Changes
/* X */
Եվ Կլաասը տխուր֊տխուր հեռացավ այդ տեղից Սոոտիկինի և Ուլենշպիգելի հետ։
===XI===
Տարին բարեհաջող լինելով՝ Կլաասը յոթ ֆորինտով գնեց մի էշ և ինը կոթ սիսեռ, ու մի առավոտ հեծավ իր անասունը։ Ուլենշպիգելը նստած էր նրա գավակին։ Այսպես նրանք ճամփա ընկան ողջունելու Ուլենշպիգելի հորեղբորը՝ Կլաասի ավագ եղբայր Յոսե Կլաասին, որն ապրում էր Մեյբորգից ոչ հեռու, Գերմանիայի հողում։
Յոսեն, որ երիտասարդ տարիքում բարեսիրտ և պարզ մարդ էր եղել, անարդար մարդկանց երեսից տանջանքներ կրելով դարձել էր խիստ դյուրագրգիռ․ նրա արյունը սև մաղձի փոխվելով՝ նա սկսել էր ատել մարդկանց և ապրում էր առանձնացած։
Նրա միակ հաճույքն էր կռվեցնել երկու, այսպես կոչված, հավատարիմ բարեկամների ու երեք պատար էր վճարում նրան, ով ավելի սաստիկ էր ծեծում մյուսին։
Նա սիրում էր նմանապես լավ տաքացրած մի սրահում հավաքել մեծ թվով պառավ կանանց, ամենից ջադուներին ու կռվասերներին, և նրանց հյուրասիրում էր խորոված հացով ու անուշահամ գինով։
Վաթսունից ավել տարիք ունեցողներին նա բուրդ էր տալիս, որ մանեն որևէ մի անկյունում՝ պատվիրելով նրանց, որ եղունգները երկար թողնեն։ Հրաշալի էր լսել իլիկը թևի տակ դրած այդ պառավ ջադուների չար խոսքերը, բարբաջանքը, բամբասանքը, թթու հազն ու թուքը, անեծքն ու հայհոյանքը մերձավորի հասցեին։
Երբ նրանք բավական տաքանում ու աշխատում էին, Յոսեն կրակի մեջ էր նետում մի խոզանակ, ու գարշահոտությունից օդը մեկեն ապականվում էր։
Այն ժամանակ պառավները սկսում էին խոսել միանգամից, հարձակվում էին միմյանց վրա ու մեղադրում էին իրար խանձահոտի պատճառ լինելու համար։ Ոչ ոք չէր ընդունում մեղադրանքը, և նրանք բռնում էին միմյանց մազերից, քաշում֊քաշքշում։ Յոսեն էլի խոզանականեր էր նետում կրակի մեջ, իսկ գետնին շաղ էր տալիս կտրված մազեր։ Երբ այլևս ոչինչ չէր կարելի ջոկել, այնքան իրարանցումը կատաղի էր, թանձր ծուխը և փոշին բարձրացած, նա կանչում էր իր երկու ծառաներին, ծպտված քաղաքային ոստիկանների տարազով։ Սրանք մահակներով քշում էին պառավներին սրահից, ինչպես կատաղած բադերի երամ։
Յոսեն դիտելով ռազմադաշտը՝ գտնում էր այնտեղ շրջազգեստի, գուլպաների, շապիկների ծվեններ և մաշված ատամներ։
Ու մելամաղձոտ ասում էր․
― Օրս կորած է, նրանցից ոչ ոք չի թողել տուր ու դմփոցի մեջ իր լեզուն։
===XII===
Մտնելով Մեյբորգի սահմանը՝ Կլաասը անցնում էր մի փոքր անտառով, էշը, արածելով փշախոտերը, քայլում էր, Ուլենշպիգելը գլխարկը նետում էր թիթեռնիկների հետևից և բռնում էր այն՝ առանց ավանակից իջնելու։ Կլաասը մի կտոր հաց ուտելով՝ մատծում էր դա խմիչքով թրջել մոտակա գինետանը։ Հանկարծ հեռվից լսվեց զանգի ղողանջ և աղմուկ, որ նման էր միաժամանակ խոսող մարդկանց բազմության ձայներին։
― Անկասկած ուխտավորներ են և այն էլ մեծ թվով, ― ասաց նա, ― պի՛նդ կաց, որդի՛ս, որպեսզի նրանք քեզ էշից վայր չգցեն։ Մի տեսնենք, դե՛, հառաջ։
Ու իշուկը տրտինգ տալով վազեց։
