Թող քո բարի կամքով իմ հայրենիքը ծաղկի և բարգավաճի, թող ոչ մի չարագործ մեր մարդկանց չվնասի, մեր բերքը չփչացնի, մեր վաստակը չխլի, քանի երկնքում փայլում է պայծառ լուսինը, քանի մարդկանց ջերմացնում է կենսատու արևը»։
==Ռունա ԽԴ==
Վեյնեմեյնենը սարքում է նոր Կանտելե և նորից իր երգով ու նվագով զարմացնում է աշխարհը
Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենն այսպես խոսեց ինքն իր հետ․
«Այժմ լավ է, որ գնամ մտնեմ իմ հարազատ հարկի տակ և ուրախանամ, բայց ինչպե՞ս․ ինձ մխիթարող Կանտելեն ընկել է ծովի խորերը, ձկների վտառների մոտ․ իսկ ծովի տիրակալ Ախտոն երբեք Կանտելեն ինձ չի վերադարձնի»։
Ապա դիմեց ճարտար դարբնին․
«Ով դու Իլմարինեն, երեկ ամբողջ օրն աշխատել ես, այսօր էլ աշխատիր և ինձ համար պողպատե երկար ատամներով մի փոցխ սարքիր։ Ուզում եմ դրանով ծովի հատակը, քարերի արանքում պատսպարված ձկների կեցած տեղը փոցխել, գուցե թե գտնեմ, դուրս քաշեմ Կանտելեն»։
Ճարտար դարբինը սարքեց Վեյնեմեյնենի ուզած փոցխը։ Նրա ամեն մի ատամը պողպատից էր և հարյուր սաժեն երկարություն ուներ, բռնակն էլ պղնձից էր և հինգ անգամ ավելի երկար, քան ատամները։
Վեյմեմեյնենը վերցրեց փոցխը և գնաց դեպի ծովը։ Ափին տեսավ երկու նավակ․ մեկը հին էր, մյուսը նոր սարքված։
Ծերունին մոտեցավ նոր նավակին և ասաց․
«Նավակ իմ, ծովը մտիր և առանց իմ օգնության առաջ սուրա, այնպես որ կարիք չլինի, որպեսզի ես թիեր բանեցնեմ»։
Նավակն իսկույն ծովն իջավ․ Վեյնեմեյնը նստեց նավակի ներքին ծայրի նստարանին․ նավը կապույտ հանդարտ ջրերի վրայով առաջ սուրաց։ Եվ ծերունին իր երկար փոցխով սկսեց փոցխել ծովի հատակը։ Ինչքան ասես մամուռներ, ինչքան ասես ծովային խոտեր հավաքեց ափ հանեց, բայց այնպես էլ Կանտելեն չգտավ, չկարողացավ այն հանել ծովի հատակից։
Ծերուկ երգասացը տուն դարձավ․ տխուր֊տրտում նստեց․ գլխարկը թեք ընկավ և նա ինքն իր հետ այսպես խոսեց․
«Այլևս երբեք չեմ գտնի գայլաձկան ոսկորներից սարքված իմ հրաշալի Կանտելեն, զմայելելի երաժշտական գործիքը»։
Մյուս օրն անտառ գնաց Վեյնեմեյնենը և հանկարծ լացի ձայն լսեց․ մոտեցավ, տեսավ, որ կեչի ծառն է դառն֊դառն լալիս․ հարցրեց․
«Այ դու ճերմակազգեստ ծառ, ինչո՞ւ ես լալիս»։
Կեչին պատասխանեց․
«Շատերը կարծում են, թե ուրախ են անցնում իմ օրերը։ Ո՛չ, այդպես չէ, ես միշտ, ամառ թե ձմեռ ծանր հոգսերի մեջ եմ։ Հապա ինքներդ դատեցեք։ Գարունը գալիս է թե չէ, երեխաները սուր դանակով իմ ճյուղերն են պոկում֊տանում, մի քիչ խաղ են անում, ապա դեն շպրտում։ Վրա է հասնում շոգ ամառը, հովիվները իմ կեղևներն են պոկում, զամբյուղ սարքում՝ մեջը պտուղներ լցնում։ Ջահել աղջիկներն էլ արդեն իմ տերևներից պսակներ են հյուսում իրենց համար։ Ձմեռն էլ հեշտ չէ իմ վիճակը․ դառն քամին քշում տանում է իմ կանաչ զգեստները և ես, սառնամանիքին մնում եմ մենակ, անօգնական․ մեջքս խոնարհում եմ ու դողում։ Այդ բոլորը չէ, մեկ էլ տեսար եկավ փայտահատը և վե՛րջ կյանքիդ»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենն ասաց․
«Այլևս լաց մի լինի իմ կանաչ բարեկամ, մի տխրիր, ով դու անտառի սպիտակազգեստ բնակիչ։ Շուտով առիթ կունենաս ուրախանալու և ծիծաղելու։ Իսկ եթե լաց լինես, ապա արցունքներդ միայն ուրախության արցունքներ կլինեն»։
Եվ ահա՛ ծերուկ Վեյնեմեյնենը հմուտ ձեռքերով կեչիից մի նոր Կանտելե սկսեց սարքել․ գործը լավ առաջ գնաց․ մինչ ծերունին աշխատում էր, կկուն սկսեց գեղգեղալ․ նրա ձայնը կոկորդից ելնելով դառնում էր ոսկյա կաթիլ և հատիկ֊հատիկ թափվում չորս կողմը։
Ծերունին այդ հատիկներով Կանտելեն զարդարեց և լարերի համար հենակներ սարքեց․ բայց որտեղի՞ց ճարեր լարերը, որ հագցներ գործիքին և սկսեր նվագել։
Նա գնաց անտառի խորքը և մտածում էր, թե ինչի՛ց սարքի լարերը, որ Կանտելեն կատարյալ լինի։ Տեսավ, պուրակում մի աղջիկ է նստած․ նա ոչ տխուր է, ոչ էլ շատ ուրախ․ իր համար երգում է, միայն երևում է, ուզում է շուտ մթնի, որ սիրածը գա հասնի իրեն։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը շտապով մոտեցավ աղջկանն ու ասաց․
«Սիրունիկ աղջիկ, քո հյուսկերից, քո քնքուշիկ մազերից մի փունջ տուր, որ Կանտելեի համար լարեր սարքեմ և այդ զմայլելի երաժշտական գործիքի նվագով բարի մարդկանց հաճույք պատճառեմ»։
Աղջիկն իր մետաքսանման ոսկեգույն մազերից մի փունջ տվեց․ ծերուկն այդ մազերն իբրև լարեր հագցրեց Կանտելեի վրա և երաժշտական գործիքն արդեն պատրաստ էր։
Վեյնեմեյնենը Կանտելեն զգուշությամբ դրեց ծնկներին և մատներն սկսեց շարժել սիմերի վրա։
Եվ հմայիչ երգի հնչյունները սփռվեցին Կալեվալայի մեկ ծայրից մյուսը։ Հեռու և մոտիկ գյուղերից հավաքվեցին մեծ թե փոքր, որպեսզի լսեն երգասացին։
Կանայք թողին տան գործը և ուրախ֊զվարթ, ինչպես հորդահոս գետը, վազեցին առաջ։
Տղամարդիկ գլխարկները հանեցին, ջահելները ծունկի եկան և բոլորը֊բոլորը հայիլ֊մայիլ եղած լսում էին ծերունուն և միաբերան ասում․
«Մենք մեր ամբողջ կյանքում այսպիսի սքանչելի֊հմայիչ երգեր չենք լսել»։
Եվ գիշեր ցերեկ երգում ու նվագում է ծերունին։
Թե տանն է երգում, նրան ձայնակցում են դուռն ու լուսամուտը, առաստաղն ու պատերը։
Թե անտառումն է երգում, նրա առաջ խոնարհվում են նոճիները և պիստակները թափվում են նրա ոտքերի տակ։
Պուրակում թե դաշտումն է երգում, ամեն թուփ, ամեն ծաղիկ ավելի է փարթամանում և սիրով է նայում երգչին։
Ամե՜ն, ամե՜ն տեղ Վեյնեմեյնենի երգերը սփռում են կյանք ու երջանկություն։
Իր հայրենիքի փառքի և հզորության համար հնչում է Կանտելեի հոգեզմայլ նվագը։
==Ռունա ԽԵ==
Պոխյոլայի ջադու տիրուհին գեշ հիվանդություններ է առաքում Կալեվալա․ Վեյնեմեյնենը կախարդանքով և դեղերով բուժում է ժողովրդին
Պոխյոլայի տիրուհի ջադու Լոուխին իմացավ, որ Կալեվալայում մարդիկ երջանիկ են ապրում, ուրախ և խնդալից են անցնում նրանց օրերը, երկիրը լցվել է առատությամբ։ Եվ այդ բոլոր բարիքը ստեղծել է Սամպոն, հրաշք֊ինքնաղացի այն կտորները, որ իմաստուն Վեյնեմեյնենը հավաքեց ու սփռեց իր հայրենի դաշտերի վրա։
Ջադուի երկիրը, ընդհակառակը, մնացել էր ցուրտ և աղքատ, որովհետև այն հրաշք Սամպոյից միայն կափարիչի կոտրած կտորն էր բաժին ընկել նրան։ Ջադուն մտածմունքի մեջ ընկավ․ ի՞նչ անի, որ Կալեվալայի բնակիչներին ոչնչացնի․ ի՞նչ տեսակ մահով մեռցնի Կալեվի խիզախ զավակներին։
Այսպիսի խնդիրք արավ նա․
«Ով դու բարձրյալդ Ուկկո, ոչնչացրու Կալեվի ժողովրդին։ Մահացու կարկուտ տեղա նրանց դաշտերի և արոտների վրա։ Առաքիր անբուժելի հիվանդություններ, որ նրանց ցեղը ոչնչանա․ այրերը մեռնեն դաշտերում, կանայք էլ իրենց տան շեմին»։
Տուոնելիի երկու աչքով կույր աղջիկ Լովյաթարը, հազար տեսակ արատներ ուներ․ այդ սևադեմ, մազմզոտ մարմնով աղջիկը մայրն էր ամեն տեսակ չար բաների, քանի որ չարություն սերմանող նենգ զավակներ էր ծնում նա։
Այդ սևադեմ, մազմզոտ մարմնով աղջիկն ահա՛ կածանի մեջտեղը անկողին սարքեց ու պառկեց։ Այդ անամոթի վրայով անցավ միջանցիկ քամին, անցավ թենոտ ու մռայլ եղանակը, անցավ մեգ֊մառախուղ, անցան բնության բոլոր արհավիրքները։ Սկսվեց ուժեղ մրրիկ ու սևադեմ աղջկա արգանդը պտղավորվեց և պտուղն սկսեց աճել։
