցրեց աչքերի վրայով, այնուհանդերձ, երբ անմեղ հայացքը ուղղեց իր առաջնորդին, արցունքի կայլակներ շողացին նրա աչքերում։ Իսկ երբ միստր Բամբըլը խստորեն նայեց նրան, այդ արցունքները մեկը մյուսի հետևից սկսեցին գլորվել նրա այտերից։ Երեխան մեծ ճիգ գործադրեց արցունքների այդ հորձանքը կասեցնելու համար, բայց իզուր։ Ուստի նա բաց թողեց միստր Բամբըլի ձեռքը, ափերով ծածկեց երեսը և այնքան լաց եղավ, մինչև արցունքները դուրս հորդեցին նրա վտիտ ու ոսկրոտ մատների արանքից։

― Այ թե ի՜նչ, ― բացականչեց միստր Բամբըլը, հանկարծ կանգ առնելով և սուր, թունոտ մի հայացք գցելով իր փոքրիկ պաշտպանյալի վրա։ ― Այ թե ի՜նչ։ Ես տեսնում եմ, որ ինձ հանդիպած բոլոր ապերախտ և ստոր տղաների մեջ ամենաապերախտը և ստորը դու ես, Օլիվեր։ Քեզ նման տղա ես երբեք տեսած չկամ, դու․․․

― Ո՛չ, ո՛չ, տեր իմ, ― հեկեկաց Օլիվերը փարվելով այն ձեռքին, որ կրում էր իրեն այնքան քաջ ծանոթ գավազանը։ ― Ո՛չ, ո՛չ, տեր իմ, սրանից հետո ես լավ տղա կլինեմ։ Իսկապես, իսկապես որ լավ տղա կլինեմ։ Դեռևս շատ փոքրիկ եմ, տեր իմ, և այնքա՜ն, այնքա՜ն․․․

― Այնքան ի՞նչ, ― հարցրեց միստր Բամբըլը զարմացած։

― Այնքա՜ն միայնակ, տեր իմ։ Շա՜տ միայնակ, ― լաց եղավ երեխան։ ― Բոլորն ատում են ինձ։ Օ՜հ, տեր իմ, խնդրում եմ, մի բարկացեք վրաս։ ― Նա ձեռքով խփեց կրծքին և նայեց իր ուղեկցին։ Երեխայի արտասվաթոր աչքերում արտացոլված էր նրա մանուկ հոգու ամբողջ տառապանքը։

Միստր Բամբըլը մի պահ որոշ զարմանքով դիտեց խեղճ ու անօգնական Օլիվերին, երեք֊չորս անգամ կոկորդը մաքրեց, և «այս զզվելի հազն էլ» քրթմնջալուց հետո, հրամայեց Օլիվերին աչքերը սրբել և խելոք տղա լինել։ Ապա նորից նրա ձեռքից բռնեց և լուռ իրենց ճամփան շարունակեցին։

Դագաղագործը դեռ նոր էր փակել խանութի փեղկերը և մոմի շատ աղոտ լույսով մատյանի մեջ ինչ֊որ գրանցումներ էր կատարում, երբ միստր Բամբըլը ներս մտավ։

― Օհո՜, ― ասաց դագաղագործը գլուխը գրքից բարձրացնելով, որ Օլիվերին ավելի լավ տեսնի։ ― Միսիս Սովերբերրի, արդյոք չէի՞ք բարեհաճի մի րոպե այստեղ գալ, անուշիկս։

Խանութի հետևում գտնվող սենյակի դուռը բացվեց, և շեմքին հայտնվեց աղվեսադեմ, կարճահասակ, նիհար ու չորացած կազմվածքով մի կին։

― Թանկագի՜նս, ― ասաց միստր Սովերբերրին ակնածանքով, ― ահա աղքատանոցի այն տղան, որի մասին ես ասել եմ։

Օլիվերը դարձյալ գլուխ տվեց։

― Աստվա՜ծ իմ, ինչքա՜ն փոքր է, ― ասաց դագաղագործի կինը։

― Այո՛, փոքր է, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, Օլիվերին նայելով այնպես, կարծես իր փոքրակազմ լինելու համար ինքը՝ Օլիվերն էր մեղավոր, ― իսկապես որ փոքր է, ով կարող է ժխտել։ Բայց կաճի, միսիս Սովերբերրի, կաճի։

― Կաճի, բայց ո՞ւմ հացով, ― պատասխանեց լեդին ջղագրգռությամբ։ ― Մեր հաց ու ջրով իհարկե, կաճի։ Ես ոչ մի խնայողություն չեմ տեսնում ծխական երեխաներին ծառայության վերցնելիս։ Ո՛չ, չեմ տեսնում, որովհետև նրանք իրենց արժեքից ավելի թանկ են նստում մեզ վրա։ Համենայն դեպս, տղամարդկանց հետ չի կարելի վիճել, նրանք կարծում են, թե իրենք ամենագետ են։ Դե՛հ, գնա ներքև, ոսկորների տոպրակ։ ― Այսպես ասելով, դագաղագործի կինը կողմնակի մի դուռ բաց արեց և Օլիվերին ցած հրեց ինչ֊որ ցից աստիճաններով։ Աստիճանները տանում էին դեպի խոնավ ու մութ, քարեպատ մի խուց, որը ածխանոցի նախասենյակն էր և օգտագործվում էր որպես խոհանոց։ Այստեղ նստած էր անխնամ տեսքով, հնամաշ կոշիկներով մի աղջիկ, որի կապույտ, կոշտ բրդով հյուսված գուլպաները նույնպես չափազանց մաշված էին։

― Հեյ, Շառլո՛թ, ― ասաց միսիս Սովերբերրին, որը Օլիվերի հետ իջել էր ներքնահարկ, ― այս տղային մի քիչ այն սառը մսի կտորներից տուր, որ շան համար էի առանձնացրել։ Թրիպը առավոտվանից տուն չի եկել, հետևաբար, թող այսօր էլ զրկվի իր բաժնից։ Հուսով եմ, որ տղան այնքան նրբաճաշակ չէ, որ չկարողանա ուտել այդ ավելցուկները։ Այդպես չէ՞, տղա։

Միսիս Սովերբերրիի այս հարցին Օլիվերը բացասական պատասխան տվեց։ Երեխայի աչքերը հրճվանքից շողացին մսի անունը լսելիս։ Նրա ողջ էությունը անձկությունից սարսռաց, երբ ճաշի մնացուկներով լիքը ամանը դրվեց նրա առաջ։

Ես կցանկանայի, որ լավ սնված մի փիլիսոփա, որի կերած միսն ու խմած խմիչքը մաղձ են դառնում նրա մարմնի մեջ, որի արյունը սառցի պես սառն է, իսկ սիրտը՝ երկաթի նման կարծր, լիներ այնտեղ և տեսներ, թե Օլիվերը ինչպես էր լափում ճաշի այդ ավելցուկները, որ շունն անգամ արհամարել էր։ Ես կցանկանայի, որ նա ականատես լիներ, թե այդ երեխան ինչպիսի կատաղությամբ էր հոշոտում մսի կտորները և ինչպիսի ագահությամբ կուլ էր տալիս դրանք։ Բայց կա մի բան, որ ես առավել կցանկանայի․ տեսնել այդ փիլիսոփային նույն ճաշը նույնանման պայմաններում ուտելիս։

Դագաղագործի կինը, որը ամբողջ ժամանակ լուռ սարսափով դիտել էր կատարվածը և տղայի ապագա ախորժակի մասին անհանգստացուցիչ կանխագուշակություններ արել, վերջապես հարցրեց նրան․

― Պրծա՞ր։

Իր առաջ ուտելու ոչինչ չտեսնելով, Օլիվերը հաստատական պատասխան տվեց։

― Դե՛, ուրեմն հետևի՛ր ինձ, ― ասաց միսիս Սովերբերրին, վերցնելով մի աղոտ ու կեղտոտ լամպ և նրան վերև առաջնորդեց։ ― Քո անկողինը վաճառասեղանի տակն է։ Կարծում եմ, որ չես առարկի դագաղների մոտ քնելու համար։ Որ առարկես էլ, միևնույն է, քեզ համար ավելի հարմար տեղ չունենք։ Դե՛, գնա՛նք, հո ամբողջ գիշերը ինձ այստեղ չես պահելու։

Օլիվերը ենթարկվեց հրամանին և լռությամբ, գլուխը կախ՝ հետևեց նոր տիրուհուն։

Օլիվերի համար ստեղծվում է նոր միջավայր։ Առաջին անգամ ներկա գտնվելով մի հուղարկավորության, նա կազմում է ոչ բարեհաճ կարծիք իր տիրոջ աշխատանքի բնույթի մասին։

Օլիվերը դագաղագործի խանութում մնալով մեն֊մենակ, լամպը դրեց աշխատասեղանի վրա և ահ ու սարսափով սկսեց դիտել իր շուրջը։ Խանութի մեջտեղում, սև, բարձր եռոտանու վրա դրված կիսավարտ մի դագաղ այնքան չարագուշակ ու զարհուրելի թվաց, որ սառը դող համակեց նրան։ Եվ ամեն անգամ, երբ աչքերը մոլորվելով ընկնում էին այդ առարկայի վրա, նա կարծում էր, թե ուր որ է մի ահռելի կերպարանք գլուխը աստիճանաբար կբարձրացնի այնտեղից և ինքը սարսափից կխելագարվի։ Նույն ձևով կտրված կնձենու բազմաթիվ տախտակներ, որոնք կանոնովար շարքով հենված էին պատին, աղոտ լույսի տակ նմանվում էին ձեռները գրպանները դրած բարձրաթիկունք ուրվականների։ Հատակի վրա ցրված մնում էին դագաղի ցուցանակներ, փայլուն գամեր, տաշեղներ և սև կտորի ծվեններ, իսկ վաճառասեղնի հետևի պատը նկարազարդված էր օձիքները շատ պինդ օսլայած երկու մյուտի ուրվագծերով, որոնք մի մեծ դարպասի առաջ կանգնած՝ չորս սև նժույգներով քաշվող դիակառքին էին սպասում։ Խանութը շոգ էր ու հեղձուցիչ։ Մթնոլորտը կարծես ապականված էր դագաղների հոտով։ Վաճառասեղանի տակ գտվող որմնախորշը, ուր անխնամ գցված էր նրա կոշտ բրդից պատրաստված անկողինը, շիրմի էր նման։

