Changes
/* Գլուխ իններորդ */
== Գլուխ իններորդ ==
Այժմ, երկու տարի անց, ես այդ օրվա շարունակությունը, գիշերը և հետևյալ օրը հիշում եմ որպես Գեթսբիի առանձնատնից ներս ու դուրս անող ոստիկանների, լուսանկարիչների ու թղթակիցների անդուլ շրջապտույտ։ Գլխավոր դարպասի երկայնքով պարան ձգեցին, և մի ոստիկան կանգնեց ետ պահելու հետաքրքրասերներին, բայց տղաները շուտով հայտնաբերեցին, որ իմ բակի միջով կարելի էր մտնեվ Գեթսբիի պարտեզը, և ամբողջ ժամանակ լողավազանի կողքին հավաքված էին բերանբաց տղաներ։ Ինչ-որ ինքնավստահ մեկը, հավանաբար խուզարկու, այդ օրը կռանալով Վիլսոնի մարմնի վրա, արտասանեց «խելագար» բառը, և նրա հեղինակավոր ձայնը հիմք հանդիսացավ առավոտյան լրագրերի հաղորդագրությունների համար։
Այդ հաղորդագրությունները մղձավանջային էին՝ զավեշտական մանրամասներ պարունակող, ճոռոմ, հեռու իրականությունից։ Երբ Միքայելիսը հարցաքննության ժամանակ պատմեց Վիլսոնի՝ կնոջ նկատմամբ ունեցած կասկածների մասին, ես մտածեցի, որ այժմ ողջ պատմությունը անպարկեշտ զրպարտության բնույթ կընդունի, բայց Քեթրինը, որը կարող էր մի քանի խոսք ասել, լռեց։ Նա ապշեցուցիչ կամքի ուժ ցուցաբերեց, վճռական աչքերով նայեց քննիչին իր պոկռտած հոնքերի տակից և երդվեց, որ քույրը երբեք չի ճանաչել Գեթսբիին, միշտ լավ հարաբերությունների մեջ է եղել ամուսնու հետ, և ընդհանրապես երբևէ ոչ մի զանցանք չի գործել։ Նա նույնիսկ իրեն համոզեց դրանում և թաշկինակը բերանին սեղմած լաց եղավ, ասես կասկածի նշույլն անգամ վիրավորական լիներ իր համար։ Այսպիսով, Վիլսոնը հռչակվեց «վշտից խախտված մարդ», որպեսզի հնարավորին չափ պարզեցվեր գործը։ Եվ այստեղ վերջակետ դրվեց։
Սակայն այդ ամենը ինձ համար հեռավոր էր ու ոչ էական։ Պարզվեց, որ Գեթսբին ինձնից բացի ոչ մի մտերիմ չուներ։ Այն պահից, երբ զանգահարեցի Վեսթ Էգգ՝ հաղորդելու դժբախտ լուրը, յուրաքանչյուր ենթադրության և յուրաքանչյուր գործնական հարցի համար ինձ էին դիմում։ Սկզբում ապշած ու շփոթված էի։ Բայց վերջում, երբ ժամանակը անցնում էր, և նա պառկած էր անշարժ, անկյանք և անխոս, մեջս պատասխանատվության զգացում արթնացավ, որովհետև միայն ե՛ս էի հետաքրքրվում նրանով, ուզում եմ ասել, միայն ե՛ս էի ցուցաբերում այն խոր, անձնական հետաքրքրությունը, որի իրավունքը բոլորս ունենք մեր կյանքի վերջում։
Գեթսբիին գտնելուց կես ժամ անց բնազդաբար զանգեցի Դեյզիին, զանգեցի առանց տատանվելու։ Բայց պարզվեց, որ նա ու Թոմը մեկնել Էին վաղ առավոտյան, իրենց հետ վերցնելով ճամպրուկներ։
― Հասցե չե՞ն թողել։
— Ոչ։
— Չե՞ն ասել, երբ կգան։
— Ոչ։
— Իսկ գիտե՞ք, թե որտեղ են։ Ինչպե՞ս գտնել նրանց։
― Չգիտեմ։ Չեմ կարող ասել։
Ես ուզում Էի Գեթսբիի համար գտնել որևէ մեկին Ուզում էի մտնել սենյակ, ուր նա պառկած էր, և հանգստացնել նրան․ «Ես կգտնեմ որևէ մեկին քեզ համար, Գեթսբի։ Մի անհանգստանա։ Հավատա ինձ, ես քեզ համար մեկն ու մեկին կճարեմ»։
Մեյեր Վուլֆշայմի անունը չկար հեռախոսագրքի մեջ։ Ծառան ինձ տվեց նրա Բրոդվեյի գրասենյակի հասցեն, և ես զանգեցի տեղեկատու, բայց երբ իմացա համարը, արդեն հինգն անց էր, և ոչ ոք չպատասխանեց։
— Նորից զանգահարեք։
― Երեք անգամ փորձեցի։
― Շատ կարևոր գործ է։
― Ցավում եմ, բայց այնտեղ ոչ ոք չկա։
Ես վերադարձա հյուրասենյակ և մի ակնթարթ բոլոր պաշտոնական անձանց պատահական այցելուների տեղ դրեցի։ Բայց երբ նրանք քաշում էին սավանը, նայում Գեթսբիի անշարժ աչքերին, ուղեղումս շարունակվում էր նրա բողոքը։
— Լսիր, բարեկամ, դու պետք է մարդ գտնես ինձ համար։ Պետք է ջանք չխնայես։ Ես այս բոլորին մենակ դիմանալ չեմ կարող։
Ինչ-որ մեկն սկսեց հարցեր տալ ինձ, բայց ես իսկույն խույս տվեցի և գնացի վերևի հարկը, ուր սկսեցի շտապ աչքի անցկացնել նրա սեղանի չկողպած դարակները․ նա ինձ երբեք որոշակի չէր ասել, որ ծնողները մեռած էին։ Ոչ մի տեղ ոչինչ չգտա, միայն պատից նայում էր Դան Քոդիի լուսանկարը՝ որպես հիշատակ անցած֊գնացած փոթորիկների։
