Changes
/* Գլուխ քսանյոթերորդ */
Թագավորը հայհոյեց, թեև այնպես չափավոր, որ իրեն չվնասեր, ապա նայեց շուրջն ու աչքերը չռեց վրաս։ Նա ինձ խիստ հանդիմանեց, որ չէի գնացել, հայտնել իրեն, թե նեգրերի եմ տեսել իր սենյակից դուրս գալիս և մատների վրա կամացուկ քայլելիս։ Ասաց, որ ամեն հիմար էլ դրանից մի բան կհասկանար։ Մի պտույտ գործեց ու սկսեց ինքն իրեն հայհոյել, ասելով, որ այդ ամբողջը արդյունք է այն բանի, որ ինքն ուշ է անկողին մտել, առավոտյան իր բնական հանգիստը չի առել և անիծվի ինքը, եթե մեկ էլ նման սխալ կրկնի։ Նրանք հեռացան հայհոյելով, իսկ ես անչափ ուրախ էի, որ կարողացա մեղքը նեգրերի վրա բարդել, առանց նրանց որևէ վնաս տալու։
==Գլուխ քսանութերորդ==
Շուտով վեր կենալու ժամանակը եկավ։ Ես աստիճաններով իջա ներքևի հարկը։ Երբ անցա աղջիկների սենյակի մոտով, դուռը բաց էր, և ես տեսա Մերի Ջեյնին իր սնդուկի մոտ նստած, որը բաց էր, և նա իրեր էր դասավորում, պատրաստվելով մեկնել Անգլիա։ Միայն թե այդ պահին նա ոչինչ չէր անում․ ծնկներին ծալած մի զգեստ էր գցել և դեմքը ձեռքերի մեջ առած՝ լաց էր լինում։ Ինձ սարսափելի վատ զգացի՝ տեսնելով նրան այդ վիճակում։ Ով էլ իմ տեղը լիներ, կխղճահարվեր։ Ես ներս մտա և ասացի․
― Միսս Մերի Ջեյն, դուք չեք կարող տանել, երբ մարդկանց տեսնում եք ձախորդության մեջ։ Ես էլ միշտ այդպես եմ։ Ասացեք, ի՞նչ է պատահել։
Եվ նա պատմեց։ Նրա վիշտը նեգրերն էին։ Ես այդպես էլ գիտեի։ Ասաց, որ դեպի Անգլիա սպասվող ճանապարհորդության հաճույքը դրանով թունավորվեց, որ ինքը չգիտե, թե ինչպես կարող է երջանիկ զգալ իրեն այնտեղ, երբ միշտ պիտի հիշի, որ նեգր մայր ու երեխաները այլևս իրար չեն տեսնելու։ Եվ նա ավելի դառնորեն սկսեց արտասվել ու ձեռքերն իրար խփելով ասաց․
― Օ՜հ, աստվա՜ծ իմ, չէ՞ որ այլևս իրար չեն տեսնելու։
― Բայց կտեսնեն, ամենաուշը երկու շաբաթում, ես հաստատ գիտեմ, ― ասացի ես։
Օրենքի ուժն իմ մտածելուց առաջ էր անցել։ Դեռ չէի շարժվել տեղիցս, երբ նա թևրը պարզեց իմ պարանոցի շուրջը և ասաց, որ այդ բառերը նորից, նորից ու նորից կրկնեմ։
Զգացի, որ բերանիցս խոսք թռցրի և ասացի ավելին, քան կարելի էր։ Ի՞նչ անեի։ Խնդրեցի թույլ տալ մեկ րոպե մտածելու։ Նա նստած էր՝ անհամբեր, հուզված, գեղեցիկ, բայց իմ ասածից մասամբ երջանկացած, թեթևացած էր զգում իրեն այնպես, ինչպես ցավոտ ատամ քաշած մարդը։ Ուստի ես սկսեցի մտքումս ծանրութեթև անել անելիքս։ Ինքս ինձ դատում էի․ եթե մեկը, նեղն ընկնելիս ճշմարտությունն է ասում, մեծ վտանգի է ենթարկում իրեն։ Ես փորձառություն չունեի և այդ պահին հաստատ չէի կարող