Changes
/* Հինգերորդ նամակ */
Միայն այդ ժամանակ Նոյը, վերջապես, նավարկեց, և շատ ժամանակին, որովհետև տապանը տեսադաշտից չէր անհետացել, երբ ափ հասան հրեշները, և նրանց ճիչ ու վայնասունը միախառնվում էր անհամար հայրերի, մայրերի ու սարսափահար երեխաների՝ բոլոր նրանց ճիչ ու վայնասունին, ովքեր տեղատարափ անձրևի տակ կառչում էին արդեն ալիքներով ողողվող ժայռերից և աղերսում էին Ամենաառաքինի, Ամենաներող և Ամենագթասիրտ Արարչի օգնությանը, նրա, ով չարձագանքեց և ոչ մի աղոթքի դեռ այն ժամանակվանից, երբ այդ ժայռերը հատիկ առ հատիկ գոյանում էին ավազներից, և չի արձագանքի, մինչև որ հազարամյակներն այդ ժայռերը նորից ավազի կվերածվեն։
==Վեցերորդ նամակ==
Երրորդ օրվա կեսօրին մոտ պարզվեց, որ ճանճերից մեկը մոռացվել ու մնացել է ափին։ Հետ նավարկելը երկարատև ու դժվարին գործ եղավ քարտեզների ու կողմնացույցի բացակայության, ինչպես նաև առափնյա գծի փոփոխման պատճառով, որը լրիվ անճանաչելի էր դարձել, քանի որ անընդհատ բարձրացող ջուրը ցածրադիր վայրերում հեղեղել էր սովորական կողմնորոշիչները և բլուրների գագաթին անծանոթ տեսք էր տվել։ Սակայն տասնվեցօրյա անդադադար որոնումներից հետո, վերջապես, ճանճը գտնվեց և գովասանական ու շնորհակալական սաղմոսի հնչյունների ներքո նավ վերցվեց, ըստ որում Նոյի ընտանիքի անդամները կանգնել էին գլխաբաց՝ ի նշան հարգանքի նրա աստվածային ծագման հանդեպ։ Ճանճը հոգնատանջ էր եղել, ինչպես նաև սաստիկ թրջվել, իսկ մնացյալում նրա վիճակը միանգամայն բավարար էր։ Մարդիկ ամբողջ ընտանիքներով սովամահ էին լինում, լերկ լեռնալանջերին, իսկ ճանճը, ի տարբերություն նրանց, սոված չէր մնում, քանի որ կարող էլ լիուլի քեֆ քաշել նեխող անհամար դիակների վրա։ Այդպես նախախնամության ձեռքը փրկեց սրբազան թռչնակին։
Նախախնամության ձեռքը։ Ճիշտ այդպես։ Որովհետև ճանճը ափին մնացել էր բնավ ոչ պատահաբար։ Ո՛չ, դրանում կարելի է տեսնել նախախնամության մատը։ Պատահականություններ առհասարակ չեն լինում։ Ամեն ինչ կատարվում է որևէ նպատակով։ Ամեն մի իրադարձություն կանխորոշված է ի սկզբանե, ամեն մի իրադարձություն կանխատեսված է վաղօրոք։ Դեռևս արարչագործման արշալույսին Տերը կանխատեսել էր, որ Նոյը, արտոնագրված վիթխարի արարածների մոտենալու մտքից խուճապահար, ժամանակից շուտ ծով դուրս կգա ինչ֊որ մի անգին հիվանդությամբ չապահովված։ Մնացած բոլոր հիվանդությունները կմնան նրա մոտ, որպեսզի հետագայում դրանք հնարավոր լինի մարդկային նոր ցեղերի միջև բաշխել նրանց լույս աշխարհ գալու համեմատ, բայց նա զրկված կլինի լավագույն մի հիվանդությունից՝ տիֆից, հիվանդություն, որը բարենպաստ հանգամանքներում կարող է խեղանդամ դարձնել բուժվողին, չսպանելով նրան, այնպես, որ հիվանդը կառողջանա և դեռ երկար տարիներ կապրի որպես կույր և խուլ ու համր թուլացած կիսաապուշ։ Տնային ճանճը տիֆի գլխավոր տարածողն է, և նա մենակ արժե այդ մահաբեր ախտի մյուս բոլոր սերմանողներին։ Եվ ահա, նախասկզբնական կանխորոշմամբ, այդ ճանճը հետ էր մնացել տապանից, որպեսզի գտներ տիֆից մահացողի մի դիակ, ներծծեր վարակը, թաթիկների վրա հավաքեր ավելի շատ մանրէներ, իսկ հետո դրանք հանձներ նորեն բնակեցվող աշխարհին՝ հետագա անխոնջ աշխատանքի համար։ Այդ ճանճի շնորհիվ, դրանից հետո անցած դարերի ընթացքում միլիարդավոր մարդիկ տառապում էին այդ հիվանդության մահճում, միլիարդավոր հաշմանդամներ թախծալիորեն քարշ էին տալիս իրենց կյանքի մնացորդը, և միլիարդավոր գերեզմաններ լցվում էին հանգուցյալներով։
Աստվածաշնչյան աստծու բնավորությունն այնքան հակասական է, որ դրանից հեշտ չէր գլուխ հանել․ թեթևսոլիկ անկայունություն և երկաթյա համառություն, քաղցր֊մեղցր քծնի վերացական բառեր և դիվային որոշակի արարքներ, բարության հազվադեպ պոռթկումներ, որոնք փոխարինվում են անանցողիկ չարությամբ։