Առավոտյան ծառայի հետ ուղարկեցի Վուլֆշայմին ուղղված նամակ, ուր հարցուփորձ էի անում Գեթսբիի մասին և պարտադրում գալ հաջորդ գնացքով։ Գրելիս այդ վերջինն ինձ ավելորդ թվաց։ Համոզված էի, որ նա կգար թերթերը կարդալուց հետո, ճիշտ այնպես, ինչպես համոզված էի, որ Դեյզին հեռագիր կուղարկեր։ Բայց ոչ հեռագիրն ստացվեց, ոչ էլ պարոն Վուլֆշայմը եկավ։ Միայն նորանոր ոստիկաններ, լուսանկարիչներ և լրագրողներ ժամանեցին։ Երբ ծառան բերեց Վուլֆշայմի պատասխանը, ես լցվեցի ցասումով ու արհամարհանքով․
«Սիրելի պարոն Քարավեյ։ Սա իմ կյանքի ամենասարսափելի հարվածներից է, և ես չեմ կարողանում հավատալ, որ դա իրոք այդպես է։ Այդ մարդու անմիտ արարքը մեզ բոլորիս մտածելու առիթ է տալիս։ Ես հիմա չեմ կարող գալ, որովհետև չափազանց կարևոր գործով եմ զբաղված, և ինձ չի կարելի այդ կարգի պատմությունների մեջ ընկնել։ Եթե հետո կարողանում որևէ բանով օգտակար լինել, Էդգարի միջոցով իմաց տվեք։ Նման բաներն ինձ շարքից հանում են, ես ցնցված եմ ու ամբողջովին կորցրել եմ ինքս ինձ։
Անկեղծորեն Ձեր՝ Մեյեր Վուլֆշայմ»
Եվ ապա՝ հապճեպ մի հետգրություն ներքևում․
«Իմաց տվեք՝ երբ է թաղումը և այլն․ ոչ մի բան չգիտեմ ընտանիքի մասին»։
{{ԵրեքԱստղ}}
Երբ երեկոյան հեռախոսը զնգաց և միջքաղաքայինը միացրեց Տիկադոն, ես մտածեցի, որ վերջապես Դեյզին է։ Բայց հեռախոսափողի մեջ լսվեց տղամարդու ձայն՝ խուլ ու հազիվ լսելի։
― Սլեգըլն է խոսում։
― Լսում եմ։— Ազգանունն անծանոթ էր։
― Այ քեզ պատմություն, հա՜։ Ստացա՞ք իմ հեռագիրը։
― Ոչ մի հեռագիր չենք ստացել։
— Երիտասարդ Փարքերը բռնվեց,— շտապ վրա բերեց ձայնը։— Նրան բռնեցին թղթերը տալիս։ Նյու Յորքից հաղորդագրություն էին ստացել համարներով, բռնելուց ուղիղ հինգ րոպե առաջ։ Ինչ կասեք այդ մասին, հը՞։ Այս գավառական քաղաքներում չգիտես ինչի կհանդիպես․․․
― Ալո,— շնչակտուր ընդհատեցի ես։― Լսեք, սա պարոն Գեթսբին չէ։ Նա մեռած է։
Լարի մյուս ծայրում երկարատև լռություն տիրեց, որին հաջորդեց բացականչություն․․․ ապա կտրուկ շրխկոց, և գիծն անջատվեց։
{{ԵրեքԱստղ}}
Երևի երրորդ օրը Միննեսոթա քաղաքից Հենրի Չ․ Գեթս ստորագրությամբ հեռագիր ստացվեց։ Այնտեղ ասվում էր, որ ուղարկողը անմիջապես ճանապարհ է ընկնում և խնդրում հետաձգել թաղումը մինչև իր գալը։
Դա Գեթսբիի հայրն էր՝ մի վշտոտ ծերունի, բավական անօգնական ու շվարած, չնայած սեպտեմբերյան տաք օրվան՝ կոլոլված երկար, էժանագին թիկնոցի մեջ։ Նրա աչքերը հուզմունքից շարունակ արցունքակալվում էին, և երբ ձեռքից վերցրեցի պայուսակն ու հովանոցը, նա սկսեց այնպիսի ուժգնությամբ ձգել մոխրագույն, ցանցառ մորուքը, որ մի կերպ հաջողվեց հանել թիկնոցը։ Նա հազիվ էր կանգնում ոտքի վրա, այնպես որ, ես նրան տարա երաժշտասենյակ, նստեցրի և ուտելիք պատվիրեցի ծառային, բայց նա ոչինչ չկերավ, և նրա դողդոջ ձեռքերում կաթը թափվեց բաժակից։
― Ես Չիկագոյի թերթում կարդացի,— ասաց։— Չիկագոյի թերթում էր գրված այդ մասին։ Եվ անմիջապես ճանապարհ ընկա։
― Ես ձեզ գտնել չէի կարող։
Նրա ոչինչ չտեսնող հայացքը պտտվում էր սենյակում։
― Դա խելագարի գործ է։ Իհարկե, միայն խելագարը կարող էր նման բան անել։
― Գուցե սո՞ւրճ խմեք,— պնդեցի ես։
― Ոչ մի բան չեմ ուզում։ Ես հիմա լավ եմ զգում ինձ, պարոն․․․
― Քարավեյ։
― Ես արդեն լավ եմ զգում ինձ։ Ո՞րտեղ է Ջիմմին։
Ես նրան տարա հյուրասենյակ, ուր որդին էր պառկած, և թողեցի նրան մենակ։ Հարթակի վրա հավաքված մի քանի տղաներ նայում էին ներս։ Երբ նրանց ասացի, թե ով էր եկողը, նրանք դժկամությամբ հեռացան։
