Changes

Որչափով որ հավելյալ արժեքի նորմայի փոփոխություն բ փոփոխությունը պայմանավորվում է ոչ թե նրանով, որ աշխատավարձն իր նորմալ մակարդակից ցած է հրվում կամ թե նրանից վեր է բարձրանում,— իսկ այս տեսակի շարժուձևները պետք է դիտել լոկ իբրև պատահական տատանումներ,— այս փոփոխությունը կարող է տեղի ունենալ կամ այն բանի հետևանքով միայն, որ բանվորական ուժի արժեքն ընկել կամ թե բարձրացել է, իսկ սրանցից մեկը նույնքան անհնարին է, որքան և մյուսը, եթե չի փոխվում այն աշխատանքի արտադրողականությունը, որը կենսամիջոցներ է արտադրում, ուրեմն եթե չի փոխվում այն ապրանքների արժեքը, որոնք մտնում են բանվորի սպառման մեջ։

Արտադրության գինը է , ինչպես առաջ ցույց ենք տվել, = է k + p, հավասար է արտադրության ծախքին + շահույթը։ Բայց սա = է k + kp´, որտեղ k-ն արտադրության ծախքը, մի անորոշ մեծություն է, որը փոփոխվում է արտադրության տարբեր ոլորտների համար և ամեն տեղ հավասար է ապրանքի արտադրության մեջ գործադրված հաստատուն ու փոփոխուն կապիտալի արժեքին, իսկ p´-ը շահույթի տոկոսապես հաշված միջին նորման է։ Եթե k = 200, իսկ p´ = 20%, ապա k + kp´ արտադրության գինը = 200 + 200<math>\frac{20}{100}</math> = 200 + 40 = 240։ Պարզ է, որ այս արտադրության գինը կարող է միևնույնը մնալ, չնայած որ ապրանքների արժեքը փոխվում է։

Սրա համաձայն հնարավոր է ուրեմն, որ նաև այն ապրանքների նկատմամբ, որոնք արտադրվում են միջին կառուցվածք ունեցող կապիտալներով, արտադրության ծախքը շեղվի այն տարրերի արժեքի գումարից, որոնցից կազմվում է նրանց արտադրության գնի այս բաղադրամասը։ Ընդունենք, թե միջին կառուցվածքը 80 c + 20 v է,։ է։ Արդ, հնարավոր է, որ այն իրական կապիտալների մեջ, որոնք այսպես են կազմված, 80 c-ն ավելի մեծ կամ թե ավելի փոքր է c-ի, հաստատուն կապիտալի արժեքից, որովհետև այս c-ն կազմված է այնպիսի ապրանքներից, որոնց արտադրության գինը շեղվում է իրենց արժեքից։ Նմանապես 20 v-ն կարող էր շեղվել իր արժեքից, եթե աշխատավարձի սպառման մեջ այնպիսի ապրանքներ են մտնում, որոնց արտադրության գինն իրենց արժեքից տարբեր է. հետևաբար բանվորն այս ապրանքների ետգնման (նրանց փոխարինման) համար պետք է ավելի շատ կամ թե ավելի քիչ բանվորական ժամանակ գործադրի, ուրեմն անհրաժեշտ աշխատանք ավելի շատ կամ թե ավելի քիչ կատարի, քան հարկավոր կլիներ, եթե անհրաժեշտ կենսամիջոցների արտադրության գները համընկնեին նրանց արժեքների հետ։

