https://grapaharan.org/api.php?action=feedcontributions&user=%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%A9&feedformat=atomԳրապահարան - Մասնակցի ներդրում [hy]2024-03-28T18:52:05ZՄասնակցի ներդրումMediaWiki 1.25.1https://grapaharan.org/index.php?title=%D5%94%D5%BC%D5%AB%D5%AF%D5%AB_%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%BB&diff=13853Քռիկի բաղարջ2017-09-24T13:20:01Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՔՌԻԿԻ ԲԱՂԱՐՋ Պախթիարի ջաղացքին ջաղացպանը՝ Լեռնոն, չէր հասկնար, թե ինչո՞ւ օրե օր ուժե կիյնար: Հիվա...»:</p>
<hr />
<div>ՔՌԻԿԻ ԲԱՂԱՐՋ<br />
<br />
Պախթիարի ջաղացքին ջաղացպանը՝ Լեռնոն, չէր հասկնար, թե ինչո՞ւ օրե օր ուժե կիյնար: Հիվանդ չէր, տեղ մը չէր ցավեր, հիվանդություն մը չքաշեց, ի՞նչ կըլլար իրեն։<br />
Կերած են ըսեր, ամեն ատենվան կերածն էր։ Ջաղացպան մը ի՞նչ կուտե<br />
Բաղարջ կեփե ու կուտե։ Իր խելքովը ադ տարի նույնիսկ ավելի աղեկ պետք էր ըլլար, ինչու որ՝ ավելի ուժատու բաներ կերավ: Շաբաթը քանի անգամ քյոմպե, պաճլըմաճ եկավ իրեն։ Շապան աղային կինը, Թամամ խաթունը, որ հացատեր կին էր ու ջաղացքին ամենեն մոտ դրացին էր, ամեն անգամ որ թևերը սոթտեց, նստավ, ու յուղոտ պաճլըմաճ բացավ, թոռներուն հետ իրեն ալ ղրկեց։ Ասոնցմե զատ՝ ադ տարի ամեն օր քռիկի բաղարջ եղավ կերածը։ Ինչ ալ չըլար, սովորական կարմիր ցորենի բաղարջեն ավելի սննդարար չէ՞ր քռիկ ցորենի ալյուրին ճերմակ բաղարջը։<br />
Բայց ի՛նչ կուզեք ըսեք, պատճառը ինչեն կուզեր ըլլար, զինքը մտատանջողը ան էր, որ ինք աղեկ չէր ըլլար։ Ատոր համար ձեռքը բանի մը<br />
զարնելը չէր գար, եռանդը մարեր էր ներսը։ Կերելիսի պեկերը, Մահմուտ պեկը, եղբայրը՝ Քյուչյուք աղան լուր ղրկեցին, որ ամեն տարվան պես՝ իրենց Մաթիի, Կոնտոսիի գետերուն ջաղացքները երթար, երկանաքարերուն կռանը ըներ։ Ականջի ետև նետեց, չպատասխանեց, չգնաց, մինչև որ Քյուչյուք աղան ինք եկավ. հասկցավ, որ չպիտի ըլլար, չկրցավ մերժել ու ակամա գնաց։ <br />
Ետ դառնալուն՝ Ղըզըլղալեի Համիտ պեկին ղոնախին առջևեն անցավ, Համիտ պեկը տեսավ պատուհանեն զինքը, կանչեց ու ցերեկվան ճաշի վար դրավ։ Ամառվան նստած մեծ սենյակը, սեղանը պատրաստեցին, պղնձե մեծ ափսեներու մեջ հավանաթ բերին, ետևեն զառավաթ բերին։ Մարդ հավանաթը կամ զառավաթը չուտե՞ր։ Շատ ստիպեցին, հազիվ մեկ քանի ական պատառ առավ։ Շիտկե շիտակ չնայեցավ անգամ Զարի խանումին, պեկին կնոջը, որ այրերեն ամենևին չէր պահվեր, բարի եկեր ես ըսավ իրեն, ու երկայն զութնի էնթարիով քանի անգամ անցավ դարձավ առաջքեն: Մինչդեռ, գավառին բոլոր այրերուն պես, հիանալեն ավելի՝ պաշտելու պես կնայեր անոր: Առջի տարի ձի հեծած, ջաղացք եկած էր իրենց աղոնին օրը, միջոց մը անանկ եղավ, որ աղախինները չկային, անպարը ալյուրով լեցված էր, պարպել պետք էր. Զարի խանումը ինք բացավ պարկին բերանը ու մոտեցուց, շունչ շունչի եկան, հուզումեն ինքզինքը կորսնցուց, թիով ալյուրը պարկը պարպելու տեղ դուրսը թափեց:<br />
Մինակ Զարի խանումին չէ. Ամեն տարվան պես՝ այդ տարի կալերը ներս առնվելե վերջ ջաղացքը ծփաց աղոնի համար եկող կիներով։ Ասոնք գրաստ չունենալով, շալակով իրենց ցորենները կբերեին, կարգի կսպա֊սեին, կաղային ու, նորեն շալկելով, իրենց տուները կդառնային: Ասոնց մեջ Պանտրայեն եկող երկու ներեր կային, պզտիկեն շատ կախորժեր, որովհետև իր քենիին հարսին՝ Վերիթաղցի Վարդոյին, շատ կնմաներ: Սեփ-սև աչքերը, սեփ-սև հոնքերը, դեմքին կլորությունը, հապա այտերուն զատկական հավկիթի պես կարմրությո՞ւնը, հապա նայվա՞ծքը, հապա գլգլալով խնդալը, իսկ և իսկ ան էր: Լեռնո ամենուն պատմած էր,ամեն կին գիտեր, որ իրեն հետ խոսած ատեն «Լեռնո դայի, սենին, Վարդոն, սենին Վերիթաղլըն» կըսեին անոր համար։ Ադ տարի ամենքը զարմացան, որ Լեռնո բնավ չհետաքրքրվեցավ իր պանտրմացի Վարդոյով. հասկնալ ուզեցին՝ ու չպատասխանեց։<br />
Առտվընե մինչև իրիկուն ամեն օր ան իր հիվանդութենեն զատ ուրիշ բանի վրա չէր խորհեր, ու չէր գիտեր, թե ի՞նչ ըներ, որ աղեկնար: Որու որ հարցուր.<br />
— Վախ է, դուն վախցած ես,— ըսին։<br />
Չէր համոզվեր ու ալ ավելի կմտմտար:<br />
Ղըրլանղըճ ուշաղիները եկան ու անցան։ Ասոնք հինգ-վեց հոգինոց խումբերով կըլլային միշտ, ամենքն ալ ձիավոր։ Իրենց ըսածին նայելով՝ Մարաշի կողմերեն կագային, ամենքն ալ սև, միօրինակ ակնոցներ կկրեին, ու սրածայր, սև գլխանոցներով էին։ Մարդ մինակ ըլլար, ամայի տեղ մը հանդիպելու ըլլար անոնց, ավազակախումբ մը կկարծեր ու լեղապատառ կըլլար, բայց, իրենց հայտարարությունով, ամենքն ալ բժիշկ էին, աչքի ցավի օճախներու կպատկանեին, աչքի հիվանդությունները կդարմանեին։ Միշտ այս եղանակին, կալերե վերջ կհայտնվեին, երբ ամառվան, կամ կալերու փոշիներեն կըլլար, ի՞նչ կըլլար, աչքի ցավերը կշատնային, ու գավառե գավառ կշրջեին։ Իրենց ձիերեն երբեք չէին իջնար, դարմանումը ձիերու վրա նստած կընեին, սև հեղուկ մը, կկաթեցնեին՝ որուն աչքը որ կցավեր, ու աչքը անմիջապես դեփ-դեղին կըլլար։ Լեռնո անոնց ալ հարցուց ու, զարմանալի բան, անոնք ալ ամենուն ըսածը ըսին:<br />
- Դուն քու վախնալդ չես գիտեր, քունիդ մեջ վախցեր ես,— ավելցուցին։<br />
Ղարակապանի ճիշտ դիմացը, Ճոկի գյուղեն վեր, սարեվանդի մը վրա, Ճոկի պապային զիարեթը կա: Սարևանդը համակ կապարագույն ժայռերե կազմված է։ Զիարեթը պատ անգամ չունի, ավելի ճիշտը՝ մարդկային ձեռակերտի հետին նշանը անգամ չկա, չորս անջատ ժայռեր են, իսկ անմիջապես անդին, մեկ կարգի վրա ու լեռան մեջ թաղված երեք ժայռեր շարված են, որոնց գագաթները միայն կտեսնվին։ Երեք տետեներու<br />
գերեզմաններ են՝ կըսեն ատոնց համար, թեև գերեզմաններու ամենևին<br />
նմանություն չունին։ Ադ գերեզմանները գացողը, բժշկություն խնդրողը, եթե վախի հիվանդութենե կտառապի, անպայման կբժշկվի: Առտվան մը դեմ, լուսուն աստղը դեռ նոր կծագեր, Քերվան Ղըռանը Ղարապապայի զիարեթին հավասարությանը եկած էր, Լեռնո հոն հասավ։ Երեք անգամ զիարեթին ու գերեզմաններուն շուրջը դարձավ, յուրաքանչյուրին առաջքեն, գետինեն ծռեցավ ու երեք մատերով որչափ կբռնվի, ճոկ, այսինքն՝ ուխտի ավազ առավ, կերավ ու մեկնեցավ։ Օգուտ մը չգտավ։ Հիվանդությունը չանցավ։<br />
Ցերեկ մը ջաղացքը աղոն չկար, աշնանավերջի արևին մեջ, մինակը, դուռը նստեր էր, կռնակը պատին տվեր՝ կմրափեր, երբ հանկարծ աչքերը բացավ ու սահմռկեցավ։<br />
Մեկը կայներ էր դիմացը, քրքումի գույն մորուքով, ու ի՜նչ մանր աչքեր ուներ։ Մարդը մոտեցավ իրեն։<br />
- Հասկցա, մեկեն տեսար իս, ատոր համար վախցար, մի՛ վախնար, մի՛ վախնար,— ըսավ,— ես օտարական չեմ։ Դուն Լեռնոն չե՞ս։ Քու բուն անունդ Ավետ չէ՞։ Հասակդ երկայն ըլլալուն համար չէ՞, որ Լեռնո կկանչեն քեզի։<br />
- Այո,— ըսել փորձեց Լեռնո, բայց չկրցավ։<br />
Մարդը նորեն ժպտեցավ, մորուքին պես դեղին ժպիտով մը։<br />
- Տես, ինչպե՞ս քեզ գիտեմ, դուն իս ճանչցա՞ր։<br />
Լեռնո չէր գիտեր ի՞նչ ըսեր, այո՞, թե՝ ոչ։<br />
- Հարյուր անգամ ալ ջաղացքդ չե՞մ եկեր։ Ավանը չե՞ս գիտեր դուն։ Ես ավանցի չե՞մ։<br />
Լեռնո նորեն շփոթեցավ։ Իսկ մարդը շարունակեց ժպտիլ։<br />
— Համիտ պեկին ղոնախը զառավաթը ինչո՞ւ չկերար։ Ինչո՞ւ չնայեցար Զարի խանումին։ Էրտեմշեցի Թելո պեկին հարսեն՝ Ճեննեթ խանումեն, ավելի գեղանի է, դուն չէի՞ր ըսեր։ Հասուն ցորեններու չհնձված արտերուն երեսը կարմրավուն գոլորշիի մը պես մոն մը կըլլա, նայելու ըլլաս վրան՝ աչքերդ կառնեն, ադ մոնին նմանցնողը դուն չէի՞ր, անոր երեսներուն գույնը: Սարը Չիչեքի մեղրին մեջ, արևին որ բռնես, շաղվիղք մը կերևնա՝ ոչ դեղին, ոչ հակինթի գույն է. թե դեղին է, թե հակինթի գույն է, անոր ծամերուն, թարթիչներուն գույնը անկե է, դուն չէի՞ր ըսողը:<br />
Պահ մը ընդհատեց, նորեն շարունակեց.<br />
- Աս տարի Պանտրայեն եկող երկու ներերեն պզտիկով ինչո՞ւ չհետաքրքրվեցար, հետը ինչո՞ւ չխոսեցար։ Քենիիդ հարսին՝ Վերիթաղցի Վարդոյին հետ դուն չէի՞ր բաղդատողը։ Աչքերը, հոնքերը, դեմքին բոլորակը, այտերուն կարմիրը, շուրթերուն տորոնը, հապա՞ նայվածքը, հապա՞<br />
գլգլցնելով խնդալը, իսկ և իսկ նույնը չէ՞ր գար քեզի։ Թող որ Զարի խանումին ըլլա, թե պանտրացի հարսին ըլլա, ընելիք բան մը չունեիր դուն: Քու սիրտդ խելոք չէր կենար. ան ըսել կուտար քեզի ասոնք։ Շիտակ չէ՞ ըսածս։<br />
Լեռնո շրթերը շարժեց, չկրցավ պատասխանել։<br />
— Ես գիտեմ՝ դուն ինչո՞ւ աս տարի ամեն բանե պաղեր ես։ Դուն հիվանդ ես։ Ինչո՞ւ ատանկ չոքեր ես։ Ո՞ւր է իմ գիտցած Լեռնnս, լեռան պես, անունիդ պես մարդ էիր։ Դուն երկու, երեք մարդու ուժ ունեիր։ Ի՞նչ եղավ քեզի։ Ըսե ինձի՝ ի՞նչ կուտես։<br />
Լեռնո վերջապես կրցավ պատասխանել.<br />
— Բաղարջ կուտեմ։<br />
— Ինչե՞ բաղարջ։<br />
— Քռիկի բաղարջ։<br />
— Հիմա հասկցա, քռիկի բաղարջեն է քու հիվանդությունդ։ Չե՞ս նայած քռիկի հասկին, կարմիր ցորենի հասկին կնմանի՞։ Ան սուտ ցորեն է: Ուժ տալու տեղ ուժդ կառնե։ Կարմիր ցորենի ալյուրեն բաղարջ պիտի ուտես, որ առջի ուժդ վրադ գա։<br />
Հանկարծ ծանրություն մը փլավ Լեռնոյի ներսը։ Շնչառությունը վերսկսավ, լեզուն բացվեցավ։<br />
Խոսիլ ուզեց, մարդը փնտրեց, բայց չկար ան։<br />
Իսկույն ոտքի ելավ, թոնիրը վառեց, մուզի ալյուրեն, այսինքն երկանաքարերու բոլորտիքը հավաքվածներեն, որ իր բաժինն էր, բաղարջ<br />
շաղվեց, եփեց, նստավ կերավ։ Քանի կերավ, ախորժակը բացվեցավ:<br />
Կարելի է՝ չեք հավատար, հիվանդությունը գնաց վրայեն։ Կարմիր ցորենի բաղարջը աղեկցուց զինքը։ Առջի ուժը վրան եկավ։ Երկու մարդով չվերցված ալյուրի պարկերը մինակը գրկեց ու ջորիներուն բեռցավ։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%AD%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D4%B1%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A8&diff=13838Երկայն պեխերով Ազիկը2017-09-10T09:22:33Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ԵՐԿԱՅՆ ՊԵԽԵՐՈՎ ԱԶԻԿԸ Կռնակնին պատին տված՝ Լորն ու Պեկամուն նստեր էին ու կարևոտեին միասին, քով-քո...»:</p>
<hr />
<div>ԵՐԿԱՅՆ ՊԵԽԵՐՈՎ ԱԶԻԿԸ<br />
<br />
Կռնակնին պատին տված՝ Լորն ու Պեկամուն նստեր էին ու կարևոտեին միասին, քով-քովի։ Ատեն-ատեն Պեկամուն խոշոր աչքերը կվերցներ, բութ նայվածքով մը կնայեր փողոցին, իսկ Լորը գլուխը ծունկերուն վրա կախեր, արտևանունքն ալ գոցեր էր, կարծես կմրափեր։ Միաժամանակ անոնք իրարու հետ ընդհատ-ընդհատ կխոսեին, ցած, անոգևոր ձայնով մը, ինչ-որ բաներու վրա։<br />
Իրենցմե քիչ անդին երկայն պեխերով երիտասարդ Ազիկը նստեր էր առանձին։ Ան թեև կլսեր երկու ծերերուն խոսակցությունը, բայց չէր հետևեր, ոչ իսկ ուշադրություն կդարձներ անոնց։<br />
Հանկարծ Պեկամուն ձայնը բարձրացուց ու ըսավ Լորին։<br />
- Հեչ չես հարցներ, թե ի՞նչ պատահեցավ գլխուդ։<br />
— Ի՞նչ պատահեցավ… — պատասխանեց Լորը անտարբերությամբ։<br />
Ու լռեց, շարունակեց մրափել։<br />
- Շաբաթ մը կըլլա, շաբաթ մը եղավ ըսածս… մինչև հիմա մեկուն ալ չէի ըսեր… ալ չպահեմ, ըսեմ,- վերստին հարեց Պեկամուն, որ կուզեր անպատճառ պատմել, չնայած որ Լորը չէր հետաքրքրվեր, ականջ չէր տար իրեն։<br />
Իր տեղեն Ազիկ Լսեց սակայն։ Ան իսկույն ցատկեց, ոտքի ելավ, ու եկավ նստավ ծերերու կարգին, ու հարցուց.<br />
— Ի՞նչ է, ի՞նչ է, Պեկամու, քու բաներդ շատ են, եղածը ի՞նչ է, պատմե, մտիկ ընենք։<br />
— Նորեն ո՞վ գիտե, ի՞նչ շան, գալու պատմություն մը պիտի ըլլա,— նկատեց ծերուկ Լորը, առանց գլուխը վերցնելու ու աչքերը բանալու։<br />
Պեկամուն չփոխադարձեց Լորին դիտողություններուն ու լռեց, բայց դիտմամբ, որպեսզի ավելի սրե Ազիկի հետաքրքրությունը, ու վերջն ու վերջը, իբր թե՝ տեղի տալով պնդումներուն, ըսավ.<br />
— Հարս մը տեսա, որ հանվեր էր, կլոգնար։<br />
— Չէ, ճանը՜մ… — բացականչեց Ազիկը լայն-լայն երեսներուն վրա զարմանքով մը։<br />
- Ես չըսի՞, - հարեց Լորը աչքերը բանալով,— աս ամեն բան մինակ քեզի կհանդիպի, քեզի հե՞չ բարի բան մը չհանդիպիր… Ուր ճահել հարս մը կլոգնա, ուր էքսուկ էթեկ մը գետեն կանցնի, աղբյուրը ծռեր է՝ վարտիքը կերևա, մինակ քեզի ռաստ կուգան։<br />
Իսկ Ազիկ, որ կտենչար իմանալ, գիտնալ, անդադար կխթեր Պեկամուին ծունկին ու կհարցներ.<br />
— Ըսե , ըսե , Պեկամու, ըսե դուն… աղվո՞ր էր:<br />
Պեկամուն սկսավ պատմել, նկարագրել լոգցող մերկ կնոջ իրանը, զիստերը, մազերը:<br />
— Միսերը թո՞ւլ էին։<br />
— Պինդ, ձիգ… վրան ընկույզ կոտրե։<br />
Ազիկին աչքերը վառեցան ցանկութենեն։ Տեղը փոխեց, ու ավելի լավ իմանալու համար՝ առաջը եկավ, ծունկ-ծունկի նստավ ու տեղացուց<br />
հարցումները.<br />
— Մինա՞կ էր, մարդ կա՞ր։<br />
— Մինա՛կ... մարդ չկար։<br />
— Ուրտե՞ղ էր, ուրտե՞ղ, Պեկամու:<br />
— Ուռի Ձոր…<br />
— Ուռի Ձո՜ր… ինչպե՞ս ալ տեղն է եղեր, ճիշտ ալ տեղը։<br />
Ու ականջին մոտենալով հարցուց.<br />
— Աղվո՞ր էր:<br />
— Աղվոր էր, աղվո՛ր… ըհը… — պատասխանեց Պեկամուն գլուխը<br />
երերցնելով, ու ափերը բանալով և ծանրություն մը կշռելու ձևով շարժելով։<br />
— Չէ՛ ճանը՜մ… էո՜ֆ… — գոչեց դարձյալ Ազիկ այնպիսի շեշտով մը ու դեմքի այնպիսի արտահայտություն ով մը, որ արտակարգ, խելքե, մտքե դուրս բան մը ըլլար կարծես ըսածը, պատմվածը,— ինծի ատանկ բախտ մը ռաստ չգար։<br />
Ու ավելցուց անմիջապես, մոտենալով ականջին ու ձայնը նորեն ցածցնելով, Լորեն չլսվելու աստիճան։<br />
— Ո՞վ էր, ո՞վ։ որո՞ւ կին էր, որո՞ւ ինչ էր՝ կըսես, Պեկամու։<br />
Պեկամուն պատասխանեց, թե չէր կրցած որոշել։<br />
— Է, հիմա ան քեզ չտեսա՞վ կըսես,— հարցուց։<br />
— Չտեսավ։<br />
— Ի՞նչպես հանդիպեցավ, ի՞նչպես եղավ, որ ադ կողմերեն անցար,— հետաքրքրվեցավ։<br />
Պեկամու պատմեց։<br />
Վարի հանդն է այդ օրը… Առվույտը քաղեր է, առուն դարձուցեր է արտը,<br />
առաջին ջուրն է, որ կուտա հնձված արմատներուն։ Նստեր է, ճիկառան կծխե ու կհսկե… Կքննե… Առուն իր աչքին նվազած կերևի… Աս սովորական ջուրը չէ, կըսե ինքնիրեն, ձորն ի վեր երթամ, անպատճառ առուն կտրած են, ուրիշ կողմ տարած… Բիրը կառնե ու մանր-մանր կառաջանա… Սալը կանցնի, Նեղ Տեղը կանցնի, կքննե, բան՛ չկա… Ուռի Ձոր երթամ, կըսե… Ճերմակ Քարի պզտիկ զառիվերը կելլե, որ պիտի դառնա, ի՞նչ տեսնե… վարը, ձորին մեջ, լվացք են ըրած… փռեր են լաթերը, կչորնան… Երախա մը կա խանձարուրքին մեջ փաթթված, որ կքնանա արևին մեջ, հետո տաշտ մը, ու էշ մը, որ կարծի… Առվին քովը օճախ մը կվառի, վրան ջուր կտաքնա, ու երիտասարդ կին մը… մերկ կայներ է արևին մեջ, ջուր կլեցնե ուսերն ի վար, կլոգնա… Ալ չառաջանար, կմնա հոդ ու կդիտե…։ <br />
-Չէ՜, ճանը՜մ… - գոչեց վերստին Ազիկ, որ հափշտակված մտիկ կըներ, ե՛ս,<br />
ըլլալու էի հոն, ե՜ս… է, հիմա հավատա՞մ, թե դուն վար չիջար, չգացիր մոտը։<br />
Պեկամուն կհավաստեր, թե չէր գացեր քովը։<br />
Բայց հանկարծ Ազիկ գլուխը կախեց, մտածկոտ երևույթ մը առավ:<br />
- Լվա՞ցք կընեին, ըսիր, երախա մը կա՞ր, էշ մը կա՞ր, ո՞ր օր էր, ո՞ր<br />
օր դուն Ուռի Ձոր գացիր։<br />
- Շաբաթ, հա, շաբաթ օրն էր,— պատասխանեց Պեկամուն,— ի՞նչ<br />
կա, ինչո՞ւ հարցուցիր։<br />
- Հեչ, հարցուցի, բան մը չկա,֊ ըսավ Ազիկ չոր շեշտով մը, ու ոտքի <br />
ելավ։<br />
Ըսավ, թե պարտեզին պատը փլած էր, որմելու պիտի երթար, ու հեռացավ։<br />
<br />
***<br />
<br />
Շիտակ տուն գնաց։<br />
Իրենց նեղ ու փոքր փողոցը, արևին մեջ ելեր էին թաղին կիները։ Ոտքի վրա կայնած գուլպա կհյուսեին, բուրդ կմանեին անոնք, ու ոգևորված,աղմկալի խոսակցության մը տված էին իրենք զիրենք, կինն ալ անոնց մեջ էր, բուրդ կմաներ։<br />
Ազիկ կիսաբաց դռնեն տուն մտավ թե չէ, անմիջապես իր կինը ներս կանչեց։ Բղուկը ջուր մնացած չըլլալուն համար՝ նեղացավ նախ, հետո իսկույն փոխելով շեշտը, մեղմությամբ հարցուց.<br />
— Ինծի նայե, դուն ե՞րբ էր, որ լվացք ընել գացիր։<br />
— Շաբաթ օր,— պատասխանեց կինը բուրդմանիկը ձեռքը ու արևին մեջ կայնելեն դեմքը շառագույն ու թարթիչները ոսկեգույն փայլելով:<br />
— Լվացքը ո՞ւր ըրիր, ո՞ւր գացեր էիր ըսիր:<br />
— Ուռի Ձոր, ի՞նչ կա։<br />
— Բան մը չկա, հարցուցի ատանկ։<br />
Կինը պատմեց, թե Շիրազ քույրն ու քրոջը աղջիկն ալ միասին էին, լվացքին օգներ էին իրեն, հետո թողեր էին զինքը, բահելու գացեր էին իրենց պարտեզը, մինակ էր մնացեր, լվացք ավարտեր էր, տաք ջուր ալ կար, ինքն ալ հանվեր, լոգցեր էր, հետո հագվեր, չորցած լաթերը հավաքեր, բեռցեր իշուն ու տուն դարձեր էր՝ երախան շալկած։ Ու վերստին հարցուց, թե ի՞նչ կա, ինչո՞ւ համար կհարցներ։<br />
— Աղեկ, աղեկ… — պատասխանեց հանդարտորեն Ազիկ,— բան մը չկա, հարցուցի անանկ մինակ,— ու ընդհատեց խոսակցությունը։<br />
Հովիտը ուղղվեցավ։ Գյուղին պարտեզները թավ խոտերով գոցված էին, ծառերեն շատերը տերևներով համակ քողքվեր, խնձորենիները ծաղկեր էին։ Մեղուներու երաժշտություն մը կլսվեր, հովիտին արտերը կխայտային, օդը տաք էր, շատ տաք ու բուրումնավետ։ Ու կյանքը կհևար, կժայթքեր դուրս բոլոր անկյուններեն, միջոցին մեջ, բլուրներու հեռավորության վրա լուսեղեն գիծեր կնետվեին ու կվառեին։<br />
Ազիկ նստավ կանանչության մեջ ու նայեցավ շուրջը։ Հիմա ամեն բան հասկցած էր այլևս։ Պեկամուն իր կինը, անոր մերկությունը տեսեր էր։ Ադ պատմեր էր իրեն։ Ա՜յ սատկելիք ծեր։<br />
Իրիկունը տուն դարձավ, քաշվեցավ անկյունը, ու ամեն անգամ, որ կինը կանցներ կդառնար առաջքեն՝ Ազիկ կնայեր աչքին ներքևովը հասակին, արագ շարժումներուն, ու այդ մարմինը ուրիշե մը, շնծերե մը տեսնված ըլլալը հիշելով, կմթագներ, կսրտմտեր, կհայհոյեր մտովի Պեկամուին ալ, իրեն ալ։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BB&diff=13830Մունջ2017-09-03T11:03:23Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՄՈՒՆՋ Հը՜շշ… հո՜ւֆֆ… շրթներովը շշնջաց հարսը՝ գլխովը երդըբնակը ցույց տալով: Կեսուրը, որ նստած էր...»:</p>