Քիչ անց դուռը բացվեց, և պարոն Գեթսը դուրս ելավ, նրա բերանը բացված էր, դեմքը թեթևակի կարմրած, աչքերից թափվում էին հատ ու կենտ արցունքներ։ Նա այն տարիքում էր, երբ մահը այլևս սարսափելի անակնկալ չէր, և երբ առաջին անգամ նայեց շուրջը, տեսավ դահլիճի բարձր առաստաղն ու շքեղությունը և մեկը մյուսի մեջ բացվող ընդարձակ սենյակները, նրա վշտին խառնվեց երկյուղած հպարտությունը։ Ես նրան տարա վերև, հյուրերի սենյակներից մեկը և, մինչ նա կհաներ բաճկոնն ու ժիլետը, ասացի, որ բոլոր կարգադրություններն առժամանակ դադարեցված են նրա գալու կապակցությամբ։
― Ես չգիտեի ձեր ցանկությունը, պարոն Գեթսբի։
― Իմ ազգանունը Գեթս է։
― ․․․ պարոն Գեթս։ Ես մտածեցի, որ գուցե դուք կուզենաք մարմինը տեղափոխել Արևմուտք։
Նա տարուբերեց գլուխը։
― Ջիմմին միշտ էլ սիրել է Արևելքը։ Նա այստեղ հասավ այդ դիրքին։ Դուք իմ տղայի ընկե՞րն էիք, պարոն․․․
― Մենք մտերիմ ընկերներ էինք։
— Նա շատ առաջ կգնար, հավատացեք։ Նա դեռ երիտասարդ էր, բայց խելքը տեղն էր։
Եվ ձեռքը ազդեցիկ շարժումով մոտեցրեց ճակատին․ ես համաձայնության նշան արեցի։
— Եթե նա ապրեր, մեծ մարդ կդառնար Ջեյմս Ջ․ Հիլլի նման։ Մեծ օգուտ կտար երկրին։
— Ճիշտ է,— տատամսեցի ես։
Նա հեռացրեց ասեղնագործ անկողնակալը, ձիգ պառկեց անկողնում ու անմիջապես քուն մտավ։
Երեկոյան զանգեց ակնհայտորեն վախեցած ինչ֊որ մեկը, որը նախքան անունը տալը ցանկացավ իմանալ, թե ում հետ է խոսում։
― Պարոն Քարավեյն է։
― Ա՜ա,— ուրախացավ նա։— Քլիփսփրինգերն է։
Ես էլ ուրախացա, որովհետև հավանաբար մեկ ուրիշ ընկեր էլ կգար Գեթսբիի դագաղի ետևից։ Ես չէի ուզում լրագրերում հայտարարություն տալ, որպեսզի հետաքրքրասերների ամբոխ չհավաքվեր, այնպես որ ինքս էի մտադրվել զանգել ծանոթներին։ Դժվար էր նրանց գտնելը։
— Թաղումը վաղն է,— ասացի։— Ժամը երեքին շարժվելու ենք։ Խնդրում եմ, հայտնեցեք բոլորին, ովքեր կցանկանան գալ։
— Դե, իհարկե,— շտապ ընդհատեց նա։— Հազիվ թե որևէ մեկին տեսնեմ, բայց եթե տեսնեմ՝ կասեմ։
Նրա ձայնը կասկած հարուցեց։
― Դուք ինքներդ, երևի, կգաք։
― Կաշխատեմ։ Գիտեք ինչի համար եմ զանգել․․․
― Մի վայրկյան,— ընդհատեցի ես։— Ինչպե՞ս թե կաշխատեմ։
― Գիտե՞ք ինչ։ Ճիշտն ասած, ես այժմ ապրում եմ Գրինվիչում, իմ ծանոթների մոտ, և պետք է վաղը լինեմ տանը։ Հավաքույթի պես մի բան ենք անելու։ Բայց ես ձեռքիցս եկածը կանեմ, որ գամ։
Նա անշուշտ լսեց իմ անզուսպ բացականչությունը, որովհետև շտապ վրա տվեց։
― Ես այդտեղ մի զույգ կոշիկ եմ թողել և զանգել եմ իմանալու, թե արդյոք ձեզ համար դժվար չի լինի ծառայի հետ ուղարկել դրանք։ Հասկանում եք, թենիսի կոշիկներ են, առանց դրանց չեմ կարող։ Իմ հասցեն․․․— Ես չլսեցի շարունակությունը, կախեցի լսափողը։
Քիչ անց ամաչեցի Գեթսբիի փոխարեն։ Նրա ծանոթներից մեկը, որին զանգահարեցի, եզրափակեց, որ նրան այդպես էլ պետք էր։ Համենայն դեպս, ես եմ մեղավորը․ այդ մարդը պատկանում էր նրանց թվին, որոնք բոլորից շատ էին բամբասում Գեթսբիին՝ խիզախություն ստացած նրա գինուց, և կարիք չկար զանգահարել նման մեկին։
Թաղման առավոտը գնացի Մեյեր Վուլֆշայմի գրասենյակը, քանի որ այլ կերպ չէի կարող գտնել նրան։ Վերելակավարը ինձ ցույց տվեց նրա սենյակի դուռը, որի վրա գրված էր «Սվաստիկա բաժնետիրական ընկերություն»։ Սկզբում թվաց, թե մարդ չկա ներսում։ Մի քանի անգամ իզուր ձայն տալուց հետո միջնորմի ետևում վիճաբանություն ծագեց․ քիչ հետո հայտնվեց մի սիրունիկ հրեուհի և իր սև աչքերը թշնամանքով հառեց վրաս։
― Մարդ չկա։ Պարոն Վուլֆշայմը գնացել է Չիկագո։
Նրա ասածի առաջին մասը ակնհայտորեն ճիշտ չէր, որովհետև ներսում սկսեցին սուլել «Վարդանոցը» երգը։
― Խնդրում եմ, ասացեք նրան, որ պարոն Քարավեյն է ուզում խոսել հետը։
― Ես չեմ կարող նրան Չիկագոյից ետ բերել։
Այդ պահին դռան ետևից մեկը բղավեց՝ «Uտելլա»․ դա անկասկած Վուլֆշայմի ձայնն էր։
― Թողեք ձեր այցետոմսը սեղանին,— շտապեց ուղղել նա։— Երբ վերադառնա, կտամ։
― Բայց չէ որ նա ներսում է։