Սակայն այս հնարավորությունը մազաչափ անգամ չի խախտում միջին կառուցվածք ունեցող ապրանքների վերաբերմամբ բերված դրույթների ճշտությունը։ Շահույթի այն քանակը, որ բաժին է ընկնում այս ապարանքներին, հավասար է հենց նրանց մեջ պարունակված հավելյալ արժեքի քանակին։ Օրինակ, 80 c + 20 v կառուցվածք ունեցող վերոհիշյալ կապիտալի դեպքում հավելյալ արժեքի որոշման համար կարևորը ոչ թե այն է, թե արդյոք այս թվերն իրական արժեքների արտահայտություն են, այլ այն, թե նրանք ինչպես են միմյանց հարաբերում. այսինքն այն, որ c-ն = է ամբողջ կապիտալի <math>^4/_5</math>-ին, իսկ v-ն = է <math>^1/_5</math>-ին։ Քանի որ այս այսպես է, ապա, ինչպես վերևում ընդունել ենք, v-ի արտադրած հավելյալ արժեքը հավասար է միջին շահույթին։ Մյուս կողմից. քանի որ հավելյալ արժեքը հավասար է միջին շահույթին, ապա արտադրության գինը = է արտադրության ծախք + շահույթ = k + p = k + m, գործնականորեն հավասար է ապրանքի արժեքին։ Այսինքն աշխատավարձի բարձրացումը կամ ցածրացումը k + p-ն անփոփոխ է թողնում այս դեպքում, ինչպես նա անփոփոխ կթողներ ապրանքի արժեքը, և լոկ համապատասխան մի հակառակ շարժում, ցածրացում, կամ թե բարձրացում է առաջ բերում շահույթի նորմայի կողմում։ Այսինքն եթե աշխատավարձի բարձրացման կամ ցածրացման հետևանքով ապրանքների գինն այստեղ փոխվեր, ապա միջին կառուցվածք ունեցող այս ոլորտներում շահույթի նորման, ավելի բարձր կամ թե ավելի ցածր կկանգներ այլ ոլորտներում ունեցած նրա մակարդակից։ Միայն այն չափով, որչափով գինն անփոփոխ է մնում, միջին կառուցվածք ունեցող ոլորտն իր շահույթի մակարդակը համահավասար է պահում մյուս ոլորտների հետ։ Հետևաբար այստեղ գործնականորեն նույնն է տեղի ունենում, ինչ որ տեղի կունենար, եթե այս ոլորտի արդյունքները ծախվեին իրենց իրական արժեքով։ Եթե ապրանքներն իրոք իրենց իսկական արժեքներով են ծախվում, ապա պարզ է, որ այլ հավասար պարագաներում աշխատավարձի բարձրացումը կամ թե անկումն առաջ է բերում շահույթի մի համապատասխան անկում կամ բարձրացում, բայց ոչ երբեք ապրանքների արժեքի փոփոխություն, և որ բոլոը պարագաներում աշխատավարձի բարձրացումը կամ անկումը երբեք չի կարող ներգործել ապրանքների արժեքի վրա, այլ միշտ հավելյալ արժեքի մեծության վրա միայն։

Բայց կա մի բան, որ մրցումը ցույց չի տալիս, այս՝ արժեքի այն հատկությունն է, որով նա իշխում է արտադրության շարժման վրա. այս՝ արժեքներն են, որոնք կանգնած են արտադրության գների թիկունքում և վերջին հաշվով որոշում են արտադրության գները։ Մրցումը, ընդհակառակ, ցույց է տալիս՝ 1) միջին շահույթները, որոնք անկախ են արտադրության առանձին ոլորտներում եղած կապիտալի օրգանական կառուցվածքից, ուրեմն և կենդանի աշխատանքի այն մասսայից, որ տվյալ կապիտալը յուրացրել է շահագործման տվյալ ոլորտում. 2) արտադրության գների բարձրացումն ու անկումն աշխատավարձի բարձրության փոփոխման հետևանքով — մի երևույթ, որ առափին առաջին հայացքից միանգամայն հակասում է ապրանքների արժեքային հարաբերությանը. 3) շուկայի գների տատանումները, որոնք ապրանքների միջին շուկայի գինը տվյալ մի ժամանակաշրջանում վեր են ածում ոչ թե շուկայի '''արժեքի''', այլ այս շուկայի արժեքից շեղվող, նրանից շատ տարբերվող շուկայի արտադրության գնի։ '''Թվում է''', թե այս բոլոր երևույթները նույնքան են հակասում արժեքը բանվորական ժամանակով որոշելուն, որքան և անվճար հավելյալ աշխատանքից կազմված հավելյալ արժեքի բնությանը։ Այսպիսով ուրեմն, '''մրցման մեջ ամեն ինչ աղճատված է երևում'''։ Տնտեսական հարաբերությունների այն պատրաստի կերպարանքը, որով նրանք ի հայտ են գավիս մակերեսի վրա, իրենց իրական գոյությամբ, ուրեմն և այն պատկերացումների մեջ, որոնցով այս հարաբերությունների կրողներն ու գործակալները ջանում են իրենց համար պարզ կացուցանել հիշյալ հարաբերությունները — շատ տարբեր են և իրոք այլաշրջված, հակադիր իրենց ներքին, էական, բայց սքողված հիմնական բովանդակության [KernestaltKerngestalt] ու սրան համապատասխանող գաղափարի նկատմամբ։