Հեռանալով անտառի եզրից՝ նա իջավ դեպի մի լայնարձակ դաշտավայր, որի արևմտյան կողմից մի գետ էր հոսում, իսկ արևելյան կողմը բարձրանում էր մի փոքրիկ մատուռ։ Մատուռի վրա դրված էր աստվածածնի անդրին, իսկ նրա ոտների մոտ՝ երկու քանդակներ, որոնք ներկայացնում էին երկու ցուլ։ Մատուռի աստիճանների վրա կանգնած էին մի ճգնավոր, որը զանգ էր տալիս, հիսուն սպսասավորներ, ամեն մեկի ձեռքին մեկական վառված մոմ, նվագածուներ, այսինքն թմբուկ, փող, սրինգ, պարկապզուկ նվագողներ, փչողներ, զարնողներ և մի խումբ ուրախ մարդիկ՝ երկու ձեռքով բռնած երկաթե կտորներով լիքը թիթեղյա տուփեր, բայց ամենքն էլ առայժմ լուռ էին։
Հինգ հազար, մինչև անգամ ավելի՝ ուխտավորներ, խիտ շարքերում յոթական մարդ, քայլում էին՝ գլխներին սաղավարտներ, ձեռքներին՝ կանաչ փայտե գավազաններ։ Նոր եկողները, նույնպես գլխներին սաղավարտներ, ձեռքներին՝ կանաչագույն գավազաններ, մեծ աղմուկով շարվում էին առաջինների հետևը։ Հետո յոթական մարդ անցնելով մատուռի առջևից՝ օրհնել էին տալիս իրենց գավազանները, ամեն մեկը սպասավորների ձեռքից ստանում էր մեկական մոմ և փոխարենը ճգնավորին վճարում կես ֆլորին։
Ու նրանց թափորն այնքան երկար էր, որ առաջինների մոմերն արդեն վառվել պրծել էին, մինչդեռ վերջինների մոմերը առկայծում էին ճարպի առատությունից։
Կլաասը, Ուլենշպիգելը և ավանակը զարմանքով նայում էին իրենց առջևից անցնող այդ բազմազան փորերին՝ խոշոր, լայն, բարձր, հպարտ, ամուր կամ թուլորեն կախված իրենց բնական հենարանների վրա։ Ու ամենքն էլ սաղավարտով էին։ Կային Տրոյայից բերվածներ՝ փռուգիական գլխարկների նման կամ ծայրին կարմիր մազափնջերով, ոմանք, թեև հաստ թշերով և հաստ փորերով, կրում էին տարածված թևեր ունեցող սաղավարտներ, բայց հազիվ թե նրանք թռչելու մասին գաղափար ունենանյին․ հետո գալիս էին նրանք, որոնց գլուխը ծածկված էր ուռուցիկ՝ սալաթ կոչվող սաղավարտներով, բայց այնքան դեղնած, որ խխունջն անգամ կարհամարհեր նրանց։
Սակայն մեծ մասը ուներ այնքան հին ու ժանգոտած սաղավարտներ, որոնք կարծես պատկանում էին Ֆլանդրիայի և գարեջրի թագավոր Գամբրիվուսի ժամանակին, մի թագավոր, որն ապրել է Քրիստոսի ծնունդից ինը հարյուր տարի առաջ և գլխին դնում էր մի գավ, որպեսզի գարեջուր խմելու համար միշտ ձեռքի տակ աման ունենա։
Հանկարծ հնչեցին, ծլնգացին, թնդացին, զարկեցին, աղմկեցին զանգերը, պարկապզուկները, ծնծղաները, թմբուկները և երկաթի կտորները։
Լսելով այս գոռում֊գոչումը, որն ազդանշան էր ուխտավորների համար, բոցավառ ճրագները մոտեցրին միմյանց քթին։ Սկսվեց մի սոսկալի փռշտոց, կանաչ գավազանները գործի դրվեցին։ Հարվածները տեղում էին անձրևի նման։ Եվ տուր որ կտաս իրար՝ գլխով, ոտքով, կրնկով և ամեն ինչով։ Ոմանք գրոհում էին իրենց հակառակորդների վրա խոյերի նման, սաղավարտը քաշած մինչև ուսերը, կուրացած և կատաղի ընկնում էին դիմացի յոթնյակ ուխտավորների վրա, որոնք նրանց ընդունում էին առանց որևէ մեղմության։