ասել, թե դա որքան վտանգավոր է։ Բայց թվում էր, թե այդպես է։ Սակայն այստեղ հանգամանքն այնպիսին էր, որ ավելի լավ էր ասել ճշմարտությունը։ Դա ավելի քիչ էր վտանգավոր, քան սուտը։ Պետք է հիշեի և ազատ ժամանակ քննարկեի այդ հարցը, որը տարօրինակ էր և կանոնների հակառակ։ Նման բան երբեք չէի տեսել։ Վերջապես, ասացի ինքս ինձ, որ պետք է փորձեմ, այս անգամ պիտի վեր կենամ և ասեմ ճշմարտությունը, թեև դա չափազանց նման էր վառոդի տակառի վրա նստելուն, երբ հետաքրքրությունից պայթեցնում են՝ տեսնելու, թե այն ուր է շպրտում իրենց։ Եվ ես ասացի․
― Միսս Մերի Ջեյն, դուք քաղաքից դուրս ունե՞ք մի տեղ, ուր կարողանաք գնալ և մնալ երեք֊չորս օրով։
― Այո, միստր Լոթրոփի տունը։ Իսկ ինչո՞ւ եք հարցնում։
― Առայժմ հետաքրքիր չէ, թե ինչու։ Եթե ես ասեմ ձեզ, թե նեգրերն ինչպես են իրար տեսնելու․․․ երկու շաբաթում․․․ այս տան մեջ․․․ և ապացուցեմ, թե որտեղից գիտեմ, այդ դեպքում դուք կգնա՞ք միստր Լոթրոփի մոտ և այնտեղ կմնա՞ք չորս օր։
― Չորս օ՜ր, ― ասաց նա, ― մի տարի կմնամ։
― Շատ լավ, ― ասացի ես, ― ես ձեզանից ավելին չեմ ուզում, քան ձեր խոստումը, դա ինձ համար ավելին է, քան մի այլ մարդու՝ Աստվածաշունչ համբուրելը։
― Նա ժպտաց ու շատ անուշ շիկնեց։ Ես ասացի․
― Եթե թույլ կտաք, ես կծածկեմ դուռը և կկողպեմ։
Այնուհետև վերադարձա տեղս, նստեցի և ասացի․
― Չզբաղվեք, հանգիստ նստեք և ասածներս ընդունեք, ինչպես տղամարդ։ Ես որոշել եմ ձեզ ճշմարտությունն ասել, իսկ դուք ձեզ պետք է պինդ պահեք, միսս Մերի, որովհետև լավ բան չեմ ասելու և լսելն էլ ծանր է։ Բայց ուրիշ ճար չկա։ Ձեր այս հորեղբայրները ձեր հորեղբայները չեն, դրանք երկու խարդախ մարդիկ են, իսկական թափառաշրջիկներ։ Ահա, ամենավատն ասացի, մնացածը հեշտ է տանելը։
Այդ լուրը, իհարկե, նրան ցնցեց, բայց ես այժմ գտնվում էի ծանծաղ ջրում և ուղղակի արշավեցի առաջ։ Ամբողջ ժամանակ նրա աչքերը ավելի ու ավելի բոցավառվեցին։ Պատմեցի ամեն մի պարսավելի մանրամասնություն, սկսած այն պահից, երբ առաջին անգամ հանդիպեցինք այդ երիտասարդ հիմարին, որը շոգենավով բարձրանալու էր վեր, և հասցրի մինչև այնտեղ, երբ աղջիկը տան շեմքին իրեն գցեց թագավորի գիրկը, և թագավորը նրան համբուրեց տասնվեց֊տասնյոթ անգամ։ Մերին վերջալույսի պես շառագունած՝ վեր թռավ, գոչելով։
― Օ՜հ, այդ անասո՜ւնը։ Դե՛հ, չպետք է ոչ մի րոպե կորցնել, պետք է դրանց պատել կուպրով, փետուրների մեջ թավալել տալ ու գցել գետը։
Ես ասացի․
― Իհարկե։ Բայց ե՞րբ եք ուզում այդ անել, նախքան Լոթրոփի տունը գնա՞լը, թե՞․․․