Անցավ մեկ֊երկու ամիս, լրացավ իննը, մտավ տասներորդ ամիսը, աղջիկը թեև շատ էր տանջվում ցավերից, բայց պտուղը լույս աշխարհ չէր գալիս։
Աղջիկը գնաց, ուզեց ժայռերի մեջ ազատվել, թեև շատ տանջվեց, բայց ծնունդ չունեցավ։
Մյուս օրը գնաց ճահիճները, գնաց ջրվեժի մոտ, ցավերից շատ տառապեց, բայց դարձյալ պտուղը լույս աշխարհ չեկավ։
Անպիտան աղջիկն սկսեց գոռ֊գոռ լաց լինել։ Էլ չգիտեր, թե ո՞ւր գնար, ի՞նչ միջոցի դիմեր, որ արգանդը թեթևանար, ծներ իր չար զավակներին։
Հանկարծ ամպերի միջից աղջիկը լսեց մի ձայն․
«Պոխյոլայի մշուշապատ աշխարհում կա եռանկյունի մի խրճիթ, գնա՛ այնտեղ և կազատվես քո երկունքի ցավերից։ Այնտեղ քեզ սպասում են, այնտեղ շատ են ուզում, որ աշխարհ գան քո զավակները»։
Տուոնելիի կույր աղջիկը, Մանալի եղկելի֊այլանդակ ծնունդն անմիջապես գնաց Պոխյոլա, ուզեց մտնի եռանկյունի խրճիթը։ Ջադու ատամնաթափ Լոուխին վրա հասավ, աղջկանը թաքուն բաղնիք տարավ, որ գյուղացիները չտեսնեն, իրենց խոսածները չլսեն։
Լոուխին բաղնիքը սարքի գցեց, ջուրը տաքացրեց, աղջկան մինչև մեջքը կանգնեցրեց ջրի մեջ և այսպիսի խոսքեր ասաց․
«Ով դու ամենազոր Ուկկո, քո բարձրունքից վայր իջիր, տե՛ս, այստեղ, գյուղական բաղնիքում հղի մի կին է կանգնած և ցավերից տառապում է։
Դու քո հզոր աջովդ խափանիր, ոչնչացրու բոլոր արգելքերը, որպեսզի կինն ազատվի այս դառն ցավերից, որպեսզի աշխարհ գան արգանդում եղած բոլորը, թե ուժեղները և թե թույլերը»։
Եվ ահա՛, վերջապես սևադեմը ծնեց այն դժխեմ զավակները։ Այն ամառային գիշերն աղջիկը ծնեց իննը զավակ։
Եվ տղաներին անուններ դրեց․ ամեն մեկին մի այնպիսի անուն, որ համապատասխան լինի այն գործին, որ պետք է գործեր այդ չար զավակներից ամեն մեկը։
Մեկի անունը Վերք դրեց, մյուսինը՝ Թոքախտ,
Երրորդինը՝ Հոդացավ, Չորրորդինը՝ Հյուծախտ
Հինգերորդինը՝ Ջրգողություն, Վեցերորդինը՝ Քոս,
Յոթերորդինը Թարախակալած վերք, ութերորդինը՝ Ժանտախտ։
Մնաց իններորդը, որ ամենավերջին էր ծնվել և նրա անունն էլ մայրը կնքեց՝ Նախանձ։
Պոխյոլայի ջադուն բոլոր տղաներին կանչեց միգապատ մի կղզի, պատվերներ տվեց և ուղարկեց Կալեվալա, որ Վեյնեմեյնենին ու նրա ժողովրդին պատուհասեն, կործանեն։
Եվ ցավն ու հիվանդությունները սփռվեցին ամբողջ Կալեվալայում․ մարդիկ տնքում էին տանջող ցավերից, դաշտերը խոպան դարձան, նույնիսկ տների դռներն ու առաստաղները մգլոտեցին։
Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենը տեսավ իր ժողովրդի տանջանքը, տեսավ ծերունիների և մանուկների տառապանքները։ Բայց չընկճվեց, զորեղ էր նրա կամքը․ որոշեց փրկել իր ժողովրդի մարմինն ու հոգին։
Նա գնաց և, ջրի հոսանքով բերված մաքուր փայտերով, թեժ տաքացրեց բաղնիքը․ բաղնիքում քարեր դրեց, նրանք շիկացան և ծերուկն ասաց․
«Ահա՛, ես այս տաք քարերի վրա ջուր կլցնեմ․ ո՜վ ամենակալ տեր, օգնի՛ր, որ ջուրն այստեղ մեղրի վերածվի, թող սկսի հոսել քաղցր հյութը և բուժիչ դեղ դառնալ, այնպիսի դեղ, որ մարդկանց ցավերն ու վերքերը չքանան և այլևս ո՛չ մի հիվանդություն կալեվալցուն մոտ չգա ո՛չ գիշերը և ո՛չ էլ ցերեկը։ Ով հաստիչդ երկնային, ժայռերի մեջը շատ անցքեր կան, բոլոր հիվանդությունները, մարդկանց տանջանքները նետիր այդ անցքերի մեջ․ թող նրանք անդունդներում կորչեն և այլևս ո՛չ ցերեկը, ո՛չ էլ գիշերը դուրս չգան այդ անդունդներից և մարդկանց չվնասեն։
Եվ ծերուկը պատրաստեց իննը տեսակ ամենալավ բուժիչ դեղեր, հիվանդների վերքերին քսեց այդ դեղերից և աղոթեց․
«Ով դու բարձրյալդ աստված Ուկկո, երկնքի հավերժական բնակիչ, առաքիր բարենպաստ հողմերը, առաքիր բարենպաստ անձրև, որ բուժվեն իմ ժողովրդի վերքերը, մեղմացնեն նրանց տառապանքները։
Եթե քո զորությունը չլինի, ես չե՛մ կարող բոլորին օգնել։ Ամենակալ տեր, դու պետք է, որ ժամ առաջ հասնես և փրկես իմ ժողովրդին։ Այնտեղ, ուր իմ ձեռքը չի զորում, թող քո՝ ստեղծագործողիդ ձեռքը հասնի, այնտեղ, ուր իմ մատները չեն զորում, թող քո հզոր մատները հասնեն․ չէ՞ որ ստեղծագործողի մատներն ավելի վարպետ են և ձեռքերն ավելի կարող»։
Եվ այսպես, այն հավերժական իմաստուն Վեյնեմեյնենը վանեց ցավն ու հիվանդությունները, մարդկանց տառապանքին վերջ տվեց, նրանց հոգին ու մարմինը փրկեց, Կալեվալայի ցեղին նոր կյանք պագևեց։
==Ռունա ԽԶ==
Պոխյոլայի ջադու տիրուհին ծուռթաթ արջին բաց է թողնում Կալեվալայի հոտերի վրա․ Վեյնեմեյնենն այս նոր փորձանքից էլ է ազատում իր ժողովրդին
Պոխյոլայի տիրուհին լուր առավ, որ Վեյնեմեյնենն իր ժողովրդին բուժեց, վանեց ցավն ու հիվանդությունները։ Ատամնաթափ ջադուն կատեղեց, ասաց․
«Ես ուրիշ միջոց էլ ունեմ Կալեվալայի ժողովրդին տանջելու։ Անտառի թավուտներից բաց կթողնեմ ծուռ թաթերով հսկա արջին, որ կալեվալցիենրի հոտերը ոչնչացնի»։
Եվ պառավն անտառի խորքից բաց թողեց ծուռ թաթերով արջին։ Վայրի գազանը մտավ Կալեվալա, որ ժողովրդի նախիրներն ու հոտերը ոչնչացնի, ոտքի տակ տա նրա ծաղկած հանդերը։
Վեյնեմեյնենը դիմեց Իլմարինենին․
«Եղբայր իմ, սարքիր ինձ համար մի սուր և ամուր նիզակ, որպեսզի ես գնամ, սպանեմ այդ արջին, նրան մորթազերծ անեմ, բերեմ նրա թանկարժեք մորթին, որպեսզի նա իմ ժողովրդի ձիերը չխժռի, մեր կաթնատու կովերը չփչացնի, մեր հոտերը չոչնչացնի»։
Ճարտար դարբին Իլմարինենը կռեց֊կոփեց մի սուր ու ամուր նիզակ։ Նիզակը ոչ շատ մեծ էր, ոչ էլ շատ փոքր, միջին չափսի էր․ նիզակի կոթը դարբինը զարդարեց գայլի, արջի և եղջերուի պատկերներով։
Երբ Վեյնեմեյնենը դեպի անտառը գնաց, արդեն փափուկ ձյուն էր տեղացել և չորս կողմի վրա փռված էր սպիտակ սավանի նման։ Ծերուկ երգիչն ասաց․
«Ահա ես անտառ եմ մտնում, ո՜վ դու անտառի տիրուհի, քո շներին ամուր կապիր, որ անարգել անցնեմ։
Իսկ դու Օտսո, անտառի զորեղ արջ, լսո՞ւմ ես, ահա՛ ես ուղիղ դեպի քեզ եմ գալիս։ Դու ճանկերդ մամուռների մեջը խրիր, բերանդ փակիր, որ ատամներդ չերևան և ինձ չսպառնան, որպեսզի ես կարողանամ իմ ճամփով գնալ։ Դու իմ սիրելի մեղրաթաթ արջ, քեզ համար քնիր, հանգստացիր քո որջում, ինչպես թռչունն է բնում իր ձվերի վրա հանգիստ նստում»։
Այսպես խոսեց Վեյնեմեյնենը և սկսեց քայլել անտառի կածաններով։ Քայլեց, քայլեց ծերուկը և հասավ գազանի որջին։ Արջն այդ պահին որջից դուրս էր եկել, բարձրացել էր ծառի ճյուղին։ Վեյնեմեյնենը մեկ էլ տեսավ, որ ճյուղը պոկվեց և արջը փռվեց գետնին․ երգիչն ասաց․
«Փա՜ռք բարձրյալին, անտառի զարդը կազմող այս ահարկու արջն ինձ պարգևեց»։
Ապա ծերունին այսպիսի խոսքերով դիմեց արջին․
«Իմ սիրելի Օտսո, դու մեղրաթաթ արջ, մի՛ նեղանար․ ես քեզ չեմ ծեծել, իմ նիզակով չեմ սպառնացել․ դու ծառի ճյուղից վայր ընկար և մորթիդ քերծվեց։ Արի թո՛ղ քո սառը որջը, թո՛ղ այս կածանները, ընկերացիր ինձ, գնանք գյուղը՝ հերոսների, կտրիճ այրերի մոտ։ Նրանք քեզ լավ կընդունեն, նրանք իրենց հյուրերին պատվում են փեթակների անուշ մեղրով»։
Եվ ծերուկ Վեյնեմեյնենն իր նոր ընկերոջ հետ սկսեց քայլել անտառով և դաշտերով․ քայլում է ու երգում․ նրա երգի ձայնը հասավ գյուղ։
Խրճիթում հավաքված մարդիկ դուրս թափվեցին և երբ Վեյնեմեյնենին տեսան, ասին․