Այնուհետև. երբ կապիտալիստական արտադրությունը հասնում է զարգացման մի որոշ աստիճանի, առանձին ոլորտների շահույթի տարբեր նորմաների հավասարումն ու նրանց փոխարկումը շահույթի ընդհանրական նորմայի ամենևին չի կատարվում ձգողության ու վանման այն շարժընթացքով միայն, որով շուկայի գները կապիտալ են ներս քաշում ու դեն վանում։ Երբ միջին գներն ու սրանց համապատասխանող շուկայի գներն ամրակայվում են մի որոշ ժամանակաշրջանի համար, առանձին կապիտալիստներ ի կապիտալիստների '''գիտակցության''' մեջ թափանցում է այն միտքը, որ այս հավասարման պրոցեսում '''որոշ տարբերություններ''' են հավասարվում, և այս տարբերությունները նրանք իսկույն մտցնում են իրենց փոխադարձ հաշվի մեջ։ Այս տարբերություններն ապրում են կապիտալիստների պատկերացման մեջ և սրանց կողմից հաշվի ժամանակ մեջ են բերվում իբրև փոխհատուցման հիմունքներ։

Այս պատկերացման վրա են այնուհետև հիմնվում կապիտալիստի հաշվարկումները, օրինակ, մի կապիտալ, որ ավելի դանդաղ է պտույտ գործում կամ այն, պատճառով, որ ապրանքն ավելի երկար է մնում արտադրության պրոցեսում, կամ թե այն պատճառով, որ նա պետք է ծախվի հեռավոր շուկաներում, սրա հետևանքով պետք է կորցներ իր շահույթի մի մասը, սակայն այնուամենայնիվ շահույթի այդ մասը նա հաշվում է, ուրեմն փոխհատուցվում է գնին ավելացվող վրադրի միջոցով է կամ թե չէ կապիտալի այն ներդրումները, որոնք ենթակա են ավելի մեծ վտանգների, ինչպես, օրինակ, նավագնացության մեջ, փոխհատուցում են ստանում գնի հավելուրդի միջոցով։ Երբ կապիտալիստական արտադրությունն ու սրա հետ միասին ապահովագրության գործն արդեն զարգացած վիճակում են գտնվում, վտանգն արտադրության բոլոր ոլորտների համար փաստորեն հավասարվում է (տես Կորբետ). բայց ավելի վտանգվածները վճարում են ապահովագրական ավելի բարձր պրեմիաներ և փոխհատուցում են ստանում իրենց ապրանքների գնի մեջ։ Գործնականում այս բոլորը հանգում է այն բանին, որ յուրաքանչյուր հանգամանք, որը կապիտալի մի ներդրում պակաս շահութաբեր է դարձնում, իսկ մի ուրիշը ավելի շահութաբեր,— իսկ բոլոր ներդրումները որոշ սահմաններում համարվում են հավասարապես անհրաժեշտ ,— հաշվի է առնվում իբրև փոխհատուցման մի անգամ ընդմիշտ նշանակություն պահպանող հիմունք, ընդորում այլևս կարիք չկա, որ մրցման գործողությունը նորից ու նորից ակներև դարձնի այս շարժառիթի կամ թե հաշվեգործոնի ճշտությունը։ Կապիտալիստը մոռանում է միայն,— կամ թե, ավելի շուտ, չի տեսնում, քանի որ մրցույթը նրան այդ ցույց չի տալիս,— որ փոխհատուցման այս բոլոր հիմունքները, որ արտադրության տարբեր ճյուղերի ապրանքային գների փոխադարձ հաշվարկման ժամանակ կապիտալիստները միմյանց դեմ հաշվի են դնում, լոկ նրա վրա են հիմնվում, որ նրանք բոլորը, pro rata [համապատասխան] իրենց կապիտալի՝ հավասարամեծ պահանջ ունեն հասարակական ավարի, ամբողջ հավելյալ արժեքի նկատմամբ։ Ընդհակառակը, քանի որ նրանց գանձած շահույթը տարբեր է նրանց քամած հավելյալ արժեքից, ապա նրանց '''թվում է''', թե իրենց փոխհատուցման հիմունքները ոչ թե հավասարեցնում են իրենց մասնակցությունն ընդհանուր հավելյալ արժեքի մեջ, այլ '''հենց ստեղծում են շահույթը''', ընդորում սա իբր թե պարզապես առաջ է գալիս ապրանքների արտադրության ծախքի վրա ավելացված ու այս կամ այն կերպ պատճառաբանված վրադրից։