Միայն դրանք չէին, որ սարսափ էին ազդում Օլիվերին։ Նա մենակ էր այդ անծանոթ վայրում։ Մի՞թե բոլորս չգիտենք, թե մենակության մեջ հաճախ ամենախիզախ մարդն անգամ ինչպես է կորցնում իր քաջությունն ու կորովը։ Իսկ խեղճ ու անօգնական մի երեխայի համար որքան ավելի ծանր կլիներ դրությունը։ Ինչպիսի՜ թածխոտ ու մռայլ զգացմունքներով էր համակված նա, և ինչպե՜ս էր փոթորկվում նրա ողջ էությունը այդ պահին։ Ի՜նչ փույթ, թե նա չուներ բարեկամներ, որոնց մասին մտահոգվեր և որոնք մտահոգվեին իր մասին։ Ի՜նչ փույթ, թե նա չէր տառապում հարազատներից բաժանվելու կսկիծով։ Ի՜նչ փույթ, թե նրա սիրտը չէր մորմոքում սիրելի ու անմոռանալի դեմքերի կարոտից։ Այնուամենայնիվ, նա խիստ տխուր էր։ Եվ երբ սողոսկելով նա մտավ իր նեղ անկողինը, ցանկանալով, որ այդ իր դագաղը լիներ, և որ ինքը կարողանար անդորը ու հավերժական քնով թաղվել եկեղեցու գերեզմանատան մեջ, որտեղ բարձր դալարիքները մեղմորեն ծածանվեին իր գլխավերևում և հնամենի զանգակի խոր ղողանջը սփոփեր իրեն քնի մեջ։

Առավոտյան Օլիվերը զարթնեց խանութի դռանը իջնող ոտքի ուժգին հարվածներից, որոնք կրկնվեցին մոտավորապես քսանհինգ անգամ, մինչև նա հապճեպ հագնվեց և սկսեց դուռը ամրացնող շղթաները քանդել։ Ապա ոտքի հարվածները դադարեցին և լսվեց մի ձայն․

― Դուռը բաց արա, իմացա՞ր, ― գոչեց ձայնը, որը պատկանում էր հարվածող ոտքերի տիրոջը։

― Իսկույն, տե՛ր իմ, պատասխանեց Օլիվերը շղթան արձակելով և բանալին պտտեցնելով։

― Երևի դու այն նորեկ տղան ես, ― լսվեց բանալու անցքից։

― Այո, տեր իմ, ― պատասխանեց Օլիվերը։

― Քանի՞ տարեկան ես, ― նորից հարց տվեց ձայնը։

― Տասը, տեր իմ, ― պատասխանեց Օլիվերը։

― Որ այդպես է, երբ ներս գամ, քեզ լավ կծեծեմ, ― ասաց ձայնը, ― հիշիր իմ խոսքերը, աղքատանոցի լակոտ։ ― Եվ այդ խոստումից հետո ձայնը սկսեց սուլել։

Օլիվերը շատ հաճախ ենթարկված լինելով ակնարկված տանջանքին, նվազագույն չափով չէր կասկածում, որ ձայնի տերը, ով էլ որ լիներ նա, իր խոստումը անպայման կկատարեր։ Այնուամենայնիվ, դողացող ձեռքերով դռան նիգը քաշեց և դուռը բաց արեց։

Նա մի քանի րոպե վեր ու վար նայեց փողոցի կողմը, այն համոզումով, որ բանալու անցքից խոսող անծանոթը հավանաբար փոքր֊ինչ հեռացել էր տաքանալու նպատակով։ Բայց նա դրսում ոչ ոքի չտեսավ, բացի որբանոցի հաղթանդամ մի տղայից, որը տան առաջ գտնվող սյան վրա նստած՝ մի շերտ հաց ու կարագ է ուտում, նախապես գրչահատով իր բերանի մեծությամբ կտորների բաժանելով և կուլ տալով մեծ ճարպկությամբ։

― Ներողություն, տեր իմ, ― ասաց Օլիվերը վերջապես, տեսնելով, որ ուրիշ որևէ այցելու չհայտնվեց, ― դուռը դո՞ւք ծեծեցիք։

― Աքացով տվեցի, ― պատասխանեց որբանոցի տղան։

― Ձեզ դագա՞ղ է պետք, ― հարցրեց Օլիվերը անմեղսունակ տոնով։

Որբանոցի տղան այս խոսքերից չափազանց կատաղեց և ասաց, որ եթե Օլիվերը շարունակի այդպիսի կատակներ անել իր վերադասների հետ, շուտով ինքը դագաղի բաժին կդառնա։

― Երևի չգիտես, թե ես ով եմ, հա՞, ծխական լակոտ, ― ասաց որբանոցի տղան փքված իջնելով սյան վրայից։

― Չգիտեմ, տեր իմ, ― հարեց Օլիվերը։

― Ես միստր Նոա Քլեյփոլն եմ, ― ասաց որբանոցի տղան, ― և դու ինձ ես ենթակա։ Դե՛ փեղկերը բաց արա, ծույլ անզգամ։ ― Ապա միստր Քլեյփոլը մի աքացի տվեց Օլիվերին և հանդիսավոր կերպով խանութ մտավ։ Մեծ գլխով, փոքր աչքերով և թեթևաբարո բնավորությամբ մի պատանու համար դժվար է ծանրաբարո երևալ, առավել դժվար է մանավանդ այն դեպքում, երբ անձնական այս գրավչություններին ավելանում են կարմիր քիթն ու դեղին տաբատը։

Երբ Օլիվերը փեղկերը բացեց և սկսեց դրանք փոխադրել կողքի բակը, որտեղ պահվում էին ցերեկը, առաջին ծանր փեղկը տանելիս,հանկարծ փշրեց լուսամուտի ապակիներից մեկը։ Դրանից հետո Նոան մխիթարելով տղային, որ նա անպայման «իր բաժինը կստանա», բարեհաճեց օգնել նրան։ Քիչ անց միստր Սովերբերրին իջավ ներքև, ավելի ուշ հայտնվեց և միսիս Սովերբերրին։ Նոայի մարգարեությունը լիովին կատարվեց, Օլիվերը իրոք «ստացավ իր բաժինը», ապա այդ փոքրիկ ջենթլմենի հետ իջավ խոհանոց նախաճաշելու։

― Մոտեցիր բուխարիկին, Նո՛ա, ― ասաց Շառլոթը։ ― Տիրոջ նախաճաշից քեզ համար առանձնացրել եմ խոզի ապուխտի մի համեղ պատառ։ Օլիվե՛ր, դուռը ծածկիր միստր Նոայի հետևից և վերցրու այդ մնացուկները, որ դրել եմ հացամանի կափարիչին։ Թեյդ այնտեղ է։ Վերցրու, գնա արկղի մոտ և այնտեղ էլ խմիր։ Դե՛, շտապի՛ր, հիմա երևի պետք կգաս խանութը պահելու համար, իմացա՞ր։

― Իմացա՞ր ծխական լակոտ, ― կրկնեց Նոա Քլեյփոլը։

― Տե՜ր իմ աստվա՜ծ, Նո՜ա, ― ասաց Շառլոտը, ― ինչ տորօրինակ արարած ես դու։ Տղային ինչո՞ւ հանգիստ չես թողնում։

― Հանգիստ թողնե՜լ, ― ասաց Նոան։ ― Ի՞նչ հանգիստ թողնելու մասին է խոսում․ բոլորն էլ հանգիստ են թողնում նրան։ Ո՛չ իր հայրը և ո՛չ էլ հայրը երբեք չեն անհանգստացնելու նրան։ Նրա բոլոր ազգականները թույլ են տալիս, որ նա իր ուզած ձևով ապրի։ Այնպես չէ՞, Շառլոթ։ Հի՛, հի՛, հի՛։

― Օ՜հ, ի՜նչ զարմանալին ես, ― ասաց Շառլոթը լիաթոք ծիծաղելով։ Նոան նույնպես սկսեց ծիծաղել։ Ապա նրանք արհամարհանքով լի հայցաքներ գցեցին խեղճ Օլիվեր Թվիստի վրա, որ սենյակի ամենացուրտ անկյունում դողդողալով նստած, հատկապես իր համար պահված մնացուկներն էր ուտում։

Նոան ոչ թե աղքատանոցի, այլ որբանոցի տղա էր։ Օլիվերի նման ընկեցիք երեխա չէր, քանի որ կարող էր ամբողջ ազգաբանությունը մի առ մի թվել մինչև իր ծնողները, որոնք հենց մոտերքումն էլ ապրում էին։ Մայրը լվացարարուհի էր, իսկ հայրը՝ հարբեցող զինվոր, պաշտոնից հեռացված, փայտե ոտով, օրական երկու և կես պեննի կենսաթոշակ ստացող։ Թաղում գտնվող խանութների աշակերտները վաղուց սովորություն էին դարձրել փողոցներում խայթել Նոային և նախատելու նրան «Կաշվե տաբատ», «Որբանոցի լակոտ» ու այլ անարգական մակդիրներով, և նա այդ ամենը տարել էր համբերությամբ։ Բայց այժմ բախտը իր ճանապարհին նետել էր մի անանուն որբուք, որին անգամ ամենացածր դասակարգին պատկանող երեխան կարող էր արհամարել, և ահա այս խեղճ որբուկի վրա էր թափվելու վրիժառու Նոայի սրտում կուտակված ամբողջ մաղձը։ Որքա՜ն հրաշալի նյութ է խորհրդածության համար։ Այդպիսի խորհրդածությունը մեզ հանգեցնում է այն բանին, թե մարդկային բնավորությունը ինչպես կարելի է դարձնել գեղեցիկ և միևնույն շնորհալի հատկությունները ինչպես կարող են զարգանալ թե՛ ամենաազնվատոհմ լորդի և թե՛ ամենակեղտոտ որբանոցի տղայի մեջ։

Մոտավորապես մի ամիս էր անցել այն օրից, երբ Օլիվերը ժամանակավոր բնակություն էր հաստատել դագաղագործի մոտ։ Մի օր, երբ տեր և տիկին Սովերբերրինեը, խանութը փակելուց հետո ընթրում էին փոքրիկ ճաշասենյակում, միստր Սովերբերրին կնոջ վրա մի քանի ակնածալից հայացք նետելով՝ ասաց․

― Անգի՜նս․․․ ―Չհասցրեց ավելին ասել։ Միսիս Սովերբերրին դեմքի շատ անբարեհաճ արտահայտությամբ նայեց վեր։ Ամուսինը իսկույն լռեց։

― Հետո՞, ― հարցրեց միսիս Սովերբերրին սուր տոնով։

― Ոչի՛նչ, սիրելիս, ոչի՛նչ, ― ասաց միստր Սովերբերրին։

― Փո՛ւհ, անասո՛ւն, ― ասաց միսիս Սովերբերրին։

― Բոլորովին, սիրելիս, բոլորովին, ― ասաց միստր Սովերբերրին հեզորեն, ― կարծում էի, թե դու ցանկություն չունես լսելու, անգինս։ Ես միայն ուզում էի ասել․․․

― Ինչ որ ուզում էիր ասել, մի՛ ասա, ― ընդհատեց միսիս Սովերբերրին։ ― Ես ոչինչ եմ, ինձ հետ մի խորհրդակցիր, խնդրում եմ։ Չեմ ուզում քո գաղտնիքներին իրազեկ լինել։ ― Ապա միսիս Սովերբերրին հիստերիկ մի ծիծաղ արձակեց, որից կարելի էր կանխագուշակել լուրջ հետևանքեր։