«Այս ի՜նչ ուրախ երգերով ես գալիս․ ոսկի֊արծա՞թ ես գտել, թե Ջրասամույրի կամ թե Լուսանի մորթի ես ճարել»։
Վեյնեմեյնենն ասաց․
«Ոչ Ջրասամույր, ոչ էլ Լուսան եմ որսացել․ ինձ հետ ավելի թանկագին բան կա․ ինձ հետ է անտառի զարդը՝ մահուդի կաբա հագած։ Եթե օտարի համար տեղ ունեք, ուզում եք հյուր ընդունեք, բաց արեք դարբասի դուռը, եթե չէ, փակեցեք»։
Գյուղացիք ուրախացան․ նրանցից մեկն այսպիսի պատասխան տվեց․
«Բարի՜ եկար մեղրաթաթ արջ, շատ լավ արիր, որ մեր մաքուր բակը մտար։ Ամառ թե ձմեռ քեզ էի սպասում։ Գիեշրը լուսամուտի մոտ էի նստում, ցերեկը բակի դռան մոտ․ ձմեռը սառույց կտրած ձյան վրա էի սպասում, ամառը փոշոտ ճանապարհին․ բայց դու չէիր երևում։ Եվ ես մտածում էի, հապա որտե՞ղ է թափառում արջը, չլինի՞ թե Էստոնիա է գնացել, հեռացել է մեր աշխարհից»։
Վեյնեմեյնենը հարցրեց․
«Որտե՞ղ տանենք մեղրաթաթին․ գո՞մը, փափուկ խոտերի վրա՞ տեղ ունենք մեր հյուրին»։
Գյուղացիք միաձայն ասին․
«Դու մեր ոսկեղենիկ հյուրին բեր մեր ամենալավ խրճիթը։ Այնտեղ ամեն ինչ սարք ու կարգին է և համեղ ուտելիքն էլ արդեն պատրաստ է»։
Երբ արջը խդճիթ տարան, գյուղացիք ասին․
«Մեղրաթաթ հյուրին նստեցրու երկաթե աթոռին, որ մենք մոտից տեսնենք և շոշափենք նրա մորթին․․․ իսկ դու Օտսո, մի՛ նեղանար, որ մենք քեզ հետ սկսում ենք ծանոթանալ նախ և առաջ ստուգելով, թե ինչպիսի մորթի ունես։ Մենք գիտենք լավ մորթու֊մուշտակի արժեքը․ մենք այն ոչ անբան մարդու կտանք, ոչ էլ իզուր տեղը կփչացնենք»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը նույն պահին հսկա արջին մորթազերծ արեց և մուշտակը պահ տվեց․
Բերին մի մեծ ղազան․ արջի միսը կտոր֊կտոր արին, լցրին մեջը և դրին ջեռ կրակի վրա։ Մսի վրա էլ աղ ցանեցին․ աղը հատուկ նավով բերել էին գերմանացիների երկրից, Դվին գետի այն կողմերից։
Եվ այսպես, այն արջը որ չար Լոուխին ուղարկել էր Կալեվալայի ժողովրդին վնասելու, հզոր երգիչ Վեյնեմեյնենի իմաստությամբ դարձավ նրանց մեծ խնջույքի համեղ պատառը, մուշտակն էլ արդեն տեղով ոսկի և արծաթ էր։
Մեծ սեղան բացեցին, արջի խաշած֊խորոված միսը դրին մեջտեղը, անուշ գարեջուրն էլ մեծ թասերով դրին սեղանի թե մեկ, թե մյուս ծայրին։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենն այսպես խոսեց․
«Ո՛վ դուք անտառի տիրակալներ, ո՜վ դու Տապիոլի, և դու Միելիկկի, դուք ձեր կտրիճ որդի Տապիոյի և չքնաղ դուստր Տելլերվոյի հետ նույնպես եկեք այս մեծ խնջույքին։ Մեր սեղանը լիքն է, ամեն բարիքն առատ է․ եկեք և ուրախացեք․ չէ՞ որ ձեր և բարձրյալի օգնությամբ ես կարողացա կախարդել ահարկու արջին և ժողովրդի համար ուրախության սեղան բաց անել»։
Կերան֊խմեցին և ահա՛ ջահելները հարցրին․
«Ով դու ծերուկ Վեյնեմեյնենն, ասա՛, իմանանք, այդ ինչպե՞ս է, որ անտառի տիրակալներն այդքան ողորմած են դեպի քեզ․ ինչպե՞ս եղավ, որ դու կարողացար հնազանդեցնել և բերել֊մորթազերծ անել ահարկու արջին»։
Իմաստուն երգասացը պատասխանեց․
«Անտառի տիրակալները միշտ իմ խնդիրը կատարել են, որովհետև ինչ֊որ ես խնդրում եմ, ժողովրդի բարիքի համար եմ խնդրում։ Այս անգամ էլ նրանք այնպես արին, որ ես անտառի թավուտներում չմոլորվեմ և ուղղակի գնամ ու գտնեմ արջի որջը։ Եվ երբ հասա այնտեղ, ուր արջն էր պահ մտել, ես ոչ նիզակս գործի դրի, ոչ էլ նետ֊աղեղ։ Ճյուղը, որի վրա նստել էր արջը, պոկվեց և արջն ընկավ իմ ոտքերի մոտ․ ընկնելիս գազանը վիրավորվել էր և թուլացել։ Եվ ահա՛, ես արջին բերի ձեզ մոտ, ձեր աչքի առաջ մորթազերծ արի․․․ դե՛, հիմա կարող ենք ուրախանալ, որ ազատվեցինք ջադու Լոուխիի այս նոր որոգայթից»։
Կալեվալցիներն ավելի ոգևորվեցին և մի կողմից արջի մսի համեղ պատառներն էին ուտում, մյուս կողմից անուշ գարեջուր կոնծում։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենն ավելի սրտալի սկսեց երգել, որ խնջույքն ավելի ուրախ անցնի։ Իմաստուն երգիչն իր ժողովրդի կյանքի հավերժական գովքն արեց․
«Ավելի պայծառ լուսավորիր, ով դու լուսատու, որ քո կենարար շողերի տակ միշտ երջանիկ լինի մեր կյանքը, ավելի դուրեկան լինի մեր երգը։ Ո՜վ դու երկնավոր տեր, քո բարիքը թող անպակաս լինի մեր գլխից․ իմ աշխարհի կտրիճներին միշտ ուղիղ ճամփա ցույց տուր, որ նրանք կյանքում չմոլորվեն։ Օգնի՛ր, որ մեր անտառները միշտ փարթամ լինեն և թռչունները թառեն ծառերին և անուշ գեղգեղան։
Թող իմ երկրի ջահելները և գալիք սերունդներն իրենց հայրենի դաշտերում և լեռներում իրենց արդար վաստակի տերը լինեն, միշտ ուրախ և երջանիկ ապրեն և թող երգն անպակաս լինի նրանց շրթունքներից»։
==Ռունա ԽԷ==
Լուսինն ու արևը երկնքից վայր են իջնում, որ լսեն Վեյնեմեյնենի նվագն ու երգը։ Պոխյոլայի ջադու տիրուհին փախցնում է լուսատուները և տանում թաքցնում է պղնձակուռ անձավում
Այնքա՜ն դուրեկան էր Վեյնեմեյնենի երգը, այնքա՜ն հնչեղ նրա Կանտելեի երգը, որ ով լսում՝ զմայլվում էր։ Երգի ու նվագի ձայնը գնաց հասավ շատ աշխարհներ, հասավ մինչև լուսինը, հասավ արեգակին։
Լուսինն իջավ կեչու թեք ճյուղին, արեգակն իջավ սոճու կատարին, որ Վեյնեմեյնենի Կանտելեի նվագը մոտից լսեն, որ հիանան իմաստուն ծերունու երգերով։
Լոուխին, Պոխյոլայի այն անատամ ջադու տիրուհին, իսկույն սոճու կատարից փախցրեց արևը, փախցրեց լուսինը կեչու թեք ճյուղի վրայից և տարավ թաքցրեց Պոխյոլայի պնղձակուռ անձավների մեջ ու ասաց․
«Այլևս ո՛չ արևը, ո՛չ էլ լուսինը, եթե ես թույլ չտամ, չե՛ն լսուսավորի Վեյնեմեյնենի հայրենիքը՝ Կալեվալան»։
Այն ջադուն սակայն դրանով չբավականացավ, գնաց և Կալեվալայի օջախներից գողացավ֊փախցրեց կրակը, և ամեն օջախ ու տուն զրկեց կրակից, զրկեց լույսից։
Ու եղավ խավար գիշեր, Կալեվալան թաղվեց մթության մեջ։
Խավարը պատեց նաև երկինքը։ Մութն էր նաև բարձրյալ Աստծո, Ուկկոյի տունը։
Ապրելն այլևս անհնար էր․ մարդիկ արևի լույսին և կրակին կարոտ՝ տանջվում էին։
Ինքը, Ուկկո Աստվածն էլ շատ զարմացավ, երբ տեսավ, որ արևն ու լուսինը այլևս չեն լուսավորում։ Նայեց, նայեց ու չիմացավ, թե որտե՛ղ են թաքնված լուսատուները։
Բարկացավ Ուկկո Աստվածը, քաշեց հրեղեն թուրը և խփեց ամպերին․ հզոր հարվածից երկնքում շանթեր բռնկվեցին, կայծեր ցայտեցին։
Ինքը, երկնքի տեր Ուկկոն կայծը դրեց մի ոսկյա պարկի մեջ, պարկն էլ դրեց մի արծաթյա օրորոցի մեջ և այդ օրորոցը տվեց օդի դստերը։ Օդի դուստրը պետք է խնամեր, օրորեր արկղում պահած կայծը, այնպես որ նա դառնար նոր արեգակ, նոր լուսին։
Օդի դուստրը նստեց մի ամպի վրա, ոսկյա օրորոցը, որի մեջ կայծն էր, արծաթյա շղթայով կապեց երկնակամարին և սկսեց օրորել։ Բայց օդի դուստրը չգիտեր ինչպես օրորել, որ կայծը մեծանար և արև ու լուսին դառնար։ Օրորոցը ճոճվում էր երկնքի և երկրի մեջ ու կայծն ավելի էր բորբոքվում։ Աղջիկը կայծը գիրկն առավ, մի քիչ էլ օրորեց և հանկարծ կայծը պոկվեց նրա ձեռքերից և ցած գլորվեց։
Ահեղ որոտ լսվեց, օդեղեն տարածության դռները լայն բացվեցին և կայծը, բոցեր արձակելով, անցավ բոլոր իննը երկինքներից և, ճեղքելով ամպերը, մեծ աղմուկով սլացավ դեպի երկիրը։
Վեյնեմեյնենը տեսավ, թե ինչպես մի պահ լուսավորվեց երկինքը․ նա դիմեց Իլմարինենին․
