Changes
/* Մալախիտե լճակի տեսարանը */
Օստապը նայեց աստղալից երկնքին և գրպանից հանեց մեզ արդեն հայտնի տափակաբերան աքցանը։
==Կանաչ հրվանդանը==
Ինժեներ Բռունսը նստել էր Կանաչ Հրվանդան ամառանոցի քարե պատշգամբում, մեծ արմավենու տակ, որի օսլայած տերևները սուր ու նեղ ստվերներ էին գցում ինժեների սափրված ծոծրակին, սպիտակ վերնաշապկին և գեներալշա Պոպովայի գարնիտուրից գնած հաբսյան աթոռին, որի վրա նստած ինժեները տանջվում էր, ճաշի սպասելով։
Բռունսը խողովակաձև երկարացրեց հաստ ու հյութեղ շրթունքները և չարաճճի ճստլիկի պես ծոր տվեց․
― Մ֊ո՜ւ֊ու֊սիկ։
Ամառանոցը լուռ էր։
Արևադարձային բուսականությունը գուրգուրում էր ինժեներին։ Կակտուսները իրենց ոզնու ձեռնոցներն էին մեկնում նրան։ Վիշապածառերը շառաչում էին իրենց տերևներով։ Բանաններն ու սագոյի արմավենիները ճանճերն էին քշում ինժեների ճաղատից։ Պատշգամբը պարուրած վարդերը թափվում էին նրա սանդալների վրա։
Բայց ամեն ինչ զուր էր։ Բռունսը ճաշել էր ուզում։ Նա ջղայնացած նայում էր սադափե ծովախորշին և ծոր տալով կանչում էր․
― Մու֊ու֊ու֊սիկ։ Մո՜ւ֊ու֊ուսիկ։
Մերձարևադարձային խոնավ օդում ձայնը արագ մարում էր։ Պատասխան չկար։ Բռունսը պատկերացրեց մեծ դարչնագույն սագին թշշացող յուղալի կաշվով և, դիմանալու ուժ չունենալով գոչեց․
― Մո՜ւդիկ։ Սագիկը պատրա՞ստ է։
― Անդրեյ Միխայլովիչ, ― բղավեց կանացի մի ձայն սենյակից։ ― Գլուխս մի տանի։
Շրթունքներին սովորականի պես խողովակի ձև տալով, ինժեներն անմիջապես պատասխանեց․
― Մո՛ւսիկ։ Դու չե՞ս խղճում քո փոքրիկ ամուսնյակին։
― Կորի՛ր, շատակե՛ր, ― պատասխանեցին սենյակից։
Բայց ինժեները չհնազանդվեց։ Նա այն է պատրաստվում էր շարունակելու սագին ուղղված կոչերը, որն արդեն երկու ժամ է ապարդյուն անում էր, բայց անսպասելի մի խշրտոց ստիպեց նրան շուռ գալ։
Բամբուկի կանաչասև մացառուտից դուրս եկավ մի մարդ՝ պատառոտված կապույտ շեղօձիք վերնաշապիկով, ծոպավոր ոլորուն թոկով գոտևորված և զոլավոր մաշված շալվարով։ Անծանոթի բարի դեմքի վրա ցցվել էր գզգզված մորուքը։ Ձեռքին բռնել էր պիջակը։
Մարդը մոտեցավ և հաճելի ձայնով հարցրեց․
― Այստեղ որտեղ է գտնվում ինժեներ Բռունսը։
― Ինժեներ Բռունսը ես եմ, ― ասաց սագիկին հմայողը անսպասելի բասով։ ― Ինչո՞վ կարող եմ ծառայել։
Մարդը լուռումունջ ծնկի եկավ։ Դա տեր Ֆյոդորն էր։
― Գժվե՞լ եք, ինչ է, ― բացականչեց ինժեները, տեղից ցատկելով։ ― Վե՛ր կացեք, խնդրեմ։
― Չեմ վեր կենա, ― պատասխանեց տեր Ֆյոդորը գլուխը ինժեների ետևից պտտեցնելով և ջինջ աչքերով նայելով նրան։
― Վե՛ր կացեք։
― Չեմ վերկենա։
Եվ տեր Ֆյոդորը զգուշորեն, որպեսզի ցավ չզգա, գլուխն սկսեց թխկթխկացնել մանրախճերին։