Վախկոտներն ու լալկանները ողբում էին ստացած հարվածներից, բայց մինչդեռ նրանք մրմնջում էին իրենց աղեկտուր «հայր մերը», երկու յոթնյակ ուխտավորներ իրար ծեծլով՝ կայծակի նման արագ հարձակվում էին նրանց վրա և գետին էին տապալում թշվառ լալկաններին, անողորմ կերպով քայլելով նրանց վրայով։
Ու ճգնավորը հռհռում էր։
Ուրիշ յոթնյակներ խաղողի ողկույզների պես իրար գրկած՝ սարահարթի բարձրությունից գլորվում էին մինչև գետը և այնտեղ շարունակում էին տուրուդմփոցը՝ առանց հովացնելու իրենց կատաղությունը։
Ու ճգնավորը հռհռում էր։
Սարահարթի վրա մնացածները խփելով ուռցնում էին միմյանց աչքերը, կոտրում էին ատամները, պոկում էին մազերը, պատռում էին բաճկոնակները և անդրավարտիքները։
Ու ճգնավորը ծիծաղում էր և ասում․
― Քա՛ջ կացեք, բարեկամնե՛ր, ով լավ է խփում, լավ էլ սիրում է։ Շատ ծեծողներին է վայել իրենց գեղեցկուհիների սերը։ Ռինղբիսբելի աստվածածինը վկա, տղամարդն այստեղ է երևում։
Եվ ուխտավորները ոգևորվում էին։
Կլաասը մինչ այդ մոտեցել էր ճգնավորին, այնինչ՝ Ուլենշպիգելը ծիծաղելով ու ճչալով ծափահարում էր կռիվը։
― Տե՛ր հայր, ― հարցրեց նա, ― ի՞նչ մեղք են գործել այս խեղճ մարդիկ, որ ստիպված են այսպես իրար ծեծլ անգթորեն։
Բայց ճգնավորն առանց նրանց ականջ դնելու գոռում էր․
― Անպիտաննե՛ր, ձեր կորովը պակասում է։ Եթե բռունցները հոգնած են, ոտքե՞րն էլ են հոգնած։ Փառք աստծո, ձեր մեջ կան այնպիսի սրունք ունեցողներ, որ կարող են նապաստակի նման փախչել։ Ո՞վ է քարից կայծ հանում ― նրան խփող երկաթը։ Ի՞նչն է ծեր մարդկանց առնական ընդունակությունն աշխուժացնում, եթե ոչ մի լավ ծեծ՝ համեմված արուի կատաղությամբ։
Այս խոսքերը լսելով՝ բարեպաշտ ուխտավորները շարունակում էին իրար ծեծել սաղավարտներով, ձեռքերով ու ոտքերով։ Դա մի ահռելի կռիվ էր, ուր հարյուրաչքանի Արգոսն անգամ ոչինչ չէր տեսնի, բացի բարձրացած փոշուց և մի քանի սաղավարտի ծայրից։
Հանկարծ ճգնավորը հնչեցրեց զանգը։ Սրինգները, թմբուկները, շեփորները, պարկապզուկները և երկաթի կտորտանքները դադարեցին իրենց ժխորը։ Դա խաղաղության ազդանշան էր։
Ուխտավորները հավաքեցին իրենց վիրավորներին։ Սրանց մեջ կային շատերը, որոնց լեզուները կատաղությունից ուռել էին և դուրս էին կախվել բերաններից։ Բայց հետո իրենք իրենց մտան իրենց սովորական կացարանը։ Ավելի դժվարին եղավ հանել մարդկանց սաղավարտները, որ մտել էին մինչև վիզը, սրանք որքան էլ ցնցում էին գլուխները, սաղավարտները չէին ընկնում։
Սակայն ճգնավորն ասում էր նրանց․
― Այժմ ասացեք «Ողջո՜ւյն քեզ, Մարիամ» և վերադարձեք ձեր կանանց մոտ։ Ինն ամսից գավառում նույնքան շատ երեխաներ կծնվեն, որքան այսօր կտրիճ ախոյաններ եղան ճակատամարտում։
Եվ ճգնավորը երգեց «Ողջո՜ւյն քեզ, Մարիամ» աղոթքը, և բոլորը երգեցին նրա հետ միասին։ Ու զանգը ղողանջում էր։
Այն ժամանակ ճգնավորն օրհնեց նրանց Ռինդբիսբելի աստվածների անունով և ասաց․
― Երթայք խաղաղությամբ։