«Եղբայր իմ, ճարտար դարբին, գնանք տեսնենք, թե դա ինչ կրակ էր, որ երկնքից իջավ երկրի վրա․ գուցե դա նոր արև է և նոր լուսին»։
Երկու հերոսները ճամփա ընկան, բայց ո՞ր կողմով գնան, որ հասնեն, գտնեն երկնային կայծը։
Հասան մի մեծ գետի, որն հոսում էր անտառի եզրով․ երկուսով անմիջապես մի նավակ սարքեցին և այն գետն իջեցնելով սկսեցին թիավարել։
Թիավարում էին Նևա գետի հոսանքով․ հանկարծ նրանց ձայն տվեց Իլմաթարը, օդեղեն բարձրունքների առաջնեկ, չքնաղ դուստրը։
«Ովքե՞ր եք դուք, ի՛նչ անունով են ձեզ կոչում ձեր հայրենիքում»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․
«Մենք երկուսով էլ ծովագնացներ ենք։ Ես ծերուկ Վեյնեմեյնենն եմ, իսկ իմ ընկերոջ անունն է Իլմարինեն։ Իսկ դու ո՞վ ես, ինչպե՞ս է քո անունը»։
Կինը պատասխանեց․
«Ես օդեղեն տարածությունների դուստրն եմ և մայրն այն ամենի, ինչ կա աշխարհի վրա։ Ասեք ինձ, ով այրեր, ուր եք գնում»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․
«Ահա՛ յոթ օր է, որ մենք զրկվել ենք լույսից ու կրակից։ Այս կողմերում կայծ է ընկել երկնքից, գնում ենք, որ փնտրենք֊գտնենք այդ կայծը և մեր աշխարհը լուսավորենք»։
Կինն այսպես պատասխանեց․
«Այնքան էլ հեշտ չէ գտնել այդ կայծը։ Երկնքից ընկնելով նա շատ վնասներ պատճառեց․ դաշտ ու անտառ, տուն և մառան, գոմ և ամեն շինություն այրել֊ոչնչացրել է․ ոչնչացրել է նաև այն բոլոր նոր տները, որ կառուցել էր Պալվոնեյնը։
Էլի շատ վատ գործեր արավ այդ կայծը։ Նա շատ աղջիկների դեմքն ու կուրծքն է այրել֊այլանդակել, շատ տղաների ծնկները և ծերունիների մորուքն է խանձել֊այրել։
Երբ մայրն օրորոցին թեքված երեխան էր կերակրում, այդ չար կայծը ոճրագործի նման հարձակվում է օրորոցի վրա, այրում է երեխային․ մանկիկը մեռնում է, գնում անվերադարձ աշխարհը։ Ճիշտ է, բոլորի վերջը մահն է, բայց անմեղ երեխան անժամանակ հեռացավ կյանքից, այն էլ մինչ հոգին ավանդելը սոսկալի տանջվեց այրվածքներից։
Մոր կուրծքն էլ թեև ծանր այրվածքներ ստացավ, բայց դժբախտ մայրը չմեռավ․ նա կախարդանք արավ և կայծը դռան արանքից դուրս պրծավ, թռավ հասավ դաշտը»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը շտապով հարցրեց․
«Բայց որտե՞ղ թաքնվեց նա․ անտառի թավուտնե՞րն է մտել, թե գլորվել, ընկել է ծովը․ որտե՞ղ պիտի գտնել այդ կայծը, գտնել և հնազանդեցնել, որ նա մարդկանց օգտին ծառայի և ո՛չ թե բարիքներն այրի ու ոչնչացնի»։
Կինն այսպես պատասխանեց․
«Կայծն ընկնելով երկնքից, երբ շատ դաշտեր, անտառներ և տներ այրեց, վերջիվերջո գլորվելով եկավ֊ընկավ ծովը։ Ծովը փրփրեց, եռաց և հրեղեն ալիքները բախվեցին ափի ավազներին։ Ձկներն իրար անցան, չգիտեն ինչ անեն, որ փորձանքից ազատվեն․ մի քանի ձկներ փորձեցին կուլ տալ կայծը, բայց չկարողացան։ Վերջը սիգ ձուկը որսաց կայծը և կուլ տվեց։ Այդ ժամանակ ծովի ալեկոծումը դադարեց, ալիքները մեղմացան։ Բայց սիգ ձուկը հանգիստ չուներ, կայծն այնպես էր այրում նրա ներսը, որ խեղճ ձուկը թփրտում էր և չգիտեր ինչպես ազատվեր այդ փորձանքից։
Սիգը տանջվելով ու թփրտալով անցավ հարյուրավոր կղզիների և հրվանդանների մոտով, բայց տառապանքից ազատվելու ճար չկար։ Մի կղզի, հետո մի հրվանդան այսպես ասին․
«Մի՞թե այս ջրերում, այս անդունդներում չկա՞ մեկը, որ սպանի այս խեղճ ձկանը, կամ կուլ տա, որ նա ազատվի այս տանջանքներից»։
Կարմրախայտը լսեց այդ խոսքերը և սիգ ձկանը կուլ տվեց։ Քիչ անց Կարմրախայտն էլ սկսեց տառապել, թփրտալ․ կայծը նրա ներսն էր այրում, կեղեքում և սոսկալի ցավեր պատճառում։
Ակս ձուկն էլ լողալով շատ կղզիների և հրվանդանների մոտով անցավ, բայց ցավը չէր մեղմանում։
Նորից մի կղզի, հետո մի հրվանդան ասին․
«Մի՞թե այս ջրերում, այս անդունդներում չկա մեկը, որ սպանի այս խեղճ Կարմրախայտին կամ կուլ տա, որ նա ազատվի այդ սարսափելի տանջնաքներից»։
Գայլաձուկը լսեց այդ խոսքերը և կուլ տվեց Կարմրախայտ ձկանը, որը քիչ առաջ կուլ էր տվել սիգին՝ փորումը եղած կայծի հետ միասին։
Հիմա էլ գայլաձուկն սկսեց տանջվել․ պոչով խփում է ալիքներին, սուզվում է մինչև ծովի հատակը, հետո ահավոր աղմուկով սկսում է լողալ մեկ ափի մոտերքով, մեկ որորների հրվանդանի մոտերքով, մեկ էլ փաթ է տալիս հարյուրավոր կղզիների չորս բոլորը։ Բայց ճար չկա․ կայծն այրում է նրա փորոտիքը։ Մի կղզի, հետ մի հրվանդան այսպես ասին․
«Մի՞թե այս ջրերում, այս անդունդներում չկա մեկը, որ սպանի այս խեղճ Գայլաձկանը, կամ կուլ տա, որ նա ազատվի այդ սարսափելի տանջանքներից»։
Եվ Իլմաթարը խորհուրդ տվեց դյուցազուններին որսալ գայլաձուկը և փորից հանել կայծը։
Դյուցազունները շտապ մի ուռկան սարքեցին։ Ուռկանը ճիլոպից էր և փշատերևից․ սարքեցին և ծովը գցեցին, բայց այդ թույլ ցանցերի մեջ ընկնում էին միայն փոքրիկ ձկներ։
Այն ժամանակ մի գայլաձուկ ասաց մյուսին․
«Այս ի՞նչ է, Կալեվալայում բոլոր քաջ տղամարդիկ մեռա՞ն․ ուր են այն կտրիճները որ վուշից ուռկան էին սարքում և ամեն տեսակ խոշոր ձկներ որսում»։
Լսեց այդ Վեյնեմեյնենն ու ասաց․
«Ոչ, Կալեվալայի քաջերը չեն մեռել, նրա հերոսներն ապրում են։ Թե մեկը մեռնում է, երկուսն են ծնվում․ նրանք շատ լավ կարթաձողեր ունեն և կարող են ամուր ու դիմացկուն ուռկա՛ն էլ սարքել և ամե՛ն տեսակ խոշոր ձկներ որսալ»։
==Ռունա ԽԸ==
Կալեվալայի դյուցազունները մեծ֊դիմացկուն ուռկան են սարքում և որսում են Գայլաձկանը, որ կուլ է տվել երկնքից ընկած կայծը
Իմաստուն Վեյնեմեյնենը շատ ծանր ու թեթև արավ՝ որտեղի՞ց գտնել վուշի թելեր, որ դիմացկուն և սովորականից հարյուր անգամ մեծ ուռկան սարքի, որ այդ գայլաձկանը բռնի, սպա՛նի, կայծը փորից հանի։ Այսպես խոսեց ծերուկը․
«Ինչ էլ լինի պետք է մի հողակտոր գտնել, վուշ ցանել, աճեցնել֊հնձել, որպեսզի մեծ ուռկան սարքեմ և որսամ գայլաձուկը»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը խարխափելով, այրված դաշտում, երկու կոճղերի մոտերքում գտավ մի հողակտոր, ուր առաջ վուշ էր ցանված եղել։ Փորեց֊փորփրեց և գետնի տակից վուշի սերմեր գտավ։
Այդտեղ այրված ծառերից ու նավակներից բավական մոխիր էր գոյացել․ ծերուկը մոխիրը խառնեց հողին, պարարտացրեց և այդ պարարտ հողում վուշի սերմերը ցանեց։
Ամառվա գիշերվա ընթացքում վուշն աճեց, փարթամացավ, առատ բերք տվեց․ շուտով քաղեցին և սկսեցին մշակել։
Աղջիկները թելեր քաշեցին, ծերունիները հաստ պարաններ պատրաստեցին։ Եվ այդ թելերից ու պարաններից հինգ հարյուր սաժեն լայնությամբ ուռկան գործեցին, յոթ հարյուր սաժեն երկարությամբ պարաններ հյուսեցին։ Ուռկանին քարեր և տախտակներ կապեցին։
Վեյնեմեյնենն իր դյուցազուններով ուռկանը ծովը գցեց։ Ամեն տեսակ ձուկ ընկավ ուռկանի մեջ, բայց այն մեծ ձուկը, որի համար սարքեցին ուռկանը, դեռ մոտ չէր գալիս։ Էլի մի քանի անգամ փորձեցին, բայց Գայլաձուկն անորսալի մնաց։
Ծերունի երգասացն այսպես խոսեց․
«Ո՜վ դու Վելլեմո, ծովերի Աստված և դու Ախտո, անդունդների տիրակալ, օգնի՛ր մեզ բռնել ձկան, ձեռքդ առ երկար փայտը և ձկները քշիր դեպի ուռկանը, քշիր ծովածոցերից, քշիր անդունդներից, քշիր ամեն կողմից, օգնի՛ր մեզ տիրանալ երկնքից առաքված կրակին»։