Մի քայլ անելով՝ նա զայրացած սկսեց ձեռքերը սահեցնել կոնքերով վեր ու վար։
― Ձեզ նմանները կարծում են, որ ուզած ժամանակ կարող են ներս խցկվել։ Մենք ձանձրացել ենք ձեզանից։ Երբ ես ասում եմ, որ նա Չիկագոյում է, ուրեմն Չիկագոյում է,— գոռգոռաց նա։
Ես տվեցի Գեթսբիի անունը։
― Ա՜ա,— նա կրկին նայեց ինձ։— Սպասեցեք մի րոպե։ Ի՞նչ հաղորդեմ նրան։
Նա չքվեց։ Քիչ անց Մեյեր Վուլֆշայմը տխուր հայտնվեց դռան շեմին, ձեռքերն առաջ մեկնած։ Նա ինձ ներս տարավ և հարգարժան ձայնով ասաց, որ մեզ բոլորիս համար դա մեծ վիշտ է, և ինձ սիգար առաջարկեց։
― Հիշում եմ, երբ առաջին անգամ հանդիպեցի նրան,— շարունակեց Վուլֆշայմը,— երիտասարդ մայոր էր, բանակից նոր զորացրված, զարդարված պատերազմում ստացած շքանշաններով։ Միջոցներ չուներ շոր գնելու, այդ պատճառով էլ միշտ համազգեստ էր հագնում։ Ես նրան տեսա Վայնբրեների խաղատանը, Քառասուներեքերորդ փողոցում, ուր եկել էր աշխատանք փնտրելու։ Երկու օր էր՝ ոչինչ չէր կերել։ Ես նրան ճաշի հրավիրեցի, և նա կես ժամում չորս դոլարի ուտելիք կերավ։
― Դուք նրան օդնեցի՞ք ոտքի կանգնելու։
― Ի՞նչ, օգնեցի։ Ես նրան մարդ դարձրի։
― Հը՛մ։
― Ես նրան ցեխից հանեցի, ոչնչից մարդ դարձրի։ Իսկույն նկատեցի, որ գեղեցիկ երիտասարդ է, և երբ ասաց, որ սովորել է «Օգսֆորդում», մտածեցի՝ կարելի է նրան օգտագործել։ Ստիպեցի ամերիկյան լեգեոն մտնել, և այնտեղ շատ առաջ գնաց։ Հենց այդ ժամանակ էլ իմ մի հաճախորդը Օլբանիում նրան գործ առաջարկեց։ Մենք շատ կիպ էինք․․․— նա բարձրացրեց իր երկու հաստ մատները,— միշտ միասին։
Ես մտածեցի, թե արդյոք նրանք չէին համագործակցե՞լ 1919 թվականին։
― Իսկ այժմ նա մեռած է,— քիչ անց ասացի ես։— Դուք նրան մոտիկ մարդ եք, և գիտեմ, կցանկանաք գալ նրա թաղմանը։
― Իհարկե, կցանկանամ։
― Դե, ուրեմն եկեք։
Նրա ռունգների մազերը թեթևակիորեն ցնցվեցին, և երբ տարուբերեց գլուխը, աչքերն արցունքակալվեցին։
― Չեմ կարող, չեմ կարող խառնվել այդ գործին։
— Ինչ գործ։ Ամեն ինչ արդեն վերջացած Է։
― Երբ մարդուն սպանում են, ես այդ գործին չեմ ուզում խառնվել։ Երիտասարդ ժամանակս ուրիշ էր։ Եթե որևէ ընկեր մեռնում էր, ով ուզում է լիներ, ես մինչև վերջ նրանից չէի հեռանում։ Ուզում եք ինձ լալկան համարեք, բայց այդպես էր լինում, մինչև վերջին րոպեն չէի բաժանվում նրանից։
Հասկացա։ Ինչ֊որ որոշակի պատճառ ստիպում էր նրան չգալ, ուստի ոտքի ելա։
― Դուք քոլե՞ջ եք ավարտել,— հանկարծ հետաքրքրվեց։ Մի պահ մտածեցի, հիմա ուր որ է կառաջարկի «ընգերակցություն», բայց նա միայն գլխով արեց ու թոթվեց ձեռքս։— Պետք է մարդուն ընկեր լինել կենդանության օրոք, ոչ թե մահվանից հետո,— ասաց նա։— Իմ կարծիքով, մեռածին ոչնչով չես օգնի։
Երբ դուրս եկա գրասենյակից, երկինքը մթնել էր, և Վեսթ Էգգ հասա բարակ անձրևի տակ։ Շորերս փոխելուց հետո գնացի Գեթսբիի տուն։ Պարոն Գեթսը հուզված քայլում էր դահլիճում։ Նրա հպարտությունը որդու և նրա ունեցվածքի նկատմամբ գնալով աճում էր, և այժմ նա ինչ-որ բան ուներ ինձ ցույց տալու։
― Այս նկարը Ջիմմին էր ուղարկել։— Դողդոջուն մատներով նա հանեց դրամապանակը։— Ահա՛, տեսե՛ք։
Դա առանձնատան լուսանկարն էր՝ ձեռքերի հպումից անկյուններում ճաքած ու կեղտոտված։ Նա մանրամասնորեն ցույց տվեց ամեն մի բարեմասնություն, հիացմունք որսալով իմ աչքերում, ամեն անգամ «հապա մի նայեք» ասելով։ Այնքան հաճախ էր ցույց տվել այդ նկարը, որ այն ավելի իրական էր, քան առանձնատունը։
― Ջիմմին էր ուղարկել։ Լավ նկար է։ Շատ հաջող է ստացվել։
― Չտեսնված։ Դուք Ջիմմիին վաղո՞ւց է չեք տեսել։
― Նա երկու տարի առաջ եկավ և ինձ համար գնեց տուն, ուր հիմա ապրում եմ։ Իհարկե, մենք շատ տանջվեցինք, երբ նա հեռացավ մեզանից, բայց հիմա տեսնում եմ, իրավունք ուներ։ Գիտեր, որ իրեն մեծ ապագա է սպասում։ Իսկ երբ մարդ դարձավ, ոչինչ չէր խնայում ինձ համար։