<hr />
<div>ՄՈՒՆՋ<br />
<br />
Հը՜շշ… հո՜ւֆֆ… շրթներովը շշնջաց հարսը՝ գլխովը երդըբնակը ցույց տալով:<br />
Կեսուրը, որ նստած էր քյուրսիին վերի եզերքը ու կտաքնար, նույնպես նայեցավ ձեղունին կեդրոնի լուսամուտին ու հարցուց.<br />
- Դուրսը՞ ըսել կուզես, օդը ավրվեցա՞վ նորեն:<br />
- Ը՜ֆֆ… - շշնջաց հարսը: Այո՝ ըսել կուզեր:<br />
Ու բուրդմանիկին թելը ուսին նետելով, ձեռքովը հաստ հողպատին մյուս կողմը<br />
ցույց տվավ,ուր պարտեզն էր: Հետո մատներովը արագորեն կարգ մը ձևեր գծեց օդին մեջ, ու երկու ձեռքերը իրարու միացնելով կրկին ու կրկին շարժեց։<br />
- Բարտիներուն վրա ագռավները թառեր են. շա՞տ են. մեկ ձայն կկանչե՞ն,— հարցուց նորեն կեսուրը։<br />
- Ը՜ֆֆ…<br />
- Որ այդպես ագռավները թառեր են ու մեկ ձայն կկանչեն, ըսել է թե նորեն ձյուն պիտի գա,– եզրակացուց պառավը:<br />
Լռությունը վերսկսավ: Ստվերները տակավ թանձրացան թոնրատան մեջ, պառավը գլուխը կախեց քյուրսիին մթելին վրա, մրափելու համար, ու աղջնակ մը, որ նույնպես նստած էր ոտքերը թոնիրին մեջ, սկսավ խաղալ տիկնիկի մը հետ։<br />
Հարսը նայեցավ լաչակներուն ներքևեն կեսրոջը ու շարունակեց մանելը։ Ան կայնած էր քյուրսիին վարի եզերքը քուրջե ներքնակի մը վրա ու երկու կծիկներու թելերը իրարու կմիացներ, զույգ թել կըներ։ Ամեն անգամուն երկայն բուրդմանիկը կքսեր կուշտին սեկե փոքր գոգնոցին, հետո կբարձրացներ օդին մեջ, որ թափ առնելով, զարմանալի արագությունով կսկսեր դառնալ, տակավ երկարելով ու իջնալով գետին: Մանածը կփաթթեր, հետո նորեն կշարունակեր։<br />
— Ալութային գոմը ավըլեցի՞ր,— խոսեցավ կեսուրը դադարե մը հետո,— մաքիներուն առաջքը ցախ դրի՞ր, որ ուտեն։<br />
Հարսը գլուխը շարժեց, ու աղջնակին ականջին հակելով չլսելու աստիճան ցած ձայնով մը, հասկցուց, թե ըրած էր։<br />
- Խաթումամ, ըրի՝ կըսե, ավլեցի, կերերնին տվի, - հայտնեց փոքրիկը մամուն, խաղալով միաժամանակ իր տիկնիկին հետ:<br />
- Ան տղա՞ն ինչ եղավ, մտիկ չըրավ ու ասանկ օդով՝ ելավ գնաց, - շարունակեց պառավը իր տղուն՝ հարսին ամուսնին ակնարկելով:<br />
- Խաթումամ, հայրիկս աս գիշեր պիտի գա,— պատասխանեց աղջնակը, մորը կողմե խոսելով։<br />
- Աղջի, օտար տան ցախավել, ջրի վար տամ քեզ, ըսե թե այս գիշեր պիտի չգա,— հծծեց հարսը իր աղջկանը ,— խո՞ւլ ես, ինչ ես։<br />
Փոքրիկը ուղղեց, ըսավ թե՝ այս գիշեր պիտի չդառնա իր հայրիկը, հոն պիտի պառկի։<br />
Պառավը սկսավ մտահոգվիլ։ Բարով չըլլար այդ աղվեսի որսորդությունը… Գիշերը պիտի լուսցընե ձորերուն մեջ, ձյուներուն վրա, ակռան ակռային պիտի զարնե, դողա, ինչո՞ւ. լուսունկի լուսուն աղվեսները<br />
պիտի գան, որ զարնե։ Կրնա՞ որ պաղ առնե, հիվանդանա, ճամբաներն ալ ձյունը պիտի գոցե, վաղը ինչպե՞ս պիտի դառնա:<br />
— Ի՜ֆֆ… ի՜շշ… — շշնջաց հարսը, ձեռքը շարժելով, ուզելով հանդարտեցնել կեսուրը։<br />
— Կուգա… հո՞գդ է որ,— պատասխանեց կեսուրը,— ցա՞վն ես քաշեր, մա՞յրն ես, որ սիրտդ ցավի, օտար աղջիկ չե՞ս, աղբարը պազիրկյան ըլլա՝ յարն ուրախանա, աղբարն աղքատանա քույրը տերտովն ըլլա։<br />
— Ըհը… ֆո՛ւ… — ըսավ հարսը, վշտանալով կեսրոջ խոսքերեն, ու դեմքը դարձնելով։<br />
Թոնրատունը ա՛լ ավելի մթնեց։ Նայն պահուն կովու մը բառաչյունը լսվեցավ, հեղ մը դադրեցավ, հետո նորեն սկսավ: Տանը կից գոմեն կուգար ձայնը։<br />
— Կերևա թե՝ կովուն ցավերը շատցան,— ըսավ կեսուրը, հարսին հասակին նայելով,— մինչև իրիկուն կըլլա որ՝ կծնի, իրիկվընե աղեկ մը ուրը իջեցուցեր էր, բերեր ու ազատեր հեղ մը, անասուն է, մեղք է, անլեզու է… Առտուն ջուրը չտանեիր՝ աղեկ կըլլար, պաղ ջուրը կդպի, պիտի ըսեի իսկ, անցավ, մռոցա։<br />
— Խաթումամ, առտուն Խորո աղբորս հետ ջուրը տարինք, ալութան խմեց, էշը խմեց, մոզիները խմեցին, ան չխմեց. կայնեցավ, կայնեցավ գուռին վրա, ետ դարձավ,— հարեց փոքրիկը։<br />
— Աղեկ որ չխմեց,— պատասխանեց պառավը, ու խոսքը հարսին ուղղելով, — բղուկին մեջ ալ ջուր չկար, կովն որ ծնի՝ ի՞նչ պիտի տաս, քիչ մը տաք ապուր եփե, որ խմցնես, մենք ալ խմելու ջուր չունինք. երդայիր կթոց մը ձյուն բերեիր, հալեցնեիր, անուշ ջուր ըլլար։<br />
— Ը՜ֆֆ… ի՜ս… — շշնջաց հարսը գլուխը շարժելով ու ձեռքովը զինքը ցուցնելով, ուզելով հասկացնել, թե ինք գիտե, միտքն է, պիտի երթա, կծիկներուն լմննալուն կսպասե:<br />
- Մինա՞կդ պիտի երթաս,— հարցրուց պառավը,— ո՞ւր է, Խորո՞ն ուր է։<br />
— Խաթումամ, Խորո աղբարս Սերոյենց կալին տակը ճնճղուկ բռնել գնաց,— ըսավ աղջնակը, տիկնիկին երկու թևիկներեն բռնած՝ օդին մեջ շարժելով:<br />
Խորոն հարսին անդրանիկն էր, որ տասը տարեկան մը կար։<br />
— Ալ ի՞նչ հոգ ունինք որ,— հարեց պառավը,— ոտքերը չարոխ չկա,<br />
գուլպայով մը, ձյուներուն ու ջրերան մեջ, գիշերը մինչև լուս բըհո՜ւ-բըհո՜ւ կհազա, հիմա ալ ելեր՝ ճնճուղ բռնել կերթա… ամռան ետին աշուն է, աս փոկն ալ ան կաշուն է, հայրը աղվես պիտի բռնե, տղան ալ ճնճուղ… մեկն ալ տալդ է, առտուն գացեր, օրհարսակը անցավ, օրը կկործի, համարե իրիկուն կըլլա, չէ եկեր. խենթն է գացեր հարսնետունը, ըսեր է՝ աս աղեկ է, քան զմեր տունը… աղջղջի անանկ աղջիկը, ջրի վար տամ ու ջրի վեր ժուռ, գամ, վաղը հարս որ ըլլա՝ կտեսնեմ պոյը։<br />
Ու նայելով հարսին փորին, որ կգոգանար կարմիր գծավոր էնթարիին ներքև, շարունակեց.<br />
— Մինակդ չես կրնար, ձյունով լեցուն կթոցը ի՞նչպես պիտի վերցնես ու<br />
շալկես, ծոցվոր ես, ետքի շաբաթներդ է, կրնա՞ս որ՝ գլուխդ փորձանք մը բերես։<br />
— Խաթումամ, ես երթա՞մ հարսիկիս հետ,— ընդմիջեց աղջնակը.<br />
— Դուն չես կրնար, ձագուկս, քոլա ըլլա մամը քեզի,— պատասխանեց պառավը,— մեծերը, մեծ քարն ի վար իյնան, անոնք չեն երթար, դուն երթաս՝ ի՞նչ ընես։<br />
Բայց հարսը, որ բուրդմանիկը քյուրսիին վրա դրավ՝<br />
— Ի՞շշ… ֆյո՜ւ… ըրավ կեսրոջը, հասկցնելով, թե ինք մինակը կրնար վերցնել ու շալկել, օգնության կարոտ չէր։<br />
Ու օճախին անկյունի ոզոռիե հյուսված կողովը կժչվանով մը շալկեց,<br />
թին առավ ու դուրս ելավ:<br />
<br />
***<br />
<br />
Լռությունը նորեն տիրեց տան մեջ։ Փոքրիկը շարունակեց իր խաղը. ան մերկացուցեր էր, ու կրկին կհագցներ իր տիկնիկը, իսկ պառավը քնացավ։<br />
Քիչ հետո հարսը ձյունով լեցուն կողովը շալակը, թին ձեոքը՝ մտավ ներս։ Չնայած շալակին ծանրությանը՝ ան ուժեղ, հաստատ քայլերով կհառաջանար։ Ձեռքերն ու այտերը կարմրեր էին ցուրտեն։<br />
Կովը այլևս չէր բառաչեր։<br />
— Աղջի հարսնուկ,— ձայնեց կեսուրը, որ արթնցավ,— կովը ա՜լ չպոռչեր, հեղ մը երթայիր, նայեիր՝ ի՞նչ եղավ։<br />
Ձյունով լի կողովը օճախին առաջքը դրավ հարսը ու անհայտացավ։ Փոքրիկն ալ տեղեն ցատկեց ու հետևեցավ իրեն։<br />
— Խաթումա՛մ, Խաթումա՛մ,— քանի մը րոպե հետո վազելով ետ դարձավ աղջնակը ու կայնեցավ մամուն առաջքը,— հորթուկ մը ունեցանք, կովը հորթուկ մըն է բերեր, տեսնե՜ս, քթիկ ունի, դունչիկ ունի, տոտիկ ունի, Խաթումամ, պոչի՜կ ալ ունի, կովը կլզե վրան, հարսիկս կայներ է քովը. Խաթումամ, եկուր երթանք, որ տեսնես։<br />
Ու երախան հիացումի ճիչեր կարձակեր ու կպատմեր մամուն։<br />
Հարսը, հորթը գրկած, հայտնվեցավ դարձյալ ու կայնեցուց սրունքներուն վրա: Դեռ թաց էր, կդողար, կմսեր։<br />
— Որձ ալ է եղեր։ Աստված պահե՝ եզ մը կըլլա,— հարեց պառավը,<br />
նայելով հորթին վրա,— աղջի հարսնուկ, կդողա, բեր կոխե թոնիրը, որ տաքնա:<br />
Հարսը մթելը վերցուց, կոխեց թոնիրը ու ծածկեց դարձյալ:<br />
<br />
***<br />
Օճախին մեջ փայտերը ճարճատելով կվառեին՝ հալեցնելու համար<br />
ձյունը։ Աղբյուրները սառած էին, խմելու ջուր չունեին։<br />
Աղջնակը նստավ իր տեղը ու տիկնիկը կրկին ձեռը առավ, պառավը<br />
սկսավ մրափել թոնիրին գոլեն, հորթը կտաքնար, լսվեցավ կովուն բառաչյունը, որ իր հորթը կփնտրեր, հարսը եկավ, կայնեցավ ներքնակին<br />
վրա, ու շուրթները փակ, ու մունջ շարունակեց մանելը, մինչ դուրսը<br />
վերսկսավ ձյունը:</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%B8%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&diff=13820Անոթությունը2017-08-27T11:36:58Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ԱՆՈԹՈՒԹՅՈՒՆԸ Օր մը օրանց Կակքո տունը նստած ու ժում մը հաց կերած մարդ չէր: Արդեն, տանը մեջ ի՞նչ կար,...»:</p>
<hr />
<div>ԱՆՈԹՈՒԹՅՈՒՆԸ<br />
<br />
Օր մը օրանց Կակքո տունը նստած ու ժում մը հաց կերած մարդ չէր:<br />
Արդեն, տանը մեջ ի՞նչ կար, որ ուտեր։ Եթե իր կինը՝ Ղընեն, լեռներեն վայրի բանջարներ քաղեր ու բերեր, կամ, ասոր-անոր ըռղատ երթալով, խնոց մը թան, կոտ մը ալյուր առներ ու հաց շիներ՝ ատոնք ալ երախաներուն չէր բավեր, անոնք չէին կշտանար, իրեն ո՞վ բաժին թողուր։<br />
Աշխարհի ամենեն ընչազուրկն էր Կակքո։ Կթան չէ, հավ մը անգամ չուներ, որովհետև պետք էր, որ մեկ-մեկ հեղ բուռ մը ցորեն, գարի նետեին առաջքը, իսկ Ղընեն ցորեն գտնելու, ալ ըլլար, նույնիսկ անոր հավկուտը, մախըրջուքը ալյուր կըներ ու իր երախաներուն կկերցներ:<br />
Գյուղեն դուրս, կալերուն մյուս կողմը, կամուրջով ձորին եզերքն էր անոր խրճիթը։ Բոլորովին մերկ ու պարապ էր, ներսը բան մը չկար, ոչ իսկ՝ մազի չուլ մը։ Պզտիկները չելլեին ու դռանը առաջքը շարժելով՝ ձորն ի վար չնայեին, չաղմկեին, Ղընեն ներսն որ չերևեր, մարդ չբնակիր այս խրճիթին մեջ պիտի խորհեր հոնկե անցնողը։<br />
Կպատմեին, թե վերի լեռան զույգ գագաթներու մեջտեղի տարածությունը Կակքոյենց է. այդ տեղվանքը անոնց արտերն են։ Ամենուն պես՝ Կակքոն ալ գիտեր ատիկա, բայց իր պապը անգամ չէր տեսեր անոնց արտ ըլլալը։ Դարուփոս տեղեր էին, փոսե մը ջուր մը կբխեր, լեղի ջուր մը, ամեն կողմ կնյուններ, դաղձեր բուսած էին, արտի ամենևին նմանություն չունեին, հոն ոչ արոր, ոչ իսկ փետատ կբաներ։<br />
Կարգված էր, Ղընեն առած, զավակներու հայր եղած էր, երբ անգամ մը գյուղե մը մշակ ուզեցին զինքը։ Խոյի ամիսեն մինչև մյուս տարի Խոյի ամիսը, տարեկան հարյուր հիսուն ղրուշ պիտի տային իրեն։ Գեշ չէր, մանավանդ որ՝ այդ տարի ձմեռը կանուխ սկսավ, ավարայի ամիսեն սկսած՝ դուրսի աշխատանքը կանգ առավ. Ղարա Ղըշը զեմհերին,մինչև կոճուկի ամիսը համարե անգործ նստելով անցուց, բայց երբ ամառ եկավ, կեռասի ամիսը հասավ ու հերկերը սկսան, բախտը փոխվեցավ։ Կակքո ամեն օր արոր կկոտրեր։ Այն կողմի արտերուն հողերը կաղճինուտ ըլլալուն, եզերը ուժով, ինքն ալ ուժով, մաճը չկրնալով լավ գործածել, օր մը արորին առատամեն, ուրիշ անգամ մը՝ վզիկեն, օր մը բարձիկին տեղեն, օրը մը արորձողեն՝ կճաթեցներ։ Օր մը երկու անգամ արոր կոտրեց։ Գյուղ գալով, ամեն անգամուն, նորը կտաներ, աղան ալ միշտ կբարկանար։ Օրին մեկն ալ ակոսգլուխը դարձած տեղը քիչ մնաց խոփով, եզանը սրունքը պիտի խոփեր, սկրթեց ու արյունեց արդեն։ Հետո, ատկեց զատ, արորն ալ կոտրեցավ, ատոր վրա՝ ա՛լ տուն չդարձավ Կակքո։ Աղային վախեն՝ եզերը հերկին դարը թողուց ու փախավ, առանց նույնիսկ իր վեց ամսվան մշակի իրավունքը փնտրելու։<br />
<br />
<br />
***<br />
<br />
Եվ որովհետև տունը ուտելու հաց չկար, բիրը առավ ու դուրս ինկավ<br />
այդ օրեն սկսած։<br />
Ապրուստ ճարելու համար, քանի որ՝ մարդ պետք է բան մը ընե, իր գործն ալ այս եղավ՝ ման գալ։ Ո՞ւր, ո՞ր կողմերը. ատիկա կարևոր չէր,<br />
պետք էր միայն քալել, երթալ։ Ու ան կքալեր։<br />
Տեղ մը երթալու համար, իհարկե, մարդիկ իրենք կընտրեն ճամբան. Կակքոյի համար այնպես չէր, սակայն։ Ճամբան էր, որ կառաջնորդեր զինքը։<br />
Ըսենք՝ հասավ կետ մը, ուր ճամբան երկու-երեքի կբաժնվի, ո՞ր կողմը պետք է թեքվիլ։ Կնայեր պահ մը, հանկարծ ճամբաներեն մեկը, կարծես, կհրավիրեր զինքը, ու կսկսեր քալել անկե։ Ու կերթա՜ր. դաշտ, ձոր, հովիտ, կապան՝ ճամբան ուր որ տաներ։ Հոգնելու որ ըլլար՝ բիրը գետինը կդներ, ինքն ալ կընկողմաներ քովն ի վեր, մինչև որ հանգչէր, նորեն ոտքի կելլեր։<br />
Ու քալելով հանդերձ, ինչպես՝ գայլին թափառումները որսի համար են, ան կքններ հեռուները։ Տեսողությունը շատ զորավոր ըլլալով, ամենեն հեռավոր կետը, ստվերը կրնար որոշել՝ մարդ էր, թե՞ ծառ: Ու եթե մարդ ըլլալը նշմարեր, քայլերը արագացնելով կմոտենար անոր ու, բիրը մեկ ձեռքին մեջ պահելով, կբարևեր ու կըսեր.<br />
- Անոթի եմ, բան մը կերած չեմ՝ երեկվընե ի վեր, քիչ մը հաց կուտա՞ս, աղա:<br />
Մարդը անպատճառ էր, որ ճամբու հաց կունենար միասին, կբանար իր կապոցը, ողորմելով կբաժներ իր պաշարը, կշտանալու մը չափ, երբեմն ալ ավելի տալով։<br />
Հացը առնելուն պես՝ մերկ ծոցը կամ գոտին կկոխեր ու շիտակ աղբյուր մը կերթար, ուր կնստեր ու կուտեր մեկ անգամեն, ինչքան որ տված էին, հետո ջուր կխմեր, ու կպառկեր ամբողջ հասակովը:<br />
Գարնանե մինչև ձմեռ այսպես կանցըներ ան, գյուղերը բնավ ոտք չէր կոխեր։ Ճամբաներուն վրա թափառելով հաց ճարելեն զատ, դաշտերն ալ կիջնար հերկի, խոտ-հունձի, արտքաղի եղանակներուն։ Կսպասեր, որ ցերեկվան ճաշի ժամանակ ըլլա ու հնձվորները բոլորվին: Այն ատեն, մանր-մանր քալելով, կմոտենար անոնց, ու թեև կհրավիրեին, բայց առանց սպասելու ալ հաճախ ինք անոնց կարգին կնստեր, ու կուտեր միասին։ Հետո, բան մըն ալ ավելնալու ըլլար՝ իրեն կուտային, կառներ ու կհեռանար:<br />
Բայց երբ ձմեռը գար՝ լեռները հյուր չէին ընդուներ, իր փորը չէին<br />
կշտացներ այլևս։ Բոլոր սոված կենդանիներուն նման՝ ինքն ալ կմոտենար գյուղերուն: Արդեն որևէ գյուղի մեջ չկար տուն մը, որ ծանոթ չըլլար իրեն։ Կվերցներ դուռներուն սողնակը կամ շխիկը, կմտներ ներս, ուր թոնիրին վրա քյուրսին դրեր, այր, կին, երախաներ բոլորվեր՝ կտաքնային: Տրեխները կհաներ, կդներ բիրին հետ նույն անկյունը ու տանտիկինին ուղղելով.<br />
— Մսեցա, քիչ մը տաքնամ, խաթուն,— ըսելով կառաջանար, ծնկածալիկ կնստեր քյուրսիին վարի եզերքը, թեերը կոխելով թոնիրին գոլին մեջ, ու կսպասեր։<br />
Տնեցիները կհարցնեին ձյուներուն, ճամբաներու անցքերուն վրա: Կակքո կպատասխաներ թեև, բայց խելքը ճաշին վրա էր:<br />
Վերջապես ճաշի պահը կըլլար, տան հարսը սինին կբերեր, կզետեղեր քյուրսիին վրա, ու անխուսափելի բասկթան ապուրը կուգար կոնքի չափ խոշոր ամանով մը։ Յուրաքանչյուրին առաջքը հաց կդնեին, փայտե դգալները կբաժնվեին, ամեն ոք կսկսեր իր հացը մանրել: Կակքո, տան անդամի մը պես, ինքն ալ իր հացը կմանրեր ընդհանուրին ամանին մեջ,ու երբ ապուրին հեղուկը չերևալու աստիճան կլեցվեր հացերով, այն ատեն կսկսեին դգալելը, ամենքն ալ նույն ամանեն։<br />
Եթե պատահեր, որ ճաշած ըլլային արդեն, տնեցիները կըսեին.<br />
- Կակքո, անոթի ես հիմա դուն, հաց բերենք։<br />
- Այո, — կըսեր աչքին ներքևեն նայելով,— դուք գիտեք:<br />
Այս անգամ սինին չէին բերեր։ Վալային մեկ մասը կտարածեին, դգալը, ապուրը, հացը կդնեին առաջքը, ան կուտեր, իրենք ալ կնայեին։<br />
***<br />
Բայց ուր որ ալ երթար Կակքո, անպատճառ էր, որ իրիկունները տուն պիտի դառնար, ու ինչ որ ուրիշներուն տունը կըներ՝ տրեխները հանել, բիրը դռանը ետևը դնել, իր տան մեջ չէր ըներ։<br />
Ան շիտակ խրճիթին ճակատը, օճախին քունճը կերթար, ուր կնստեր, բիրը միշտ մոտը։ Կարևորը չէր այն պարագան, թե օճախը տա՞ք էր, թե՞ պաղ. ամառ, թե ձմեռ տանը մեջ իր տեղը հոն էր։<br />
Գրեթե միշտ ալ իր ժամանումեն առաջ Ղընեն ու իր չորս պզտիկները ճաշած կըլլային, բայց ըլլային, կամ՝ ոչ, Ղընեն չէր հարցներ իրեն, թե՝ անոթի՞ էր: Կակքոն բիրը բերնին դրած, կնայեր շուրջը՝ շրթները փակ ու լուռ: Անոթի իսկ ըլլար, չէր պահանջեր կնոջմեն, որ ուտելու քիչ մը բան բերե։ Ինչ որ ուրիշներեն կուզեր, իր տունեն չէր ուզեր, ու անոթի ալ կպառկեր, մերկանալով, բոլորովին մերկ մարմինով վերմակին տակ մտնելով, ինչպես քուրդերուն սովորությունն է։<br />
Եվ սակայն, հակառակ այս ամենուն, Կակքո ամեն տարի զավակներ կունենար. Ղրնեն միշտ հղի էր:<br />
<br />
<br />
***<br />
<br />
Հիմա ատենե մը ի վեր անհաջող կերթային Կաքոյին գործերը:<br />
Ինքն ալ չէր իմանար պատճառը։ Մարդիկ ժլա՞տ դարձած էին, արդյոք: Որու հանդիպեր ու հաց ուզեր՝ «հաց չենք առած, հաց չունինք, չկա» կըսեին: Բիրը ձեռքը, իզուր կքալեր: Արտքաղը ըլլալով՝ դաշտերը ամայացած էին, բայց դեռ գյուղերը այցելելու ատենը եկած չէր իրեն համար։<br />
Աշուն ըլլալով՝ վայրի տանձերուն, ալոճներուն եղանակն էր լեռներուն մեջ: Տանձերը հասունցեր, սևցեր էին, ու անո՜ւշ։ Իսկ ալոճները դեղներ ու կարմրեր, այնքան առատ էին, որ ծառերուն վրա տերև անզամ չէին երևեր։<br />
Հաց չգտնելով, Կակքո սկսավ լեռան պտուղները ուտել։ Երկու օրե ի վեր փորը հաց մտած չէր, քանի անոթենար՝ կերթար ալոճի մը, կամ տանձենիի մը ներքև, արդեն գետինը թափած էին, ինք ալ բիրովը կզարներ, կթափեր, կամ վրան կելլեր, կուտեր ու կուտեր, հետո կպառկեր, ու իրիկունները տուն կդառնար ու կքնանար։<br />
Սկիզբները Կակքո խորհեցավ, թե այսպես ալ կարելի է ապրիլ ատեն մը, Հետո, աստված ողորմած է: Բայց օրին մեկը քիչ մնաց, որ պիտի մեռներ։ Հայտնի է, որ ալոճը, երբ շատ ուտվի, կվնասե, նույնիսկ աղվեսները, որոնք նույնպես ալոճեն շատ կախորժին, խիթեր ունենալեն՝ գիշերը մինչև լույս, հաճախ, կկաղկանձեն լեռներու իրենց որջերուն մեջ: Այդպես ալ այդ օրը առտուն շատ մը տանձ ուտելե ետք, երկու անգամ հաջորդաբար ալոճ կերավ ու ջուր խմեց։ Քիչ հետո խիթերը սկսան։ Կակքո կարծեց, թե պիտի մեռներ։ Կարգ մը դարմաններ լսեր էր հովիվներեն՝ խիթի համար։ Բիրը տնկեց հողին մեջ, փորը բացավ, մերկ փորով ինկավ բիրին վրա, սեղմեց ու դարձավ բիրին բոլորտիքը, քանի-քանի անգամներ։ Անօգուտ։ Հետո, գլուխը գետինը սրունքները դարվեր օդին մեջ՝ մնաց ատեն մը, ու գլխին վրա թավալեցավ։ Ետքն ալ սալ քար մը առավ, դրավ պորտին, մատներովը դարձուց ու սեղմեց: Բայց իզուր, խիթերը կսաստկանային։ Այն ատեն պառկեցավ կռնակի վրա, ու զարհուրելի ցավերու մեջ սպասեց։ Իրեն կթվեր, թե հույս չկար: Ի վերջո՝ քունը տարեր էր։<br />
