Changes

 ― Ոչ,ասաց Քլինգզորը,― ես ուրիշ բանաստեղծություն նկատի ունեմ, հանգավոր, այն վարսերի մասին, որ առավոտյան դեռևս թուխ էին…

 <poem>

― Հրաշալի Լի Թայ Պո… նա հանճարեղ նախազգացումներ ուներ, նա ամեն ինչ գիտեր։ Մենք նույնպես շատ բաներ գիտենք, բայց նա մեր ամենաիմաստուն և ավագ եղբայրն է։ Այս հարբած օրը նրան դուր կգար, այս օրը շատ է հիշեցնում այն գեղեցիկ երեկոն, ախ, ուր էր թե, Լի Թայ Պոյի մահով մահանայի, խաղաղ գետի վրա սահող նավակում։ Այ դուք կտեսնեք, որ այսօր ամեն ինչ հրաշալի կլինի։

― Ճի՞շտ է, որ Լի Թայ Պոն գետի վրա է մահացել,― հարցրեց նկարչուհին։

― Բոլորովին էլ ոչ, դե վերջ տվեք… Այսուհետև ով թեկուզ մի բառ ասի մահվան մասին, ես նրան այլևս չեմ սիրի։ Finisca adesso, brutto Klingsor Klingsor։

Քլինգզորը ծիծաղելով մոտեցավ նրան․ Ինչ իրավացի եք դուք, bambina ։ bambina։ Եթե ես այսուհետև թեկուզ մի բառ ասեմ մահվան մասին, թող որ դուք ծակեք իմ զույգ աչքերը ձեր անձրևանոցով։ Այսօր իսկապես հրաշալի օր է, սիրելիներս։ Այսօր մեզ համար հեքիաթի թռչունն է երգում, նրա երգն ինձ ուղեկցում է դեռ առավոտվանից։ Այսօր հեքիաթի քամին է փչում, այդ երկնային մանկիկը, որ արթնացնում է քնած արքայադուստրերին և բոլորին խելահան անում։ Այսօր ծաղկում է հեքիաթի ծաղիկը, այն կապույտ է և միայն մեկ անգամ է այս կյանքում ծաղկում, ով որ այն քաղի՝ թող օրհնյալ լինի հավիտյանս։

― Ի՞նչ է դա նշանակում,― հարցրեց Էրսիլյան դոկտորին։ Քլինգզորը լսեց նրա հարցը։

― Դա նշանակում է, որ այս օրը երբեք չի վերադառնա, և նա, ով չուտի և չխմի, չճաշակի օրվա համն ու հոտը, նրան այն հավիտենապես այլևս երկրորդ անգամ չի տրվի։ Հավատացեք ինձ, այլևս երբեք արևը այսօրվա պես չի շողալու, նա առանձնակի դիրք ունի երկնքում, մի յուրահատուկ առնչություն Յուպիտերի հետ, ինձ հետ, Ագոստոյի, Էրսիլյայի և մեր բոլորի հետ, այն այլևս երբեք չի կրկնվելու, թեկուզ հազար տարի էլ անցնի։ Նման երջանկությունից օգտվելու համար՝ այժմ ես ուզում եմ միառժամանակ ձեր ձախ կողմում քայլել, ձեռքումս պահել ձեր զմրուխտե անձրևանոցը, և թող նրա լույսերի մեջ իմ զանգը շողշողա ծիածանաքարի պես։ Դուք էլ մասնակցեք այս տոնախմբությանը, հնչեցրեք ձեր ամենասիրելի ու հրաշագեղ երգը։

 Ch’io spos’ un bersaglier ․bersaglier․</poem>

― Ինչ հրաշալիորեն անկեղծ է այս երգը, ― գովեց Քլինգզորը։ Քլինգզորը։― Հայրիկը, ինչպես միշտ, դեմ է սիրահարներին։ Նրանք մի լավ սուր դանակ են վերցնում և սպանում հայրիկին։ Նա այլևս չկա։ Նրանք այդ անում են գիշերը, ոչ ոք չի տեսնում նրանց, բացի լուսնից, որը նրանց չի մատնում, բացի լուռումունջ հսկող աստղերից և Տեր Աստծուց, որը, սակայն, ներողամիտ ժպտում է նրանց արարքի վրա։ Ի՜նչ հրաշալի և ճշմարտացի է այդ երգը։ Մի այսօրվա բանաստեղծ կքարկոծվեր դրա համար։