Նա չէր ուզում բաժանվել նկարից և դանդաղում էր՝ պահելով այն աչքերիս առաջ։ Հետո դրեց դրամապանակի մեջ ու գրպանից հանեց մի հին քրքրված գիրք՝ «Ցատկիր, Քասիդի» վերնագրով։
― Տեսեք, սա դեռ երեխա ժամանակից է պահպանվել։ Շատ բան կասի ձեզ։
Նա բացեց ետևի կազմը, շրջեց, որ տեսնեմ։ Վերջին էջում գրված էր «_Դասացուցակ_» և ամսաթիվը՝ 12 սեպտեմբերի 1906 թ․, իսկ ՝ ներքևում․
_Արթնանալ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ առավոտյան ժ․ 6-ին_
_Վարժություն մարզագնդերով և մագլցել պատի վրայով ․ ․ ․ 6․15 ― 6․30_
_Ուսումնասիրել էլեկտրականություն և այլն ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 7․15 ― 8․15_
_Աշխատել ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 8․30 — 16․30_
_Բեյսբոլ և սպորտ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 16․30 - 17․00_
_Ճարտասանություն, կեցվածք ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 17․00-18․00_
_Ուսումնասիրել անհրաժեշտ գյուտերը ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 19․00 ― 21․00_
_Ընդhանուր որոշումներ_
_Ժամանակ չվատնել Շաֆթերսի (կամ անունը ընթեռնելի չէր) վրա։_
_Չծխել, ծամոն չծամել։_
_Լոգանք՝ օրումեջ։_
_Կարդալ օգտակա գիրք կամ ամսագիր ամեն շաբաթ։_
_Խնայել շաբաթական հինգ (ջնջած) երեք դոլար։_
_Լավ վերաբերվել ծնողներին։_
― Պատահաբար ձեռքս ընկավ,— ասաց ծերուկը։— Շատ բան է ասում, չէ՞։ Ջիմմին առաջ կգնար։ Միշտ որոշումներ էր ընսունում։ Նկատեցի՞ք, թե ինչ էր գրված ուղեղը մարզելու մասին։ Շարունակ այդ ուղղությամբ էր մտածում։ Մի անգամ ասաց, որ խոզի պես եմ ուտում, ես էլ ծեծեցի նրան։
Նա չէր ուզում փակել գիրքը և, զննողաբար նայելով ինձ, բարձրաձայն կարդում էր գրառումները։ Երևի կարծում էր, թե կարտագրեմ ցուցակը անձնական օգտագործման համար։
Դեռ երեքը չկար, երբ լյութերական քահանան ժամանեց Ֆվաշինգից։ Ես ակամա նայեցի պատուհանից դուրս՝ տեսնելու, թե արդյոք ուրիշ մեքենաներ չեն գալիս։ Գեթսբիի հայրն էլ նույնը արեց։ Իսկ երբ մոտեցավ թաղման ժամը, և ծառաները ներս մտան ու կանգնեցին, ծերուկը սկսեց անհանգիստ թարթել աչքերը և ինչ-որ անորոշ բան մրթմրթալ անձրևի մասին։ Քահանան մի քանի անգամ նայեց ժամացույցին, ես ծերուկին մի կողմ տարա և խնդրեցի սպասել կես ժամ ևս։ Բայց անօգուտ։ Ոչ ոք չեկավ։
Ժամը հինգին երեք մեքենայից բաղկացած մեր թափորը հասավ գերեզմանատուն և կանգ առավ անձրևի տակ, դարպասի մոտ․ առաջինը դիակառքը՝ սարսափելիորեն սև ու թաց, ապա լիմուզինը, որի մեջ էինք քահանան, պարոն Գեթսը և ես, իսկ վերջում՝ Գեթսբիի բաց մեքենան՝ մեջը չորս կամ հինգ ծառա և Վեսթ Էգգի փոստատարը, բոլորն էլ մինչև ոսկորները թրջված։ Երբ արդեն մտել էինք գերեզմանատուն, լսեցի մեքենայի ձայն, ապա ինչ-որ մեկը չփչփացնելով ջրափոսերի մեջ, շտապեց հասնել մեզ։ Ես շրջվեցի։ Դա Բվեճն էր, որին երեք ամիս առաջ հանգիպել էի Գեթսբիի գրադարանում՝ հիացած՝ գրքերը զննելիս։
Ես այդ օրվանից նրան չէի տեսել։ Չգիտեմ, ինչպես էր իմացել թաղման օրը, նույնիսկ անունը չգիտեմ։ Անձրևը հոսում էր նրա ակնոցի հաստ ապակիներից, և նա սրբեց դրանք՝ տեսնելու, թե ինչպես էին Գեթսբիի գերեզմանի վրա անջրանցիկ քաթան քաշում։
Այդ պահին փորձեցի մտածել Գեթսբիի մասին, բայց նա արդեն շատ հեռու էր, և միայն կարողացա առանց վրդովմունքի հիշել, որ Դեյզին ոչ հեռագիր, ոչ էլ ծաղիկ ուղարկեց։ Ինչ-որ մեկը կիսաձայն մռմռաց․ «Օրհնյալ են այն մեռելները, որոնց վրա է թափվում անձրևը», և ապա Բվեճը աշխույժ վրա բերեց՝ «Ամեն»։
Մենք անձրևի տակ խառնիխուռն շտապեցինք դեպի մեքենաները։ Դարպասի մոտ Բվեճը դիմեց ինձ։
― Ես չկարողացա ժամանակին գալ։
― Ոչ ոք էլ չկարողացավ։
― Ի՞նչ եք ասում։— Նա ցնցվեց։— Տե՜ր իմ աստված։ Հարյուրներով մարդ էր մտնում նրա տուն։
