Changes
/* Գլուխ հինգերորդ */
― Ի՞նչ։ Իհարկե, այո՛, այո՛։ Հայտնեք, որպեսզի օգնության գնա Երկրորդին Խառնարանային լճում։ Հայտնեցեք, որ Ծարավի ծովում որոնումները դադարեցված են։
==Գլուխ վեցերորդ==
Որոնումները դադարեցնելու մասին լուրը «Լագրանժ֊2» հասավ այն ժամանակ, երբ Թոմ Լոուսոնը անքնությունից ուռած աչքերով արդեն ավարտում էր հարյուր միլիմետրանոց հեռադիտակի համար նոր հարմարանքի մոնտաժը։ Այդքան ջանք թափեց, շտապեց՝ ու ստացվում է, իզուր տեղը․․․ Ծարավի ծովում «Սելենը» չկա, նա մի այնպիսի տեղ է, ուր երբեք չես գտնի նրան, Խառնարանային լիճը գոտևորող պատնեշի ետևում, և այն էլ հազարավոր տոննա գլաժայռերի տակ։
Թոմը այնքան զայրացած էր, որ առաջին ակնթարթում նույնիսկ չխղճաց ուղևորներին։ Դուրս է գալիս, որ ապարդյուն էին ծախսված ժամանակն ու աշխատանքը։ Կորան բոլոր բնակելի աշխարհների հեռուստատեսային էկրանների վրա՝ «Երիտասարդ աստղագետը հայտնաբերում է կորած զբոսաշրջիկներին» խորագրի տակ հաղորդումներում փայլատակելու հույսերը․․․ Խորտակվեցին փառքի իղձերը։ Եվ ամբողջ երեսուն վայրկյան Թոմ Լոուսոնը իրեն հանգստացնում էր հայհոյանքների տարափով, որոնք զարմանք կպատճառեին նրա պաշտոնակիցներին, եթե վերջիններս լսեին նրան։ Ու դեռևս զայրույթից բորբոքված, նա սկսեց քանդել֊հանել այն դետալները, որոնք թախանձել, փոխ առնել, նույնիսկ սեփականացրել էր արբանյակի մյուս լաբորատորիաներից։
Թոմը չէր տարակուսում, որ իր սարքը կարող էր լուծել խնդիրը։ Տեսական մասը տեղը֊տեղին է, պոչ չես կարող կպցնել։ Ավելին, այն հիմնված է գրեթե հարյուրամյա փորձառության վրա։ Ինֆրակարմիր տեղարկումը հայտնի էր արդեն երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ քողարկված ձեռնարկությունները հայտնաբերում էին նրանց ագրեգատների արձակած ջերմությամբ։
«Սելենը» Ծարավի ծովում չի թողել տեսանելի անվահետքեր, սակայն ինֆրակարմիր հետք պետք է լինի։ Նավի պտուտակները մեկ ֆունտ խորությունից հանել են համեմատաբար տաք փոշին ու այն շաղ տվել շատ ավելի սառը մակերեսի վրա։ Այն «աչքը», որ ի վիճակի էր տեսնել ջերմային ճառագայթները, «Սելենի» անցնելուց մի քանի ժամ հետո նույնպես կարող էր հայտնաբերել նրա թողած շավիղը։ Թոմի հաշվումներով, նա իր ինֆրակարմիր փնտրումները կհասցներ ավարտել մինչև արևի դուրս գալը, որը կջնջեր լուսնային սառնաշունչ գիշերում եղած ջերմային հետքի ամեն մի նշույլ։
Իսկ այժմ, իհարկե, իմաստ չունի որևէ բան ձեռնարկել։
Բարեբախտաբար, «Սելենի» վրա չէին կասկածում, թե Ծարավի ծովի շրջանում որոնումները դադարեցված են և փոշեսահնակները գնացել են Խառնարանային լիճ։ Բարեբախտություն էր նաև, որ ուղևորներից ոչ ոք չիմացավ դոկտոր Մըքենզիի երկյուղի մասին։
