Changes
/* Գլուխ 21 */
== Գլուխ 21 ==
Նա ամոթխածությամբ կանգ առավ միջնորմի մոտ և սպասեց, մինչև իրեն կնկատեր դատավոր Թեյլորը։ Նա կապել էր մաքուր գոգնոց, ձեռքին ուներ ծրար։
Վերջապես դատավոր Թեյլորր նրան տեսավ և ասաց․
― Այդ կարծես Կելպուրնիան է։
― Ես ինքս եմ, սըր,— ասաց նա։— Խնդրում եմ, սըր, կարելի՞ է այս երկտողը հանձնել միստեր Ֆինչին։ Սա գործի հետ․․․ այս գործի հետ ոչ մի առնչություն չունի․․․
Դատավոր Թեյլորը գլխով նշան արեց, և Ատտիկուսը Կելպուրնիայից վերցրեց ծրարը։ Բացեց, կարդաց և ասաց.
― Ձերդ գերապատվություն, ես․․․ սա քրոջիցս է։ Նա գրում է, որ իմ երեխաները կորել են, ժամը տասներկուսից չկան․․․ Ես․․․ թույլ տվեք․․․
― Ես գիտեմ, թե նրանք որտեղ են, Ատտիկուս,— ընդհատեց նրան միստեր Անդերվուդը։— Ահա նրանք, սևամորթների վերնասրահում են․․․ նրանք այնտեղ են ուղիղ մեկն անց տասնութ րոպեից։
Հայրս շուռ եկավ և նայեց վերև։
― Ջի՛մ,― կանչեց նա,— իջիր ցած։
Հետո ինչ֊որ մի բան ասաց դատավորին, բայց մենք պարզ չլսեցինք։ Մենք արժանապատիվ Սայքսի մոտով, մարդկանց բազմությունը ճեղքելով անցանք և գնացինք դեպի սանդուղքը։ Ներքևում մեզ սպասում էին Ատտիկուսը և Կելպուրնիան։ Կելպուրնիայի դեմքը բարկացկոտ էր, իսկ Ատտիկուսինը ծայրաստիճան խոնջանք էր արտահայտում։
― Մենք շահեցինք, ճի՞շտ է։— Ջիմը նույնիսկ ուրախությունից թռչկոտեց։
― Չգիտեմ,— կարճ պատասխանեց Ատտիկուսը։― Դուք ամբողջ ժամանակ այստե՞ղ եք եղել։ Կելպուրնիայի հետ գնացեք, ընթրեցեք և մնացեք տանը։
― Օ՛հ, Ատտիկուս, թույլ տուր վերադառնալ,— աղերսեց Ջիմը։— Խնդրում ենք, թույլ տուր դատավճիռը լսել։ Դեհ, խնդրում ենք, սըր։
― Հայտնի չէ դատավճիռը երբ կլինի, ատենակալները կարող են ամեն րոպե վերադառնալ։— Բայց մենք արդեն զգացինք, որ Ատտիկուսը մի փոքր փափկեց։— Դեհ, ինչ կա որ, դուք արդեն այդքանը լսել եք, այժմ կարող եք լսել մինչև վերջ։ Ահա թե ինչ, գնացեք ընթրեցեք, որից հետո կարող եք վերադառնալ։ Միայն թե կերեք առանց աճապարելու, ոչ մի կարևոր բան դուք բաց չեք թողնի, և, եթե ատենակալները դեռ խորհրդակցելու լինեն, դուք նրանց կսպասեք մեզ հետ միասին։ Բայց կարծում եմ, որ նախքան ձեր վերադառնալը ամեն ինչ վերջացած կլինի։
― Դու կարծում ես նրան այդպես շուտ կարդարացնե՞ն,— ասաց Ջիմը։
Ատտիկուսն ուզում էր բերանը բացել, բայց այդպես էլ ոչինչ չասաց, շուռ եկավ և հեռացավ։
Ես սկսեցի աղոթել աստծուն, որպեսզի արժանապատիվ Սայքսը պահեր մեր տեղերը, բայց հիշեցի, որ երբ ատենակալները հեռացան, բազմությունը դուրս թափվեց դատարանի դահլիճից, և աղոթելը թողեցի. հիմա բոլորը, հավանաբար, կհավաքվեն դեղատանը, խորտկարանում, հյուրանոցում, հազիվ թե նրանք իրենց հետ ընթրիք վերցրած լինեն։
Կելպուրնիան մեզ տարավ տուն։
― Ձեզ բոլորիդ պետք է ինչպես հարկն է քոթակել։ Լսվա՞ծ բան է, երեխաներն ի՜նչ, այդպիսի բաներ լսելն ի՜նչ։ Միստեր Ջիմ, դուք ի՞նչ մտածեցիք, որ ձեր փոքր քրոջը այդպիսի մի դատավարության տարաք։ Եթե միսիս Ալեքսանդրան իմանա, տեղնուտեղը կաթվածահար կլինի։ Մի՞թե երեխաներին կարելի է նման բաներ լսել...