Ուխտավորները ճամփա ընկան գոռալով, իրար հրմշտելով և երգելով մինչև Մեյբորգ։ Բոլոր կանայք, թե՛ պառավներ և թե ջահելներ, սպասում էին նրանց դռան շեմքերի վրա, ու նրանք ներս մտան ինչպես հին զինվորները մտնում են գրոհով վերցված քաղաքը։
Մեյբորգի բոլոր զանգերը ղողանջում էին, տղաները սուլում էին, ճչում, նվագում էին rommelpot:<ref>Պարզունակ երաժշտական գործիք։</ref>
Գավերը, թասերը, բաժակները, շշերը, լտրանոցները զնգզնգում էին հրաշալիորեն։ Եվ գինին վտակներով հոսում էր մարդկանց կոկորդն ի վար։
Մինչդեռ հնչում էին զանգերը, և քամին քաղաքից ծվեններով բերում էր տղամարդկանց, կանանց ու երեխաների երգի ձայնը, Կլաասը խոսեց ճգնավորի հետ և հարցրեց, թե ո՛րն էր այն երկնային շնորհը, որ այդ բարի մարդիկ ակնկալում էին ստանալ այդ տաժանելի մարզանքի միջոցով։
Ճգնավորը ծիծաղելով պատասխանեց նրան․
― Այս մատուռի վրա դու տեսնում ես քանդակված երկու պատկերներ, որոնք ներկայացնում են մի զույգ ցուլ։ Նրանք դրված են այնտեղ ի հիշատակ այն հրաշքի, որ գործեց սուրբ Մարտինը երկու եզներ ցուլերի փոխելով, կռվեցնելով նրանց իրար հետ կատաղի հարվածներով։ Հետո նա մոմով ու կանաչ փայտով շփեց նրանց դունչը մի ժամ և դեռ ավելի։
Իմանալով այդ հրաշքի մասին և արտոնագիր վերցնելով Նորին սրբազանությունից, որի համար լավ վճարեցի, եկա և հաստատվեցի այստեղ։
Այդ օրվանից Մեյբորգի և շրջակայքի բոլոր հաստափորները և ծերունիները, որոնք գտնվում են իմ հովանավորության ներքո, հավատացին, որ իրար սաստիկ ծեծելով մոմով, որը օծման նշան է, և գավազանով, որը ուժ է նշանակում, նրանք կքաղցրացնեն մայր աստվածների աչքը իրենց վրա։ Կանայք այստեղ են ուղարկում իրենց ծերունի ամուսիններին։ Ուխտագնացության շնորհիվ ծնվող երեխաները քաջ են լինում, համարձակ, դաժան, ճարպիկ, ուժեղ և դառնում են կատարյալ զինվորներ։
Հանկարծ ճգնավորը հարցրեց Կլաասին․
― Ճանաչո՞ւմ ես ինձ։
― Այո, ― պատասխանեց Կլաասը, ― դու իմ եղբայր Յոսեն ես։
― Այո, ես եմ, ― ասաց ճգնավորը, բայց ով է այս ճստլիկ մարդը, որ ծամածռություններ է անում երեսիս։
― Եղբորդ տղան է, ― պատասխանեց Կլաասը։
― Ի՞նչ տարբերություն կա իմ և Կառլոս կայսրի միջև։
― Մեծ տարբերություն, ― ասաց Կլաասը։
― Փոքր տարբերություն, ― հարեց Յոսեն, ― որովհետև երկուսս էլ նույն բանն ենք անում, նա մարդկանց իրար սպանել է տալիս, իսկ ես իրար ծեծել, մեր սեփական օգտի և հաճույքի համար։
Հետո նա տարավ նրանց իր ճգնարանը, ուր միասին կերուխում արին տասնմեկ օր անդադար։
― Տեսե՛ք, ― ասում էր Կլաասը, ― նա աղամանն էլ է ուտում։
Ուլենշպիգելը պատասխանում էր․
― Երբ աղամանը, ինչպես մեզ մոտ, շինված է մի կտոր փորված հացից, պետք է երբեմն֊երբեմն ուտել, որպեսզի հնանալով չորդնոտի։
― Ինչո՞ւ ես յուղոտ ձեռներդ քսում շալվարիդ, ― հարցնում էր Սոոտկինը։
― Որպեսզի ազդրերը երբեք չթրջվեն, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։
Այդ ժամանակ Կլաասը մի մեծ ումպ գարեջուր էր խմում իր գավից։
Ուլենշպիգելը հարցրեց նրան․
― Ինչո՞ւ քո գավաթն այդքան մեծ է, իսկ իմ բաժակն այսպես փոքր։
Կլաասը պատասխանեց․