― Դա այլևս երբեք չի վերադառնալու։

― Պետք էլ չէ, ֊բղավեց ― բղավեց նկարչուհին և կատաղի ու կտրուկ շարժումով թափահարեց իր ճուռակի գլուխը։֊ գլուխը։― Ոչինչ էլ չի վերադառնալու։ Իսկ ինչու՞ պիտի վերադառնա։ Դա ինչ երեխայական ցանկություն է․ գուցե պատերա՞զմն եք ուզում վերադառնա, և այն, ինչ կար նրանից առաջ, նաև այն հիմար ու ավելորդ բաները, որ հիմա դրախտի են փոխակերպվել։ Այնքան լավ, հրաշալի էր Փարիզում, իսկ Հռոմում ու Առլում պարզապես սքանչելի էր։ Բայց մի՞թե այսօր և այստեղ պակաս հրաշալի է։ Դրախտը ոչ Փարիզն է, ոչ էլ՝ պատերազմի ու խաղաղության ժամանակները, դրախտն այստեղ է, ահա այն դիմացի լեռան գագաթին, և մեկ ժամից մենք այնտեղ կլինենք։ Ահա այնտեղ չարագործ֊ավազակների նման մենք իրար կասենք․ այսօր մենք դրախտում ենք, ես և դու։

Անտառային արահետի բծավոր ստվերների միջից նրանք դուրս եկան բաց ու լայնարձակ ճանապարհը, որ լուսավոր ու ջերմող ոլորապտույտներով ձգվում էր դեպի բարձունքը։ Քլինգզորը, մուգ կանաչ պաշտպանական ակնոց դրած, ընթանում էր վերջից և հաճախ ետ էր ընկնում, որպեսզի դիտեր կերպարանքների շարժուձևերն ու նրանց գունային համադրությունները։ Նա աշխատանքի համար դիտավորյալ ոչինչ չէր վերցրել, ոչ անգամ նշագրությունների փոքրիկ տետրը, և սակայն քա֊նիցս քանիցս կանգ առավ՝ սքանչացած իր առջև բացվող պատկերներով։ Ակացիաների պուրակի եզրին, կարմրին տվող ճանապարհի վրա, միայնակ օրորվում էր նրա վտիտ ու սպիտակ կերպարանքը։ Ամառը ջերմ շնչում էր սարի վրա, լույսերը երկնքից ուղղահայաց ներքև էին ծորում, իսկ գույները հազարերանգ վեր էին բարձրանամ երկրի մակերևույթից։ Մոտակա սարերի վրա, ուր կանաչն ու կարմիրը գունախաղ էին սկսել սպիտակ հյուղակների հետ, երևում էին լեռնաբեկորների կապտավուն գծագրումները, նրանց ետևում՝ լույսեր ու կապույտի շերտեր, նորանոր ու թարմ ուրվագծեր, իսկ ամենից հեռվում նկատվում էին անիրական թվացող ձյունածածկ լեռների բյուրեղապակյա գագաթները։ Ակացիաների ու շագանակենիների անտառներից վեր, ազատ ու խրոխտ դուրս էին ցցվել լեռների ժայռոտ կատարները և Մոնտե Սալուտի բաց մանուշակագույն ու կարմրին տվող սապատաձև գագաթը։ Բայց ամենից գեղեցիկը մարդիկ էին, որ ծաղիկների պես կանգնած էին կանաչներում վառվող լույսերի մեջ, հսկայական կոյաբզեզի պես շողարձակում էին զմրուխտե անձրևանոցը, նրանից ներքև՝ Էրսիլյայի սև մազերը, վարդագույն դեմքով, ճերմակազգեստ ու նրբակազմ նկարչուհին և բոլոր մյուսները։ Քլինգզորը ըմբոշխնում էր այդ ամենը ծարավի աչքերով, սակայն նրա մտքերը Ջինայի հետ էին։ Միայն մեկ շաբաթից ինքը կարող էր տեսնել նրան, որ հիմա քաղաքային բյուրոներից մեկում նստած մեքենագրում էր։ Քլինգզորին հազվադեպ էր հաջողվում տեսնել նրան, իսկ միայնակ հանդիպել չէր ստացվում։ Սակայն ինքը սիրում էր նրան, այդ աղջնակին, որի մասին ոչինչ չգիտեր, որը իրեն չէր ճանաչում ու չէր հասկանում, և որի համար ինքը տարօրինակ, հազվագյուտ մի թռչուն էր, անծանոթ ու հռչակավոր մի նկարիչ։ Ինչ տարօրինակ էր, որ հենց նրանից էր կառչում իր ցանկությունը, և ոչ մի ուրիշ սիրային գավաթ իրեն չէր բավարարում։ Քլինգզորը սովորություն չուներ կնոջ պատճառով երկար ճանապարհ կտրել֊անցնել։ Իսկ այ, Ջինայի սիրույն, մի ժամ ավել նրա կողքին լինելու, նրա բարալիկ ու պստլիկ մատները բռնելու համար, ոտքով նրա կոշիկի հետ խաղալու, պարանոցին մի արագ համբույր դրոշմելու համար՝ նա պատրաստ էր կտրել֊անցնել այդ ճանապարհը։ Քլինգզորը երկար խորհում էր այդ մասին, որն իր համար էլ մի զվարճալի հանելուկ էր։ Մի՞թե դա շրջադարձ էր։ Մի՞թե ինքը ծերանում էր։ Արդյո՞ք, դա Հովհաննու հակումը չէր՝ դարձը քառասնամյաներից դեպի քսանամյաները։