― Բայց, սիրելիս, ― ասաց միստր Սովերբերրին, ― ես ուզում եմ քեզնից խորհուրդ հարցնել։

― Ո՛չ, ո՛չ, ինձնից խորհրուրդ մի հարցնի, ― պատասխանեց միսիս Սովերբերրին։ ― Ուրիշին դիմիր։ ― Այստեղ նա դարձյալ քրքջաց, որից միստեր Սովերբերրին չափազանց վախեցավ։ Սա շատ ընդունված և միաժամանակ գնահատված ամուսնական փոխհարաբերության ձև է, որը հաճախ հանգում է ցանկալի արդյունքի։ Այդ հանգամանքը իսկույն պարտադրեց միստր Սովերբերրրիին խնդրել կնոջից, որ իրեն հատուկ շնորհ տրվեր իրեն ասելու այն, ինչ միսիս Սովերբերրին մեծ հետաքրքրությամբ ուզում էր իմանալ։ Վերջապես թույլտվությունը ողորմածաբար շնորհվեց։

― Ես ուզում էի քեզ հետ խոսել այդ փոքրիկ Թվիստի մասին, սիրելիս, ― ասաց միստր Սովերբերրին։ ― Նա շատ շնորհալի, դուրեկան տեսքով տղա է։

― Այդպես էլ պետք է լիներ, բավականին լավ է սնվում, ― ակնարկեց լեդին։

― Նրա դեմքի վրա ուրվագծված է մի մելամաղձոտ արտահայտություն, սիրելիս, ― շարունակեց միստր Սովերբերրին, ― որը նրան շատ հետաքրքրական է դարձնում։ Կարող էր հիանալիորեն մյուտի դեր կատարել, հոգյա՜կս։

Միսիս Սովերբերրին զարմանքով նայեց ամուսնուն։ Միստր Սովերբերրին նկատեց այդ և ժամանակ չտալով, որ ազնիվ լեդին որևէ առարկություն անի՝ շարունակեց․

― Չեմ ուզում ասել իսկական մյուտ, որ մասնակցում է մեծահասակների թաղմանը, սիրելիս․ մի խոսքով միայն երեխաներին է վերաբերում։ Մահացողների տարիքին համապատասխան մյուտ ունենալը մեծ նորություն կլիներ, սիրելիս։ Հիանալի ազդեցություն կթողներ, վստա՛հ եղիր։

Դագաղագործի այս գաղափարը խոր տպավորություն թողեց միսիս Աովերբերրիի վրա։ Դա իսկապես մի նորություն էր, որի մասին նա երբեք չէր մտածել, թեպետ նրբաճաշակ էր այս գործում։ Բայց որովհետև դրական կարծիք հայտնելու դեպքում իր արժանապատվությունը կորցրած կլիներ, ուստի շատ կծու տեսքով հարց տվեց, թե ինչու առաջներում ամուսինը չէր մտածել այդ մասին։ Միստր Սովերբերրին այս հայտարարությունը ընդունեց իբրև հավանություն իր առաջարկին, և որոշում կայացվեց Օլիվերին անմիջապես իրազեկ դարձնել արհեստի բոլոր գաղտնիքներին։ Այս ծրագիրը իրագործելու համար նա պետք է ընկերանար իր տիրոջը, թաղման պատվեր ստանալու առաջին իսկ առիթով։

Եվ առիթը չուշացավ։ Հաջորդ առավոտ նախաճաշից կես ժամ հետո միստր Բամբըլը մտավ խանութ, գավազանը հենեց վաճառասեղանին, մեծ կաշեպատ ծոցատետրը դուրս քաշեց և միջից մի թղթի կտոր ջոկելով՝ երկարեց Սովերբերրիին։

― Աա՜, ― ասաց դագաղագործը, աշխույժ դեմքով աչքի անցկացնելով թուղթը, ― դագաղի պատվեր է, հա՞։

― Նախ՝ մի դագաղ ու հետո՝ մի ծխական հուղարկավորություն, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, ամրացնելով կաշեպատ ծոցատետրը, որը իր նման շատ ծավալուն էր։

― Բեյթոն, ― ասաց դագաղագործը հայացքը թղթի կտորի վրայից միստր Բամբըլին ուղղելով։ ― Այս անունը բոլորովին անծանոթ է ինձ։

Բամբըլը գլուխը թափահարելով պատասխանեց․

― Կամակոր մարդիկ են, միստր Սովերբերրի, շա՛տ կամակոր։ Կարծում եմ նաև ամբարտավան, սըր։

― Ամբարտավա՞ն, ― բացականչեց միստր Սովերբերրին արհամարհանքով։ ― Այդ արդեն չափազանց է։

― Ուղղակի նողկալի՜, ― պատասխանեց բիդըլը, ― նաև բարոյականության սահմաններից դուրս, միստր Սովերբերրի։

― Ճշմարիտ է, ― համաձանեց դագաղագործը։

― Այդ ընտանիքի մասին մենք իմացանք միայն նախանցյալ գիշերը, ― շարունակեց բիդըլը, ― և դեռ ոչինչ էլ չէինք իմանա, եթե չլիներ մի կին, որը ապրած լինելով նույն շենքում՝ չդիմեր ծխական հանձնաժողովին, խնդրելով ծխական բժիշկ ուղարկել մի շատ հիվանդ կնոջ համար։ Բժիշկը գնացել էր ճաշելու։ Նրա աշակերտը (շատ բանիմաց մի տղա) կոշկաներկի շշով անմիջապես ինչ֊որ դեղ է ուղարկում հիվանդի համար։

― Այ քեզ արագաշարժություն, ― ասաց դագաղագործը։

― Այն էլ ինչպիսի՜ արագաշարժություն, ― պատասխանեց Բիդըլը։ Բայց դրա հետևանքը տես։ Դու տես այդ ապերախտ ըմբոստների վերաբերմունքը, սըր։ Ամուսինը լուր է ուղարկում, թե այդ դեղը կնոջ հիվանդությանը չի համապատասխանում, հետևաբար, նա այդ չի ընդունելու, սըր, այո՛, ասում է չի՛ ընդունելու։ Այդքան զորավոր, առողջարար, օգտակար դեղ, որ մի շաբաթ առաջ կոշկաներկի շշով ուղարկվել էր նաև երկու իռլանդացի բանվորի և մի ածխահատի համար, որոնց մոտ մեծ հաջողություն էր գտել, ամուսինը լուր է ուղարկում, թե կինը այդ դեղը չի ընդունելու, սըր։

Գործած արարքը ահավոր էր։ Միստր Բամբըլը գավազանը խփեց վաճառասեղանին և զայրույթից շառագունեց։

― Օ՜, ― բացականչեց դագաղագործը, ― ես երբեք չէի․․․

― Այո՛, երբեք չէիր սպասում, սըր, ― գոչեց բիդըլը։ ― Ոչ էլ մեկ ուրիշի մտքով կանցներ այդպիսի բան, բայց քանի որ նա մահացած է, հարկադրված ենք թաղել նրան, և որքան շուտ, այնքան լավ։

Այդ խոսքերից հետո միստր Բամբըլը, որը ծխին հասցված որևէ անարգանք չէր կարող հանդուրժել, հուզմունքից եռանկյունի գլխարկը ծուռ դրեց գլխին և մեծ քայլերով դուրս եկավ խանութից։

― Տեսա՞ր Օլիվեր, խեղճը այնքան զայրացել էր, որ մինչև իսկ մոռացավ քո մասին հարցնել, ― ասաց միստր Սովերբերրրին՝ նայելով բիդըլի հետևից, երբ նա խոշոր քայլերով իջնում էր փողոցն ի վար։

― Այո, տեր իմ, ― պատասխանեց Օլիվերը, որը տեսակցության ընթացքում մեծ ջանք էր թափել բիդըլի աչքին չերևալու համար, և այժմ ոտից գլուխ դողում էր անգամ նրա ձայնը մտաբերելով։ Սակայն միստր Բամբըլի հայացքից թաքնվելու այնքան էլ կարիք չկար, որովհետև այդ պաշտոնյան մեծապես տպավորված էր սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենի մարգարեությունից և անվրդով սպասում էր այն օրվան, երբ դագաղագործի մոտ աշխատելու փորձնական ժամանակաշրջանում Օլիվերը կաներ մի այնպիսի բան, որ անպայման յոթ տարով կդատապարտվեր, և ծխին վերադառնալու ամբողջ վտանգը միանգամ ընդմիշտ և օրինավոր ճանապարհով կհաղթահարվեր։

― Ուրեմն, ― ասաց միստր Սովերբերրին գլխարկը վերցնելով, ― այս գործը որքան շուտ արվի, այնքան լավ։ Նոա, խանութին ուշադրություն դարձրու, Օլիվեր, գլխարկդ ծածկիր և արի ինձ հետ։

Օլիվերը հնազանդվեց և հետևեց իր տիրոջը, որը գնում էր մեռած կնոջ դագաղի չափսը վերցնելու։

Բավական ժամանակ նրանք քայլեցին քաղաքի ամենախճողված և ամենախիտ բնակեցված մասով, ապա թեքվելով մի նեղլիկ փողոց՝ ավելի կեղտոտ ու թշվառ, քան մինչ այդ հանդիպածները, սկսեցին որոնել այն տունը, ուր ուղարկվել էին։ Փողոցի երկու կողմերում բարձրացող տները մեծածավալ էին, բայց չափազանց հին, և այնտեղ բնակվում էին ամենաաղքատ դասակարգի մարդիկ։ Շենքերի անխնամ տեսքը արդեն իսկ բավականին համոզիչ ապացույց էր դրան, և այն, որ կեղտոտ արտաքինով կանայք ու տղամարդիկ, որոնք ծալած բազուկներով ծռված մեջքով մերթ ընդ մերթ գաղտագողի ներս ու դուրս էին անում, ոչինչ չէր ավելացնում ընդհանուր խեղճությանը։ Շենքերը մեծ մասամբ խանութներ ունեին, բայց քանի որ միայն վերևի հարկերն էին զբաղեցված, այդ խանութները ամուր փակված, բորբոսնում էին։ Մի շարք տներ, որ հնության ու խարխլվածության պատճառով անապահով էին դարձել, փողոցի մեջտեղով պատերի դեմ տրված հսկա գերանների օգնությամբ պահպանվում էին փուլ գալուց։ Բայց նույնիսկ այս ողորմելի ու կեղտոտ որջերը, ինչպես երևում էր, որոշ անտուն չքավորների համար գիշերային ապաստան էին դարձել, քանի որ այդ անտաշ տախտակներից շատերը, որ օգտագործվում էին դռների ու լուսամուտների փոխարեն, պոկվել֊հանվել էին իրենց տեղերից, առաջացնելով այնպիսի մեծության բացվածքներ, որտեղից մարդիկ կարող էին ազատ ելումուտ անել։ Ջրատար առուն լճացած էր ու նեխած։ Քաղցից սատկած առնետները ահռելի տեսք ստացած՝ փտում էին այդ ապականության մեջ։

