Ավազակի դուստր Ռոնին

հեղինակ՝ Աստրիդ Լինդգրեն թարգմանիչ՝ Հ․ Վարդանյան աղբյուր՝ «Ավազակի դուստր Ռոնին»

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Այն գիշեր, երբ պետք է լույս աշխարհ գար Ռոնին, որոտում էր ամպրոպը։ Այո, ամպրոպն այդ գիշեր սարերի վրա այնպես էր մոլեգնել, որ ավազակների անտառում բնակվող բոլոր չար ոգիները վախից մտել էին բներն ու փոսերը, այրերն ու ճեղքերը և միայն չար դրուդները, որոնց համար որոտը մեղրից էլ քաղցր էր, ճղճղոցով ու գոռգոռոցներով թռչկոտում էին ավազակների սարի վրա կանգնած ավազակների ամրոցի վրայով։ Լովիսան պատրաստվում էր երեխա ունենալու, և դրուդների գոռգոռոցները խանգարում էին նրան, ու նա իր ամուսին Մատիսին ասաց.

— Ապա մի քշիր այդ չար դրուդներին, նրանց պատճառով չեմ լսում՝ ինչ եմ երգում։

Բանն այն է, որ երեխայի ծնվելուն սպասելիս Լովիսան երգում էր։ Նա մտածում էր, որ և՛ իր համար հեշտ կլինի, և՛ երեխան ուրախ բնավորություն կունենա, եթե ծնվի իր երգի տակ։

Մատիսը տեղնուտեղը ճանկեց աղեղն ու մի քանի նետ արձակեց։

— Կորե՛ք այստեղից,— բղավեց նա։— Մենք երեխա ենք ունենալու, հասկանո՞ւմ եք, զզվելի մռութներ։

— Հա՛֊հա՛֊հա,— ի պատասխան գոռացին դրուդները։— Նրանք երեխա՜ են ունենալու։ Այս գիշե՛ր։ Հո՛֊հո՛֊հո՛։ Ամպրոպային երեխա՜։ Այ թե այլանդա՜կն է լինելու։ Հո՛֊հո՛֊հո՛։ Իսկը թունավոր սունկ։

Այդ ժամանակ Մատիսը նորից նետահարեց վայրի երամի ամենախոր մասը, բայց դրուդները միայն չարությամբ հռհռացին և հռհռալով, բարձր աղմուկով թռան ծառերի գագաթների վրայով։

Մինչ Լովիսան երգում էր, իսկ Մատիսը ամրոցից քշում էր զզվելի արարածներին, նրա ավազակները, բոլոր տասներկուսն էլ, նստած էին դահլիճում, կրակի մոտ, և՛ խմում էին, և՛ ուտում, և՛ աղմկում խելապակասների նման, հետ չմնալով չար դրուդներից։ Իսկ ի՛նչ անեին։ Չէ որ նրանք էլ սպասում էին, թե երբ է վերջապես երեխան ծնվելու այնտեղ՝ վերևի աշտարակում։ Որովհետև նրանց ամբողջ ավազակային կյանքի ընթացքում դեռ ոչ մի անգամ ավազակների ամրոցում երեխա չէր ծնվել։ Բայց բոլորից շատ պստլիկի հայտնվելուն սպասում էր Ճաղատ Պերը։

— Ախր վերջապես երբ է հայտնվելու այդ փոքրիկ ավազակը,— բացականչում էր նա։— Ես արդեն ծեր եմ ու անզոր, իմ ավազակային կյանքը մոտենում է ավարտին։ Շատ կուզենայի մինչև աչքերս փակելը տեսնել մեր նոր ատամանին։

Ճաղատ Պերը դեռ խոսքը չէր ավարտել, որ դուռը բացվեց, և դահլիճ վազեց ուրախությունից խելքը կորցրած Մատիսը։ Նա թռչկոտում էր՝ կրունկներով թակելով քարե հատակը և բղավելով ամբողջ ձայնով.

— Ես երեխա՛ ունեմ... Է՜յ, լսեք բոլորդ, ես երեխա եմ ունեցել...

— Աղջի՞կ է, թե՞ տղա,— իր անկյունից հարցրեց Ճաղատ Պերը։

— Իմ երջանկությո՜ւն... Իմ ուրախությո՜ւն...— գոռում էր Մատիսը։— Ահա նա... Ավազակի դո՜ւստրը։

Լովիսան անցնելով բարձր շեմքը, մտավ դահլիճ՝ պստիկը ձեռքին։ Ավազակները միանգամից լռեցին։

— Է՜յ, դուք, գարեջրից խեղդվեցի՞ք, ինչ է,— բղավեց նրանց վրա Մատիսը։

Նա Լովիսայի ձեռքից վերցրեց աղջկան և մոտեցավ տասներկու ավազակներից յուրաքանչյուրին։

— Ահա՛, հիացեք, եթե ուզում եք, ամենահրաշալի երեխայով, որը երբևէ ծնվել է ավազակների ամրոցներում։

Դուստրը պառկած էր հոր մեծ ափի վրա և նայում էր նրան առանց աչքը թարթելու։

— Դեմքն այնպես խելացի է, կարծես արդեն ինչ֊որ բան է հասկանում։

— Անունն ի՞նչ եք դրել,— նորից հարցրեց Ճաղատ Պերը։

— Ռոնի,— պատասխանեց Լովիսան։— Ես վաղուց էի որոշել։

— Իսկ եթե տղա ծնվե՞ր,— հետաքրքրվեց նա։

— Եթե ես որոշել էի, որ իմ երեխան պետք է Ռոնի կոչվի, ուրեմն ես միայն Ռոնի պետք է ունենայի։

Հետո նա դարձավ Մատիսին.

— Վերցնե՞մ երեխային։

Բայց Մատիսը դեռ չէր ուզում բաժանվել աղջկանից։ Նա կանգնել ու զարմացած ուսումնասիրում էր Ռոնիի պարզ աչուկները, փոքրիկ բերանը, մուգ մազերը, անօգնական ձեռքերը և խելքը գնում էր նրա սիրուց։

— Իմ բալիկ,— ասաց նա։— Սրանից հետո իմ ավազակային սիրտը քո փոքրիկ ձեռքերում է։ Չգիտեմ ինչու, բայց այդպես է։

— Ապա տուր մի քիչ պահեմ, — խնդրեց ճաղատ Պերը։

Եվ Մատիսը զգուշությամբ նրա ձեռքերի վրա դրեց Ռոնիին, ասես ոսկե ձու լիներ։

— Ահա նա, նոր ավազակապետը, որի մասին այնքան երկար երազում էիր։ Տե՛ս, չգցես, թե չէ վերջդ կգա։

Բայց Ճաղատ Պերը միայն ժպտաց իր անատամ բերանով։

— Ոնց որ փետուր լինի,— ասաց նա, ձեռքերի վրա կամացուկ թռցնելով պստլիկին։

Մատիսը զայրացավ ու խլեց Ռոնիին նրա ձեռքից։

— Իսկ ի՞նչ էիր սպասում տեսնել, ծեր ավազակ։ Չլինի՞ հաստափոր ավազակապետի՝ թավամազ մորուքով։ Հեխխե, այդպե՞ս է։

Այդ ժամանակ բոլոր ավազակները հասկացան, որ այդ երեխայի մասին ոչ մի վատ բան ասել չի կարելի, եթե չես ուզում գժտվել ավազակապետի հետ։ Իսկ Մատիսի հետ կատակել չի լինի։ Դրա համար էլ բոլորն սկսեցին գովաբանել ու փառաբանել նորածնին։ Եվ նրա առողջության համար դատարկեցին գարեջրի շատ բաժակներ, որը Մատիսին շատ դուր եկավ։ Նա նստեց սեղանի մոտ և նորից ու նորից նրանց ցույց էր տալիս իր հրաշալի պստլիկին։

— Թե որ մեկը հիմա նախանձից պայթի, դա Բորկան է լինելու,— բացականչեց Մատիսը։— Դե թող նստի իր հոտած քարայրում և զայրույթից ատամները կրճտացնի։ Այո, սատանան տանի։ Այնտեղ այնպիսի հառաչանք ու կրճտոց կբարձրանա, որ բոլոր չար դրուդներն ու գորշ թզուկները ստիպված ականջները կփակեն, հավատացեք ինձ։ Ճաղատը հաստատական թափահարեց գլուխն ու ծիծաղով ասաց.

— Ո՜նց նախանձից չպայթի։ Հիմա Մատիսի տոհմը կապրի, իսկ Բորկայի տոհմին՝ վերջ։

— Ոսկի խոսքեր,— միացավ Նրան Մատիսը։— Վերջ, որովհետև Բորկան երեխա չունի և չի ունենա...

Այդ վայրկյանին կայծակի այնպիսի հարված ճայթեց, որպիսին ավազակային սարերում դեռևս ոչ ոք երբեք չէր լսել։ Բոլոր ավազակները վախից գունատվեցին, իսկ Ճաղատ Պերը նույնիսկ ընկավ երեսի վրա, ախր նա արդեն ոտքերի վրա այնքան էլ հաստատուն չէր կանգնում։

Հանկարծ Ռոնին խղճալի ծվաց, և այդ անսպասելի ծվոցից Մատիսի սիրտն ավելի ուժգին կծկվեց, քան կայծակի սարսափելի ճայթյունից։

— Իմ զավակը լաց է լինում,— բղավեց նա։— Ի՞նչ պետք է անել։ Ի՞նչ անել։

Բայց Լովիսան չկորցրեց իրեն։ Նա հանգիստ վերցրեց երեխային նրա ձեռքից ու կերակրեց։

Ծվոցն իսկույն կտրվեց։

— Ա՛յ թե դղրդոց էր,— բացականչեց Ճաղատ Պերը, երբ ուշքի եկավ։— Գլուխս կտրել կտամ, թե մոտերքում կայծակը խփած չլինի։

Այո, կայծակն իսկապես խփել էր, այն էլ ինչպես։ Դրանում նրանք համոզվեցին, հենց որ լույսը բացվեց։ Ավազակների՝ սարի գլխին կանգնած հնագույն ամրոցը կիսվել էր վերից վար՝ աշտարակից մինչև խորը գետնահարկերը։ Եվ այդ կեսերի միջև անդունդ էր գոյացել։

— Ինչ զարմանալի սկսվեց քո կյանքը, Ռոնի,— ասաց Լովիսան, երբ երեխան ձեռքին բարձրացավ աշտարակը ու դիտեց բոլոր ավերածությունները, որ կատարել էր ամպրոպը։