― Մո՛ւսիկ։ Ե՛կ այստեղ, ― բղավեց վախեցած ինժեները։ ― Տես, թե ինչ է կատարվում։ Վե՛ր կացեք խնդրում եմ։ Աղաչում եմ ձեզ։
― Չեմ վերկենա, ― կրկնեց տեր Ֆյոդորը։
Պատշգամբ վազեց Մուսիկը, որը լավ գլուխ էր հանում ամուսնու ձայնի ելևէջներից։
Դամային տեսնելով տեր Ֆյոդորը ծնկաչոք, ճարպկորեն սողալով մոտեցավ նրան, խոնարհ գլուխ տվեց և արագ֊արագ վրա տվեց․
― Ձեզ վրա է, տիրուհիս, ձեզ վրա է, աղավնյակս, ձեզ վրա է իմ հույսը։
Այդ ժամանակ Բռունսը կարմրեց, բռնեց խնդրողի կռնատակերից և, զոռ տալով, բարձրացրեց նրան, որպեսզի ոտքի կանգնեցնի, բայց տեր Ֆյոդորը խորամանկություն բանեցրեց և ոտքերը կուչ ածեց։ Զայրացած Բռունսը տարօրինակ հյուրին քարշ տվեց անկյուն և բռնությամբ նստեցրեց կիսաբազկաթոռին (հաբսյան, բնավ ոչ Վորբյանինովի առանձնատան, այլ գեներալշա Պոպովայի հյուրասենյակի)։
― Չեմ համարձակվում, ― քրթմնջաց տեր Ֆյոդորը, ծնկին դնելով հացթուխի՝ նավթի հոտ բուրող պիջակը, ― չեմ համարձակվում նստել բարձրաստիճան անձնավորությունների ներկայությամբ։
Եվ տեր Ֆյոդորը նորից փորձ արեց ծունկի իջնելու։
Ինժեները տխուր ճիչով բռնեց տեր Ֆյոդորի ուսերից։
― Մուսիկ, ― ասաց նա, ծանր շնչելով, ― խոսիր այս քաղաքացու հետ։ Այստեղ ինչ֊որ թյուրիմացություն կա։
Մուսիկն անմիջապես գործնական տոն վերցրեց։
― Իմ տանը, ― ասաց նա սպառնալից, ― խնդրում եմ ոչ մի ծունկի չիջնել։
― Աղունի՜կս, ― մեղմացավ տեր Ֆյոդորը։ ― Տիրուհի՜ս։
― Ոչ մի տիրուհի էլ չեմ ձեզ համար։ Ի՞նչ եք կամենում։
Տերտերն ինչ֊որ անհասկանալի, բայց սիրալիր բաներ կմկմաց։ Երկար հարցուփորձից հետո միայն հաջողվեց հասկանալ, որ նա իբրև առանձնահատուկ շնորհ խնդրում է ծախել իրեն տասներկու աթոռից բաղկացած գարնիտուրը, որոնցից մեկի վրա ներկա մոմենտին նստած է։
Ինժեները զարմանքից բաց թողեց տեր Ֆյոդորի ուսերը, որն անմիջապես թրմփաց ծնկներին և սկսեց կրիայի պես սողալ ինժեների ետևից։
― Ինչո՞ւ, ― բղավում էր ինժեները, խույս տալով տեր Ֆյոդորի երկար ձեռքերից, ― ինչո՞ւ ես պետք է ծախեմ իմ աթոռները։ Ինքան էլ որ ծունկի իջնեք, ես ոչինչ հասկանալ չեմ կարող։
― Ախր դրանք իմ աթոռներն են, ― հեծեծաց տեր Ֆյոդորը։
― Այսինքն ինչպե՞ս թե ձերն են։ Որտեղի՞ց են ձերը։ Խելքներդ թռցրե՞լ եք։ Մո՛ւսիկ, հիմա ինձ համար ամեն ինչ պարզ է։ Սա որոշակի պսիխ է։
― Ի՛մն են, ― նվաստորեն պնդում էր տեր Ֆյոդորը։
― Ինչ է, ձեր կարծիքով ուրեմն ես ձեզանից գողացե՞լ եմ, ― տաքացավ ինժեները։ ― Գողացե՞լ եմ։ Լսում ես, Մուսիկ։ Սա ինչ֊որ շանտաժ է։
― Աստված ոչ անի, ― շշնջաց տեր Ֆյոդորը։
― Եթե ես ձեզանից գողացել եմ, ապա պահանջեցեք դատարանով և իմ տանը սատանի դժոխք մի սարքեք։ Լսո՛ւմ եք։ Մուսիկ։ Մինչև որտեղ է հասնում անպատկառությունը։ Չեն էլ թողնում մարդավարի ճաշել։