Սակայն, ինչպես հարկն է գլուխ ջարդելուց հետո, դուք, այնուամենայնիվ, գտնում եք նրա բնավորության բանալին և, ի վերջո, մասամբ այն հասկանում եք։ Նա մանկական զարմանալիորեն միամիտ ու զվարճալի անկեղծությամբ ինքն է տալիս ձեզ այդ բանալին։ Դա նախանձն է։
Կարծում եմ, որ դուք ցնցված եք։ Իմ նախորդ նամակներից ձեզ հայտնի է, որ մարդիկ նախանձը համարում են վատ հատկություն՝ մանրոգի արարածների հատկանիշ, բոլոր մանրոգիների հատկությունը, որից, այնուամենայնիվ, խորշում են նույնիսկ դրանցից ամենամանրոգիները, վիրավորվելով, երբ նրանց մեղադրում են այդ բանում, կեղծաբար այդպիսի մեղադրանքը անվանելով զրպարտություն։
Նախանձ։ Չմոռանաք այդ, հիշեք այդ։ Դա է բանալին։ Դրա օգնությամբ դուք հետագայում կկարողանաք թեկուզ ինչ֊որ չափով հասկանալ աստծուն, իսկ առանց դրա նրան հասկանալն անհնարին է։ Ինչպես արդեն ասացի, նա ինքն է բացեիբաց բոլորին մեկնում իրեն մերկացնող այդ բանալին։ Նա բարեհոգաբար, ուղղակիորեն և առանց ամենափոքր իսկ վարանման հայտարարում է․ «Ես Տերն եմ, քո Աստվածը, նախանձախնդիր Աստվածը», այլ կերպ ասած՝ «նախանձ Աստվածը»։
Դուք կհամաձայնեք, որ դա մեկն է հետևյալն ասելու եղանակներից․ «Ես Տերն եմ, քո Աստվածը, մանրոգի, մանրախնդիր Աստվածը, որն ամեն մի դատարկ բանից վիրավորվում է»։
Այս բառերում նախազգուշացում կա․ նրա համար անտանելի է այն միտքը, թե մի ուրիշ աստծու կարող է բաժին ընկնել թեկուզ մի մասը այն հաճոյախոսությունների, որ կիրակի օրը նրա վրա է տեղում տխմար, խղճուկ մարդկային ցեղը, այդ հաճոյախոսությունները նա ոչ ոքի հետ բաժանել չի ցանկանում։ Նա դրանք գնահատում է։ Դրանք նրա համար իսկական հարստություն են, ինչպես որ թիթեղյա դրամները զուլուսի համար։
Բայց սպասեք, ես այնքան էլ արդարացի չեմ նրա նկատմամբ․ ես սխալ եմ մեկնաբանում նրա բառերը, կանխակալությունը ինձ ստիպեց շեղվել ճշմարտությունից։ Չէ որ նա չասաց, թե մտադիր է իրեն պահել բոլոր գովասանքները․ նա բնավ էլ չհրաժարվեց դրանք մյուս աստվածների հետ բաժանելուց․ նա միայն ասաց․ «Եվ թող չունենաս դու ուրիշ աստվածներ իմ անձի հանդեպ»։
Սա միանգամայն այլ բան է և, պետք է խոստովանեմ, որ նրան ներկայացնում է շատ ավելի նպաստավոր լույսի ներքո։ Աստվածներ եղել են մեծ քանակությամբ, անտառները, ինչպես ասում են, լեփ֊լեցուն էին նրանցով, իսկ նա միայն պահանջում էր, որ իրեն դասեն մյուսների հետ միևնույն մակարդակին՝ ոչ բարձր, միայն թե ոչ ցածր։ Նա ուրախությամբ համաձայնում էր, որ մյուս աստվածները բեղմնավորեն երկրային կույսերին, միայն թե նույն պայմաններով, ինչպիսիք կարող էր պահանջել նա ինքը։ Նա ուզում էր, որ իրեն համարեն նրանց հավասար։ Այս բանը նա պնդում էր պարզ և աներկմտորեն․ միայն չէր ցանկանում, որ մյուս աստվածներն իրեն գերազանցեն։ Թող քայլեն նրա հետ միևնույն շարքում, միայն թե ոչ թափորի առջևից, և նա ինքն էլ չէր հավակնում նրանում առաջին տեղը գրավել։
Դուք կարծում եք, թե նա մինչև վերջ մնաց այդ արդարացի և իրեն պատիվ բերող տեսակետի՞ն։ Ո՛չ։ Վատ որոշումից նա կարող էր չնահանջել թեկուզ մի ամբողջ հավիտենություն, բայց լավը մոռանում էր մեկ ամիս չանցած։ Շուտով նա հրաժարվեց իր խոսքերից և սառնասրտորեն իրեն հայտարարեց միակ աստվածն ամբողջ տիեզերքում։