Այդ ժամանակ ծովի ալիքների վրա երևաց մի պատանի․ տեսքով պատանի, բայց՝ դյուցազուն ամենակարող․ նա ասաց․
«Դուք ուզում եք, որ մեկն ու մեկը ձուկը դեպի ուռկա՞նը քշի, մեծ մահակով ծո՞վը խառնի»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․
«Այո՛, մեզ պետք է մեկը, որ այն մեծ մահակը ձեռքն առնի և ձուկը դեպի ուռկանը քշի»։
Պատանի դյուցազնը մեծ մահակը ձեռքն առավ, ծովը մտավ և հարցրեց․
«Ամբողջ ուժո՞վս բանեցնեմ մահակը, որ ձկները դեպի ցանցը քշեմ, թե՞ սովորականի նման աշխատեմ»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․
«Թե որ սովորականի նման էլ ձկները քշես դեպի ցանցը, դա էլ բավական է»։
Փոքրիկ դյուցազնը սկսեց աշխատել այնպես, ինչպես սովորաբար աշխատում էր, և ձկները վտառներով դեպի ցանցը լողացին։
Նավակը թիավարում էր Իլմարինենը, իսկ Վեյենեմեյնենը, որ ուռկանը փռել էր ծովի վրա, այժմ սկսեց այն դեպի ափը քաշել։ Քաշե՜ց, քաշե՜ց և ուրախացած ասաց․
«Արդեն շատ ձկներ են ընկել ցանցը։ Եվ ամենից շատ այնտեղ, որտեղ ուռկանը վեր եմ ձգել, իսկ տախտակները ներքև իջեցրել»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը, երբ արդեն ուռկանն ամբողջովին դեպի ափը քաշեց, շատ տեսակի ձկներ հանեց միջից․ վերջապես հանեց նաև Գայլաձուկը, որին բռնելու համար այդ մեծ ուռկանը սարքեցին։
Ծերուկն այսպես խոսեց․
«Արդյոք առանց երկաթե ձեռնոցների կարո՞ղ եմ այս ձուկը մորթել և կայծը փորիցն հանել»։
Արևի որդին հայտնվեց և ձայն տվեց․
«Ես անմիջապես այս ձկան փորը կճեղքեի, եթե հայրական դանակը ձեռքս ունենայի»։
Անմիջապես երկնքից ոսկե բռնակով մի պողպատյա դանակ ընկավ և ուղղակի քաշ ընկավ արևի որդու գոտկատեղից։
Արևի խիզախ որդին անմիջապես դանակը ձեռքն առավ, լայնաբերան Գայլաձկան մարմինը կտրտեց և փորից հանեց Կարմրախայտ ձուկը։ Տղան պատռեց նաև Կարմրախայտի փորը և այնտեղից հանեց մի գնդիկ՝ կապույտ ծածկոցով․ ծածկոցը քանդեց, երևաց մի ուրիշ՝ կարմիր ծածկոց․ կարմիր ծածկոցն էլ ետ տվեց և հանեց այն կայծը, որ ընկել էր իններորդ երկնքից, երկիր էր հասել թանձր ամպերի միջով։
Ծերուկ իմաստուն Վեյենեմեյնենը մտածեց, ինչպե՞ս անի, որ կայծը հայրենի աշխարհն հասցնի, երկիրը լուսավորի, օջախները տաքացնի։
Բայց այդ պահին կայծն արևի որդու ձեռքից դուրս թռավ, Վեյնեմեյնենի մորքուն այրեց, բայց ավելի ուժեղ այրեց Իլմարինենի դեմքը, ձեռքերը և մարմինը։
Կայծն ապա սլացավ առաջ, այրեց այն ամենը՝ ծառ, անտառ, արտ, ինչ որ լրիվ չէր այրել երկնքից ընկնելու պահին։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը գնաց կայծի ետևից․ գնա՜ց, գնա՜ց և վերջապես տեսավ, որ կայծը թաքնվել է լաստենու փթած փչակում։ Եվ երգասացը խոսեց․
«Ով կայծ, դու կենարար լուսատու, որ ստեղծված ես բարձրյալի կամքով, իզուր ես փախչում մեզանից։ Լավ է, որ թույլ տաս քեզ տանեմ մեր խրճիթները, քեզնով տաքացնեմ մեր վառարանները․ տանեմ, որ մեզ ջերմացնես, մեր տները լուսավորես․ տանեմ, որ ցերեկները վառարանում կեչիների կտորտանքը բոցավառես, իսկ գիշերներն անթեղվես տաք ածուխի տակ և հանգստանաս»։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենը մի պղնձե աման սարքեց, մեջը դրեց կայծը, որը ձեռք բերելու համար այնքա՜ն դժվարություններ քաշեց, և տարավ իր հայրենի օջախները տաքացրեց․ մթամած տները լուսավորեց։
Իսկ այդ պահին Իլմարինենը, որ տանջվում էր կայծի այրվածքներից, վազեց հասավ ծովափ և այսպես խոսեց․
«Ով դու կայծ, երկնային լուսատուի զավակ․ ինչո՞ւ ես այդպես զայրացած, ինչո՞ւ այրեցիր իմ դեմքը, ազդրերս ու մեջքս։ Ի՞նչ անեմ, որ վերքերը բուժվեն, որ ես այլևս չտանջվեմ այս սոսկալի այրվածքներից»։
Ապա դիմեց բարձրյալին․
«Ով դու մեծազոր Աստված Ուկկո, ամպեր առաքիր արևելքից և արևմուտքից, թող ձյուն տեղա, որ գոնե այրվածքներս զովությունից մեղմանան։ Տուր ինձ այնպիսի բալասան, որ քսեմ այրվածքներիս և ես բուժվեմ, ազատվեմ այս տանջող ցավերից»։
Եվ աստծուց առաքված դեղերով Իլմարինենի ցավերը մեղմացան․ շուտով ապաքինվեց այրվածքներից, կրկին նույն ուժեղ, նույն ճարտար դյուցազնը դարձավ։
==Ռունա ԽԹ==
Իլմարինենը կռում֊կոփում է նոր լուսին և արև, բայց նրանք չեն լուսավորում։ Վեյնեմեյնենը գուշակությամբ իմանում է, թե պառավ Լոուխին որտեղ է թաքցրել լուսինն ու արևը։ Կալեվալայի հերոսները մեծ ջանքերով երկնքի լուսատուներին ազատում են բանտ֊քարայրից
Մռայլ էր սակայն հայրենի աշխարհը։ Արևն ու լուսինը չէին լուսավորում Կալեվալան։ Հայրենի դաշտերը ցրտահար եղան, անասունները հիվանդացան, հյուծվեցին։ Մարդիկ շատ տխուր էին․ թռչուններն այլևս չէին գեղգեղում։ Չէ՛, անհնար էր ապրել առանց ջերմ արևի, անհնար էր կյանքն առանց լուսնի արծաթյա շողերի։
Ձուկը գիտեր, թե որ փոսում պետք է ձկնկիթ թափեր, արծիվը գիտեր, թե որ ճամփով պետք է հասներ իր ձագերին, քամին նավակին ուղղություն էր տալիս, ինչպես միշտ, միայն մարդիկ չգիտեին մշուշապատ առավո՞տ է, թե՞ խավար գիշերն է արդեն իջել երկրի վրա։
Ծեր ու մանուկ սկսեցին մտածել, նրանց հետ նաև աղջիկները, ինչպե՞ս ապրեն Հյուսիսային այդ տափաստաններում, որ հիմա այդքան մռայլ է ու անլույս։ Եվ ահա՛ նրանք գնացին դարբին Իլմարինենի մոտ և ասացին․
«Ով դու ճարտար դարբին, տաք վառարանի կողքը պառկելու ժամանակը չէ, վեր կաց և քո դարբնոցում մեզ համար նոր արև և նոր լուսին սարքիր, թե չէ այսպես անարև, անլուսին այլևս հնարավոր չէ ապրել»։
Դարբինը գնաց դարբնոց, հնոցը ջեռացրեց և գործի անցավ։
Վեյնեմեյնենը մոտեցավ դարբնոցի դռանը և հարցրեց․
«Եղբայր իմ Իլմարինեն, այդ ի՞նչ ես սարքում․ մուրճիդ ձայնն անընդհատ լսվում է, այդ ի՞նչ ես կոփում»։
Դարբինը պատասխանեց․
«Ոսկուց լուսին եմ պատրաստում, արծաթից՝ արեգակ, որ տանեմ հանեմ ամենաբարձր տեղը, մինչև երկինք, որ մեր աշխարհին լույս տամ»։
Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենն ասաց․
«Ո՛հ, ճարտար դարբին, դու մի գործ ես սկսել, որից ոչ մի օգուտ չի լինի․ ոսկին լուսին չի դառնա, ոչ էլ արծաթից արև կստացվի»։
Դարբինը համառեց, քափ ու քրտնքի մեջ մտած աշխատեց՝ կոփեց֊սարքեց լուսին ու արև։ Տարավ լուսինը դրեց սոճու ամենաբարձր կատարին, արևն էլ եղևնու սաղարթին։
Բայց ոչ լուսինը փայլեց, ոչ էլ արևը լույս տվեց։
Ծերուկ Վեյնեմեյնենն ասաց․
«Պետք է հմայություն անել և իմանալ, թե որտեղ է թաքցնված արեգակը, ո՞ւր է անհայտացել լուսինը»։
Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենը լաստենուց տաշեղներ պոկեց, իրար ետևից դարսեց, ապա խառնեց իրար, կրկին դասավորեց և այսպես խոսեց․
«Բարձրյալից խնդրում եմ, թող մի նշանով ինձ ցույց տա, թե որտե՞ղ է թաքնված արեգակը, ո՞ւր է անհայտացել մեր լուսինը։ Ո՛հ, տեր, մի ստույգ նշանով ցույց տուր ինձ, հայտնիր գաղտնիքը»։
Եվ ահա՛ ստույգ նշաններ երևացին տաշեղների վրա․ իմաստուն ծերունին իմացավ, որ արևն ու լուսինը ամուր փականքի տակ պահվում են Պոխյոլայի քարանձավում։ Նա անմիջապես ճամփա ընկավ դեպի մշուշապատ Պոխյոլա։ Գնաց մեկ օր, երկու օր, վերջապես երրորդ օրը հասավ այն մռայլ Պոխյոլան։ Երևացին քար֊ապառաժներ․ բայց դիմացը մեծ֊լայնահուն գետն էր․ երգասացը ձայն տվեց․