Հաջորդ օրը, թեև անոթի էր, ոչ տանձերուն, ոչ ալ ալոճներուն կողմը նայեցավ։ Լեռան մը ստորոտը գուռներով աղբյուրի մը մոտ գնաց, նայեցավ վրան։ Ջուրը, փողրակեն, արծաթի պես հստակ՝ կվազեր, ու աշուն ըլլալով՝ պաղ էր։ Բայց փորը պարապ ըլլալուն՝ չկրցավ, հազիվ բերան մը խմեց ու նստավ մոտը։ Լեռն ի վեր սև այծեր կարածեին: Հանկարծ խորհուրդ մը փայլեցավ գլխուն մեջ. գողնալ։<br />
Գաղտագողի մոտեցավ։ Հովիվը բարձունքի մը վրա ընկողմանած էր. աշխատեցավ թաքնվիլ։ Ձորակի մը մեջ գիի, մարսենիի թուփեր կային, այծ մը մինակը կփրցներ, կուտեր տերևները։ Հարմար էր պատեհությունը։ Կծկվելով մոտեցավ, բռնեց կենդանին եղջյուրեն, սկսավ քաշել ձորն ի վար։ Այծը խրտչելով մայեց։ Կակքո տեսավ, որ հովիվին հասակը ցցվեցավ, կնայեր ձայնին ուղղությամբ։ Վախցավ, թե պիտի հայտնվեր, ու՝ գրեթե սողալով գետնին վրայեն, հեռացավ, ձգելով այծը:<br />
Չհաջողեցավ, բայց անոթությունն ու անհաջողությունը նորեն գրգռեցին զինքը։ Խորհեցավ Վարի Գեղին հովիտը երթալ։ Հոն գիշերները անգամ կթողեին, որ արածին հորթերը, մոզիները։ Դյուրին էր գողնալը, կմորթեր՝ միսը կուտեր, մորթն ալ, տրեխ շինելով, կհագներ։ Ինքն ալ սքանչացավ իր այս հղացումին վրա, ու անմիջապես քայլերը ուղղեց դեպի այն կողմը։<br />
Բլուրի մը վրա սպասեց, որ գիշեր ըլլար, ու երբ մութը կոխեց, ու գեղին բոլորտիքեն մարդիկ ներս քաշվեցան, իջավ վար։ Խումբ մը ուռիի ծառերեն վար, արտի մը եզերքը թոնիրի պես փոսի մը մեջ մոզի մը նստած գտավ, որ խելոք–խելոք կորոճար։ Մեջքի չվանե գոտին քակեց, ձգեց վիզը, սկսավ քաշել։ Մոզին ոտքի ելավ, նախ համառեցավ չերթալ, բայց հետո ետևեն քալեց։<br />
Խավարին մեջ բլուրներուն փեշերը դեպի վար՝ ձորը կիջնային, ուրկե գետը կանցներ։ Կակքո գիտեր, որ այդ զառիթափերուն վրա շատ մը որջեր, խորունկ անդունդներ, բացվածքներ կային, ու ոչ թե գիշերը, ցերեկները անգամ մարդ չէր ըլլար այդ կողմերը։<br />
Փոքր քարայրի մը առջև կանգ առին երկուքը։ Քայլ մը անդին խորունկ ծակ մը կբացվեր։ Մոզիին վիզեն չվանը քակեց ու սրունքները կապեց, պառկեցնել ուզեց։ Մոզին, նախազգալով վտանգը, իր բոլոր ուժովը կմաքառեր, կընդդիմանար, բայց Կակքո, վերջնուվերջը, կրցավ տապալել: Այն ատեն ծունկը իջեցուց անասունին մարմնին վրա, քաշեց մեջքեն դանակը, դրավ պարանոցին, մորթեց։<br />
Անջատեց գլուխը, արյունը սկսավ ժայթքիլ։ Թողուց որ վազե, հետո բացավ փորը վերեն վար, քաշեց դուրս աղիքները, ու լեռան ծակն ի վար ձգեց:<br />
Սաստիկ անոթի էր: Կտրեց երիկամունքները, կերավ զանոնք հում-հում, հետո սիրտը, գրեթե առանց ծամելու, խոշոր պատառներով, արյունը պեխերեն, շրթներեն վազելով։ Ատով ալ չի բավականացավ։ Օրերե ի վեր տևող անոթությունը ուտելիք կուզեր։ Կտրեց ազդրին մեկը, զատ դրավ։ Գիտեր, որ բավական հեռուն աղբյուր մը կար. խորհեցավ հոն երթալ ու նստիլ, ուտել։<br />
Մոտակա մացառներեն խել մը ճյուղեր, ոստեր կտրեց, պահեց միսերը քարայրին խորքը, անկյուն մը, վրան քարեր դրավ՝ ծանր ու խոշոր, որպեսզի հոտը առնելով՝ կենդանիներ չգան, գտնեն իր բացակայության<br />
միջոցին ու, սրունքը ձեռքին մեջ բռնած, հեռացավ քարայրեն։<br />
Աստղերը կփայլեին երկինքին երեսը։ Ձորին խորքը գետը չէր երևեր, թեև, բայց ինք կարծեց տեսնել։ Անոթի էր դեռ, չդիմացավ։ Նստավ տեղ մը, սրունքին մորթը քերթեց, նետեց հեռուն, ազդրին փափուկ, լիքը մասեն սկսավ կրծել։ Միսը տաք էր, չէր պաղած։ Ակռաները սուր էին ու ուժով։ Կմխեր մեջը, ու կքաշեր՝ երկու ձեռքովը ոսկորեն բռնած։ Փրցուցածը կուլ կուտար անմիջապես, առանց երկար ծամելու, ծնոտը, պեխերը յուղերուն, արյուններուն մեջ։<br />
Նորեն ոտքի ելավ ու հասավ ջուրին գլուխը։ Ակ մըն էր, որ առատորեն կբխեր ու կվազեր դարվար։ Նստավ ու շարունակեց ուտել, միշտ երկու ձեռքերովը բռնած։ Միսին հումությունը չէր զգար անգամ։ Երբեմն միսը չէր փրթեր ոսկորին վրայեն, ակռաները մեջը մխած, գլուխը կցնցեր, կքաշեր, կշարժեր, մինչև որ հաջողեր փրցնել, այն ատեն ան ալ կուլ կուտար:<br />
Ա՛լ միս չմնաց։ Բոլորովին մաքրած էր, ոսկորները միայն կային ձեռքին մեջ։ Ոտքի ելավ, նետեց, որքան ուժ ուներ՝ հեռուն, մոտեցավ աղբյուրին, պառկեցավ փորին վրա, խմեց կուշտով, հետո պեխերը ու ծնոտը լվաց, մաքրվեցավ։<br />
Մեծ գոհունակություն մը զգաց Կակքո։ Հիմա ուզածին պես կշտացած էր։<br />
Արշալույսը տակավ կբացվեր արևելքի լեռներու գագաթեն։ Հանդիպակաց լեռներուն գիծերը կսկսեին որոշվիլ, իրերը տարտամության մեջ կճշտեին իրենց ձևերը: Վարը այգիներու զանազան մասերը, ու ավելի անդին՝ կամուրջը տեսավ։<br />
<br />
* * *<br />
<br />
Ա՛լ այնուհետև, շարունակաբար, շաբաթ մը այդ տեղերեն չհեռացավ Կակքո։ Ցերեկները կպառկեր, գիշերները կմտներ քարայրը, կնստեր կենդանիին մնացորդին մոտ, կկտրեր ու կուտեր՝ աոանց աղի, հում–հում։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3&diff=13778Սուրբ Գևորգ2017-08-06T18:43:09Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՍՈՒՐԲ ԳԵՎՈՐԳ<br />
<br />
— Այսօր, չես գիտեր՝ հետդ ո՞ւր պիտի երթանք,— ըսավ Շիրին: — Ըսե թե՝ դուն գիտե՞ս. ես ալ մինչև երեկ չգիտեի։ Ադ տեղերեն հարյուր անգամ ալ չե՞մ անցեր, ո՞վ խելք կըներ։ Ծո, ելլեմ, նայիմ՝ ի՞նչ կա սա պառեխներուն ետին, ըսի։ Ի՞նչ տեսնեմ, ծառ մը, կաղնի մը, բարդիի պես երկնցեր է, քեզի սուտ, ինծի՝ իրավ, ամենեն քիչը՝ ութը բեռ փայտ կելլե վրայեն: Մեր լեռներն ալ ասանկ ծառ կա՞ եղեր: Կա եղեր, ըսելե: Դուն ըլլաս՝ կկենա՞ս։ Հայտի Շիրին, մարդու մի՛ ըսեր, կացինդ սրե, կտրե, տուն կրելդ, վառելդ նայե։<br />
Ճամբան բուռ ըլլալուն՝ կթնդար, կարծես ներքևը պարապության մը վրայեն կքալեին։ Առտու չէր դեռ, մութ էր, բայց երկինքը քիչ աստղ կար։ Քերվան Ղռանը Թեփթայի հավասարութենեն ալ անցեր էր։<br />
Ճամբուն ճիշտ մեջտեղը կրիա մը կար, մեկեն կեցավ էշը։ Շիրին, որ հացին տոպրակը բացեր էր, պանիրը հացին մեջ կդներ, մատներուն մեջ կսեղմեր, պատառ կշիներ, կուտեր, հասկցավ, որ անոր համար էր։<br />
— Ամա՛ն, չըլլա, որ երթաս… պեո՜… հիմա վրադ կցատկե, քեզ կուտե,— հեգնեց։ Հետո շեշտը փոխեց, իշուն ականջին մոտեցուց բերանը, խուլի մը ինչպես կպոռան, գոչեց,— տաշտի՜կ է, տաշտի՛կ, տաշտիկե՞ն ալ մարդ կվախնա:<br />
Բայց էշը ականջները ցցեց, միշտ նույն կետին նայեցավ, ոտք չփոխեց, մինչև որ Շիրին վերցուց կրիան ճամբուն վրայեն, այն ատեն քալեց:<br />
— Ի՞նչ պիտի ընենք աս քու վախկոտութեանդ, չեմ գիտեր, որ ըսեմ,— վերսկսավ Շիրին,— տաշտիկեն կվախնաս, հոսհոսիկեն կվախնաս, ևեվիկեն կվախնաս, կովուրծուծեն կվախնաս, բզեզ մը թռի՝ գետին իջնա, թռի՝ գետնեն ելլե, կվախնաս։ Աս ի՞նչ անուշ է քու հոգիդ քեզի։ Աղվեսի պոչիկին ի՞նչ կելլե, խոտ մըն է, դուն անկե ալ կվախնաս։ Ո՞ր օրն էր, հա, ելած շաբաթ օրն էր, Պարան Հողքեն կերթայինք, հովը փչեց, վերեն աղվեսի չորցած պոչիկ մը առաջքդ ձգեց, անանկ ետ ցատկեցիր, որ, ես ալ ի՞նչ գիտնամ, ետևդ էի, կռնակիս վրա գետին պառկեցուցիր։ Մարդ իր ականջեն կվախնա՞։ Ամեն աստուծո օր աղբյուր տանելուս, նալերուդ ծալքերուն վրա կոխելով՝ կամաց-կամաց, կամաց-կամաց, սիրտդ նետելով-նետելով գուռին կմոտենաս, ջուրին մեջ ականջներդ որ տեսնես, ալ կլմննաս, լեղիդ կպատռի. ալ ո՞ւր ջուր պիտի խմես, առաջքդ ով կուզե ըլլա, կկոխես վրան, կփախիս։ Աս քու ականջներդ քեզի ի՞նչ կերևան՝ չեմ գիտեր։<br />
Ձորերը պաղլեղի ճերմակություն մը առին։ Առտու եղավ։ Գետին ծռեցավ, տրեխին կապը թուլցեր էր, ամուրցուց, քալեց, հասնելու համար:<br />
— Գնալիք տեղերնիս չըսի, — շարունակեց,— Քաջտանին լեռն է, սուրբ Գևորգն ալ ճիփ-ճիշտ դիմացը կիյնա: Ուխտին պատերը, գմբեթը, բռինչի ծառերը, ուխտավորներուն պարխանա, պարխանա նստած տեղերը, լուսաղբյուրը, անանկ աղվոր կերևան որ հոնկե: Քուրդ Բաշշոյին այծերուն գոմերն ալ կերևան, մինակ թե՝ անոնք քիչ մը շեղ կիյնան։ Ուրկե՞ ալ պիտի երթանք՝ ան ալ ըսեմ: Թեղը պիտի անցնինք, Քարնետածը չկա՞, ուր է՝ ուխտի գացողները վարեն գագաթը քար կնետեն, նոր հարսերը տղա՞ թե աղջիկ պիտի բերեն, գիտնալու համար՝ հոտկե ձորը պիտի իջնանք, անկե ալ լեռը պիտի ելլենք։ Մինակ վերի չորս պառեխներուն առաջքը գեշ է։ Գեշ ըսածս ալ՝ շատ դարվարի է։ Երեք չորս քայլ տեղ է եղածը, ամա, ոտքերնիս որ չկրնանք բռնել, սահելու որ ըլլանք, դարվար անանկ ձոր մը կա, որ կտորնիս անգամ չմնար։ Աղեկություն մը կա նը՝ հողը կակուղ է, ուր կոխես՝ ոտքդ կթաղվի։ Ես ալ աղեկ մը փորեցի, դուրցուցի։ Առաջ Աստված, բան մըն ալ չենք ըլլար. Սուրբ Գևորգին ալ խոշոր մոմ մը խոսք տվի, առաջքը պիտի վառեմ։ Սուրբ Գևորգը մեզ կպահե։<br />
Ձորերը նորեն գույն փոխեցին, արծաթագույն եղան: Իշուն մազեըը, որ գորշ էին, երկնցան, ավելի ճերմկցան: Աչքերը, թարթիչներեն, չէին երևար։ Դարվարի մը սկսան: Էշը, որ շիտակ կքալեր, երկու կողմին վրա փարտվելով սկսավ իջնել: Համետին վրայինները՝ հա՛, հիմա պիտի ձգեր, ինչպես որ հոտոցը ինկավ: Շիրին ծռեցավ, վերցուց։<br />
— Շիտակ չե՞ս կրնար քալել, ի՞նչ կփարտվիս,— ըսավ Շիրին։ — Ա՛լ քուռակ չես, քուռակությունդ գնաց, ղոճա էշ եղար, ամեն մարդ քանի մեծնա խելք կբոլորե, դուն ալ քանի մեծնաս՝ խելքդ կթռցնես։<br />
Որո՞ւ կըսեր։ Կարծես Շիրին «աֆերիմ, աղեկ կընես» ըսավ, փարտվիլը ավելի շատցուց։<br />
— Աղվորիկ քալե, կըսեմ, աղվոր չքալե՞ս,— ձայնը խստացուց Շիրին,— բիրը ձեռքս առնել մի տար, գիտես, որ զարնելու ըլլամ՝ գեշ կզարնեմ, մեկ տեղդ կկոտրեմ։<br />
Ի՞նչ կուզեր ըսեր Շիրին, էշը քեֆ կտրեր էր, ցնծութենեն չգիտեր ինչեր ըներ։ Ճուկումուկ գնաց, փարտվեցավ, թոթվտեցավ, վեր-վեր ցատկեց, մինչև որ համետին վրայի կացինը, պարանը, հացին տոպրակը ձգեց գետինները։<br />
— Ա՛ռ քեզի ճուկումուկ քալել, ա՛ռ քեզի թոթվըտիլ, ա՛ռ քեզի վեր նետվիլ, հոտոցը, կացինը վար ձգել, քեզի պես շանը շարական, երթաս, ապրիս բարբարական, ես ալ քեզի պես շանը, կեցեր եմ, շարական կկարդամ։<br />
Բիրը առավ, հասավ ետևեն, ալ ուր որ հանդիպեցավ՝ մեկ մը, մեկ մը, մեկ մըն ալ, մեկ մը, մեկ մը, մեկ մըն ալ զարկավ, մինչև որ իշուն մեկ կողմը չբռնեց, ծուռ սկսավ իջնալ։<br />
— Մտքեդ ելավ չէ՞, արտքաղուն, Կապուտ Կապանի արտը կերածդ ծեծը,— շարունակեց Շիրին,— որ գեղեն մինչև հոն, ժամ մը, ժամուկեսվան ճամբան բեռդ աղվորիկ բերիր, արտը մտած տեղդ սատանան փորդ մտավ, շիտակ ճամբան ձգեցիր, մախսուս՝ գացիր լեռան նեղ տեղեն, երկու քարին արայեն անցար, կճիկները, էխելները, փարչերը փշուր-փշուր ըրիր, բեռ մը թանը, թանապուրը թափեցիր, արտ մը մարդը տասնըութը, քսան հոգին անոթի ձգեցիր։<br />
Շիտակ ճամբան իջան։ Շիրին ա՛լ չխոսեցավ, բերանը գոցեց։ Իշուն վրա ալ հավկիթ մը դնեիր չէր իյնար, այնչափ ուղիղ կքալեր։ Կամուրջը անցան։ Շիրին գետին միապաղաղ հոսող մակերեսին նայեցավ։<br />
— Վախս ասօր է։ Ասօր փորձանք մը չհասած տուն որ դառնանք, ալ բան չենք ըլլար, աչքերնիս կպառկի։ Ո՜վ Սուրբ Գևորգ, դուն պահե մեզ, ով քաջահաղթ զորավար,— ըսավ Շիրին։<br />
Քարնետածը եկան, ձորը իջան, լեռը սկսան ելլել։ Իրավ ալ հողերը կակուղ էին, ուր կկոխեին՝ ոտքերնին կթաղվեր, ինչ որ՝ հաճելի կուգար իրենց։ Տակավ Սուրբ Գևորգին դարատափերը, բռնչենիները, քարե պատը, Լուսաղբյուրը երևցան։ Հոտկե պառեխներուն կողմը թեքվեցան, որոնք չորս հատ էին, մեկ կարգի վրա, զատ-զատ։ Գեշ տեղը եկան։ Շիրին Սուրբ Գևորգին դարձուց երեսը, երեք անգամ խաչակնքեց:<br />
— Ով Սուրբ Գևորգ,— ըսավ,— վախու տեղը պիտի անցնինք, դուն մեզ պահե։<br />
Իշուն ետևեն, համետին երկու կողմեն բռնեց: Զարհուրելի գահավեժը ճիշտ իրենց ոտքերուն հավասարությանն էր։ Չէին քալեր։ Մեկ-մեկ, մեկ-մեկ, ոտք կփոխեին։<br />
— Օ՛խ, օ՛խ, օ՛խ, օ՛խ… հայտի պապս, հայտի քալե նայիմ, մի վախնար, ես դուրցուցեր եմ ճամբան, կոխե, գնա։ Ով ամենահաղթ զորավար, դուն գիտես։<br />
Գեշ տեղեն վերջապես ազատեցան։ Շիրին խորունկ շունչ մը առավ,<br />
պառեխներեն ներս մտան։ Հիմա Սուրբ Գևորգին ճիշտ դիմացն էին։<br />
Հոս հոնկե ալ բարձր էր։ Գահավանդ մըն էր, լեռան մեջ մտած։ Կաղնին շատ հաստ չէր, բայց իրոք ալ շատ բարձր էր։ Շիրին, կացինը սրած ըլլաով, չգիտցավ, թե ինչպես ծառը գետին տապալեց, բեռ մը փայտը պատրաստեց։<br />
— Հայտի նայինք,— ըսավ: Էշը գիի մը թուփին մոտ կարածեր, մոտեցուց կտրած փայտերուն քով, բեռցավ։ — Ինտո՞ր աղվոր-աղվոր եկանք, անանկ ալ պիտի երթանք,— շարունակեց.— հեչ մի՛ վախնար։<br />
Նորեն երեք անգամ խաչակնքեց, պառեխներեն դուրս ելան, գեշ տեղը եկան, նորեն սկսան մեկ-մեկ, մեկ-մեկ ոտք փոխել։ Երկու բազուկները<br />
երկու կողմին փայտի բեռերուն վրա դրած էր։ Գահավեժին չէր նայեր։<br />
— Օ՜խ, օ՜խ, օ՜խ, օ՜խ… հողերը դուր են, մի՛ վախնար, բան չես ըլլար, Սուրբ Գևորգ պապան մեզի հետ է, ով քաջահաղթ զորավար, ով ամենահաղթ Սուրբ Գևորգ, քեզի ամանաթ ենք, ձեռքդ վրանիս ըրե, ուխտս ուխտ է. ուզած մոմդ՝ կերոնի պես մոմ մը պիտի վառեմ առաջքդ,— ըսավ։<br />
Հողերը դարցուցած չըլլար՝ ավելի աղեկ պիտի ըլլար։ Կարելի է՝ պատճառը ադ եղավ։ Հողերը կենդանիին սմբակներուն ներքևեն գացին, դեդևեցավ, չկրցավ բռնել ինքզինքը։ Շիրին ամբողջ ուժով ուզեց չձգել, աղեկ որ՝ վերջը թողուց, եթե համառեր՝ ինքն ալ հետը պիտի սահեր։ Երկու անգամ վրայի փայտերով միասին էշը դարձավ, անկե ետքը գահավեժին բարձունքեն՝ միջոցին մեջ նետվեցավ։<br />
Շիրին գանկին մեջ պարապություն մը զգաց։ Ինչպե՞ս մարդու ոտք չկոխած այդ գահավեժին հատակը իջավ՝ չէր գիտեր: Դիակին վրա նայեցավ։ Գլուխը չկար։ Համետը, փայտերը ո՞ւր մնացեր էին, ատոնք ալ հայտնի չէին։<br />
- Ճամբան քեզի ծեծեցի: Մեկը իս ծեծեր։ Քեզի զարկած բիրս իմ վրաս կոտրտեր, - ըսավ Շիրին։ Արցունքներ սահեցան աչքերեն։<br />
Նորեն պառեխները ելավ, թեև պետք չկար։ Սուրբ Գևորգին նայեցավ: Մանիշակի գույն մը կար մատուռին շուրջը, միջոցին մեջ։<br />
- Այնչափ ալ հույս դրի վրադ, այնչափ ալ աղաչեցի,– ըսավ Շիրին։- Ա՞ս էր պահածդ։ Մոմ պիտի վառեմ քեզի, հա՞: Չեմ վառեր։ Ինչո՞ւ պիտի վառեմ։ Հոռոմ չե՞ս։ Քենե ալ բարիք կուգա։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3&diff=13777Սուրբ Գևորգ2017-08-06T17:24:34Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՍՈՒՐԲ ԳԵՎՈՐԳ — Այսօր, չես գիտեր՝ հետդ ո՞ւր պիտի երթանք,— ըսավ Շիրին: — Ըսե թե՝ դուն գիտե՞ս. ես ալ...»:</p>
<hr />
<div>ՍՈՒՐԲ ԳԵՎՈՐԳ<br />
<br />
— Այսօր, չես գիտեր՝ հետդ ո՞ւր պիտի երթանք,— ըսավ Շիրին: — Ըսե թե՝ դուն գիտե՞ս. ես ալ մինչև երեկ չգիտեի։ Ադ տեղերեն հարյուր անգամ ալ չե՞մ անցեր, ո՞վ խելք կըներ։ Ծո, ելլեմ, նայիմ՝ ի՞նչ կա սա պառեխներուն ետին, ըսի։ Ի՞նչ տեսնեմ, ծառ մը, կաղնի մը, բարդիի պես երկնցեր է, քեզի սուտ, ինծի՝ իրավ, ամենեն քիչը՝ ութը բեռ փայտ կելլե վրայեն: Մեր լեռներն ալ ասանկ ծառ կա՞ եղեր: Կա եղեր, ըսելե: Դուն ըլլաս՝ կկենա՞ս։ Հայտի Շիրին, մարդու մի՝ ըսեր, կացինդ սրե, կտրե, տուն կրելդ, վառելդ նայե։<br />
Ճամբան բուռ ըլլալուն՝ կթնդար, կարծես ներքևը պարապության մը վրայեն կքալեին։ Առտու չէր դեռ, մութ էր, բայց երկինքը քիչ աստղ կար։ Քերվան Ղռանը Թեփթայի հավասարութենեն ալ անցեր էր։<br />
Ճամբուն ճիշտ մեջտեղը կրիա մը կար, մեկեն կեցավ էշը։ Շիրին, որ հացին տոպրակը բացեր էր, պանիրը հացին մեջ կդներ, մատներուն մեջ կսեղմեր, պատառ կշիներ, կուտեր, հասկցավ, որ անոր համար էր։<br />
— Ամա՛ն, չըլլա, որ երթաս… պեո՜… հիմա վրադ կցատկե, քեզ կուտե,— հեգնեց։ Հետո շեշտը փոխեց, իշուն ականջին մոտեցուց բերանը, խուլի մը ինչպես կպոռան, գոչեց,— տաշտի՜կ է, տաշտի՛կ, տաշտիկե՞ն ալ մարդ կվախնա:<br />
Բայց էշը ականջները ցցեց, միշտ նույն կետին նայեցավ, ոտք չփոխեց, մինչև որ Շիրին վերցուց կրիան ճամբուն վրայեն, այն ատեն քալեց:<br />
— Ի՞նչ պիտի ընենք աս քու վախկոտութեանդ, չեմ գիտեր, որ ըսեմ,— վերսկսավ Շիրին,— տաշաիկեն կվախնաս, հոսհոսիկեն, կվախնաս, ևեվիկեն կվախնաս, կովուրծուծեն կվախնաս, բզեզ մը թռի՝ գետին իջնա, թռի՝ գետնեն ելլե, կվախնաս։ Աս ի՞նչ անուշ է քու հոգիդ քեզի։ Աղվեսի պոչիկին ի՞նչ կելլե, խոտ մըն է, դուն անկե ալ կվախնաս։ Ո՞ր օրն էր, հա, ելած շաբաթ օրն էր, Պարան Հողքեն կերթայինք, հովը փչեց, վերեն աղվեսի չորցած պոչիկ մը առաջքդ ձգեց, անանկ ետ ցատկեցիր, որ, ես ալ ի՞նչ գիտնամ, ետևդ էի, կռնակիս վրա գետին պառկեցուցիր։ Մարդ իր ականջեն կվախնա՞։ Ամեն աստուծո օր աղբյուր տանելուս, նալերուդ ծալքերուն վրա կոխելով՝ կամաց-կամաց, կամաց-կամաց, սիրտդ նետելով-նետելով գուռին կմոտենաս, ջուրին մեջ ականջներդ որ տեսնես, ալ կլմննաս, լեղիդ կպատռի. ալ ո՞ւր ջուր պիտի խմես, առաջքդ ով կուզե ըլլա, կկոխես վրան, կփախիս։ Աս քու ականջներդ քեզի ի՞նչ կերևան՝ չեմ գիտեր։<br />
Ձորերը պաղլեղի ճերմակություն մը առին։ Առտու եղավ։ Գետին ծռեցավ, տրեխին կապը թուլցեր էր, ամուրցուց, քալեց, հասնելու համար:<br />
— Գնալիք տեղերնիս չըսի, — շարունակեց,— Քաջտանին լեռն է, սուրբ Գևորգն ալ ճիփ-ճիշտ դիմացը կիյնա: Ուխտին պատերը, գմբեթը, բռինչի ծառերը, ուխտավորներուն պարխանա, պարխանա նստած տեղերը, լուսաղբյուրը, անանկ աղվոր կերևան որ հոնկե: Քուրդ Բաշշոյին այծերուն գոմերն ալ կերևան, մինակ թե՝ անոնք քիչ մը շեղ կիյնան։ Ուրկե՞ ալ պիտի երթանք՝ ան ալ ըսեմ: Թեղը պիտի անցնինք, Քարնետածը չկա՞, ուր է՝ ուխտի գացողները վարեն գագաթը քար կնետեն, նոր հարսերը տղա՞ թե աղջիկ պիտի բերեն, գիտնալու համար՝ հոտկե ձորը պիտի իջնանք, անկե ալ լեռը պիտի ելլենք։ Մինակ վերի չորս պառեխներուն առաջքը գեշ է։ Գեշ ըսածս ալ՝ շատ դարվարի է։ Երեք չորս քայլ տեղ է եղածը, ամա, ոտքերնիս որ չկրնանք բռնել, սահելու որ ըլլանք, դարվար անանկ ձոր մը կա, որ կտորնիս անգամ չմնար։ Աղեկություն մը կա նը՝ հողը կակուղ է, ուր կոխես՝ ոտքդ կթաղվի։ Ես ալ աղեկ մը փորեցի, դուրցուցի։ Առաջ Աստված, բան մըն ալ չենք ըլլար. Սուրբ Գևորգին ալ խոշոր մոմ մը խոսք տվի, առաջքը պիտի վառեմ։ Սուրբ Գևորգը մեզ կպահե։<br />
Ձորերը նորեն գույն փոխեցին, արծաթագույն եղան: Իշուն մազեըը, որ գորշ էին, երկնցան, ավելի ճերմկցան: Աչքերը, թարթիչներեն, չէին երևար։ Դարվարի մը սկսան: Էշը, որ շիտակ կքալեր, երկու կողմին վրա փարտվելով սկսավ իջնել: Համետին վրայինները՝ հա՛, հիմա պիտի ձգեր, ինչպես որ հոտոցը ինկավ: Շիրին ծռեցավ, վերցուց։<br />
— Շիտակ չե՞ս կրնար քալել, ի՞նչ կփարտվիս,— ըսավ Շիրին։ — Ա՛լ քուռակ չես, քուռակությունդ գնաց, ղոճա էշ եղար, ամեն մարդ քանի մեծնա խելք կբոլորե, դուն ալ քանի մեծնաս՝ խելքդ կթռցնես։<br />
Որո՞ւ կըսեր։ Կարծես Շիրին «աֆերիմ, աղեկ կընես» ըսավ, փարտվիլը ավելի շատցուց։<br />
— Աղվորիկ քալե, կըսեմ, աղվոր չքալե՞ս,— ձայնը խստացուց Շիրին,— բիրը ձեռքս առնել մի տար, գիտես, որ զարնելու ըլլամ՝ գեշ կզարնեմ, մեկ տեղդ կկոտրեմ։<br />
Ի՞նչ կուզեր ըսեր Շիրին, էշը քեֆ կտրեր էր, ցնծութենեն չգիտեր ինչեր ըներ։ Ճուկումուկ գնաց, փարտվեցավ, թոթվտեցավ, վեր-վեր ցատկեց, մինչև որ համետին վրայի կացինը, պարանը, հացին տոպրակը ձգեց գետինները։<br />
— Ա՛ռ քեզի ճուկումուկ քալել, ա՛ռ քեզի թոթվըտիլ, ա՛ռ քեզի վեր նետվիլ, հոտոցը, կացինը վար ձգել, քեզի պես շանը շարական, երթաս, ապրիս բարբարական, ես ալ քեզի պես շանը, կեցեր եմ, շարական կկարդամ։<br />
Բիրը առավ, հասավ ետևեն, ալ ուր որ հանդիպեցավ՝ մեկ մը, մեկ մը, մեկ մըն ալ, մեկ մը, մեկ մը, մեկ մըն ալ զարկավ, մինչև որ իշուն մեկ կողմը չբռնեց, ծուռ սկսավ իջնալ։<br />
— Մտքեդ ելավ չէ՞, արտքաղուն, Կապուտ Կապանի արտը կերածդ ծեծը,— շարունակեց Շիրին,— որ գեղեն մինչև հոն, ժամ մը, ժամուկեսվան ճամբան բեռդ աղվորիկ բերիր, արտը մտած տեղդ սատանան փորդ մտավ, շիտակ ճամբան ձգեցիր, մախսուս՝ գացիր լեռան նեղ տեղեն, երկու քարին արայեն անցար, կճիկները, էխելները, փարչերը փշուր-փշուր ըրիր, բեռ մը թանը, թանապուրը թափեցիր, արտ մը մարդը տասնըութը, քսան հոգին անոթի ձգեցիր։<br />
Շիտակ ճամբան իջան։ Շիրին ա՛լ չխոսեցավ, բերանը գոցեց։ Իշուն վրա ալ հավկիթ մը դնեիր չէր իյնար, այնչափ ուղիղ կքալեր։ Կամուրջը անցան։ Շիրին գետին միապաղաղ հոսող մակերեսին նայեցավ։<br />
— Վախս ասօր է։ Ասօր փորձանք մը չհասած տուն որ դառնանք, ալ բան չենք ըլլար, աչքերնիս կպառկի։ Ո՜վ Սուրբ Գևորգ, դուն պահե մեզ, ով քաջահաղթ զորավար,— ըսավ Շիրին։<br />
Քարնետածը եկան, ձորը իջան, լեռը սկսան ելլել։ Իրավ ալ հողերերը կակուղ էին, ուր կկոխեին՝ ոտքերնին կթաղվեր, ինչ որ՝ հաճելի կուգար իրենց։ Տակավ Սուրբ Գևորգին դարատափերը, բռնչենիները, քարե պատը, Լուսաղբյուրը երևցան։ Հոտկե պառեխներուն կողմը թեքվեցան, որոնք չորս հատ էին, մեկ կարգի վրա, զատ-զատ։ Գեշ տեղը եկան։ Շիրին Սուրբ Գևորգին դարձուց երեսը, երեք անգամ խաչակնքեց:<br />
— Ով Սուրբ Գևորգ,— ըսավ,— վախու տեղը պիտի անցնինք, դուն մեզ պահե։<br />
Իշուն ետևեն, համետին երկու կողմեն բռնեց: Զարհուրելի գահավեժը ճիշտ իրենց ոտքերուն հավասարությանն էր։ Չէին քալեր։ Մեկ-մեկ, մեկ-մեկ, ոտք կփոխեին։<br />
— Օ՛խ, օ՛խ, օ՛խ, օ՛խ… հայտի պապս, հայտի քալե նայիմ, մի վախնար, ես դուրցուցեր եմ ճամբան, կոխե, գնա։ Ով ամենահաղթ զորավար, դուն գիտես։<br />
Գեշ տեղեն վերջապես ազատեցան։ Շիրին խորունկ շունչ մը առավ,<br />
պառեխներեն ներս մտան։ Հիմա Սուրբ Գևորգին ճիշտ դիմացն էին։<br />
Հոս հոնկե ալ բարձր էր։ Գահավանդ մըն էր, լեռան մեջ մտած։ Կաղնին շատ հաստ չէր, բայց իրոք ալ շատ բարձր էր։ Շիրին, կացինը սրած ըլլաով, չգիտցավ, թե ինչպես ծառը գետին տապալեց, բեռ մը փայտը պատրաստեց։<br />
— Հայտի նայինք,— ըսավ: Էշը գիի մը թուփին մոտ կարածեր, մոտեցուց կտրած փայտերուն քով, բեռցավ։ — Ինտո՞ր աղվոր-աղվոր եկանք, անանկ ալ պիտի երթանք,— շարունակեց.— հեչ մի՛ վախնար։<br />
Նորեն երեք անգամ խաչակնքեց, պառեխներեն դուրս ելան, գեշ տեղը եկան, նորեն սկսան մեկ-մեկ, մեկ-մեկ ոտք փոխել։ Երկու բազուկները<br />
երկու կողմին փայտի բեռերուն վրա դրած էր։ Գահավեժին չէր նայեր։<br />
— Օ՜խ, օ՜խ, օ՜խ, օ՜խ… հողերը դուր են, մի՛ վախնար, բան չես ըլլար, Սուրբ Գևորգ պապան մեզի հետ է, ով քաջահաղթ զորավար, ով ամենահաղթ Սուրբ Գևորգ, քեզի ամանաթ ենք, ձեռքդ վրանիս ըրե, ուխտս ուխտ է. ուզած մոմդ՝ կերոնի պես մոմ մը պիտի վառեմ առաջքդ,— ըսավ։<br />
Հողերը դարցուցած չըլլար՝ ավելի աղեկ պիտի ըլլար։ Կարելի է՝ պատճառը ադ եղավ։ Հողերը կենդանիին սմբակներուն ներքևեն գացին, դեդևեցավ, չկրցավ բռնել ինքզինքը։ Շիրին ամբողջ ուժով ուզեց չձգել, աղեկ որ՝ վերջը թողուց, եթե համառեր՝ ինքն ալ հետը պիտի սահեր։ Երկու անգամ վրայի փայտերով միասին էշը դարձավ, անկե ետքը գահավեժին բարձունքեն՝ միջոցին մեջ նետվեցավ։<br />
Շիրին գանկին մեջ պարապություն մը զգաց։ Ինչպե՞ս մարդու ոտք չկոխած այդ գահավեժին հատակը իջավ՝ չէր գիտեր: Դիակին վրա նայեցավ։ Գլուխը չկար։ Համետը, փայտերը ո՞ւր մնացեր էին, ատոնք ալ հայտնի չէին։<br />
- Ճամբան քեզի ծեծեցի: Մեկը իս ծեծեր։ Քեզի զարկած բիրս իմ վրաս կոտրտեր, - ըսավ Շիրին։ Արցունքներ սահեցան աչքերեն։<br />
Նորեն պառեխները ելավ, թեև պետք չկար։ Սուրբ Գևորգին նայեցավ: Մանիշակի գույն մը կար մատուռին շուրջը, միջոցին մեջ։<br />
- Այնչափ ալ հույս դրի վրադ, այնչափ ալ աղաչեցի,– ըսավ Շիրին։- Ա՞ս էր պահածդ։ Մոմ պիտի վառեմ քեզի, հա՞: Չեմ վառեր։ Ինչո՞ւ պիաի վառեմ։ Հոռոմ չե՞ս։ Քենե ալ բարիք կուգա։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%91%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6_%D4%B3%D5%AB%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%A8&diff=13761Ցորնիկին Գիրգորը2017-07-30T12:41:00Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՑՈՐՆԻԿԻՆ ԳԻՐԳՈՐԸ Կնոջը մահեն վեց ամիս մը որ անցավ, Ցորնիկին Գիրգորը նորեն կարգվելու ելավ։ Շիտակը...»:</p>
<hr />
<div>ՑՈՐՆԻԿԻՆ ԳԻՐԳՈՐԸ<br />
<br />
Կնոջը մահեն վեց ամիս մը որ անցավ, Ցորնիկին Գիրգորը նորեն կարգվելու ելավ։ Շիտակը կուզե՞ք. իրեն մնար վեց ամիս չէ, շաբաթ մըն ալ չէր համբերեր։ Բայց միայն իր ուզելովը կըլլա՞ր։ Կիներն ալ ուզելու էին, իսկ անոնք ալ իրենց հաշիվները ունին։ Ամեն բանե առաջ ո՞վ կուգար կնիկը նոր մեռած մարդը կառներ։<br />
Ակամա հետաձգեց, բայց գիշեր-ցերեկ կարգվելու վրա խորհեցավ:Առանց կնիկի չկրնար կենալեն չհետևցնեք, թե ինքն ալ հուժկու մեկն էր:<br />
Ընդհակառակը, կամացուկ, կամացուկ խոսող, ճղճիմ կազմով մեկը: Տիզլիկ մը կհագներ, այնքան վեր կքաշեր, որ ծունկերեն վար սրունքները բաց կմնային, բայց ասոնք ըլլալով մեկտեղ, ես ըլլայի, դուք ըլլայիք՝ մտքերնուս կրնայի՞նք անցընել, թե այս խելոքիկ-խելոքիկ պտըտողին աչքը կիներուն էր, թե որ կինը տեսներ կցանկար անոր։ Կարծես աշխարհին վրա եթե մուրատ մը կար՝ կին մը առնելն էր, և թե նորեն նոր կին մը առնելու ըլլար, մուրատին հասած պիտի ըլլար, ալ հոգ չպիտի ունենար։<br />
Աստուծուն օրը հաշիվ կըներ։ Մեկ մը Ծնունդը սանկ անցներ, սուրբ Սարգիսը բերեր, Բարեկենդան մը կմնար։ Ան ալ մեկ մը ասդին առներ, Մեծ Պահքն էր: Արդեն յոթը շաբաթը պսակ չէր ըլլար, ետևեն՝ Զատիկ կուգար։ Իսկ Զատիկը որ ըսեին՝ ի՞նչ կուզեր ըլլար, կապեին՝ չէր կենար,կկարգվեր: Մինչև ան ատեն Ցորնիկին մեռնելեն վեց ամիս անցած կլլար արդեն: Ա՞լ սպասեր։<br />
Մինակ թե՝ նորեն անոր պես չըլլար առնելիք կնիկը։ Մեկ մը այրեր էր, երկրորդ անգամ մըն ալ չայրեր։ Ի՜նչ քաշեց անկե, ի՜նչ կդառնանար: Աղվոր ըսվելիք կողմ մը ամենևին չուներ: Մանր, կլոր աչքեր մը ուներ, բուի աչքերու կնմանեին, անոնք ալ երթալով պզտիկցան։ Ետքի տարիները երեսը չնայվելիք բան մը եղավ։<br />
Ուրիշներն ալ կարգվեցան։ Մինասենց Մինասին առածը՝ Զիմառցի Մարոն, առտվան լուս կնմաներ, խաչ հանելդ կուգար առաջքը։ Կամ թե՝ Ավետենց Սիմոնին առածը, Տողանենց Վարդանուշը, Ախ-Ղայայի ճերմակ մեղրին կնմանեին երեսները, մատ մը առնելդ կուգար։<br />
Իրմե սիրտը կոտրածը չկար։ Ամեն օր Ցորնիկին մեռնելուն սպասեց, որ ազատեր: Վերջապես՝ Աստված լսեց աղոթքը։ Ամենեն հարմարը իրեն՝ որբըվարի մըն էր։ Անանկ մը պետք էր առներ։ Լուսհոգի Առաքելին կնոջը՝ Սըլոյին, կամ Վարիգեղցի Կանճենց լուսհոգի Թորոսին կնոջը Արխանին պես մըն ալ ըլլային, հերիք էր իրեն։ Ի՞նչ ունի, գե՞շ է Սըլոն։ Վերեն վար մեկ թափված մարմին մը ունի, սև աչքերով, սև հոնքերով։ Արխանը ըսես նորեն անանկ։ Ի՜նչ տաք նայիլ մը ունի։ Ի՜նչ աչքեր մը։<br />
Բայց ո՛վ ալ առնելու ըլլար՝ երեսունըհինգեն վեր մը չըլլար։ Ի՜նչ պիտի ըներ անկե վեր մը։ Անկե վերը քանի՞ տարի կնիկություն կրնար ընել։ Կնիկ ըսածդ էրիկ մարդու պես չէ, շատ կապրի, շուտ կանցնի, շուտ կնիկությունը կերթա։ Էրիկ մարդ մը յոթանասուն տարեկան ըլլա՝ չկըշտանար, նորեն աչքը կնիկներուն է։ Իսկ քառասունեն վեր կնիկ մը՝ ինչի՞ պետք կուգա, խմոր թրելեն, հաց եփելեն զատ…<br />
Գիտեր, որ իր գեղեն առնող չէր ըլլար զինքը։ Կնիկները էրիկմարդեն ավելի հաշվող կըլլան։ Էրիկմարդ մը կնկան մը որ զարնվի, ա՜լ բան աչքին չերևար, գիտնա, որ պիտի մեռնի անգամ, իսկ կնիկ մը, որքան ալ էրիկ ուզե առնել, նույնքան ալ, նույնիսկ անկե ավելի՝ կխորհի, թե ի՞նչ պիտի կերցնե, ի՞նչ պիտի առնե իրեն, ինչպե՞ս պիտի հագվեցնե զինքը։ Անոնց ուզածները կրնա՞ր ընել։<br />
Արմտաններեն, Լիճքեն, Բենկայեն, Զիմառայեն, Կասմայեն իր ինչ ըլլալը գիտեին, առնող չէր ելլեր զինքը։<br />
Միայն Ակեն վարերը, Ակին գյուղերը կփրկեին զինքը։ Ինչպես ըլլար՝ իր ո՛վ ըլլալը չգիտեին, ինք ալ քիչ մը լեզվին տար՝ ունևոր ցուցունելու ըլլար, կհավատցներ, կերթար։<br />
Նոր Կիրակիին երկուշաբթի առտու որ ըսին, մարդու չգիտցուց, տիզլիկը նորեն, որչափ որ կրցավ, վեր քաշեց, խանճնդարձը կուրծքը հասցնելու աստիճան, աղվոր բիր մը ուներ, ծիրանիի ճյուղե մը շինած էր, արդեն բիր կամ կեռասենիի բարակ ճյուղերեն ճիկառայի երկայն չպուխներ շինելեն զատ՝ ձեռքեն ի՞նչ կուգար, բիրը թքոտեց, ճամբա ելավ։<br />
Ադ օրը Բենկա պառկեցավ։ Բեկցոնց տղաքը «Գիրգոր, ո՞ւր կերթաս» հարցուցին, «գործ ունիմ» ըսավ, «գո՞րծդ ինչ է» հարցուցին, «ետքեն կհասկնաք, չհասկնաք ալ կըլլա» ըսավ, մյուս օրը իրիկունը Ակեն վար՝ երկրորդ գյուղը հասավ։<br />
Ժամ մտավ որ՝ տերտերը ժամերգությունը վերջացուցեր էր, փիլոնով դասին կեդրոնը կայներ, երկու ձեռքով ավետարանը բռներ էր, ժամվորը՝ այր, կին, համբուրող, խաչ մը հանողը դուրս կելլեր։<br />
Չետուկները վեր քաշած ոտքերով, բիրը ձեռքը Գիրգորը տեսնողը քովը եկավ, ժամուն կապույտ ներկված երկաթ դուռին առաջքը շրջապատեցին։ Ոմանք միայն ֆեսով էին, ոմանք եմենիներ կապեր էին ֆեսերնուն շուրջը, ուրիշներ տեղական դերձանե գործված բարակ կտավե տաբատ կամ շալվար հագեր էին: Մեկ-երկուքն ալ երկայն վերարկուով էին:<br />
— Ո՞ւրտեղացի ես, ուրկե՞ կուգաս,— Հարցուցին Գիրգորին։<br />
— Թեղուտցի եմ,— ըսավ։<br />
Չըսավ ինչո՞ւ եկեր է, ուր կերթա, ու հարցուց թե՝ գիշերը տեղ մը կա պառկելու։<br />
- Մեր տունը կտանինք քեզ,- ըսին իրեն։ Ելեր ես գյուղերնիս եկեր ես, քեզ դուրսը՞ պիտի ձգենք։<br />
Մեջերնեն մեկը, որ Գաբրիել աղա կըսեին, երկայն վերարկուով մըն էր, Գիրգորը իր տունը տարավ։ Մյուսներն ալ հետևեցան իրեն։<br />
Ակին շատ տուներուն պես՝ հատակը սև, ճերմակ խիճերով խճանկար֊ված սենյակ մը մտան, որ լուսավետ էր ու պատերուն երկարությունովը գորգերով, կապերտով տոշկված էր։ Հայտնի էր, որ ձմեռը հոն քյուրսու դրեր, նստեր էին։ Զատիկը եկեր՝ վերցուցեր էին։<br />
Ամենքը ծալլապատիկ նստան, բայց Գիրգոր անոնց պես չնստավ, ծունկերը տակը առավ նստավ, ձեռքերն ալ ծունկերուն վրա դրավ:<br />
- Ո՞ւր կերթաս,— հարցուցին իրեն,— Չմշկածա՞գ, Արաբկի՞ր, Խարբե՞րդ, թե՞ Կապան:<br />
- Մեր աս գեղը չորս ճամբու չաթ կսեպվի,— ըսավ մարդուն մեկը: Աս ըսողը, աման կլայեկող ըլլալով, արհեստին բերումովը Տուժիկի քուրդերուն մեջ երթալով-գալով, անոնց պես հագեր էր, քրդական կարճ էնթերի մը, գլուխը սև թաղիք մը դրեր էր։<br />
— Շիտակը կուզեք՝ տեղ մըն ալ երթալիք չունիմ,— ըսավ Գիրգոր, բերանը ջրոտելով, հետո շարունակեց.– ամենքդ ալ ինձմե մեծ եք, կքաշվիմ՝ որ ըսեմ։<br />
— Մի՞ քաշվիր, Գիրգոր աղբար, ըսե, ինչո՞ւ կքաշվիս,— ըսին ամեն կողմե՝ հետաքրքրությամբ։<br />
— Կնիկս, ձեզի օրեր, աշունը մեռավ, կնիկ մը գտնելու ելեր եմ: Հարմարս գտնելու ըլլամ՝ Աստուծու հրամանով, հայրապետական օրենքներով պիտի կարգվիմ,— ըսավ։<br />
Քիչ մը կեցավ, շարունակեց.<br />
- Մինակ թե շատ մեծ չըլլա։ Շատ-շատ երեսունը հինգ տարեկան մը ըլլա։<br />
Վախցավ, թե կելլեն մեծ կնիկ մը կբերեն, կուտան իրեն։<br />
- Ադ է նե՝ ադ դյուրին է,– ըսավ տանտերը՝ Գաբրիել աղան,– հավնածդ կնիկը կուտանք քեզի։ Հեմ՝ վաղվան ալ չենք ձգեր, աս գիշեր կկարգենք քեզ։ - Հեմ՝ մեզի պես հանգիստ չնստի՞ս, ծունկներդ տակդ առեր նստեր ես,– շարունակեց Գաբրիել աղան, - ծունկերդ չե՞ն ցավիր։<br />
- Դուն հանգիստ ըրե, Գաբրիել աղա, - պատասխանեց Գիրգոր, իր կամացուկ արտասանությունովը, - ես ասանկ կնստիմ։<br />
- Ճիկառա կխմե՞ս,- ըսավ Գաբրիել աղա, ծխատուփը նստած տեղեն Գիրգորին առջևը դնելով։<br />
- Հրաման տալու ըլլաք՝ կխմեմ, Գաբրիել աղա,- ըսավ։ Տուփեն ճիկառա մը փաթթեց, վառեց, կծիկի պես կլորվեցավ, սկսավ ծխել, ձեռքովը մուխը ցրելով, որ աղաներուն կողմը չերթա։<br />
— Ո՞վ ունիս, շատվո՞ր ես,— հարցուցին։<br />
— Մեկը չունիմ,— պատասխանեց։– Ես եղեր, լուսհոգի կնիկս եղեր, լուսերուն մեջ պառկի, երկուքս ալ շատ փափագ ըրինք, որ զավակ մը<br />
ունենանք։ Աստված չպարգևեց։<br />
- Լուսհոգին, Աստված լուսավորե ձեր ննջեցյալներուն ալ հոգին, չգտնված կնիկ մըն էր,— շարունակեց,— ամեն աղեկությունները կայի վրան։ Որչափ գովեմ՝ քիչ է։<br />
Հանկարծ վրդովվեցավ նստած տեղը։ Գլուխը շարժեց օ՜ֆ, փո՜ւֆ… ըրավ,<br />
— Ի՞նչ եղար,— հարցուցին ակնցիները։<br />
— Մի հարցնեք, նստեր եմ, ամա, չեք գիտեր՝ ինտո՞ր նստեր եմ. ինքզինքս կուտեմ,— ըսավ։— Հիմա եզերս, կովերս, ոչխարներս լեռնեն դարձան։ Ո՞վ ներս պիտի առնե, դուրսը պիտի մնան։ Դուռը գոցեր, եկեր եմ։ Դուք եղեք ու սիրտ մի հատցնեք։<br />
— Շա՞տ են ունեցածներդ,— հարցուց կլայեկողը։<br />
— Աստուծո տվածեն կան։ Երկու կով ունիմ, երկուք ալ տյուկե, որ աս տարի աշնան պիտի ծնին: Երկու եզ ունիմ, երեք մոզի, որ գալ տարի պիտի լծեմ։ Երեք տեղ էգի ունիմ, հիսուն կտոր արտ ունիմ, հիսունըհինգ ոչխար ունիմ: Աստուծու տվածեն՝ մեղվի փեթակներ ունիմ։<br />
— Որքա՞ն մեղր կառնես փեթակներեդ,– հարցուց նորեն կլայեկողը,որ էնթարիին փեշերը երկու կողմին բացեր, վարտիքով մը նստեր էր, բյուրվենքի սև ծխախոտեն ճիկառա մը կփաթթեր։<br />
- Խալկին մը ունիմ՝ վեց կուժ ջուր կառնե, Աստուծո տվածեն՝ անով ամեն տարի երկու լեցուն խալկին մեղր կառնեմ փեթակներես։<br />
- Մեծ չխոսիմ, - շարունակեց,– ամեն ինչ կա տունս, ի՞նչ ընեմ՝ որ ուտող չունիմ։<br />
Ամենքը Գիրգորին հավնեցան: Գաբրիել աղան հայտարարեց, որ իր ձեռքովը պիտի կարգե Գիրգորը։ Շիրազը պիտի տա անոր: Էրիկը տարի մը առաջ մեռած էր, իր խոսքեն դուրս չէր ելլեր: Եվ թե՝ պզտիկ ըլլա չէ՞ր<br />
ըսեր. երեսունըհինգեն ալ պզտիկ էր։<br />
Ճաշեն վերջ սենյակը լեցվեցավ գյուղին ժողովուրդովը։ Գաբրիել աղան Շիրազը բերավ, կայնեցուց մեջտեղը։<br />
Առջևեն կուզես նայե, ետեեն կուզես նայե, ատաղձի պես մարմին մը ուներ։ Ուրանիկի ղզըլպաշ կիներուն հագուստներուն պես՝ դեղին ու կապույտ գիծերով մանուսայե ֆիսթան մը հագած էր, Գինանցի Սելիմին հարսին պես ալ լայն գոտի մը կապած էր։<br />
— Հավնեցա՞ր մեր Շիրազին,— հարցուց Գաբրիել աղա Գիրգորին։ —<br />
Պզտիկ կուզեիր, առ քեղի պզտիկ: Մինակ թե՝ ձեր կնիկներուն պես արտ<br />
քաղել չգիտե։ Ոչխար կթել չգիտե։<br />
- Ադ բան մը չէ, կսովրի,– ըսավ աչքերը վար նայելով։<br />
- Հիմա դուն հավնեցա՞ր, ադ ըսե,– կրկնեց Գաբրիել աղան։<br />
- Հրամանքդ որ կկամենաս, իմ ալ ընդունակս է, Գաբրիել աղա,- ըսավ Գիրգոր, միշտ առաջքը նայելով։ – Քու խոսքդ կրնա՞մ կոտրել։<br />
Սուտ էր։ Աչքը փակած էր Շիրազին: Մինակ՝ երեսը բոցի դույն կարմիր էր։ Թող ըլլար:<br />
Տերտերը կանչեցին, Գիրգորն ու Շիրազը գլուխ-գլխի բերին։ «Առեալ զձեռն Եւայի, և տվեալ զաջն Ադամայ» սկսավ արտասանվիլ: Բոլորը ոտքի ելան։<br />
Պսակեն վերջ ամենքը Գիրգորին աչքը լուսեցին, Գաբրիել աղային ալ<br />
«վարձքդ Աստուծմե առնես» ըսին։<br />
Սենյակ մը հատկացուցին, Գիրգորն ու Շիրազը նույն անկողնին մեջ պառկեցան: Առտու եղավ, էրիկ կնիկ եղան, ճամբա ելան, երկրորդ իրիկունը տուն հաստն, որ գյուղին ծայրը կսեպվեր, ճիշտ ծայրն ալ չէ, երեք<br />
տուներ կային ավելի անդին, առաջքը ցած էր, երկու կալեր կային, իսկ<br />
կալերեն վար՝ ձոր մը կար։<br />
Գիրգոր դուռը բացավ որ ին-ճին չկար։ Ամայի ճամբաները երբեմն տուն մը կըլլա, դուռը բանաք որ՝ ներսը մարդ չկա, անոր պես տուն մը։<br />
Շվաք մը կար հողե, պարապ օճախ մը, սենյակ մը մտան, որ նորեն հողե էր, անկողին մը կար գետինը։ Ի՞նչ անկողին։ Տակը տոշակ կա՞ր, չկա՞ր, հայտնի չէր, վերմակ մը կար՝ այնքան քրքրված ու հին, որ թոնիրին վրա ձգելիք մթել անգամ չէր ըլլար. կամ շունը վրան պառկելու համար՝ բակին անկյունը կնետեիք, կամ գյուղե դուրս աղբանոցը կձգեիք, որ փտի։ Ցորնիկին մեռած օրերեն մնացած էր, ո՞վ գիտե։<br />
Գիրգորը ամուսնացած քույր մը ուներ, որ Եշտենց տունը հարս էր, լուր առավ, թե աղբարը Ակեն կնիկ մը առեր, բերեր էր, ադ օրը հաց եփեր էին, անթ մը, այսինքն անութի մը տակ առնելու չափ տաք հաց,հավկիթով աղցան եփեր էր, աման մըն ալ անկե՝ բերավ, քարյուղի ճրագ մըն ալ որ վառեին։ Քիչ մը նստավ, խոսեցավ հետերնին, դուռը քաշեց,գնաց։<br />
Շիրազ, որ ոտքի վրա կենալու չէր մինչև վերջը, ուզեր-չուզեր նստավ մթելին ծայրը և, որ քանի եկեր, բերանը չէր բացվեր՝ բան մը հարցնելու, չէր կրնար զատել թե իրա՞վ ինք ամուսնացած էր, թե՝ երազ էին տեսածները, հարցուց.<br />
— Տունդ ա՞ս է։ Ո՞ւր են ունեցածներդ, ինծի ըսին, թե կովեր, եզեր ունիս, ոչխարներ ունիս, փեթակներ ունիս։<br />