Իսկ ավազակային որջում կյանքն ընթացավ առաջվա նման։ Միայն այն տարբերությամբ, որ այնտեղ հիմա երեխա կար։ Փոքրիկ աղջիկ, որը, ինչպես գտնում էր Լովիսան, օրըստօրե ավելի ու ավելի էր բռի մեջ հավաքում ոչ միայն իրեն՝ Մատիսին, այլև նրա բոլոր տասներկու ավազակներին։ Իհարկե, այն, որ նրանք ճգնում էին առաջվա նման կոպիտ չլինել, վատ չէր, բայց ամեն բանում չափավորություն է պետք։ Իսկ ահա այն, որ ավազակապետը և նրա ամբողջ հրոսակախումբը հիմարաբար քրքջում են՝ նայելով ինչպես է փոքրիկը չորեքթաթ անում քարե հատակի վրա, ու հրճվում, ասես ներկա են մեծագույն հրաշքի, անհնարին էր հասկանալ։ Ճիշտ է, Ռոնին անսովոր ժրությամբ էր չորեքթաթ անում ու մի տեսակ յուրօրինակ՝ ճարպկորեն հրվելով ձախ ոտքով, ինչը հատուկ հիացմունք էր պատճառում բոլոր ավազակներին։ Բայց չէ որ վերջ ի վերջո երեխաների մեծ մասը վաղ թե ուշ սկսում են չորեքթաթ անել, գտնում էր Լովիսան, բայց ոչ ոք այդ առիթով հորթի հրճվանքի մեջ չի ընկնում, իսկ այդ չորեքթաթ անող երեխաների հայրերը ժամերով գորովալից չեն նայում նրանց, այլ շարունակում են զբաղվել իրենց տղամարդկային գործերով։

— Մատիս, այնպես չանես, որ Բորկան քո անտառում ավազակություն անի,— փնթփնթում էր Լովիսան, երբ ամբողջ հրոսակախումբը ավազակապետի գլխավորությամբ իսկական ավազակության ժամին խուժում էր ամրոց միայն այն բանի համար, որ տեսնի, թե Ռոնին ինչպես է խժռում շիլան, և մայրն ինչպես է նրան դնում օրորոցը՝ քնելու։

Բայց Մատիսը կնոջ փնթփնթոցը չլսելու էր տալիս։

— Փոքրիկս, աղունիկս,— գոռում էր նա, երբ Ռոնին ձախ ոտքով ճարպկորեն հրելով շարժվում էր նրան ընդառաջ՝ թեքությամբ հատելով դահլիճը։

Նա իր աղունիկին նստեցնում էր ծնկներին ու կերակրում, իսկ տասներկու ավազակները շարվում էին շուրջը և աչք չէին կտրում նրանցից։

Նույնիսկ Լովիսան էր ծիծաղում, երբ Մատիսը, մորուքն ու ունքը շիլայոտած, կերակրում էր իր սիրելուն։

— Տե՛ր աստված, Մատիս, հիմա քեզ նայելով ո՞վ կմտածի, թե դու երկրի երեսի բոլոր անտառների ու լեռների ամենահզոր ավազակապետն ես։ Եթե Բորկան հիմա քեզ տեսներ, ծիծաղից կմեռներ։

— Հա, ես նրան ծիծաղել ցույց կտայի,— բացականչեց Մատիսը։

Բորկան նրա երդվյալ թշնամին էր, ճիշտ այնպես, ինչպես Բորկայի հայրն ու պապը եղել էին Մատիսի հոր ու պապի երդվյալ թշնամիները։ Մարդիկ հիշում են, որ հնուց ի վեր երկու ավազակախմբերը մահացու թշնամիներ էին։ Անցնող վաճառականների համար, վերջ ի վերջո, միևնույն էր, թե ում ավազակախումբն է իրենց թալանում, բայց ահա Մատիսի ու Բորկայի համար բոլորովին էլ միևնույն չէր, թե իրենցից որին կհասնի ավարը։ Երկու ավազակախմբերը դաժանորեն էին կռվում դրա համար, իսկ երբ վաճառականները, չգիտես ինչու, չէին անցնում վայրի կիրճով, ավազակներն սկսում էին իրար թալանել։ Այդ ամենն, իհարկե, Ռոնին չգիտեր, որովհետև դեռ փոքր էր։ Նա պատկերացում անգամ չուներ, որ իր հայրն, ավազակների սարսափազդու ատաման է։ Նրա համար հայրը բարեհոգի մորուքավոր Մատիսն է, որը բարձր քրքջում է, երգում կամ ուրախ բղավում է ամբողջ կոկորդով, մեկ էլ շիլա է ուտեցնում իրեն, և Ռոնին սիրում էր նրան։

Ռոնին աճում էր ոչ թե օրերով, այլ ժամերով և կամաց֊կամաց սկսեց դիտել իրեն շրջապատող աշխարհը։ Երկար ժամանակ նա կարծում էր, թե քարե պատերով հսկայական դահլիճն էլ հենց ամբողջ աշխարհն է որ կա։ Եվ այնտեղ իրեն հրաշալի էր զգում, հատկապես, երբ մտնելով սեղանի տակ՝ խաղում էր կոներով ու մանրիկ քարերով, որոնք Մատիսն էր բերում նրա համար։ Այդ դահլիճն, իրոք, շատ հարմար տեղ էր մանկական խաղերի համար։ Այնտեղ միշտ զվարճանալու որևէ բան էր լինում, և այնտեղ նաև շատ բան սովորեց։ Ռոնիին դուր էր գալիս, երբ երեկոները, կրակի մոտ տեղավորվելով, ավազակները երգում էին։ Մկան նման լուռ նա նստում էր սեղանի տակ, լսում ու աստիճանաբար միտն էր պահում բոլոր ավազակային երգերը։ Եվ ահա սկսեց ձայնակցել զանգակի նման զրնգուն ձայնով։ Եվ Մատիսը չէր հոգնում հիանալուց իր հրաշալի դստրիկով, որն այդքան լավ երգում է։ Ռոնին պարել էլ ինքնուրույն սովորեց։ Երբ ավազակները գալիս էին ավարով, ուրախությունից սկսում էին պարել ու թռչկոտել դահլիճով մեկ, ասես վայրի այծեր լինեին, և Ռոնին շուտով սկսեց նրանց ընդօրինակել։ Նա էլ նրանց նման պարում էր՝ մոլեգին դոփելով ոտքերով և, ի մեծագույն ուրախություն հոր, թռչկոտում էր իսկական ավազակի նման։ Իսկ երբ այդպիսի մոլեգին պարերից հետո ավազակները անուժ ընկնում էին մեծ սեղանի մոտի նստարաններին, որ գարեջրով թարմանան, Մատիսն սկսում էր պարծենալ իր դստրիկով։

— Գիտեք, նա լավիկն է, ինչպես փոքրիկ դրուդ, ճիշտ չէ՞... Նրա նման բարեկազմ է, խաժաչ ու սև մազերով։ Ձեզանից ոչ մեկը երբեք չի տեսել այսպիսի հրաշալի աղջնակ, ճի՞շտ է։

Եվ ավազակները միահամուռ գլխով էին անում ու խմբով պատասխանում.

— Ճիշտ է։

Եվ ահա մի գեղեցիկ օր Մատիսը հասկացավ, թեև դա բոլորովին էլ նրա սրտովը չէր, որ եկել է թռչնակին դուրս թողնելու ժամանակը։

— Լովիսա,— ասաց նա այդ ժամանակ կնոջը,— մեր դուստրը պետք է սովորի թափառել իմ ավազակային անտառում։ Թող գնա զբոսնի։

— Փառք աստծո, վերջապես դու էլ դու հասկացար,— ասաց Լովիսան,— ինձ որ մնար, նա վաղուց արդեն կզբոսներ անտառում։

Այդպես Ռոնին թույլտվություն ստացավ գնալ՝ ուր խելքին փչեր։ Բայց մինչ այդ Մատիսը զգուշացրեց նրան այն վտանգներից, որոնք սպառնում էին նրան։

— Այսպես ուրեմն. զգուշացիր չար դրուդներից և գորշ թզուկներից, և Բորկայի ավազակներից։

— Բայց ես ինչպես իմանամ, դա չար դրո՞ւդ է, թե Բորկայի ավազակ։

— Ինքդ գլխի կընկնես,— պատասխանեց Մատիսը։

— Պարզ է,— ասաց Ռոնին։

— Մեկ էլ, տես, չմոլորվես,— շարունակեց Մատիսը։

— Իսկ ի՞նչ անեմ, եթե մոլորվեմ։

— Գտիր անհրաժեշտ արահետը։

— Պարզ է, — ասաց Ռոնին։

— Եվ տես, չընկնես գետը։

— Իսկ ի՞նչ անեմ, եթե ընկնեմ գետը։

— Դուրս լողա։

— Պարզ է։

— Իսկ հետո էլ, տես, չթրմփաս անդունդը։— Մատիսը հիշեց անհատակ անդունդը, որը գոյացավ այն օրը, երբ կայծակը զարկեց ավազակների ամրոցին։

— Բայց ինչ անեմ, եթե այնուամենայնիվ, թրմփամ այնտեղ։

— Այդ դեպքում դու ոչինչ անել չես կարող,— ասաց Մատիսը և հանկարծ այնպես տխուր հառաչեց, ասես աշխարհի ամբողջ թախիծը հավաքվեց նրա կրծքում։

— Պարզ է,— ասաց Ռոնին, երբ Մատիսը դադարեց հառաչել,— այդ դեպքում ես կաշխատեմ չթրմփալ։ Կա՞ն էլի ուրիշ վտանգներ։

— Իհարկե, շատ, բայց ինքդ դրանք կտեսնես։ Իսկ հիմա գնա...