Թղթի կտորի վրա ֆիզիկոսը գծեց ջերմաստիճանի բարձրացման ենթադրյալ կորագիծը։ Յուրաքանչյուր ժամը մեկ նա գրաֆիկի վրա էր անցկացնում միջնորմից կախված ջերմաչափի ցուցմունքները։ Ավա՜ղ, նրանք ճիշտ և ճիշտ համընկնում էին կանխագուշակման հետ։ Եվս տասներկու ժամ՝ ու ջերմաստիճանը Ֆարենհայտի հարյուր տասը աստիճանից կանցի, երևան կգան ջերմահրության առաջին զոհերը։ Եվ ստացվում է, որ նրանց մնում է ընդամենը մեկ օրվա կյանք։ Այնպես որ, ուղևորների տրամադրությունը բարձր պահելու համար նավապետ Հանստենի թափած ջանքերը անհեթեթ էին թվում։ Հաջողություն կունենա նա, թե ոչ՝ վաղը չէ մյուս օրը արդեն նշանակություն չի ունենա։
Եվ, այնուամենայնիվ, արդյո՞ք դա այդպե՞ս է։ Ասենք նրանք ունեն երկու ընտրություն․ մեռնել կամ որպես մարդ, կամ որպես գազան՝ առաջինը, անշուշտ, գերադասելի է։ Նույնիսկ, եթե երբեք չգտնեն «Սելենը» ու ոչ ոք չիմանա, թե ինչպես են դիմավորել նրա կալանավորները իրենց մահը։ Սա տրամաբանությունից ու դատողությունից վեր է։ Սակայն նույնը կարելի է ասել գրեթե ամեն ինչի մասին, որ որոշում է մարդու կյանքն ու մահը։
Կոմոդոր Հանստենը հիանալի էր հասկանում այդ բանը, երբ ծրագիր էր կազմում մնացած ժամերի համար։ Կան մարդիկ, որ ծնված են ղեկավարելու համար․ նա դրանց թվին էր պատկանում։ Այն դատարկությունը, որի մեջ ընկել էր նա պաշտոնաթող լինելով, հանկարծ լցվել էր։ «Կենտավր» դրոշակակիր տիեզերանավի մենախցիկը թողնելուց ի վեր, առաջին անգամ նա լիարժեք կյանքով էր ապրում։
Քանի դեռ մարդիկ զբաղված են որևէ բանով, կարելի է հանգիստ լինել նրանց բարոյավիճակի համար։ Կարևոր չէ, թե ինչով կզբաղվեն նրանք, միայն թե դա նրանց հետաքրքիր ու կարևոր թվա։ Տիեզերական ադմինիստրացիայի հաշվետարը, պաշտոնաթող ինժեներն ու նյույորքցի երկու ծառայողները արդեն խորասուզվել էին պոկերի մեջ։ Իսկույն երևում է, որ թունդ թղթամոլներ են․ նրանք գլխացավանք չեն պատճառի, նույնիսկ դժվար է նրանց պոկել խաղաթղթերից։
Մնացած բոլորը նույնպես խումբ֊խումբ շատ սիրալիր զրուցում էին։ Զվարճությունների հանձնաժողովը նիստը շարունակում էր։ Պրոֆեսոր Ջայավարդենը ինչ֊որ նշումներ էր անում, միսիս Շաստերը, չնայած ամուսնու զսպումներին, հիշողություններ էր պատմում բուռլեսկից։<ref>Սեթևեթ կոմիկ պատկերում բեմի վրա՝ բովանդակության և լեզվի կոնտրաստով։</ref> Եվ միայն միսս Մոռլին էր մեկուսի պահում իրեն։ Մանր ձեռագրով նա առանց շտապելու լրացնում էր նշատետրի մնացած թերթիկները։ Ըստ երևույթին, օրագիր էր պահում, ինչպես վայել էր իսկական լրագրողին։
Եթե միայն միսս Մոռլիի օրագիրը կիսատ չմնա․․․ Կարծես, նա չի հասցնելու լրացնել նույնիսկ այդ մի քանի էջերը։ Նույնիսկ, եթե հասցնի էլ՝ հազիվ թե որևէ մեկը կարդա այն։
Կոմոդորը նայեց ժամացույցին և զարմացավ, շատ ժամանակ էր անցել։ Այս ժամին նա հույս ուներ լինել արդեն Լուսնի հակառակ կողմում, Կլավիում։ Մի թեթև ճաշ «Հիլտոնի» լուսնային մասնաճյուղում, այնուհետև էքսկուրսիա դեպի․․․ Բայց ի՞նչ իմաստ ունի խորհել ապագայի մասին, որը չի լինելու։ Նրան շատ ավելի հուզում էր սրընթացիկ ներկան։