― Օ՜հ, ինչի՜ մասին եմ մտածում, ― ասաց նա ու նստեց իր տեղը, ― մի՛ լսեք իմ ասածները, խնդրում եմ, հաշվի մի՛ առեք։ Չեք առնի, չէ՞։
Նա իր թավշյա ձեռքը այնպե՜ս քնքշորեն դրեց իմ ձեռքին, որ ես մտքումս վճռեցի․ կմեռնեմ, բայց նրա ասածից դուրս չեմ գա։
― Ես երբեք չմտածեցի, թե այդպես կհուզվեմ, ― ասաց նա, ― այժմ շարունակեցեք, ես այլևս այդպես չեմ վարվի։ Ասացեք ի՞նչ անեմ։ Ինչ էլ որ ասեք, կկատարեմ։
― Լավ, ասացի ես, ― այդ երկու խարդախներն այլանդակ զույգ են կազմում։ Այնպես եղավ, որ ես ստիպված եմ նրանց հետ քիչ ավելի երկար ճանապարհորդել։ Ուզեմ, թե չուզեմ։ Թե ինչու՝ ավելի լավ է այդ մասին ձեզ ոչինչ չասեմ։ Եթե դուք այս ավանում նրանց մերկացնեք, ես կազատվեմ նրանց ճանկերից, և ամեն ինչ լավ կլինի ինձ համար։ Բայց կա մի ուրիշը, որին չեք ճանաչում, և որը մեծ նեղությունների մեջ կընկնի։ Մենք պետք է փրկենք նրան, այնպես չէ՞։ Ուրեմն՝ հասկանալի է, մենք չպետք է այստեղ նրանց մասին որևէ բան ասենք։
Այս խոսքերն ասելիս գլխումս մի լավ միտք ծագեց։ Ես տեսնում էի, թե ինչպես կարող էի ինձ ու Ջիմին ազատել այդ խարդախներից․ նրանց այստեղ բանտարկել տալ և ապա հեռանալ։ Բայց ես չէի ուզում լաստը ցերեկով գետն ի վար տանել․ շարունակ հարձուփորձ կանեին։ Դրա համար էլ վճռեցի սպասել մինչև մթնի։ Ես ասացի․
― Միսս Մերի Ջեյն, ասեմ, թե ինչ ենք անելու, և դուք ստիպված չեք լինի այդքան երկար ժամանակ մնալ միստր Լոթրոփի մոտ։ Այդ վայրը այստեղից որքա՞ն է հեռու։
― Չորս մղոնից ոչ պակաս․ գյուղական վայր է, ավանի ետևում։
― Ոչինչ, այնքան վատ չէ։ Այժմ գնացեք այնտեղ և հանգստացեք մինչև ժամը ինը կամ կամ ինն անց կես, ապա խնդրեցեք, որ ձեզ նորից բերեն այստեղ։ Պատճառ կբռնեք, թե բան եք մոռացել։ Եթե ժամը տասնմեկից առաջ լինեք այստեղ, պատուհանին մի մոմ դրեք, և եթե ես դրանից հետո չեկա, նշանակում է գնացել եմ և ապահով եմ։ Այնուհետև դուրս կգաք, ում որ պետք է կհայտնեք նրանց խարդախության մասին, և այդ գազաններին բանտարկել կտաք։
― Լավ, ― ասաց նա, ― այդպես կանեմ։
― Իսկ եթե պատահի, որ ես հեռացած չլինեմ, և ինձ էլ նրանց հետ ձերբակալեն, դուք կկանգնե՞ք, կասե՞ք, որ ես ամեն ինչ նախօրոք հայտնել եմ ձեզ և կպաշտպանե՞ք ինձ ձեր ամբողջ կարողությամբ։
― Կպաշտպանեմ ձեզ, իհարկե, կպաշտպանեմ։ Ոչ ոք ձեր մազին չի դիպչի, ― ասաց նա, և ես տեսա, թե ինչպես այդ պահին նրա ռունգերը լայնացան, աչքերը փայլեցին։