«Ինձ մի նավակ տվեք, որ ես գետն անցնեմ»։
Բայց ոչ ոք չլսեց ծերունուն։ Այն ժամանակ նա իրար վրա հավաքեց ծղոտներ ու փայտի կտորտանքներ և այն կայծով, որ ընկել էր երկնքից, խարույկ սարքեց։ Բոցը բորբոքվեց և ծուխը ցրվեց ամեն կողմ։
Պոխյոլայի տիրուհին նկատեց այդ և ասաց․
«Այդ ի՞նչ բոց է գետի ափին․ թե պատերազմի են եկել, այդ խարույկը փոքր է, թե ձկնորսներն են կրակ արել՝ շատ է»։
Պոխյոլացի մի տղա նայեց խարույկի կողմը և ասաց․
«Գետից այն կողմը ես տեսնում եմ մի զորեղ դյուցազն»։
Ձայն տվեց Վեյնեմեյնենը․
«Ով դու Պոխյոլայի զավակ, ինձ մի նավակ հասցրու»։
Տղան պատասխանեց․
«Այստեղ ազատ նավակ չկա․ մատներդ թիեր դարձրու, ձեռքերդ ղեկ և գետն անցիր»։
Վեյնեմեյնենն ինքն իր խոսեց․
«Տղամարդ չէ նա, ով իր բռնած ճամփից ետ է դառնում»։
Եվ ձկան կերպարանք առնելով գետը մտավ ու լողալով հասավ մյուս ափը։
Պոխյոլայի անպիտան երեխաները նրա դեմը ելան և ասին․
«Արի, մեր խրճիթը մտիր»։
Ծերունին խրճիթը մտավ և ի՜նչ տեսնի․ զինված մարդիկ՝ որը թուրը մեջքին, որը տապարը գոտիկից կախած նստել մեղր են խմում և մտքիններն այն է, որ Վեյնեմեյնենին, Կալեվալայի հերոս Սուվանտոլյանենին սպանեն։ Նրանք այսպիսի հարց տվին եկվորին․
«Քո ասածն ի՞նչ է, ով երգասաց, ասելիքդ ասա՛, լսե՛նք, ով դու հերոս֊լողորդ»։
Ծերուկը պատասխանեց․
«Ինչ որ ասելու եմ, արևի և լուսնի մասին պիտի ասեմ․ ես երկնային լուսատուների մասին ձեզ շատ հրաշքներ կպատմեմ, միայն թե ասեք, որտե՞ղ է թաքնված արեգակը, ո՞ւր է անհայտացել մեր լուսինը»։
Երեխաներն շտապեցին պատասխանել․
«Արևն ու լուսինը ժեռ ապառաժների մեջ են, երկաթով հարուստ լեռների խորքում, բայց այնտեղից նրանք չեն կարող դուրս գալ, եթե Պոխյոլայի տիրուհին թույլ չտա»։
Վեյնեմեյնենը դիմեց զինված պոխյոլացիներին․
«Եթե դուք լուսինը չեք ազատի քարանձավից, եթե արևը չեք ազատի երկաթապատ ժայռերի միջից, ապա պատասխան տվեք իմ ահեղ թրին»
Ասաց և սուրը քաշեց, այն երկսայր սուրը, որ կոփել էր Իլմարինենը, որի վրա այսպիսի զարդեր կային՝ մեջտեղը արև, մի կողմը լուսին, մյուս կողմից աստղեր, ներքևի մասում վրնջացող ձի էր, վերևում մլավող կատու և հաչող շուն։
Լոուխիի մարդիկ ևս թրերը քաշեցին․ նախ չափեցին, թե ում սուրն է երկար։ Վեյնեմեյնենի թուրը մի ծղնոտի չափ երկար էր։
Եվ ահա՛ բոլորը դաշտ ելան․ Դյուցազն Վեյնեմեյնենը թունդ կռվի բռնվեց Պոխյոլայի ավազակների դեմ։ Մեկ զարկեց, երկու զարկեց, շատերի գլուխը թռցրեց այնպես, ինչպես շաղգամի գլուխը կամ հասկն են թռցնում մեկ հարվածով։ Եվ այսպիսով նա ջադու Լոուխիի մարդկանց ցիր ու ցան արավ։
Այնուհետև դյուցազնը գնաց հասավ երկաթով լեցուն ժայռերին, վերջապես գտավ անձավը, ուր ջադուն թաքցրել էր արևն ու լուսինը։ Թուրը քաշեց, խփեց դռներին, բայց դռները շատ ամուր էին փակված․ ոչ դուռը, ոչ էլ հարյուր սողնակը, որոնք պահում էին դռները, տեղից չշարժվեցին․ մեկ էլ խփեց, հազիվ մի փոքր ճեղք բացվեց։ Ճեղքից ներս նայեց և տեսավ, որ թունավոր օձեր են այնտեղ վխտում․ նորից փորձեց բացել, բայց անհնար էր առանց տապարի և լինգերի։
Ծերուկն անմիջապես տուն վերադարձավ․ շատ տխուր էր, գլուխը կախ, որ չկարողացավ անձավից հանել արևն ու լուսինը։
Լեմմինկայնենը տեսավ երգչին և երբ ամեն ինչ իմացավ, ասաց․
«Ով դու ծերուկ Վեյնեմեյնեն, ինչո՞ւ ինձ հետդ չտարար․ ես կջարդեի բոլոր դռները, երկու մաս կանեի բոլոր սողնակները, թաքստոցից կազատեի արևն ու լուսինը»։
Վեյնեմեյնենն ասաց․
«Խոսքով ոչ դուռ կջարդես, ոչ սողնակ կփշրես․ բռունցքներն էլ քիչ են այդ գործի համար»։
Ծերուկը գնաց դարբնոց և այսպես խոսեց․
«Ճարտար դարբին Իլմարինեն, սարքիր ինձ համար մի զորեղ եռաժանի, կոփիր լինգեր, ամուր շղթաներ և բանալիներ ամեն տեսակ, որ գնամ բերեմ արևն ու լուսինը»։
Դարբինն սկսեց կոփել ինչ որ պատվիրեց իմաստուն ծերուկը․ տասը հատ եռաժանի, մի կապոց բանալիներ և մեկ դյուժին լինգեր։
Ջադու Լոուխին, Պոխյոլայի ատամնաթափ տիրուհին, մեջքին և ազդրերին թևեր կպցրեց ու թռավ հասավ Կալեվալա։ Ուզում էր իմանալ ի՛նչ են անում այնտեղ։
Այդ պահին դարբինը լուսամուտից դուրս նայեց և թվաց, թե փոթորիկ է բարձրացել, բայց մեկ էլ նայեց տեսավ՝ չէ՛, գորշ անգղն է մոտենում դարբնոցին․ հարցրեց․
«Այ թռչուն, ի՞նչ գործ ունես այստեղ, ինչո՞ւ ես նստել իմ դարբնոցի լուսամուտին»։
Թռչունի կերպարանք առած ջադուն այսպես պատասխանեց․
«Ով դարբին Իլմարինեն, իրոք, որ դու շատ ճարտար և հմուտ վարպետ ես»։
Դարբինը պատասխանեց․
«Ինչ կա զարմանալու․ ես որ Սամպոն կառուցեցի, ես որ արև ու լուսին կոփեցի, ուրեմն հմուտ դարբին եմ»։
Եվ այն գորշ թռչունի կերպարանք առած պառավն հարցրեց․
«Բայց ասա, ի՞նչ ես հիմա սարքում, գուցե թե մի նոր զենք ես հնարում»։
Իլմարինենը պատասխանեց․
«Ես ամուր վզկապ եմ կոփում Պոխյոլայի նենգ տիրուհու համար։ Ժայռի կողին պիտի գամել այդ ջադուն»։
Պոխյոլայի տիրուհին հասկացավ, որ մեծ աղետ է գալու իր գլխին, սարսափած վերադարձավ իր երկիրը։
Լուսինը հանեց ժայռի խորքից, արևն հանեց բանտ քարայրից։
Ջադուն այս անգամ աղավնու կերպարանք առավ, թռավ հասավ Իլմարինենի դարբնոցին և նստեց դռան առաջ։ Դարբինն հարցրեց․
«Այ աղավնյակ, դու ինչո՞ւ ես եկել իմ տան շեմը»։
Աղավնու կերպարանք առած ջադուն պատասխանեց․
«Ես քո տան շեմն եմ եկել, որ ուրախ լուր հաղորդեմ․
Լուսինն է ելել ժայռի խորքից, արևն է ելել բանտ֊քարայրից»։
Այնժամ Իլմարինենը իր դարբնոցի շեմն ելավ, որ տեսնի թե ինչ է կատարվել։ Ելավ և աչքերն հառեց երկնքին։ Եվ ի՞նչ տեսնի․ նորից լուսինն է այնտեղ փայլում, նորից արևն է շողեր արձակում։
Եվ նա գնաց ծեր երգչի մոտ և այսպես խոսեց․
«Ո՛վ դու հավերժական երգասաց ծերուկ Վեյնեմեյնեն․ դուրս եկ ու աչքերդ հառիր երկնքին։ Լուսնյակն էլ, արևն էլ նորից երկնքումն են, իրենց սովորական տեղում»։
Վեյնեմեյնենը երկնքում նորից վերահաստատված տեսնելով արևն ու լուսինը երգում է․
<poem>
«Բսրև՜, բարև՜ արծաթ լուսին, նորից տեսանք դեմքդ չքնաղ։
Բարև՜, բարև՜, ոսկե արև, նորից ծագում ես շողալով։
Ելար լուսին քո բանտ ժայռից, ելար արև մութ քարայրից․
Ինչպես կկուն ոսկեփետուր, աղավնու պես,
― արծաթազօծ։
Այժմ նորից ձեր տեղումն եք, մտաք նորից ձեր հին ճամփան։
Այս օրվանից հուր֊հավիտյան, ծագիր արև առավոտ վաղ,
Երջանկացրու օրն ամենայն, որ աճի մեր ունեցվածքը,
Որ տեր լինենք մեր որսերին, ձուկը մոտ գա մեր կարթերին։
Անցիր բարով դու քո ճամփան, ծագեիծագ փառավորվիր,
Երթդ ավարտիր սքանչելի, և քուն մտիր գիշերն հանգիստ»։
</poem>
Կալեվալան, Վեյնեմեյնենի հայրենիքը, ամբողջ ժողովուդը ցնծագին երգեր երգեց իր հաղթության համար, իր դյուցազունների փառքը փառաբանեց ծագեիծագ։
==Ռունա Ծ==
Մարյատտան ծնում է արու զավակ։ Ծերուկ Վեյնեմեյնենը մկրտում է մանկանը իբրև Կարելիայի ապագա թագավոր։ Վեյնեմեյնենը զայրացած հեռանում֊հասնում է այնտեղ, ուր երկինքն ու երկիրը միանում են իրար և կանխագուշակում է, թե ինքը հետագայում էլ պետք կգա իր ժողովրդին, որ նոր Սամպո կառուցի, նոր Կաանտելե սարքի և լույս տա իր հայրենիքին
