Changes

Թարգմանաբար ներկայացվող հոդվածը հրապարակվել է Փարիզում, 1937թ., երբ գաղափարախոսական մոլեռանդությունն իր գագաթնակետին էր հասել երկու՝ ֆաշիստական և կոմունիստական հակառակորդ ճամբարներում: Թեև հոդվածն իր պաթոսով ուղղված է այդ տարիներին հատկապես վտանգավոր դարձած խորհրդային կոմունիզմի և գերմանական նացիզմի դեմ, մոլեռանդությունը հոդվածում ներկայացված է իբրև համամարդկային բնույթի հոգեբանական աղետ, որն ի վերջո դրսևորվում է որպես առանձին անհատների խեղված հոգեվիճակ: Ժամանակին մենք փորձել ենք ցույց տալ այդ «մարտնչող տգիտության» թե անկեղծ թե շինծու (ըստ Բերդյաևի՝ «ոճավորված») ձևերի վտանգավորությունը մեր անկախության պայմաններում. լիակատար անհանդուրժողականության տեսք ունենալով՝ այն մեզ այժմ հիրավի կանգնացրել է անդունդի եզրին: Ուրիշին մոլեռանդության մեջ մեղադրելը անօգուտ զբաղմունք է. պայքարող և այս կամ այն չափով գիտակից ոչ մի կողմ կամ ոչ մի մարդ որևէ սփոփիչ արդյունքի չի հասնի, եթե կատարյալ ինքնախոստովանությամբ իր հոգում չսպանի մոլեռանդին, ինչը հոգին թեթևացնելու հետ միաժամանակ կթեթևացներ նման պարագայում ճիշտ արդյունավետ բանը՝ կլոր սեղանի շուրջ խորհրդակցելը: Իրականալիության առումով ասածս կարող է մի տեսակ դոնքիշոտություն, կրքերի կատարյալ բախման օրերում մեղմ ինքնամաքրում երազող դատարկաբանություն թվալ, բայց ողջ պարադոքսը, ողջ հարընբռնումն այն է, որ այդ հոգեպաշտ ճանապարհից զատ, այլ իրապաշտ ճանապարհ, ցավոք, չկա: Եվ լավ է դրա անխուսափելիությունն ազգովի ընդունել նախքան աղետը: Քանզի մյուս հնարավոր ճանապարհը՝ բռնությունը, միայն բռնություն է բերում, ծայրահեղությունը՝ ծայրահեղություն. մարդկությունը, ազգն ու անհատը անողոքաբար մղվում են բևեռից բևեռ, քանի դեռ չեն ձգտում հասկանալ ու հնազանդեցնել այս անհավասարակշռության կենսական հիմքն ու սնուցող աղբյուրը՝ տարաձայնությունների դրդապատճառը: Այլ կերպ ասած՝ հասկանալ միմյանց: Եվ հասու լինել նաև մի այլ բանի. մեղադրելի են ոչ թե հոգեկան անդորըն ու հավասարակշռությունը կորցրած մարդիկ, այլ մոլեռանդության այն համաճարակը, որ մոլեգնում է ողջ երկրագնդով մեկ՝ հաճախ կործանելով անգամ առավել կոփված ու տոկուն հոգիները: Դա ամենադաժան, բայց սթափ գիտակցությամբ ու կենտրոնացված կամքով միանգամայն հաղթահարելի իրավիճակ է: Միայն թե ժամանակ առ ժամանակ չփախչենք հոգու խորքում, այնուամենայնիվ, միշտ առկա, մարդ լինելու պահանջից: Միայն թե նաև (և առանձնապես) փորձենք հաղթահարել մեր ազգային նկարագրին բնորոշ «ես եմ, որ կամ» և «նա ով է, որ» մտայնությունը: Ոչ միայն Աստծո, այլև, ասենք, Նարեկացու, Թումանյանի կամ Նժդեհի համեմատ բոլորս մոտավորապես նույնն ենք: «Լրագրի» 1994թ. 75-77 համարներում զետեղված հոդվածում * մեր ներկայացրած«Անհատի և ազգի ներքին անազատությունը և դրանից ձերբազատվելու հնարավոր եղանակները» (խմբ.)Անազատությունը այդ նույն մոլեռանդության ընդլայնված ըմբռնումն է՝ մարմնական, մտային (գաղափարական), զգացական և եսամոլ տարբերակների ընդգրկմամբ և դրանցից ներքուստ ձերբազատվելու հնարավոր ուղիների նշագծմամբ:  