Եվ Ռոնին գնաց։ Շատ շուտով հասկացավ՝ ինչ հիմարն է եղել, երբ կարծել է, թե իրենց քարե հատակով մեծ դահլիճը հենց ամբողջ աշխարհն է, որ կա։ Նույնիսկ իրենց անմատչելի ավազակային ամրոցը՝ իր բոլոր աշտարակներով ու գետնահարկերով, էլի ողջ աշխարհը չէ։ Եվ բարձր ավազակային սարն էլ դեռ ողջ աշխարհը չէ։ Ոչ, ողջ աշխարհը շա՜տ֊շատ մեծ է։ Այնքան հսկայական է, որ ուղղակի շունչը բռնվում է։ Իհարկե, Ռոնին մեկ անգամ չէ, որ լսել է՝ ինչպես Մատիսն ու Լովիսան խոսում էին այն մասին, ինչ գտնվում է ամրոցի պատերից դուրս։ Օրինակ՝ գետի մասին։ Բայց երբ Ռոնին՝ ինքը տեսավ ինչպես է վայրի դղրդոցով, մոլեգին ու փրփրած՝ ավազակային լեռան ստորոտի խոր կիրճով անցնում ջրի հոսանքը, նոր հասկացավ, թե ինչ է գետը։ Անտառի մասին էլ էին խոսում նրանք։ Բայց միայն երբ Ռոնին՝ ինքը տեսավ անտառը՝ մութ ու խորհրդավոր, աղմկող սաղարթով, հասկացավ ինչ է անտառը ու կամացուկ ծիծաղեց նրա համար, որ իրականում կան այդ հսկայական ծառերը և՛ այդ մոլեգին գետը, և՛ շուրջը փոթորկվում է այդպիսի բազմազան կյանք։ Դե, ասեք, ինչպես չծիծաղի։

Ռոնին արահետով գնաց ուղիղ անտառի թավուտը և վերջ ի վերջո հայտնվեց անտառի լճի ափին։ Ավելի հեռու գնալ չէր կարելի, այդպես ասաց Մատիսը։ Լճի սև հայելին շրջապատված էր մուգ սոճիներով, և միայն ջրաշուշաններն էին օրորվում մակերեսին, ասես ճերմակ կրակներ լինեին։ Ռոնին, իհարկե, չգիտեր, որ դրանք ճերմակ շուշաններ էին, բայց երկար նայում էր դրանց ու կամացուկ ծիծաղում, որ դրանք կան։

Ամբողջ օրը նա անցկացրեց լճի մոտ և ուրախանում էր ամեն ինչից, ինչպես երբեք առաջներում։ Նա երկար ժամանակ ջուրն էր գցում եղևնու կոներ և ուրախությունից քրքջաց, երբ նկատեց, որ հենց ինքը ոտքերով մի քիչ չլմփացնում է ջուրը, կոները հեռու են լողում։ Այդպես ուրախ նա երբեք չէր եղել։ Եվ նրա ոտքերն էլ երբեք այդքան ազատ չէին եղել։ Բայց ավելի զվարճալի էր մե՜ծ֊մեծ քարերի վրա մագլցելը։ Լճի շուրջն ընկած էին մամուռով ծածկված հսկայական քարեր, որոնք ստեղծված էին, որ դրանց վրա մագլցեն, և աճում էին սոճիներ ու մայրիներ, որոնց ճյուղերի վրա կարելի էր հրաշալի ճոճվել։ Եվ ահա Ռոնին ճոճվում էր, ցած թռչում ու նորից մագլցում քարերի վրա, քանի դեռ արևը չէր մտել ծառերի գագաթների հետևը։ Այդ ժամանակ նա կաշվե տոպրակից, որ վերցրել էր հետը, հաց ու կաթ հանեց և ախորժակով կերավ։ Հետո պառկեց մամուռի վրա, որ մի քիչ հանգստանա, իսկ նրա վրա՝ բա՜րձր֊բարձր, աղմկում էին ծառերը։ Նա վեր էր նայում ու ծիծաղում, որ ինքը կա։ Հետո քնեց։ Ռոնին արթնացավ, երբ արդեն մթնել էր, և ծառերի գագաթներից վեր փայլփլում էին աստղերը։ Այդ ժամանակ նա հասկացավ, որ աշխարհն ավելի մեծ է, քան ինքը կարծում էր։ Բայց նրան տխրեցրեց այն, որ ինչքան էլ ձեռքերը մեկներ դեպի աստղերը, միևնույն է՝ չէր հասնի նրանց...

Նա անտառում մի քիչ ավելի երկար մնաց, քան իրեն թույլատրել էին։ Հարկավոր էր շուտ տուն վերադառնալ, թե չէ հայրը անհանգստությունից ուղղակի կգժվի, դա լավ էր հասկանում նա։

Շուրջը մութ֊մութ էր, միայն աստղերն էին արտացոլվում ջրում։ Բայց Ռոնին մթից չէր վախենում, նա դրան սովոր էր. նրանց ավազակային ամրոցում ձմեռային երկարատև գիշերներին, երբ կրակը հանգցնում էին, այնպես մութ էր լինում, որ մատդ մտցնեիր դիմացինիդ աչքը, չէր տեսնի, ավելի մութ, քան գիշերը անտառում։ Չէ, մթից նա չէր վախենում։

Ռոնին արդեն պատրաստվում էր ճամփա ընկնել, բայց հանկարծ հիշեց, որ կաշվե տոպրակը թողել է այն քարին, որի վրա հաց էր կերել և իսկույն մագլցեց քարի վրա։ Եվ այնտեղ, վերևում, նրան թվաց, թե շատ ավելի մոտ է աստղերին։ Ռոնին նորից պարզեց ձեռքերը դեպի երկինք, որ մի քանի, թեկուզ ամենափոքրիկ, աստղ բռնի ու տուն տանի, բայց, ավաղ, այդպես էլ չհաջողվեց։ Այդ ժամանակ նա որոշեց, որ, այնուամենայնիվ, ժամանակն է իջնել։

Եվ այստեղ նա տեսավ, որ ծառերի բների միջև պսպղում են ինչ֊որ մեկի աչքերը։ Շատ վախեցավ։ Այո, այո, նա չէր էլ նկատել, որ գլաքարի շուրջը աչքեր են փայլում՝ հետևում են իրեն։ Նա հայտնվեց լուսարձակող օղակում։ Առաջներում Ռոնին երբեք չէր տեսել աչքեր, որոնք մթան մեջ լույս արձակեին, և դրանք նրան բոլորովին դուր չեկան։

— Է՛յ, դուք,— բղավեց,— ի՞նչ եք ուզում։

Բայց պատասխան չստացավ։ Փոխարենը աչքերն սկսեցին մոտենալ։ Աչքերի կրակները դանդաղ, քիչ֊քիչ մոտենում էին նրան, և Ռոնիին սկզբում հասավ անհասկանալի, խուլ տարօրինակ ծերունական խռպոտ ձայների աղմուկ, իսկ հետո նա տարբերեց բառերը.

— Լսեք, գորշ թզուկներ, լսեք բոլորդ, գորշ թզուկներ, այստեղ մարդ կա, մեր անտառում մարդ կա։ Բռնեք նրան, կծեք նրան, կսմթեք նրան և ծեծեք նրան... Բոլորդ, մեկ մարդու պես, գորշ թզուկներ, բռնեք, կծեք, կսմթեք և ծեծեք։ Թը՛խկ֊թը՛խկ֊թը՛խկ...

Նրանք միահամուռ սկսեցին հարվածել քարին՝ չգիտես փայտերով, թե դագանակներով, ով իմանա, ինչ կար նրանց ձեռքին։ Թխկոցը, շխկոցը, աղմուկը լցրել էին ողջ անտառը, և Ռոնին բղավեց։ Նա շատ վախեցավ. հանկարծ իրեն սպանեն։

Թզուկները դադարեցրին քարին խփելը, բայց տիրող լռության մեջ նա լսեց ավելի սարսափելի ձայն՝ ինչ֊որ խշխշոց։ Այդ թզուկներն էին մագլցում քարի վրա։ Նրանք մոտենում էին Ռոնիին բոլոր կողմերից։ Նրանց եղունգները ճանկռոտում ու քերում էին քարը։ Եվ նորից հնչեցին նրանց խռպոտ ձայները.

— Բոլոր գորշ թզուկներ, բոլորդ մեկ մարդու նման կծեք, կսմթեք և խփեք՝ թը՛խկ֊թը՛խկ֊թը՛խկ...

Այդ ժամանակ Ռոնին սարսափից ավելի բարձր բղավեց ու սկսեց հուսահատությամբ թափահարել կաշվե տոպրակը։ Ահա֊ահա, նրանք կհարձակվեն և կկծոտեն, մինչև մեռնի։ Անտառում նրա առաջին օրը կլինի և վերջինը։ Բայց այդ վայրկյանին նա լսեց ահեղ կանչ, այդպես ահեղ կարող էր գոռալ միայն Մատիսը։ Դե, իհարկե, նա էր, հայրը՝ իր տասներկու ավազակների հետ։ Նրանց ջահերի կրակները առկայծում էին ծառերի արանքում, իսկ Մատիսի ձայնը խլացնում էր ողջ անտառը.

— Կորե՛ք, գորշ թզուկներ, քաշվեք ձեր տարտարոսները, թե չէ մենք դուրս կքաշենք մեր կացինները...

Ռոնին լսեց, ինչպես էին փոքրիկ մարմինները շրմփում գետնին։ Ջահերի պայծառ լույսի տակ նրանց տեսավ այժմ. զզվելի գորշ արարածները ամբողջ ուժով ծլկում էին ու անհետանում մթնում։

Ռոնին նստեց իր կաշվե տոպրակին, ոնց որ սահնակ, ու քարի վրայից սահեց ցած, իսկ այստեղ վրա հասավ Մատիսը. հայրը նրան բարձրացրեց գետնից ու ամուր գրկեց։ Եվ մինչ նա Ռոնիին գրկած տանում էր տուն, աղջիկը լալիս էր, դեմքը թաղած հոր մորուքի մեջ։

— Դե՛, հիմա ճանաչեցի՞ր գորշ թզուկներին,— հարցրեց Մատիսը, երբ արդեն նստել էին օջախի մոտ, և Ռոնին տաքացնում էր սառած ոտքերը։

— Ըհը՛, հիմա ճանաչեցի գորշ թզուկներին։

— Բայց դեռ չգիտես ինչպես նրանց հաղթել։ Նրանք հեռվից զգում են, որ իրենցից վախենում են, և իսկույն դառնում են վտանգավոր։

— Այո, այո,— հաստատեց Լովիսան։— Եվ այդպես պահում են իրենց ոչ միայն գորշ թզուկները։ Այդ պատճառով էլ անտառում պետք է ոչնչից չվախենալ։

— Լավ,— ասաց Ռոնին,— ես դա կհիշեմ։

Մատիսը միայն հոգոց հանեց ու նրան սեղմեց կրծքին։

Ռոնին զգուշանում էր վտանգներից ու վարժվում էր քաջության շատ ավելի ջանասիրությամբ, քան կարող էին ենթադրել Մատիսն ու Լովիսան, և շուտով նա դարձավ վայրի գազանիկի նման ճարպիկ, ուժեղ ու անվախ։

Երբ գալիս էր գիշերը, և մութը պարուրում էր ավազակների սարը, իսկ մեծ դահլիճում բոցկլտում էր օջախի կրակը, Ռոնին տուն էր վերադառնում՝ հոգնածությունից հազիվ ոտքերը քարշ տալով. այնպե՜ս եռանդով էր նա ամբողջ օրը պաշտպանվում, ինչից որ պետք է պաշտպանվեր, և սովորում էր ոչնչից չվախենալ։ Հենց այդ նույն ժամին էլ սովորաբար իր ավազակային երթերից տուն էր դառնում Մատիսը՝ իր տասներկու ավազակների հետ։ Եվ Ռոնին նրանց հետ նստում էր կրակի մոտ ու նրանց հետ միասին երգում ավազակային երգեր, բայց ավազակային կյանքի մասին նվազագույն պատկերացում անգամ չուներ։ Նա, իհարկե, տեսնում էր, որ երբ գիշերները վերադառնում էին ամրոց, նրանց ձիերին բարձված էին լինում հակեր, կաշվե պարկեր ու արկղեր, բայց Ռոնիին ոչ ոք չէր ասում որտեղից է այդ բեռը, իսկ նրա մտքով անգամ չէր անցնում հարցնել այդ մասին, ինչպես որ, օրինակ, չէր հարցնում ինչու է անձրև գալիս։ Ախր աշխարհում այնքա՜ն անբացատրելի բաներ կան։ Այդ բանը նա վաղուց արդեն նկատել է։