Ոչ, տեր Ֆյոդորը չէր ուզում դատարանով պահանջել «իր» աթոռները։ Ամենևին։ Նա գիտեր, որ ինժեներ Բռունսն իրենից աթոռներ չի գողացել։ Օ, ո՛չ։ Նրա մտքովն անգամ այդ բանը չի անցել։ Բայց և այնպես այդ աթոռները մինչև հեղափոխությունը պատկանում էին իրեն, տեր Ֆյոդորին, և նրանք անսահմանորեն թանկ են հենց հիմա Վորոնեժում մահացող իր կնոջ համար։ Կատարելով նրա կամքը, և ոչ թե իր սեփական հանդգնությամբ, նա թույլ տվեց իրեն իմանալ աթոռների գտնվելու տեղը և ներկայանալ քաղաքացի Բռունսին։ Տեր Ֆյոդորը ողորմություն չի խնդրում։ Օ, ո՛չ։ Նա բավականին ապահովված է (Սամարայում մի փոքրիկ մոմի գործարան), որպեսզի հին աթոռների գնումով քաղցրացնի կնոջ վերջին րոպեները։ Նա պատրաստ է ժլատություն չանել և ամբողջ գարնիտուրի դիմաց վճարել քսան ռուբլի։
― Ի՞նչ, ― բղավեց ինժեները շիկնելով։ ― Քսան ռուբլի՞։ Հյուրասենյակի հիանալի գարնիտուրի դիմա՞ց։ Մո՛սիկ։ Դու լսո՞ւմ ես։ Այնուամենայնիվ սա պսիխ է։ Աստված վկա, պսիխ է։
― Ես պսիխ չեմ։ Այլ միայն կատարելով կամքն ինձ ուղարկող կնոջն իմո․․․
― Օ՜, սատանա, ― ասաց ինժեները, ― նորից սողալ սկսեց։ Մո՛ւսիկ։ Նա նորից սողում է։
― Գին նշանակեցեք, ― հեծում էր տեր Ֆյոդորը, գլուխը զգուշորեն ծառի բնին խփելով։
― Ծառը մի փչացնեք, տխմարի մեկը։ Մո՛ւսիկ, կարծես սա պսիխ չէ։ Պարզապես, ինչպես երևում է, տրամադրությունն ընկած է կնոջ հիվանդության պատճառով։ Չծախե՞նք արդյոք աթոռները, հը՞։ Ձեռք կքաշի, հը՞։ Թե չէ ճակատը կջարդի։
― Իսկ մենք ինչի՞ վրա ենք նստելու, ― հարցրեց Մուսիկը։
― Ուրիշները կգնենք։
― Այդ քսան ռուբլո՞վ։
― Քսանով, ասենք, ծախողը չեմ։ Ասենք ՝ երկու հարյուրով էլ չեմ ծախի․․․ Իսկ երկու հարյուր հիսունով կծախեմ։
Պատասխան եղավ գլխի ահավոր հարվածը վիշապածառին։
― Դե, Մուսիկ, իմ զահլեն գնաց արդեն։
Ինժեները վճռաբար մոտեցավ տեր Ֆյոդորին և սկսեց թելադրել ուլտիմատումը․
― Նախ և առաջ երեք քայլից ոչ պակաս հեռացեք արմավենուց, երկրորդ՝ անմիջապես վեր կացեք։ Երրորդ՝ կահույքը ես կծախեմ երկու հարյուր հիսուն ռուբլուց ոչ պակաս։
― Ոչ ի սեր շահի, ― երգեց տեր Ֆյոդորը, ― այլ միայն հիվանդ կնոջս կամքը կատարելու համար։
― Է՜, սիրելիս, իմ կինն էլ է հիվանդ։ Այնպես չէ՞, Մուսիկ, քո թոքերը կարգին վիճակում չեն։ Բայց ես դրա հիման վրա չեմ պահանջում, որպեսզի դուք․․․ նու․․․ ծախեք ինձ, ենթադրենք, ձեր պիջակը երեսուն կոպեկով։
― Ձրի՛ վերցրեք, ― բացականչեց տեր Ֆյոդորը։
Ինժեները ջղայնացած ձեռքը թափահարեց և սառնությամբ ասաց․
― Դուք ձեր կատակները թողեք։ Ես այլևս ոչ մի դատողությունների մեջ չեմ ընկնելու։ Աթոռներն իմ կողմից գնահատված են երկու հարյուր հիսուն ռուբլի, և ես ոչ մի կոպեկ չեմ զիջի։
― Հիսո՛ւն, ― առաջարկեց տեր Ֆյոդորը։