Թերևս ավելի լավ կլինի մի փոքր քնել, քանի դեռ տոթը անտանելի չի դարձել։ «Սելենի» կոնստրուկտորները չեն նախատեսել, որ նա կարող է դառնալ ննջարան (կամ գերեզման), բայց ինչ արած։ Ըստ երևույթին, պետք է մի քիչ ուղեղներս շարժենք, որոշ իրեր տեղափոխենք, թեկուզ դրանից տուժի «Լուսնաշրջիկի» գույքը։ Հանստենից քսան րոպե պահանջվեց այդ ամենի մասին խորհելու համար, ապա նա խորհրդակցեց նավապետ Հարրիսի հետ ու դիմեց մյուսներին։
― Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք, այսօր մենք բոլորս տանջվեցինք, և ես կարծում եմ, դեմ չեք լինի, որպեսզի մի քիչ քնենք։ Ճիշտ է, որոշ դժվարություններ են ծագում, բայց ես արդեն փորձել եմ և համոզվել, որ ցանկության դեպքում կարելի է հանել նստարանների միջև եղած արմնկակալները։ Իհարկե, դա չի կարելի անել, բայց հազիվ թե «Լուսնաշրջիկը» հայց հարուցի մեր դեմ։ Տասը հոգի կարող են պառկել բազմոցների վրա, մնացածներին առաջարկում եմ տեղավորվել հատակին։ Մի հանգամանք ևս․ հավանաբար, դուք նկատել եք, որ խցիկում գնալով ջերմությունն ավելանում է։ Ջերմաստիճանը դեռ մի որոշ ժամանակ կբարձրանա։ Այդ պատճառով էլ ես խորհուրդ եմ տալիս հանել ավելորդ հագուստները, այժմ հարմարությունը փափկանկատությունից շատ ավելի կարևոր է։
(Մտովի նա ավելացրեց, որ է՛լ ավելի կարևոր է կենդանի մնալը․․․ բայց մենք դեռ մի քանի ժամ ունենք):
― Մենք կհանգցնենք ներքին լուսավորությունը, ― շարունակեց Հանստենը, ― իսկ որպեսզի մթության մեջ չմնանք, կմիացնենք ոչ ուժեղ վթարային լույսը։ Մի հոգի կհերթապահի նավապետի բազկաթոռին։ Նավապետ Հարրիսը արդեն կազմել է հերթապահության գրաֆիկը․ հերթապահը կփոխվի երկու ժամը մեկ։ Հարցեր կամ դիտողություններ կա՞ն։
Ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը, ու կոմոդորը թեթևացած շունչ քաշեց։ Նա վախենում էր, որ մեկնումեկը կհետաքրքրվի, թե ինչու է ջերմաստիճանը բարձրանում։ Ի՞նչ պատասխան պետք է տար ինքը։ Բոլոր իր ընդունակություններով հանդերձ, Հանստենը ստել չգիտեր, ու նա ցանկանում էր, որպեսզի ուղևորները հանգիստ քնեն, որքան դա ընդհանրապես հնարավոր է նման իրավիճակում։ Եթե հրաշք չպատհի, այդ քունը կարող է հավերժ լինել․․․
Միսս Ուիլքինզը, արդեն առանց առաջվա պրոֆեսիոնալ անբռնազբոսիկության, ըմպելիք բաժանեց ցանկացողներին։ Ուղևորներից շատերը հանեցին վերնազգեստները, ավելի ամաչկոտները սպասեցին մինչև կհանգչեր հիմնական լուսավորությունը։ Աղոտ կարմիր լույսի տակ «Սելենի» խուցը ֆանտաստիկ տեսք ուներ։ Ո՞վ կարող էր պատկերացնել այս ամենը մի քանի ժամ առաջ, երբ փոշեգնացը հեռանում էր Պորտ֊Ռորիսից․․․ Քսաներկու հոգի, գրեթե բոլորը միայն մի սպիտակեղենով, պառկած էին նստարաններին ու հատակին։ Մի քանի բախտավորներն արդեն խռմփացնում էին, մյուսները անհանգիստ շուռ ու մուռ էին գալիս տեղներում։
