Changes

— Պարգևատրե՜լ են,— տխուր ծիծաղեց Ֆրոդոն: — Ավելի լավ է ասես՝ ահավոր պատժի են դատապարտել: Մտածի՛ր, կարելի՞ է արդյոք Մորդոր գնալը, այն էլ Մատանիով հանդերձ, պարգև համարել: Իսկ ես հույս ունեի, թե Մատանին իմ ձեռքից կվերցնեն ու կհաջողվի հանգստանալ Ազատքում:

— Ես էլ եմ այդպես գտնում,— միջամտեց Փինը: — Մեզ՝ հոբիթներիս, իրարից բաժանվել չի կարելի: Եթե ինձ բանտում չփակեն, ես անպայման կգնամ Ֆրոդոյի հետ: Չէ՞ որ նա պետք է խելքը գլխին մի ուղեկից ունենա:

— Վախենում եմ, որ Բիլբոն իրավացի է,— ասաց Գենդալֆը: — Մենք պետք է պարզենք, թե Հեծյալները հիմա որտե՞ղ են:

— Նրանց ոչնչացնել չես կարող,— պատասխանեց Գենդալֆը,— քանի դեռ նրանց Տիրակալը ոչնչացված չէ: Հուսով եմ, ստիպված են եղել վերադառնալ իրենց որջը. առանց ձիերի նրանք մեր աշխարհում անզոր են, բայց դա անպայման պետք է ստուգել: Իսկ առայժմ մոռացիր քո սարսափները, Ֆրոդո: Ես արդեն չգիտեմ, ինձանից օգուտ կլինի՞ թե ոչ, սակայն մտածում եմ, որ քեզ հետ միասին կգամ Մորդոր, քանի որ, ինչպես այստեղ իրավացիորեն ասացին, քեզ խելամիտ ուղեկից է հարկավոր:

Հոբիթները քննարկեցին կայանալիք ճամփորդությունը ու փորձեցին կռահել, թե Մորդորի ճանապարհին Ֆրոդոյին ինչ փորձանքներ կհանդիպեն: Սակայն Ռիվենդելի հոգեպարար անդորրը շուտով ցրեց նրանց տագնապալի մտքերը: Ապագան առաջվա պես նրանց մռայլ էր թվում և, այնուամենայնիվ, չէր մթագնում ներկան, իսկ կյանքի բերկրանքն ամրապնդում էր վտանգավոր արշավի երջանիկ ավարտի նկատմամբ հավատը: Հոբիթներն ուրախանում էին հյուրընկալ էլֆերի հետ անցկացրած յուրաքանչյուր օրվա, յուրաքանչյուր ճաշկերույթի և բուխարու շքեղ դահլիճում հնչող յուրաքանչյուր երգի համար:

Հոբիթները Ռիվենդելում ապրեցին երկու ամիս: Նոյեմբերի վերջին, երբ աշունը վերջանում էր, հետախույզների խմբերն սկսեցին վերադառնալ: Նրանցից ոմանք հետազոտել էին հյուսիսային հողերը՝ Կատաղի գետի վերին հոսանքները, Թրոլյան սարահարթը և Անդուինի ակունքների մոտ գտնվող Մոխրագույն լեռները: Մյուսներն իջել էին Դիվոտ և Մոխրաջուր գետերով մինչև վաղուց ավերված Թարբադ ամրոցը՝ իմանալու համար Դունլենդում տիրող վիճակը: Երրորդներն անցել էին Մշուշապատ Լեռնաշղթան, գնացել Անդուինի երկարությամբ մինչև Հիրիկների հարթավայրն ու հասել մինչև Ռոսգոբել՝ Ռադագասթ Թուխի նախկին բնակատեղին: Բայց տիրոջն այնտեղ չգտնելով՝ վերադարձել էին դիվոտ մի լեռնանցքով, որը կոչվում էր Սևգետյան Հեղեղ: Վերջինը վերադարձան Էլրոնդի որդիները՝ նրանք գնացել էին Անդուինից արևելք, եղել Խլուտում և Շագանակագույն հարթավայրում, բայց իրենց ճանապարհորդության մասին միայն հորը պատմեցին:

Հետախույզները ոչ մի տեղ Հեծյալներ չէին հայտնաբերել, նույնիսկ ոչինչ չէին լսել նրանց մասին: Հեծյալներին չէին տեսել և Մեծ արծիվները, Ռադագասթ Թուխի հզոր դաշնակիցները: Գոլլումը նույնպես անհետ կորել էր, իսկ հյուսիսում վարգում էին գայլերի ոհմակները: Դիվոտ գետում գետանցումի մոտ գտնվել էին երեք խեղդված սև ձիեր, և ևս հինգը՝ քիչ ներքև, ծանծաղուտներում. նույն տեղում, ջրի մեջ, լողում էին քրքրված թիկնոցներ:

Էլրոնդը հոբիթներին կանչեց իր մոտ:

— Դու միտքդ չե՞ս փոխել, քանզի ստիպելու իրավունք մենք չունենք:

— Ոչ,— ասաց Ֆրոդոն: — Ես կգնամ Սեմի հետ:

Ես քեզ համար մի քանի հուսալի ուղեկից կընտրեմ: նրանք կուղեկցեն քեզ այնքան, որքան կցանկանան և որքան ուժները կբավականացնի, բայց նրանց թիվը պետք է շատ փոքր լինի, քանզի քո արշավի հաջողությունը կախված է միայն արագությունից և գաղտնի լինելուց: Եթե ես նույնիսկ Ավագ Օրերի զենք ու զրահով զինված էլֆերի մի մեծ ջոկատ ուղարկեմ, նրանք ոչնչի չեն հասնի՝ Թշնամուն կատաղեցնելուց բացի: Պահապաններն ընդամենը ինը կլինեն, ճիշտ այնքան, որքան Ուրվական-Նազգուլները: Բացի քո հավատարիմ Սեմից, քեզ հետ կուղևորվի Գենդալֆը: Մատանին նրա մեծագույն խնդիրն է և, գուցե, այդ դժվարագույն արշավում կավարտվեն նրա մեծագործությունները:

— Պանդու՞խտը,— ուրախացած բացականչեց Ֆրոդոն:

— Ես էլ մտածում էի,— որ դու գնում ես գոնդորցիներին օգնելու և չէի համարձակվում խնդրել մեզ հետ ուղևորվել:

— Դուք չեք հասկանում,— պատասխանեց Էլրոնդը,— ուղղակի չեք պատկերացնում, թե ինչպիսի ահավոր վտանգներ են սպառնում Ֆրոդոյին Մորդորի ճանապարհին:

— Այդ դեպքում հրամայիր կալանավորել ինձ, այլապես կփախչեմ,— ասաց Փինը:

Արագորնն ու Գենդալֆը, արշավի պատրաստվելով, ուսումնասիրում էին Միջերկրի հին քարտեզները և Էլրոնդի դղյակում հնուց պահպանվող նախորդ Դարաշրջանների տարեգրությունները: Պատահում էր, Ֆրոդոն էլ էր միանում նրանց, բայց ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր Բիլբոյի հետ՝ վստահելով ուղեկիցների իմաստությանը:

Ճանապարհվելու նախորդ օրն առավոտյան Ֆրոդոն մենակ մտավ Բիլբոյի մոտ: Բիլբոն դուռը պինդ ծածկեց, մահճակալի տակից հանեց փայտե սնդուկը, կափարիչը բաց արեց և չափազանց ճմրթված մի կաշվե պատյան հանեց:

Ֆրոդոն շնորհակալությամբ թուրն ընդունեց:

— Չգիտեմ, քեզ ինչպես հայտնեմ շնորհակալությունս, Բիլբո... Ե՛վ այս նվերների համար, և՛ անցյալի համար,— ասաց Ֆրոդոն:

Նա լռեց, նորից մոտեցավ պատուհանին ու սկսեց երգել.

Առավոտյան մշուշ, քամի սառնաշունչ

Եվ ձմեռային պատկերներ անշունչ:

</poem>

— Բայց կարող է և կոտրել,— առարկեց Էլրոնդը: — Հարկավոր չէ գուշակել հեռավոր ապագան: Գնացեք և թող պահպանի ձեզ մեր երախտապարտությունը... Թող աստղերը պայծառ լուսավորեն ձեր ուղին...

Ռիվենդելի տիրակալի հպատակներից շատերն էին եկել բարի ճանապարհ մաղթելու Պահապաններին: Մթության միջից լսվում էին նրանց ճանապարհ դնող էլֆերի մեղմիկ ձայները, ու ոչ ոք չէր ծիծաղում, չէր երգում՝ բավական տխուր էր հրաժեշտը:

Ջոկատի առջևից գնում էր Գենդալֆ Մոխրագույնը, նրանից աջ՝ Արագորնը, որը հիանալի գիտեր արևմտյան հարթավայրերը, այնպես որ մութը նրա համար խանգարող հանգամանք չէր. նրա հետևից քայլում էին մնացած ճամփորդները, իսկ երթը եզրափակում էր էլֆ Լեգոլասը, որը, ինչպես և Չարքանտառի բոլոր էլֆերը, գիշերով տեսնում էր ոչ պակաս, քան ցերեկը: Սկզբում ուղղակի ձանձրալի էր, և Ֆրոդոյի հիշողության մեջ գրեթե ոչինչ չմնաց, բացի արևելյան սառնաշունչ քամուց: Մշուշապատի սառը շնչառությունը թափանցում էր մինչև ոսկորները, այնպես որ Ֆրոդոն, չնայած տաք հագուստին, շարունակ իրեն սառած էր զգում՝ և՛ գիշերը, ճամփին, և՛ ցերեկը, հանգստի ժամանակ: Առավոտները, երբ անթափանցելի խավարը փոխվում էր մոխրագույն, անարև աղջամուղջի, ճամփորդները դադարի տեղ էին գտնում և մտնում շրջակա լանջերին աճած փշարմավի փշոտ ճյուղերի տակ: Երեկոյան, հերթական պահակի ձայնից արթնանալով, նրանք թմրած ուտում էին սառը ընթրիքը և քնատ, դողդողալով ճանապարհ ընկնում:

Առջևում, Ջոկատի ճանապարհը փակելով, բարձրանում էր վիթխարի լեռնաշղթան՝ հավերժական ձյան արծաթափայլ երեք գագաթներով: Դրանցինց ամենամոտն ու ամենաբարձրը ժանիք էր հիշեցնում. քարքարոտ լերկ լանջը դեռևս ստվերի մեջ էր, բայց այնտեղ, որտեղ ընկել էին արևի ճառագայթները, քարերը բոսորագույն էին ներկվել:

— Ի՞նչ է պատահել, Պանդուխտ,— հարցրեց նրան Մերին,— ինչ-որ բանի պակա՞ս ես զգում: Գուցե արևելյան քամու՞ն ես կարոտել:

— Դա իրոք որ այնքան էլ հասկանալի չէ,— համաձայնեց Գենդալֆը: — Բայց հետո ավելացրեց: — Իսկ գուցե տեսնելով հոբիթներին՝ և այն էլ չորս հոբիթի, խրտնե՞լ են ու զարմանքից չե՞ն կարողանում ուշքի գալ: Էլ չեմ ասում մեր մասին: Թե՞ ինչ-որ այլ բան կա այստեղ թաքնված:

Առաջին ժամապահը Սեմն էր: Բոլորը հանգիստ քնեցին, բայց Արագորնը, ըստ երևույթին, միտք չուներ քնելու: Հենց որ ճամփորդների խոսակցությունները դադարեցին, ծանր, տագնապալի լռություն իջավ, որը նույնիսկ Սեմը զգաց: Պարզ լսվում էր քնածների շնչառությունը, իսկ երբ պոնին ոտքը շարժեց, զարմանալի բարձր թխկոց լսվեց: Բավական էր Սեմը մի քիչ շարժվեր և լսում էր սեփական հոդերի ճտճոցը: Երկնքում ոչ մի հատիկ ամպ չկար. արևը դանդաղ լողում էր դեպի վեր. մեռյալ լռությունը խորանում էր ու կայունանում: Հետո հարավում, անամպ երկնքում ինչ-որ մութ կետ հայտնվեց, փոքրիկ սև ամպի նման: Քամի չկար, բայց կետը մոտենում էր:

— Ախր դրանք թռչուննե՜ր են,— բացականչեց Սեմը:

Հենց թռչուններն աչքից ծածկվեցին, Արագորնը վեր կացավ ու արթնացրեց Գենդալֆին:

— Բայց այդ դեպքում,— արձագանքեց Գենդալֆը,— լրտեսները Բոսոր Դարպասն էլ են հսկում, իսկ դա նշանակում է լեռնանցք բարձրանալ չի կարելի: Հետաքրքիր է, ինչպե՞ս ենք մտնելու Սևագետք: Լավ, այդ մասին հետո կմտածենք: Հիմա գլխավորը Մշուշապատ հասնելն է: Դու ճիշտ ես, մենք հարկադրված ենք այսօր հեռանալ այստեղից, այնպես որ հանգստանալ չենք կարող:

— Բայց կա ևս մեկ ճանապարհ,— նկատեց Գենդալֆը,— չփորձված ու մութ, սակայն, իմ կարծիքով, անցանելի: Դրա մասին արդեն խոսել ենք:

— Մենք հենց այսօր պետք է որոշենք, թե ուր ենք գնում,— հիշեցրեց Գենդալֆը:

— Կարող է պատահել, որ Բոսոր Դարպասը հսկում են Թշնամու լրտեսները,— ասաց Գենդալֆը: — Եղանակն էլ ինձ լուրջ տագնապ է ներշնչում: Մենք լեռնանցքում կարող ենք փոթորկի մեջ ընկնել: Ստիպված ենք շատ արագ քայլել: Նույնիսկ այդ դեպքում էլ տեղ կհասնենք երկու գիշերվա ընթացքում: Այսօր երեկոյան մութը շուտ կընկնի, դրա համար էլ ճամբարը հավաքելու ժամանակն է, հազիվհազ հասցնենք...