Ինչպես արդեն ասացի, այդ ամենի պատճառը խանդոտ նախանձն է․ այդ զգացումը գլխավոր դեր է խաղում նրա պատմության ամբողջ ընթացքում։ Դա նրա հոգևոր կերտվածքի հիմքերի հիմքն է, նրա բնավորության անկյունաքարը։ Ամեն մի մանրուք նրան հանում է հավասարակշռությունից, զրկում մտքի պարզությունից, բավական է, որ այն թեկուզ աննշան չափով դիպչի նրա խանդոտ նախանձին։ Վերջինս անվրեպ բոցավառվում է, հենց որ մի աննշան կասկած եղավ, թե ինչ֊որ մեկը պատրաստվում է ոտնձգություն կատարել նրա աստվածայնության մենաշնորհի դեմ։ Այն երկյուղը, թե Ադամն ու Եվան, ճաշակելով իմացության ծառի պտուղը, «աստվածների նման» կդառնան, այնպես բորբոքեց նրա խանդոտ նախանձը, որ նրա միտքը պղտորվեց, և նա այլևս չէր կարող դժբախտների հետ արդարացի կամ գթասիրտ վարվել և շարունակեց դաժանորեն ու հանցավոր կերպով իր զայրույթը թափել նույնիսկ նրանց անմեղ սերունդների վրա։
Մինչև այսօր էլ նրա դատողությունը դեռ չի սթափվել այդ ցնցումից․ այդ ժամանակից ի վեր նա մշտապես համակված է վրիժառության մոլուցքով և սպառել է իր ողջ բնական հնարամտությունը, հորինելով ամեն տեսակ տառապանքներ, աղետներ, նվաստացում ու վիշտ, որպեսզի դրանց միջոցով թունավորի Ադամի սերունդների կյանքի կարճատև տարիները։ Հիշենք, թե նա ինչ հիվանդություններ ասես, որ չհորինեց նրանց համար։ Դրանք անհամար են․ ոչ մի դասագիրք չի կարող տալ դրանց լրիվ ցուցակը։ Եվ այդ հիվանդություններից յուրաքանչյուր անմեղ զոհին հետամտող մի ծուղակ է։
Մարդը մեխանիզմ է։ Ինքն իրեն գործող մեխանիզմ։ Նա բաղկացած է հազարավոր բարդ և դյուրաբեկ մասերից, որոնք անթերի և միմյանց հետ լիակատար ներդաշնակությամբ կատարում են իրենց պարտականությունները՝ համաձայն հատուկ օրենքների, որոնց նկատմամբ մարդն ինքը ո՛չ իշխանություն ունի, ո՛չ վերահսկողություն։ Եվ այդ հազարավոր մասերից յուրաքանչյուրի համար Արարիչը հորինել է թշնամի, սրա վրա պարտականություն դնելով խանգարել այդ մասերին, փչացնել, աշխատելու հնարավորություն չտալ, կոտրել, ցավից տառապեցնել, ամեն կերպ վնաս հասցնել դրանց և, ի վերջո, լիովին ոչնչացնել։ Եվ արարիչը այդ մասերից ոչ մեկը բաց չթողեց։
Օրորոցից սկսած ու մինչև գերեզման այդ թշնամիներն անդադար հետապնդում են մարդուն․ դրանք հանգիստ չունեն ո՛չ ցերեկը, ո՛չ գիշերը։ Դա մի ամբողջ բանակ է, կանոնավոր բանակ, պաշարող բանակ, գրոհող բանակ, արթուն, ռազմաշունչ, անողոք բանակ, անընդհատ կռվող, ոչ մի տեսակ զինադադարի չհամաձայնող բանակ։
Նա շարժվում է դասակներով, վաշտերով, գումարտակներով, իսկ երբեմն էլ մարդկության վրա նետում իր բոլոր ուժերը միանգամից։ Դա Արարչի «Մեծ բանակն» է, և Արարիչը նրա գլխավոր հրամանատարն է։ Բանակի վրա, արեգակին մարտահրավեր նետելով, փողփողում են նրա իսկ պարզած դրոշները՝ «Աղետ, «Հիվանդություններ» և այլ նշանաբաններով։
Հիվանդություններ։ Ահա բանակի գլխավոր մարտական ջոկատը, որը երբեք չի նահանջում, իր ճանապարհին ջնջում է ամեն բան։ Նա հարձակվում է երեխայի վրա՝ նրա ծնվելուն պես, և մի հիվանդությունը փոխարինում է մյուսին՝ կապույտ հազ, կարմրուկ, խոզուկ, ստամոքսի խանգարում, ատամահանում, քութեշ և ուրիշ, հատկապես մանկական հիվանդություններ։ Այդ ջոկատը հետապնդում է երեխային, մինչև որ նա դառնում է պատանի, որի համար արդեն նախատեսված են նոր հիվանդություններ։ Նա հետապնդում է պատանուն մինչև նրա հասունանալը, իսկ հետո՝ ծերանալը, և, ի վերջո, նրան գերեզման է տանում։
Հիմա, մեր տրամադրության տակ ունենալով, այդ բոլոր փաստերը, փորձեք կռահել, թե մարդն ավելի հաճախ ինչպիսի՞ փաղաքշական անունով է կոչում այդքան դաժան գլխավոր հրամանատարին։ Ես ձեզ կօգնեմ, միայն տեսեք, որ չծիծաղեք․ «Մեր երկնային հա՛յր»։
Մարդկային տրամաբանության ուղիները չափազանց հետաքրքրական են։ Քրիստոնյան ելնում է հետևյալ պարզ, միանգամայն որոշակի ու աներկմիտ նախադրյալից՝ աստված ամենագետ է և ամենազոր։
