Changes

Բայց, ավաղ, պատահել էր, եւ երկարուկ քաղաքցինքաղաքացին, որ թափանցիկ էր, ոտքերը գետնից կտրված, ճոճվում էր նրա դեմ՝ աջ ու ձախ։

― Փո՛ւհ, սատանա, ― բացականչեց խմբագիրը, ― գիտես, Իվան, քիչ էր մնացել տոթահար լինեի։ Նույնիսկ տեսլապատրանքի պես մի բան էլ եղավ, ― փորձեց քմծիծաղի տալ, բայց աչքերի մեջ դեռեւս տանգնապն տագնապն էր թրթռում, եւ դողում էին ձեռքերը։

Սակայն կամաց֊կամաց հանգստացավ, թաշկինակով դեմքը հովհարեց եւ բավական առույք առույգ ասելով՝ «Դե՛֊հ, այսպիսով․․․», շարունակեց խոսքը, որ ծիրանի ջուր խմելով էր ընդհատվել։

Ինչպես հետագայում իմացան, խոսքը Հիսուս Քրիստոսի մասին էր։ Բանն այն է, որ խմբագիրն ամսագրի հերթական պրակի համար հակակրոնական մի մեծ պոեմ էր պատվիրել բանաստեղծին։ Իվան Նիկոլաեւիչն այդ պոեմը հորինել էր, այն էլ բավական կարճ ժամկետում, բայց, ցավոք, դրանով ամենեւին չէր գոհացրել խմբագրին։ Իր պոեմի գլխավոր գործող անձին, այն է՝ Հիսուսին, Անապաստանը խսիտ խիստ սեւ գույներով էր ներկայացրել, այդուհանդերձ, խմբագրի կարծիքով, ամբողջ պոեմը հարկ էր նորից գրել։ Եվ հիմա ահա խմբագիրը Հիսուսի մասին դասախոսության նման մի բան էր կարդում բանաստեղծին, նրա հիմնական սխալն ընդգծելու նպատակով։ Դժվար է ասել, թե հատկապես ինչն էր Իվան Նիկոլաեւիչի ձախողման պատճառը՝ նրա տաղանդի նկարագրական ո՞ւժն արդյոք, թե գրելիք խնդրի մասին կատարյալ անտեղյակությունը, բայց նրա պատկերած Հիսուսը ստացվել էր որպես միանգամայն կենդանի, թեեւ համակրանք չհարուցող անձ։ Իսկ Բեռլիոզն ուզում էր բանաստեղծին ապացուցել, որ գլխավորն այն չէ, թե ինչպիսին էր Հիսուսը՝ վատը, թե լավը, այլ այն, որ այդ Հիսուս կոչվածը, որպես անձնավորություն, ամենեւին գոյություն չի ունեցել աշխարհում եւ որ նրա մասին եղած բոլոր պատմությունները սովորական հոինվածքներ են, ամենասովորական առասպել։

― Արեւելյան որեւիցե կրոն չկա, ― ասում էր Բեռլիոզը, ― որտեղ, որպես կանոն, անարատ կույսն աստված լույս աշխարհ չբերի։ Եվ քրիստոնյաները, նոր որեւէ բան չեն չհորինելով, ճիշտ նույն կերպ ստեղծեցին իրենց Հիսուսին, որը երբեք իրական մարդ չի եղել։ Այ, հենց դրա վրա էլ պետք է գլխավոր շեշտը դնել․․․

Հետագայում, երբ անկեղծ ասած ուշ էր արդեն, տարբեր հիմնարկությունները իրենց ամփոփագրերը ներկայացնում էին, սկսելով այդ մարդու նկարագրությունից։ Դրանց բաղդատումը չի կարող զարմանք չհարուցել։ Այսպես, առաջին ամփոփագրում ասված էր, որ այդ մարդը կարճահասակ էր, ոսկյա ատամներով, առ աջ ոտքը՝ կաղ։ Երկրորդում՝ թե վիթխարի հասակ ուներ, պլատինե ատամնապսակ, եւ ձախ ոտքն էր կաղ։ Երրորդը հակիրճ հայտնում էր, որ առանձնահատուկ նշաններ չուներ այդ մարդը։