Պաթ Հարրիսը տեղավորվել էր ամենավերջում, նույնիսկ ոչ թե խցիկում, այլ օդասահանքի նեղ անկյունում։ Այստեղից հարմար էր դիտելը։ Բաց դռնից նա տեսնում էր ամբողջ խցիկը՝ սկսած նավաքթից, կարող էր հետամուտ լինել յուրաքանչյուր ուղևորի։
Պաթը խնամքով ծալեց համազգեստը, նրանից բարձ պատրաստեց ու պառկեց չոր հատակին։ Մինչև հերթափոխը վեցը ժամ կա, լավ կլիներ քնել։
Քնել․․․ Անցնում են նրա կյանքի վերջին ժամերը, ― և այնուամենայնիվ ուրիշ ոչինչ չի մնում։ Հետաքրքիր է, ամո՞ւր են քնում մահվան դատապարտվածները մահապատժի գիշերը։
Նա այնքան հոգնած էր, որ նույնիսկ այդ միտքը նրան երկար չզբաղեցրեց։ Վերջին բանը, որ նկատեց Պաթը ինքնամոռացության մեջ ընկնելով, այն էր, թե ինչպես դոկտոր Մըքենզին վերցրեց ջերմաստիճանի հերթական ցուցմունքը և խնամքով անցկացրեց իր գրաֆիկի վրա։ Ճիշտ և ճիշտ, ինչպես աստղագուշակը բախտացույց կազմելիս․․․
«Սելենից» տասնհինգ մետր վերև (որը տեղի ձգողության պայմաններում կարելի է հաղթահարել մի ցատկով) արդեն առավոտ էր։ Լուսնի վրա աղջամուղջ չի լինում, բայց երկինքը վաղուց արշալույս էր խոստանում։ Արևածագից դեռ շատ առաջ վեր էր հառնել զոդիակի լույսի պայծառափայլ բուրգը, որն այնքան հազվադեպ տեսանելի է Երկրի վրա։ Նա բարձրանում էր շատ դանդաղ՝ և որքան մոտենում էր արևածագը, այնքան ավելանում էր փայլը։ Ահա բուրգը հալվեց պսակի ծիածանափայլի մեջ, ու հորիզոնը բոցավառվեց միլիոն անգամ պայծառ լույսով։ Երկշաբաթյա խավարը վերջ գտավ, լուսատուն վերադարձավ։ Սեփական առանցքի շուրջը Լուսնի դանդաղ պտտվելու պատճառով, կանցնի ավելի քան մեկ ժամ, մինչև նա բոլորովին կծագի, բայց օրն արդեն սկսվել է։
Ծարավի ծովի վրայով՝ ասես կուրացնող լույսից նեղված, գլորվում էր սև խավարը։ Եվ, ահա, արդեն ծովի ողջ հարթությունը լուսավորվում է գրեթե հորիզոնական ճառագայթներով։ Մակերևույթի վրա եղած ամենաանշան թումբն իսկ իրեն անմիջապես կմատներ իր արձակած մի քանի հարյուր մետրանոց ստվերով։
Կմատներ՝ բայց ո՞ւմ։ «Փոշեսահնակ֊1֊ը» ու «Փոշեսահնակ֊2֊ը» ապարդյուն որոնումներ էին կատարում Խառնարանային լճում, աղետի գոտուց մեկ ու կես տասնյակ կիլոմետր հեռավորության վրա։ Նրանք շրջապատված էին խավարով․ կանցնի ևս երկու օր, մինչ արևը կբարձրանա խառնարանը գոտևորող լեռնեից վեր, իսկ առայժմ, արևածագը լուսավորում է սոսկ գագաթները։ Ժամ առ առ ժամ լույսի ուրվագծված զոլը լանջերով ավելի ու ավելի ցած կիջնի՝ տեղ֊տեղ քայլող մարդուց արագ, և վերջապես ճառագայթները կդիպչեն խառնարանի հատակին։