― Մո՛ւսիկ, ― ասաց ինժեները։ ― Կանչիր Բագրատիոնին։ Թող ճամփու դնի քաղաքացուն։
― Ոչ ի սեր շահի․․․
― Բագրատիո՛ն։
Տեր Ֆյոդորը ահաբեկված փախավ, իսկ ինժեները գնաց ճաշասենյակ և նստեց սագ ուտելու։ Սիրած թռչունը բարերար ազդեցություն ունեցավ Բռունսի վրա։ Նա սկսեց հանգստանալ։
Այն պահին, երբ ինժեները, ոսկորը ծխախոտի թղթով փաթաթած, սագի բուդը մոտեցրեց վարդագույն բերանին, պատուհանում հայտնվեց տեր Ֆյոդորի աղերսալի դեմքը։
― Ոչ ի սեր շահի, ― ասաց մեղմ ձայնը։ ― Հիսունհինգ ռուբլի։
Ինժեները առանց հետ նայելու, մռնչաց։ Տեր Ֆյոդորը չքացավ։
Հետո արդեն ամբողջ օրը տեր Ֆյոդորի կերպարանքը երևում և անհետանում էր ամառանոցի բոլոր ծայրերում։ Մերթ նա դուրս էր վազում կրիպտոմերիի շվաքից, մերթ երևան էր գալիս մանդարինի պուրակում, մերթ թռչում֊անցնում էր ետնամուտքի միջով և, թրթռալով, սլանում էր դեպի Բուսաբանական այգի։
Ինժեներն ամբողջ օրը կանչում էր Մուսիկին, գանգատվում էր պսիխից և գլխացավանքից։ Վերահաս մթության մեջ ժամանակ առ ժամանակ լսվում էր տեր Ֆյոդորի ձայնը։
― Հարյուր երեսունութ, ― բղավում էր նա երկնքի ինչ֊որ տեղից։
Իսկ մի րոպե անց նրա ձայնը գալիս էր Դումբասովի ամառանոցի կողմից։
― Հարյուր քառասունմեկ, ― առաջարկում էր տեր Ֆյոդորը, ― ոչ ի սեր շահի, պարոն Բռունս, այլ միայն․․․
Վերջապես ինժեները չդիմացավ, դուրս եկավ պատշգամբի մեջտեղը և, խավարի մեջ նայելով, սկսեց համաչափ կերպով բղավել․
― Սատանան ձեզ հետ։ Երկու հարյուր ռուբլի։ Միայն թե ձեռք քաշեք։
Լսվեց անհանգստացած բամբուկների խշշոց, մեղմ հառաչանք և հեռացող ոտնաձայն։ Հետո ամեն ինչ լռեց։
Ծովածոցում աստղեր էին թպրտում։ Կայծոռիկները հասնում էին տեր Ֆյոդորին, պտտվում նրա գլխի շուրջը, դեմքը ողողելով բուժական կանաչավուն լույսով։
― Հա՜մա թե սագեր են լույս ընկել, ― շշնջաց ինժեները սենյակ մտնելով։
Մինչդեռ տեր Ֆյոդորը վերջին ավտոբուսով ծովափի երկարությամբ թռչում էր Բաթում։ Հենց կողքին, թերթվող գրքի ձայնով թեթև ափնակոծություն էր, քամին խփում էր դեմքին և ավտոմոբիլի շչակին պատասխանում էր չախկալների ոռնոցը։
Հենց նույն երեկոյան տեր Ֆյոդորը կնոջը՝ Կատերինա Ալեքսանդրովնային N քաղաքն ուղարկեց այսպիսի մի հեռագիր․
<b>Ապրանքը գտա հեռագրով ուղարկիր երկու հարյուր երեսուն ծախիր ինչ ուզում ես Ֆեյդա</b>
Երկու օր շարունակ նա խանդավառությամբ թրև էր գալիս Բռունսի ամառանոցի շուրջը, հեռվից գլուխ էր տալիս Մուսիկին և նույնիսկ մերթ ընդ մերթ արևադարձային հեռուները թնդացնում էր բղավոցներով․
― Ոչ ի սեր շահի, այլ միայն կամոքն ինձ ուղարկող կնոջն իմո։
Երրորդ օրը փողն ստացվեց հուսահատ հեռագրի հետ միասին․
<b>Ծախեցի ամեն ինչ մնացի առանց կոպեկիի համբուրում և սպասում եմ Եվստեգնիևը դեռ ճաշում է Կատյա</b>