Եթե այդպես է, ապա նա վաղուց գիտի ամեն բան, ինչ որ կատարվելու է, և ամեն բան կատարվում է միմիայն նրա բարեհաճությամբ ու կամոք։
Սա բավականաչափ պարզ է, այնպես չէ՞։ Եվ այդպիսի նախադրյալը Արարչի վրա է դնում պատասխանատվությունը աշխարհում կատարվող ամեն բանի համար, ճի՞շտ չէ։
Քրիստոնյան այդ բանն ընդունում է շղատառ ֆրազով։ Ընդունում է մեծ զգացումով, ցնծությամբ։
Այնուհետև, այդ եղանակով Արարչի վրա դնելով պատասխանատվությունը վերը թվարկված բոլոր տառապանքների, հիվանդությունների և դժբախտությունների համար, որ նա կարող էր կանխել, խելացի քրիստոնյան առանց տարակուսանքի նրան անվանում է «մեր հա՜յր»։
Բանը հենց այդպես է, ինչպես ձեզ պատմում եմ։ Մարդը Արարչին օժտում է այն բոլոր հատկություններով, որոնցից գոյանում է դևը, իսկ հետո հանգում է եզրակացության, որ դևն ու հայրը միևնույն բանն են։ Բայց այդ ամենով հանդերձ նա կժխտի, որ չարամիտ խելագարը և կիրակնօրյա դպրոցի դիրեկտորը իրենց էությամբ միևնույն բանն են։ Դեհ, ի՞նչ կասեք մարդկային բանականության մասին։ Այսինքն, այն դեպքում, եթե այդպիսին, ձեր կարծիքով, առհասարակ գոյություն ունի։
==Յոթերորդ նամակ==
Նոյը և նրա ընտանիքը փրկվեցին, չնայած այլ հարց է, թե դա որքանով էր նրանց համար լավ։ Ես այս վերապահությունն արեցի, որովհետև դեռ չի գտնվել մի խելացի վաթսունամյա մարդ, որը համաձայներ նորից ապրել իր կյանքը։ Կամ մեկ ուրիշինը։ Նոյը և նրա ընտանիքը փրկվեցին, դա ճիշտ է, բայց նրանք իրենց անտանելի վատ էին զգում, քանի որ նրանց մարմինները լի էին մանրէներով։ Լիքն էին ընդհուպ մինչև հոնքերը, գիրացել էին դրանցից․ փքվել էին օդապարիկների նման։ Դա ծայրահեղ տհաճ վիճակ էր, բայց ինչ կարող էին անել․ չէ որ անհրաժեշտ էր փրկել բավական քանակությամբ մանրէներ ապագա ամբողջ մարդկությանը մահաբեր հիվանդություններով ապահովելու համար, իսկ տապանի վրա կար միայն ութ անձ, որոնք կարող էին դրանց համար ապաստան լինել։ Մանրէները տապանի ամենաարժեքավոր բեռն էին, որի մասին Արարիչը ամենից շատ էր անհանգստանում, և որը նա ուղղակի պաշտում էր։ Նա պահանջում էր, որ մանրէներին կերակրեն որքան կարելի է սննդարար կերով և ապահովեն բոլոր հարմարություններով։ Տիֆի մանրէներին, խոլերայի մանրէներին, կատաղության մանրէներին, պրկախտի մանրէներին, թոքախտի մանրէներին, սև ժանտախտի մանրէներին ու էլի հարյուրավոր նույնպիսի արիստոկրատներին, աստծու սիրեցյալ արարածներին, մարդու նկատմամբ նրա սիրո ոսկե մունետիկներին, իր երեխաներին քնքուշ հոր տված օրհնյալ նվերներին՝ դրանց բոլորին հարկավոր էր շրջապատել շքեղությամբ և հյուրասիրել ամենաընտիր խորտիկներով։ Նրանց տեղավորեցին ամենահարմար սենյակներում, ինչպիսիք հաջողվեց գտնել Նոյի և նրա ընտանիքի փորոտիքում՝ թոքերում, սրտում, ուղեղում, երիկամներում, արյան, աղիների մեջ։ Ամենապերճաշուք առողջարան համարվում էին աղիները։ Հատկապես հաստ աղիները։ Այդտեղ մանրէները հավաքվում էին անհամար բազմություններով, թե՛ աշխատում էին, թե՛ կերակրվում, թե՛ խայտում, թե փառաբանական ու շնորհակալական սաղմոսներ երգում․ խաղաղ գիշերներին կարելի էր լսել նրանց օրհներգությունների մեղմ ձայները։ Հաստ աղիները, պարզապես ասած, նրանց դրախտն էին։ Դրանք լեփլեցուն էին նրանցով այնպես, որ կարծրացել էին, ինչպես գազախողովակի արմունկները։ Մանրէները դրանով հպարտանում էին։ Իրենց գլխավոր սաղմոսում նրանք մեծ գոհունակությամբ են հիշատակում այդ մասին։
<poem>
Լուծ ու փորկապ մեզ օգուտ են,
Երանությո՜ւն մեր ցեղին,
Թող աղիները մարդկային
Փառաբանեն Արարչին։
</poem>