Նա հանեց ակնոցը և կրկին երկու կողմից սրբեց ապակիները։
— Խեղճ տղա,— ասաց նա։
{{ԵրեքԱստղ}}
Իմ կյանքի ամենավառ հիշողություններից մեկը Ծննդյան տոնի նախօրեին Արևմուտք գնալն էր՝ նախ դպրոցի, հետո՝ քոլեջի արձակուրդներին։ նրանք, ովքեր Չիկագոյից հեռու էին գնում, դեկտեմբերյան մի երեկո ժամը վեցին հավաքվում էին հին, կիսախավար Յունիոն կայարանում, քաղաքում ապրող մեր ընկերների հետ, որոնք արդեն տոնական տրամադրության մեջ էին և գալիս էին մեզ գնաս բարով ասելու։ Ես հիշում եմ օրիորդ Այսինչի կամ օրիորդ Այնինչի՝ գիշերօթիկ դպրոցից տուն դարձող աղջիկների մուշտակները, նրանց սառած շնչի գոլորշին, նրանց ձեռքի թափահարումները հին ծանոթներ տեսնելիս, հրավերները՝ «Կգա՞ս Օրդվեյների մոտ, Հերսիների տուն, Շուլցերի մոտ» և երկար կանաչ տոմսերը՝ պինդ սեղմած մեր ձեռնոց դրած ձեռքերում։ Իսկ գծերի վրա, կառամատույցի ելքի դիմաց, զվարթ, ինչպես Ծննդյան տոնը, կանգնած էին Չիկագո, Մելիոքի, Սենթ Փոլ ուղևորվող գնացքների դեղին վագոնները։
Երբ գնացքը շարժվում էր ձմեռային գիշերով, իսկական ձյունը, մեր ձյունը, սպիտակին տալով, տարածվում էր պատուհաններից դուրս, և Վիսքոնսինի կիսակայարանների աղոտ լույսերը թարթելով անցնում էին, հանկարծ օդը դառնում էր սուր ու կայտառացնող։ Վագոն֊ռեստորանից ետ գալիս մենք խոր շնչում էինք այդ օդը ցուրտ հարթակներում՝ անասելիորեն գիտակցելով մեր միասնությունը այդ երկրի հետ, հետո աննկատելիորեն ձուլվում նրա մեջ։
Սա է իմ Միջին Արևմուտքը, ոչ թե դաշտերը, տափաստանները կամ խաղաղ շվեդական քաղաքները, այլ իմ դեռահաս օրերի հուզիչ գնացքները, փողոցի լապտերները, սառնաշունչ մթնշաղում ղողանջող սահնակների զանգերը և լուսավորված պատուհաններից ընկնող փշարմավի պսակների ստվերները ձյան վրա։ Ես այդ ամենի անբաժան մասնիկն եմ և փոքր֊ինչ թախծոտ՝ երկարատև ձմեռների պատճառով, փոքր֊ինչ ինքնավստահ՝ Քարավեյների տանը մեծացած լինելուս համար, և մի քաղաքում, ուր հիմա էլ տները կրում են տանտերերի անունը։ Ես հիմա եմ հասկանում, որ ըստ էության ստացվեց Արևմուտքի պատմություն, որ ի վերջո Թոմն ու Գեթսբին, Դեյզին, Ջորդանը ու ես՝ բոլորս էլ Արևմուտքից էինք, և գուցե բոլորիս էլ պակասում էր մի բան, որը մեր կյանքը ինչ֊որ չափով անհարիր էր դարձնում Արևելքի կյանքին։
Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Արևելքը ինձ շատ էր հուզում, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ես պարզ գիտակցում էի նրա գերազանցությունը Օհայո գետից այն կողմ տարածվող տաղտուկից ճարպակալած քաղաքների նկատմամբ,— որտեղ բամբասող լեզուները ոչ մեկին չէին խնայում, թերևս միայն զառամյալներին ու երեխաներին,— նույնիսկ այդ ժամանակ էլ ես այնտեղ ինչ֊որ հրեշավոր բան էին տեսնում։ Մինչև հիմա էլ երազիս գալիս է Վեսթ Էգգը, դա ավելի ճիշտ՝ երազ չէ, այլ երևակայական ցնորք, Էլ Գրեկոյի գիշերային բնանկարները հիշեցնող։ Տխուր, կողք կողքի կուչ եկած հարյուրավոր միանման ու զավեշտական տներ ցածր երկնքի տակ, ուր անփայլ լուսինն էր լողում։ Առջևում ֆրակ հագած չորս մռայլ տղամարդ տանում են պատգարակը՝ վրան սպիտակ, երեկոյան զգեստով մի հարբած կին։ Նրա ձեռքը կախ է ընկած կողքից, իսկ մատներին սառը փայլով պսպղում են գոհարները։ Տղամարդիկ լրջորեն շրջվում են, կանգ առնելով մի տան առաջ՝ դա իրենց ուզած տունը չէ։ Բայց ոչ ոք չգիտե կնոջ անունը, այն ոչ մեկին պետք չէ։
Գեթսբիի մահից հետո Արևելքն ինձ հետապնդում էր, ամեն ինչ աղավաղված տեսք էր ստացել, և աչքս ի վիճակի չէր կարգավորելու ոչինչ։ Եվ երբ չոր, խշխշան տերևների վրայից կապտավուն ծուխ բարձրացավ, և քամին սկսեց ձգել֊թռցնել պարանից թաց լվացքը, ես որոշեցի տուն դառնալ։