Այն բաց դռան վրա, որի առջև Օլիվերը և իր տերը կանգնեցին, ո՛չ զանգ կար, ո՛չ էլ դուռ թակելու որևէ այլ հարմարանք։ Հետևաբար, մութ միջանցքում զգուշությմաբ խարխափելով և ասելով Օլիվերին, որ իրեն կրնկակոխ հետևի և չվախենա, դագաղագործը բարձրացավ աստիճաններով։ Ապա նա կանգ առավ առաջին հարթակի վրա և ինչ֊որ դուռ նկատելով՝ թեթև թակեց։

Դուռը բացեց մոտավորապես տասնչորս տարեկան մի աղջիկ։ Դագաղագործը տան մեջ եղած իրերից միանգամից հասկացավ, որ դա էր իր որոնած բնակարանը։ Մտավ ներս։ Օլիվերը հետևեց նրան։

Սենյակում կրակ չկար, բայց մի մարդ մեքենաբար կռացել էր պաղ վառարանի վրա։ Մի պառավ կին, նույնպես ցածլիկ աթոռակը մոտեցրած սառը օջախին, նստել էր մարդու կողքին։ Սենյակի մի ուրիշ անկյունում կային գզգզված շորերով երեխաներ, իսկ դռան դիմաց, մի փոքրիկ որմնախորշի մեջ, հատակին դրված էր ինչ֊որ բան՝ մի հին ծածկոցով պատած։ Օլիվերի մարմնով սարսուռ անցավ, երբ հայացքն ուղղեց այդ կողմը, և ակամայից կուչ եկավ իր տիրոջ կողքին, որովհետև թեև ծածկված էր, բայց տղան զգաց, որ դա դիակ էր։

Տղամարդու դեմքը նիհար էր և շատ գունատ, մազերն ու մորուքը՝ գորշավուն, աչքերը՝ արյունով լցված։ Պառավի դեմքը խորշոմած էր։ Մնացած միակ երկու ատամը դուրս էին ցցված ներքին շուրթից, աչքերը փայլուն էին և ծակող։ Օլիվերը վախենում էր նայել թե՛ կնոջը և թե՛այդ տղամարդուն։ Նրանք այնքան նման էին դրսում տեսած առնետներին։

― Չմոտենաք նրան, ոչ ոքի թույլ չեմ տա, ― գոչեց տղամարդը վայրագորեն վեր ցատկելով, երբ նկատեց, որ դագաղագործը դեպի որմնախորշն էր առաջանում։ ― Ե՛տ քաշվեցեք։ Թե կյանքը թանկ է ձեզ համար, ե՛տ քաշվեցեք, անիծյալնե՛ր։

― Հիմարությունները թող, բարեկամս, ― ասաց դագաղագործը, որը բավական սովոր էր բոլոր տեսակի վշտերին։ ― Հիմարությունները թող։

― Իակ ես ասում եմ՝ չմոտենա՛ք նրան, ― ասաց մարդը բռունցքը սեղմելով և ոտքը կատաղորեն գետնին խփելով, ― ես թույլ չեմ տա, որ նրան հողին հանձնեք։ Նա չի կարող հանգչել այնտեղ։ Ճիճուները ոչ թե կուտեն, այլ կանհանգստացնեն նրան, որովհետև նա անչափ հյուծված է։

Դագաղագործը որևէ պատասխան չշնորհեց այս զառանցանքին։ Գրպանից մի նեղ ժապավեն հանելով՝ չոքեց դիակի առաջ։

― Ա՜հ, ― փղձկաց մարդը ծունկի գալով մահացած կնոջ ոտքերի մոտ։ ― Ծունկի իջեք, բոլորդ էլ ծունկի իջեք նրա շուրջը և ուշադիր լսեք իմ խոսքերը։ Ասում եմ՝ սովամահ եղավ։ Բնավ չգիտեյի, որ այդքան վատ էր նրա դրությունը, մինչև որ տենդով բռնկվեց։ Այնուհետև ոսկորները մաշկից դուրս պրծան։ Ո՛չ կրակ կար, ո՛չ էլ մոմ։ Խավարի մեջ էլ մահացավ, խավարի մեջ․․․ Նույնիսկ իր հարազատ երեխաների երեսը չկարողացավ տեսնել, թեև լսեցինք, թե հոգեվարքի մեջ ինչպես էր նրանց անունները տալիս։ Ես նրա համար փողոցներն ընկած ողորմություն խնդրեցի, ինձ բանտարկեցին։ Երբ վերադարձա, նա արդեն մահանում էր։ Եվ այժմ սրտիս բովանդակ արյունը ցամաքած է, որովհետև նրան սովամահ արեցին։ Երդվում եմ աստծո առաջ, որ տեսավ այդ բոլորը, նրան սովամահ արեցին։ ― Ապա ձեռքերը խրեց մազերի մեջ, ոլորեց դրանք և բարձրագոչ ճիչերով գլորվեց հատակին։ Աչքերը գամվեցին մի կետի և փրփփուրը ողողեց նրա շուրթերը։

Սարսափահար երեխաներն սկսեցին դառնորեն լաց լինել, բայց պառավը, որը մինչև այդ այնպես լուռ էր, ասես բոլորովին խուլ լիներ շուրջը կատարվածի հանդեպ, սպառնալիքով լռեցրեց նրանց։ Տղամարդը տակավին փռված էր հատակին։ Պառավը նրա փողկապը արձակեց և երերուն քայլերով մոտեցավ դագաղագործին։

― Այդ իմ աղջիկն էր, ― ասաց նա գլխով դիակը ցույց տալով և այնպիսի ճիվաղային, այլանդակ տեսք ընդունելով, որ ավելի սարսուռ էր ազդում շրջապատին, քան թե մեռյալը այդպիսի վայրում։ ― Աստված իմ, աստված իմ։ Որքա՜ն տարօրինակ է․ ես որ նրան ծնունդ եմ տվել, և այն ժամանակ երիտասարդ կին էի, այժմ պետք է ողջ և զվարթ լինեմ, իսկ նա պառկի այստեղ, այսքան սառը և քարացած վիճակում։ Կարծես ներկայացում լինի, կարծես ներկայացում լինի։ Աստվա՜ծ իմ, աստվա՜ծ իմ։

Մինչև ողորմելի արարածը զարհուրելի խրախճանքի այսպիսի նոպայի մեջ քրթմնջում էր, դագաղագործը պատրաստվեց մեկնելու։

― Կացե՛ք, կացե՛ք, ― ասաց պառավը խռպոտ ձայնով։ ― Վա՞ղն է թաղվելու, վաղը չէ մյուս օ՞րը, թե այս գիշեր։ Ես դիակը արդեն պատրաստել եմ և դագաղին պետք է հետևեմ, գիտեք։ Ինձ մի մեծ վերարկու ուղարկեցեք, մի տաքուկ, կարգին վերարկու, որովհետև դաժան ցուրտ է։ Գնալուց առաջ հարկավոր է խմորեղեն և գինի էլ ունենալ։ Ոչինչ, մի քիչ հաց ուղարկեք, միայն մի նկանակ հաց և մի բաժակ ջուր, այդ էլ է բավական է․ մեզ մի քիչ հաց կուղարկե՞ք, սիրելիս, ― անձկությամբ ասաց նա դագաղագործի վերարկուից բռնելով, երբ նա միանգամից ուղղվեց դեպի դուռը։

― Այո՛, այո՛, ― ասաց դագաղագործը, ― անշուշտ, ինչ֊որ դուք կցանկանաք։ ― Նա իրեն ազատեց պառավի ձեռքից և Օլիվերին իր հետևից քաշելով՝ շտապ հեռացավ այդտեղից։

Հաջորդ օրը (մինչև այդ միստր Բամբըլը անձամբ իր ձեռքով բերել էր այդ ընտանիքին ծխի կողմից շնորհված քառասունհինգ գրամանոց մի նկանակ հաց և մի կտոր պանիր) Օլիվերը և իր տերը նորից եկան այդ դժբախտ բնակարանը։ Միստր Բամբըլը արդեն եկել էր աղքատանոցից վերցրած չորս մարդու ընկերակցությամբ, որոնք դագաղակիրների դեր էին կատարելու։ Պառավի և մարդու ցնցոտիների վրա մի հին սև վերարկու էին գցել։ Կափարիչը ծածկելով և այդ անշուք դագաղը բսրձրացնելով ուսերին՝ դագաղակիրները փողոց դուրս եկան։

― Այժմ դուք պետք է շատ արագ քայլեք, պառավ լեդի, փսփսաց Սովերբերրին ծեր կնոջ ականջին, ― արդեն ուշացել ենք, և անհարմար է կղերականին սպասեցնել։ Դե՛, շարժվե՛ք, տղերք, շարժվե՛ք ամենայն արագությամբ։

Այսպիսի հրահանգ ստանալով՝ դագաղակիրներն սկսեցին արագ քայլերով առաջանալ, թռցնելով իրենց թեթև բեռը․ երկու սգավորները ճգնում էին հասնել նրանց։ Միստր Բամբըլը և Սովերբերրին արագորեն գնում էին առաջից, իսկ Օլիվերը, որի սրունքները իր տիրոջ սրունքների պես երկար չէին, վազում էր նրանց կողքից։

Թեպետ միստր Սովերբերրին կարծում էր, թե կուշանան, բայց շտապելու այնքան էլ կարիք չկար, որովհետև երբ հասան գերեզմանատան այն մռայլ, եղինջներով ծածկված անկյունը, որ ծխական շիրիմներին էր հատկացված, քահանան դեռ չէր եկել։ Իսկ քարտուղարը, եկեղեցու ավանդատան կրակի առաջ նստած, բոլորովին անհավանական չգտավ, որ նա կարող էր նույնիսկ մի ժամից էլ ավելի ուշանալ։ Հետևաբար, դագաղը դրվեց գերեզմանի եզրին, և մինչդեռ սառն անձրևը մաղվելով իջնում էր, երկու սգավորները նստեցին խոնավ գետնի վրա և համբերությամբ սպասեցին։ Ցնցոտիներ հագած տղաներ, որոնք այդ տեսարանից հրապուրվելով շտապել էին գերեզմանատուն, տապանաքարերի արանքում աղմկելով պահմտոցի էին խաղում, կամ դագաղի վրայից ետ ու առաջ ցատկոտում։ Իսկ միստր Սովերբերրին և Բամբըլը, լինելով քարտուղարի անձնական բարեկամները նրա հետ կրակի մոտ նստած օրվա լրագիրն էին կարդում։