Տեր Ֆյոդորը փողը հաշվեց, եռանդով խաչակնքվեց, վարձեց մի ֆուրգոն և գնաց Կանաչ Հրվանդան։
Մռայլ եղանակ էր։ Քամին թուրքական սահմանից ամպեր էր կուտակում։ Ճորոխից մշուշ էր բարձրանում։ Կապտավուն շերտը երկնքում գնալով պակասում էր։ Փոթորիկը հասնում էր մինչև վեց բալլի։ Արգելված էր լողանալ և բաց ծով դուրս գալ նավակով։ Բաթումի վրա որոտ ու աղմուկ էր կանգնած։ Փոթորիկը ցնցում էր ափերը։
Հասնելով ինժեներ Բռունսի ամառանոցը, տեր Ֆյոդորը պատվիրեց բաշլղավոր աջարացի ֆուրգոնապանին սպասել և գնաց կահույքը բերելու։
― Փողը բերեցի, ― ասաց տեր Ֆյոդորը, ― մի քիչ զիջեցիք։
― Մուսիկ, ― հառաչեց ինժեները, ― ես այլևս չե՜մ կարող։
― Չէ, չէ, ես փողը բերել եմ, ― շտապեց տեր Ֆյոդորը, ― երկու հարյուր ռուբլի, ինչպես ասում էիք։
― Մուսիկ։ Վերցրու նրանից փողը։ Տուր աթոռները։ Ու թող ամեն ինչ շուտ անի։ Ես միգրեն ունեմ։
Ամբողջ կյանքի նպատակը կատարվել էր։ Սամարայի մոմի գործարանը ձեռքի մեջ էր խցկվում։ Ադամանդները արևածաղկի սերմերի պես լցվում էին գրպանները։
Տասներկու աթոռները մեկը մյուսի ետևից բարձեցին ֆուրգոնի մեջ։ Նրանք շատ նման էին Վորոբյանինովի աթոռներին, այն տարբերությամբ միայն, որ սրանց երեսը ոչ թե ծաղկավոր չթից էր, այլ վարդագույն զոլերով կապույտ ռեպսից։
Անհամբերությունը համակել էր տեր Ֆյոդորին։ Փեշի տակ ոլորուն թոկի մեջ խրած ուներ մի կացին։ Տեր Ֆյոդորը նստեց սայլապանի կողքին և, ամեն րոպե աթոռներին նայելով, մեկնեց Բաթումի կողմը։ Կայտառ ձիերը տեր Ֆյոդորին և նրա գանձը տարան ներքև, խճուղիով անցան «Ֆինալ» ռեստորանի կողքով, որի բամբուկե սեղանների և տաղավարների արանքում քամին էր խաղում, թունելի կողքով, որը նավթային մարշրուտի վերջին ցիստերներն էր կուլ տալիս, լուսանկարչի կողքով, որն այդ մռայլ օրը զրկվել էր իր սովորական մուշտարիներից, « Բաթումի բուսաբանական այգի» ցուցանակի կողքով և դանդաղ մոտեցան հենց ափնակոծության գծին։ Այնտեղ, ուր ճանապարհը սահմանակցում էր մասսիվների հետ, աղի ցայտեր էին տեղում տեր Ֆյոդորի վրա։ Մասսիվներով ափից ետ մղված ալիքները դառնում էին հեյզերներ, բարձրանում երկինք և դանդաղորեն ցած ընկնում։
Ափնակոծության հարվածներն ու պայթյունները կոփում էին տեր Ֆյոդորի խռովահույզ հոգին։ Ձիերը, քամու դեմ կռվելով, դանդաղ մոտենում էին Մախինջաուրիին։ Կանաչվուն պղտոր ջրերը փրփրում և սուլում էին մինչև ուր աչքդ կտրի։ Մինչև Բաթում թպրտում էր ափնակոծության ճերմակ փրփուրը, ինչպես փնթի կնոջ շորի տակից դուրս պրծած յուբկայի փեշ։
― Կա՛ց, ― բղավեց հանկարծ տեր Ֆյոդորը սայլապանին։ ― Կա՛ց, թուրքի մեկը։