Լեռնաշղթայի ետևում ձգվում էր շագանակենիներով ու ընկուզենիներով եզերված արևաշատ լեռնային ճանապարհը։ ճանապարհի Ճանապարհի շրջադարձի կետում կանգնած էր մի մատուռ, կիսավեր ու դեղն ածդեղնած, որի որմնախորշերում խունացած պատկերներ էին երևում, կարմրաշագանակագույն զգեստներ հագած հրեշտականման ու մանկատեսիլ մի սրբի գլուխ, պատկերի մնացած մասերը ջնջված էին։ Քլինգզորը շատ էր հավանում հին նկարները, մանավանդ երբ նրանք անսպասելիորեն իր առաջ էին հայտնվում։ Նա անչափ սիրում էր այդ որմնանկարները, նման փխրուն ու գեղեցիկ ստեղծագործությունների վերադարձը հողի ու փոշու գրկից։

― Ծիծաղելի է նույնիսկ,― ասաց Քլինգզորը,― թե ինչքան երկար ժամանակ է պահանջվում, մինչև որ մարդ կամաց֊կամաց սկսում է ճանաչել իրեն շրջապատող աշխարհը… Տարիներ առաջ, երբ գիշերային ճեպընթացով ճանապարհվում էի դեպի Ասիա, այս վայրերի մասին ես գաղափար իսկ չունեի, թեև իմ գնացքը այստեղից մի վեց֊տասը կիլոմետր հեռավորությամբ էր անցնում։ Ես ուղևորվում էի դեպի Ասիա, և այդ ճանապարհորդությունը այն ժամանակ ինձ համար անհրաժեշտություն էր։ Բայց այն ամենը, ինչ այնտեղ տեսւստեսա, ահա այդ ամենը տեսնում եմ նաև այսօր, այստեղ․ կուսական անտառ, կիզիչ տապ, խաղաղ նյարդերով և հրաշագեղ օտարականներ, արև ու սրբատեղիներ։ Մարդուց երկար ժամանակ է պահանջվում, մինչև որ նա սովորում է՝ մի եզակի օրվա ընթւսցքում ընթացքում այցելել երեք ւսշխարհամասերը։ աշխարհամասերը։ Նրանք այստեղ են հիմա։ Բարի գալուստ, Հնդկաստան։ Բարի գալուստ, Աֆրիկա, Ճապոնիա։

Սպասողական տրամադրության մեջ՝ բարեկամների քարավանը քայլում էր նեղլիկ արահետներում կուտակված կապույտ ստվերների կիրճով, շուրջը ոչ ոք չկար, ոչ իսկ հավ կամ շուն, լռություն էր կատարյալ։ Բայց ահա պատուհանը շրջանակող կիսաստվերի մեջ Քլինգզորի աչքովն ընկավ մի լուռ կերպարանք, մի գեղեցիկ, սևաչյա աղջիկ էր՝ կարմիր գլխաշորը սևմազերի շուրջը կապած։ Օտարականներին խաղաղ դարանակալող աղջկա հայացքը հանդիպեց իրենին, շունչ քաշելու չափ երկար տևող մի պահ, անզուսպ ու կրքոտ խանդով տղամարդն ու աղջիկը նայեցին իրար աչքերի մեջ, երկու օտար աշխարհներ մի պահ իրար մոտեցան։ Հետո երկուսն էլ ժպտացին կարճ ու սրտագին՝ սեռերի մի հավերժական ողջույնով, իրար նկատմամբ տածած հինավուրց, քաղցր ու անհագ թշնամությամբ։ Հասնելով տան կողապատին, երբ արդեն անծանոթուհուց միայն մի քայլ էր բաժանում, նա իր անուրջի թևով մեղմորեն տնտղեց աղջկա հոգին, երազային պատկերները իրար միախառնված ձգվեցին շարան֊շարան։ Ինչ֊որ պստլիկ մի փուշ խրվեց Քլինգզորի սիրտը, մի պահ Նա նա քայլերը դանդաղեցրեց և որոշեց վերադառնալ, բայց հանկարծ Ագոստոն կանչեց նրան, Էրսիլյան մի նոր երգ էր սկսել։ Նրա աչքերի առաջ ստվերաշատ պատը հանկարծ անհետացավ, դիմացը հայտնվեց խաղաղորեն շողշողացողմի պստլիկ հրապարակ, որի կենտրոնում վեր էին խոյանում դեղնավուն երկու ապարանքներ, որ ասես մեղմ տարուբերվում էին կեսօրվա կախարդիչ գույների մեջ։ Քարաշեն ու նեղ պատշգամբներով, անթափանց վարագույրներով ծածկված մի հրաշագեղ դեկորացիա էր այն, որ հիշեցնում էր օպերային ներկայացման առաջին գործողությանը նախորդող հանդիսավոր տեսարանը։