Փողոցներում արդեն վառվում էին լապտերները, և լապտեր լապտերի ետևից հերթով լուսավորում էին Կելպուրնիայի զայրացկոտ պրոֆիլը։
― Իսկ ես կարծում էի, միստեր Ջիմ, որ ձեր ուսերին ոչ թե մի ինչ֊որ գլուխ է, այլ խելացի գլուխ։ Ո՞վ է լսել փոքրիկ քրոջը քարշ տան տանեն նման մի տեղ։ Ո՞վ է լսել, սը՛ր։ Եվ դուք չե՞ք ամաչում, մի՞թե դուք ոչ մի բան կշռադատելու ընդունակություն չունեք։
Ես ցնծում էի։ Այս մի օրվա ընթացքում այնքա՜ն բան կատարվեց, որ չես կարող միանգամից հասկանալ, իսկ հիմա էլ Կելպուրնիան է շշպռում իր թանկագին Ջիմին, է՞լ ինչպիսի հրաշքներ են սպասում մեզ այսօր։
Ջիմը քթի տակ հռհռաց։
― Կել, իսկ քեզ անձամբ չի՞ հետաքրքրում, թե ինչ էր տեղի ունենում այնտեղ։
― Ձե՛զ պահեցեք ձեր լեզուն, սը՛ր։ Դուք ամոթից մարդու երես անգամ չպիտի կարողանաք նայել, այնինչ հա՛ հռհռում եք, հա՛ քրքրջում...— Կելպուրնիան նորից հարձակվեց Ջիմի վրա՝ սպառնալով ամենասոսկալի պատիժներով, բայց Ջիմը իսկի բանի տեղ չէր դնում։— Բարեհաճեք տուն գնալ, սըր։ Եթե միստեր Ֆինչը ձեզ չքոթակի, ապա ես հենց ինքս կքոթակեմ,— իր սովորության համաձայն ավարտեց նա և բարձրացավ արտասանդուղքը։
Ջիմը ժպտաց, մտավ տուն, և Կելպուրնիան լուռ գլխով արեց, ի նշան այն բանի, որ Դիլլն էլ կարող է մեզ հետ ընթրել։— Միայն թե անմիջապես զանգահարիր միսս Ռեյչելին։ Նա այսօր հալից ընկել է, ուր ասես որ չի վազել, քեզ փնտրելով հոգին դուրս է եկել... Տես, որ առավոտյան չվերցնի ու քեզ ետ ուղարկի Մերիդիան։
Մեր դեմ ելավ Ալեքսանդրա հորաքույրր և քիչ մնաց սիրտը մարեր, երբ Կելպուրնիան նրան ասաց, թե որտեղ ենք եղել։ Մենք ասացինք, որ Ատտիկուսը մեզ թույլատրել է վերադառնալ, և նա ընթրիքի ընթացքում ոչ մի բառ չասաց, հավանաբար Ատտիկուսի վրա շատ էր բարկացած։ Նա վհատված, հայացքը հառել էր իր ափսեին և պատառաքաղով քչփորում էր ընթրիքը։ Իսկ Կելպուրնիան առատորեն Ջիմին, Դիլլին և ինձ խոզապուխտով կարտոֆիլի սալաթ տվեց, կաթ լցրեց և այդ ամբողջ ժամանակ քթի տակ փընթփընթում էր՝ «գոնե ամաչեի՜ք․․․»։
― Դե լավ, հանգիստ կերեք, մի շտապեք,— հրամայեց նա վերջում։