Շատ է լսել խոսակցություններ Բորկայի ավազակների մասին և վաղուց հասկացել է, որ ինքը պետք է նրանցից զգուշանա։ Բայց մինչև այժմ այդ ավազակներից ոչ մեկին չէր հանդիպել։

— Եթե Բորկան այդքան անարգ շուն չլիներ,— մի երեկո ասաց Մատիսը,— ես նրան նույնիսկ կխղճայի։ Անտառում զինվորները հետապնդում են նրան վայրի գազանի նման՝ հանգիստ ու դադար չտալով։ Ա՛յ, կտեսնեք, շուտով նրանք Բորկային կքշեն իր որջից։

— Բորկայի բոլոր ավազակները նույնպիսի խոզեր են, ինչպես ինքը, ամբողջ հրոսակախումբը այդպիսին է, մեկը մեկից վատ,— ասաց Ճաղատ Պերը, և ոչ ոք նրա հետ չվիճեց։

«Ինչ երջանկություն է, որ մեր ավազակները այդպես լավն են»,— մտածեց Ռոնին։ Նա հայացք գցեց բոլորի վրա. նրանք նստել էին սեղանի մոտ և մեծ գդալով ապուր էին խփշտում։ Մորուքներով, կեղտոտ, վայրենացած, նրանք ջանում էին տեղնուտեղը գզվռտոց բացել։ Բայց թող փորձեր մեկնումեկը Ռոնիի մոտ ասել, թե նրանք խոզեր են։ Ախր նրանք բոլորը՝ և՛ Ճաղատ Պերը, և՛ Տյոգեն, և՛ Պելյեն, և՛ Ֆյոսոկը, և՛ Ժուտիսը, և՛ Ժոենը, և՛ Լաբասը, և՛ Կնոտասը, և՛ Տուրեն, և՛ Տյորմը, և՛ Ստուրկասը, և՛ Պստիկ Կլիպը նրա ընկերներն են և պատրաստ են նրա համար հրի ու ջրի մեջ ընկնել։

— Բախտներս բերել է, որ այս ամրոցն ունենք,— ասաց Մատիսը։— Այստեղ մենք լիակատար ապահովության մեջ ենք, ոնց որ աղվեսը որջում, ոնց որ արծիվը սարի գլխին։ Եթե այդ քոսոտ զինվորները քթները խոթեն այստեղ, մենք նրանց տեղնուտեղը կուղարկենք գրողի ծոցը։

— Ուղիղ ճանապարհով կքշենք դժոխքը,— ուրախութամբ շարունակեց Ճաղատ Պերը։

Եվ բոլոր ավազակները քաջալերեցին Ճաղատ Պերին ու չկարողացան ծիծաղները պահել այն մտքից, թե որևէ մեկը սիրտ կանի քիթը խոթել այդտեղ։

Սարի վրա բարձրանում էր անառիկ ամրոցը։ Միայն նրա հարավային կողմից ցած էր վազում նեղ արահետը և կորչում անտառում, իսկ մյուս կողմերից զառիվայր ժայռեր էին։ Դեռ չի ծնվել այնպիսի մի հիմար, որ կփորձի այդ զառիթափով վեր մագլցել՝ ծիծաղում էին ավազակները։ Նրանք չէին էլ կասկածում, թե որտեղ է սովորում Ռոնին ոչնչից չվախենալ։

Մեծ դահլիճում քնում էին միայն երեքով՝ Ռոնին, Մատիսը և Լովիսան։

Ռոնին սիրում էր, քանի դեռ քունը չէր հաղթել, վարագույրի ճեղքից նայել, թե ինչպես է հանգչում կրակը բուխարիկում, մինչ Լովիսան երգում էր։ Այն ժամանակվանից, ինչ Ռոնին իրեն հիշում էր, մայրը պառկելուց առաջ երգում էր Գայլի երգը։ Ռոնիի համար դա նշանակում էր քնելու ժամանակն է, բայց մինչև աչքերը փակելը նա ամեն անգամ ուրախությամբ մտածում էր. «Վաղը ես նորից կարթնանամ»։

Եվ Ռոնին իսկապես արթնանում ու անկողնուց դուրս էր թռչում, երբ դեռ նոր էր այգը բացվում։ Ինչ եղանակ էլ որ բերեր նոր օրը, միևնույն է, նա վազում էր անտառ, և Լովիսան միշտ նրա կաշվե տոպրակի մեջ դնում էր հացի կողն ու տափաշշով կաթ։

Նույնիսկ չար դրուդները չէին կարող Ռոնիին քշել անտառից, ուր նա անցկացնում էր իր ժամանակը՝ առավոտից մինչև երեկո, իր տրորած արահետներից ու սիրելի բացատներից։ Այնտեղ նա միշտ մենակ էր խաղում, բայց, ճիշտն ասած, ոչ ոքի կարիքն էլ չէր զգում։ Եվ ով էր նրան պետք, երբ օրերը առանց այդ էլ լի էին երջանկությամբ։ Միայն թե դրանք շատ արագ էին անցնում։ Եվ չհասցրեց էլ Ռոնին ետ նայել, որ ամառն անցավ ու եկավ աշունը։

Իսկ աշնանը չար դրուդները բոլորովին կապները կտրում էին և մի անգամ կատաղությունից գլուխները կորցրած այնքան երկար հետապնդեցին Ռոնիին անտառում, որ նա վերջապես հասկացավ, թե իրեն ինչ վտանգ է սպառնում։

Ռոնին սուզվեց անտառի լճի մեջ, լողաց ջրի տակով մինչև մյուս ափը և սողալով մտավ խիտ եղևնու կանաչ վրանի տակ։ Թաքնվեց այնտեղ ու լսում էր ինչպես են դրուդները փնտրում իրեն և կատաղի ֆշշացնում.

— Ո՞ւր է մարդուկը։ Ո՞ւր է, ո՞ւր։ Դուրս արի, դուրս արի։ Մենք քեզ կգուրգուրենք֊կծվատենք, և արյունդ գետակի պես կհոսի... Օհո՜֊հո՜։ Հո՜֊հո՜...

Իսկ Ռոնին նստեց իր թաքստոցում այնքան ժամանակ, մինչև որ չար դրուդները անհետացան ծառերի կատարների հետևը։ Անտառում մնալ արդեն չէր ուզում։ Բայց մինչև գիշեր, մինչև Լովիսայի Գայլի երգը դեռ շատ ժամանակ կար, և Ռոնին որոշեց զբաղվել նրանով, ինչով վաղուց էր որոշել զբաղվել՝ սովորել զգուշանալ անդունդից։ Թրթուրի նման նա սողաց մինչև անդունդի եզրը և նայեց ներքև։ Օ՛հ, դա ավելի սարսափելի էր, քան նա ենթադրում էր։

Նա վերցրեց քարը և ցած գցեց։ Իսկ երբ լսեց ինչպես այդ քարը զարկվեց հատակին, վախեցավ՝ այնքան խուլ ու հեռավոր էր ձայնը։ Ռոնին նորից ներքև նայեց, վա՛հ, ա՜յ քեզ խորություն։ Հետո շուրջը նայեց՝ գցել֊բռնելով, թե որտեղից թռչելն է ավելի լավ, ու տեսավ։ Նա այնպիսի բան տեսավ, որ զարմանքից հազիվ ոտքի վրա մնաց։ Մյուս կողմում նստած էր ինչ֊որ մեկը։ Այդ «ինչ֊որ մեկը» մոտավորապես իր հասակին էր, նստել էր անդունդի եզրին ու ոտքերն էր թափահարում։

Ռոնին գլխի էր, որ ինքը միակ երեխան չէր աշխարհում։ Նա Մատիսի ամրոցում և ավազակների անտառում էր միակը։ Լովիսան արդեն շատ անգամ էր ասել, որ աշխարհը լի է երեխաներով, և որ նրանց մի մասը մեծանալով դառնում են Մատիսներ, իսկ մյուսը՝ Լովիսաներ։ Եվ ինչ֊որ ձևով Ռոնին զգաց՝ նա, որ նստել էր անդունդի մյուս կողմում և ոտքերն էր թափահարում, երբ մեծանա, դառնալու է Մատիս։

Նստածը նրան դեռ չէր նկատել։ Ռոնին երկա՜ր֊երկար նայում էր նրան և ուրախությունից լուռ ծիծաղում էր։

Հետո էլ նստածը նրան նկատեց ու նույնպես ծիծաղեց։

— Ես գիտեմ՝ ով ես դու,— բղավեց նա։— Դու ավազակի աղջիկ ես և օրնիբուն վազվզում ես անտառում։ Ես քեզ արդեն տեսել եմ։

— Իսկ դո՞ւ ով ես,— բղավեց Ռոնին,— և ինչպես ես հայտնվել այստեղ։

— Իմ անունը Բիրկ է, ես Բորկայի որդին եմ և հիմա ապրում եմ այստեղ։ Այս գիշեր մենք տեղափոխվել ենք այստեղ։

Ռոնին շվարած նայում էր նրան։

— Ովքե՞ր են այդ մենքը։

— Բորկան, Ունդիսան և մեր տասներկու ավազակները։

Բավական ժամանակ անցավ, մինչև Ռոնին հասկացավ նրա խոսքերի անհավանական իմաստը։

Վերջապես նա հարցրեց.

— Հո չես ուզում ասել, թե մեր ամրոցի հյուսիսային աշտարակը հիմա լցվել է ամեն տեսակի անպետքությամբ։

Նստածը ծիծաղեց։

— Չէ, այնտեղ միայն ատաման Բորկայի քաջարի ավազակներն են, բայց հարավային աշտարակը, ուր դու ես ապրում, լիքն է ամեն տեսակի անպետքությամբ, դա բոլորը գիտեն։

— Ախ բոլորի՞ն է հայտնի։ Գիտես ի՛նչ...— Ռոնին զայրույթից ուղղակի եռում էր։

— Եվ նկատի ունեցիր,— բղավեց Բիրկը։— Ձեր հյուսիսային աշտարակը չկա, այլ կա Բորկայի ամրոցը։ Այսօրվանից այդպես է կոչվում։ Հիշի՛ր։

Ռոնին դժվարությամբ շունչ քաշեց, այնպես կատաղած էր։ Բորկայի ամրո՜ցը... Շունչը կտրվելու պատճառ կար։ Այ թե ստոր են Բորկայի այդ ավազակները, իսկ այս լակոտը, որ նստած խնդմնդում է, դրանցից մեկն է։

— Դժոխք ու կրակ,— բացականչեց նա։— Դե սպասիր, այ կլսի Մատիսն այդ նորությունը և իսկույն բոլորդ, ձեր ամբողջ հրոսակախումբը գլուխկոնծի տալով կթռչի այստեղից։

— Գլուխկոնծի տալո՜վ,— ծաղրեց Բիրկը։— Սպասի՛ր...