― Եթե ես հեռացած լինեմ, նշանակում է այստեղ չեմ լինի, ― ասացի ես, ― և չեմ կարողանա ապացուցել, որ այս սրիկաները ձեր հորեղբայրները չեն, չեմ կարող ապացուցել, եթե նույնիսկ այստեղ լինեմ։ Կարող եմ երդվել, որ դրանք խարդախ և թափառաշրջիկ մարդիկ են, ուրիշ ոչինչ։ Իհարկե, դա էլ մի բան արժե։ Բայց կան մարդիկ, որ կարող են այդ բանն ինձնից լավ ապացուցել, և դրանք այնպիսի մարդիկ են, որոնց վկայությունն այնպես շուտ կասկածի տակ չի առնվի, ինչպես իմը։ Կասեմ, թե ինչպես գտնել նրանց։ Տվեք ինձ մի մատիտ և թուղթ։ Ահա․ «Արքայական ընձուղտ, Բրիքսվիլ»։ Պահեցեք այդ թուղթը, չկորցնեք։ Երբ դատարանը կուզենա այս երկուսի մասին որոշ բան հայտնաբերել, թող լուր ուղարկի Բրիքսվիլ և ասի, որ ձերբակալել են այն մարդկանց, որոնք խաղացել են «Արքայական ընձուղտը», և խնդրի մի քանի վկա ուղարկել։ Այդ դեպքում ամբողջ քաղաքը, միսս Մերի, մեկ ակնթարթում կթափվի այստեղ։ Նրանք կգան սոսկալի կատաղած։
Իմ խելքով, այժմ ամեն ինչ ճիշտ էինք որոշել։ Ուստի ասացի․
― Թողեք աճուրդը շարունակվի և դրա համար մի՛ անհանգստացեք։ Ոչ ոք պարտավոր չէ գնած բանի համար վճարել, մինչև աճուրդից մեկ օր չանցնի, նկատի ունենալով հայտարարության կարճատևությունը։ Այդ խաբեբաներն էլ այստեղից չեն հեռանա, մինչև դրամը չստանան։ Իսկ մենք գործն այնպես ենք կարգադրել, որ այդ վաճառքը օրինական համարվել չի կարող։ Նրանք դրամը չեն ստանա։ Կստացվի այնպես, ինչպես նեգրերի հետ էր․ վաճառքն օրինական չէ, և նեգրերը շուտով ետ կգան։ Նրանք չեն կարող նեգրերի դիմաց վճար ստանալ։ Նրանք ամենադժվար կացության մեջ են ընկել, միսս Մերի։
― Լավ, հիմա ես կիջնեմ ներքև նախաճաշելու և ապա ուղիղ կմեկնեմ միստր Լոթրոփի տունը։
― Ոչ, այդ ճիշտ չի լինի, միսս Մերի Ջեյն, ― ասացի ես, ― դա ճիշտ չէ։ Նախաճաշից առաջ գնացեք։
― Ինչո՞ւ։
― Ձեր կարծիքով ես ի՞նչ նկատի ունեի, երբ խորհուրդ տվեցի գնալ, միսս Մերի։
― Երբեք այդ մասին չեմ մտածել, ոչ էլ մտածում եմ։ Չգիտեմ։ Ասացեք, ինչո՞ւ։
― Գնալու պատճառն այն է, որ դուք այս խաբեբաների նման աներես չեք։ Ես չգիտեմ այնպիսի մի գիրք, որ ձեր դեմքի չափ պարզ լինի։ Մեկնումեկը ձեր մտածածը կկարդա ձեր դեմքին, ինչպես խոշոր տառերով տպված մի գիրք։ Ի՞նչ եք կարծում, կարո՞ղ եք գնալ, հանգիստ կանգնել ձեր «հորեղբայրների» առջև, երբ նրանք կգան, բարի լույս կմաղթեն ու կհամբուրեն ձեզ, և երբեք չեք․․․
― Հասկանալի է, հասկանալի, բավական է։ Այո, նախաճաշից առաջ պետք է գնալ, ուրախությամբ։ Քույրերիս թողնե՞մ նրանց մոտ։