Արժանապատիվ Սայքսը մեզ համար տեղ էր պահել, զարմանալի բան՝ մենք մի ամբողջ ժամ ընթրել էինք, իսկ ամենից զարմանալին այն էր, որ դատարանի դահլիճում համարյա ոչինչ չէր փոխվել, միայն ատենակալների նստարանները դատարկ էին և հետո մեղադրյալ չկար։ Դատավոր Թեյլորը նույնպես գնացել էր, բայց հենց այդ միջոցին, երբ մենք նստեցինք, նա վերադարձավ։
— Համարյա ոչ ոք տեղից չի շարժվել,— ասաց Ջիմը։
― Երբ ատենակալները գնացին, դահլիճից մի քանի հոգի ևս դուրս եկան,— ասաց արժանապատիվ Սայքսը։― Տղամարդիկ իրենց կանանց համար ուտելիք բերին, իսկ մայրերը կերակրեցին երեխաներին։
― Իսկ ատենակալները վաղո՞ւց են գնացել,— հարցրեց Ջիմը։
― Կես ժամ կլինի։ Միստեր Ֆինչը և միստեր Ջիլմերը էլի մի փոքր խոսեցին, իսկ հետո դատավոր Թեյլորը ողջերթի խոսք ասաց ատենակալներին։
― Դե, իսկ ինչպե՞ս․․․— հարցրեց Ջիմը։
― Նա ինչ ասա՞ց։ Օ՛հ, նա հրաշալի խոսեց։ Ես մազաչափ անգամ դժգոհ չեմ նրանից, նա ամեն ինչ ասաց արդարամտորեն։ Ստացվում էր այսպես՝ եթե դուք հավատում եք մի բանի, ապա պետք է հանեք այսպիսի դատավճիռ, իսկ եթե մի այլ բանի, նշանակում է՝ այդպիսի։ Ինձ թվում է, որ նա մի փոքր թեքվեց մեր կողմը․․․— Արժանապատիվ Սայքսը ծոծրակը քորեց։
Ջիմը ժպտաց։
― Նա իրավասու չէ հակվելու այս կամ այն կողմին, ձերդ արժանապատվություն, բայց մի անհանգստացեք, միևնույն է, մենք գործը շահելու ենք,— ասաց նա որպես մի լավագիտակ մարդ։— Ատենակալների ինչպիսի կազմ էլ թեկուզ լինի, չեն կարողանա այդպիսի ցուցմունքները հիմք ընդունելով մեղադրել․․․
― Այդքան էլ վստահ մի լինեք, միստեր Ջիմ, ես իմ կյանքի ընթացքում երբեք չեմ տեսել, որ ատենակալները որոշեն հօգուտ սևամորթի՝ ընդդեմ սպիտակի։
Բայց Ջիմը վեճի մեջ մտավ և սկսեց իր սեփական հայացքների լույսի տակ մեկիկ-մեկիկ վերլուծել բոլոր ցուցմունքները՝ ելնելով բռնաբարության վերաբերյալ օրենքից․ եթե կինը դեմ չի եղել, դա արդեն բռնաբարություն չէ, բայց անհրաժեշտ է, որպեսզի կնոջ տասնութ տարին լրացած լինի (դա մեզ մոտ՝ Ալաբամայում), իսկ Մեյելլան տասնինը տարեկան է։ Իսկ եթե դու դեմ ես, ապա քացով խփիր ու բղավիր, այդ դեպքում արդեն պետք է քեզ հաղթեն, ուժ գործադրեն կամ ավելին՝ այնպես խփեն, որ գետին գլորվես գիտակցությունդ կորցրած։ Իսկ եթե դու տասնութ տարեկան չկաս, այդ դեպքում առանց այդ էլ կդատեն։