Բայց Ռոնին պատկերացրեց Մատիսին ու վախեցավ։ Արդեն տեսել էր, ինչպիսին է նա զայրույթի պահին, և գիտեր որ դա վատ է վերջանալու։ Իրենց ամրոցը, երևի, մի անգամ էլ կճեղքվի երկու մասի կամ էլ կտոր֊կտոր կլինի։ Եվ այս մտքից նա սարսափից հառաչեց։ Այստեղ նա տեսավ, թե ինչ է անում Բիրկը։ Պատկերացրեք, այդ անպետքը հարմարվում էր, ո՛չ ավել, ո՛չ պակաս՝ թռչելու անդունդի վրայով։ Նա կանգնած էր մյուս կողմում՝ ուղիղ Ռոնիի դիմաց, և հանկարծ, տեղից պոկվելով, վազեց դեպի անդունդը։ Այդ ժամանակ Ռոնին բղավեց.

— Դե՛, թռի՛ր, այնպես կխփեմ, որ քիթդ կծռվի։

— Հա՛֊հա։,— ի պատասխան բղավեց Բիրկը և թռչունի նման թռավ֊անցավ անդունդի վրայով։— Իսկ դու սիրտ չես անի այսպես թռչել...— ավելացրեց նա քմծիծաղով։

Այդ բանը նա անտեղի ասաց, դա արդեն չափազանց էր։ Բավական էր, որ ինքն ու իր ստոր հրոսակախումբը զավթել էին հյուսիսային աշտարակը և բնակություն հաստատել այնտեղ։ Նա չէր կարող թույլ տալ, որ Բորկայի ավազակը աներ այն, ինչ չէր համարձակվի կրկնել Մատիսի ավազակը։

Եվ Ռոնին վճռեց։ Կարգին չհասկանալով, թե ինչ է անում, ինքն էլ թռավ անդունդի վրայով և հայտնվեց մյուս կողմում։

Բայց Ռոնին իսկույն էլ ետ թռավ իր կողմը։ Թող նա կանգնի այնտեղ ու աչքերը չռի, ինչքան ուզում է։

— Է՜յ, դո՛ւ, ինչո՞ւ ինձ չխփեցիր,— բղավեց Բիրկը։— Գալիս եմ քեզ մոտ։

— Շատ պետքս է։

Բիրկը նորից թռավ մյուս կողմը։ Բայց այս անգամ Ռոնին չսպասեց նրան ու նորից թռավ հակառակ կողմը։ Ռոնին որոշեց, որ թռչելու է այն կողմ ու հետ՝ մինչև վերջին շունչը, միայն թե չհայտնվի նրա կողքին։

Դրանից հետո արդեն ոչ մեկը ոչ մի բառ չարտաբերեց։ Նրանք ասես գժվել էին և միայն լուռ թռչում էին հետ ու առաջ, ոչինչ չէր լսվում բացի նրանց ծանր, ընդհատ շնչառությունից։

Եվ ահա այդտեղ նա հանկարծ տեսավ, որ իջնելիս Բիրկի ոտքը քարի կպավ, ու լսեց ինչպես բղավեց նա նախքան ճեղքի մեջ անհետանալը։

Լռություն տիրեց, միայն ագռավներն էին կռավում։ Ռոնին աչքերը փակեց։ Հիմա նա մի բան էր ուզում՝ որ այդ ամենը եղած չլիներ։ Ինչու էին իրենք թռչում գժերի նման։ Ռոնին սողալով հասավ անդունդի եզրին, ցած նայեց և տեսավ նրան։ Բիրկը կանգնած էր ուղիղ իր տակ՝ կամ քարի ելուստի, կամ կոտրված գերանի, կամ մի ուրիշ բանի վրա, որ դուրս էր ցցված կայծակից ճեղքված պատից, բայց ընդամենը մի ոտքի լայնքով, ոչ ավելի։ Նա այնտեղ կանգնած էր, իսկ նրա տակ անդունդն էր։ Բիրկը դողացող ձեռքերով շոշափում էր պատը, հույս ունենալով գտնել մի ելուստ, որից կարելի լիներ կառչել մատներով, որպեսզի ցած չընկներ։ Բիրկը հասկանում էր, և Ռոնին նույնպես, որ առանց իր օգնության ինքն այնտեղից դուրս չի գա։ Կկանգներ այնքան, մինչև ուժերը սպառվեին, հետո, նրանք երկուսն էլ հասկանում էին՝ այլևս երկրի երեսին չէր լինի Բիրկը՝ Բորկայի որդին...

— Չշարժվե՛ս,— բղավեց Ռոնին։

— Ուրիշ էլ ի՞նչ է մնում ինձ,— քմծիծաղեց նա ի պատասխան։

Բայց պարզ էր, որ նա վախենում էր։

Նա շտապ քանդեց երկար, գործած փոկը, որը միշտ կապում էր գոտուց։ Դա շատ անգամ էր փրկել իրեն, երբ բարձրանում էր ժայռերը կամ իջնում էր բարձր ծառերից։ Մի ծայրը օղակ արեց, իսկ մյուսով կապեց իրեն։ Հետո օղակ արած ծայրը իջեցրեց Բիրկին և նկատեց, որ նրա աչքերը ուրախությունից փայլեցին, երբ տեսավ այդ օղակը։ Այո, փոկը բավական երկար էր, այդ Բորկայի թուլայի բախտը բերեց, մտածեց Ռոնին ու բղավեց.

— Է՜յ, դո՛ւ, այս օղակը անցկացրու վրադ, բայց չմագլցես, մինչև չասեմ։

Կայծակն այն գիշեր, երբ Ռոնին լույս աշխարհ եկավ, պոկել էր ատամնավոր պատից մի կտոր, և դա բարեբախտաբար այն ժամանակվանից ընկած մնացել էր հենց անդունդի եզրին։ Ռոնին սողաց դրա հետևն ու գոռաց.

— Սկսի՛ր։

Եվ տեղնուտեղը զգաց՝ ինչպես կողերը սեղմեց ձգված փոկի օղակը։ Շատ էր ցավում։ Բիրկի յուրաքանչյուր շարժումից, երբ նա վեր էր մագլցում, Ռոնին բղավում էր։ «Փոկը երևի ինձ երկու կես կանի, և ես երկու մասից բաղկացած կլինեմ, ինչպես մեր ամրոցը»,— մտածեց Ռոնին և սեղմեց ատամները, որ չտնքա։

Բայց հանկարծ փոկը միանգամից թուլացավ. Բիրկը կանգնել էր նրա գլխավերևն ու նայում էր նրան։

— Շատ լավ պառկել ես այստեղ,— ասաց նա։

— Ըհը,— պատասխանեց նա,— հուսով եմ այլևս չես թռչի։

— Չէ, մեկ անգամ էլ դեռ ստիպված եմ թռչել, որ հայտնվեմ մյուս կողմում։ Պետք է վերադառնամ, չէ՞, տուն՝ Բորկայի ամրոցը։

— Միայն թե շուտ հանիր իմ փոկը,— հրամայեց Ռոնին և ոտքի թռավ։— Ես չեմ ուզում քեզ հետ կապված լինել, հասկացա՞ր։

Բիրկն իսկույն վրայից գցեց փոկի օղակը։

— Հասկացա,— ասաց նա։— Բայց հիմա ես, միևնույն է, կապված եմ քեզ հետ։ Նույնիսկ առանց փոկի։

— Գնա այստեղից, լսո՛ւմ ես,— գոռաց Ռոնին։— Բան է հնարել՝ Բորկայի ամրոցը։ Կորի՛ր այստեղից։

Ռոնին բռունցք արեց և թափով հարվածեց նրա քթին։

Իսկ Բիրկը ծիծաղեց ու ասաց.

— Բայց այլևս այսպիսի բան չանես, հասկացա՞ր։ Կյանքս փրկեցիր։ Շատ լավ է։ Շնորհակալ եմ։

— Գնա այստեղից, քեզ եմ ասում,— բղավեց Ռոնին ու փախավ։

— Է՜յ, դո՛ւ, ավազակի աղջիկ... Մենք դեռ կհանդիպենք։

Ամեն բան ավելի վատ եղավ, քան ենթադրում էր Ռոնին։ Մատիսն այնպես կատաղեց, որ նույնիսկ նրա ավազակները վախեցան։

Բայց սկզբում նրան ոչ ոք չհավատաց, և Մատիսը, գուցե կյանքում առաջին անգամ, նրա վրա զայրացավ։

— Ստեղծագործիր քեզ համար ինչ խելքիդ փչի, բայց այդպիսի հիմարություն չհամարձակվես հնարել։ Հենց այդ պետք է գլուխդ մտներ՝ Բորկայի ավազակները բնակություն են հաստատել Մատիսի ամրոցում։

— Չէ,— ասաց Ռոնին,— ես չեմ ստում։

Եվ նա նորից սկսեց պատմել՝ ինչ լսել էր Բիրկից։

— Սո՛ւտ է,— բղավեց Մատիսը։— Եվ Բորկան էլ որդի չունի։ Նա ընդհանրապես երեխա չունի։ Դա վաղուց բոլորին հայտնի է։

Ավազակները նստած էին լուռ, ոչ ոք չէր համարձակվում խախտել լռությունը։ Առաջինը Ֆյոսոկի լեզուն բացվեց.