Վերջապես, ավելի քան մի ժամ անցնելուց հետո, միստր Բամբըլը, Սովերբերրին ու քարտուղարը վազեցին դեպի շիրիմը։ Նրանց հետևից անմիջապես հայտնվեց նաև քահանան, որը քայլելիս շուրջառն էր հագնում։ Ապա ձևականության համար միստր Բամբըլը տղաներից մեկին֊երկուսին ծեծեց, իսկ արժանապատիվ ջենթլմենը թաղման ծիսակատարությունից կարդացած լինելով միայն այնքան, որքան կարելի էր խտացնել չորս րոպեի մեջ, շուրջառը տվեց քարտուղարին և հեռացավ։

― Դե՛, Բի՛լլ, ― ասաց Սովերբերրին գերեզմանափորին, ― հողը լից։

Այդ գործը շատ դժվար չէր, քանի որ փոսը այնքան լեցուն էր, որ որ ամենավերևի դագաղը, մակերեսից միայն մի քանի ոտք էր ցածր։ Գերեզմանափորը բահով լցրեց հողը, ոտքերով թեթև հարթեց, բահը դրեց ուսին ու հեռացավ։ Նրան ուղեկցում էին տղաները բողոքի մեծ աղմուկ բարձրացնելով, որ զվարճությունը այդքան շուտ ավարտեց։

― Դե՛, վե՛ր կաց, բարեկամս, ― ասաց Բամբըլը՝ թեթև զարկելով տղամարդու մեջքին։ ― Ուզում են գերեզմանատունը փակել։

Մարդը, որ բոլորովին չէր շարժվել այն պահից ի վեր, երբ տեղավորվել էր գերեզմանի եզրին, ցնցվեց, գլուխը բարձրացրեց, ակնապիշ նայեց իր հետ խոսողին, մի քանի քայլ առաջացավ, ապա ուշագնաց ընկավ գետին։ Ցնորված պառավը այնքան սաստիկ էր զբաղված վերարկուի կորուստը ողբալով (դագաղագործը վերարկուն արդեն վերցրել էր նրանից), որ ժամանակ չուներ ուշադրություն դարձնել մարդուն։ Հետևաբար, մի թաս սառը ջուր լցրին վրան և երբ սթափվեց, գերեզմանատնից դուրս հանելով, դարպասը կողպեքով փակեցին, և ամեն մարդ գնաց իր ճամփով։

― Հը, Օլիվե՛ր, ― ասաց Սովերբերրին, երբ տուն էին վերադառնում, ― ինչպես է, հավանեցի՞ր։

― Բավականին, շնորհակալ եմ, տեր իմ, ― պատասխանեց Օլիվերը նկատելի վարանումով։ ― Այնքան էլ չհավանեցի, տեր իմ։

― Կսովորե՛ս․ Օլիվեր, ժամանակի ընթացքում կսովորե՛ս, ― ասաց Սովերբերրին։ ― Երբ վարժվես, ամեն ինչ բնական կդառնա։

Օլիվերը կուզենար իմանալ, թե արդյոք միստր Սովերբերրին էլ երկար ժամանակի՞ց վարժվեց դրան։ Բայց ավելի հարմար համարեց այդ հարցը չտալ և վերադարձավ խանութ, խորհրդածելով այն ամենի մասին, որ տեսել էր ու լսել։

Օլիվերը Նոայի անարգանքներից գրգռված անցնում է գործի և զարմացնում նրան։

Մի ամսվա փորձնական շրջանը անցնելուց հետո, դագաղագործը Օլիվերին պաշտոնապես վերցրեց իբրև մշտական ծառայող։ Ճիշտ այդ ժամանակ հունձը հրաշալի էր, քաղաքը լի էր համաճարակով։ Առևտրական լեզվով ասած՝ դագաղների մեծ պահանջ կար։ Ուստի մի քանի շաբաթվա ընթացքում Օլիվերը բավականաչափ փորձություն ձեռք բերեց։ Միստր Սովերբերրիի հեռատեսությունը այնպիսի մեծ հաջողությունների հասցրեց նրան, որ գերազանցեց իր բոլոր հույսերը։ Անգամ ամենածեր բնակիչները չէին հիշում որևէ ժամանակաշրջան, երբ կարմրուկը այսքան ահավոր կերպով սպառնար երեխաների գոյությանը։ Հետևաբար, անհամար էին սգո թափորները, որոնց գլխավորում էր փոքրիկ Օլիվերը։ Գլխարկին ամրացրած մինչև ծնկները հասնող մի սև ժապավեն, նա իր վրա էր հրավիրում քաղաքի բոլոր մայրերի ուշադրությունը, նրանց սրտերում առաջացնելով թե՛ հիացմունք և թե՛ հուզմունք։ Քանի որ կատարելագործված մեռելաթաղի համար հարկավոր էր ձեռք բերել ներվերին լրիվ տիրապետելու արվեստը, Օլիվերը իր տիրոջ հետ մասնակցում էր նաև մեծահասակների հուղարկավորություններին։ Այդ պատճառով նա շատ առիթներ ունեցավ նկատելու, որ կորովի և ուժեղ մարդիկ ինչպիսի մոտեցում էին ունենում կյանքի ծանր վշտերի ու անվերադարձ կորուստների նկատմամբ։

Օրինակ, երբ Սովերբերրին որևէ հարուստ լեդիի կամ ջենթլմենի թաղման պատվեր էր ստանում, մահացողի բազմաթիվ եղբորորդիներն ու զարմուհիները, որոնք դեռ երեկ իրենց հարազատի հիվանդության ընթացքում անմխիթար լինելով՝ իրենց վիշտը անգամ ամենամեծ բազմության մեջ չէին կարողացել զսպել, այսօր՝ թաղման օրը, իրար հետ խոսում էին այնքան զվարթ ու անտարբեր, ասես նրանց հանգիստը վրդովող ոչինչ չի պատահել։ Ամուսինները իրենց կանանց կորուտսը տանում էին հերոսական պաղարյունությամբ։ Կանայք նույնպես սգո շորեր հագնում էին ոչ թե ամուսինների մահը սգալու, այլ կարծես իրենց ավելի դուրեկան և գրավիչ դարձնելու ձգտումով։ Նկատելի էր նաև այն, որ շատ լեդիներ և ջենթլմեններ, որոնք թաղման արարողության ընթացքում հուզման տագնապալի նոպաներ էին ունենում, տուն հասնելիս գրեթե իսկույն հանդարտվում էին և իրենց թեյը խմում, ասես բոլորովին անվրդով։ Սրանք շատ հաճելի և խրախուսիչ երևույթներ էին Օլիվերի համար, և նա այդ բոլորը դիտում էր մեծ հիացմունքով։

Թեպետ ես նրա կենսագիրն եմ, այնուամենայնիվ չեմ կարող լրիվ չափով երաշխավորել, թե Օլիվերը այս բարի մարդկանց օրինակին հետևելով իր ճակատագրին համակերպվե՞ց թե ոչ, բայց կարող են որոշակի ասել, որ նա երկար ամիսներ խոնարհությամբ հանդուրժեց Նոա Քլեյփոլի ծաղր ու ծանակը և տիրական վերաբերմունքը։ Այժմ Նոան առաջվանից շատ ավելի էր տանջում նրան։ Նա հաշտվել չէր կարողանում այն մտքի հետ, որ Օլիվերը կարճ ժամանակում բարձրացել էր սև գավազանի ու ժապավենով գլխարկի պաշտոնին, մինչդեռ ինքր ավելի հին ծառայող լինելով՝ դեռևս մնում էր որբանոցի տափակ գլխարկով ու կաշվե տաբատով։ Շառլոթը նրան վատ էր վերաբերվում, որովհետև նրա հետ վատ էր վարվում Նոան, իսկ միսիս Սովերբերրին նրա երդվայլ թշնամին էր, որովհետև միստր Սովերբերրին լավ էր տրամադրված նրա հանդեպ։ Հետևաբար, մի կողմից՝ այս երեք անձերի և մյուս կողմից՝ հուղարկավորությունների առատության միջև Օլիվերի դրությունը բոլորովին էլ նախանձելի չէր։ Նա իրեն զգում էր այնպես, ինչպես գարեջրատան հացահատիկային ամբարում սխալմամբ փակված խոզը։

Այժմ Օլիվերի պատմության մեջ ես կսկսեմ արձանագրել մի շատ ուշագարավ իրադարձություն, որն առաջին հայացքից գուցե չնչին ու անկարևոր թվա, բայց որը անուղղակի կերպով էական փոփոխություն առաջացրեց նրա բոլոր հեռանկարների և ապագա գործերի մեջ։

Մի օր, ճաշի սովորական ժամին, Օլիվերը և Նոան իջել էին խահանոց, որ խնջույք անեն ոչխարի մսով (դա ֆունտ ու կես կշռող մի կտոր միս էր՝ ոչխարի վզի ամենավատ մասից), երբ Շառլոթին ինչ֊որ գործով դուրս կանչեցին։ Նոա Քլեյփոլը, որ առհասարակ նենգամիտ էր և այժմ էլ սոված, մտածեց, որ մինչև Շառլոթի վերադարձը փոքրիկ Օլիվեր Թվիստին ջղայնացնելն ու տանջելը լավագույն ժամանցը կլիներ իր համար։

Հետևաբար, իբրև այդ անմեղ զբաղմունքի նախերգանք, Նոան ոտքերը դրեց սեղանին, քաշեց Օլիվերի մազերը, ոլորեց ականջները, հայտնեց իր հեղինակավոր կարծիքը, թե Թվիստը «քծնող» է, խոսեց այն մասին, թե երբ նրան կախաղան բարձրացնելու ցանկալի դեպքը տեղի ունենա, ինքը, այսինքն՝ Նոա Քլեյփոլը, անպայման կգնա նրան տեսնելու, և բազմաթիվ ուրիշ վիրավորանքներ հասցրեց, որ կարելի է սպասել որբանոցի չարամիտ և փչացած տղայից։ Բայց երբ դրանցից ոչ մեկը ցանկալի արդյունքը չտվեց և չհարկադրեց Օլիվերին լաց լինել, Նոան փորձեց ավելի սուր բնույթ տալ իր անարգանքներին։ Նա նմանվեց այն գծուծ սրախոսներին, որոնք թեև իրենց մտային կարողությունների սահմանակությամբ շատ ավելի մեծ համբավ են վայելում, քան թե Նոան, այնուհանդերձ մինչև օրս էլ նույն ձևով են վերաբերվում, երբ ցանկանում են ծիծաղաշարժ լինել։ Նա դիպավ նրա անձնականին։

― Հե՜յ, ծխական լակոտ, ― ասաց Նոան, ― մայրդ ինչպե՞ս է։

― Նա մեռած է, ― պատասխանեց Օլիվերը, ― և նրա մասին չհամարձակվես ինձ որևէ բան ասել։

Խոսելիս Օլիվերը շառագունեց, շնչառությունը ծանրացավ, ռունգերն ու շուրթերը սկսեցին ջղաձգաբար դողալ, և միստր Քլեյփոլին թվաց, որ երեխայի այս հուզմունքին հաջորդելու է արցունքների սաստիկ տարափ։ Այդ տպավորության տակ նա հարձակումը վերսկսեց։