Որովհետև ես քո հայրն եմ և տան մեծը։
Ուլենշպիգելն առարկեց․
― Դու քառասուն տարի է, ինչ խմում ես, իսկ ես հազիվ ինը, քո ժամանակն անցել է, իսկ իմ խմելու ժամանակը նոր է գալիս, ուրեմն ինձ է պատկանելու գավը, իսկ քեզ՝ բաժակը։
― Որդի՛ս, ― ասաց Կլաասը, ― ով ուզում է մի տակառը լցնել մի կժի մեջ, նա իր գարեջուրը կթափի առուն։
― Դու էլ քո կուժը լցրու իմ տակառը, որովհետև ես ավելի մեծ եմ, քան քո գավը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։
Եվ Կլաասը, ուրախ, իր գավը տվեց Ուլենշպիգելին, որ դատարկի․ և այսպես Ուլենշպիգելը սովորեց, թե ի՞նչ պետք է խոսել խմելու համար։
===XV===
Սոոտկինը իր գոտու տակ զգաց նոր մայրության նշանը․ Կատլինը նույնպես հղի էր, բայց վախից տնից դուրս չէր գալիս։
Սոոտկինը գնաց նրան տեսնելու․
― Ա՜խ, ― ասում էր խեղճ կինը, ― ի՞նչ պետք է անեմ իմ արգանդի թշվառ պտուղը։ Խեղդե՞մ նրան արդյոք։ Ավելի լավ էր մեռնեի։ Եթե ոստիկաններն ինձ բռնեն, որպես արտաամուսնական զավակ ունեցողի, ինձ կհամարեն անառակ կին, կստիպեն վճարել քսան ֆլորին և մտրակով կծեծեն շուկայի հրապարակում։
Սոոտիկինը մի քանի քաղցր խոսք ասաց նրան մխիթարելու համար, հետո տուն վերադարձավ մտազբաղ։
Մի անգամ նա ասաց Կլաասին․
― Եթե ես մեկի փոխարեն երկու երեխա ունենայի՞, դու ինձ կծեծեյի՞ր, ա՛յ մարդ։
― Չգիտեմ, ― պատասխանեց Կլաասը։
― Բայց եթե այդ երկրորդն ինձնից ելած չլիներ, այլ Կատլինի նման, մի անծանոթի, դիցուք չարքի գործը լինե՞ր, ― հարցրեց Սոոտկինը։
― Չարքերը, ― պատասխանեց Կլաասը, ― ծնում են կրակ, մահ և ծուխ, բայց երեխաներ՝ ոչ։ Ես Կատլինի երեխային կընդունեի, որպես իմը։
― Ճի՞շտ ես ասում, ― հարցրեց Սոոտկինը։
― Ես ասացի, ― պատասխանեց Կլաասը։
Սոոտկինը գնաց այդ լուրը տանելու Կատլինին։
Լսելով այդ՝ Կատլինը չգիտեր ինչ աներ ուրախությունից ու գոչեց հրճվագին․
― Բարի մարդը խոսել է, խոսել է իմ խեղճ մարմնի փրկության համար։ Նրան կօրհնի աստված, նրան կօրհնի չարքը, եթե իրավ, ― ասաց Կատլինը դողդողալով, ― չարքն է քեզ ստեղծել, խեղճ փոքրիկ, որ շարժվում ես կրծքիս տակ։
Սոոտկինը և Կատլինը աշխարհ բերին մեկը՝ տղա, մյուսն՝ աղջիկ։ Երկուսին էլ տարան մկրտելու որպես Կլաասի տղան ու աղջիկը։ Սոոտկինի մանչուկի անունը դրին Հանս, բայց նա չապրեց բնավ, Կատլինի աղջնակը կոչվեց Նելե և ապրեց ու մեծացավ։ Նա կյանքի հյութը խմեց չորս սրվակներից՝ մի զույգը Կատլինի, մյուս զույգը Սոոտկինի։ Ու երկու կանայք քաղցրությամբ վիճում էին, թե ով պետք է կաթ տա երեխային։ Սակայն հակառակ իր ցանկությանը՝ Կատլինը ստիպված էր ցամաքեցնել իր կաթը, որպեսզի նրան չհարցնեին, թե որտեղից է նա գալիս առանց մայր լինելու։
Երբ փոքրիկ Նելեն, իր աղջիկը, կաթից կտրվեց, նա վերցրեց նրան իր մոտ և թույլ չտվեց, որ գնա Սոոտկինի մոտ, մինչև որ սովորեց իրեն մայր կանչել։
Դրացիներն ասում էին, թե ունևոր Կատլինը բարի գործ է անում, սնուցանելով Կլաասների երեխային, որոնք սովորաբար աղքատ և չարքաշ կյանք էին վարում։