Անդադրում թավալվում էր ժամանակի մշտահոլով անիվը։
Կալեվալայում աշխարհ եկավ այն չքնաղ աղջիկը՝ Մարյոտտան։ Ապրեց ու մեծացավ նա իր հարուստ հոր տանը, սիրող մոր գորովալից շնչի տակ։ Նա գեղեցիկ մատանիներ ուներ մատներին, սիրունիկ ապարանջաններ իր փափլիկ բազուկներին։ Հագնում էր զգեստներ ամենանուրբ հյուսվածքներից և գեղեցիկ զարդերը փայլփլում էին նրա կուսական կրծքին․ հագնում էր գեղեցիկ կոշիկներ և անուշիկ դստրիկը հորական տան շեմքից չէր հեռանում։
Գեղեցկուհի Մարյոտտան շատ համեստ ու ամոթխած էր․ ուտում էր համեղ ձկներ և արմատապտուղներ․ երբեք ձու չէր ուտում, որովհետև հավին ընկերություն էր անում աքլորը․ ոչխարի միս չէր ուտում, որովհետև ոչխարին ընկերություն էր անում ղոչը։
Մայրը ցանկանում էր նրան ուղարկել կաթ կթելու, աղջիկը չէր ուզում, ասում էր․
«Ես այնպիսի աղջիկ չեմ, որ կովի պտուկները բռնեմ, չէ՞ որ դրանց հետ խաղ է արել ցուլը»։
Հայրը ուզում է, որ տեղ գնալիս աղջիկը հովատակին նստի, աղջիկը չի ցանկանում։ Եղբայրը բերում է զամբիկ, աղջիկը դարձյալ չի ցանկանում, ասում է․
«Զամբիկն ընկերություն է արել հովատակի հետ․ բերեք մեկ ամսական անմեղ հովատակ»։
Չքնաղ Մարյատտան ապրում էր իբրև մաքուր կույս֊աղջիկ։ Հայրը նրան գործի դրեց․ իրենց գառնուկներն էր նա տանում արոտները, խնամում։ Դաշտում լսում էր կկուների երգը, ոսկեղենիկ թռչունների ճռվողյունը։
Մի օր էլ դաշտ գնալիս մտավ մի պուրակ, ուր առատ պտուղներ կային։ Կկուները կրկին սկսեցին ճռվողել։ Աղջիկն հարցմունք արավ․
«Իմ անուշիկ կկու, երգի՛ր, շատ հաճելի է լսել քո ձայնը, բայց ասա, ես դեռ շա՞տ ժամանակ պիտի ասյպես ազապ մնամ և դաշտերում ու անտառներում գառներ արածացնեմ։ Ինչքա՞ն պիտի սպասեմ, որ ամուսնանամ։ Մե՞կ, թե երկո՞ւ տարի, հի՞նգ, թե՞ վեց տարի․ գուցե տաս տարի՞ սպասեմ, կամ էլ թե չէ, թերևս, երկար սպասելու կարիք չլինի»։
Բայց կկուն շարունակում էր երգել և աղջիկը պատասխան չստացավ։
Յոթ օր էր արդեն ինչ գեղեցկուհին գառնարած էր դարձել։ Հեշտ չէր նրա համար գառնարածությունը։ Լորտուներ են սողում դաշտերում, մողեսներ են վխտում չորս կողմ։
Մի օր նա հասավ մի բլուրի․ այնտեղ ոչ օձեր կային, ոչ էլ մողեսներ․ բլուրի վրա աճել, հասունացել էր հապալասի սիրունիկ պտուղը։ Պտուղն ասաց աղջկան․
«Ով դու չքնաղ, ոսկյա քամարով կույս աղջիկ, պոկիր ինձ, թե չէ ինձ որդը կուտի։ Այստեղից հազարից ավելի կին ու աղջիկ են անցել, բայց ոչ ոք ինձ ձեռք չի տվել»։
Աղջիկը մոտեցավ բլուրին․ շիվով ցած գցեց պտուղը․ պտուղն ընկավ նրա կոշիկին․ այնտեղից թռավ նրա մաքուր ծնկանը, մաքուր ծնկից թռավ զգեստի փեշին, այնտեղից էլ հասավ քամարին, հետո կրծքին, կրծքից էլ թռավ դնչին, այնտեղից էլ ուղղակի շրթունքներին, հետո լեզվի վրա և կուլ գնաց։
Եվ այն չքնաղ կույս Մարյատտան այդ պտուղից հղիացավ։
Անցան օրեր․ խեղճ աղջիկն այլևս առանց քամարի էր ման գալիս, թաքուն բաղնիք էր գնում, հարազատների աչքին չէր ուզում երևալ։
Մայրն ինքն իրեն այսպես էր խոսում․
«Ի՞նչ է պատահել իմ սիրունիկ Մարյատտային, ինչո՞ւ է առանց քամարի ման գալիս․ ինչո՞ւ է գաղտնի բաղնիք գնում, թաքնվում տնեցիներից»։
Մայրը դեռ չգիտեր պատճառը։
Անցան ամիսներ․ լրացավ իննը, մտավ տասներորդը և աղջիկը կողերում ցավեր զգաց, սկսեց շատ խիստ տանջվել․ դիմեց մորը․
«Իմ թանկագին մայր, բաղնիքը տաքացրու, թող որ գամ այնտեղ տաքանամ, որ ազատվեմ ինձ տանջող ցավերից»։
Մայրը բարկացավ և ասաց․
«Կորի՛ր աչքիցս, անամոթ աղջիկ, պատասխան տո՛ւր ինձ, ո՞ւմ հետ ես սիրաբանել․ ամուրի էր նա, թե ամուսնացած մի կտրիճ»։
Աղջիկը, այն չքնաղ գեղեցկուհին պատասխանեց․
«Ես ոչ ամուրիի հետ եմ սիրաբանել, ոչ էլ ամուսնացած մարդու հետ եմ հանդիպել․ ես գնացի դաշտը, ուզեցի հապալասի պտուղ պոկել․ պտուղը դրի բերանս, կարծես թե սովորական պտուղ էր, բայց երբ կուլ տվի, տեսա, որ հղիացել եմ»։
Մայրը չհավատաց։ Աղջիկը գնաց հոր մոտ, ասաց․
«Իմ սիրելի հայրիկ, ինձ մի տաք տեղ տուր որ մի քիչ հանգստանամ, որ ազատվեմ ինձ տանջող ցավերից»։
Հայրն այսպես խոսեց․
«Հեռացի՛ր աչքիցս, ով դու անառակ աղջիկ, գնա մտիր արջի որջը, գնա այնտեղ ծնիր, այնտեղ էլ մահդ գտիր»։
Այն չքնաղ աղջիկն իմաստուն խոսքերով պատասխանեց հորը․
«Ես բնավ էլ անառակ չեմ, և երբե՛ք էլ չեմ դառնա արհամարհելի։ Ես մեծ և ազնվաբարո հերոս կծնեմ, այնպիսի հերոս, որ իր ուժով կգերազանցի ծերուկ֊երգասաց Վեյենեմեյնենին»։
Խեղճ աղջիկն էլի թափառեց, որ մի տաք անկյուն գտնի․ վերջը հանդիպեց այն փոքրիկ բարեծնունդ աղջկան, որի անունն էր Պիլտտի։
«Ով դու փոքրիկ Պիլտտի, դու ամենից ազնիվը աղախինների մեջ, գնա գյուղը և Սառա գետի մոտ ապրողներից մեկին խնդրիր, որ ինձ տաք տեղ տա, որ ես ազատվեմ ինձ տանջող ցավերից»։
Պիլտտին հարցրեց․
«Բայց ո՞ւմ պիտի խնդրեմ, ո՞վ կարող է քեզ օգնության հասնել»։
Մարյատտան այն բարի աղջկանն ասաց․
«Այնտեղ ուր Սառա գետը թեքվում է, այնտեղ է ապրում Ռուօտուսը․ հենց նրա տունն էլ գնա և խնդրիր, որ ինձ իր տունն ընդունի»։
Բարի աղջկան շատ խնդրելու կարիք չկար․ անմիջապես շորերի փեշերն հավաքեց և ինչպես գոլորշի թռավ֊հասավ Սառա գետի ափին գտնվող խրճիթը, Ռոուօտոսի տունը։
Տանտերը, վուշից գործած շապիկը հագին, նստած էր սեղանի մոտ և ախորժակով ուտում֊խմում էր․ նա հպարտ և անբարտավան տոնով հարցրեց․
«Հե՜յ, անպիտան աղջիկ, այս որտեղի՞ց լույս ընկար․ ի՞նչ ունես ասելու»։
Փոքրիկ Պիլտտին պատասխանեց․
«Ես եկել եմ խնդրելու, որ բաղնիքը տաքացնեք և մի խեղճ աղջկա օգնեք, որ նա ազատվի ցավերից»։
Այստեղ լնգլնգալեն վրա հասավ տանտիրոջ կինը և սկսեց հարց ու փորձ անել․
«Այ աղջիկ, ո՞ւմ համար ես ուզում բաղնիքը տաքացնենք, ո՞ւմ պիտի օգնենք»։
Պիլտտին պատասխանեց․
«Ես շատ եմ խնդրում, օգնեք Մարյատտային, որ նա ազատվի տանջող ցավերից»։
Ռուօտուսի կինը պատասխանեց․
«Ես անառակ աղջկա համար բաղնիք չունեմ․ թող կորչի գնա նոճիների անտառը․ այնտեղ մի գոմ կա, գոմում էլ ձի է կապած․ անառակի տեղն այնտեղ է․ ձին իր բերնի գոլորշիով տաքացնում է գոմը․ թող այդ աղջիկը գնա և լողանա այդ գոլորշու մեջ»։
Պիլտտին, ինքան ուժ կար ոտքերում, վազեց հասավ Մարյատտային ու ասաց․
«Ռուօտուսի կինը չի ուզում քեզ համար բաղնիք տաքացնել․ չար պառավն ասաց, թող այդ անառակ աղջիկը անտառ գնա, այնտեղ այրուտում մի գոմ կա, գոմում էլ մի ձի է կապած․․․ ձին իր գոլորշիով տաքացնում է գոմը, թող Մարյատտան գնա մտնի գոմը և լողանա ձիու բերանից բաց թողած գոլորշու մեջ»։
Մայրատտան այս որ լսեց, դառն լացեց և ասաց․
«Ա՜յ, հիմա ես գլուխս պիտի առնեմ և ինչպես մի վարձու աշխատող, ինչպես մի ստրկուհի մարդկանցից հեռու փախչեմ, գնամ անտառը, գուցե թե ցավերիցս ազատվեմ»։
Աղջիկը զգեստի փեշերը հավաքեց և, սաստկացող երկունքի ցավերից տանջվելով, գնաց անտառը, հասավ մի բլուրի և այսպես աղոթեց․
«Ով դու բարեգութ երկնավոր, օգնի՛ր ինձ, թշվառիս, որ ազատվեմ այս տանջանքներից, օգնի՛ր, որ այս ցավերից չմեռնեմ»։
Եվ մտավ գոմը․ տեսավ մի ձի է կապված այնտեղ․ աղջիկը խոսեց․
«Ով դու իմ սիրելի ձի, խորը շնչիր և արտաշնչիր, որպեսզի տաք գոլորշի բարձրանա, ինչպես լինում է բաղնիքում, տաքացրու ինձ, որ ես ազատվեմ իմ ցավերից, որ վերջապես հանգստանամ»։