— Իսկ Բիլը երկուսը կվերցնի,— ասաց Սեմը: — Դու մեզ հուսախաբ չես անի, ճի՞շտ է, բարեկամս,— հարցրեց նա Բիլին: Պոնին լռեց, բայց բավական տխուր նայեց Սեմին:

— Վատ միտք չէ,— համաձայնեց Գենդալֆը,— սակայն պետք է հաստատ հիշենք, որ խարույկ վառում ենք ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում, երբ իսկապես պետք է ընտրություն կատարել՝ կործանվե՞լ, թե կրակի մոտ տաքանալ:

Շուտով Ֆրոդոն դեմքին զգաց նոսր փաթիլների սառը ծակոցները, իսկ հետո խիտ փաթիլների տարափ սկսվեց: Հանկարծակի թխակապույտ-սպիտակ գույն ստացած մթությունը դարձավ նաև անթափանցելի՝ Արագորնի և Գենդալֆի կռացած կերպարանքները, որոնց Ֆրոդոն, եթե ձեռքը մեկներ՝ կհասներ, կորան պղտոր մառախուղի մեջ:

— Կասեմ, որ ես էլ էի վախենում: Ճիշտ է, ավելի քիչ, քան մնացած բաներից: Հյուսիսցիները ձնահողմերին սովոր են: Բայց հարավային լեռներում ձնահողմերը հազվադեպ երևույթ են, այն էլ շատ բարձր տեղերում: Բայց մենք դեռ չենք հասցրել այդքան բարձրանալ:

— Այ թե երկար ձեռքեր է աճեցրել, եթե ընդունակ է ձնահողմը հյուսիսային երկրներից նետել հարավային,— ասաց Ջիմլին:

— Ավելի երկար չի լինում,— փնթփնթաց Գենդալֆը:

Հանկարծ Ջոկատը տեղում քարացավ, կարծես ճանապարհորդները պայմանավորվել էին կանգ առնել, թեև ոչ ոք ոչ մի բառ չէր ասել: Շուրջը տարօրինակ ձայներ էին հնչում: Հնարավոր է, քամին էր ոռնում, բայց նրա թնդուն բազմաձայն վայնասունի մեջ պարզ լսվում էին չար սպառնալիքներ, մոլեգին քրքիջ ու խռպոտ կաղկանձ... Ոչ, քամին չէր կարող այդպես կաղկանձել: Հանկարծ վերևից մի քար գլորվեց, հետո ևս մեկը, հետո էլի... Ճամփորդները սեղմվեցին զառիկող պատին, քարերը դրխկոցով ընկնում էին քիվին, թռչկոտում ու ընկնում սև անդունդը, ժամանակ առ ժամանակ ուժեղ դղրդյուն էր լսվում և վերևից գահավիժում էին հսկայական ժայռաբեկորներ:

— Ուրեմն, ի՞նչ ենք անելու,— ողբաձայն հարցրեց Փինը: Նա կանգնած էր սառը պատին հենված ու ամբողջ մարմնով դողում էր:

— Թաքստոցի՜ս նայեք,— մրթմրթաց Սեմը: Բայց Ֆրոդոյից բացի ոչ ոք չլսեց:

Բուրավետ հեղուկի կումը ոչ միայն տաքացրեց փայտացած Ֆրոդոյին, այլև վանեց նրան պատած վախը: Մնացած Պահապանները նույնպես աշխուժացան: Սակայն առաջվա պես մոլեգնում էր քամին, իսկ բորանը կարծես թե նույնիսկ ավելի էր ուժեղացել:

— Եթե ինչ-որ մեկը մեզ հետևում է, ապա նրա համար այլևս գաղտնիք չէ, որ ես էլ եմ մասնակցում արշավին,— մռայլ հպարտությամբ նկատեց հրաշագործը: — Սա նույնն է, թե երկնքում ամպերով գրես. «Գենդալֆն այստեղ է» և, այնպես հասկանալի, որ ոչ ոք չի սխալվի:

Սակայն ցախը շատ արագ վառվեց:

— Ոչինչ, լուսաբացը մոտենում է, գիշերը վերջանում է,— ասաց Արագորնը:

Բորոմիրը մի քիչ հեռացավ խարույկից:

— Գենդալֆը կոլոտիկների համար իր գավազանով ճանապարհ բաց կանի,— ասաց Լեգոլասը: Բորանը էլֆին բոլորովին չէր անհանգստացնում, և նա ամբողջ ջոկատում միակն էր, որ մինչև առավոտ լավ տրամադրության մեջ էր:

— Երբ գլուխը հանձնվում է, գալիս է մարմնի հերթը,— միջամտեց Բորոմիրը: — Մեզ մոտ այդպես են ասում: Երբ բուքն սկսվեց, մենք շրջանցում էինք ա՜յ այն ժայռը,— նա ցույց տվեց մի ժայռաբեկոր, որը ճամփորդներից ծածկում էր արահետը: — Այստեղից մինչև այնտեղ կես լիգ է, ոչ ավելի: Թող ուժեղներն առաջ գնան ու ճանապարհ բացեն, իսկ այնտեղից բոլորս հեշտությամբ կիջնենք:

— Հարկավոր է փորձել,— ասաց Արագորնը: — Արի երկուսով առաջ ընկնենք:

Լեգոլասը ժպտալով նայում էր նրանց, հետո շրջվեց դեպի հրաշագործն ու բացականչեց.

Իսկ հետո վարժ քայլեց ձյան վրայով, և Ֆրոդոն նկատեց (ասես առաջին անգամ, չնայած այդ մասին առաջ էլ գիտեր), որ էլֆը ծանր ոտնամաններ չուներ, ինչպիսիք հագցրել էին Պահապաններին Իմլադրիսում: Լեգոլասի թեթև էլֆական կոշիկները համարյա հետք չէին թողնում ձյան վրա:

Նա սլացավ առաջ, ասես ոտքերի տակ ոչ թե ձյուն էր, այլ տրորված ավազ, առաջ անցավ դանդաղ մաքառող մարդկանցից, նրանց ձեռքով արեց, զրնգուն ծիծաղեց ու աչքից ծածկվեց արահետի շրջադարձի հետևում:

Անցավ երևի մոտավորապես մեկ ժամ, թեև հոբիթներին թվաց, թե ավելի շատ, և ահա արահետի վրա երևաց էլֆը: Հետո երևացին ձայն հետ մաքառող Բորոմիրն ու Արագորնը:

— Ես այդպես էլ կարծում էի,— փնթփնթաց Ջիմլին: — Իհարկե, Բարազինբարի չար կամքն է այդ անիծյալ բուք ու բորանը քշել մեզ վրա: Բարազինբարը թզուկներին ու էլֆերին չի խղճում...

Ձյան մեջ տրորված արահետին նայելով՝ Փինը հիանում էր մարդկանց ուժով: Նույնիսկ հիմա, հոբիթին շալակած, Բորոմիրը ձեռքերով մեծացնում էր անցումը, որպեսզի մյուսների համար հեշտ լինի: Շուտով նրանք հասան վիթխարի ձնաթմբին, որը մարդու հասակից երկու անգամ բարձր էր և անջրպետում էր ճանապարհը: Ձնաթմբի գագաթը սուր էր ու պինդ, ու ձնաթումբն էլ մի ամբողջական զանգված էր թվում, բայց միջով արդեն անցում կար բացված: Ձնաթմբի մյուս կողմում Մերին, Փինը և Լեգոլասը մնացին մյուսներին սպասելու, իսկ մարդիկ նորից գնացին վերև:

— Բավական է, Բարազինբար, տեսնում ես՝ գնում ենք, հանգիստ թող մեզ,— աղաչեց Ջիմլին:

Առավոտն արդեն դեպի կեսօր էր թեքվում: Հարթակից, որտեղ կանգնած էին հոգնած ճամփորդները, բացվում էին լայնարձակ հեռաստաններ՝ բլուրներ, լճակներ, ծուռումուռ ձորակներ, փշարմավի թփուտներ, անտառակների կղզյակներ... Իսկ ներքևում երևում էր խոր լեռնագոգը, որտեղ նրանք հանգստանում էին նախօրեին:

— Նորից թռչունները,— ասաց Արագորնը՝ ներքև ցույց տալով:

— Այժմ արդեն ոչինչ անել չես կարող,— թռչուններին նայելով, արձագանքեց Գենդալֆը: — Բարեկամնե՞ր են արդյոք, թե Թշնամու լրտեսներ, թե պարզապես անվնաս հավքեր, միևնույնն է, մենք ստիպված ենք իջնել՝ Քարադհրասը գիշերային հյուրեր չի սիրում:

==== Գլուխ չորորդ. Սև Անդունդ ====