― Մի ստեր Ջիմ,— անհամարձակ նրան ընդհատեց արժանապատիվ Սայքսը,— չարժե, որ երիտասարդ լեդին լսի նման բաներ․․․
― Դե նա չի հասկանում, թե ինչի մասին է խոսքը,— առարկեց Ջիմը։— Այդ բոլորը մեծերին վերաբերող բաներ են։ Ճի՞շտ է, Մեծաչքանի։
― Ամենևին էլ ոչ, ես ամեն ինչ հրաշալի հասկանում եմ։— Հավանաբար, ես այդ ասացի չափազանց համոզված, քանի որ Ջիմը լռեց և այդ մասին այլևս չխոսեց։
― Ժամը քանի՞սն է, միստեր Սայքս,— հարցրեց նա։
— Շուտով կլինի ութը։
Ես նայեցի ներքև և տեսա Ատտիկուսին, նա քայլում էր լուսամուտների երկարությամբ, հետո գնաց միջնորմի երկարությամբ դեպի ատենակալների նստարանները։ Նայեց նստարաններին, նայեց դատավոր Թեյլորին և նորից գնաց դեպի պատուհանները։ Ես որսացի նրա հայացքը և ձեռքով արեցի։ Նա գլխի շարժումով պատասխանեց և գնաց իր ճանապարհով։
Լուսամուտի մոտ միստեր Ջիլմերը խոսակցում էր միստեր Անդերվուդի հետ։ Բերտը՝ դատարանի քարտուղարը, ծխում էր ծխախոտ ծխախոտի ետևից։ Նա ետ էր ընկել աթոռի թիկնակին և ոտները հուպ տվել սեղանին։ Եվ միայն Ատտիկուսը, միստեր Ջիլմերը, Բերտը և խոր քուն մտած դատավոր Թեյլորը իրենց պահում էին սովորականի նման։ Ես երբեք չէի տեսել, որ դատարանի լեփ֊լեցուն դահլիճում այդպիսի լռություն տիրեր։ Երբեմն մի որևէ մանկիկ բղավում ու կամակորություն էր անում կամ երեխաներից մեկնումեկը սկսում էր վազվզել, բայց հասակավորներից ծպտուն անգամ դուրս չէր գալիս, կարծես եկեղեցում լինեին։ Վերնասրահում մեր շուրջը գտնվող նեգրերը անշարժ նստած սպասում էին՝ մի կատարյալ բիբլիական համբերությամբ լցված։
Խարխուլ ժամացույցը մի կերպ ուժ առնելով խփեց ութ դղրդալի հարվածներ, որոնք արձագանք տվին մեր բոլորի մեջ։
Երբ խփեց տասնմեկը, ես ոչինչ չէի զգում, ես վաղուց էի հոգնել քնի դեմ պայքարելուց, հենվել էի արժան ապատիվ Սայքսի հարմարավետ կողին և ննջում էի։ Բայց այդտեղ վեր թռա և, որպեսզի նորից չքնեմ, սկսեցի եռանդուն համրել ներքևում եղած գլուխները, վերջում ստացվեց հետևյալը՝ տասնվեց ճաղատ, տասնչորսին կարելի էր դասել շիկակարմիրների շարքին, քառասուն՝ սև ու շագանակագույն և․․․ այդտեղ ես հիշեցի, որ մի անգամ, երբ Ջիմը մի կարճատև ժամանակով տարվել էր հոգեբանական փորձերով, ասաց՝ երբ մի տեղ հավաքված է մեծ բազմություն, ասենք թե՝ լեփ֊լեցուն ստադիոն, և այդ ժողովուրդն իր ամբողջ ուժով մտածի միևնույն բանը, ասենք թե՝ ծառ այրվի անտառում, այդ ծառը հենց ինքն իրեն կսկսի այրվել։ Ես հանկարծ ուրախացա, ա՜յ, եթե, խնդրեինք բոլորին, ովքեր նստած են ներքևում, իրենց ամբողջ ուժով մտածեն Թոմ Ռոբինսոնին ազատելու մասին... Բայց հետո գլխի ընկա՝ եթե բոլորն էլ հոգնել են այնպես, ինչպես ես, ապա մեր ջանքերից ոչինչ չի ստացվի։
Դիլլը գլուխը դրել էր Ջիմի ուսին և քնել էր խոր քնով, և Ջիմն էլ նստած էր բոլորովին լուռ։
― Ինչ երկար տևեց, ճի՞շտ է,— ասացի ես։
― Պարզ է, որ երկար, Մեծաչքանի,— ուրախ պատասխանեց Ջիմը։
― Իսկ քո հաշվով ստացվում էր այնպես, որ նրանք ամեն բան կլուծեն հինգ րոպեում։
Ջիմը հոնքերը բարձրացրեց։
― Կան բաներ, որ դու չես հասկանում,— ասաց նա, իսկ ես այնքան հոգնած էի, որ նույնիսկ չուզեցի նրա հետ վիճել։
Բայց հավանաբար, այնքան էլ թմրած չէի, քանի որ սկսեցի ինձ մի տեսակ տարօրինակ զգալ։ Ճիշտ այնպես, ինչպես անցյալ ձմռանը, ես նույնիսկ սկսեցի դողալ, բայց չէ՞ որ շոգ էր։ Այդ գգացումը քանի գնաց, այնքան ուժեղացավ և, վերջապես, դատարանի դահլիճում տիրեց ճիշտ այնպիսի սառնություն, ինչպես փետրվարյան այն ցուրտ արշալույսին, երբ լռեցին սարյակները, հյուսները, որոնք միսս Մոդիի համար նոր տուն էին կառուցում, դադարեցին մուրճերով թխկթխկացնել, և մեր բոլոր հարևանների բոլոր դռները ամուր փակվեցին, ճիշտ այնպես, ինչպես Ռեդլիների տան դուռը։ Դատարկ, ամայի, սպասողական դրության մեջ անշարժացած փողոց, և լեփ-լեցուն դատարանի դահլիճ։ Այդ հեղձուցիչ ամառային երեկոն կարծես թե ձմեռային առավոտ լիներ։ Ներս է մտնում միստեր Հեկ Թեյթը և խոսում է Ատտիկուսի հետ, ու ինձ թվում է, թե նա հագել է երկարաճիտք կոշիկներ և որսորդական բաճկոն։ Ատտիկուսն այլևս ետ ու առաջ չի քայլում դահլիճում, նա ոտքը գրել է աթոռի միջնաձողին, լսում է միստեր Թեյթին և դանդաղ շոյում է ծունկը։ Հիմա ուր որ է միստեր Թեյթը կասի.
― Կրակեցե՛ք, միստեր Ֆինչ․․․
Բայց դրա փոխարեն նա հրամայաբար բղավեց.