― Ժամանում Դամասկոս,― բղավեց դոկտորը։ ֊ դոկտորը։― Որտե՞ղ է ապրում Ֆաթման՝ մարգարիտը ի կանայս։

Հանկարծ նա սքանչացած բացականչեց․ – բացականչեց․― Երանի՜ ես մի տասը տարով երիտասարդ լինեի, այնժամ նա իմը կլիներ, ինձ կտրվեր ու կշոյեր ինձ իր մատներով… Օ՜, ոչ, դու շատ ես երիտասարդ, փոքրիկ կարմիր թագուհի, դու շատ փոքր ես ծեր ու կախարդ Քլինգզորի համար… նա Նա միայն կհիանա քեզնով, անգիր կանի քո գծերը, կնկարի և քո երիտասարդության երգը հավերժության մատյանում կգրանցի, բայց նա քեզ համար ոչ մի ուխտագնացություն չի կատարի, ճոպանե սանդուղքով քո ետևից վերև չի մագլցի, քմահաճույքիդ համար ոչ ոքի չի սպանի, և քո հրաշալի պատշգամբի տակ սերենադներ երգելով գիշերներ չի լուսացնի։ Ավա՜ղ, նա այդ ամենը չի անի, ծեր նկարիչ Քլինգզորը, ծերուկ հիմարը։ Նա քեզ ինչպես պետք է չի սիրի, մեղսական հայացք ետևիցդ չի գցի, մինչդեռ ասիական դիմագծերով այն կնոջ կամ պատուհանի միջից նայող սևուկից հայացքը չէր կտրում, իսկ նրանք քեզնից շատ ավելի տարիքով էին։ Նրանց համար Քլինգզորը շատ ծեր չէ, այլ միայն քեզ համար, Լեռների Թագուհի, լեռան կարմիր ծաղիկ։ Քեզ համար, ով դու վայրի մեխակ, Քլինգզորը խիստ ծեր է։ Ծանր աշխատանքային օրվա և դրան հաջորդող կարմիր գինու առատությամբ ծավալվող երեկոյի միջնատարածքում Քլինգզորի պարգևած սերը քեզ չի բավարարի։ Այնքան ավելի լավ կըմպեմ ես քեզ իմ աչքերով և կիմանամ քո մասին ու քեզ կճանաչեմ, Օ՜, իմ նրբակազմ հրթիռ, երբ դու ինձ համար վաղուց հանգած կլինես։

― Սիրելիներս,― ասաց Քլինգզորը,― որ նստած էր ճանապարհի մի կիսավեր պատի վրա, մեր մտադրությունները շատ հրաշալի էին, հոյակապ պիտի լիներ նաև իրիկնահացը ձկնորսների մոտ կամ Մոնտե Դորոյում, այդ ամենի համար ես անչափ շնորհապարտ եմ ձեզ։ Բայց մենք ավելի հեռու չենք գնա, ես գոնե չեմ կարող։ Ես հոգնել եմ, սովն էլ մաշում է որովայնս։ Ես այստեղից այլևս ոչ մի քայլ չեմ անի, ավելի ճիշտ՝ հենց հիմա կգնամ մոտակա գինետունը, որը չեմ կարծում, թե այստեղից շատ հեռու կլինի։ Այնտեղ մի պուտ գինի ու մի կտոր էլ հաց կճարվի, դա էլ հենց իմ ուզածն է։ Ո՞վ է գալիս ինձ հետ։