― Այո․ նրանց մասին մի՛ մտածեք։ Նրանք դեռ որոշ ժամանակ պետք է համբերեն։ Եթե բոլորդ գնաք, նրանք կարող են կասկածել։ Չեմ ուզում, որ դուք տեսնեք նրանց, ոչ էլ ձեր քույրերին, ոչ էլ այս ավանում որևէ մեկին, որովհետև եթե այստեղի մի հարևան հարցնի, թե ձեր «հորեղբայրների» առողջությունն այս առավոտ ինչպես է, ձեր դեմքը որոշ բան կմատնի։ Ո՛չ, միսս Մերի Ջեյն, դուք անմիջապես գնացեք։ Ես ամեն ինչ այստեղ ձեր քույրերի հետ կկարգավորեմ։ Միսս Սյուզաննային կասեմ, որ ձեր սերն ու հարգանքը հայտնի նրանց և ասի, որ դուք մի քանի ժամով գնացել եք մի փոքր հանգստանալու, թարմանալու կամ մի բարեկամի տեսնելու և կվերադառնաք երեկոյան կամ վաղ առավոտյան։
― Գնալ բարեկամի տեսնելը շատ լավ է, բայց չեմ ուզում իմ սերն ու հարգանքը հայտնել նրանց։
― Լավ, թող այդպես լինի։
― Բայց քրոջն այդպես ասելը վատ չէր․ դրանից վնաս չէր գա։ Դա մի փոքրիկ բան էր, առանց նեղության։ Եվ հենց փոքրիկ բաներն են, որ ամենից ավելի են մարդկանց ճանապարհը հարթում։ Մերի Ջեյնը դրանով հանգիստ կլիներ, և ասելն էլ ոչ մի նեղություն չէր պատճառի։ Ապա ասացի․
― Եվս մի բան, դրամի տոպրակը։
― Է՛հ, դա նրանց ձեռքում է, որքա՜ն տխմար էի, որ հանձնեցի նրանց։
― Ո՛չ, դուք սխալվում եք։ Տոպրակը նրանց մոտ չէ։
― Ինչպե՞ս, ո՞վ է վերցրել։
― Լավ կլիներ, որ իմանայի ում մոտ է, բայց չգիտեմ։ Ինձ մոտ էր, որովհետև ես այն գողացա․ գողացա, որպեսզի ձեզ հանձնեմ։ Գիտեմ, թե որտեղ թաքցրի, բայց վախենում եմ, թե այնտեղ չէ։ Անչափ տխուր եմ դրա համար, միսս Մերի Ջեյն։ Ինձ համար ավելի ցավալի բան չէր կարող լինել։ Բայց ես ինչ կարողացել եմ, արել եմ, ազնիվ խոսք։ Քիչ էր մնում, որ բռնվեի և ստիպված եղա թաքցնել առաջին հանդիպած տեղում, միայն թե այնքան էլ հարմար տեղ չէր։
― Օ՜հ, բավական է մեղադրեք ինքներդ ձեզ, դա շատ վատ բան է, ես թույլ չեմ տա։ Ի՞նչ կարող էիք անել․ դա ձեր հանցանքը չէ։ Որտե՞ղ թաքցրիք։
Ես չէի ուզում նորոգել նրա վիշտը, չէի կարող բերան բաց անել ասելու այն, ինչ ստիպելու էր նրան տեսնելու դիակը դագաղում՝ դրամի տոպրակը փորին դրած։ Մի րոպե լռելուց հետ ասացի․
― Չեմ ուզում ասել, թե որտեղ դրեցի, միսս Մերի Ջեյն, եթե թույլ կտաք։ Բայց կգրեմ մի կտոր թղթի վրա, և դուք կարող եք կարդալ ճանապարհին, երբ կգնաք միստր Լոթրոփի մոտ, իհարկե, եթե ուզում եք։ Այդպես հնարավո՞ր է։
― Այո, կարելի է։
Ես գրեցի․ «Դրել եմ դագաղի մեջ։ Պարկը դագաղի մեջ էր, երբ դուք գիշերն լաց էիք լինում դիակի վրա։ Ես դռան հետևում էի և անչափ ցավում էի ձեզ համար, միսս Մերի Ջեյն»։
Աչքերս թրջվեցին, երբ հիշեցի նրա լացը՝ ուշ գիշերին, մենակ, դագաղի մոտ նստած։ Իսկ այդ սատանաները նույն հարկի տակ հանգիստ քնած էին և պատրաստվում էին նրան կողոպտել։ Երբ ծալեցի թուղթը և տվեցի, տեսա, որ աչքերը լցվում են արցունքի կաթիլներով։ Նա թոթվեց իմ ձեռքն ու ասաց․