Գիրգոր այդ հարցումին կսպասեր արդեն, ըսավ.<br />
— Հելե հացերնիս ուտենք, ատենը ուշ է, ճրագը մարենք, ելլենք մեկտեղ պառկինք, լուսնա նե՝ կըսեմ:<br />
— Հեմ հոգդ մի ըներ, մի վախնար, անոթի չեմ ձգեր քեզ, շատ-շատ երկու ամիս է նեղություննիս։ Ցորենները հասնին, արտս որ քաղեմ, ամեն օր հաց կշինենք, դեմ դիմաց կնստինք, քութուր-քութուր հետդ կուտենք,— ավելցուց կամացուկ-կամացուկ բառերը արտասանելու իր սովորությունովը։<br />
— Հեմ կուզես նը,— շարունակեց ամբողջացնելու համար խոսքերը,— հացին կարմրուկները, կրճիկներն ալ քեզի կուտամ։ Գեղին վրա Կաթնաղբյուրը կա, կսովրիս տեղը, կերթաս հոնկե ալ ջուր կբերես, կխըմենք ու կուտենք, կխմենք ու կուտենք։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D5%84%D5%B6%D5%B1%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB&diff=13760Հակոբ Մնձուրի2017-07-30T12:39:57Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>{{Հեղինակ<br />
|լրիվ անուն = Հակոբ Մնձուրի<br />
|դասակարգում = Մնձուրի, Հակոբ<br />
|սկզբնատառ = Մ<br />
|ծնվել է = Հոկտեմբերի 16, 1886<br />
|մահացել է = Հունվարի 29, 1978<br />
Հակոբ Մնձուրի Իգնատիոսի (Տեմիրճյան, 1886, հոկտեմբերի 16, գ. Արմտան, Էրզրումի նահանգի Երզնկա գավառ - 1978, հունվարի 29, Կ. Պոլիս, թաղված է Շիշլիի հայկական գերեզմանատանը), հայ արձակագիր:<br />
<br />
Տարրական կրթությունը ստացել է Արմտանի նախակրթարանում: 1897-ին մեկնել է Ստամբուլ ու աշկերտություն արել իր ընտանիքին պատկանող հացի փռում: Կրթությունը շարունակել է Կ. Պոլսի Օրթաքյոյ թաղամասում գտնվող ֆրանսիական մասնավոր դպրոցում: Այստեղ մեկ տարի սովորելուց հետո երկու տարի էլ սովորել է Գալաթայի Կեդրոնական հայկական վարժարանում: Միջնակարգ կրթությունը շարունակել է Ռոբերթ քոլեջում, որտեղից հեռացել է 1905-ին՝ առաջին կուրսն ավարտելուց հետո: 1907-ին վերադարձել է իրենց գյուղ և ուսուցչություն արել: Նույն տարում ամուսնացել է: Ունեցել է 4 երեխա: 1914-ին նշագեղձերը հեռացնելու համար մեկնել է Կ. Պոլիս: Չի կարողացել վերադառնալ իրենց գյուղ` Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելու պատճառով: Այլևս ոչ մի լուր չի ստացել 1915-ին Արմտան գյուղից տեղահանված իր պապի, մոր, կնոջ և չորս երեխաների մասին: Սկյուտարում հացի փռում աշխատելիս որպես պահեստազոր բանակ է զորակոչվել: Մինչև կյանքի վերջն ապրել է Կ. Պոլսում: Նորից է ամուսնացել և ունեցել երկու դուստր ու մեկ որդի: Զբաղվել է տարբեր գործերով` ածխագործությամբ, քարտուղարությամբ և հացի փռի ու սննդի գործով: Գրականության հանդեպ նրա ունեցած հետաքրքրությունը երբեք չի կորել. ընթերցել է այն բոլոր գրքերը, որոնք իր ձեռքն են ընկել, և անընդհատ գրել: Նրա պատմվածները հրապարակվել են հայկական ամսագրերում ու թերթերում:<br />
<br />
Մնձուրու առաջին պատմվածքը («Հարս ու կիսուր») լույս է տեսել 1906-ին «Մասիս» պարբերականում: Այնուհետև պարբերական մամուլում (հիմնականում` պոլսահայ) տպագրել է հարյուրից ավելի պատմվածքներ (առավելապես գյուղական կյանքից), ինչպես նաև շատ հեքիաթներ, ակնարկներ, ժամանակագրություններ, թատերգություններ: Հրատարակել է «Կապույտ լույս» (1958), «Արմտան» (1966), «Կռունկ, ուստի՞ կուգաս» (1974) ժողովածուները: Մնձուրին, որի հերոսները աշխատավոր մարդիկ են, վերակենդանացրել է ծննդավայր Արմտան գյուղը` իր բնության հրաշալիքներով: Ունի ինքնատիպ ոճ, առանձնանում է լեզվի ջերմությամբ, անմիջականությամբ ու գունեղությամբ:<br />
|պատկեր =<br />
}}<br />
<br />
{{DEFAULTSORT:Մնձուրի, Հակոբ}}<br />
<br />
<br />
=Երկեր=<br />
<br />
Կազմող՝ ''Սուրեն Նադրյան'', Վերջաբանը՝ ''Հրանտ Մաթևոսյանի<br />
<br />
*[[Կազմողի կողմից]]<br />
*[[Անընդհատ, անվերջ վերադարձ]] ― Հրանտ Մաթևոսյան<br />
<br />
==Ժողովածուներ==<br />
<br />
*'''Կապույտ լույս'''<br />
**[[Մուտք]]<br />
**[[Հարսիկը]]<br />
**[[Քենը]]<br />
**[[Հուսիկը]]<br />
**[[Կոզիկ]]<br />
**[[Նուռ մամը]]<br />
**[[Մունջ]]<br />
**[[Հարսնություն]]<br />
**[[Ճիկառան]]<br />
**[[Անոթությունը]]<br />
**[[Նորեն Նուռ մամը]]<br />
**[[Ջորեքուռակը]]<br />
**[[Երեկ ո՞ւր էիր]]<br />
**[[Գարնան ճամբով]]<br />
**[[Մարիկ Տալիա]]<br />
**[[Ցորնիկին Գիրգորը]]<br />
**[[Քռիկի բաղարջ]]<br />
**[[Սուրբ Գևորգ]]<br />
**[[Սիրահարություն մը]]<br />
**[[Երկայն պեխերով Ազիկը]]<br />
**[[Երկայն թևերով Նշանը]]<br />
**[[Մարտո]]<br />
**[[Հայրը]]<br />
**[[Հաց ուզելու պես]]<br />
**[[Կարմիր, կանանչ ապրշում]]<br />
**[[Տիվրիկցի Միսաքը]]<br />
**[[Ամու... ես եկա]]<br />
**[[Ատը Կյուզելը]]<br />
**[[Եզերը]]<br />
**[[Մախսո]]<br />
**[[Աղային տղան]]<br />
**[[Տուրսուն էֆենդին]]<br />
**[[Աննան]]<br />
**[[Մունզուրի Տիապը]]<br />
**[[Էյուպ աղան]]<br />
**[[Բաի լույս, Մարգար աղա]]<br />
**[[Պահիկանք]]<br />
**[[Քեռիին տունը]]<br />
**[[Զիմառու աստված, վար եկուր]]<br />
**[[Գյուղի տղայություն]]<br />
<br />
<br />
*'''Արմտան'''<br />
**[[Կոստանը]]<br />
**[[Իմ տղայությանս]]<br />
**[[Խիպը]]<br />
**[[Կավին դարը]]<br />
**[[Մեր ժամը]]<br />
**[[Ճերմակ ցախավելի թուփերը]]<br />
**[[Էզ աղայի մի կյունտի նը՞ մընե]]<br />
**[[Փշատիին ծաղիկը]]<br />
**[[Մեր կարմիր եզը]]<br />
**[[Թամամ մամային արմանքն ու զարմանքը]]<br />
**[[Ահարոնին, Մարոյին պատմությունը]]<br />
**[[Բիրիտետեցի Տիմիթը]]<br />
**[[Տաղլուենց Մարոն]]<br />
**[[Ղուռուչայցիները]]<br />
**[[Աղաճան ամուին Էլմասը]]<br />
**[[Ես կըսեմ՝ աս մարդը հայ չէ]]<br />
**[[Մեր Վերիգեղին Տեր Պողոսը]]<br />
**[[Քունդլուխ]]<br />
**[[Մինաս քեռիին հինգ կնիկները]]<br />
**[[Էմիրկյանի փուռը գնաց]]<br />
**[[«Նոնիկ մամանըն օղլունըն տյուքյանը»]]<br />
**[[Գիշեր մը Կոչենց Խորենին պատահածը]]<br />
**[[Հայան հարսիկին Մուշեն]]<br />
**[[Ագռավները]]<br />
**[[Մոլլա Էոմերին էշը]]<br />
**[[Մինասենց Գիրգորը]]<br />
**[[Ոսկի տեղաց Ելպակյանի հարսնիքին]]<br />
**[[Դիր թե՝ այս տարի թութ չեղավ]]<br />
**[[Տեր Գենարը]]<br />
**[[Շեխկնիկ, ո՞ւր]]<br />
**[[Մելիքենց Մկըրչը]]<br />
**[[Զողիկ Օհանը]]<br />
**[[Գետանկար]]<br />
**[[Հարեն]]<br />
**[[Ջրհեղեղ]]<br />
**[[Բանաստեղծը.]]<br />
<br />
<br />
*'''Կռունկ, ուստի՞ կուգաս'''<br />
**[[Առջինեկ]]<br />
**[[Թեփթացի Ղըմըլը]]<br />
**[[Սիլա]]<br />
**[[Ըստանպոլ]]<br />
**[[Մեր մայրերը]]<br />
**[[Տյուկե Մամուն եզը]]<br />
**[[Սի փարա հոթուզ փարա]]<br />
**[[Խաղցեք գառնուկներս, ուլիկներս...]]<br />
**[[Լեռան տանձ]]<br />
**[[Արմտանի այգիները]]<br />
<br />
==Մամուլի էջերից==<br />
*[[Բանաստեղծը և դրամը]]<br />
*[[Աղջիկ կարգել]]<br />
*[[Բարեկամ]]<br />
*[[Կռիվը]]<br />
*[[Դաշնակը]]<br />
*[[Սկյուտար]]<br />
*[[Գնալը]]<br />
*[[Խոստումը_(Հակոբ_Մնձուրի)|Խոստումը]]<br />
*[[Հյուրերը]]<br />
*[[Արժանթին]]<br />
*[[― Այդ ո՞վ է]]<br />
*[[Հուղկահարը]]<br />
*[[Պաքո տի տիապե]]<br />
*[[Բառարան]]<br />
<br />
[[Կատեգորիա:Հեղինակներ-Մ|{{{դասակարգում}}}]]<br />
[[Կատեգորիա:Հեղինակներ]]<br />
[[Կատեգորիա:Հայ գրականություն]]</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D6%82%D5%BC_%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A8&diff=13744Նուռ մամը2017-07-23T13:58:15Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՆՈՒՌ ՄԱՄԸ Գոլով թոնիրին վերի կուշտը լայն, լայն այտերով, մեծղի կազմով Նուռ մամը նստեր է։ Իր աջ ու ձ...»:</p>
<hr />
<div>ՆՈՒՌ ՄԱՄԸ<br />
<br />
Գոլով թոնիրին վերի կուշտը լայն, լայն այտերով, մեծղի կազմով Նուռ մամը նստեր է։ <br />
Իր աջ ու ձախ կողմը, քյուրսիին շարվեր ու խելոք-խելոք նստեր են տասնյակ մը փոքրիկներ, իր թոռներն ու դրացի տուներու երախաները։<br />
Կըսես՝ թոնրատունը դպրոց մըն է, Նուռ մամը կարդացող, մանուկները՝ սանիկներ: Ու հիմա Նուռ մամը պիտի սկսի, այբ-բեն պիտի ըսե,ու սանիկները՝ մատիկները քերականներուն վրա, մեկ ձայն, մեկ բերան<br />
պիտի կրկնեն, ինչ որ ան արտասանե։<br />
Բայց չէ՜, Նուռ մամը կարդացող չէ: Ան կարդալ չգիտեր, ան գիտե, շա՜տ, շա՜տ հեքիաթ: Խոստացեր է հեքիաթ պատմելու, ու անոր համար՝ երախաները, բոլորվելով, նստեր են: Ան հեքիաթասաց է:<br />
Միջօրետք է: Դուրսը ձյուն մը հանդարտ ու խաղաղ կտեղա:<br />
Իր թոռնիկներեն աղջնակ մը՝ Նանոն, կխոսի.<br />
– Նուռ մամ, Նուռ մամ, ու՞ր է՝ հեքիաթ պիտի զրուցեիր մեզի, ըսե նայինք։<br />
- Պիտի զրուցեմ,- կպատասխանե Նուռ մամը, - որ խելոք նստիք, որ խոսք տաք՝ աղմուկ չհանելու, պիտի ըսեմ։<br />
Բոլոր մանկիկները միաբերան կկրկնեն.<br />
- Պիտի կենանք, խելոք պիտի ըլլանք, նուռ մամ, որ ձայն հանենք՝ մի ըսեր։<br />
Սև թաղիքե գլխարկին վրա մեծածավալ լաչակով ու բերանակալով Նուռ մամը կհարե, գորովով:<br />
- Բզեզին պատմությունը ըսեմ ձեզի, կուզե՞ք: Ճան խաթուն, Մերճան <br />
խաթունը ուր է՝ բզեզը ինկեր է առուին մեջ, կխեղդվի, մկնիկ մը օգնության կհասնի. «Ձեռքդ տուր, որ քաշեմ,կըսե մկնիկը, «Դան գնա,հոտ կուգա քենե», կպատասխանե բզեզը: Ձիավորներու խումբ մը կանցնի դաշտին մեջտեղեն. «Ձիավորնե՜ ր… կտրի՜ճ ձիավորներ… հասի՛ք ազատեցեք իս. Ճան խաթուն, Մերճան խաթունը ջուրն է ինկեր կխեղդվի»: Ձիավորները ձիերը կկայնեցնեն ու մտիկ կընեն: Ամայի դաշտին երեսը մարդ չկա, այս ձայնը ուրկե՞ կուգա, ու խելքի չեն կրնար հասցներ: Անիկա պատմե՞մ ձեզի։ Միտքդ կուգա՞, Նանո, դուն որ պզտիկ էիր, շատ պզտիկ,գիրկս կուգայիր կնստեիր, երբ որ քեզի կպատմեի՝ շատ կուրախանայիր:<br />
- Չէ, չէ… ես ան չեմ ուզեր հիմա,— կպատասխանե Նանոն,– ուրիշ մը պատմե։<br />
- Թերզուն աղջիկը պատմե՞մ, որ կուզեք՝ ան պատմեմ,- կշարունակե Նուռ Մամը։— Իշխանին տղան ամեն իրիկուն պարտեզը պտտիլ կելլե, թերզուն աղջիկը կտեսնե, կզարնվի անոր. «Թերզու աղջիկ, ռեհանին տերևը քանի՞ է»: «Պեկորդի, պեկ ես՝ երկնքին աստղերը քանի՞ են»: Ու աղջիկը կմերժե պեկորդին առնելու։ «Իշխանաձուկե՜ր, համե՜ղ համե՜ղ, համե՜ղ իշխանաձուկեր…»։ Պեկորդին ձկնորսի լաթեր է հագեր, ձուկ կծախե, կողովը կցուցադրե թերզիին տանը առաջքը: Մայր ու աղջիկ դուրս կուգան, կսքանչանան։ — «Մեկ համբույր մը… ես դրամ չեմ ուզեր»: Մայրը կհամոզե աղջիկը։ Ի՞նչ կլլա, մարդ չտեսներ, համբույր մը տուր: Իրիկուն է, պեկորդին նորեն պարտեզը կուգա. «Թերզու աղջիկ, թերզու աղջիկ, ռեհանին տերևը քանի՞ է»։— «Պեկորդի, պեկ ես երկնքին աստղերը քանի՞ են»։ «Դա՜ն գնա, ձուկ ծախողեն համբուրվողը»։ Վա՜յ, պեկորդին պարտեց զինքը ըսել է, կեցիր դուն… պատմե՞մ ասիկա։<br />
— Քառսուն աղջիկներուն հեքիաթը պատմե, Նուռ մամ,— կընդմիջե դրացի տունեն ծաղկավեր, կռտուն Խորոն, որ մինչև վիզը թաղվեր է քյուրսիին մեջ:<br />
— Հա, հա, Նուռ մամ, պատմե,— կձայնակցին երախաները։ <br />
— Կպատմեմ, կպատմեմ։<br />
— Լճակը՜… — կձայնե հանկարծ իր մանչ թոռնիկը՝ Արոն,— լճակը։<br />
Քույր մը, աղբար մը կլլան։ Աղբարը օր մը դուրս ելեր է, քույրը ջուր տաքցուցեր, տաշտը դրեր, հաներ է լաթերը ու պիտի լոգնա…<br />
- Հապա Սըհակը՞,– մատիկները իրար զարնելով կհարե ժպտուն,<br />
թրթռուն Շողերը: Սըհակը աղվոր չէ՞։ Խաթումամ, ան ամեն աղվորն է: Գիտե՞ս, ան թռչուն չէ եղեր: Լալեն, լալեն թռչունի է փոխվեր, ու հիմա ամեն գիշեր կալերուն պատերուն մոտ, հովիտներու բարտիներուն վրա կուգա ու մութին մեջ ողորմուկ-ողորմուկ կկանչե, «Սըհա՜կ.. Սըհակ… Սը-հա՜կ…» Հարսիկս ըսավ ինծի: Երեկ չէ, առջի օր՝ հարսիկս գլուխս սանտրած ատենը պատմեց ինծի։<br />
- Կկուն ալ թռչուն չէ եղեր,- կնկատե ցուրտեն, ձյուներուն հետ խաղալեն կարմրած, ճաթռտած ձեռքերով Սերոն։ - Գոգոր անունով աղբար մը ունի, ան ժուռ կուգա մարդ չեղած ձորերը. «Գո՜գոր… Գո-գո… Գո՛գո…» կանչելով: Մտիկ որ ընես ձայնը, գիտես թե՝ իրավցնե մարդ է,մարդու ձայն է, տղա մըն է, որ պահվըտեր է քարի մը ետին ու կկանչե այդպես:<br />
- Ես մեկն ալ չեմ սիրեր: Փշիկը կսիրեմ,- կհայտնե դեղնամազ Նարոն,–Գիտե՞ս. արտերու, լեռներու տղեկ մը կլլա ատենոք, կարմրուկ շաքարի պես բերանիկով, ոսկի մազերով: Բլուրներուն վրա կվազե ու կխաղա: Ու օրին մեկը փուշ մը կմտնե տոտիկը: Ցավին չդիմանար: Գեղ մը՝ կելլե կերթա, բակի մը դուռը բաց է, ներս կնայի, որ ալյուրոտ երեսներով պառավ մը նստեր է բոցերով թոնիրի մը դումին մոտ, րապաթը ձեռքը հաց կեփե. - «Մամա, մամա, ի՞նչ կլլա, տոտիկս փշիկ մըն է մտեր, կցավի, ըրի, ըրի՝ ես չկրցա հանել, դուն հանե: Որ հանես՝ քեզի թոռնիկ կըլլամ»: Մաման կհանե, տղեկը, կփախի ու կերթա, նորեն կխաղա, մեկ մըն ալ միտքը կիյնա թե փշիկը ինչո՞ւ տվեր էր պառավին: Կդառնա,կուգա. - «Մամա, փշիկս տո՛ւր, ես փշիկս կուզեմ, ո՞ւր է փշիկս», ու տոտիկները կզարնե գետնին: Պառավը կըսե, թե փշիկը թոնիրին բոցերուն մեջ է նետեր, ալ ինչպե՞ս կգտնվի, իրեն թոռնիկ է եղեր, ալ ինչո՞ւ սիրտը կհատցնե, բայց տղեկը կպնդե նորեն: Ետքեն պառավը շատ մը թոնրահացեր կուտա։ Կկախե ուսիկեն վար, կերթա, կերթա, որ՝ առվի մը մոտ հովիվներ նստեր են, անոնք հոտը պառկեցուցեր են, իրենք ալ կաթ կուտեն: «Ո՞ւր է, կըսե, կաթ ունիք, գդալ ունիք ու հաց չունիք, կուզե՞ք այս հացիկներս ձեզի տա՞մ»: Հովիվները կուրախնան, տղեկը կնստեցնեն իրենց մոտ , հացերը կաթին մեջ կփշրեն, տղեկն ալ միասին՝ կսկսեն ուտել: Այս հեքիաթը գիտե՞ս, Նուռ մամ, երբ որ կպատմեն՝ ինձի կուգա, թե մեր Խաչի Դարի առուն է, հովիվներն ալ նստեր են մեր ուռենիներուն տակ։<br />
Բայց հարաշարժ, լեզվանի Նանոն «Ծղրիթ մորքուրը» կուզե: Պետք է,<br />
որ Նուռ մամը ան պատմե, իր ուզածը։<br />
- Ծղրիթ մորքուրին հեքիաթը, Նուռ մամ, ան պիտի պատմես, հա՞: Մայր մը դռանը շեմին կնստի ու իր աղջիկը կգովե: «Աղվո՜ր ինչպե՜ս աղվոր, լուսունկին տասնըհինգեն ալ աղվոր երեսներով: Պոյով ու պուսով, պոյը ջրարբի արտի ցորենի ճե՜ղ է: Մազ չէ, սըռմայի թել է մազերը: Որ ծամերը քակելու ըլլա՝ ոսկի քողք է, որ կիջնա վերեն վար: Որ կուժ մը շալկե ու աղբյուրը երթա, նայող հեյրա՛ն կըլլա: Որ նստի ու գորգ գործե, բուրդի թել չէ, որ կբանի, տասը մատներեն տասը տեսակ նախշ է, որ կթափե: Որ բուրդ մանելու ըլլա՝ լիրը կմանե, լիրը կգզե, ու հարսնիքին օրը ցերեկվան պարին ալ կհասնի: Ի՞նչ ընեմ, մեր աղջիկը չըլլար, ու էլին տուն հարս երթար: Էլին աղջիկը ըլլար ու մեր տուն հարս գար»: Ու օրին մեկն ալ հեռու երկիրե մը երիտասարդ ձիավոր մը կուգա: Այս հեքիաթը պիտի ըսես, Նուռ մամ։<br />
Ու իրարանցում մըն է՝ կհաջորդե թոնրատան մեջ: Բոլոր մանուկները կաղմկեն, կուզեն, որ իրենց ուզածը պատմե։<br />
Նուռ մամը կսաստե բոլորը։<br />
Հասկցավ։ Խելոք չեն նստիր։ Այդ բոլորն ալ պիտի պատմե, ու նաև <br />
ուրիշ շատ հեքիաթներ, բայց կարգով, ու ինք պիտի որոշե։ Հիմա առաջին անգամ «Եղնիկ աղբարեն» պիտի սկսի։<br />
- Ուր է՝ քույր մը, աղբար մը կըլլան. գիտե՞ք ասիկա, ծարավ են ու կանցնին անապատե մը: Կհասնին տեղ մը, ուր անձրև է եկեր, ոչխարներու հոտ մըն է անցեր, կճղակներուն կոխած տեղերը ջուր է հավաքվեր: Աղբարր կհարցնե. «Քուրուկ, խմե՞մ սա փոսիկին ջրեն»։<br />
- Չէ , չէ , չէ՛, չէ՛… որ խմես՝ խոյիկ մը կըլլաս, որ խոյիկ ըլլաս անտեր քուրուկդ ո՞վ պիտի պահե։<br />
Ավելի անդին կերթան՝ եզներ են անցեր։<br />
- Քուրուկ, խմեմ, հա՞, աս փոսիկներուն ջրեն։<br />
- Չէ, չէ… որ խմես՝ մոզիկ մը կըլլաս, որ մոզիկ մը ըլլաս՝ անտեր քուրուկդ ո՞վ պիտի պահե։<br />
Նորեն կերթան, կերթան որ՝ եղնիկներ են անցեր։<br />
- Քուրուկ, աս փոսիկներեն խմեմ, հա՞, ի՞նչ կըլլա։<br />
- Վա՜յ ինծի, որ խմես՝ եղնիկ մը կըլլաս, որ եղնիկ մը ըլլաս՝ անտեր քարուկդ ո՞վ պիտի պահե։<br />
Ու, ետքնուետքը, քուրուկն է՝ չդիմանար, թույլ կուտա։<br />
- Պուտ մը, պտիկ մը պիտի խմես:<br />
Ու տղեկն է՝ կխմե, ու մեկեն եղնիկ մը կըլլա, հինայի գույնով, պոչիկով, եղջյուրիկներով, պզտիկ, պզտիկ եղնիկ մը, ձագուկ մը: Ասիկա<br />
պիտի պատմեմ ասօր: Անկե ետքն ալ ամեն օր՝ մեկ-մեկ հատ։<br />
- Հա՛, հա՛, Նուռ մամ, Եղնիկ աղբարը պատմե, ատ՝ ամենեն աղվորն է,- կկրկնեն բոլորը միաբերան,- մենք լավ չենք գիտեր հեքիաթը:<br />
Ու երախաները կհամաձայնին, կհանդարտին, կսեղմվին իրարու ու<br />
ակնապիշ մտիկ կընեն։<br />
Նուռ մամը կսկսի հեքիաթը: Կհրճվին մանուկները: Ամենուն աչքերուն մեջ ու դեմքերուն վրա հիացում կա։<br />
Տաք, գոլով է թոնիրը:</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%94%D5%A5%D5%B6%D5%A8&diff=13708Քենը2017-07-16T16:52:33Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՔԵՆԸ<br />
<br />
Գեղին առաջակալներեն Հաճի Ներսես աղան բացօթյա խնջույք մը կուտար Ջերման, գետափյա քարայրներուն առաջքը։<br />
Անվան տոնակատարություն և նման բացառիկ պատճառ մը չկար։<br />
Ձմեռ էր, անգործության եղանակ, գյուղին աղաները սենյակները հավաքվելով նստելեն ձանձրացեր էին։ Տեղ մը երթալ, կեր ու խում մը ընել կուզեին, ու Հաճի Ներսես աղան ընդուներ էր՝ ծախքովը հացկերույթ մը տալու իր բարեկամներուն։<br />
Գյուղը, իր դաշտովն ու շրջակա բլուրներովը, ծածկված էր ձյունով, բայց այգիները մոտավորապես ժամ մը հեռու էին՝ ձյուն չկար։ Հոն տաք կըներ: Բարձր լեռները կարգիլեին հովերը, արևը ախորժելի էր, գետինները չոր էին։ Բարեկենդանի շաբթուն էր: <br />
Երիտասարդներ չկային հրավիրյալներուն մեջ։ Ամենքն ալ տարեց էին։ Երկրաբանական հին շրջաններուն կազմված կարգով քարայրներեն մեկուն առաջքը տարածած էին օթոցները, ու ծալլապատիկ, շուրջանակի նստած էին։ Հաճի Ներսես աղան առտուն կանուխ ծառան ղրկա՛ծ, կարգադրություններ ընել տված էր։ Իր ու գյուղին աղաներուն արբանյակը՝ երկայն Ալիքսանն ալ խոհարար կարգած էր։ Բեմկիներու ու հունապենիներու մացառուտքին մոտ օճախները շինած էին անոնք, ու սաներուն մեջ կերակուրները կեփեին։ Մուխերը քարայրներեն վեր կբարձրանային, ու, ուղղություննին փոխելով, գետին դեմի ափի այգիներուն վրա կտատանեին: Օղիով սկսան։ Գավաթները կլեցվեին, ու աղաները թե կխմեին թութի օղին, և թե մատներով կառնեին մեղրի մեջ թաթխված չոր սերի կտորները ու կուտեին։<br />