Այժմ լճի վրա թափառում էր մարդու ստեղծած լույսը։ Պայծառ բռնկումները մթությունից կորզում էին ծանր լեռնաբեկորները․ փրկարարները լուսանկարում էին քարակույտերը, որոնք անաղմուկ գլորվել էին ցած, երբ Լուսինը ցնցվել էր քնի մեջ։ Մեկ ժամից էլ պակաս ժամանակամիջոցում լուսանկարները կլինեն Երկրի վրա, ևս երկու ժամ անց նրանց կտեսնեն բնակելի բոլոր աշխարհներում։
Վատ ռեկլամ է տուրիզմի համար։
Երբ նավապետը արթնացավ, խցիկում բավականին շոգ էր։ Բայց շոգը չէր, որ արթնացրեց նրան հերթափոխը սկսվելուց մի ամբողջ ժամ առաջ։
Թեպետ Պաթը երբեք առիթ չէր ունեցել գիշերելու «Սելենում», նա լավ գիտեր, թե ինչ ձայներ կարելի է լսել ներսում։ Երբ մոտորները կանգնած են, համարյա լիակատար լռություն է տիրում, և օդային պոմպերի շրշյունն ու պաղեցնող հարմարանքի թույլ դզզոցը որսալու համար լսողությունը պետք է լարել։ Այս ամենը նա լսում էր, երբ քնում էր, բայց այժմ այդ ձայներին ավելացել է նորը, անսովորը․․․
Հազիվ լսելի խշշոց, այնքան թույլ, որ Պաթը մի պահ տատանվեց՝ թե արդյո՞ք չի թվում իրեն։ Անհավանական է, որպեսզի նման մի թույլ ազդանշանը նրա ենթագիտակցության մեջ թափանցեր քնի պատնեշի միջով։ Նույնիսկ հիմա, զարթնելով, նավապետը չէր կարողանում որոշել ոչ ձայնի բնույթը, ոչ էլ նրա որտեղից գալը։
Պաթը հանկարծ հասկացավ, թե ինչու է աղմուկը արթնացրել իրեն։ Քունը միանգամից փախավ։ Ոտքի թռնելով, նա ականջը դրեց օդասահանքի խցիկի արտաքին դռանը․ խորհրդավոր ձայնը գալիս էր դրսից։
Դե, իհարկե։ Միանգամայն հստակ լսվում է։ Նավապետի մարմնով սարսուռ անցավ։ Խշշում են փոշեհատիկները, ասես «Սելենի» շուրջը ավազամրրիկ է սկսվել։ Ի՞նչ էր պատահել։ Մի՞թե Ծովը նորից փոթորկում է։ Իսկ եթե այդպես է՝ ո՞ւր կտանի հոսանքը «Սելենը»։ Առայժմ փոշեգնացը կարծես անշարժ է, միայն արտաքին միջավայրն է շարժվում ու հոսում․․․
Շատ զգույշ, որպեսզի չխանգարի քնածներին, Պաթը ոտքի թաթերի վրա մտավ խուցը։ Հերթապահում էր դոկտոր Մըքենզին։ Նավապետի բազկաթոռի վրա կուչ եկած, նա նայում էր դրսից լցված լուսանցույցին։ Երբ Պաթը մոտեցավ, ֆիզիկոսը շրջվեց նրա կողմը և շշնջալով հարցրեց․
― Վատ բա՞ն է պատահել։
― Չգիտեմ․․․ ինքներդ ստուգեցեք։
Հիմա արդեն երկուսով, ականջները դրած դռանը՝ երկար լսում էին առեղծվածային խշշոցը։ Հանկարծ Մըքենզին ասաց․
Դա փոշին է շարժվում, տարակույս չկա։ Սակայն ես գլխի չեմ ընկնում՝ ինչո՞ւ։ Ահա ձեզ ևս մեկ հանելուկ։
― Եվս մի՞։
― Այո։ Ինձ մոլորության մեջ է գցում ջերմաստիճանը։ Այն բարձրանում է, բայց ոչ այնքան արագ, ինչպես ես սպսում էի։
Կարծես ֆիզիկոսը դժգոհ էր, որ իր հաշվումները սխալ էին դուրս եկել, բայց Պաթի համար նրա խոսքերը առաջին բարի լուրն էին աղետից հետո։
― Միայն թե դուք մի վշտացեք, ո՞վ մեզանից չի սխալվել։ Եվ եթե այդ սխալը մեզ մի քանի ավելի օր ընծայի, ես, համենայն դեպս, ձեզ չեմ պարսավի։
― Բայց ես չէի կարող սխալվել։ Ախր, դա տարրական թվաբանություն է։ Մեզ հայտնի է, թե որքան ջերմություն են ճառագայթում քսաներկու մարդիկ, և այդ ջերմությունը մի կողմով պետք է լինի։