― Կարգի՛ եմ հրավիրում։
Եվ բոլորն արագությամբ գլուխները բարձրացրին։ Միստեր Թեյթը դուրս եկավ դահլիճից և վերադարձավ Թոմ Ռոբինսոնի հետ։ Նա Թոմին տարավ Ատտիկուսի մոտ եղած ազատ տեղը և կանգնեց նրա կողքին։ Դատավոր Թեյլորն արթնացավ, ուղղվեց և լարված ուշադրությամբ հայացք ձգեց ատենակալների դատարկ նստարաններին։
Այնուհետև ամեն ինչ կատարվեց ինչպես երազում․ ատենակալները վերադարձան, նրանք շարժվում էին դանդաղ, ինչպես լողորդները ջրի տակ, և դատավոր Թեյլորի ձայնը հասնում էր կամաց, ասես հեռվից։ Եվ այդտեղ ես տեսա այն, ինչ կարող ես նկատել, ինչի վրա կարող ես ուշադրություն դարձնել, եթե միայն քո հայրը փաստաբան է, և այդ նույնն էր, թե տեսնեի ինչպես է Ատտիկուսր դուրս գալիս փողոցի մեջտեղը, արագ բարձրացնում հրացանը, քաշում ձանը... երբ հենց սկզբից գիտեի, որ հրացանը լցված չէ։
Ատենակալները երբեք չեն նայում դատապարտյալին, եթե նրանք արդեն կայացրել են մեղադրական դատավճիռը, երբ այդ ատենակալները վերադարձան դահլիճ, նրանցից ոչ մեկը չնայեց Թոմ Ռոբինսոնին։ Ավագը միստեր Թեյթին հանձնեց մի թերթ թուղթ, միստեր Թեյթն այն տվեց քարտուղարին, իսկ նա՝ դատավորին։
Ես աչքերս փակեցի։ Դատավոր Թեյլորր կարդաց, «Հանցավոր է... հանցավոր է․․․ հանցավոր է․․․ հանցավոր է»։ Ես թաքուն նայեցի Ջիմին, նա այնպես էր կառչել բազրիքին, որ մատները ճերմակել էին, և ամեն մի «հանցավոր է» խոսքից նրա ուսերը ցնցվում էին, ինչպես հարվածից։
Դատավոր Թեյլորը ինչ֊որ բան էր ասում։ Նա, չգիտես ինչու, ձեռքում սեղմել էր մրճիկը, բայց չէր թխկացնում։ Ինչպես մշուշում ես տեսա, որ Ատտիկուսը սեղանից հավաքեց իր թղթերը և խրեց պորտֆելը։ Չխկացրեց փականը, մոտեցավ դատարանի քարտուղարին, բան ասաց նրան, գլխով արեց միստեր Ջիլմերին, հետո մոտեցավ Թոմ Ռոբինսոնին և նրան ինչ֊որ բան շշնջաց։ Եվ ձեռքը դրեց նրա ուսին։ Հետո աթոռի թիկնակից վերցրեց սերթուկը, ձգեց իր վրա։ Եվ դուրս եկավ դահլիճից, բայց ոչ այն դռնով, ինչպես որ միշտ դուրս էր գալիս։ Նա դահլիճի երկարությամբ արագ անցավ դեպի հարավային դուռը, երևում է նա ուզում էր շուտ տուն հասնել։ Ես ամբողջ ժամանակ նայում էի նրան։ Նա այդպես էլ վերև չնայեց։
Ինչ֊որ մեկը թույլ բոթեց ինձ, բայց ես չուզեցի շուռ գալ, անթարթ նայում էի ներքևի մարդկանց, Ատաիկուսին՝ որը միայնակ գնում էր։
― Միսս Ջին Լուիզա։
Ես հայացքս ուղղեցի ձայնի կողմը։ Բոլորր կանգնել էին։ Մեր շուրջը ինչպես և ամբողջ վերնասրահում նեգրերը տեղներից ելան։
Արժանապատիվ Սայքսի ձայնը գալիս էր հեռվից, ինչպես դրանից առաջ դատավոր Թեյլորի ձայնը։
― Վեր կացեք, միսս Ջին Լուիզա։ Ձեր հայրը գնում է։
== Գլուխ 22 ==