— Դա, իհարկե, այդպես է, բայց և այնպես մարդիկ ասում են, թե նա տղա ունի։ Նրան Ունդիսան վախից ծնել է այն ամպրոպային գիշերը, հիշում եք, երբ հայտնվեց մեր Ռոնին։

Մատիսն այրեց նրան իր հրացայտ աչքով։

— Եվ ոչ մեկը ինձ այդ մասին մի խոսք չի՞ ասել։ Դե, ճիշտն ասեք, էլ ի՞նչ եք ինձնից թաքցնում։

Նա բոլոր ավազակներին չափեց վայրի հայացքով, ճանկեց սեղանից միանգամից երկու մեծ բաժակ գարեջուր և թափով շփեց, ամբողջ պատը ծածկելով սպիտակ փրփուրով։

— Ուրեմն ի՛նչ է դուրս գալիս՝ Բորկայի թուլան թափառում է իմ ամրոցում և դո՛ւ, Ռոնի՛, խոսո՞ւմ ես նրա հետ։

— Այդ նա էր ինձ հետ խոսում։

Ամբողջ երեկո ավազակները նստել կրակի մոտ՝ որոշում էին ինչ անել։ Ինչպես Բորկայի ավազակներին քշել հյուսիսային աշտարակից, ահա թե ինչի վրա էր գլուխ ջարդում Մատիսը։

Հաջորդ առավոտ Ռոնին արթնացավ լույսը բացվելու հետ։ Հայրն արդեն նստած էր սեղանի մոտ ու շիլա էր ուտում, բայց ափսեի շիլան համարյա չէր պակասում։ Նա մռայլ՝ գդալը մոտեցնում էր բերանին, բայց մոռանում էր, որ պետք է բերանը բացի, և շատ քիչ բան էր նրան հաջողվում կուլ տալ։ Ուշքի եկավ միայն այն ժամանակ, երբ դահլիճ խուժեց Պստիկ Կլիպը, որը Ստուրկասի և Տյոգեի հետ գիշերը պահակ էր կանգնել ամրոցը երկու մասի բաժանող անդունդի մոտ։

— Հե՜յ, Մատիս, շուտ արի, Բորկան քեզ է սպասում։ Կանգնած է մյուս կողմում և գժի նման գոռում է։ Ուզում է քեզ հետ խոսել։

— Ահա՜ թե ինչ, Բորկան ցանկանում է հետս խոսե՞լ։ Դժոխք ու կրակ... Ինչ կա որ, թող փորձի, բայց դրանից հետո հազիվ թե կարողանա վաղը մեկ ուրիշի հետ խոսել,— ասաց Մատիսը և այնպես սեղմեց ատամները, որ կրճտացին։ Եվ այստեղ բոլոր ավազակները դուրս թռան իրենց խուցերից, որ տեսնեն, թե դահլիճում ինչ է կատարվում։

— Արագ վերջացրեք ձեր շիլան,— հրամայեց Մատիսն իր մարդկանց։— Եվ գնանք։ Մենք պետք է բռնենք այդ վայրի ցուլի կոտոշներից ու անդունդը գցենք։

Ռոնին վայրկենապես հագնվեց։ Որպեսզի հագնի հորթի չդաբաղած կաշվից կարած բաճկոնակն ու շալվարը, շատ ժամանակ պետք չի։ Մինչև ձյան գալը նա ման էր գալիս ոտաբոբիկ։ Չէր սիրում երկարաճիտ կոշիկ հագնել կամ կապել կոշիկները։ Առավել ևս չարեց այդ բանն այս առավոտ, երբ պետք էր շտապել։

«Ահա թե ինչպիսին է նա»,— մտածեց Ռոնին, տեսնելով Բորկային, որը ոտքերը հեռու֊հեռու դրած ու մեծ բերանը ծռած՝ ժպտալով կանգնել էր իր մարդկանց առաջ։ «Լավ է, որ նա այնպես բարձրահասակ ու բարեկազմ չէ, ինչպես Մատիսը»,— մտածեց Ռոնին։ Բայց Բորկան, ակնհայտորեն շատ ուժեղ էր, ոչինչ չես կարող ասել։ Հասակը, ճիշտ է, այն չէր, բայց ինչ լայնաթիկունք էր ու պինդ։ Նրա կարմիր մազերը անհնազանդ ցցվել էին այս ու այն կողմ։ Նրա կողքին կանգնած էր նույնպիսի կարմրագլուխ մեկը ևս, բայց նրա մազերը հավասար պառկած էին, և հեռվից թվում էր, թե նա պղնձե սաղավարտով էր։ Այո, հոր կողքին կանգնած էր Բիրկը, և ամեն բանից երևում էր, որ այն, ինչ այստեղ կատարվում էր, նրա սրտովն էր։ Նա թաքուն Ռոնիին գլխով ողջունեց, ասես իրենք հին ընկերներ են։ Այ քեզ մեծամիտ։ Ինչ է փչել խելքին, Բորկայի թուլա...

— Լավ է, Մատիս, որ այդքան շուտ եկար,— ասաց Բորկան։

Մատիսը մռայլ նայեց իր թշնամուն։

— Ես ավելի շուտ կգայի, բայց մի գործ ինձ ուշացրեց։

— Այդ ի՞նչ գործ է,— քաղաքավարի հետաքրքրվեց Բորկան։

— Պատկերացրու, մի բանաստեղծություն, որը ես հնարեցի առավոտ վաղ։ Կոչվում է «Մեռած Բորկայի հուղարկավորության ողբը»։ Գուցե դա, թեկուզ փոքր, մխիթարություն կլինի Ունդիսայի համար, երբ այրիանա։

Բորկան կարծում էր, թե Մատիսն իսկույն իր հետ բանակցություններ կսկսի և աղմուկ չի բարձրացնի այն բանի համար, որ ինքը բնակություն է հաստատել հյուսիսային աշտարակում։ Բայց, ավաղ, նրան դառն հիասթափություն էր սպասում։

— Այնուամենայնիվ, լսիր ինձ, Մատիս,— նորից սկսեց Բորկան։— Մեր անտառում մենք այլևս չէինք կարող մնալ, որովհետև զինվորները հետապնդում էին մեզ գոմաղբի ճանճերի պես։ Իսկ ես որևէ տեղ պետք է պատսպարվեի երեխայիս, կնոջս ու ավազակներիս հետ։

— Այդ բոլորը հասկանալ կարելի է, բայց, ոչ այս, ոչ այն՝ զավթել ուրիշի բնակավայրը, առանց տիրոջից թույլտվություն խնդրելու՝ այդպես չեն վարվում մարդիկ, որոնք գոնե մի կաթիլ խիղճ ունեն։

— Բավական տարօրինակ խոսքեր են ավազակի համար,— բացականչեց Բորկան։— Մի՞թե դու չես վերցնում այն ամենը, ինչ ուզում ես, ոչ ոքից թույլտվություն չհարցնելով։

— Հը՛մ֊հը՛մ,— փնչացրեց Մատիսը։

Ակնհայտ էր, որ նա չգիտեր ինչ պատասխանի, թեև Ռոնին չէր էլ հասկանում՝ ինչու հայրն այդպես կորցրեց իրեն։ Հետաքրքիր է, մտածեց նա, ի՞նչ է վերցնում Մատիսը ոչ ոքից թույլտվություն չխնդրելով։ Հարկավոր է անպայման պարզել։

— Ի դեպ,— ասաց Մատիսը որոշ ժամանակ լռելուց հետո,— հետաքրքիր է, այնուամենայնիվ, իմանալ, ինչպես եք հայտնվել իմ աշտարակում, որ այդ նույն ճանապարհով էլ ձեզ դուրս շպրտեմ։

— Դե ի՛նչ, փորձի՛ր,— պատասխանեց Բորկան։— Ուզում ես իմանալ, ինչպե՞ս ենք մտել այնտեղ։ Մենք, հասկանում ես, մի տղա ունենք, որը երկար, ամուր պարանի օգնությամբ կարող է բարձրանալ ամենաբարձր պատը։

Եվ նա խառնեց Բիրկի մազերը, իսկ Բիրկն, ի պատասխան, ժպտաց։

— Եվ, ահա, այս տղան վերևում ամրացրեց պարանը, ու մենք բոլորս նրանով վեր մագլցեցինք, իսկ հետո շատ հանգիստ մտանք աշտարակը և այնտեղ հյուսեցինք ավազակների հարմարավետ մի բույն...

— Կամ մենք ստիպված կլինենք երգել «Մեռած Բորկայի հուղարկավորության ողբը», կամ դու քո ամբողջ խուժանի հետ կկորչես մեր աշտարակից նույն ճանապարհով, որով թափանցել ես այնտեղ,— ասաց Մատիսը։

— Չեմ կասկածում, որ մեզնից մեկնումեկի համար կերգեն «հուղարկավորության ողբը»,— ասաց Բորկան,— բայց հյուսիսային աշտարակից ես ոչ մի տեղ չեմ գնա։

— Դեռ կտեսնենք,— ասաց Մատիսը։

Նրա բոլոր ավազակները միահամուռ հավանություն արտահայտեցին և իսկույն ճանկեցին իրենց զենքերը, բայց Բորկայի ավազակներն էլ զինված էին, իսկ անդունդի եզրին այդպիսի ընդհարումը լավ չէր կարող վերջանալ, դա հասկանում էին և՛ Մատիսը, և՛ Բորկան։ Այդ պատճառով էլ, մի անգամ էլ հայհոյելով միմյանց, նրանք առժամանակ ցրվեցին։

Երբ Մատիսը վերադարձավ իր քարե դահլիճը, նրա տեսքը բոլորովին էլ հաղթանակած չէր, այնպես, ինչպես իր ավազակներինը։ Ճաղատ Պերը աչքով արեց եկածներին և ժպտաց՝ լայն բացելով անատամ բերանը։

— Հը, ո՞նց է վայրի ցուլը, որին կոտոշներից բռնած ուզում էիր անդունդը գցել։ Ի՞նչ եղավ։ Երևի այնպիսի դղրդոց հնչեց, որ ամրոցը վախից ցնցվեց։

— Շիլադ կուլ տուր, ծերուկ, և լռիր, իսկ ցուլի հոգսը թող ինձ,— ասաց Մատիսը,— ժամանակը կգա, և ես նրա հախից կգամ։

* * *

Ռոնին հոր հետ նստած էր վառվող բուխարիկի մոտ։ Եվ հանկարծ հիշեց, որ ուզում էր հարցուփորձ անել մի բանի մասին։

— Այդ ինչ իրեր են, որոնք դու վերցնում էիր առանց որևէ մեկին հարցնելու, ինչպես ասաց Բորկան։

Մատիսը ոչինչ չպատասխանեց, բայց նրա փոխարեն խոսեց Ճաղատ Պերը.

— Շա՜տ֊շա՜տ... Հո՜֊հո՜... Հի՜֊հի՜... Այո֊այո... Շա՜տ֊շատ բաներ։ Երևի որոշ բաներ կարողանամ հիշել...