Տապանի անհարմարությունները բազմաթիվ էին ու բազմազան։ Նոյը և նրա ընտանիքի անդամները հարկադրված էին ապրելու ամեն տեսակ գազանների հետ միասին, շնչելու նրանց գարշահոտությունը, խլանալու գիշեր ու ցերեկ չդադարող նրանց ոռնոցից ու կաղկանձից, էլ չեմ ասում տիկնանց լրացուցիչ անհարմարությունների մասին, որոնք հենց որ գլուխները շրջեին, պետք է տեսնեին, թե ինչպես հազարավոր զանազան արարածներ ծնվում էին ու բազմանում։ Իսկ ճանճե՜րը։ Սրանք առավոտից մինչև երեկո ամպի նման կախված էին ամենուրեք և հանգիստ չէին տալիս Նոյին ու նրա ընտանիքի անդամներին։ Առավոտները նրանք արթնանում էին բոլոր կենդանիներից ավելի վաղ, իսկ գիշերները հանգստանալու էին գնում վերջինը։ Բայց նրանց սպանել չէր կարելիս, չէր կարելի վնասել, որովհետև նրանք սուրբ էին, նրա սրտի հատորը։
Ժամանակի ընթացքում մնացած բոլոր արարածները պետք է իջնեին տապանից՝ մեկն այստեղ, մյուսն այնտեղ, և ցրվեին երկրի երեսով մեկ․ առյուծներին սպասում էր Հնդկաստանը, վագրերին և փղերին՝ ամայի անապատներն ու ջունգլիների խուլ թավուտները, թռչուններին՝ օդային անծայրածիր տարածությունները, միջատներին՝ այս կամ այն երկրամասը, նայած նրանց ճաշակին ու պահանջին։ Իսկ ճա՞նճը։ Նա ազգություն չունի․ աշխարհի բոլոր երկրները նրա համար հարազատ տուն են, ամբողջ երկրագունդը՝ նրա տիրույթը, բոլոր կենդանի արարածները՝ նրա ավարը, և նրանց բոլորի համար ինքը պատուհաս ու դահիճ է։
Իսկ մարդու համար նա աստվածային դեսպան է, լիազոր մինիստր, Արարչի անձնական ներկայացուցիչը։ Նա դզզում է մանկան օրորոցի վրա, սահում նրա փակ կոպերի վրայով, խայթում է նրան, սրտնեղություն պատճառում, զրկում քնից, իսկ նրա հոգնատանջ մայրը՝ վերջին ուժերից, որ նա ծախսում է արթուն հսկելու համար, ապարդյուն ջանալով իր մանկանը պաշտպանել այդ եգիպտական պատժի հետապնդումից։ Նա հոգեհան է անում հիվանդին տանը, հիվանդանոցում, նույնիսկ մահվան մահճում։ Նա մարդուն հանգիստ չի տալիս ուտելու ժամանակ, նախապես շփվելով որևէ նողկալի կամ անբուժելի հիվանդությամբ տառապող մարդկանց հետ։ Նա նստում է մարդկանց խոցերին, իր թաթիկների վրա հավաքելով միլիոնավոր մահաբեր մանրէներ, իսկ հետո թռչում է առողջ մարդու սեղանին ու դրանք թափում կարագի վրա․ և տիֆաբեր մանրէները կղկղում են նրա հացին։ Տնային ճանճը ավելի շատ տառապանքներ է սերմանում և ավելի շատ մարդկային կյանք է ոչնչացնում, քան վշտի ու մահվան աստվածային բանբերների մնացած բոլոր անհամար զորքերը միասին վերցրած։
Սեմը լեփ֊լեցուն էր անկիլոստոմներով։ Ուղղակի զարմանալի է, թե ինչպիսի խորությամբ ու եռանդով է Արարիչն ուսումնասիրել մարդուն դժբախտացնելու մեծ արվեստը։ Ես արդեն հիշատակել եմ, որ նա հատուկ թշնամի է ստեղծել մարդկային օրգանիզմի յուրաքանչյուր մասի համար, չանտեսելով և ոչ մեկը, և ասել եմ զուտ ճշմարտությունը։ Շատ աղքատներ ստիպված են ոտաբոբիկ ման գալու, որովհետև մաշիկներ գնելու փող չունեն։ Արարիչն այստեղ էլ որսաց հարմար առիթը։ Ի դեպ, նշեմ, որ նա երբեք աղքատներին դուրս չի թողնում իր հոգատարությունից։ Նրա ստեղծած հիվանդություններից ինը տասներորդը նախատեսված է աղքատների համար․ և դրանք բոլորն էլ հասնում են հասցեատերերին։ Հարուստ մարդկանց բաժին են հասնում միայն խղճուկ փշրանքներ։ Չկարծեք, թե առանց մտածելու եմ ասում․ ոչ, այդպես չէ։ Արարչի ախտահարույց գյուտերի ճնշող մեծամասնությունը ստեղծված է աղքատների կյանքը անուրախ դարձնելու համար։ Դուք դա կկռահեք թեկուզ այն բանից, որ եկեղեցիներում քարոզ կարդալիս քահանաները շատ հաճախ Արարչին մեծարում են որպես «Աղքատների բարեկամ»։ Իսկ չէ որ այն գովասանքների մեջ, որ եկեղեցիներում մատուցվում են Արարչին, ոչ մի պարագայում չի լինում անգամ մեկ ճշմարիտ բառ։ Աղքատների ամենաանողոք և անգութ թշնամին նրանց Երկնային հայրն է։ Աղքատների միակ իսկական բարեկամը նրանց եղբայրակից մարդն է։ Սա կարեկցում է նրանց, խղճում է նրանց, և դա ապացուցում է իր արարքներով։ Սա ամեն կերպ աշխատում է մեղմել նրանց տառապանքները, և ամեն անգամ դրա համար Երկնային հորն են գովաբանում։