Մի բան էր միայն մնացել անելու, մի տհաճ, ծանր բան, որն ավելի լավ կլիներ, եթե չարվեր։ Բայց ես ուզում էի ամեն ինչ կարգի գցել մեկնելուցս առաջ և ոչ թե վստահել, որ անտարբերության ծովը մեծահոգաբար քշեր֊տաներ իմ աղբը։ Ես հանդիպեցի Ջորդան Բեյքերին, և մենք միասին զրուցեցինք մեզ պատահածի, հետագայի և այն մասին, թե ինչ ապրումներ ունեցա ես։ Ընկողմանած լայն աթոռին, նա հանգիստ լսում էր ինձ։
Ջորդանը հագել էր գոլֆի զգեստ, հիշում եմ, այդ պահին մտածեցի, թե նա հիշեցնում է մարզական ամսագրերի լուսանկար՝ ծնոտը փոքր-ինչ անհոգ վեր պահած, մազերը աշնանային տերևի գույնի, դեմքը՝ ծնկին դրած ձեռնոցի սրճագույն երանգին։ Երբ ավարտեցի խոսքս, նա առանց այլևայլության ասաց, որ նշանված է։ Ես չհավատացի, չնայած գիտեի, որ գլխի թեթևակի շարժումով կարող էր շատերի հետ ամուսնանալ, և զարմացած ձևացրի։ Մի պահ մտածեցի, թե արդյոք սխալ չե՞մ թույլ տալիս, ապա արագ մտքումս ծանր ու թեթև արեցի ամեն ինչ ու ոտքի ելա։
― Բայց և այնպես դու ինձնից հրաժարվեցիր,— անսպասելիորեն ասաց Ջորդանը։— Դու ինձ հեռախոսով մերժեցիր։ Չնայած հիմա դա այնքան էլ կարևոր չէ, բայց այն ժամանակ գլուխս կորցրել էի, և դա ինձ համար նոր փորձություն եղավ։
Մենք ձեռք թոթվեցինք։
― Իմիջի այլոց, հիշո՞ւմ ես,— ավելացրեց նա,— մի անգամ մենք խոսում էինք մեքենա վարելու մասին։
― Հիշում եմ, բայց աղոտ։
― Դու ասացիր, որ անփորձ վարորդը ապահով է, քանի դեռ չի հանդիպել մեկ ուրիշ անփորձ վարորդի։ Ինձ հետ հենց այդպես էլ պատահեց։ Ուզում եմ ասել, թե ինչպես կարողացա նման սխալ թույլ տալ։ Ես կարծում էի, դու ազնիվ, ուղղամիտ մարդ ես։ Կարծում էի, դա է քո ծածուկ հպարտությունը։
— Ես երեսուն տարեկան եմ,— ասացի։— Հինգ տարի է, ինչ դուրս եմ եկել այն հասակից, երբ կարող էի ինքս ինձ խաբել և դա պատիվ համարել։
Ջորդանը չպատասխանեց։ Բարկացած, կիսով չափ սիրահարված նրան, անսահման ափսոսանքը սրտիս, ես շրջվեցի դուրս գալու։
{{ԵրեքԱստղ}}
Մի օր, հոկտեմբերի վերջին տեսա Թոմ Բյուքենենին։ Նա անցնում էր Հինգերորդ պողոտայով իր զգոն, հարձակման պատրաստ քայլվածքով, ձեռքերը մարմնից փոքր֊ինչ դուրս, ասես պատրաստ հեռու վանելու որևէ միջամտություն, գլուխը տարուբերելով այս ու այն կողմ՝ անհանգիստ աչքերին զուգընթաց։ Ես դանդաղեցրի քայլս, որպեսզի չանցնեմ նրանից առաջ, և հենց այդ պահին նա կանգ առավ ու ճակատը կնճռոտած՝ սկսեց ուսումնասիրել գոհարեղենի խանութի ցուցափեղկը։ Հանկարծ ինձ նկատելով, ձեռքը պարզած ընդառաջ եկավ։
― Ի՞նչ է պատահել, Նիք։ Դու չե՞ս ուզում իմ ձեռքը սեղմել։
― Այո։ Դու գիտես, թե ինչ կարծիքի եմ քո մասին։
― Դու գժվել ես, Նիք,— շտապ վրա բերեց,— խելքդ թռցրել ես։ Չեմ հասկանում, ինչ ես ուզում ասել։
― Թոմ,— հարցրեցի ես կտրուկ,— ի՞նչ ասացիր դու Վիլսոնին այն օրը։
Նա անխոս նայեց ինձ, և ես հասկացա, որ իմ ենթադրությունն այդ անհայտ Ժամերի մասին ճիշտ էր։
― Ես նրան ճշմարտությունն ասացի։ Նա եկավ, երբ մենք ճանապարհի պատրաստություն էինք տեսնում։ Ես լուր ուղարկեցի ծառայի հետ, որ տանը չենք։ Նա փորձեց զոռով մտնել։ Նա այնպիսի վիճակում էր, որ կսպաներ ինձ, եթե չասեի, թե ով է մեքենայի տերը։ Ձեռքը գրպանում ատրճանակի վրա էր պահել։— Հանկարծ Թոմը մարտականորեն բարձրացրեց ձայնը։— Իսկ ինչ, եթե ասել եմ։ Վաղ թե ուշ, նրա վերջը դա էր։ Քո ու Դեյզիի աչքերին փոշի էր փչում, բայց իրականում բռիի մեկն էր։ Անցավ Միրթլի վրայով, կարծես շուն էր կոխոտում, նույնիսկ կանգ էլ չառավ։
Ես ասելիք չունեի, քանի որ չէի կարող բերել այն պարզ փաստը, որ գա ճիշտ չէ։
― Իսկ դու կարծում ես, ինձ համար հեշտ էր։ Երբ գնացի բնակարանը հանձնելու տիրոջը և պահարանի վրա տեսա այդ անիծյալ ամանը՝ շան պաքսիմատներով, նստեցի ու երեխայի նման լաց եղա։ Գրողը տանի, հիշելն անգամ սարսափելի է․․․