― Ինչի՞ց մահացավ, ծխակա՛ն լակոտ, ― հարցրեց նա։

― Ծանր վշտից, այդպես ասացին ինձ մեր պառավ բուժքույրերից մի քանիսը, ― պատասխանեց Օլիվերը, ավելի շուտ ինքն իր հետ խոսելով, քան թե Նոային պատասխանելով։ ― Կարծես ես գիտեմ, թե ինչ է նշանակում վշտից մահանալ։

― Տրա լա, լա, տրա լա, լա, ծխակա՛ն շուն, ― բացականչեց Նոան, երբ Օլիվերի այտից մի կաթիլ արցունք գլորվեց ցած։ ― Ո՞վ է ստիպել քեզ, որ լաց լինես։

― Համենայն դեպս, ոչ դու, ― պատասխանեց Օլիվերը՝ արագությամբ արցունքը սրբելով։ ― Քեզ մի՛ երևակաիր։

― Ոչ ե՞ս, իսկապե՞ս, ― ծաղրեց Նոան։

― Անշուշտ, ― կտրուկ պատասխանեց Օլիվերը։ ― Բավական է։ Ինձ այլևս ոչինչ չասես նրա մասին, իմացա՞ր։ Ավելի լավ է խուսափես։

― Խուսափե՞մ, հա՞, ― բացականչեց Նոան։ ― Այն էլ քո՛ մոր մասին խոսելուց խուսափե՞մ, ծխակա՛ն լակոտ, լրբություն մի՛ անի։ Հըմ, այն էլ քո՜ մայրը։ Կարծում ես քո մայրը շա՞տ կարգին բան էր։ Օ՜, տեր իմ աստված։ ― Եվ այստեղ Նոան բազմանշանակ օրորեց գլուխն ու ծամածռեց իր փոքրիկ կարմիր քիթը։

― Գիտե՞ս ինչ, ծխակա՛ն լակոտ, ― շարունակեց Նոան, Օլիվերի լռությունից քաջալերված։ Ապա կեղծ կարեկցության ամենազզվելի տոնով ասաց․ ― Գիտե՞ս ինչ․ ծխակա՛ն լակոտ, հիմա ի՞նչ կարող ես անել․ այն ժամանակ էլ ոչինչ չէիր կարող անել, դրա համար, իհարկե, բոլորս էլ ցավում ենք և քեզ շատ ենք խղճում, բայց դու պետք է իմանաս, ծխակա՛ն շուն, որ քո մայրը ընկած վարքի տեր կին էր։

― Ինչ ասացի՞ր, ― հարցրեց Օլիվերը ընդոստ վեր նայելով։

― Մի իսկական անբարոյական կին, ծխակա՛ն լակոտ, ― հանդարտ պատասխանեց Նոան։ ― Եվ շատ լավ եղավ, ծխակա՛ն լակոտ, որ նա հենց այն ժամանակ էլ մահացավ, այլապես գուցե այն աստիճան ընկներ, որ Բրայդվելում ենթարկվեր տաժանակիր աշխատանքի կամ աքսորվեր օվկիանոսից այն կողմ, կամ կախաղան բարձրանար, վերջինը կարծես ավելի հավանական է, քան մյուս երկուսը, այնպես չէ՞։

Օլիվերը կատաղոըթյունից շառագունած, վեր թռավ տեղից, սեղանն ոը աթոռը շուռ տվեց, բռնեց Նոայի կոկորդից և իր զայրույթի սաստկության մեջ այնպես ցնցեց նրան, որ նրա ատամները կրճտացին, և ամբողջ ուժերը կենտրոնացնելով մի հարվածի մեջ, նրան տապալեց հատակին։

Մի րոպե առաջ այդ տղան հանդուրժող, համբերատար և ընկճված մի արարած էր, լռությամբ ենթարկված ճակատագրի բոլոր դաժան խաղերին։ Բայց նրա հոգում վերջապես վճռական բեկում առաջացավ, և նրա ողջ էությունը ըմբոսատավ մոր հիշատակին հասցված անողոք վիրավորանքի դեմ։ Նա շնչում էր ծանր, մարմինը ձգված էր, նրա աչքերը փայլատակում էին, իսկ երբ նայեց երկչոտ տանջողին, որը այժմ կծկվել էր իր ոտքերի տակ, նա իր մեջ զգաց մի այնպիսի գերբնական ուժ, որ ամբողջ կյանքում չէր զգացել։

― Սա ինձ կսպանի, ― հեկեկաց Նոան։ ― Շառլո՜թ, միսի՛ս։ Այս նորեկ աշակերտն ուզում է ինձ սպանել։ Օգնեցե՜ք, օգնեցե՜ք։ Օլիվերը գժվել է։ Շառ֊լո՜թ։

Նոայի աղաղակներին արձագանքեցին Շառլոթի բարձր ճիչը, միսիս Սովերբերրիի ավելի բարձր գոռոցը։ Նրանցից առաջինը խոհանոց խուժեց կողքի դռնով, իսկ երկրորդը կանգնեց սանդուխքի գլխին, փոքր֊ինչ սպասեց և ներս գնաց միայն այն ժամանակ, երբ լրիվ համոզվեց, որ այնտեղ գնալով իր կյանքին որևէ բան չի սպառնում։

― Օ՜, դու փոքրիկ թշվառակա՛ն, ― ճչաց Շառլոտը՝ ամբողջ ուժով ցնցելով Օլիվերին, իսկ նրա ուժը համարյա հավասար էր բավականին զորավոր մի մարդու ուժի, որ հատկապես լավ մարզված է։ ― Ախ դու փոքրիկ ա֊պե֊րախտ, ար֊յու֊նար֊բու, ա֊հա֊վոր սրիկա։ ― Եվ ամեն մի վանկը արտասանելիս Շառլոթը ամբողջ ուժով հարվածում էր Օլիվերին, ուղեկցելով այն բարձրաձայն ճիչերով։

Շառլոթի բռունցը ամենևին էլ թեթև չէր, բայց մտածելով, որ թերևս այն բավական չէր գազազած Օլիվերի զայրույթը հանդարտեցնելու համար, միսիս Սովերբերրին խուճապով խոհանոց մտավ և մի ձեռքով ամուր բռնելով Օլիվերին՝ մյուսով սկսեց նրա երեսը ճանկռոտել։ Դրության այս բարեհաջող փոփոխման շնորհիվ, Նոան հատակից վեր բարձրացավ և սկսեց բռունցքներով հարվածել նրա մեջքին։

Այս կատաղի պայքարը երկար չտեևեց սակայն։ Երբ նրանք երեքն էլ բոլորովին ուժասպառ եղան և այլևս չկարողացան շարունակել ծեծն ու ճանկռտոցը, իսկ Օլիվերը դեռ գոռում, դիմադրում էր և չէր ընկճվում, նրան քարշ տալով տարան ներքև, դրեցին նկուղը և դուռը փակեցին վրան։ Ապա միսիս Սովերբերրին ընկավ մի աթոռի վրա և փղձկաց։

― Տե՜ր իմ աստված, նրա ուշքը գնում է․ ― ասաց Շառլոթը։ ― Մի բաժակ ջուր հասցրեք։ Նոա, անուշի՛կս, շտապի՛ր։

― Օ՜հ, Շառլո՜թ, Շառլո՜թ, ինչպիսի՜ բարեբախտություն էր, որ մեզ բոլորիս էլ մեր անկողինների մեջ չմորթեց։

― Իսկապես որ բարեբախտություն էր, տիկին, ― պատասխանեց Շառլոթը, ― ես միայն կհուսամ, որ այս դեպքը մեր տիրոջ համար լավ դաս կլինի, և նա սրանից հետո այլևս տանը այսպիսի ահավոր արարածներ չի պահի, արարածներ, որոնք իրենց օրոցքից արդեն մարդասպաններ և ավազակներ են։ Խե՜ղճ Նոա։ Նա համարյա թե մեռած էր, երբ ես ներս մտա։

― Խե՜ղճ մանչուկ, ― ասաց միսիս Սովերբերրին՝ կարեկցական մի ակնարկ նետելով որբանոցի տղայի վրա։

Նոան, որի բաճկոնի կոճակը հազիվ թե հավասարվեր Օլիվերի գլխի հետ, այս արգահատանքի արտահայտություններից հետո դաստակներով աչքերը տրորեց և ձևացրեց, թե լաց է լինում։

― Հիմա ի՞նչ անենք, ― բացականչեց միսիս Սովերբերրին։ ― Ձեր տերը տանը չէ, ոչ էլ ուրիշ որևէ տղամարդ կա տանը, իսկ նա տասը րոպեում կարող է այդ նկուղի դուռը խորտակել։

Օլիվերի ուժգին հարվածները դռան տախտակին հաստատում էին այս ենթադրության մեծ հավանականությունը։

― Աստվա՜ծ իմ, աստվա՜ծ իմ, ուղղակի չգիտեմ, թե ինչ պետք է արվի, ― ասաց Շառլոթը, ― միգուցե ոստիկանատո՞ւն իմաց տանք։

― Կամ թե զո՞րք կանչենք, ― առաջարկեց միստր Քլեյփոլը։

― Ո՛չ, ո՛չ, ― ասաց միսիս Սովերբերրին, հանկարծ հիշելով Օլիվերի հին բարեկամին։ ― Վազիր միստր Բամբլի մոտ, Նո՛ա։ Հայտնիր նրան, որ առանց մի րոպե կորցնելու գա մեզ մոտ։ Ոչի՛նչ, գլխարկդ մի վերցնի։ Շտապի՛ր, ճանապարհին վազելիս կարող ես վնասված աչքդ դանակով ծածկել։ Դա ուռուցքը կիջեցնի։

Նոան առանց որևէ պատասխան տալու, դուրս թռավ տանից և ամբողջ ուժով սկսեց վազել։ Անցորդները սաստիկ զարմանում էին տեսնելով մի գլխաբաց տղայի, որ ճեղքում էր խռնված փողոցները, աչքի վրա մի մեծ դանակ բռնած։

Օլիվերը շարունակում է իր կամակորությունները

Նոա Քլեյփոլը փողոցներով վազելով՝ արագությամբ հասավ աղքատանոց։ Դարպասի առաջ փոքր֊ինչ հանգստանալուց հետո, նա դեմքին տվեց չափազանց ահաբեկված արտահայտություն և մեծ ուժգնությամբ ծեծեց դուռը։ Բաց անող ծերունին աղքատանոցի ամենահին բնակիչներից էր։ Իր ամբողջ կյանքի ընթացքում, նա միայն ողբալի դեմքեր էր տեսել, բայց նա Քլեյփոլի վշտահար դեմքից շփոթված՝ ընկրկեց։