Իսկ օտարերկրացին աչքի ածեղ ածեց բարձրահարկ շենքերը, որոնք քառանկյունաձեւ շրջանակել էին լիճը, ընդ որում նկատելի էր, որ տվյալ վայրն առաջին անգամ է տեսնում եւ որ դա հետաքրքրել է նրան։

― Ավա՛ղ, ― ափսոսանքով պատասխանեց Բեռլիոզը, ― այդ ապացույցներից ոչ մեկը ոչինչ չարժքչարժե, եւ մարդկությունը դրանք վաղուց արխիվ է պահ տվել։ Համաձայն չե՞ք, որ բանականության ասպարեզում աստծո գոյության որեւէ ապացույց չի կարող լինել։

― Բռավո՜, ― բացականչեց օտարերկրացին, ― բռավո՜։ Դուք կրկնեցիք այդ առթիվ անհանգիստ ծերուկ Էմանուիլի միտքն ամբողջությամբ։ Բայց ահա թե որն է զվարճալին՝ հա նա հիմնովին քարուքանդ արեց բոլոր հինգ ապացույցները, իսկ հետո, կարծես ինքն իրեն ձեռ առնելով, իր սեփական վեցերորդ ապացույցը հորինեց։

Բեռլիոզը խոսում էր, միեւնույն ժամանակ ինքն իրեն մտածում․ «Բայց եւ այնպես, ո՞վ է այդ մարդը։ Եվ ինչո՞ւ է այսպես լավ ռուսերե ռուսերեն խոսում»։

― Ճիշտ այդպես, ճիշտ այդպես, ― բղավեց նա, ու Բեռլիոզին ուղղված նրա ձախ աչքը փայլատակեց, ― ի՛սկը նրա տեղն է դա։ Ախր այն ժամանակ, նախաճաշելիս ասում էի նրան․ «Կամքը ձերն է, պրոֆեսոր, անհարիր բան եք հորինել։ Գուցեեւ խելացի է, բայց խիստ անհասկանալի։ Ձեզ վրա կծիծաղեն»։