Վարդանը կանչող մը չէր եղեր, ինքնիրենը ան ալ այդ օրը ելեր, մինչև այգիները եկեր էր, փորը կշտացնելու հույսով։<br />
Ատանկ տեղ մը Վարդանի պես մեկն ալ պետք էր: Ջուր կբերեր, օճախներուն կհսկեր, հոս-հոն կղրկվեր։<br />
Աղաները, տեսնելով, որ Վարդանն ալ կդեգերի իրենց շուրջը, գոհ եղան ու ըսին.<br />
- Աֆերիմ Վարդան, աղեկ խելք ըրեր ես ու եկեր ես, Ալիքսանը թող<br />
կերակուրներուն նայի, դուն ալ անասուններուն մոտ գնա նստե, որ տեղ մը չերթան, չելլենք ետքն ալ անոնք փնտրենք։<br />
Աղաները հետիոտն եկած չէին։ Ձի, ջորի, էշ, ով ինչ ուներ՝ հեծեր ու<br />
եկեր էին: Վարդան գնաց, անոնց մոտ նստավ: Վարը այգիները տերևազուրկ էին, ու հանդիպակաց ավազուտքի մը մեջեն առատ ու հստակ ջուր մը կուգար ու կմիանար գետին: Վարդան ուշադրություն անգամ չէր ըներ այս բաներուն: Աղաներուն սեղանին կնայեր:<br />
Ճաշկերույթը հաջորդեց:<br />
Սպիտակ թաղիքով, ծխելեն դեղնած պեխերով, Ալիքսանը շամփուրի խորովածներ բերավ ու փռոցին վրա՝ երեք տեղ, ափսեները լեցուց:<br />
Միսերուն տաք ու ախորժաբեր շոգին բարձրացավ ամաններեն։ Վարդանին ախորժակը գրգռվեցավ, ու սպասեց, որ աման մըն ալ բերեն, իր առաջքը դնեն, ու՝ կեր ըսեն: Ոչ ոք զինքը հիշեց, սակայն: Աղաները թե կատակելով կխոսեին և թե՝ թաթախուն մատներով միսերը կկտրեին ու կուտեին:<br />
Պարպվեցան ամանները։<br />
Վարդան վիրավորվեցավ այս բանեն։<br />
— Աղեկ,– մտածեց,— ես հոս իրենց անասունները պահեմ, իրենք ալ հոն քեֆ ընեն։<br />
Նախորդ տարվան գառերեն՝ երկու կարմրած, ամբողջական գառեր բերին ու նորեն՝ փռոցին վրա դրին: Գառերուն փորերը ձավարով լեցված էր։ Ալիքսանը իր դեղին մատներովը բաժնեց զանոնք, մասերու վերածեց, ու աղաները կերան ու կերան։ Հացին, փիլավին նայող չկար. ոսկորներն ալ շատ չէին կրծեր, լիքը, փափուկ միսերը լափեցին։<br />
Վարղան տեսնելով, որ նորեն զինքը մոռցան, զայրացավ, մտքովը հայհոյեց։<br />
— Հուդա ըլլամ՝ որ ձեռք զարնեմ անոնց կերածին։ Ալ ասկե ետքը, կանչելու ալ ըլլան, չպիտի երթամ, առաջքս բերեն դնեն, կեր՝ ըսեն, զոռ ընեն, չպիտի ուտեմ,— վճռեց։<br />
Ու երեսը դարձուց, այգիներուն նայեցավ։<br />
Յուղի մեջ տապկված, մեղրը թաթխված բարակ խմորեղեններ բերին: Աղաները պլորեցին, պլորեցին ու կերան։<br />
Անոնցմե մեկը, ինչպես եղավ, հիշեց Վարդանը, ու կանչեց:<br />
— Վարդան։<br />
Վարդան դժկամությամբ դարձավ ու, ուղտը պայտողին ինչպես կնայի, այնպես նայեցավ։<br />
— Վարդան, աս ալ դուն կեր,— ըսավ, խմորեղենի թերթ մը երկարելով։ Որոշած ըլլալով չուտել Վարդան պատասխանեց.<br />
— Չէ, չեմ ուտեր, Գևորգ աղա։<br />
— Ծո, պիշին մարդ չուտե՞ր, առ կեր, — միջամտեց ուրիշ մը։<br />
— Չէ. Ավետիս աղա, չեմ ուտեր,— պնդեց Վարդան:<br />
Իր բարկությունը չհայտնեց։<br />
— Վարդանը պիշի չուտեր,— կրկնեցին աղաները միաբերան։<br />
— Չեմ ուտեր, Հա՜,- մենախոսեց,— Վարդանը պիշի չուտեր, Վարդանը պիշի ուտել գիտե՞։ Ինծի պես ավանակը, որ եկեր է ու ձեզի խզմեթ կընե:<br />
Ու գրգռված աղաներուն հեգնութենեն, գլուխը կախեց ու սկսավ մատներովը գետինին ավազները, խիճերը խառնել։<br />
Սուրճերը Կամուրջին այգիները պիտի խմեին:<br />
Արեգջեռ ժայռերուն ստորոտը աղբյուր մը կար, ընտիր ջուրով: Հոն կրակ պիտի վառեին, սուրճ ու ջուր պիտի խմեին: Կամուրջին, գետին ու<br />
գետափնյա այգիներուն տեսարանը պիտի վայելեին։<br />
Աղաները հեծան իրենց անասուններն ու մեկնեցան:<br />
Ալեքսանն ու ծառան ալ եկան:<br />
- Վարդան աղբար, մենք ալ կերթանք։ Կրակ պիտի վառենք, աղաներուն խահվե պիտի եփենք։ Ալ գործ չմնաց հոս: Մեզի հետ գաս ի՞նչ պիտի ընես հոն։ Փիլավ կա, հաց կա, նստե, փորդ կշտացուր, փռոցն ալ հետդ առ ու գեղ գնա հոսկե։<br />
Վարդան խոսելու տրամադրություն չունենալով հանդերձ պատասխանեց<br />
- Պիտի երթաք՝ գացեք, ինծի ի՞նչ կհարցնեք։<br />
Երբ անոնք հեռացան ու ինք մինակ մնաց, ոտքի ելավ, թեև անոթի էր, բան չդրավ բերանը, երդումը պահելու հաստատ որոշումով։ Փռոցը ծրարեց, փիլավն ու հացը մեջը, ու ճամբա ելավ։<br />
Գյուղ հասնելով, շիտակ Հաճի Ներսես աղային տունը գնաց, շալակին կապոցը տնեցիներուն տվավ, ու դուրս ելավ, առանց բան մը ըսելու: Աղաները դեռ չէին եկեր այգիներեն։<br />
Գյուղամեջը երիտասարդները կայներ էին պատի մը տակ կարգով ու կխոսեին, Վարդան չուզեց, որ անոնց առաջքեն անցներ, բայց ի՞նչ ըներ, տեսան զինքը, ետ դառնալ ալ չէր ըլլար:<br />
- Դո՞ւն ալ ասօր Ջերման էիր, Վարդան աղբար, աղաներուն հե՞տ էիր, մի՛ պահեր ըսին տղաքը:<br />
- Է հա, ի՞նչ կա, ի՞նչ պիտի պահեմ պատասխանեց Վարդան դժկամությամբ։<br />
- Հե՛չ... կհարցնենք,– ըսին,– շատվո՞ր էիք, քանի՞ հոգի էիք:<br />
- Համրելու չէի՞ յա, կային, շատվոր էին։<br />
Երիտասարդները հետաքրքրվեցան։<br />
- Ինտո՞ր եղավ, որ դուն մինակ եկար, աղանե՞րը ինչ եղան։<br />
- Պոչերնին փակելու, կենալու չէի՞ յա,– ըսավ,– անոնք ալ կուգան<br />
հարկավ։ Անոնք Կամուրջին էգիները գացին, ես ելա եկա։<br />
- Վարդան աղբարը հետերնիս խոսիլ ալ չուզեր,– նկատեցին տղաքը: — Անանկ է յա, աղաներուն հետ սերն ու մերղը, գառերը կերավ։<br />
հարկավ՝ մեր երեսը չնայիր:<br />
- Շիտակ է, կերա, դո՞ւք ինչու կեցաք հոս, թող դուք ալ գայիք, որ<br />
ուտեիք, — պատասխանեց։<br />
Իրիկվան ցուրտը սկսած էր: Ոտքերը թրջած՝ ճամբուն ձյուներեն,կմսեր ամբողջ մարմինովը։<br />
Տուն գնաց, կինը թոնիրին թաղարը կրակ լեցուցած էր, մտավ մինչև<br />
վիզը մեջը ու պառկեցավ։ Աչքերը բաց, առիքին գերաններուն ու մարդակներուն նայեցավ։<br />
- Վարդանը պիշի չուտեր, Վարդանը հեչ պիշի կուտե՞, - կրկնեց ինքնիրեն։ Աղաներուն հեգնությունը մտքեն չէր ելլեր:<br />
Ի՞նչ կըսես դուն քեզի,— հետաքրքրվելով հարցուց իր կինը, որ նույնպես թոնիրին դեմի կողմը եկավ ու նստավ, ու իր ամուսինին կնայեր,— որո՞ւ հետ կխոսիս:<br />
- Բան չկա, հեչ, ես ինծի հետ կխոսիմ,— պատասխանեց Վարդան ու լռեց։<br />
<br />
***<br />
<br />
Հետևյալ առտու աղաները ժամեն ելեր էին խմբովին, փողոցը իրեն հանդիպեցան։<br />
— Ծո Վարդա՛ն, երեկ ե՞րբ տուն եկար, մենե առա՞ջ, թե՞ մենե ետքը, — հարցուց Հաճի Ներսես աղան։<br />
— Առաջ եկա,— պատասխանեց Վարդան, գլուխը կախած, գետինը<br />
նայելով։<br />
— Փորդ կշտացուցի՞ր աղեկ մը։<br />
— Կշտացուցի պատասխանեց Վարդան ու լռեց։<br />
— Փիլավն ու հացերը մեր տունը բերեր էիր, ադ ինտո՞ր ուտել է, ծո<br />
տղա,— ըսավ Հաճի Ներսես աղան,— թող ձերը տանեիր, տղաքդ կուտեին։ — Է՛հ, իշտե, չտարի,— ըսավ Վարդան։<br />
— Անանկ մըն ալ քթիդ առաջքեն կխոսիս, որ գիտես քի՝ սրդողեր ես,— ավելցուց Հաճի Ներսես աղան,— ծո երթալով աղեկ մը քիպար դարձար։ Վարդան չպատասխանեց։ Աղաները Հեռացան:<br />
— Քիպար դարձա, ի՞նչ գիտցար։ Սերը, գառները, պիշին դուք ուտեք, ոսկորներն ու չոր փիլավն ալ ես։ Անոթի կմնամ՝ չեմ ուտեր:<br />
Ու գլուխը կախ, մենախոսելով, քալեց։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%94%D5%A5%D5%B6%D5%A8&diff=13707Քենը2017-07-16T16:51:23Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՔԵՆԸ Գեղին առաջակալներեն Հաճի Ներսես աղան բացօթյա խնջույք մը կուտար Ջերման, գետափյա քարայրներու...»:</p>
<hr />
<div>ՔԵՆԸ<br />
<br />
Գեղին առաջակալներեն Հաճի Ներսես աղան բացօթյա խնջույք մը կուտար Ջերման, գետափյա քարայրներուն առաջքը։<br />
Անվան տոնակատարություն և նման բացառիկ պատճառ մը չկար։<br />
Ձմեռ էր, անգործության եղանակ, գյուղին աղաները սենյակները հավաքվելով նստելեն ձանձրացեր էին։ Տեղ մը երթալ, կեր ու խում մը ընել կուզեին, ու Հաճի Ներսես աղան ընդուներ էր՝ ծախքովը հացկերույթ մը տալու իր բարեկամներուն։<br />
Գյուղը, իր դաշտովն ու շրջակա բլուրներովը, ծածկված էր ձյունով, բայց այգիները մոտավորապես ժամ մը հեռու էին՝ ձյուն չկար։ Հոն տաք կըներ: Բարձր լեռները կարգիլեին հովերը, արևը ախորժելի էր, գետինները չոր էին։ Բարեկենդանի շաբթուն էր: <br />
Երիտասարդներ չկային հրավիրյալներուն մեջ։ Ամենքն ալ տարեց էին։ Երկրաբանական հին շրջաններուն կազմված կարգով քարայրներեն մեկուն առաջքը տարածած էին օթոցները, ու ծալլապատիկ, շուրջանակի նստած էին։ Հաճի Ներսես աղան առտուն կանուխ ծառան ղրկա՛ծ, կարգադրություններ ընել տված էր։ Իր ու գյուղին աղաներուն արբանյակը՝ երկայն Ալիքսանն ալ խոհարար կարգած էր։ Բեմկիներու ու հունապենիներու մացառուտքին մոտ օճախները շինած էին անոնք, ու սաներուն մեջ կերակուրները կեփեին։ Մուխերը քարայրներեն վեր կբարձրանային, ու, ուղղություննին փոխելով, գետին դեմի ափի այգիներուն վրա կտատանեին: Օղիով սկսան։ Գավաթները կլեցվեին, ու աղաները թե կխմեին թութի օղին, և թե մատներով կառնեին մեղրի մեջ թաթխված չոր սերի կտորները ու կուտեին։<br />
Վարդանը կանչող մը չէր եղեր, ինքնիրենը ան ալ այդ օրը ելեր, մինչև այգիները եկեր էր, փորը կշտացնելու հույսով։<br />
Ատանկ տեղ մը Վարդանի պես մեկն ալ պետք էր: Ջուր կբերեր, օճախներուն կհսկեր, հոս-հոն կղրկվեր։<br />
Աղաները, տեսնելով, որ Վարդանն ալ կդեգերի իրենց շուրջը, գոհ եղան ու ըսին.<br />
- Աֆերիմ Վարդան, աղեկ խելք ըրեր ես ու եկեր ես, Ալիքսանը թող<br />
կերակուրներուն նայի, դուն ալ անասուններուն մոտ գնա նստե, որ տեղ մը չերթան, չելլենք ետքն ալ անոնք փնտրենք։<br />
Աղաները հետիոտն եկած չէին։ Ձի, ջորի, էշ, ով ինչ ուներ՝ հեծեր ու<br />
եկեր էին: Վարդան գնաց, անոնց մոտ նստավ: Վարը այգիները տերևազուրկ էին, ու հանդիպակաց ավազուտքի մը մեջեն առատ ու հստակ ջուր մը կուգար ու կմիանար գետին: Վարդան ուշադրություն անգամ չէր ըներ այս բաներուն: Աղաներուն սեղանին կնայեր:<br />
Ճաշկերույթը հաջորդեց:<br />
Սպիտակ թաղիքով, ծխելեն դեղնած պեխերով, Ալիքսանը շամփուրի խորովածներ բերավ ու փռոցին վրա՝ երեք տեղ, ափսեները լեցուց:<br />
Միսերուն տաք ու ախորժաբեր շոգին բարձրացավ ամաններեն։ Վարդանին ախորժակը գրգռվեցավ, ու սպասեց, որ աման մըն ալ բերեն, իր առաջքը դնեն, ու՝ կեր ըսեն: Ոչ ոք զինքը հիշեց, սակայն: Աղաները թե կատակելով կխոսեին և թե՝ թաթախուն մատներով միսերը կկտրեին ու կուտեին:<br />
Պարպվեցան ամանները։<br />
Վարդան վիրավորվեցավ այս բանեն։<br />
— Աղեկ,– մտածեց,— ես հոս իրենց անասունները պահեմ, իրենք ալ հոն քեֆ ընեն։<br />
Նախորդ տարվան գառերեն՝ երկու կարմրած, ամբողջական գառեր բերին ու նորեն՝ փռոցին վրա դրին: Գառերուն փորերը ձավարով լեցված էր։ Ալիքսանը իր դեղին մատներովը բաժնեց զանոնք, մասերու վերածեց, ու աղաները կերան ու կերան։ Հացին, փիլավին նայող չկար. ոսկորներն ալ շատ չէին կրծեր, լիքը, փափուկ միսերը լափեցին։<br />
Վարղան տեսնելով, որ նորեն զինքը մոռցան, զայրացավ, մտքովը հայհոյեց։<br />
— Հուդա ըլլամ՝ որ ձեռք զարնեմ անոնց կերածին։ Ալ ասկե ետքը, կանչելու ալ ըլլան, չպիտի երթամ, առաջքս բերեն դնեն, կեր՝ ըսեն, զոռ ընեն, չպիտի ուտեմ,— վճռեց։<br />
Ու երեսը դարձուց, այգիներուն նայեցավ։<br />
Յուղի մեջ տապկված, մեղրը թաթխված բարակ խմորեղեններ բերին: Աղաները պլորեցին, պլորեցին ու կերան։<br />
Անոնցմե մեկը, ինչպես եղավ, հիշեց Վարդանը, ու կանչեց:<br />
— Վարդան։<br />
Վարդան դժկամությամբ դարձավ ու, ուղտը պայտողին ինչպես կնայի, այնպես նայեցավ։<br />
— Վարդան, աս ալ դուն կեր,— ըսավ, խմորեղենի թերթ մը երկարելով։ Որոշած ըլլալով չուտել Վարդան պատասխանեց.<br />
— Չէ, չեմ ուտեր, Գևորգ աղա։<br />
— Ծո, պիշին մարդ չուտե՞ր, առ կեր, — միջամտեց ուրիշ մը։<br />
— Չէ. Ավետիս աղա, չեմ ուտեր,— պնդեց Վարդան:<br />
Իր բարկությունը չհայտնեց։<br />
— Վարդանը պիշի չուտեր,— կրկնեցին աղաները միաբերան։<br />
— Չեմ ուտեր, Հա՜,- մենախոսեց,— Վարդանը պիշի չուտեր, Վարդանը պիշի ուտել գիտե՞։ Ինծի պես ավանակը, որ եկեր է ու ձեզի խզմեթ կընե:<br />
Ու գրգռված աղաներուն հեգնութենեն, գլուխը կախեց ու սկսավ մատներովը գետինին ավազները, խիճերը խառնել։<br />
Սուրճերը Կամուրջին այգիները պիտի խմեին:<br />
Արեգջեռ ժայռերուն ստորոտը աղբյուր մը կար, ընտիր ջուրով: Հոն կրակ պիտի վառեին, սուրճ ու ջուր պիտի խմեին: Կամուրջին, գետին ու<br />
գետափնյա այգիներուն տեսարանը պիտի վայելեին։<br />
Աղաները հեծան իրենց անասուններն ու մեկնեցան:<br />
Ալեքսանն ու ծառան ալ եկան:<br />
- Վարդան աղբար, մենք ալ կերթանք։ Կրակ պիտի վառենք, աղաներուն խահվե պիտի եփենք։ Ալ գործ չմնաց հոս: Մեզի հետ գաս ի՞նչ պիտի ընես հոն։ Փիլավ կա, հաց կա, նստե, փորդ կշտացուր, փռոցն ալ հետդ առ ու գեղ գնա հոսկե։<br />
Վարդան խոսելու տրամադրություն չունենալով հանդերձ պատասխանեց<br />
- Պիտի երթաք՝ գացեք, ինծի ի՞նչ կհարցնեք։<br />
Երբ անոնք հեռացան ու ինք մինակ մնաց, ոտքի ելավ, թեև անոթի էր, բան չդրավ բերանը, երդումը պահելու հաստատ որոշումով։ Փռոցը ծրարեց, փիլավն ու հացը մեջը, ու ճամբա ելավ։<br />
Գյուղ հասնելով, շիտակ Հաճի Ներսես աղային տունը գնաց, շալակին կապոցը տնեցիներուն տվավ, ու դուրս ելավ, առանց բան մը ըսելու: Աղաները դեռ չէին եկեր այգիներեն։<br />
Գյուղամեջը երիտասարդները կայներ էին պատի մը տակ կարգով ու կխոսեին, Վարդան չուզեց, որ անոնց առաջքեն անցներ, բայց ի՞նչ ըներ, տեսան զինքը, ետ դառնալ ալ չէր ըլլար:<br />
- Դո՞ւն ալ ասօր Ջերման էիր, Վարդան աղբար, աղաներուն հե՞տ էիր, մի՛ պահեր ըսին տղաքը:<br />
- Է հա, ի՞նչ կա, ի՞նչ պիտի պահեմ պատասխանեց Վարդան դժկամությամբ։<br />
- Հե՛չ... կհարցնենք,– ըսին,– շատվո՞ր էիք, քանի՞ հոգի էիք:<br />
- Համրելու չէի՞ յա, կային, շատվոր էին։<br />
Երիտասարդները հետաքրքրվեցան։<br />
- Ինտո՞ր եղավ, որ դուն մինակ եկար, աղանե՞րը ինչ եղան։<br />
- Պոչերնին փակելու, կենալու չէի՞ յա,– ըսավ,– անոնք ալ կուգան<br />
հարկավ։ Անոնք Կամուրջին էգիները գացին, ես ելա եկա։<br />
- Վարդան աղբարը հետերնիս խոսիլ ալ չուզեր,– նկատեցին տղաքը: — Անանկ է յա, աղաներուն հետ սերն ու մերղը, գառերը կերավ։<br />
հարկավ՝ մեր երեսը չնայիր:<br />
- Շիտակ է, կերա, դո՞ւք ինչու կեցաք հոս, թող դուք ալ գայիք, որ<br />
ուտեիք, — պատասխանեց։<br />
Իրիկվան ցուրտը սկսած էր: Ոտքերը թրջած՝ ճամբուն ձյուներեն,կմսեր ամբողջ մարմինովը։<br />
Տուն գնաց, կինը թոնիրին թաղարը կրակ լեցուցած էր, մտավ մինչև<br />
վիզը մեջը ու պառկեցավ։ Աչքերը բաց, առիքին գերաններուն ու մարդակներուն նայեցավ։<br />
- Վարդանը պիշի չուտեր, Վարդանը հեչ պիշի կուտե՞, - կրկնեց ինքնիրեն։ Աղաներուն հեգնությունը մտքեն չէր ելլեր:<br />
Ի՞նչ կըսես դուն քեզի,— հետաքրքրվելով հարցուց իր կինը, որ նույնպես թոնիրին դեմի կողմը եկավ ու նստավ, ու իր ամուսինին կնայեր,— որո՞ւ հետ կխոսիս:<br />
- Բան չկա, հեչ, ես ինծի հետ կխոսիմ,— պատասխանեց Վարդան ու լռեց։<br />
<br />
***<br />
<br />
Հետևյալ առտու աղաները ժամեն ելեր էին խմբովին, փողոցը իրեն հանդիպեցան։<br />
— Ծո Վարդա՛ն, երեկ ե՞րբ տուն եկար, մենե առա՞ջ, թե՞ մենե ետքը, — հարցուց Հաճի Ներսես աղան։<br />
— Առաջ եկա,— պատասխանեց Վարդան, գլուխը կախած, գետինը<br />
նայելով։<br />
— Փորդ կշտացուցի՞ր աղեկ մը։<br />
— Կշտացուցի պատասխանեց Վարդան ու լռեց։<br />
— Փիլավն ու հացերը մեր տունը բերեր էիր, ադ ինտո՞ր ուտել է, ծո<br />
տղա,— ըսավ Հաճի Ներսես աղան,— թող ձերը տանեիր, տղաքդ կուտեին։ — Է՛հ, իշտե, չտարի,— ըսավ Վարդան։<br />
— Անանկ մըն ալ քթիդ առաջքեն կխոսիս, որ գիտես քի՝ սրդողեր ես,— ավելցուց Հաճի Ներսես աղան,— ծո երթալով աղեկ մը քիպար դարձար։ Վարդան չպատասխանեց։ Աղաները Հեռացան:<br />
— Քիպար դարձա, ի՞նչ գիտցար։ Սերը, գառները, պիշին դուք ուտեք, ոսկորներն ու չոր փիլավն ալ ես։ Անոթի կմնամ՝ չեմ ուտեր:<br />
Ու գլուխը կախ, մենախոսելով, քալեց։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A8&diff=13661Հարսիկը2017-07-08T13:54:09Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՀԱՐՍԻԿԸ<br />
<br />
Արփիկ երեխա էր թեև, կզգար, որ քանի օրե ի վեր իրենց տան մեջ բան մը կըլլար:<br />
Սողիկ մամը կուլար միշտ: Մարգար պապը, հորեղբայրները կբարկանային անոր։ Մեծ հորեղբորը կինը, որ իր մեծ հարսիկը կըլլար, թեև իրեն բան չէր ըսեր, կնեղանար Պեկոյին, Աղային, Աղվորին, երբ անոնք իրար կանցնեին, կխնդային, կվազեին մեկզմեկու ետևե՝ տան մեջ. «Հայտի, գացեք դուրս, մի՛ պլլվիք մարդուն ոտքերուն», կսաստեր, Պզտիկ հարսիկը, երբ Գոգորին ծիծ կուտար, ու ան, քիչ մը ծծելեն հետո՝ ծիծը բերանը կառներ ու ալ չէր քաշեր՝ «Ամա՜ն, տղա՛, պիտի ծծես նը՝ ծծե,սիրտս մի՛ հատցներ», և կամ՛ քնացնելու համար, երբ երեսծածուկով կգոցեր դեմքը ու՝ կօրեր ու կօրեր, ու երբ ան չէր քնանար, կբանար որ՝ արթուն էր, աչքերը բաց կնայեր իրեն. «Ի՞նչ կուզես ըրե, կուզես քնացիր, կուզես մի՛ քնանար, ես մինչև ետքը քեզ չիպիտի օրեմ» կգոչեր, ու օրոցքը կձգեր, կհեռանար։<br />
Իսկ ամենեն ավելի իր մորը՝ իր հարսիկին բան մը եղած էր։ Խոտհունձի ամիս էր. գիշեր կըլլար, հորեղբայրները, մյուս հարսիկները տուն կուգային մանգաղները, փայտե մատնոցները ձեռքերնին։ Իր հարսիկը ամենեն ետքը, մինակը ներս կմտներ, քրտնած դեմքով, ձեռքերը խոտ քաղելեն բրտացած, հագուստները խոտ հոտելով: Ան մարդու հետ չէր խոսեր, կլռեր: Ու կարծես՝ տունով քեն ըրեր էին հետը, ոչ իսկ բան մը կհարցնեին: Պատժվածի մը կեցվածքը ուներ ան իրենց մեջ: Տնեցի ալ չէին նկատեր զայն այլևս։<br />
Բան բանեցնել չէին տար։ Սեղանը մեծ հարսիկը կդներ ու կվերցներ,<br />