― Ի՞նչ է պատահել տղային, ― հարց տվեց ծերունին այլայլվելով։

― Միստր Բա՜մբըլ, միստր Բա՜մբլ, ― աղեխարշ աղաղակեց Նոան, հաջողությամբ կատարելով իր դերը։

Միստր Բամբըլը, որը պատահաբար մոտերքումն էր, ոչ միայն լսեց այս ձայները, այլև այնքան վրդովվեց, որ բակ խուժեց առանց իր եռանկյուն գլխարկի․ զարմանալի և ուշագրավ մի երևույթ, որը ցույց է տալիս, թե անգամ բիդլը հանկարծակի և ուժեղ հուզմունքի ազդեցության տակ մի րոպե կարող է կորցնել իր պաղարյունությունը և մոռանալ անձնական արժանապատվությունը։

― Օ՜հ, միստր Բամբըլ, տեր իմ, ― ասաց Նոան, ― Օլիվե՜րը, տեր իմ, Օլիվե՜րը այնպիսի․․․

― Ի՞նչ է, ի՞նչ է պատահել, ― ընդհատեց միստր Բամբըլը, ― որի սառն աչքերում ուրախության կայծեր ցոլացին։ ― Մի՞թե փախել է։ Մի՞թե նա փախել է, Նոա։

― Ո՛չ, տեր իմ, չի փախել, նա չի փախել, տեր իմ։ Նա ուղղակի կատաղել է, պատասխանեց Նոան։ ― Նա փորձեց սպանել ինձ, ինձ տեր իմ, հետո նա փորձեց սպանել Շառլոթին, հետո տանտիրուհուն, տեր իմ։ Օ՜հ, որքա՜ն սաստիկ է ցավում․ այնպես տանջալի է, գիտե՞ք, տեր իմ։ Ապա նա մարմինը օձի նման գալարեց, կծկեց, զանազան այլանդակ ձևեր ընդունեց և հաջող կերպով տպավորեց միստր Բամբըլին, որ Օլիվերի վայրագությունների պատճառով իր ներքին օրգանները մեծապես վնասվել են և որ ինքը այդ րոպեին տառապում է սուր ու անտանելի ցավերից։

Երբ Նոան տեսավ, որ միստր Բամբըլը իր հաղորդաց տեղեկությունից բացարձակապես շշմեց, տպավորությունը ավելի խորացնելու համար սկսեց սաստիկ լաց լինել, և երբ տեսավ, որ բակով անցնում էր սպիտակ բաճկոնով ինչ֊որ ջենթլմեն, նրա ողբն ու կոծը ավելի սրտառուչ դարձավ։ Նա իրավամբ ըմբռնեց, որ մեծապես պատշաճ կլիներ վերոհիշյլ ջենթլմենի ուշադրությունը գրավել իր վրա և նրա զայրույթը գրգռել։

Եվ արդարև, այդ բանը անմիջապես գրավեց ջենթլմենի ուշադրությունը, նա հազիվ էր երեք քայլ հեռացել, երբ շուռ եկավ և զայրացած հարցրեց, թե այդ շան լակոտը ինչո՞ւ է կաղկանձում և միստր Բամբըլը ինչո՞ւ չի ծեծում նրան այնպես, որ ձևական ոռնոցը փոխվի իրական լացի։

― Որբանոցի աղքատ տղաներից է, սըր, որին համարյա սպանել է փոքրիկ Թվիստը, ― ասաց միստր Բամբըլը։

― Ո՜վ աստվածներ, ― բացականչեց սպիտակ բաճկոնով ջենտլմենը ընդոստ կանգ առնելով։ ― Ես այդպես էլ գիտեի։ Ես հենց սզբից էլ զարմանալիորեն նախազգում էի, որ այդ հանդուգն փոքրիկ վայրենին մի օր անպայման կախաղան կբարձրանա։

― Նա փորձել է սպանել նաև սպասուհուն, սըր, ― ասաց միստր Բամբըլը, բոլորովին այլայլված դեմքով։

― Եվ տիրուհուն, ― միջամտեց միստեր Քլեյփոլը։

― Նաև իր տիրո՞ջը, կարծեմ դու այդպես ասացիր, Նոա, ― ավելացրեց միստր Բամբըլը։

― Ո՛չ, նա տանը չէ, այլապես նրան էլ սպանած կլիներ, ― պատասխանեց Նոան։ Թվիստն ասաց, որ այդպիսի ցանկություն ուներ։

― Ինչպե՞ս, ասաց որ այդպիսի ցանկությո՞ւն ուներ, ― հարցրեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։

― Այո՛, տեր իմ, ― պատասխանեց Նոան։ ― Եվ խնդրում եմ, տեր իմ, տիրուհին ուզում է իմանալ, թե արդյոք միստր Բամբըլը չի՞ կարող, իր սուղ ժամանակից մի քանի րոպե տրամադրելով, անմիջապես գալ այնտեղ և խարազանել նրան, քանի որ միստր Սովերբերրին բացակայում է տանից։

― Իհա՜րկե, տղաս, իհա՜րկե, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը՝ բարեհամբույր ժպտալով և շոյելով Նոայի գլուխը, որն իր գլխից մոտավորապես երեք մատնաչափ բարձր էր։ ― Դու լա՜վ տղա ես։ Դու շա՝տ լավ տղա ես։ Առ քեզ մի պեննի։ Բամբըլ, գավազանդ վերցրու և շտապ գնա Սովերբերրիների մոտ։ Տե՛ս, ինչ֊որ պետք է արա՛։ Չխնայես, Բամբըլ։

― Ո՛չ, չեմ խնայի, սըր, ― պատասխանեց բիդըլը գավազանի ծայրին ամրացնելով այն մոմած թելը, որով խարազանում էր ծխական հանցավորեներին։

― Սովերբերրրիին ասա, թող նա էլ չխնայի։ Նրա հետ ոչինչ չի կարելի անել առանց մտրակի գործածության և առանց գլուխ ջարդելու, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։

― Դուք անհոգ կացեք, ես ամեն ինչ կարգի կբերեմ, ― պատասխանեց բիդըլը։

Ապա գավազանը հանդիսավոր կերպով վերցրեց, եռանկյունի գլխարկը ըստ պատշաճի դրեց գլխին և Նոա Քլեյփոլի հետ շտապեց դագաղագործի խանութը։

Այստեղ իրերի դրությունը չէր բարելավվել։ Սովերբերրին դեռևս տուն չէր վերադարձել, իսկ Օլիվերը նույն ուժգնությամբ շարունակում էր ոտքով հարվածել նկուղի դռանը։ Միսիս Սովերբերրին ու Շառլոթը այնպիսի վառ գույներով ներկայացրեցին նրա «գազանաբարո» վերաբերմունքը, որ միստր Բամբըլը ապշեց և խոհեմություն համարեց, նախքան դուռը բացելը, դրսից բանակցել տղայի հետ։ Հետևաբար, իբրև նախաբան, նա ոտքի մի հարցած իջեցրեց դռանը և բերանը մոտեցնելով բանալու անցքին՝ խոր և տպավորիչ տոնով ասաց․

― Օլիվե՛ր։

― Դե՛, ինձ ազատ արձակեք, ― պատասխանեց Օլիվերը ներսից։

― Գիտե՞ս թե ով է խոսում քեզ հետ, Օլիվեր, ― ասաց միստր Բամբըլը։

― Ո՛չ, ― ասաց Օլիվերը համարձակորեն։

Պատասխանը շշմեցուցիչ էր։ Դա բոլորովին նման չէր այն խոսքերին, որ միստր Բամբըլի ականջները առհասարակ սովոր էին լսել։

Նա բանալու անցքից հանդիսավոր կերպով հեռացավ, մարմինը ձգեց, գլուխը բարձրացրեց և լուռ զարմանքով նայեց մյուս երեքին։

― Օ՜հ, գիտե՛ք, միստր Բամբըլ, երևի նա խելագարվել է, ― ասաց միսիս Սովերբերին։ ― Անգամ նրանից նվազ խելք ունեցող որևէ տղա չէր համարձակվի գոնե ձեա հետ այդ ձևով խոսել։

― Դա խելագարություն չէ, տիկի՛ն, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, մի քանի րոպե խորհրդածելուց հետո։ ― Դա մսից է։

― Ի՞նչ է, ― բացականչեց միսիս Սովերբերրին։

― Մի՛ս, տիկին, միս, ― պատասխանեց Բամբըլը խստությամբ։ ― Դուք չափազանց եք կերակրել նրան, տիկին, զուր նրա մեջ կերտել եք մի կեղծ սիրտ և արվեստական հոգի, որ վայել չէ նրա վիճակի մարդուն։ Եվ հանձնաժողովի անդամները, միսիս Սովերբերրի, որոնք գործնական փիլիսոփաներ են, կհաստատեն այդ ճշմարտությունը։ Աղքատներն ի՞նչ գործ ունեն սրտի կամ հոգու հետ։ Այն էլ բավական է, որ նրանց թույլատրում են ապրել։ Եթե տղային կերակրեիք միայն խաշիլով, տիկին, այս դեպքը չէր պատահի։

― Աստվա՜ծ իմ, աստվա՜ծ իմ, ― բացականչեց միսիս Սովերբերրին, աչքերը բարեպաշտորեն հարելով խոհանոցի առաստաղին։ ― Ահա՛ թե ինչ է նշանակում առատաձեռն լինել։

Ի՜նչ խոսք, որ Օլիվերի նկատմամբ միսիս Սովերբերրին չափազանց առատաձեռն էր եղել։ Նա տղայի համար անխնա շռայլել էր իրենց ճաշի ավելցուկները, որ ուրիշները չէին ուտում։ Հետևաբար, նա լռելյայն և հեզահամբյուր կերպով ընդունեց միստր Բամբըլի ծանր մեղադրանքը, մինչդեռ նա բոլորովին անմեղ էր այդ հարցում։

― Ա՜հ, ― ասաց միստր Բամբըլը, երբ լեդին հայացքը նորից իջեցրեց գետնին․ ― իմ կարծիքով այժմ կարելի է միայն մի բան անել։ Մի քանի օր պետք է նրան թողնել նկուղում, քաղցած պահել, ապա նկուղից դուրս բերելուց հետո, նրա աշակերտության ամբողջ շրջանում, միմիայն խաշիլով կերակրել։ Նա վատ ընտանիքում է ծնվել։ Դրանք դյուրագրգիռ մարդիկ են, միսիս Սովերբերրի, դյուրագրգիռ։ Թե՛ հիվանդապահ քույրը, թե բժիշկը ասացին, որ նրա մայրը այնպիսի դժվարություններ է տեսել և այնքան է տառապել մինչև այստեղ հասնելը, որ անգամ որևէ առողջ կին չէր կարողանա տոկալ այդ բոլորին և շաբաթներ առաջ կմահանար։