Սա Հետաքրքիր Հոգեբանական խնդիր է: Հավատացյալ, անձնուրաց, գաղափարական մարդր կարող է լինել մոլեկրոն, կատարել մեծագույն դաժանություններ: Անմնացորդ նվիրվել Աստծուն կամ նրան փոխարինող գաղափարին՝ շրջանցելով մարդուն, նրան դարձնելով Աստծո կամ գաղափարի իրագործ¬ման միջոց, նշանակում է դառնալ մոլեռանդ մոլեկրոն կամ պարղապես Հրեշ: Ավետարանր մեզ սովորեցնում է, որ մարդ չպիտի Հաստատի իր վերաբերմունքն աո Աստված առանց Հա¬մապատասխան վերաբերմունք Հաստատելու մարդու նկատմամբ: Եթե փարիսեցիները շաբաթր դասում էին մարդուց Վեր (ինչի Համար էլ նրանց մերկացնում էր Քրիստոսր), ապա վերացական գաղափարը մարդուց վեր դասող ամեն ոք դավանում է շաբաթ օրվա՝ Քրիստոսի մերժած կրոնը: Ընդ որում, միևնույն է՝ դա եկեղեցական ուղղափառության, պետականության ու ազ¬գայնամոլության, թե Հեղափոխության ու սոցիալիզմի գաղափար է։ Քրիստոսը վաղուց ի վեր մերկացրել ու դատապարտել է աղանդներ որոնելու, աղանդավորներին բանադրելու ու Հա¬լածելու գաղափարից խելահեղված մարդուն, թեև նա դա չի էլ նկատում: '''Աղանդավորության նկատմամբ Հիվանդագին ատելությունը մարդուց վեր դասվող գաղափարի մոլուցք է: ''' Այնինչ աշխարՀի բոլոր ուղղափառ դավանանքները ոչինչ չարժեն ան¬գամ ամենաչնչին մարդու ու նրա ճակատագրի Համեմատ: Ւսկ գաղափարների յուրաքանչյուր Համակարգ րնդունելր մարդկային մտքի (կամ անմտության) արգասիք է:

Ուղղափառությունը բյուրեղանում է փրկության ու կորստի թեմայի շուրջ. '''ուղղափառները սարսափահար են և սարսափեցնում են ուրիշներին''': Այնինչ ճշմարտությունը չգիտե՝ ինչ է վախը: Հենց ուղղափառության պահապաններն են բոլորից շատ աղավաղել ճշմարտությունը և վախեցել դրանից: Կրոնական ուղղափառության պահապանները ևս աղավաղում էին այն: Այդ մարդիկ միշտ չարանենգ առասպելներ էին հորինում թշնամական ուժի մասին: Ճշմարտությունը նենգափոխվում է օգտակարության, կազմակերպված կարգուկանոնի շահի: '''Ամենափրկիչ գաղափարներով «մոլեռանդ դարձած» մարդը չի կարող ճշմարտություն փնտրել: ''' Ճշմարտության որոնումն ազատություն է ենթադրում: Ազատությունից դուրս ճշմարտություն չկա, այն հասանելի է միայն ազատությանը: Իսկ ազատությունից դուրս կա միայն օգուտն ու իշխանության շահը, այլ ոչ թե ճշմարիտը:

'''Մոլեռանդը եսակենտրոն է: ''' Նրա հավատը, անձնուրաց ու անշահախնդիր նվիրվածությունը գաղափարին ամենևին չի օգնում եսակենտրոնությունը հաղթահարելու գործում: Որևէ ուղղափառ ուղղության հարող մոլեռանդ իրեն նույնացնում է իր քարոզած գաղափարի և ճշմարտության հետ: Ի վերջո, դա է ուղղափառության միակ չափանիշը: Ուղղափառության մոլեռանդը կարող է լինել հեղինակության սկզբունքի ծայրահեղ հետևորդ: Բայց նա հեղինակությունն աննկատելի նույնացնում է իրեն և երբեք չի ենթարկվի իրեն անհամաձայն որևէ հեղինակության: Հեղինակության պաշտամունքին հակված երիտասարդությունն իրենից վեր ոչ մի հեղինակություն չի ընդունում: Գործնականում հեղինակությունը երբեք չի կաշկանդում իր մոլեռանդ կողմնակիցներին, նա նեղում ու ճնշում է մյուսներին՝ հկառակորդներին: Ըստ էության, ոչ ոք երբեք չի կարող ենթարկվել հեղինակությանը, եթե ենթադրել է, որ վերջինս համամիտ չէ ճշմարտության իր ըմբռնմանը: Որևէ ծայրահեղ ուղղափառության, որևէ ամբողջատիրական համակարգի դավանումը միշտ վկայում է ճշմարիտ ուսմունքին հարող ընտրյալների շրջանին պատկանելու ցանկություն: Դա շոյում է մարդկանց ինքնասիրությունը: Այդ ամենի համեմատությամբ ազատասիրությունը լոկ համեստության վկայություն է: Խիստ հաճելի է, որ մարդ ինքն իրեն համարում է միակ իսկական գիտակն այն բանի, թե ինչ է ճշմարիտ ուղղափառությունը կամ ճշմարիտ մարքսիզմ-լենինիզմը (հոգեբանական հիմքն այստեղ նույնն է): Ռոբեսպիերը անձնուրաց սիրում էր հանրապետական առաքինությունը, հեղափոխական Ֆրանսիայում նա ամենաառաքինի և անգամ միակ առաքինի մարդն էր: Նա ինքն իրեն նույնացրեց հանրապետական առաքինությանը, հեղափոխության գաղափարին: Նա եսակենտրոնության ավարտուն տիպար էր: Նրանում ամենագարշելին առաքինության մոլորությունն էր, առաքինության հետ ինքնանույնացումը: Արատավոր Դանտոնը նրանից հազարապատիկ լավ ու մարդկային էր:

'''Ինչ-որ գաղափարի, ինչ որ ուսմուքնի մոլեռանդ եսակենտրոնությունն արտահայտվում է այն բանով, որ նա այլևս չի նկատում անձը, անուշադիր է մարդու անհատական ուղու նկատմամբ, նա չի կարող որևէ հարաբերություն հաստատ ել անհատների աշխարհի՝ որոշակի կենդանի, մարդկային աշխարհի հետ: Մոլեռանդին մատչելի է միայն գաղափարը, նա չի ճանաչում մարդուն, չի ճանաչում անգամ այն դեպքում, երբ պայքարում է հանուն մարդու գաղափարի: Բայց, սեփական գաղափարներից զատ, նա չի ընկալում նաև գաղափարների աշխարհը, անընդունակ է համակվելու գաղափարների հաղորդակցմամբ: Նա սովորաբար ոչինչ չի հասկանում ու չի կարող հասկանալ. հենց եսակենտրոնությունն է, որ նրան զրկում է հասկանալու ունակությունից: Նա ամենևին չի ձգտում ապացուցել ինչ-որ բանի ճշմարտացիությունը, ճշմարտությունը նրան բոլորովին չի հետաքրքրում: '''

'''Ազատությունը կարելի է ըմբռնել որպես ճշմարտության անկապտելի մաս: Մարդ ամեն ինչ չէ, որ պետք է հանդուրժի: Բնավ հարկ չկա հանդուրժողաբար վերաբերվել ժամանակակից անհանդուրժողականությանը, մոլեռանդությանը, այսօրվա ուղղափառամոլուցքին. Ընդհակառակը, դրանց նկատմամբ պահանջվում է հենց անհանդուրժողություն: Եվ ամենևին հարկ չկա անսահման ազատություն տալ ազատության թշնամիներին: Որոշ իմաստով մեզ այսօր անհրաժեշտ է իսկական ազատության դիկտատուրա: Այնինչ ներկայիս դիկտատուրաները, իրենց բոլոր դրսևորումներով հանդերձ, հենվում են ծանր հոգեախտից խարխլվող հիմքին: Այստեղ անհրաժեշտ է հոգևոր բուժում:'''