ամանները պզտիկ հարսիկը կհավաքեր ու կլվար։ Թորոն ալ, որ իր մեծ<br />
եղբայրն էր ու մեծ տղա էր՝ չէր սիրեր հարսիկը, թեև անոր ալ մայրն էր։ «Ան իմ հարսիկս չէ, ես հարսիկ չունիմ», կպոռար։<br />
Արփիկ չէր հասկնար այս ամենուն պատճառը, թե ինչու իր հարսիկին հետ չէին խոսեր պապը, մամը։ Թորոն ինչու՝ կըսեր, թե՝ ես հարսիկ չունիմ։ Մինչև հիմա իր ու Թորոյին մայրը ան էր, հիմա ինչո՞ւ չէր։<br />
Արփիկ շատ կսիրեր իր հարսիկը, որ իրեն պես գեղին ամենեն սևահոններեն էր: Ան ալ զինքը շատ կսիրեր։ Տեղ մը երթար, բան մը առներ,բերեր, այգիներեն գար, ինչ պտուղ ունենար, էնթարիին գրպանը, գոտին կպահեր ու իրեն կուտար։ Թորոյին ալ, հորեղբայրներուն տղոցը<br />
Պեկոյին, Աղային, Աղվորին ալ կուտար, բայց ամենեն շատը իրեն կուտար ու հաճախ՝ մյուսներեն գաղտնի։ Կապույտ ուլուններեն ծոցիկ կշիներ իրեն ու կկախեր վիզեն, ականջներուն օղ կդներ, գլխին թաղնիկ կհյուսեր: Գիշերները իր անկողինը իր թևերուն մեջ կառներ ու կպառկեցներ: Ո՛չ, ինք շատ կախորժեր անկե: Մամը, պապը ամենքն ալ կսիրեին զինքը,բայց իր հարսիկը ուրիշ էր: Ու թեև պզտիկ էր, ու խելքը չէր հասներ,կմեղքնար հիմա՝ նայելով իր հարսիկին, որուն հետ մարդ չէր խոսեր:<br />
<br />
* * *<br />
<br />
Վարդավառը կմոտենար, երկու շաբաթ կար ու չկար, Պիտի պառկեին-ելլեին , պիտի պառկեին-ելլեին, պահքի շաբաթը պիտի ըլլար, անկե<br />
ետքը նորեն՝ պիտի պառկեին-ելլեին, երկուշաբթի, նորեն պիտի պառկեին-ելլեին, երեքշաբթի, չորեքշաբթի, հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ, ու մեկ մըն ալ Վարդավա՜ռ…<br />
Բոլոր պզտիկներուն պես՝ Արփիկն ալ կխայտար ուրախութենեն։<br />
Կպարծենար ամենուն, որ իր հարսիկն ալ ուխտ պիտի տաներ զինքը։ Իրեն<br />
նոր, թեթևուկ, աղվորիկ տրեխներ պիտի կարեր ու հագցներ, իրենց, հերու ուր է՝ մորթեր էին, երինջին կաշիեն։ Պիտի շալկեր զինքը։ Ոչ, մինչև վերջը չպիտի շալկեր, ինք կրնար քալել, բայց երբ հոգներ, այն ատեն պիտի շալկեր։ Ինքն ալ իր թևերովը հարսիկին վիզը պիտի գրկեր, անոր սև ու երկայն ծամերը պիտի բռներ: Իր հարսիկը մեծ էր և ուժով: Ու անոր շալակեն չորս դին նայելով, պիտի երթային Վարդավառին լեռը:<br />
Արփիկ շատ կախորժեր տեղ տեսնելեն։ Ուրիշ անգամ ալ գացեր էր, ու կհիշեր, թե մատուռը ո՛ւր էր։ Հեռ՚ու, շա՜տ հեռու, այնպե՜ս հեռու, որ… պիտի երթային, պիտի երթային, պիտի երթային ցան արտերուն ճամբեն,անկե ետքը՝ նեղ տեղե մը պիտի անցնեին, լեռ մը պիտի ելլեին։ Ետքն ալ՝ գեղ մը պիտի տեսնեին, պիտի իջնային ու գեղին մեջեն, պարտեզներուն քովեն պիտի անցնեին։<br />
Կանանչ տեղ մը էշեր, քուռակներ, պզտտիկ աղվորիկ քուռակներ կարծեին, մարդ չկար քովերնին, իրենք իրենց։ Հոնկե ալ պիտի անցնեեն,<br />
ու ահա՝ Վարդավառի լեռը... Հոն պիտի ելլեին… Տափարակ տեղ մը: Դեղջուրի ձորին վրա, ուր է՝ տեղ մը կա, այնպես տեղ մը, հոն էր ուխտը, ճերմակ, պտըտիկ տան մը պես էր մատուռը։ Բոլորտիքը շատ մը ծառեր կային, ուր է՝ Ս. Գևորգի ուխտին չորս բոլորը ծառեր կան, անոնց պես։ Մեկ կողմն ալ խորան-աղբյուրին պես աղբյուր մը, ջուրը շառ-շառ կվազե<br />
գուռը։ Ուխտեն շատ վար, ու անոր դիմացը կիյնար, Արփիկ գիտեր որ գետ<br />
մը կար, մեկ մըն էր, որ երկուքի կբաժնվեր, երկու հատ կըլլար, մեջտեղը նեղ, շատ նեղ ցամաքով մը. այդ ավազուտ երիզին վրա երկու այրած ծառեր կային։ Արփիկին անոնք մարդ կերևային, իրավցնե երկու մարդ, որոնք կեցեր էին հոդ ու զարմացած կնայեին վազքին։ Դեմն ալ լեռ մը կար, որ պեռշիկ եզին չէ, կարմիր եզին պես կարմիր հող մը ուներ: Լեռը այնպես մեծ էր ու բարձր կերևեր, որ Արփիկ կվախնար շատ նայելու անոր։ Դևեր, սատանաներ, շվոտներ կային, կարծես, գագաթի ծառերուն ու ձորերուն մեջ, տեսեր էին տղաքը։ Տեղ մըն ալ հայելի մր կար, այնպե՜ս լույսեր կարձակեր։<br />
<br />
<br />
<br />
***<br />
<br />
Բայց հիմա, քանի օրե ի վեր, տան մեջ ամենքը տխուր էին, իր հարսիկին հետ խռով էին, ու ուխտի երթալու վրա չէին խոսեր:<br />
Առտու մըն ալ Արփիկ արթնցավ որ՝ լուսցեր էր: Մինակ էր անկողինին մեջ, հարսիկը չկար քովը: Ականջ տվավ որ՝ դուրսի դուռեն շատ ձայներ կուգային: Մամն էր, պապը, հորեղբայրները, հետո պապուն քույրը, մեծ հորքուր մամը, քովի տունեն Սերոյին մայրը, Ակոյին մայրը՝ Նենեն: Զարմացավ, որ խոտ քաղել չէին գացեր անոնք այդ օրը, ու իրենց տունն էին հավաքվեր: Ի՞նչ կար արդյոք: Բոլորն ալ բարձր ձայնով կխոսեին: Սողիկ մամը կուլար:<br />
–Գիշերով ելավ գնաց: Ա՛լ չպիտի գար Դշխուին տունը գնաց, հոնկե պիտի առնեն ու տանին,— կըսեր մամը հեկեկալով:<br />
- Թող կորովի երթա, դժոխքը տեսնեմ, անոր երեսը չտեսնեմ կպոռար պապը։<br />
- Կնիկմարդ, լալով, լալով աչքերդ սև ջո՞ւր պիտի իջեցնես, ադ տարիքիդ մեջ ցավի տե՞ր ալ պիտի ըլլաս: Ան որ միտքը դրեր է, տղաքը կձգե ու կերթա, զոռո՞վ պիտի պահես։ Էրիկ կուզե, ի՞նչ պիտի ընես,– կնեղանար հորքուր մամը:<br />
— Անթառանը խրատեց, ան համոզեց,— կրսեր Ակոյին մայրը։<br />
- Ո՛վ կխրատե, թող խրատե,— կպոռար Մկըրչ հորեղբայրը,– ճեհեննեմին տակը թող երթա, մենք մեր լուսհոգի աղբորը երկու զավակները, հարկավ, կրնանք մեծցնել:<br />
Մամը կշարունակեր ողբալ ու եղանակել.<br />
- Կենճ արևդ առիր, գացիր ու պառկեցար հողին տակը։ Վեր ելլեիր ու տեսնեիր՝ էլի՜ն աղջիկը, չյոլի՜ն աղջիկը ինտո՞ր տղաքդ ձգեր է, ելեր է ու կերթա։<br />
Արփիկ չէր հասկնար, թե մամը որո՞ւ վրա կխոսեր ու կուլար, թե ո՞վ էր գացեր ու ալ չպիտի գար։<br />
Պզտիկ հարսիկը ներս մտավ հանկարծ ու, տեսնելով, որ արթուն է, խանդաղատանքով.<br />
- Արթնցե՞ր ես, Արփիկ,– ըսավ,– պզտիկ հարսիկը քոլա ըլլա քեզի։ Ելիր, որ հաց տամ՝ ուտես։ Պեկոն ալ ելավ, Գոգորն ալ ելավ, հայտի՛, դուն ալ ելիր:<br />
Արփիկ ելավ։ Պզտիկ հարսիկը ջուր լեցուց, Արփիկը զարկավ երեսներուն և լվացվեցավ։<br />
Պզտիկ հարսիկը հագվեցուց զինքը։ Դուրսի տունը նստեր էին մեծ մամերը։ Անոնք փայփայեցին, համբուրեցին զինքը, ու Արփիկ ամչնալեն՝ վար նայեցավ:<br />
Եփած կաթ դրին գետինը, փռոցին վրա, առանց շաքարի, մեջն ալ հաց բրդեցին։ Տղաքը նստան փռոցին շուրջը, Արփիկն ալ անոնց պես նստավ, բոլորն ալ կերան, կշտացան։ Հետո հաց ու ընկույզ դրին կապոցի մը մեջ, Պեկոյին շալակը կապեցին, Արփիկին ալ տրեխներ հագցուցին,<br />
պատվիրեցին, որ ցերեկին տուն չգան, ու մինչև իրիկուն խաղան։<br />
Տղաքը արտերուն բոլորտիքի բլուրները գացին ու խաղցան, մինչև կոչնակը զարկին, հետո, հոգնած, տուն դարձան:<br />
Արփիկ կարծեց, թե իր հարսիկ պիտի գար ամեն օրվան պես, բայց այդ իրիկունը, առաջին անգամ ըլլալով, ան չեկավ։ Մութը կոխեց, սեղան դրին, ճաշեցին, նորեն չեկավ, Գոգորը պառկեցուցին: Տղաքն ալ գացին պառկեցան, ու Արփիկը տրտմեցավ։ Ու երբ պզտիկ հարսիկը հանվեցուց զինքը, ու ըսավ թե իր անկողինը, իրեն հետ պիտի պառկեր, բրցուց լացը։ Ո՛չ, իր հարսիկը կուզեր, միայն ան։ Ուրիշին հետ չէր պառկեր։ Մամը, պապը, հորեղբայրներն ու հարսիկները ջանացին հանդարտեցնել, թե իր հարսիկը հեռու տեղ գացեր էր, այդ գիշեր չպիտի գար։ Ան չհամոզվեցավ, ու լացավ, լացավ։ Ուշ ատեն քունը տարավ։<br />
Հաջորդ գիշեր նորեն իր հարսիկը չեկավ հեռու տեղեն։ Ու ոչ ալ անկե ետքը։ Արփիկ ամեն օր կհարցներ ու կսպասեր։ Վերջապես՝ իրեն հայտնեցին, թե ալ չպիտի գար։ Այդ օրը ամենեն շատ լացավ, բայց անկե ետքը վարժվեցավ, ու պզտիկ հարսիկին հետ անոր անկողինը պառկեցավ:<br />
Վարդավառը եկավ։ Գեղով ուխտ գացին, իրենք չգացին։ Իրեն ըսին, թե եկող տարի ամենքը միասին պիտի երթային, ջորիին վրա պիտի նստեցնեին զինքը, ինչե՜ր, ինչե՜ր պիտի տանեին հետերնին։ Ու Արփիկ ալ չտրտմեցավ։<br />
<br />
* * *<br />
Անցավ տարի մը, երկրորդ ամառ մը եկավ:<br />
Թորոն այլևս բերանը անգամ չէր առներ իր մոր անունը, ու եթե ակնարկություն ըլլար՝ կհայհոյեր անոր հասցեին։ Արփիկն ալ փոխվեր էր։ Ան ալ ոչ միայն չէր կարեկցեր, չէր սիրեր, այլ կատեր իր մորը, որ ձգեր էր զինքը ու գացեր էր, ու պզտիկ հարսիկը իր մայրը կնկատեր:<br />
Նորեն խոտհունձքի ամիսն էր:<br />
Գոգորը ծիծե կտրեր էին, ու տունը կթողեին, մամուն քովը: Հորեղբայրներն ու Թորոն, ճերմակ լաթեր հագած, ճերմակ թաղիքներ դրած,<br />
եզները կլծեին ու հերկը կերթային։ Տղաքը՝ Պեկոն, Աղան, Աղվորը տրեխներ կհագնեին ամեն առտու: Մեծ հարսիկը երախա մը բերեր էր այդ տարի։ Նորածինն ալ հետերնին կառնեին, ու ամենքը միասին արոս արտերը, ձորերը կերթային՝ խոտ քաղելու։ Տղաքը հարսիկներուն պես քաղող չէին, բայց նորեն կօժանդակեին, ինչքան քաղեին՝ շահ մըն էր։ Արփիկին ալ տրեխներ կհագցնեին, ու իրենց հետ կտանեին։ Տունը մնար՝ ի՞նչ պիտի ըներ: Նորածինին օրոցքը կօրեր, որ քնանար, արթննալու, լալու որ ըլլար, մեծ հարսիկը կկանչեր, որ գար ծիծ տար, պարանները կտաներ, որ քաղված խոտին խորոմներեն վանդակ կապեին, բեռ շինեին:<br />
Օր մըն ալ, ձորի մը շուրթը, արոս արտ մը գացեր էին նորեն: Հարսիկները կքաղեին վայրի առվույտները, տղաքն ալ իրենց մայրերուն հետ ու անոնց կարգին ծռեր՝ նույնպես կքաղեին, իսկ Արփիկը մինակ նստեր էր օրոցքին մոտ, տաք արևին մեջ ու կխաղար ինքն իրեն: Արտին մեջ կորիճնա վայրի սիսեռ շատ կար: Փետտեր էր կորիճնաներուն կապույտ ու մանիշակ կոճակները, դերձանի վրա շարեր, ծոցիկ, ապարանջան, օղ շիներ էր, կախեր էր վիզեն, ականջներեն, դաստակներեն: Սիսեռներուն ալ կանաչ փեճիկները բացեր՝ թարթիչներուն բռնել տվեր էր: Խոտով, ծաղիկով աղջնակ մը, վիճակի աղջնակ մը դարձեր էր, ու կանաչ սիսեռե աչուկներով շուրջը կնայեր ու ինքն ալ կհրճվեր:<br />
Հանկարծ ձորեն պզտիկ հարսիկին ձայնը լսեց: Զինքը կկանչեր: Արփիկ վազեց, սիսեռները աչքերուն: Ձորին մեջ կին մը պզտիկ հարսիկին հետ կխոսեր. երկայն, ոլորված պեխերով մարդ մըն ալ՝ բացը կայներ էր: Արփիկ վար իջավ ու մեկ անգամեն՝ ճանչցավ: Պզտիկ հարսիկին հետ խոսող սևահոն կինը իր մայրն էր:<br />
Արփիկ կեցավ: Չշարժեցավ:<br />
- Արփիկ, եկուր նայիմ, եկուր քովս, պագնեմ քեզ մեկ մը, աչքիս լուսը, ըսավ հարսիկը, որ տեսնելու եկեր էր զինքը:<br />
Արփիկ չպատասխանեց, փախավ:<br />
Պզտիկ հարսիկը վազեց ետևեն ու բռնեց, իր հարսիկին տանելու համար, բայց Արփիկ ճչաց որքան ձայն ուներ, մերժեց երթալ, ու ազատվելով, նորեն փախավ:<br />
Անկարելի եղավ համոզել:<br />
Հարսիկը քիչ մը ալ կայնեցավ, ու ոլորուն պեխերով մարդուն հետ հեռացան։<br />
— Արփիկ, ինչո՞ւ չգացիր քովը, քու հարսիկդ էր նը, քեզ կարոտցեր էր,— ըսավ պզտիկ հարսիկը, Արփիկին քով գալով:<br />
Արփիկ գլուխը կախած վար կնայեր։ Ու ուսերը ցնցեց։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A8&diff=13659Հարսիկը2017-07-08T11:46:45Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՀԱՐՍԻԿԸ<br />
<br />
Արփիկ երեխա էր թեև, կզգար, որ քանի օրե ի վեր իրենց տան մեջ բան մը կըլլար:<br />
Սողիկ մամը կուլար միշտ: Մարգար պապը, հորեղբայրները կբարկանային անոր։ Մեծ հորեղբորը կինը, որ իր մեծ հարսիկը կըլլար, թեև իրեն բան չէր ըսեր, կնեղանար Պեկոյին, Աղային, Աղվորին, երբ անոնք իրար կանցնեին, կխնդային, կվազեին մեկզմեկու ետևե՝ տան մեջ. «Հայտի, գացեք դուրս, մի՛ պլլվիք մարդուն ոտքերուն», կսաստեր, Պզտիկ հարսիկը, երբ Գոգորին ծիծ կուտար, ու ան, քիչ մը ծծելեն հետո՝ ծիծը բերանը կառներ ու ալ չէր քաշեր՝ «Ամա՜ն, տղա՛, պիտի ծծես նը՝ ծծե,սիրտս մի՛ հատցներ», և կամ՛ քնացնելու համար, երբ երեսծածուկով կգոցեր դեմքը ու՝ կօրեր ու կօրեր, ու երբ ան չէր քնանար, կբանար որ՝ արթուն էր, աչքերը բաց կնայեր իրեն. «Ի՞նչ կուզես ըրե, կուզես քնացիր, կուզես մի՛ քնանար, ես մինչև ետքը քեզ չիպիտի օրեմ» կգոչեր, ու օրոցքը կձգեր, կհեռանար։<br />
Իսկ ամենեն ավելի իր մորը՝ իր հարսիկին բան մը եղած էր։ Խոտհունձի ամիս էր. գիշեր կըլլար, հորեղբայրները, մյուս հարսիկները տուն կուգային մանգաղները, փայտե մատնոցները ձեռքերնին։ Իր հարսիկը ամենեն ետքը, մինակը ներս կմտներ, քրտնած դեմքով, ձեռքերը խոտ քաղելեն բրտացած, հագուստները խոտ հոտելով, Ան մարդու հետ, չէր խոսեր, կլռեր: Ու կարծես՝ տունով քեն ըրեր էին հետը, ոչ իսկ բան մը կհարցնեին: Պատժվածի մը կեցվածքը ուներ ան իրենց մեջ: Տնեցի ալ չէին նկատեր զայն այլևս։<br />
Բան բանեցնել չէին տար։ Սեղանը մեծ հարսիկը կդներ ու կվերցներ,<br />
ամանները պզտիկ հարսիկը կհավաքեր ու կլվար։ Թորոն ալ, որ իր մեծ<br />
եղբայրն էր ու մեծ տղա էր՝ չէր սիրեր հարսիկը, թեև անոր ալ մայրն էր։ «Ան իմ հարսիկս չէ, ես հարսիկ չունիմ», կպոռար։<br />
Արփիկ չէր հասկնար այս ամենուն պատճառը, թե ինչու իր հարսիկին հետ չէին խոսեր պապը, մամը։ Թորոն ինչու՝ կըսեր, թե՝ ես հարսիկ չունիմ։ Մինչև հիմա իր ու Թորոյին մայրը ան էր, հիմա ինչո՞ւ չէր։<br />
Արփիկ շատ կսիրեր իր հարսիկը, որ իրեն պես գեղին ամենեն սևահոններեն էր: Ան ալ զինքը շատ կսիրեր։ Տեղ մը երթար, բան մը առներ,բերեր, այգիներեն գար, ինչ պտուղ ունենար, էնթարիին գրպանը, գոտին կպահեր ու իրեն կուտար։ Թորոյին ալ, հորեղբայրներուն տղոցը<br />
Պեկոյին, Աղային, Աղվորին ալ կուտար, բայց ամենեն շատը իրեն կուտար ու հաճախ՝ մյուսներեն գաղտնի։ Կապույտ ուլուններեն ծոցիկ կշիներ իրեն ու կկախեր վիզեն, ականջներուն օղ կդներ, գլխին թաղնիկ կհյուսեր: Գիշերները իր անկողինը իր թևերուն մեջ կառներ ու կպառկեցներ: Ո՛չ, ինք շատ կախորժեր անկե: Մամը, պապը ամենքն ալ կսիրեին զինքը,բայց իր հարսիկը ուրիշ էր: Ու թեև պզտիկ էր, ու խելքը չէր հասներ,կմեղքնար հիմա՝ նայելով իր հարսիկին, որուն հետ մարդ չէր խոսեր:<br />
<br />
<br />
<br />
* * *<br />
<br />
Վարդավառը կմոտենար, երկու շաբաթ կար ու չկար, Պիտի պառկեին-ելլեին , պիտի պառկեին-ելլեին, պահքի շաբաթը պիտի ըլլար, անկե<br />
ետքը նորեն՝ պիտի պառկեին-ելլեին, երկուշաբթի, նորեն պիտի պառկեին-ելլեին, երեքշաբթի, չորեքշաբթի, հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ, ու մեկ մըն ալ Վարդավա՜ռ…<br />
Բոլոր պզտիկներուն պես՝ Արփիկն ալ կխայտար ուրախութենեն։<br />
Կպարծենար ամենուն, որ իր հարսիկն ալ ուխտ պիտի տաներ զինքը։ Իրեն<br />
նոր, թեթևուկ, աղվորիկ տրեխներ պիտի կարեր ու հագցներ, իրենց, հերու ուր է՝ մորթեր էին, երինջին կաշիեն։ Պիտի շալկեր զինքը։ Ոչ, մինչև վերջը չպիտի շալկեր, ինք կրնար քալել, բայց երբ հոգներ, այն ատեն պիտի շալկեր։ Ինքն ալ իր թևերովը հարսիկին վիզը պիտի գրկեր, անոր սև ու երկայն ծամերը պիտի բռներ: Իր հարսիկը մեծ էր և ուժով: Ու անոր շալակեն չորս դին նայելով, պիտի երթային Վարդավառին լեռը:<br />
Արփիկ շատ կախորժեր տեղ տեսնելեն։ Ուրիշ անգամ ալ գացեր էր, ու կհիշեր, թե մատուը ո՛ւր էր։ Հեռ՚ու, շա՜տ հեռու, այնպե՜ս հեռու, որ… պիտի երթային, պիտի երթային, պիտի երթային ցան արտերուն ճամբեն,անկե ետքը՝ նեղ տեղե մը պիտի անցնեին, լեռ մը պիտի ելլեին։ Ետքն ալ՝ գեղ մը պիտի տեսնեին, պիտի իջնային ու գեղին մեջեն, պարտեզներուն քովեն պիտի անցնեին։<br />
Կանանչ տեղ մը էշեր, քուռակներ, պզտտիկ աղվորիկ քուռակներ կարծեին, մարդ չկար քովերնին, իրենք իրենց։ Հոնկե ալ պիտի անցնեեն,<br />
ու ահա՝ Վարդավառի լեռը... Հոն պիտի ելլեին… Տափարակ տեղ մը: Դեղջուրի ձորին վրա, ուր է՝ տեղ մը կա, այնպես տեղ մը, հոն էր ուխտը, ճերմակ, պտըտիկ տան մը պես էր մատուռը։ Բոլորտիքը շատ մը ծառեր կային, ուր է՝ Ս. Գևորգի ուխտին չորս բոլորը ծառեր կան, անոնց պես։ Մեկ կողմն ալ խորան-աղբյուրին պես աղբյուր մը, ջուրը շառ-շառ կվազե<br />
գուռը։ Ուխտեն շատ վար, ու անոր դիմացը կիյնար, Արփիկ գիտեր որ գետ<br />
մը կար, մեկ մըն էր, որ երկուքի կբաժնվեր, երկու հատ կըլլար, մեջտեղը նեղ, շատ նեղ ցամաքով մը. այդ ավազուտ երիզին վրա երկու այրած ծառեր կային։ Արփիկին անոնք մարդ կերևային, իրավցնե երկու մարդ, որոնք կեցեր էին հոդ ու զարմացած կնայեին վազքին։ Դեմն ալ լեռ մը կար, որ պեռշիկ եզին չէ, կարմիր եզին պես կարմիր հող մը ուներ: Լեռը այնպես մեծ էր ու բարձր կերևեր, որ Արփիկ կվախնար շատ նայելու անոր։ Դևեր, սատանաներ, շվոտներ կային, կարծես, գագաթի ծառերուն ու ձորերուն մեջ, տեսեր էին տղաքը։ Տեղ մըն ալ հայելի մր կար, այնպե՜ս լույսեր կարձակեր։<br />
–Գիշերով ելավ գնաց: Ա՛լ չպիտի գար Դշխուին տունը գնաց, հոնկե պիտի առնեն ու տանին,— կըսեր մամը հեկեկալով:<br />
- Թող կորովի երթա, դժոխքը տեսնեմ, անոր երեսը չտեսնեմ կպոռար պապը։<br />
- Կնիկմարդ, լալով, լալով աչքերդ սև ջո՞ւր պիտի իջեցնես, ադ տարիքիդ մեջ ցավի տե՞ր ալ պիտի ըլլաս: Ան որ միտքը դրեր է, տղաքը կձգե ու կերթա, գոռո՞վ պիտի պահես։ Էրիկ կուզե, ի՞նչ պիտի ընես,– կնեղանար հորքուր մամը:<br />
— Անթառանը խրատեց, ան համոզեց,— կրսեր Ակոյին մայրը։<br />
- Ո՛վ կխրատե, թող խրատե,— կպոռար Մկըրչ հորեղբայրը,– ճեհեննեմին տակը թող երթա, մենք մեր լուսհոգի աղբորը երկու զավակները, հարկավ, կրնանք մեծցնել,<br />
Մամը կշարունակեր ողբալ ու եղանակել.<br />
- Կենճ արևդ առիր, գացիր ու պառկեցար հողին տակը։ Վեր ելլեիր ու տեսնեիր՝ էլի՜ն աղջիկը, չյոլի՜ն աղջիկը ինտո՞ր տղաքդ ձգեր է, ելեր է ու կերթա։<br />
Արփիկ չէր հասկնար, թե մամը որո՞ւ վրա կխոսեր ու կուլար, թե ո՞վ էր գացեր ու ալ չպիտի գար։<br />
Պզտիկ հարսիկը ներս մտավ հանկարծ ու, տեսնելով, որ արթուն է, խանդաղատանքով.<br />
- Արթնցե՞ր ես, Արփիկ,– ըսավ,– պզտիկ հարսիկը քոլա ըլլա քեզի։ Ելիր, որ հաց տամ՝ ուտես։ Պեկոն ալ ելավ, Գոգորն ալ ելավ, հայտի՛,դուն ալ ելիր:<br />
Արփիկ ելավ։ Պզտիկ հարսիկը ջուր լեցուց, Արփիկը զարկավ երեսներուն և լվացվեցավ։<br />
Պզտիկ հարսիկը հագվեցուց զինքը։ Դուրսի տունը նստեր էին մեծ մամերը։ Անոնք փայփայեցին, համբուրեցին զինքը, ու Արփիկ ամչնալեն՝ վար նայեցավ:<br />
Եփած կաթ դրին գետինը, փռոցին վրա, առանց շաքարի, մեջն ալ հաց բրդեցին։ Տղաքը նստան փռոցին շուրջը, Արփիկն ալ անոնց պես նստավ, բոլորն ալ կերան, կշտացան։ Հետո հաց ու ընկույզ դրին կապոցի մը մեջ, Պեկոյին շալակը կապեցին, Արփիկին ալ տրեխներ հագցուցին,<br />