Ճիշտ այդպես է հարցը նաև հիվանդությունների հարցում։ Եթե գիտությունը ոչնչացնում է հիվանդությունը, որը հավատարմորեն ծառայում էր աստծուն, այդ սխրագործությունը վերագրում են այդ նույն աստծուն, և բոլոր եկեղեցական ամբիոններից հնչում է ցնծագին գովեստների ռեկլամային խմբերգը, և հավատացյալներին կոչ են անում մի ավելորդ անգամ համոզվելու, թե նա որքան բարի է։ Օ՜, այո, այդ «Նա» է արել։ Գուցե և մի հազար տարի ձգձգել է, նախքան այդ անելը։ Դատարկ բան․ եկեղեցին հավաստիացնում է, որ նա շարունակ այդ մասին է մտածել։ Երբ տանջված ժողովուրդը ապստամբում է, ջախջախում դարավոր բռնապետությունը և ազատագրում իր երկիրը, եկեղեցին անմիջապես ու ցնծությամբ դա հայտարարում է աստվածային ողորմածություն և բոլորին հրավիրում է ծունկ չոքել և դրա համար շնորհակալական աղոթք հղել աստծուն։ «Թող գիտենան բռնակալները, որ Արթուն աչքը հետևում է նրանց, և թող նրանք հիշեն, որ Տերն մեր Աստված հավիտյանս համբերատար չի լինի, այլ նշանակված օրը նրանց գլխին կպայթեցնի իր զայրույթի փոթորիկը»։
Եկեղեցին միայն մոռանում է հիշատակել, որ նրանցից ավելի դանդաղկոտ ոչ ոք չկա ամբողջ տիեզերքում, որ նա կարող է հանգիստ փակել իր Արթուն աչքը, և ոչ ոք տարբերությունը չի նկատի, եթե այդ Աչքի համար հարյուրամյակ է հարկավոր, որպեսզի տեսնի այնպիսի բաներ, որ սովորական աչքը կտեսներ մեկ շաբաթվա ընթացքում, որ ամբողջ պատմության մեջ չի գտնվի մեկ օրինակ, երբ նա առաջինը մի ազնիվ գործ կատարեր․ ամեն անգամ նա մի փոքր ուշանում է և մտադրվում է սխրագործություն կատարել միայն այն ժամանակ, երբ մեկ ուրիշը արդեն և՛ մտադրվել, և՛ կատարել է այն։ Բայց հենց այդտեղ էլ նա անպայման հանդես է գալիս և յուրացնում շահաբաժինը։
Ուրեմն այսպես․ վեց հազար տարի առաջ Սեմը լեփ֊լեցուն էր անկիլոստոմներով։ Չնչին մեծության, չզինված աչքով անտեսանելի։ Հիվանդությունների առավել մահաբեր աստվածային հարուցիչներն անտեսանելի են։ Դա մի ճարպիկ քայլ էր։ Այդ պատճառով էլ մարդը հազարամյակների ընթացքում չէր կարողացել հասնել իր հիվանդությունների արմատներին, ուստի և ի վիճակի չէր եղել հաղթահարելու դրանք։ Միայն նորերս գիտությանը հաջողվեց մերկացնել այդ ստոր խորամանկություններից մի քանիսը։
Գիտության վերջին օրհնյալ հաղթանակներից մեկը այն գաղտնի մարդասպանի հայտնաբերումն ու ճանաչումն է, որը կոչվում է անկիլոստոմ։ Սրա սիրած որսը ոտաբոբիկ աղքատներն են։ Սա թաքնվում է տաք ավազի մեջ և, կրծելով, իր համար ճանապարհ է բացում նրանց անպաշտպան ոտների մեջ։
Անկիլոստոմը երկու֊երեք տարի առաջ հայտնաբերեց մի բժիշկ, որը երկար տարիներ էր նվիրել դրա զոհերի համբերատար ուսումնասիրմանը։ Անկիլոստոմի առաջացրած հիվանդությունը իր նողկալի գործը կատարում էր ամբողջ երկրագնդում այն ժամանակից ի վեր, երբ Սեմը ափ իջավ Արարատի վրա, բայց ոչ ոք անգամ չէր կասկածում, որ դա հիվանդություն է։ Դրանով տառապողներին ուղղակի համարում էին ծույլեր, ուստի և նրանց արհամարում էին, ծաղրում, մինչդեռ նրանց խղճալ էր հարկավոր։ Անկիլոստոմը հատկապես ստոր և անազնիվ գյուտ էր, որն անարգել կերպով չարիք էր պատճառում երկար դարերի ընթացքում, բայց հիմա այդ բժիշկը և նրա օգնականները մեկընդմիշտ վերջ կտան դրան։