— Ձայնդ կտրի՛ր,— չարացած նրա խոսքը կտրեց Մատիսը։— Քո գործը չի։

Բոլոր ավազակները, բացի Ճաղատ Պերից, արդեն գնացել էին քնելու, իսկ Լովիսան բակ էր դուրս եկել, որ հավերին, ոչխարներին ու այծերին ներս քշի ու դուռը վրաները փակի։ Այդ պատճառով էլ միայն Ճաղատ Պերը լսեց ինչպես էր Մատիսը դստերը բացատրում, թե ինչ է նշանակում ավազակ լինել։ Ավազակն, իբր, այն մարդն է, որ վերցնում է, ինչ ինքն ուզում է, ոչ ոքից չհարցնելով։

Ընդհանրապես Մատիսը չէր ամաչում իր աշխատանքից, ընդհակառակը։ Նա հպարտանում ու պարծենում էր, որ բոլոր լեռների ու անտառների ավազակների ամենահզոր ատամանն է։ Բայց հիմա, երբ այդ մասին պետք է պատմեր Ռոնիին, մի տեսակ վատ էր զգում։ Ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ պատրաստվում էր երբևէ պատմել նրան իր գործերի մասին, ուրիշ ճար չկար, բայց հաճույքով կհետաձգեր այս խոսակցությունը։

Իսկ Ռոնին կամաց֊կամաց սկսեց հասկանալ բանն ինչ է։ Միայն հիմա նա գլխի ընկավ՝ ինչով էին իրենք ապրում։ Այն, ինչ ավազակները գիշերները ամրոց էին բերում ձիերին բարձած, պարկերով զանազան ապրանքներ ու փաթեթներ, իհարկե, անտառում՝ ծառերի վրա չէին աճում։ Պարզվում է, իր հայրը այդ ամենը պարզապես խլում էր ուրիշ մարդկանցից։

— Իսկ մարդիկ չե՞ն զայրանում, երբ նրանցից խլում են իրենց ապրանքը,— հարցրեց Ռոնին։

Այստեղ Ճաղատ Պերը քթի տակ ծիծաղեց։

— Այն էլ ինչպե՜ս,— իր գործն իմացողի պես հավաստիացրեց նա։— Օհո՜֊հո՜, միայն լսես, թե ինչ են գոռում նրանք։

— Ծերո՛ւկ, ա՛յ ծերուկ, վատ չէր լինի, եթե դու վերջապես հանդարտվեիր,— ասաց Մատիսը, բայց Ճաղատ Պերը տեղից չշարժվեց։

— Շատերը նույնիսկ բարձրաձայն լալիս են,— շարունակեց նա։

— Բերանդ փակի՛ր, թե չէ այստեղից քեզ դուրս կշպրտեմ...

Հետո նա շոյեց Ռոնիի այտը.

— Դու պետք է հասկանաս, Ռոնի։ Աշխարհի կարգն է այդպես։ Այդպես եղել է դարերով, և քննարկելու բան չկա։

— Ինչ կա քննարկելու,— հավանություն տվեց Ճաղատ Պերը։— Միայն թե մարդիկ, չգիտես ինչու, ոչ մի կերպ դրան չեն վարժվում։ Նրանք այնպես են վրդովվում, հեկեկում և անիծում մեզ, որ նայելը հաճույք է։

Մատիսը կատաղի հայացքը հառեց նրա վրա, հետո նորից շրջվեց Ռոնիի կողմը։

— Եվ հայրս է ատաման եղել, և պապս, և նախապապս, իմացիր։ Այո, այսպես ահա... Ես ևս չխայտառակեցի մեր տոհմը։ Ես էլ եմ ատաման, բոլոր անտառների ու լեռների ամենահզոր ատամանը։ Դու էլ, աղջիկս, կդառնաս ատաման, երբ մեծանաս...

— Ե՞ս,— գոռաց Ռոնին,— ո՛չ մի դեպքում։ Ես չեմ ուզում, որ մարդիկ վրդովվեն ու լան։

Մատիսը ձեռքը խրեց մազերի մեջ։ Նա մտահոգ էր։ Ուզում էր, որ Ռոնին հիանա իրենով և սիրի իրեն ճիշտ այնպես, ինչպես ինքն էր հիանում նրանով ու սիրում։ Իսկ այժմ նա, տեսե՛ք֊տեսե՛ք, բղավում է՝ «ոչ մի դեպքում», և չի ուզում ատաման դառնալ իր հոր նման։ Մատիսն իրեն դժբախտ զգաց։ Ինքը պարտավոր է որևէ կերպ համոզել, որ գործը, որով ինքն զբաղվում է, լավն է ու արդար։

— Հասկացիր, աղջիկս, ես միայն հարուստներից եմ վերցնում,— բացատրեց նա. հետո քիչ մտածեց ու շարունակեց,— և մի մասը տալիս եմ աղքատներին։ Այո֊այո, հենց այդպես։

Այստեղ Ճաղատ Պերը նորից քթի տակ ծիծաղեց.

— Ճիշտ է։ Հիշում ես, մի պարկ ալյուր նվիրեցիր խեղճ այրուն, որը ութ երեխա ուներ։

— Անշուշտ։ Հենց այդպես էլ վարվում եմ։

Նա շոյեց իր սև մորուքը, որովհետև շատ գոհ էր իրենից և Ճաղատ Պերից։

Իսկ Ճաղատ Պերը շարունակ ծիծաղում էր քթի տակ։

— Մատիս, դու հրաշալի հիշողություն ունես, այրու պատմությունը, սպասիր հաշվեմ, կլիներ մի տասը տարի առաջ, այո՛, ոչ պակաս։ Խոսք չկա, դու հաճախակի ես օգնում աղքատներին, մոտավորապես՝ տասը տարին մեկ։

— Եթե անմիջապես չպառկես քնելու,— ոչ իր ձայնով բղավեց Մատիսը,— ապա ե՛ս քեզ կպառկեցնեմ, չկասկածե՛ս։

Բայց գործը դրան չհասավ, որովհետև բակից վերադարձավ Լովիսան։ Ճաղատ Պերը իսկույն քաշվեց իր բույնը, և Ռոնին նույնպես պառկեց։ Մինչ Լովիսան երգում էր Գայլի երգը, բուխարու կրակը հանգեց։ Ռոնին պառկել էր իր մահճակալին և լսում էր, ինչպես է Լովիսան երգում, ու բոլորովին չէր տխրում, որ իր հայրը ավազակապետ է։ Նա իր Մատիսն է և ինչ էլ անի, ինքը սիրում է նրան։

Եվ, այնուամենայնիվ, Ռոնին այդ գիշեր անհանգիստ քնեց։

Բիրկին նա անտառում այլևս չէր հանդիպում։ Եվ դա նրան ուրախացնում էր։ Իսկ գուցեև՝ ո՞չ։ Երբեմն ինքն էլ չէր իմանում, ինչ մտածի։

Հետո եկավ ձմեռը։ Ձյուն եկավ, սառնամանիքներ եղան և եղյամը Ռոնիի անտառը վերածեց բյուրեղապակյա անտառի, ամենահրաշալի անտառի, որը կարելի է միայն երևակայել։ Հիմա նա դահուկներով էր այնտեղ գնում, իսկ երբ մթան հետ տուն էր դառնում, մազերը եղյամից սպիտակած էին լինում, իսկ ոտքերի ու ձեռքերի մատները չէին զգում, թեև մորթե ձեռնոցներ էր հագնում ու տաք մորթե կոշիկներ։ Բայց ո՛չ դաժան սառնամանիքները, ո՛չ տեղացող ձյունը չէին կարող նրան տանը պահել։ Մատիսը շատ էր տագնապում, երբ տեսնում էր, որ Ռոնին նույնիսկ ամենացուրտ օրերին դահուկներով սլանում է դեպի Գայլի երախը։

— Միայն թե փորձանքի չգա։ Միայն թե նրան մի վատ բան չպատահի, թե չէ ես չեմ ապրի։

— Ի՞նչ ես կռկռում,— փնթփնթում էր Լովիսան։— Այս աղջիկը ինքն իրեն ամեն մի ավազակից էլ լավ կպաշտպանի։

Եվ իսկապես, Ռոնին շատ լավ կարող էր իրեն պաշտպանել։ Այնուամենայնիվ, մի անգամ այնպիսի մի բան պատահեց, որի մասին լավ կլիներ Մատիսը չիմանար։

Ամբողջ գիշեր առատ ձյուն էր գալիս և ծածկել էր Ռոնիի դահուկավազքի ճանապարհը։ Նա ստիպված էր նորը բացել, իսկ դա, հավատացեք, հեշտ գործ չէր։ Ռոնին մի գլուխ թաղվում էր ձյան մեջ և վերջ ի վերջո այնպես հոգնեց, որ միայն մի բան էր ուզում՝ շուտ տուն հասնել։ Բարձրացավ ցածր բլրին։ Վայրէջքը այնտեղից շատ զառիթափ էր, բայց ինքը փայտեր ուներ, որոնցով կարող էր արգելակել, և Ռոնին անվախ ցած սուրաց, իսկ ձյունը թռավ չորս կողմը։ Նրա ճանապարհին փոքրիկ թումբ հայտնվեց ու նա ճարպկորեն թռավ դրա վրայով, բայց դահուկը ոտքից ընկավ։ Ռոնին տեսավ ինչպես դահուկը ցած սուրաց և աչքից կորավ, իսկ երբ ոտքով հենվեց ձյանը, ծնկից վեր թաղվեց ձյան մեջ։ Սկզբում նա ծիծաղեց, բայց երբ զգաց, որ չի կարողանում շարժվել, էլ ծիծաղը չէր գալիս։ Ինչքան ոտքը քաշում էր, ինչքան պտտում էր, չէր կարողանում ազատվել։ Հանկարծ նրա ականջին անորոշ աղմուկ հասավ, որ գալիս էր գոյացած ձնափոսից։ Նա միանգամից չհասկացավ ինչ ձայներ են դրանք, բայց հետո տեսավ բրդոտ տյուխերի մեծ ամբոխ, որ դուրս էր գալիս ձյան տակից։ Նրանց հեշտ էր ճանաչել լայն դուրս ցցված հետույքներից, փոքր կնճռոտված մռութներից և գզգզված մազերից։ Սովորաբար բրդոտ տյուխերը խաղաղասեր էին լինում և չար բան չէին անում։ Բայց նրանք, որ կանգնած էին Ռոնիի շուրջը, մեխելով նրան բութ հայացքները, բացահայտորեն ինչ֊որ բանից դժգոհ էին։ Նրանք առանց դադարի ինչ֊որ բաներ էին փնթփնթում ու ծանր շնչում, հետո նրանցից մեկը խիստ հարցրեց.

— Ինչո՞ւխանցի նախանցի այդպեսխանցի արեցխանցի։

Եվ իսկույն մյուսները ձայնակցեցին.