Ես ոչ կարող էի նրան ներել, ոչ էլ կարեկցել, բայց հասկացա, որ նրա արածը իր աչքում միանգամայն արդարացված էր։ Ամեն ինչ չափազանց խառնաշփոթ էր ու անփույթ։ Թոմն ու Դեյզին անփույթ մարդիկ էին։ Նրանք ոչնչացնում էին իրեր և մարդիկ, ապա փախչում, թաքնվելով իրենց փողի, իրենց անսահման անփութության և կամ էլի ինչ-որ բանի ետևում, որը շաղկապում էր նրանց, թողնելով, որ ուրիշները հավաքեն աղբը իրենց ետևից․․․
Հրաժեշտ տալիս սեղմեցի նրա ձեռքը, հիմարություն էր չանելը, քանի որ հանկարծ ինձ թվաց, որ երեխայի հետ եմ խոսում։ Իսկ նա մտավ գոհարեղենի խանութ մարգարտյա մանյակ կամ գուցե թևքաճարմանդներ գնելու՝ ընդմիշտ ազատված գավառացու իմ փափկանկատությունից։
{{ԵրեքԱստղ}}
Գեթսբիի առանձնատունը դեռևս դատարկ էր, երբ ես մեկնում էի, իսկ նրա սիզամարգի խոտը իմ սիզամարգի խոտի չափ աճել-բարձրացել էր։ Տեղի վարորդներից մեկը նրա դարպասի մոտով անցնելիս միշտ կանգ էր առնում և ուղևորներին ցույց տալիս պարտեզի խորքի առանձնատունը։ Գուցե դա այն տաքսու վարորդն էր, որ Դեյզիին ու Գեթսբիին տարել էր Իսթ Էգգ այն սոսկալի գիշերը, գուցե նա հետո իր սեփական պատմությունն էր հորինել այդ կապակցությամբ։ Ես չէի ցանկանում լսել այն և միշտ կայարանից դուրս գալուց խուսափում էի նրա մեքենան նստելուց։
Շաբաթ երեկոները անց էի կացնում Նյու Յորքում, որովհետև իմ հիշողության մեջ դեռևս այնքան թարմ էին Գեթսբիի շքեղ երեկույթները, խելահեղ խրախճանքները, որ շարունակ ինձ թվում էր, թե անորոշ երաժշտության արձագանք, ծիծաղ ու եկող֊գնացող մեքենաների աղմուկ է հասնում ականջիս։ Մի երեկո իրոք մեքենայի ձայն լսեցի և տեսա, թե ինչպես լուսարձակը կանգ առավ նրա աստիճանների առաջ։ Բայց չպարզեցի, թե ով էր եկողը։ Հավանաբար ինչ֊որ ուշացած հյուր, որ երկար ժամանակ բացակայել էր քաղաքից և չէր իմացել երեկույթների ավարտի մասին։
Մեկնելու նախօրեին, երբ իրերս արդեն հավաքել էի, մեքենաս վաճառել նպարավաճառին, գնացի վերջին անգամ տեսնելու այդ հսկայական առանձնատան անհեթեթ անկումը։ Ճերմակ աստիճանների վրա աղյուսի կտորով խզմզած էր մի անպարկեշտ խոսք, որը պարզ երևում էր լուսնի լույսի տակ։ Ես քերեցի այն կոշիկիս ծայրով։ Հետո անցա լողափ ու փռվեցի ավազին։
Առափնյա ճոխ առանձնատների մեծ մասն այժմ դատարկ էր, և ոչ մի տեղ լույս չէր երևում, բացի Սաունդի ջրերում հանդարտ լողացող լաստանավի աղոտ ստվերանման ցոլքից։ Լուսնի բարձրանալու հետ մեկտեղ անկարևոր շինությունների ուրվագծերն անհետացան, և ես աստիճանաբար նշմարեցի հնամենի կղզին՝ նոր աշխարհի կանաչ, անաղարտ կուրծքը, որ այնժամ հառնել էր հոլանդացի նավաստիների աչքի առաջ։ Կղզու անհետացած ծառերը, որոնք իրենց տեղն էին զիջել Գեթսբիի տան համար, մի ժամանակ օրորել էին մարդկային երազներից վերջինն ու մեծագույնը․ հավանաբար մի վաղանցուկ հմայված ակնթարթ մարդ շունչը պահած կանգնել է այս նոր երկրի դիմաց, տարված նրա գեղեցկությամբ, որը ոչ հասկացել էր, ոչ ցանկացել, որովհետև պատմության մեջ նա վերջին անգամ էր դեմառդեմ դուրս եկել մի ինչ֊որ բանի՝ որը համապատասխանում էր իր հիացմունքի կարողությանը։
Երբ նստած մտորում էի հին, անծանոթ աշխարհի մասին, հիշեցի նաև Գեթսբիին, որն առաջին անգամ հրճվանքով զանազանեց Դեյզիի տան դիմացի նավամատույցի կանաչ լույսը։ Նա երկար ճանապարհ էր անցել հասնելու իր կապույտ սիզամարգին, և նրան իր երազն այնքան մոտ էր թվացել, որ հազիվ թե չկարողանար հասնել դրան։ Նա չգիտեր, որ այն ետևում է մնացել, քաղաքից դուրս, ինչ֊որ տեղ հեռաստաններում, այնտեղ, ուր Ամերիկայի մութ դաշտերն էին ձգվում գիշերվա մեջ։
Գեթսբին հավատում էր կանաչ լույսին, երանելի ապագային, որ տարեցտարի հեռանում է մեզնից։ Թեև այն խույս տվեց այսօր, հոգ չէ, վաղն ավելի արագ կվազենք, մեր թևերն ավելի լայն կբանանք․․․ Եվ մի գեղեցիկ առավոտ․․․
Այսպես մենք լողում ենք առաջ, հոսանքին ընդդեմ, բայց այն շարունակ հրում է մեր նավակները ետ՝ դեպի անցյալի գիրկը։