― Ցտեսություն։ Ամեն ինչ կանեմ այնպես, ինչպես ասել եք։ Եթե ձեզ այլևս չտեսնեմ, երբեք չեմ մոռանա, միշտ կմտածեմ ձեր մասին և կաղոթեմ ձեզ համար։
― Եվ գնաց։
Աղոթե՞լ ինձ համար։ Կարծում եմ, եթե նա ինձ ճանաչեր, այնպիսի մի բան կվերցներ գլխովս տալու համար, ինչքան ուժը պատեր։ Բայց միևնույն է, նա կաղոթեր ինձ համար։ Նա այնպիսի աննկուն ոգի ուներ, որ կարող էր աղոթել Հուդայի համար, եթե նման միտք ունենար։ Մերին նահանջել չգիտեր։ Ինչ ուզում եք ասեք, բայց, իմ կարծիքով, նա իր մեջ ավելի շատ քաջություն, համարձակություն ուներ, քան իմ տեսած աղջիկներից որևէ մեկը։ Իմ կարծիքով, նա ոտքից գլուխ քաջություն էր։ Գուցե ասածս շողոքորթություն թվա, բայց դա այդպես չէ։ Իսկ եթե խոսքը գեղեցկության ու բարության վերաբերի, նա բոլորից բարձր կլինի։ Այն օրից Մերիին այլևս չեմ տեսել, բայց նրա մասին մտածել եմ, շատ ու շատ անգամ, միլիոն անգամ, հիշել նրա խոսքերը, թե կաղոթի ինձ համար։ Եվ եթե երբևէ մտածեի, թե իմ աղոթքը նրան որևէ չափով օգուտ կտա, անիծվեմ, եթե չաղոթեի։
Մերի Ջեյնը երևի բակի դռնից էր գնացել, որովհետև ոչ ոք չէր տեսել նրան։ Երբ տեսա Սյուզաննային և Նապաստակաշուրթին, հարցրի․
― Ի՞նչ է այն մարդու անունը, որին դուք երբեմն տեսակցության եք գնում․ ապրում է գետի մյուս կողմում։
Նրանք ասացին․
― Ծանոթները շատ են, բայց գլխավորապես Փրոքթորների մոտ ենք գնում։
― Այո, հենց այդ է, ― ասացի ես, ― մոռացել էի։ Լավ, միսս Մերի Ջեյնն ասաց ինձ, որ հայտնեմ ձեզ, թե ինքը շտապ գնում է այնտեղ․ նրանցից մեկը հիվանդ է։
― Ո՞ր մեկը։
― Չգիտեմ, մոռացա անունը, բայց կարծում եմ դա․․․
― Աստվա՜ծ իմ, դեռ անցյալ շաբաթ նա շատ լավ էր։ Շա՞տ վատ է։
― Վա՞տ։ Միսս Մերի Ջեյնն ասում էր, որ ամբողջ գիշեր նստած են եղել նրա կողքին։ Կարծել են, թե հազիվ գիշերը կլուսացնի։
― Մի տե՛ս, է՜։ Իսկ ի՞նչ է պատահել։
Ես չէի կարող իսկույն որևէ հարմար հիվանդություն հնարել, ուստի ասացի․
― Խոզուկով։
― Խոզուկով քո տատիկն է հիվանդ։ Խոզուկով հիվանդի կողքին ամբողջ գիշերը չեն նստի։
― Չե՞ն նստի, ասում եք։ Այդ տեսակի խոզուկի դեպքում նստում են։ Այս խոզուկները տարբեր են։ Միսս Մերի Ջեյնն ասում էր, որ դա նոր տեսակի է։
― Ինչո՞վ է նոր։
― Այլ բարդություններ է տալիս։
― Ի՞նչ այլ բարդություններ։
― Քութեշ, կապույտ հազ, կարմիր քամի, թոքախտ, դեղնախտ, ուղեղի բորբոքում և չգիտեմ էլ ինչ։
― Աստվա՜ծ իմ։ Եվ նրանք դա անվանում են խոզուկ։
― Միսս Մերի Ջեյնն այդպես ասաց։
― Իսկ ինչո՞ւ են անվանում խոզուկ։
― Որովհետև խոզուկը հենց այդ է։ Դրանից է սկսվում։