Օլիվերը միստր Բամբըլի այդ խոսակցության միջոցին, հանկարծ լսելով ինչ֊որ նոր ակնկալություն իր մոր հասցեին, այնքան ուժգին թափով վերսկսեց ոտքի հարվածները, որ բոլոր ձայները խեղդվեցին այդ աղմուկի մեջ։ Այս ճգնաժամային պահին Սովերբերրին վերադարձավ տուն։ Լեդիները գիտեին, թե ինչպես կարելի էր դագաղագործի զայրույթը առավելագույն չափով գրգռել․ հետևաբար Օլիվերի կատարած հանցագործության մասին պատմեցին այնպիսի ծայրահեղ չափազանցություններով և խեղաթյուրումներով, որ միստր Սովերբերրին մի ակնթարթում նկուղի դուռը բաց արեց և իր ըմբոստ աշակերտի օձիքից բռնելով՝ դուրս քաշեց։

Օլիվերի հագուստները ծեծից պատառոտվել էին, դեմքը ճանկռոտվել էր ու կապտել, մազերը ցրիվ էին եկել ճակատի վրա։ Այսուհանդերձ, երբ նրան դուրս բերեցին իր բանտից, զայրույթի արտահայտությունը դեռ մնում էր նրա շառագունած դեմքին․ նա Նոայի վրա մի ցասումնալի հայացք նետեց և անվախ նայեց նրան։

― Խոսք չկա, լավ տղա ես երևում, այնպես չէ՞, ― ասաց Սովերբերրին՝ սաստիկ ցնցելով նրան և բռունցքի ուժեղ մի հարված իջեցնելով նրա ականջին։

― Մորս անպատվեց, ― պատասխանեց Օլիվերը։

― Հետո ի՜նչ, ապերախտ թշվառական, ― վրա տվեց միսիս Սովերբերրին, ― քո մայրը արժանի էր այդ նախատական խոսքերին, նույնիսկ ավելի վատ խոսքերի էր արժանի։

― Ո՛չ, արժանի չէր, ― ասաց Օլիվերը։

― Այո, արժանի էր,― ասաց միսիս Սովերբերրին։

― Ճիշտ չէ, ― գոչեց Օլիվերը։

Միսիս Սովերբերրին փղձկաց։

Նրա արցունքները վճռական դեր խաղացին միստր Սովերբերրիի որոշման մեջ։ Տղան պետք է իսկույն պատժվեր, հակառակ դեպքում, ինչպես հայտնի է փորձառու ընթերցողին, ամուսնական այդ կարգի վեճերում ընդունված սովորության համաձայն, նա կհամարվեր անտարբեր, անզգա, քարսիրտ մի ամուսին, մարդկային կոչումին անարժան, ստոր մի արարած և զանազան շատ հաճելի բարեմասնություններ, որոնք հնարավոր չէ պարփակել այս գլխի սահմաններում։ Չնայած այն բանին, որ միստր Սովերբերրիի հեղինակությունը սահմանափակ էր տան մեջ, այնուամենայնիվ, հանուն արդարությանը պետք է ասել, որ իր իրավասությունների ներած չափով նա լավ էր տրամադրված տղայի հանդեպ։ Դա գուցե, նրանից էր, որ իր շահը այդպես էր պահանջում, գուցե և այն պատճառով, որ միսիս Սովերբերրին հակակրում էր նրան։ Բայց այժմ ուրիշ ելք չկար․ խուսափելը անհնարին էր․ տղան պետք է անպայման պատժվեր։ Հետևաբար, դագաղագործն այնպես սաստիկ գանակոծեց նրան, որ անգամ միսիս Սովերբերրին գոհ մնաց դրանից և միստր Բամբըլի ծխական գավազանի կիրառումը ավելորդ համարվեց։ Օրվա մնացած մասը Օլիվերը արգելափակված մնաց խոհանոցում, մի շերտ հացի ու ջրհանի կողքին։ Գիշերը միսիս Սովերբերրին դռան առաջ դարձյալ նախատական խոսքեր ուղղեց նրա մոր հասցեին, ապա սենյակ մտնելով հրամայեց գնալ վերև ու պառկել․ Օլիվերը լուռ հնազանդվեց և Նոայի ու Շառլոթի ծաղրական քրքիջների տակ բարձրացավ վերև։

Եվ ահա այստեղ, դագաղագործի մռայլ խանութի լռության մեջ մեն֊մենակ մնալով, Օլիվերը տեղի տվեց իր զգացումների ուժեղ հորձանքին, որ ցերեկվա այդ դաժան վարմունքից հետո կարող էին զարթնել նույնիսկ մանկան հոգում։ Նրանց անարգանքները նա լսել էր արհամարհանքով․ նրանց մտրակի հարվածներին դիմացել անտրտունջ, որովետև նրա սիրտը այնպիսի հպարտությամբ էր համակված, որ նա իրեն թույլ չէր տվել անգամ մի ճիչ արձակել։ Բայց այժմ, իր խցի զարհուրելի մենության մեջ, երեխան ծունկի եկավ հատակին, երկու ձեռքերով երեսը ծածկեց և սկսեց դառնորեն արտասվել։ Թող աստված, ի սեր մարդկության պատվի, խնայի նման անմեղ արարածներին այդքան վաղ հասակում այդքան դառնություն ճաշակելուց։

Օլիվերը երկար ժամանակ անշարժ մնաց այս դիրքում։ Մոմը համարյա սպառվել էր մոմակալում, երբ նա վեր կացավ, զզնող հայացքով դիտեց շուրջը, լարված ուշադրությամբ ականջ դրեց, ապա անաղմուկ բանալով դռան փականքը՝ դուրս նայեց։

Ցուրտ, խավար գիշեր էր։ Տղային այնպես թվաց, որ երկնակամարում պսպղացող աստղերը երբեք այդքան հեռու չէին եղել երկրից։ Քամի չկար․ գետնին ուրվագծված ծառերի մռայլ ստվերները մահասարսուռ տեսք ունեին։ Նա դուռը դարձյալ կամացուկ ծածկեց, մոմի սպառվող լույսի տակ թաշկինակի մեջ ծրարեց իր ունեցած մի քանի իրերը, հետո նստելով նստարանին՝ սպասեց լույսի բացվելուն։

Երբ արշալույսի առաջին շողերը փեղկերի արանքից ներս թափանցեցին, Օլիվերը վեր կացավ և դուռը դարձյալ բացեց։ Նա երկչոտ նայեց շուրջը, մի րոպե վարանեց, ապա դուռը ծածկեց և դուրս եկավ։

Նա նայեց ճամփի աջ ու ձախ կողմերը, չիմանալով ուր փախչել։ Հիշեց, թե սայլերը ինչպես էին բլուրն ի վեր համրընթաց բարձրանում։ Ինքը ևս գնաց այդ ուղղությամբ, և դաշտերի մեջ հասնելով մի արահետի, որը, ինչպես նա գիտեր, որոշ տարածությունից հետո միանում էր գլխավոր ճանապարհին, արագ քայլերով շարունակեց առաջ գնալ։

Օլիվերը որքա՜ն լավ էր հիշում այդ արահետը։ Ագարակից աղքատանոց փոխադրվելիս ինչպիսի՜ շնչասպառությամբ էր նա վազել միստր Բամբըլի կողքից։ Այժմ հենց այդտեղից էլ պետք է անցներ։ Սիրտը սկսեց ուժգին բաբախել, երբ մտածեց այդ մասին։ Նույնիսկ մի պահ որոշեց հետ դառնալ, բայց երկար էր քայլել և շատ ժամանակ կկորցներ ճանապարհը փոխելով։ Բացի այդ, վաղ առավոտ էր, և հազիվ թե նկատեին իրեն, հետևավար նա շարունակեց իր ճամփան։

Աղքատանոցի այս բաժանմունքը հասնելիս, նա ոչ ոքի չտեսավ դրսում։ Ըստ երևույթին, դրա բնակիչները դեռևս քնած էին։ Օլիվերը, կանգ առնելով, պարտեզից գաղտագողի ներս նայեց։ Ինչ֊որ երեխա ածուներից մեկի մոլախոտերն էր մաքրում։ Երբ նա իր դժգույն դեմքը մի րոպե վեր բարձրացրեց, Օլիվերը նկատեց, որ այդ իր նախկին ընկերներից մեկն էր։ Օլիվերն ուրախացավ գնալուց առաջ նրան տեսնելով, որովհետև չնայած նա իրենից փոքր էր, բայց եղել էր իր բարեկամն ու խաղընկերը։ Նրանք շատ անգամ միասին խարազանվել էին, միասին սոված էին մնացել և միասին արգելափակվել։

― Կամա՜ց, Դիկ, ― շշնջաց Օլիվերը, երբ տղան վազեց դեպի դուռը և նրան ողջունելու համար բազրիքների արանքից իր նիհար ձեռքը դուրս երկարեց։ ― Որևէ մեկը զարթնե՞լ է։

― Ո՛չ ոք, բացի ինձնից, ― պատասխանեց երեխան։

― Ոչ մեկը չպետք է իմանա, որ ինձ տեսել ես, Դիկ, ― ասաց Օլիվերը։ ― Ես փախչում եմ։ Նրանք ինձ ծեծում են, Դիկ։ Նրանք ինձ հետ վատ են վարվում, և ես գնում եմ իմ բախտը որոնելու մի հեռավոր վայրում։ Չգիտեմ, թե ուր։ Որքա՜ն գունատ ես։

― Ես լսեցի, թե ինչպես բժիշկը նրանց ասաց, որ ես շուտով կմեռնեմ, ― պատասխանեց երեխան դժգույն ժպիտով։ ― Անչափ ուրախ եմ, որ քեզ տեսա սիրելիս։ Բայց հեռացի՛ր, շտապ հեռացի՛ր այստեղից։

― Ո՛չ, ես պետք է մնաս բարով ասեմ քեզ, ― պատասխանեց Օլիվերը։ ― Ես քեզ դարձյալ կտեսնեմ, Դիկ, անպայման կտեսնեմ։ Սյն ժամանակ դու հանգիստ ու երջանիկ կլինես։

― Հույս ունեմ, որ երջանիկ կլինեմ, ― պատասխանեց երեխան։ ― Մահից հետո, անշուշտ, երջանիկ կլինեմ։ Գիտեմ, որ բժշկի ասածը ճիշտ է, Օլիվեր, որովհետև երազումս այնքան հաճախ եմ տեսնում երկինք, հրեշտակներ և բարի դեմքեր, որ արթուն ժամանակ երբեք չեմ տեսնում։ Համբուրիր ինձ, ― ասաց երեխան և ցածր դարպասից վերև մագլցելով՝ իր փոքրիկ բազուկներով փաթաթվեց Օլիվերի վզին։ ― Գնա՜ս բարով, սիրելիս։ Աստված քեզ հետ։

Մանկական անմեղ շուրթերից դուրս եկած այս օրհնությունը առաջինն էր, որ հայցվում էր Օլիվերի համար, և նա իր հետագա կյանքի բոլոր զրկանքների ու մաքառումների, նեղությունների ու փոփոխությունների ընթացքում երբեք չմոռացավ։