Եվ նա, դողալով ու սայթաքելով, սկսեց աթոռներն իջեցնել ամայի ափ։ Անտարբեր աջարացին ստացավ իր հնգանոցը, մտրակեց ձիերին և հեռացավ։ Իսկ տեր Ֆյոդորը, համոզվելով, որ շուրջը ոչ ոք չկա, աթոռները քարափից քարշ տվեց լողափի չոր մնացած փոքրիկ տեղը և կացինը հանեց։
Մի րոպե տարակուսանքի մեջ էր, չիմանալով, թե ո՛ր աթոռից սկսեր։ Հետո լուսնոտի պես մոտեցավ երրորդ աթոռին և կացնով գազանաբար խփեց մեջքին։ Աթոռն անվնաս շուռ եկավ։
― Ըհը՛, ― բղավեց տեր Ֆյոդորը։ ― Ես քեզ ցո՛ւյց կտամ։
Եվ նա նետվեց աթոռի վրա, ինչպես կենդանի էակի վրա։ Մի ակնթարթում աթոռը կտրատվեց կաղամբի պես։ Տեր Ֆյոդորը չէր լսում փայտին, ռեպսին, զսպանակներին հասցրած կացնի հարվածները։ Փոթորիկի հուժկու ոռնոցի մեջ, ինչպես թաղիքի մեջ, խլանում էին բոլոր կողմնակի ձայները։
― Ըհը՛, ըհը՛, ըհը, ― հարակցում էր տեր Ֆյոդորը, կոտորելով ամբողջ թափով։
Աթոռները մեկը մյուսի ետևից շարքից դուրս էին գալիս։ Տեր Ֆյոդորի կատաղությունը գնալով ավելանում էր։ Մեծանում էր և փոթորիկը։ Որոշ ալիքներ հասնում էին մինչև տեր Ֆյոդորի ոտքերը։
Բաթումից մինչև Սինոպ մեծ աղմուկ էր կանգնած։ Ծովը կատաղում էր և իր կատաղությունը թափում ամեն մի փոքրիկ նավակի գլխին։ «Լենին» շոգենավը, երկու ծխնելույզներից ծուխ արձակելով և ծանրորեն նստելով նավախելի վրա, մոտենում էր Նովորոսիյսկին։ Փոթորիկը մոլեգնում էր Սև ծովում, հազարատոնն կոհակներ նետելով Տրպիզոնի, Յալթայի, Օդեսայի և Կոնստանցայի ափերին։ Բոսֆորի և Դարդանելի լռության ետևում շառաչում էր Միջերկրական ծովը։ Ջիբրալտարի նեղուցից դենը Եվրոպայի ափերին էր խփվում Ատլանտյան օվկիանոսը։ Զայրացած ջուրը գոտևորել էր երկրագունդը։
Իսկ Բաթումի ափին կանգնել էր տեր Ֆյոդորը և, քափ ու քրտինքի մեջ կորած, կոտրատում էր վերջին աթոռը։ Մի րոպե անց ամեն ինչ վերջացած էր։ Հուսահատությունը համակեց տեր Ֆյոդորին։ Քարացած հայացք նետելով կիտած ոտքերի, մեջքերի և զսպանակների լեռան վրա, նա ետ֊ետ գնաց։ Ջուրը բռնեց նրա ոտքերից։ Նա նետվեց առաջ և, թրջված, ընկավ խճուղու վրա։ Մի մեծ ալիք շրմփաց այն տեղի վրա, ուր քիչ առաջ կանգնած էր տեր Ֆյոդորը և ետ գլորվելիս, իր հետ տարավ գեներալշա Պոպովայի ողջ ջարդոտած գարնիտուրը։ Տեր Ֆյոդորը չտեսավ այդ։ Նա քարշ էր գալիս խճուղով՝ կծկված ու թաց բռունցքը կրծքին սեղմած։
Նա մտավ Բաթում, կույրի նման շուրջը ոչինչ չտեսնելով։ Նրա դրությունը ամենից սարսափելին էր։ Տանից հինգ հազար կիլոմետր հեռու, գրպանում քսան ռուբլի փող ունենալով, ոչ մի կերպ հնարավոր չէր հասնել հայրենի քաղաք։
Տեր Ֆյոդորն անցավ թուրքական շուկայով, որտեղ նրան իդեալական շշուկով խորհուրդ էին տալիս գնել պուդրա Կոտի, մետաքսյա գուլպաներ և Սուխումի անփաթեթ ծխախոտ, քարշ գալով գնաց կայարան և կորավ բեռնակիրների բազմության մեջ։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>