― Ներող եղեք, ― մեղմ պատասխանեց անծանոթը, ― կառավարելու համար, այսպես թե այնպես, պետք է որոշ, թեկուզ փոքր֊ինչ պատկառելի ժամանակահատվածի սահմաններում որոշակի ծրագիր ունենալ։ Սակայն թւոյլ տվեք հարցնել, իսկ ինչպե՞ս կարող է մարդը կառավարել, եթե նա ոչ միայն զրկված է թեկուզ ծիծաղելիորեն կարճ ժամանակահատվածի, է՛, ասենք, մի հազար տարվա համար որեւիցե ծրագիր կազմելու հնարավորությունից, այլ չի կարող նույնիսկ իր սեփական վաղվա օրվա համար երաշխավորել։ Եվ իրոք, ― այստեղ անծանոթը դարձավ Բեռլիոզին, ― պատկերացրեք, օրինակի համար, որ դուք սկսեք տնօրինել, կառավարել ուրիշներին եւ ձեզ, մի խոսքով, այսպես ասած, բավականություն ստանալ դրանից, եւ հանկարծ, ձեր թոքերում․․․ քխը՛․․․քխը՛․․․ սարկոմա հայտնաբերվի․․․ ― օտարերկրացին այստեղ մի անուշ քմծիծաղ տվեց, ասես թոքերի սարկոմայի միտքը հաճույք պատճառեց նրան, ― այո, սարկոմա, ― աչքերը կատվի պես կկոցելով՝ կրկնեց նա հնչեղ այդ բառը, ― եւ ահա վերջացա՜վ ձեր կառավարումը։ Ոչ մեկի ճակատագիրն այլեւս ձեզ չի հետաքրքրում, բացի ձեր սեփականից։ Հարազատներն սկսում են ստեր ասել ձեզ, վատ բան կանխազգալով՝ դուք ձեզ գցում եք ուսյալ բժիշկների, ապա շառլատանների, մեկ֊մեկ էլ՝ գրբացների դռները։ Ինչպես առաջինը եւ երկրորդը, այնպես էլ երրորդը միանգամայն անիմաստ են, ինքներդ եք հասկանում։ Եվ այդ ամենը ողբերգական ավարտ է ունենում․ նա, ով դեռ վերջերս ենթադրում էր, թե ինչ֊որ բան է կատարվում, հանկարծ հայտնվում է մի փայտյա արկղի մեջ անշարժ պառկած, եւ շրջապատի մարդիկ, հասկանալով, որ այլեւս որեւէ բանի պիտանի չէ այդ պառկածը, այրում են նրան կիզարանում։ Ավելի վատ էլ է լինում․ քիչ առաջ մարդը պատրաստվում էր Կիսլովոդսկ մեկնել, ― թվում է, թե դատարկ բան է, բայց դա էլ չի կարող անել, որովեհտեւ չգիտես ինչու մեկ էլ տեսար սայթաքեց ու ընկավ տրամվայի տա՜կ։ Մի՞թե կասեք, թե ի՛նքն այդպես տնօրինեց։ Ավելի ճիշտ չի՞ լինի մտածել, որ բոլորվին բոլորովին ուրիշ մեկն այդպես տնօրինեց, ― եւ այստեղ անծանոթը տարօրինակ ձեւով ծիծաղեց։

Բեռլիոզը մեծագույն ուշադրությամբ էր ունկնդրում սարկոմայի եւ տրամվայի մասին այդ տհաճ պատմությունը, եւ զանազան տագնապալի մտքեր սկսեցին տանջել նրան։ «Օտարերկրացի չէ։ Օտարերկրացի չէ, ― մտածում էր Բեռլիոզը, ― չաձազանց չափազանց տարօրինակ անձնավորություն է․․․ բայց ներեցեք իսկ ո՞վ է»։

Թե խմբագրին, թե բանաստեղծին ապշեցրեց ոչ այնքան հենց «Նաշա մարկայի» առկայությունը ծխատուփի մեջ, որքան ծխատուփը։ Շատ էր մեծ, զուտ ոսկուց, եւ բաց անելիս կափարիչի վրա կապուտ կապույտ ու ճերմակ բոցով փայլատակեց շողակնե եռանկյունին։

― Հը՛մ․․․ ― անծանոթի կատակից բորոբքվածբորբոքված, փնչացրեց Բեռլիոզը, ― կներեք, այդ մեկը քիչ հավանական է։

Բայց օտարերկրացին ամենեւին չնեղացավ եւ ծիծաղեց անշափ անչափ ուրախացած։

― ՄիշտՄիշ, գիտես ինչ, ― շշնջաց բանաստեղծը, Բեռլիոզին մի կողմ քաշելով, ― նա ամենեւին էլ տուրիստ չէ, այլ լրտես։ Ռուս տարագիր է, որ սողոսկել է մեզ մոտ։ Փաստաթուղթ հարցրու, թե չէ կգնա․․․

Վերջիններս շփոթվեցին։ «Սատանա՛, ամեն ինչ լսել է․․․» ― մտածեց Բեռլիոզը եւ բարեկիրթ շարժումով հավաստիացրեց, որ փաստաթուղթ ներկայացնելու կարիք չկա։ Մինչ օրարերկրացին օտարերկրացին փաստաթղթերը խմբագրի ձեռքը կխոթեր, բանաստեղծը հասցրեց այցետոմսի վրա տեսնել օտար լեզվով տպագրված «պրոֆեսոր» բառը եւ ազգանվան առաջին տառը՝ «W»։