Բայց, իհարկե, նրանց թիկունքին կանգնած է աստվածը։ Ահա արդեն վեց հազար տարի է, ինչ նա մտադրվում է ոչնչացնել անկիլոստոմին, բայց ոչ մի կերպ չի կարողանում վերջնական որոշում կայացնել։ Գաղափարը նրան է պատկանում։ Քիչ էր մնացել, որ նա այն իրականացներ ավելի շուտ, քան դա կհաջողվեր բժիշկ Չարլզ Ուորդել Սթայլսին։ Բայց, այնուամենայնիվ, այդ հայտնագործության պատիվը իրեն վերագրել նա կարողացավ։ Այդպիսի դեպքերում նա երբեք չի ուշանում։
Դա մեկ միլիոն դոլար կնստի։ Հնարավոր է, որ աստված էլ հենց պատրաստվում էր զոհաբերել այդ գումարը, բայց, ինչպես սովորաբար, առաջ անցավ մարդը։ Պարոն Ռոկֆելլերը։ Նա տրամադրում է անհրաժեշտ միլիոնը, բայց պատիվը կհասնի ուրիշին, դարձյալ ինչպես սովորաբար։ Այսօրվա լրագրերը մեզ որոշ բան պատմում են անկիլոստոմի գործունեության մասին։
«Այդ մակաբույծները հաճախ այնքան են նվազեցնում հիվանդների օրգանիզմի կենսագործունեությունը, որ նույնիսկ կասեցնում են նրանց ֆիզիկական ու մտավոր զարգացումը, նրանց դարձնում են ուրիշ հիվանդություններին ավելի ընկալունակ, պակասեցնում են նրանց աշխատունակությունը, իսկ այն մարզերում, որտեղ հիվանդությունը հատկապես տարածված է, նկատելիորեն բարձրացնում են մահացությունը թոքախտից, թոքաբորբից, տիֆից ու դողէրոցքից։ Ապացուցված է, որ բազմաթիվ մարդկանց ցածր կենսագործունեությունը, որ առաջ բացատրվում էր դողէրոցքով ու կլիմայով և լրջորեն ազդում էր համապատասխան շրջանի տնտեսական զարգացմանը, իրականում առաջացրել են այդ մակաբույծները։ Այդ հիվանդությունը բնավ էլ միայն մեկ դասակարգին չէ հատուկ․ այն տառապանքների ու մահվան տուրք է գանձում և՛ հարուստ, և՛ մտավոր աշխատանքով զբաղվող մարդկանցից ճիշտ այնպես, ինչպես որ նրանց պակաս երջանիկ եղբայրներից։ Ամենահամեստ հաշվարկներով, մոտ երկու միլիոն մեր համաքաղաքացիներ ախտահարված են այդ մակաբույծով։ Ավելի հաճախ այդ հիվանդությունը հանդիպում է դպրոցական տարիքի երեխաների մոտ, և հիվանդության ընթացքն էլ նրանց մոտ շատ ավելի լուրջ է լինում։
Թեև այդ հիվանդությունը լայնորեն տարածված և վտանգավոր է, մենք կարող ենք հույսով նայել ապագային։ Հիվանդությունը հեշտությամբ ճանաչվում, առանց դժվարության բուժվում և սանիտարական ամենահասարակ միջոցներով արդյունավետորեն կանխվում է (աստծու օգնությամբ)»։
Ինչպես տեսնում եք, Արթուն աչքը եևեռված է աղքատների երեխաներին։ Բոլոր ժամանակներում դա, ի դժբախտություն նրանց, այդպես է եղել։ Ո՛չ նրանց, ո՛չ էլ «աստծու աղքատներին», եթե ասելու լինենք հաճախ գործածվող ծաղրական արտահայտությամբ, ոչ մի անգամ չի հաջողվել խույս տալ Աչքի արթուն ուշադրությունից։
Այո՛, խոնարհ, տգետ աղքատները՝ ահա՛ թե ում են ամբողջությամբ բաժին ընկնում այդ բարիքները։ Իբրև օրինակ վերցնենք աֆրիկյան «քնախտը»։ Այդ դաժանագույն տառապանքին ենթարկվում են տգետ ու անշառ սևամորթները, որոնց աստված բնակեցրեց խուլ թավուտներում, որպեսզի այնուհետև նրանց վրա ուղղեր իր հայրական Աչքը, որը երբեք չի ննջում, եթե առիթ է ստեղծվում տհաճություն պատճառելու որևէ մեկին։ Այդ մարդկանց մասին նա հոգացել էր մինչև Ջրհեղեղը։ Նա իրեն կամակատար ընտրեց ճանճին՝ ցեցե ճանճի ազգականուհուն, որն իշխում է Զամբեզ գետի ավազանում, մահ սփռելով եղջերավոր անասունների ու ձիերի մեջ և, այդպիսով, այդ հովիտը դարձնելով մարդկանց համար ոչ պիտանի։ Իսկ ցեցե ճանճի սարսափելի ազգականուհին քնախտ տարածող մանրէներ է տարածում։ Քամը լեփ֊լեցուն է մանրէներով, և ցամաք իջնելով, դրանք տարածեց ամբողջ Աֆրիկայում, որից հետո սարսափելի համաճարակը մոլեգնում էր վեց հազար տարի, մինչև որ գիտությունը, վերջապես, թափանցեց գաղտնիքի մեջ և հայտնաբերեց հիվանդության հարուցիչը։ Բարեպաշտ ազգերը հիմա շնորհակալություն են հայտնում աստծուն և նրան փառաբանում