― Քնած մարդը քիչ ջերմություն է արձակում, թերևս բանը դրանո՞ւմն է։
― Կարծես ես կարող էի աչքաթող անել նման մի ակներև հանգամանք, ― գրգռված պատասխանեց գիտնականը։ ― Հասկանալի է, որ քիչ, բայց ոչ այդքան։ Չէ, այստեղ մի ուրիշ բան կա։ Պետք է պատճառ լինի, թե ինչու է ջերմաստիճանը ետ ընկնում իմ գրաֆիկից։
― Ետ է ընկնում ավելի լավ, փառք աստծուն, ― ասաց Պաթը։ ― Իսկ ի՞նչ կասեք դուք այդ ձայնի մասին։
Մըքենզին դժվարությամբ իրեն ստիպեց մտածել նոր հանելուկի մասին։
― Փոշին շարժվում է, իսկ մենք ո՛չ։ Ստացվում է, դա տեղական երևույթ է։ Ավելին, մենք այդ բանը նկատեցինք միայն այստեղ, նավախելում։ Գուցե բանը սրանո՞ւմ է։ Նա ձեռքը պարզեց դեպի միջնորմը։ ― Ի՞նչ կա դրա ետևում։
― Շարժիչները, թթվածնի բալոնները, պաղեցնող հարմարանքը․․․
― Պաղեցնող հարմարա՞նքը։ Դե, իհարկե՛։ Նավ նստելիս ես չէ՞ որ տեսա․․․ Այնտեղ ռադիատորի կողե՞րն են անցնում։
― Միանգամայն ճիշտ է։
― Ուրեմն ամեն ինչ հասկանալի է։ Նրանք այնպես են տաքացել, որ փոշին շրջանառում է հեղուկի պես։ Փոխատարական հոսանքը վերև է տանում մեր ջերմության ավելցուկը։ Բացառված չէ, որ ջերմությունը կայունանա։ Հազիվ թե ցրտի, բայց մենք կապրենք։
Կարմիր կիսախավարում նրանք նայեցին միմյանց, հույս ներշնչելով իրենց։ Պաթը հանգիստ ասաց․
― Ես համոզված եմ, որ դուք կռահեցիք։ Կարծեմ, ձախորդությունները վերացան։
Նա նայեց ժամացույցին և արագորեն ինչ֊որ բան հաշվեց մտքում։
― Այժմ ծովի վրա ծագում է արևը։ Ինչ խոսք, խարսխակայանը փոշեսահնակներ է ուղարկել մեզ փնտրելու համար։ Նրանք մոտավորապես գիտեն՝ որտեղ փնտրել։ Գրազ եմ գալիս, որ նրանք մեզ կգտնեն մի քանի ժամ հետո։
― Այդ մասին ասե՞նք կոմոդորին։
― Թող քնի։ Նա ամենից շատ չարչարվեց։ Այդ նորությունը կարելի է և վաղը հայտնել։
Մըքենզին վերադարձավ իր պոստը։ Պաթը փորձեց նորից քնել, բայց ոչինչ չստացվեց։ Բաց աչքերով պառկած՝ նա մտածում էր ճակատագրի զարմանալի շրջադարձերի վրա։ Այն փոշին, որ սկզբում կուլ տվեց նրանց, հետո սպառնում էր խաշել, հանկարծ օգնության էր գալիս նրանց։ Փոխատարական հոսանքը ավելորդ ջերմությունը մակերես է հանում։ Ճիշտ է, դեռևս հայտնի չէ, թե ինչ կստացվի, եթե բարձրացող արևը Ծարավի ծովի վրա թափի իր ճառագայթների ողջ հզորությունը։
Դրսում փոշին առաջվա նման խշխշում էր, ու Պաթը հանկարծ հիշեց ավազի ժամացույցը, որ մի անգամ նա տեսել էր մանկության ժամանակ։ Շուռ ես տալիս անոթը՝ և ավազը նեղ բերանով թափվում է ներքին անոթի մեջ, հաշվելով րոպեներն ու ժամերը։
Քանի դեռ չէին հորինել զսպանակավոր ժամացույցը, մարդկանցից շատերը ժամանակին հետևում էին թափվող ավազահատիկներով։ Բայց մինչ այսօր (նա հավատացած էր դրանում) ոչ ոք դեռ առիթ չի ունեցել փոշու բարձրացող հոսանքով չափելու իր կյանքի տևողությունը։