— Ինչո՞ւխանցի նախանցի այդպեսխանցի արեցխանցի։ Ջարդեցխանցի մերխանցի տանիքըխանցի։ Ինչո՞ւխանցի։

Ռոնին հասկացավ, որ իր ոտքը խրվել է նրանց՝ ձնով ծածկված տունը։ Բրդոտ տյուխերը, չգտնելով հարմար փչակ, իրենց համար այդպիսի տներ էին կառուցում։

— Ես դիտմամբ չեմ արել,— ասաց Ռոնին։— Ավելի լավ է՝ օգնեք ոտքս հանեմ։

Բայց տյուխերը միայն բութ հայացքով նայում էին նրան և ավելի ծանր էին շնչում։

— Ինչո՞ւխանցի ոտքովխանցի ջարդեցիրխանցի մերխանցի տանիքըխանցի։

Այստեղ Ռոնիի համբերությունը հատեց։

— Դե օգնե՛ք դուրս գամ այստեղից։

Բայց տյուխերը կամ չէին լսում, կամ չէին հասկանում, ինչ է նա ասում։ Շարունակում էին բութ նայել, հետո արագ քաշվեցին իրենց ստորգետնյա կացարանը։ Եվ դեռ երկար ժամանակ Ռոնիին էր հասնում նրանց զայրացկոտ մրթմրթոցը։ Բայց շուտով այդ ձայները վերածվեցին հրճվագին գոռոցների, ասես տյուխերը ինչ֊որ բանից ուրախանում էին։

— Ա՛յխանցի լավխանցի էխանցի,— ուրախ բլբլացնում էին նրանք։— Օրորոցըխանցի օրորվումխանցի էխանցի... Ի՜նչխանցի լավխանցի էխանցի։

Եվ Ռոնին զգաց, որ իր ոտքից ինչ֊որ ծանր բան կախեցին։

— Մերխանցի փոքրիկըխանցի լավխանցի էխանցի կախվածխանցի,— գոչում էին բրդոտ տյուխերը։— Օրորոցըխանցի օրորվումխանցի էխանցի։ Քանիխանցի որխանցի նրախանցի ոտքըխանցի ջարդեցխանցի մերխանցի կտուրըխանցի, ուրեմնխանցի թողխանցի օրորոցըխանցի օրորիխանցի։

Բայց Ռոնին ամենևին չէր ուզում պառկել ձյան վրա և օրորել այդ հիմար փոքրիկ տյուխին։ Նա նորից փորձեց ազատել ոտքը, ամբողջ ուժով քաշեց, բայց բան դուրս չեկավ։

Տյուխերը հրճվանքի մեջ էին։

Անտառում կարևորը ոչնչից չվախենալն է, սա Ռոնին լսել էր մանկուց և շատ էր աշխատում այդ ուղղությամբ։ Բայց երբեմն չէր լինում չվախենալ։ Այ, օրինակ, ինչպես հիմա, չէր լինում, և վերջ։ Ապա մտածեք, հանկարծ իրեն այդպես էլ չհաջողվի ազատել ոտքը և գիշերը մնա ձյան վրա պառկած։ Այդ դեպքում գիշերը կսառչի։ Նա տեսնում էր, որ անտառի վրա սև ամպեր են հավաքվում, ուրեմն նորից ձյուն կտեղա, շատ ձյուն։ Եվ իրեն կծածկի։ Փայտացած, անշունչ կպառկի ձյան տակ, և դեռ այդ օրորոցն էլ ծանրոցի նման կախված կլինի իր անշարժ ոտքից։ Եվ միայն գարնանը, երբ ձյունը հալվի, Մատիսը կգտնի իր խեղճ, ձմռանը անտառում սառած֊մնացած դստերը։

— Ո՛չ, ո՛չ,— գոչեց նա։— Օգնեցե՜֊ե՜ք։ Հե՜յ, մեկնումեկը...

Բայց ո՞վ կարող էր լսել նրան դատարկ անտառում։ Ոչ ոք, նա այդ գիտեր։ Եվ, այնուամենայնիվ, բղավում էր, բղավում այնքան ժամանակ, մինչև ձայնը կտրվեց։ Եվ այդ ժամանակ լսեց տյուխերի բարձր կշտամբանքները.

— Ինչո՞ւխանցի նախանցի չիխանցի ուզումխանցի օրորոցայինխանցի երգելխանցի։ Ինչո՞ւխանցի...

Բայց հետո Ռոնին արդեն չէր լսում։ Նա տեսավ չար դրուդին։ Ասես մեծ գեղեցիկ գիշատիչ թռչուն՝ նա թռչում էր ծառերի գագաթների վրայով՝ սև ամպերի ֆոնի վրա, և աստիճանաբար ավելի ու ավելի ցած էր իջնում։ Նա նշան էր բռնել ուղիղ Ռոնիին, և Ռոնին աչքերը փակեց՝ հիմա արդեն փրկություն չկար, նա այդ հասկանում էր։ Սուլոցով ու հռհռոցով չար դրուդը իջավ նրա կողքին։

— Սքանչելի մարդկային էակ... Փոքրիկ էակ...— տհաճ ձայնով բղավեց նա և կառչեց Ռոնիի մազերից։— Պառկել ես այստեղ ու հանգստանո՞ւմ ես, անբան։ Ա՛յ֊ա՛յ։ Հի՛֊հո՛֊հա՛,— նորից ծիծաղեց նա, և նրա ծիծաղը սարսափելի էր։— Կաշխատես։ Մեզ մոտ՝ լեռներում։ Մինչև արյունը հոսի եղունգներիդ տակից... Թե չէ քեզ կպատառոտենք, կհոշոտենք։

Եվ իր սուր ճանկերը խրեց Ռոնիի ուսը, որ բարձրացնի նրան։ Բայց Ռոնին չշարժվեց, և դրուդը դրանից կատաղեց։

— Ի՞նչ է, ուզում ես, որ քեզ պատառոտեմ, հոշոտե՞մ։

Նա նորից փորձեց բարձրացնել աղջկան։ Բայց ինչքան էլ քաշում էր, չէր կարողանում նրան տեղից շարժել։

— Օգնության կկանչեմ քույրերիս,— ֆշշացրեց նա։— Վաղն առավոտյան կթռչենք֊կգանք քո հետևից։

Չար դրուդը թափահարեց թևերը, հասավ ծառերի կատարներին ու թռավ դեպի բարձր սարերը։

«Վաղն առավոտյան, երբ նրանք գան իմ հետևից,— մտածեց Ռոնին,— ես արդեն սառույց դարձած կլինեմ»։

Ներքևում՝ բրդոտ տյուխերի մոտ լռություն տիրեց։ Անտառը անշարժացավ՝ սպասելով գիշերվան, որն արդեն իջնում էր։ Ռոնին էլ էր սպասում նրան։ Նա պառկած էր անշարժ և չէր փորձում դուրս գալ ձյան միջից։ Թող շուտ գա իր վերջին սև գիշերը։

Ձյուն տեղաց։ Խոշոր փաթիլները ընկնում էին նրա դեմքին, հալչում էին, խառնվելով նրա արցունքներին։ Ռոնին լալիս էր։ Նա մտածում էր Մատիսի ու Լովիսայի մասին։ Այլևս երբեք նրանց չի տեսնի, և ուրախությունն ընդմիշտ կլքի ավազակների ամրոցը։ Խե՜ղճ Մատիս։ Նա վշտից կգժվի։

Եվ այստեղ Ռոնին լսեց, որ մեկը տալիս է իր անունը՝ պարզ ու հստակ, բայց մտածեց, թե իրեն թվում է և ավելի դառնագին լացեց։

— Ռոնի, քո տուն գնալու ժամանակը չէ՞։

Նա դժվարությամբ բացեց կոպերը։ Նրա առջև կանգնած էր Բիրկը։

— Այնտեղ, ցածում գտա քո դահուկը։ Ա՛յ քեզ հաջողություն, թե չէ մենակդ այստեղից դուրս չէիր պրծնի։

Եվ նրա կողքին՝ ձյան մեջ խրեց դահուկը.

— Օգնե՞մ։

Այստեղ Ռոնին այնպես բարձր ու անզուսպ լաց եղավ, որ ինքն էլ ամաչեց և չկարողացավ նրան պատասխանել։ Իսկ երբ Բիրկը կռացավ նրա վրա, որ հանի ձնակույտի միջից, նա երկու ձեռքով գրկեց Բիրկի պարանոցը և հուսահատ շշնջաց.

— Երբեք, լսո՞ւմ ես, այլևս երբեք ինձ մենակ մի թող, խնդրում եմ քեզ...

Բիրկը ժպտաց.

— Լավ, ես միշտ կքայլեմ քո հետևից, բայց մի գոտու հեռավորությամբ։ Իսկ հիմա բաց թող ինձ և այդպես մի տզզա, թե չէ չեմ իմանա ոնց քեզ ազատեմ...

Նա հանեց դահուկները և երեսնիվայր պառկեց նրա կողքին։ Հետո ձեռքը, համարյա մինչև ուսը, թաղեց ձյան մեջ ու երկար ժամանակ փնտրում էր այնտեղ, իսկ հետո հրաշք կատարվեց՝ Ռոնին դուրս քաշեց ոտքը։ Հիմա նա ազատ էր։

Բայց բրդոտ տյուխերը նորից զայրացան, իսկ փոքրիկ տյուխը կոկորդով մեկ բղավեց։

— Արթնացրեցխանցի փոքրիկինխանցի։ Աչքերդխանցի ավազխանցի կլցնենքխանցի, կիմանասխանցի։ Ինչուխանցի էխանցի նախանցի այդպեսխանցի վարվումխանցի։

Ռոնին դեռ լալիս էր, ոչ մի կերպ չէր կարողանում հանգստանալ։

— Ասում եմ քեզ՝ մի տզզա,— ասաց Բիրկը,— թե չէ տուն չես հասնի։

— Կաշխատեմ հասնել,— ասաց Ռոնին։— Դու կգա՞ս ինձ հետ։

— Կգամ,— պատասխանեց Բիրկը։

Ռոնին հրվեց ու սահեց թեքությամբ, իսկ Բիրկը սուրաց նրա հետևից։ Եվ ամբողջ ժամանակ, քանի Ռոնին դահուկներով դժվարությամբ դեպի տուն էր շարժվում, Բիրկը հետևում էր նրան։ Ռոնին շարունակ շրջվում էր, ստուգելու՝ այնտեղ է արդյոք նա։ Այնպես էր վախենում, որ հանկարծ կանհետանա ու իրեն մենակ կթողնի։ Բայց Բիրկը գնում էր նրա ետևից՝ մի գոտու հեռավորությամբ, մինչև Գայլի երախը։ Այնտեղ նրանց ճամփաները բաժանվում էին, նա պետք է հետ դառնար դեպի Բորկայի աշտարակը։

Որոշ ժամանակ նրանք լուռ կանգնած էին, իսկ ձյունը գալիս ու գալիս էր։ Ռոնին ոչ մի կերպ չէր կարողանում հրաժեշտ տալ Բիրկին, բաժանվել նրանից։

— Գիտես, Բիրկ,— ասաց նա։— Ես ուզում եմ, որ իմ եղբայրը լինես։

Բիրկը ժպտաց.

— Ես կարող եմ քո եղբայրը դառնալ, եթե ուզում ես, ավազակի դուստր։

— Այո, ուզում եմ,— ասաց նա։— Միայն թե ինձ Ռոնի անվանիր։

— Ռոնի, քույր իմ,— ասաց Բիրկը և անհետացավ ձյանմառախուղում։