― Անիմաստ բան ես ասում։ Մեկը կարող է սկզբում ոտքի մատը կոճղի դիպցնել, այնուհետև թույն ընդունել, ջրհորն ընկնել, վիզը ջարդել ու դեղը դուրս թափել, և եթե մի ուրիշը հարցնի, թե ինչից մեռավ այդ մարդը, մի տխմար պիտի ասի, թե մատը կոճղին դիպցրեց։ Դրանում իմաստ կա՞։ Այստեղ էլ իմաստ չկա։ Վարակիչ է դա։
― Վարակի՞չ է։ Ի՜նչ եք ասում։ Նման է տափանի։ Մութ ժամանակը մոտենում էր, դիպչում մեր մատին, հետո էլ՝ մյուս մատներին, այնպես չէ՞։ Եվ չեք պրծնի մատից, մինչև ամբողջ տափանը ձեզ հետ քաշեք֊տանեք։ Դե՛հ, խոզուկը, կարելի է ասել, տափանից ավելի վատ է․ մի անգամ որ բռնվեցիք, ազատվել չկա։
― Սարսափելի է, ― ասաց Նապաստակաշուրթը, ― գնամ հորեղբայր Հարվիի մոտ և․․․
― Իհարկե, ― ասացի ես, ― ձեր տեղը լինեի, ոչ մի րոպե չէի կորցնի։
― Իսկ ինչո՞ւ։
― Մի րոպե լսեցեք և հուսով եմ, որ կհասկանաք։ Ձեր հորեղբայրները պարտավոր են հնարավորին չափ շուտ վերադառնալ Անգլիա։ Բայց ի՞նչ եք կարծում, նրանք այնքան ստոր կլինե՞ն, որ իրենք մեկնեն, իսկ ձեզ թողնեն, որ ամբողջ ճանապարհը մենակ գնաք։ Հասկանալի է, որ կսպասեն ձեզ։ Բացի այդ, ձեր հորեղբայր Հարվին քարոզիչ է, այնպես չէ՞։ Է՛հ, արդյոք քարոզիչը կխաբի՞ շոգենավի գործավարին, կխաբի՞, որպեսզի նրանք թույլ տան միսս Մերի Ջեյնին նավ բարձրանալ։ Իհարկե, դուք գիտեք, որ չի խաբի։ Ուրեմն ի՞նչ կանի։ Պարզ է, որ կասի․ «Շատ ցավալի է, բայց եկեղեցական գործերը պետք է հնարավորության չափ յոլա գնան առանց ինձ, քանի որ եղբորս դուստրը վարակվել է բազմակի, ահավոր հիվանդությամբ՝ խոզուկով։ Ուստի իմ հարկադրյալ պարտականությունն է նստել այստեղ և սպասել երեք ամիս, որպեսզի պարզվի, նա վարակվե՞լ է, թե՞ ոչ»։ Եթե գտնում եք, որ պետք է ձեր հորեղբայր Հարվիին հայտնել, ապա ոչ մի բանի ուշադրություն մի դարձրեք։
― Ա՛յ քեզ բան։ Ուրեմն՝ մենք այստեղ ենք մնալու և գժի նման շրջելու ենք այս ու այն կողմ, երբ բոլորս կարող էինք շատ լավ ժամանակ անցկացնել Անգլիայում, և սպասելու ենք, որպեսզի պարզենք, թե Մերի Ջեյնը վարակվե՞լ է։ Ի՜նչ դատարկ բաներ ես ասում։
― Լավ, համենայն դեպս գուցե հարևաններից մի քանիսին ասեք։
― Չէ՜ մի։ Դու բնածին ապուշությամբ բոլորին կհաղթես։ Մի՞թ չես հասկանում, որ նրանք իսկույն ամեն տեղ կտարածեն լուրը։ Մնում է միայն մի բան․ ոչ ոքի ոչինչ չասել։
― Լավ, գուցե դուք իրավացի եք։ Այո, կարծում եմ, որ իրավացի եք։
― Բայց թվում է, մենք պարտավոր ենք որևէ կերպ հորեղբայր Հարվիին ասել, որ նա կարճ ժամանակով տեղ է գնացել, որպեսզի հորեղբայրը չանհանգստանա։