են, որ նա օգնության հասավ իր նեգրերին։ Քահանաները բացատրում են, թե գավաբանել հարկավոր է հենց նրան, որովհետև հենց նա է լուսավորել գիտնականներին։ Հիրավի, նա բավականաչափ տարօրինակ էակ է։ Նա հղանում է մի ամենանողկալի հանցագործություն, վեց հազար տարի անդադար այն իրականացնում է, իսկ հետո պահանջում է իրեն գովաբանել այն բանի համար, որ ինքը մեկին իրավունք է տվել վերջ դնելու այդ չարագործությանը։ Նրան համբերատար են անվանում, և նա իրոք գերհամբերատար է, այլապես արդեն շատ վաղուց ավերած կլիներ բոլոր եկեղեցիները այն ավելի քան երկիմաստ գովասանքների համար, որ այնտեղ մատուցում են իրեն։
Ահա թե ինչ է ասում գիտությունը քնախտի մասին, որն այլ կերպ կոչվում է նեգրական լեթարգիա․
«Այն բնութագրվում է քնկոտության ընդմիջվող նոպաներով։ Հիվանդությունը տևում է չորս ամսից մինչև չորս տարի և միշտ վերջանում է մահով։ Սկզբում հիվանդը թոշնում է, թուլանում, գունատվում և բթանում։ Նրա կոպերը ուռչում են, մաշկի վրա ցան է առաջանում։ Նա քնում է խոսելիս, ուտելիս և աշխատանքի ժամանակ։ Հիվանդության զարգանալուն համեմատ նա դադարում է ուտել և աստիճանաբար կատարելապես հյուծվում է։ Այնուհետև պառկելախոցեր են առաջանում, որոնց հաջորդում են ջղաձգությունները և մահը։ Որոշ հիվանդներ կորցնում են գիտակցությունը»։
Եվ հենց նա, ում եկեղեցին և մարդիկ անվանում են «մեր երկնային Հայր», հենց նա է ստեղծել այդ նողկալի ճանճին և նրան ուղարկել պատճառելու այդքան երկար տառապանքներ, տարածելու թախիծ ու վիշտ, սպանելու խեղճ վայրենիների մարմինն ու հոգին, նրան, ովքեր ոչ մի չարիք չեն պատճառել Ամենաոճրագործին։ Աշխարհում չկա մի մարդ, որը չխղճա թշվառ սևամորթ տառապյալին, և չկա աշխարհում մի մարդ, որը ուրախ չլինի նրան բուժելու համար։ Որպեսզի գտնեք նրան, ով չի խղճում սևամորթին, դուք պետք է երկինք ուղևորվեք, և հենց այնտեղ պետք է ուղևորվեք, եթե ուզում եք գտնել նրան, ով կարող էր բուժել թշվառին, բայց չնայած բոլոր թախանձանքներին, չի ցանկանում անել այդ։ Կա միայն մե՛կ հայր, այնքան դաժան, որ իր երեխային դատապարտի այդպիսի հիվանդության, միայն մեկը։ Նման երկրորդին ողջ հավերժությունն էլ չի կարող ստեղծել։ Ձեզ դո՞ւր է գալիս բանաստեղծական տողերով արտահայտված կիզիչ զայրույթը։ Ահա ստրուկի սրտից դուրս թռած այդպիսի մի ճիչ․<poem>
Այդպես է մարդը մարդու հանդեպ՝
Անսահման դաժան։
</poem>
Ես ձեզ կպատմեմ մի շատ գողտրիկ ու, թերևս, նույնիսկ հուզիչ պատմություն։ Մի մարդու վրա երանություն իջավ, և նա քահանային հարցրեց, թե ինքն ինչպես պետք է ապրի, որ չարատավորի իր հավատը։ Քահանան ասաց․ «Ընդօրինակիր մեր Երկնային հորը, սովորիր լինել այնպիսին, ինչպիսին նա է»։ Այդ մարդը մանրամասնորեն ուսումնասիրեց Աստվածաշունչը, իսկ այնուհետև աղոթելով, որ աստված իրեն խրատի, սկսեց ընդօրինակել նրան։ Նա այնպես արեց, որ իր կինն աստիճաններից վայր ընկնի, մեջքը կոտրի ու մինչև կյանքի վերջը այլևս չկարողանա շարժել ո՛չ ձեռքը, ո՛չ էլ ոտքը, նա իր եղբորը մի խարդախի ձեռքը գցեց, որը նրան կողոպտեց և անկելանոցի դուռը հասցրեց, նա իր մի որդուն վարակեց անկիլոստոմով, մյուսին՝ քնախտով, իսկ երրորդին՝ սուսանակով, մի աղջկան նա քութեշ շնորհեց, և սա փոքր հասակից մնաց կույր և խուլ ու համր, իսկ հետո նա մի սրիկայի օգնեց հրապուրել իր երկրորդ աղջկան և սրան տնից վռնդեց, այնպես որ սա մեռավ պոռնկատանը, նզովելով հորը։ Հետո նա այդ ամենը պատմեց քահանային, որն ասաց, թե Երկնային հորը այդպես չեն ընդօրինակում։ Իսկ երբ բարեպաշտ աշխատավորը հարցրեց, թե որն է իր սխալը, քահանան խոսքը փոխեց և հետաքրքրվեց, թե նրանց փողոցում ինչպիսի եղանակ է։