Եվ այն բարի ձին տաք գոլորշի փչեց աղջկա վրա․ ու գոմն այնպես տաքացավ, ինչպես բաղնիքն է տաքանում, երբ ջուրը եռում է։
Մարյատտան, այդ ամոթխած աղջիկը բարեհաջող ծնունդ ունեցավ և նորածին արու զավակին դրեց ձիու մսուրի մեջ՝ խոտերի վրա։
Հետո տղային լվաց, մաքրեց, բարուրեց ու սկսեց խնամել․ ծիծ տվեց անուշիկ թռչնակին, ապա թևերին առած օրորեց։ Քիչ անց երեխան դրեց ծնկերին, իր զգեստով ծածկեց ու սկսեց գլուխը շոյել։
Եվ հանկարծ հրաշք կատարվեց․ տղան չքացավ մոր գրկից։
Մայրատտան շատ տխրեց ու սկսեց փնտրել տղային։
Փնտրեց իր անուշիկ թռչնակին ամեն տեղ՝ ծառերի թավուտներում, թփերի մեջ, լեռներում, ժայռերի ծերպերում, բայց ոչ մի տեղ չգտավ։
Ուզեց ավելի հեռու գնալ, ուրիշ երկրներում փնտրել տղային։
Խոր գիշերն մի աստղ փայլեց երկնքում․ աղջիկը նախ խոնարհ գլուխ տվեց, ապա հարցմունք արավ․
«Ով աստղիկ, աստծու ձեռքով ստեղծված, գիտե՞ս արդյոք, որտե՞ղ է հիմա իմ մանկիկը»։
Աստղը պատասխանեց․
«Եթե իմանայի էլ, չէի ասի․ այդ քո տղան է արել, որ ես հավերժական ցրտում ու խավարի մեջ առկայծում եմ»։
Աղջիկն առաջ գնաց, հանդիպեց լուսնին․ գլուխը խոնարհեց և հարցմունք արավ․
«Ով լուսին․ աստծու ձեռքով ստեղծված, որտե՞ղ է իմ մանկիկը, ի՞նչ է պատահել նրան»։
Լուսինը պատասխանեց․
«Եթե իմանայի էլ չէի ասի․ այդ քո տղան է արել, որ ես ցուրտ գիշերներին հսկողություն անեմ, իսկ ցերեկները քնեմ»։
Աղջիկն առաջ գնաց, հանդիպեց արևին․ կրկին գլուխը խոնարհեց ու հարցրեց․
«Ով պայծառ արև, աստծու կամքով ստեղծված, գիտե՞ս արդյոք, որտեղ է հիմա իմ անուշիկ մանկիկը, ի՞նչ է պատահել նրան»։
Բարի, իմաստուն արևը պատասխանեց․
«Գիտեմ որտեղ է քո տղան, ով չքնաղ աղջիկ․ այդ քո տղան է տնօրինել, որ ե՛ս, պայծառ ցերեկին, ոսկու նման շողշողալով, արծաթի նման փայլփլելով երկրի վրա պտույտ գամ։ Այո՛, գիտեմ որտեղ է քո անուշիկ մանկիկը, նա մինչև գոտկատեղը խրվել է ճահճուտների մեջ»։
Մարյատտան գնաց փնտրեց, գտավ տղային, հանեց ճահճուտից, բերեց տուն և սկսեց խնամել։ Տղան օրեցօր մեծանում էր։ Սիրունիկ աշխույժ տղային ի՞նչ անուն դնել․ Մարյատտան դեռ չէր որոշել․ ինքը կանչում էր Ծաղիկ, ուրիշները՝ Անբան։
Ուզեցին տղային կնքել․ կանչեցին Վիրոկաննասին․ նա ասաց․
«Խեղճ տղան կախարդված է․ ես նրան չեմ կնքի, մինչև տղային չքննեն, չստուգեն, թե նա ինչպե՞ս է լույս աշխարհ եկել»։
Իսկ ո՞վ կարող է քննել տղային․ ո՞վ կարող է իմանալ, թե ամեն մեկն ինչպե՞ս է լույս աշխարհ գալիս․ միայն ինքը՝ իմաստուն Վեյնեմեյնենը։
Եկավ ծերունի երգիչը, նայեց֊զննեց տղային և երբ ամեն ինչ իմացավ, ասաց․
«Քանի որ տղան գտնվել է ճահճում և հապալասի պտուղից է աշխարհ եկել, ապա նրան պետք է թողնել դաշտում, ուր շատ պտուղներ կան, կամ էլ թե չէ տանել ճահիճը և մահակով գլուխը ջարդել»։
Հրաշքով լեզու առավ և այսպես խոսեց երկու շաբաթը դեռ չլրացած այն երեխան․
«Ով դու խենթավուն ծերուկ, հիմար է քո դատավճիռը․ օրենքներին սխալ մեկնություն տվիր։ Կար ժամանակ, երբ դու քո մոր որդիներին զոհեցիր, որ քո կյանքը փրկես, բայց քեզ ճահիճ չտարան և գլուխդ չջարդեցին։ Իսկ ջահել օրերիդ, թե ինչ եղավ, մոռացե՞լ ես։ Քո պատճառով այն դեռահաս աղջիկը, չքնաղ Այնոն սուզվեց ու խեղդվեց ծովի մռայլ ալիքներում և դարձյալ քեզ ոչ ոք չպատժեց»։
Լսեց այս ամենը ծերունի Վիրոկաննասը, երեխային մկրտեց և որհնեց․
«Դու Կարելիայի թագավոր կդառնաս, կիշխես ամբողջ երկրին»։
Բարկացավ Վեյնեմեյնենը, գնաց ծովափ և վերջին անգամ այնտեղ բարձրաձայն ու սրտալի երգեց։ Ապա նստեց նավակն ու հրաժեշտի այսպիսի խոսքեր ասաց․
«Կանցնի այս ժամանակը, կանցնեն օրեր, կբացվեն նոր ծագեր, բայց էլի իմ կարիքը կզգաք։ Կսպասեք, կփնտրեք ինձ, որ ես ձեզ համար նոր հրաշք֊ինքնաղաց Սամպո կառուցեմ, նոր բազմալար Կանտելե սարքեմ, որ նորից լուսինը երկինք հանեմ, արևին ազատություն տամ։ Չէ՞ որ առանց լուսնի և արևի այս աշխարհում երջանկությունը կչքանա»։
Եվ շնչշնկում է առագաստը ու նավը հավերժական երգչին տանում է հեռու և հեռու։
Ահա՛, վերջապես նա հասնում է այնտեղ, ուր միանուն են երկիրն ու երկինքը։
Վեյնեմեյնենը հայրենիքին կտակեց Կանտելեն և իր երգրերը։
Ավանդեց, որ Կալեվալայի դյուցազունների սխրագործությունները սերնդե֊սերունդ պատմեն։
Պատգամեց, որ հայրենի հերոսների հիշատակը միշտ անթառամ երգերով հավերժացնեն։
:::::::::::❊ ❊ ❊
<poem>
Լրացավ և իմ՝ երգչիս ժամանակը։ Այստեղ ընդհատում եմ երգս։
Նույնիսկ ձին պետք է հանգստանա, եթե շատ ճամփա է անցել։
Երկաթն անգամ կթուլանա, եթե ամռանը շատ խոտ է հնձել։
Ջրեն անգամ կսպառվեն, եթե անընդհատ հոսում են։
Խարույկը նույնիսկ կհանգչի, եթե ամբողջ գիշերը բոցավառվել է։
</poem>
Այապես էլ երգիչը կարող է հոգնել, եթե երգել է առավոտից մինչև երեկո, երեկոյից մինչև առավոտ։
Ես հաճախ լսել եմ այսպիսի խոսքեր․
«Ջրվեժն անգամ իր ահեղ թափի մեջ չի կարող բոլոր ջրերը թափել ― սպառել․ ճիշտ այդպես էլ երգիչը չի կարող իր իմացած բոլոր երգերը միանգամից երգել․ ավելի լավ է ընդհատել և հանգստանալ»։
Ես ահա՛, ավարտում եմ երգս, բայց բոլոր այդ երգերն ինչպես կծիկ փաթաթում եմ և պահ եմ տալիս մեր հայրենի երգերի գանձարանին։
Ինչ կլիներ, եթե ես անընդհատ երգեի, երգեի անտառներում և դաշտերում ամեն, ամեն տեղ երգեի։ Չէ՞ որ մայրս արդեն վախճանվել է և նա չի լսում իր զավակի երգը․ ի՞նչ է, միայն սոսիների և նոճիների համա՞ր երգեմ։
Դեռ փոքր հասակում ես մոլորվեցի անտառում և ինչպես արտույտ երգում էի ամեն թփի տակ, ամեն պուրակում։ Հետո խորթ մոր ձեռ ընկա․ նա ինձ բանացրեց, վերջն ինձ քշեց Հյուսիսի այն ցուրտ աշխարհը, որ ես սառնամանիքներում ոչնչանամ։
Ես անքուն թռչունի պես շատ տեղեր թափառեցի, հանդիպեցի թե ահեղ փոթորիկների, թե սառնամանիքների, հաճախ էի իմ սև օրն անցկացնում լացով ու ողբով։
Հիմա պատահում է, այնպիսի մարդկանց եմ հանդիպում, որոնք ինձ կշտամբում են, իրենց անմիտ գոռոցներով խլացնում են իմ ձայնը․ չարախոսում են, թե ես լավ չեմ երգում, իմ երգերը ոչ մեկին պետք չեն։
Բայց բարի մարդիկ, դուք շատ խիստ մի լինեք, տարօրինակ մի համարեք, որ ես անվարժ եմ երգում, ինչպես մանկիկը։ Չէ՞ որ ես ոչ մի տեղ չեմ սովորել, խելոք մարդկանց մոտ չեմ ուսուցանել։ Ուրիշի խոսքերով չէ, որ երգում եմ, ոչ էլ օտարներից եմ փոխ առել իմ երգերը։
Ուրիշները գնացել, սովորել են, իսկ ես չէի կարող թողնել իմ հարազատ մորը, իմ հայրական օջախը։ Ինչ որ սովորել եմ, միայն մեր տանն եմ սովորել։ Երբ մայրս ճախարակն էր մանում՝ ճախարակի երգն էի լսում, երբ եղբայրս ռանդան կամ կացինն էր բանեցնում՝ կանցնի զրնգոցն էի լսում։
Լավ եմ երգել թե, վատ, ներողամիտ եղեք․ միայն գիտեմ, որ իմ երգերով ես գալիքի երգիչներին նվիրական ավանդ եմ թողել։ Ես էի, որ անտառի թավուտներում արահետ բացեցի և դեպի ապագան ճանապարհ ցույց տվի։ Նրանք, ովքեր սիրում են երգը, ավելի լավ երգեր կերգեն։ Գալիք սերունդը, ծաղկող֊փթթող երիտասարդները բացված արահետով առաջ կընթանան և հայրենի աշխարհի վեհությունը կհավերժացնեն նոր երգերով։