― Այո, միսս Մերի Ջեյնն ուզում էր, որ հայտնեք։ Գնալիս ասաց․ «Ասացեք, որ հորեղբայրներ Հարվիին և Վիլյամին հաղորդեն իմ սերն ու համբույրները և ասեն, որ ես շտապ գնում եմ գետի մյուս կողմը տեսնելու միստր․․․ միստր․․․», ի՞նչ էր այդ հարուստ ընտանիքի ազգանունը, մոռացա։ Ձեր հորեղբայր Պիտերը սովորաբար շատ է հարգելիս եղել նրանց, այն ընտանիքը, որը․․․
― Երևի Ափթորիների մասին է խոսքը, չէ՞։
― Այո, այո, այդ էր․․․ Այնպիսի ազգանուններ ունեն, որ մարդ չի կարողանում հիշել։ Այո, այդ հայտնեք հորեղբայրներին, թե շտապ գնացել է Ափթորիների մոտ։ Խնդրելու է, որ անպայման գան աճուրդի և տունը գնեն․ հորեղբայր Պիտերն ավելի շուտ կուզենար նրա՛նք գնեին, քան մեկ ուրիշը։ Եվ նա նրանցից պոկ չի գա, մինչև խոսք չտան, թե կգան։ Այնուհետև, եթե շատ հոգնած չլինի, իսկույն կվերադառնա։ Իսկ եթե հոգնի, կվերադառնա ամենաուշը հաջորդ առավոտյան։ Միսս Մերի Ջեյնն ասաց, որ Փրոքթորների մասին ոչինչ չասեք, միայն Ափթորիների մասին ասեք, որը միանգամայն ճիշտ կլինի, որովհետև նրանց մոտ էլ կգնա՝ տունը գնելու կապակցությամբ։ Ես այդ գիտեմ․ ինձ ասել է։
― Շատ լավ, ― ասացին նրանք և վազեցին հորեղբայրների մոտ՝ նրանց հաղորդելու միսս Մերի Ջեյնի սերն ու համբույրները, ինչպես նաև մյուս մանրամասնությունները։
Այժմ ամեն ինչ լավ էր։ Աղջիկները ոչինչ չէին ասի, որովհետև ուզում էին Անգլիա գնալ։ Թագավորը և դուքսը նույնպես ուրախ էին նրա բացակայության համար։ Ավելի լավ էր, որ նա աճուրդի գործով զբաղվեր, քան թե մնար տանը, դոկտոր Ռոբինսոնի աչքի առաջ։ Ես ինձ շատ լավ էի զգում։ Իմ կարծիքով, դերս բավական ճարպկորեն կատարեցի։ Հազիվ թե Թոմ Սոյերը դրանից ավելի հարմար ելք գտներ։ Իհարկե, նա գործն ավելի կբարդացներ, բայց ես չէի կարող այդքան հմտություն ցուցաբերել։ Դե, այդ բանում վարժված չէի։
Աճուրդի գործը նրանք սկսեցին ավանի հրապարակում, իրիկնադեմին, և դա տևեց շատ երկար։ Ծերուկը պտտվում էր հայտարարողի շուրջը և երբեմն Աստվածաշնչից կեղծ բարեպաշտական խոսքեր մեջ բերում, իսկ դուքսը՝ «գո՛ւ֊գո՛ւ» էր անում որպես հարգանքի արտահայտություն և մարդկանց սիրաշահում։
Շուտով աճուրդը վերջացավ, ամեն ինչ վաճառվեց, ամեն ինչ, բացի գերեզմանոցի փոքրիկ տեղամասից։ Նրանք աշխատեցին այդ էլ վաճառել։ Ես երբեք չեմ տեսել այնպիսի մի ընձուղտ, ինչպիսին թագավորն էր, որն ուզում էր ամեն ինչ կուլ տալ։ Մինչ նրանք զբաղված էին այս գործով, ափին մոտեցավ մի շոգենավ և երկու րոպեում գետափից գոռոցով, կանչով, ծիծաղով դեպի ավանն էր վազում ամբոխը։
― Ահա ձեր հակառակորդները, ահա Պիտեր Վիլքսի ժառանգների մի նոր զույգ։ Վճարեցեք դրամը, վճռեցեք, այս զույգերից ո՞ր մեկն է ավելի դուր գալիս ձեզ։