պատվիրեցին, որ ցերեկին տուն չգան, ու մինչև իրիկուն խաղան։<br />
Տղաքը արտերուն բոլորտիքի բլուրները գացին ու խաղցան, մինչև կոչնակը զարկին, հետո, հոգնած, տուն դարձան:<br />
Արփիկ կարծեց, թե իր հարսիկ պիտի գար ամեն օրվան պես, բայց այդ իրիկունը, առաջին անգամ ըլլալով, ան չեկավ։ Մութը կոխեց, սեղան դրին, ճաշեցին, նորեն չեկավ, Գոգորը պառկեցուցին: Տղաքն ալ գացին պառկեցան, ու Արփիկը տրտմեցավ։ Ու երբ պզտիկ հարսիկը հանվեցուց զինքը, ու ըսավ թե իր անկողինը, իրեն հետ պիտի պառկեր, բրցուց լացը։ Ո՛չ, իր հարսիկը կուզեր, միայն ան։ Ուրիշին հետ չէր պառկեր։ Մամը, պապը, հորեղբայրներն ու հարսիկները ջանացին հանդարտեցնել, թե իր հարսիկը հեռու տեղ գացեր էր, այդ գիշեր չպիտի գար։ Ան չհամոզվեցավ, ու լացավ, լացավ։ Ուշ ատեն քունը տարավ։<br />
Հաջորդ գիշեր նորեն իր հարսիկը չեկավ հեռու տեղեն։ Ու ոչ ալ անկե ետքը։ Արփիկ ամեն օր կհարցներ ու կսպասեր։ Վերջապես՝ իրեն հայտնեցին, թե ալ չպիտի գար։ Այդ օրը ամենեն շատ լացավ, բայց անկե ետքը վարժվեցավ, ու պզտիկ հարսիկին հետ անոր անկողինը պառկեցավ:<br />
Վարդավառը եկավ։ Գեղով ուխտ գացին, իրենք չգացին։ Իրեն ըսին, թե եկող տարի ամենքը միասին պիտի երթային, ջորիին վրա պիտի նստեցնեին զինքը, ինչե՜ր, ինչե՜ր պիտի տանեին հետերնին։ Ու Արփիկ ալ չտրտմեցավ։<br />
<br />
* * *<br />
Անցավ տարի մը, երկրորդ ամառ մը եկավ:<br />
Թորոն այլևս բերանը անգամ չէր առներ իր մոր անունը, ու եթե ակնարկություն ըլլար՝ կհայհոյեր անոր հասցեին։ Արփիկն ալ փոխվեր էր։ Ան ալ ոչ միայն չէր կարեկցեր, չէր սիրեր, այլ կատեր իր մորը, որ ձգեր էր զինքը ու գացեր էր, ու պզտիկ հարսիկը իր մայրը կնկատեր:<br />
Նորեն խոտհունձքի ամիսն էր:<br />
Գոգորը ծիծե կտրեր էին, ու տունը կթողեին, մամուն քովը: Հորեղբայրներն ու Թորոն, ճերմակ լաթեր հագած, ճերմակ թաղիքներ դրած,<br />
եզները կլծեին ու հերկը կերթային։ Տղաքը՝ Պեկոն, Աղան, Աղվորը տրեխներ կհագնեին ամեն առտու: Մեծ հարսիկը երախա մը բերեր էր այդ տարի։ Նորածինն ալ հետերնին կառնեին, ու ամենքը միասին արոս արտերը, ձորերը կերթային՝ խոտ քաղելու։ Տղաքը հարսիկներուն պես քաղող չէին, բայց նորեն կօժանդակեին, ինչքան քաղեին՝ շահ մըն էր։ Արփիկին ալ տրեխներ կհագցնեին, ու իրենց հետ կտանեին։ Տունը մնար՝ ի՞նչ պիտի ըներ: Նորածինին օրոցքը կօրեր, որ քնանար, արթննալու, լալու որ ըլլար, մեծ հարսիկը կկանչեր, որ գար ծիծ տար, պարանները կտաներ, որ քաղված խոտին խորոմներեն վանդակ կապեին, բեռ շինեին:<br />
Օր մըն ալ, ձորի մը շուրթը, արոս արտ մը գացեր էին նորեն: Հարսիկները կքաղեին վայրի առվույտները, տղաքն ալ իրենց մայրերուն հետ ու անոնց կարգին ծռեր՝ նույնպես կքաղեին, իսկ Արփիկը մինակ նստեր էր օրոցքին մոտ, տաք արևին մեջ ու կխաղար ինքն իրեն: Արտին մեջ կորիճնա վայրի սիսեռ շատ կար: Փետտեր էր կորիճնաներուն կապույտ ու մանիշակ կոճակները, դերձանի վրա շարեր, ծոցիկ, ապարանջան, օղ շիներ էր, կախեր էր վիզեն, ականջներեն, դաստակներեն: Սիսեռներուն ալ կանաչ փեճիկները բացեր՝ թարթիչներուն բռնել տվեր էր: Խոտով, ծաղիկով աղջնակ մը, վիճակի աղջնակ մը դարձեր էր, ու կանաչ սիսեռե աչուկներով շուրջը կնայեր ու ինքն ալ կհրճվեր:<br />
Հանկարծ ձորեն պզտիկ հարսիկին ձայնը լսեց: Զինքը կկանչեր: Արփիկ վազեց, սիսեռները աչքերուն: Ձորին մեջ կին մը պզտիկ հարսիկին հետ կխոսեր. երկայն, ոլորված պեխերով մարդ մըն ալ՝ բացը կայներ էր: Արփիկ վար իջավ ու մեկ անգամեն՝ ճանչցավ: Պզտիկ հարսիկին հետ խոսող սևահոն կինը իր մայրն էր:<br />
Արփիկ կեցավ: Չշարժեցավ:<br />
- Արփիկ, եկուր նայիմ, եկուր քովս, պագնեմ քեզ մեկ մը, աչքիս լուսը, ըսավ հարսիկը, որ տեսնելու եկեր էր զինքը:<br />
Արփիկ չպատասխանեց, փախավ:<br />
Պզտիկ հարսիկը վազեց ետևեն ու բռնեց, իր հարսիկին տանելու համար, բայց Արփիկ ճչաց որքան ձայն ուներ, մերժեց երթալ, ու ազատվելով, նորեն փախավ:<br />
Անկարելի եղավ համոզել:<br />
Հարսիկը քիչ մը ալ կայնեցավ, ու ոլորուն պեխերով մարդուն հետ հեռացան։<br />
— Արփիկ, ինչո՞ւ չգացիր քովը, քու հարսիկդ էր նը, քեզ կարոտցեր էր,— ըսավ պզտիկ հարսիկը, Արփիկին քով գալով:<br />
Արփիկ գլուխը կախած վար կնայեր։ Ու ուսերը ցնցեց։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A8&diff=13658Հարսիկը2017-07-08T11:45:46Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՀԱՐՍԻԿԸ Արփիկ երեխա էր թեև, կզգար, որ քանի օրե ի վեր իրենց տան մեջ բան մը կըլլար: Սողիկ մամը կուլար...»:</p>
<hr />
<div>ՀԱՐՍԻԿԸ<br />
<br />
Արփիկ երեխա էր թեև, կզգար, որ քանի օրե ի վեր իրենց տան մեջ բան մը կըլլար:<br />
Սողիկ մամը կուլար միշտ: Մարգար պապը, հորեղբայրները կբարկանային անոր։ Մեծ հորեղբորը կինը, որ իր մեծ հարսիկը կըլլար, թեև իրեն բան չէր ըսեր, կնեղանար Պեկոյին, Աղային, Աղվորին, երբ անոնք իրար կանցնեին, կխնդային, կվազեին մեկզմեկու ետևե՝ տան մեջ. «Հայտի, գացեք դուրս, մի՛ պլլվիք մարդուն ոտքերուն», կսաստեր, Պզտիկ հարսիկը, երբ Գոգորին ծիծ կուտար, ու ան, քիչ մը ծծելեն հետո՝ ծիծը բերանը կառներ ու ալ չէր քաշեր՝ «Ամա՜ն, տղա՛, պիտի ծծես նը՝ ծծե,սիրտս մի՛ հատցներ», և կամ՛ քնացնելու համար, երբ երեսծածուկով կգոցեր դեմքը ու՝ կօրեր ու կօրեր, ու երբ ան չէր քնանար, կբանար որ՝ արթուն էր, աչքերը բաց կնայեր իրեն. «Ի՞նչ կուզես ըրե, կուզես քնացիր, կուզես մի՛ քնանար, ես մինչև ետքը քեզ չիպիտի օրեմ» կգոչեր, ու օրոցքը կձգեր, կհեռանար։<br />
Իսկ ամենեն ավելի իր մորը՝ իր հարսիկին բան մը եղած էր։ Խոտհունձի ամիս էր. գիշեր կըլլար, հորեղբայրները, մյուս հարսիկները տուն կուգային մանգաղները, փայտե մատնոցները ձեռքերնին։ Իր հարսիկը ամենեն ետքը, մինակը ներս կմտներ, քրտնած դեմքով, ձեռքերը խոտ քաղելեն բրտացած, հագուստները խոտ հոտելով, Ան մարդու հետ, չէր խոսեր, կլռեր: Ու կարծես՝ տունով քեն ըրեր էին հետը, ոչ իսկ բան մը կհարցնեին: Պատժվածի մը կեցվածքը ուներ ան իրենց մեջ: Տնեցի ալ չէին նկատեր զայն այլևս։<br />
Բան բանեցնել չէին տար։ Սեղանը մեծ հարսիկը կդներ ու կվերցներ,<br />
ամանները պզտիկ հարսիկը կհավաքեր ու կլվար։ Թորոն ալ, որ իր մեծ<br />
եղբայրն էր ու մեծ տղա էր՝ չէր սիրեր հարսիկը, թեև անոր ալ մայրն էր։ «Ան իմ հարսիկս չէ, ես հարսիկ չունիմ», կպոռար։<br />
Արփիկ չէր հասկնար այս ամենուն պատճառը, թե ինչու իր հարսիկին հետ չէին խոսեր պապը, մամը։ Թորոն ինչու՝ կըսեր, թե՝ ես հարսիկ չունիմ։ Մինչև հիմա իր ու Թորոյին մայրը ան էր, հիմա ինչո՞ւ չէր։<br />
Արփիկ շատ կսիրեր իր հարսիկը, որ իրեն պես գեղին ամենեն սևահոններեն էր: Ան ալ զինքը շատ կսիրեր։ Տեղ մը երթար, բան մը առներ,բերեր, այգիներեն գար, ինչ պտուղ ունենար, էնթարիին գրպանը, գոտին կպահեր ու իրեն կուտար։ Թորոյին ալ, հորեղբայրներուն տղոցը<br />
Պեկոյին, Աղային, Աղվորին ալ կուտար, բայց ամենեն շատը իրեն կուտար ու հաճախ՝ մյուսներեն գաղտնի։ Կապույտ ուլուններեն ծոցիկ կշիներ իրեն ու կկախեր վիզեն, ականջներուն օղ կդներ, գլխին թաղնիկ կհյուսեր: Գիշերները իր անկողինը իր թևերուն մեջ կառներ ու կպառկեցներ: Ո՛չ, ինք շատ կախորժեր անկե: Մամը, պապը ամենքն ալ կսիրեին զինքը,բայց իր հարսիկը ուրիշ էր: Ու թեև պզտիկ էր, ու խելքը չէր հասներ,կմեղքնար հիմա՝ նայելով իր հարսիկին, որուն հետ մարդ չէր խոսեր:<br />
<br />
<br />
<br />
* * *<br />
<br />
Վարդավառը կմոտենար, երկու շաբաթ կար ու չկար, Պիտի պառկեին-ելլեին , պիտի պառկեին-ելլեին, պահքի շաբաթը պիտի ըլլար, անկե<br />
ետքը նորեն՝ պիտի պառկեին-ելլեին, երկուշաբթի, նորեն պիտի պառկեին-ելլեին, երեքշաբթի, չորեքշաբթի, հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ, ու մեկ մըն ալ Վարդավա՜ռ…<br />
Բոլոր պզտիկներուն պես՝ Արփիկն ալ կխայտար ուրախութենեն։<br />
Կպարծենար ամենուն, որ իր հարսիկն ալ ուխտ պիտի տաներ զինքը։ Իրեն<br />
նոր, թեթևուկ, աղվորիկ տրեխներ պիտի կարեր ու հագցներ, իրենց, հերու ուր է՝ մորթեր էին, երինջին կաշիեն։ Պիտի շալկեր զինքը։ Ոչ, մինչև վերջը չպիտի շալկեր, ինք կրնար քալել, բայց երբ հոգներ, այն ատեն պիտի շալկեր։ Ինքն ալ իր թևերովը հարսիկին վիզը պիտի գրկեր, անոր սև ու երկայն ծամերը պիտի բռներ: Իր հարսիկը մեծ էր և ուժով: Ու անոր շալակեն չորս դին նայելով, պիտի երթային Վարդավառին լեռը:<br />
Արփիկ շատ կախորժեր տեղ տեսնելեն։ Ուրիշ անգամ ալ գացեր էր, ու կհիշեր, թե մատուը ո՛ւր էր։ Հեռ՚ու, շա՜տ հեռու, այնպե՜ս հեռու, որ… պիտի երթային, պիտի երթային, պիտի երթային ցան արտերուն ճամբեն,անկե ետքը՝ նեղ տեղե մը պիտի անցնեին, լեռ մը պիտի ելլեին։ Ետքն ալ՝ գեղ մը պիտի տեսնեին, պիտի իջնային ու գեղին մեջեն, պարտեզներուն քովեն պիտի անցնեին։<br />
Կանանչ տեղ մը էշեր, քուռակներ, պզտտիկ աղվորիկ քուռակներ կարծեին, մարդ չկար քովերնին, իրենք իրենց։ Հոնկե ալ պիտի անցնեեն,<br />
ու ահա՝ Վարդավառի լեռը... Հոն պիտի ելլեին… Տափարակ տեղ մը: Դեղջուրի ձորին վրա, ուր է՝ տեղ մը կա, այնպես տեղ մը, հոն էր ուխտը, ճերմակ, պտըտիկ տան մը պես էր մատուռը։ Բոլորտիքը շատ մը ծառեր կային, ուր է՝ Ս. Գևորգի ուխտին չորս բոլորը ծառեր կան, անոնց պես։ Մեկ կողմն ալ խորան-աղբյուրին պես աղբյուր մը, ջուրը շառ-շառ կվազե<br />
գուռը։ Ուխտեն շատ վար, ու անոր դիմացը կիյնար, Արփիկ գիտեր որ գետ<br />
մը կար, մեկ մըն էր, որ երկուքի կբաժնվեր, երկու հատ կըլլար, մեջտեղը նեղ, շատ նեղ ցամաքով մը. այդ ավազուտ երիզին վրա երկու այրած ծառեր կային։ Արփիկին անոնք մարդ կերևային, իրավցնե երկու մարդ, որոնք կեցեր էին հոդ ու զարմացած կնայեին վազքին։ Դեմն ալ լեռ մը կար, որ պեռշիկ եզին չէ, կարմիր եզին պես կարմիր հող մը ուներ: Լեռը այնպես մեծ էր ու բարձր կերևեր, որ Արփիկ կվախնար շատ նայելու անոր։ Դևեր, սատանաներ, շվոտներ կային, կարծես, գագաթի ծառերուն ու ձորերուն մեջ, տեսեր էին տղաքը։ Տեղ մըն ալ հայելի մր կար, այնպե՜ս լույսեր կարձակեր։<br />
–Գիշերով ելավ գնաց: Ա՛լ չպիտի գար Դշխուին տունը գնաց, հոնկե պիտի առնեն ու տանին,— կըսեր մամը հեկեկալով:<br />
- Թող կորովի երթա, դժոխքը տեսնեմ, անոր երեսը չտեսնեմ կպոռար պապը։<br />
- Կնիկմարդ, լալով, լալով աչքերդ սև ջո՞ւր պիտի իջեցնես, ադ տարիքիդ մեջ ցավի տե՞ր ալ պիտի ըլլաս: Ան որ միտքը դրեր է, տղաքը կձգե ու կերթա, գոռո՞վ պիտի պահես։ Էրիկ կուզե, ի՞նչ պիտի ընես,– կնեղանար հորքուր մամը:<br />
— Անթառանը խրատեց, ան համոզեց,— կրսեր Ակոյին մայրը։<br />
- Ո՛վ կխրատե, թող խրատե,— կպոռար Մկըրչ հորեղբայրը,– ճեհեննեմին տակը թող երթա, մենք մեր լուսհոգի աղբորը երկու զավակները, հարկավ, կրնանք մեծցնել,<br />
Մամը կշարունակեր ողբալ ու եղանակել.<br />
- Կենճ արևդ առիր, գացիր ու պառկեցար հողին տակը։ Վեր ելլեիր ու տեսնեիր՝ էլի՜ն աղջիկը, չյոլի՜ն աղջիկը ինտո՞ր տղաքդ ձգեր է, ելեր է ու կերթա։<br />
Արփիկ չէր հասկնար, թե մամը որո՞ւ վրա կխոսեր ու կուլար, թե ո՞վ էր գացեր ու ալ չպիտի գար։<br />
Պզտիկ հարսիկը ներս մտավ հանկարծ ու, տեսնելով, որ արթուն է, խանդաղատանքով.<br />
- Արթնցե՞ր ես, Արփիկ,– ըսավ,– պզտիկ հարսիկը քոլա ըլլա քեզի։ Ելիր, որ հաց տամ՝ ուտես։ Պեկոն ալ ելավ, Գոգորն ալ ելավ, հայտի՛,դուն ալ ելիր:<br />
Արփիկ ելավ։ Պզտիկ հարսիկը ջուր լեցուց, Արփիկը զարկավ երեսներուն և լվացվեցավ։<br />
Պզտիկ հարսիկը հագվեցուց զինքը։ Դուրսի տունը նստեր էին մեծ մամերը։ Անոնք փայփայեցին, համբուրեցին զինքը, ու Արփիկ ամչնալեն՝ վար նայեցավ:<br />
Եփած կաթ դրին գետինը, փռոցին վրա, առանց շաքարի, մեջն ալ հաց բրդեցին։ Տղաքը նստան փռոցին շուրջը, Արփիկն ալ անոնց պես նստավ, բոլորն ալ կերան, կշտացան։ Հետո հաց ու ընկույզ դրին կապոցի մը մեջ, Պեկոյին շալակը կապեցին, Արփիկին ալ տրեխներ հագցուցին,<br />
պատվիրեցին, որ ցերեկին տուն չգան, ու մինչև իրիկուն խաղան։<br />
Տղաքը արտերուն բոլորտիքի բլուրները գացին ու խաղցան, մինչև կոչնակը զարկին, հետո, հոգնած, տուն դարձան:<br />
Արփիկ կարծեց, թե իր հարսիկ պիտի գար ամեն օրվան պես, բայց այդ իրիկունը, առաջին անգամ ըլլալով, ան չեկավ։ Մութը կոխեց, սեղան դրին, ճաշեցին, նորեն չեկավ, Գոգորը պառկեցուցին: Տղաքն ալ գացին պառկեցան, ու Արփիկը տրտմեցավ։ Ու երբ պզտիկ հարսիկը հանվեցուց զինքը, ու ըսավ թե իր անկողինը, իրեն հետ պիտի պառկեր, բրցուց լացը։ Ո՛չ, իր հարսիկը կուզեր, միայն ան։ Ուրիշին հետ չէր պառկեր։ Մամը, պապը, հորեղբայրներն ու հարսիկները ջանացին հանդարտեցնել, թե իր հարսիկը հեռու տեղ գացեր էր, այդ գիշեր չպիտի գար։ Ան չհամոզվեցավ, ու լացավ, լացավ։ Ուշ ատեն քունը տարավ։<br />
Հաջորդ գիշեր նորեն իր հարսիկը չեկավ հեռու տեղեն։ Ու ոչ ալ անկե ետքը։ Արփիկ ամեն օր կհարցներ ու կսպասեր։ Վերջապես՝ իրեն հայտնեցին, թե ալ չպիտի գար։ Այդ օրը ամենեն շատ լացավ, բայց անկե ետքը վարժվեցավ, ու պզտիկ հարսիկին հետ անոր անկողինը պառկեցավ:<br />
Վարդավառը եկավ։ Գեղով ուխտ գացին, իրենք չգացին։ Իրեն ըսին, թե եկող տարի ամենքը միասին պիտի երթային, ջորիին վրա պիտի նստեցնեին զինքը, ինչե՜ր, ինչե՜ր պիտի տանեին հետերնին։ Ու Արփիկ ալ չտրտմեցավ։<br />
<br />
* * *<br />
Անցավ տարի մը, երկրորդ ամառ մը եկավ:<br />
Թորոն այլևս բերանը անգամ չէր առներ իր մոր անունը, ու եթե ակնարկություն ըլլար՝ կհայհոյեր անոր հասցեին։ Արփիկն ալ փոխվեր էր։ Ան ալ ոչ միայն չէր կարեկցեր, չէր սիրեր, այլ կատեր իր մորը, որ ձգեր էր զինքը ու գացեր էր, ու պզտիկ հարսիկը իր մայրը կնկատեր:<br />
Նորեն խոտհունձքի ամիսն էր:<br />
Գոգորը ծիծե կտրեր էին, ու տունը կթողեին, մամուն քովը: Հորեղբայրներն ու Թորոն, ճերմակ լաթեր հագած, ճերմակ թաղիքներ դրած,<br />
եզները կլծեին ու հերկը կերթային։ Տղաքը՝ Պեկոն, Աղան, Աղվորը տրեխներ կհագնեին ամեն առտու: Մեծ հարսիկը երախա մը բերեր էր այդ տարի։ Նորածինն ալ հետերնին կառնեին, ու ամենքը միասին արոս արտերը, ձորերը կերթային՝ խոտ քաղելու։ Տղաքը հարսիկներուն պես քաղող չէին, բայց նորեն կօժանդակեին, ինչքան քաղեին՝ շահ մըն էր։ Արփիկին ալ տրեխներ կհագցնեին, ու իրենց հետ կտանեին։ Տունը մնար՝ ի՞նչ պիտի ըներ: Նորածինին օրոցքը կօրեր, որ քնանար, արթննալու, լալու որ ըլլար, մեծ հարսիկը կկանչեր, որ գար ծիծ տար, պարանները կտաներ, որ քաղված խոտին խորոմներեն վանդակ կապեին, բեռ շինեին:<br />
Օր մըն ալ, ձորի մը շուրթը, արոս արտ մը գացեր էին նորեն: Հարսիկները կքաղեին վայրի առվույտները, տղաքն ալ իրենց մայրերուն հետ ու անոնց կարգին ծռեր՝ նույնպես կքաղեին, իսկ Արփիկը մինակ նստեր էր օրոցքին մոտ, տաք արևին մեջ ու կխաղար ինքն իրեն: Արտին մեջ կորիճնա վայրի սիսեռ շատ կար: Փետտեր էր կորիճնաներուն կապույտ ու մանիշակ կոճակները, դերձանի վրա շարեր, ծոցիկ, ապարանջան, օղ շիներ էր, կախեր էր վիզեն, ականջներեն, դաստակներեն: Սիսեռներուն ալ կանաչ փեճիկները բացեր՝ թարթիչներուն բռնել տվեր էր: Խոտով, ծաղիկով աղջնակ մը, վիճակի աղջնակ մը դարձեր էր, ու կանաչ սիսեռե աչուկներով շուրջը կնայեր ու ինքն ալ կհրճվեր:<br />
Հանկարծ ձորեն պզտիկ հարսիկին ձայնը լսեց: Զինքը կկանչեր: Արփիկ վազեց, սիսեռները աչքերուն: Ձորին մեջ կին մը պզտիկ հարսիկին հետ կխոսեր. երկայն, ոլորված պեխերով մարդ մըն ալ՝ բացը կայներ էր: Արփիկ վար իջավ ու մեկ անգամեն՝ ճանչցավ: Պզտիկ հարսիկին հետ խոսող սևահոն կինը իր մայրն էր:<br />
Արփիկ կեցավ: Չշարժեցավ:<br />
- Արփիկ, եկուր նայիմ, եկուր քովս, պագնեմ քեզ մեկ մը, աչքիս լուսը, ըսավ հարսիկը, որ տեսնելու եկեր էր զինքը:<br />
Արփիկ չպատասխանեց, փախավ:<br />
Պզտիկ հարսիկը վազեց ետևեն ու բռնեց, իր հարսիկին տանելու համար, բայց Արփիկ ճչաց որքան ձայն ուներ, մերժեց երթալ, ու ազատվելով, նորեն փախավ:<br />
Անկարելի եղավ համոզել:<br />
Հարսիկը քիչ մը ալ կայնեցավ, ու ոլորուն պեխերով մարդուն հետ հեռացան։<br />
— Արփիկ, ինչո՞ւ չգացիր քովը, քու հարսիկդ էր նը, քեզ կարոտցեր էր,— ըսավ պզտիկ հարսիկը, Արփիկին քով գալով:<br />
Արփիկ գլուխը կախած վար կնայեր։ Ու ուսերը ցնցեց։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D5%BE&diff=13634Գարնան ճամբով2017-07-01T17:31:04Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ԳԱՐՆԱՆ ՃԱՄԲՈՎ Մկրչենց Վահանը կնոջը՝ Նանոյին հետ տունեն ելան այգիները երթալու, որթատունկերուն տա...»:</p>
<hr />
<div>ԳԱՐՆԱՆ ՃԱՄԲՈՎ<br />
<br />
Մկրչենց Վահանը կնոջը՝ Նանոյին հետ տունեն ելան այգիները երթալու, որթատունկերուն տակը բահելու համար։ Երկուքն ալ տրեխներ հագեր էին, բուրդե գուլպաներ քաշեր իրենց ծունկերը, մեկ-մեկ ալ բահ ունեին՝ ուսերնին։ Նանոն երկայն գոգնոցը կապեր էր առջևը, մինչև վիզն ալ գոցեր էր անով։<br />
Այգիները, ինչպես ընդհանրապես կըլլան, գետին երկու եզերքներն էին։ Մոտ չէին, բայց հեռու ալ չէին սեպվեր, միայն թե՝ ճամբաները շիտակ չէին, դարվարները շատ էին, շարունակ զառիվար պիտի իջնային:<br />
Քով-քովի կքալեին։ Արևը նոր կծագեր: Ձորի մը մեջ, կապույտ քռայի մը տակը, կետ մը արծաթի պես կշողար, ջո՞ւր էր, կարելի չէր ճշտել,<br />
հայտնի չէր, բայց ոչ Վահանը, ոչ Նանոն անոր նայեցան։ Դարվար՝ ճամբաներուն վրա մարդ չէր երևար, իրենց ետևեն ալ եկող չկար:<br />
Սալը անցան, երկու լեռներուն միջև սեղմված ձորին ամենեն նեղ տեղը եկան: Վերը երկինքն էր, վարն ալ իրենք էին՝ Էրիկ-կնիկ: Վահան, որ կեռասենիի ճյուղե բարակ ծխափողը ձեռքը թե կծխեր, թե կքալեր, հանկարծ խոսիլ ուզեց:<br />
— Ինծի նայե,— ըսավ Նանոյին։<br />
— Նայեցա, ի՞նչ կա, ի՞նչ պիտի ըսես,– պատասխանեց կինը։<br />
— Եկուր՝ հետդ Գարնան ճամբով երթանք,— ըսավ Վահան։<br />
— Գարնա՞ն ճամբով, խելքի՞դ եկավ, ի՞նչ եղար,– բացականչեց Նանո —Ամեն մարդ կարճ ճամբեն կերթա, մենք ալ ելլենք լեռնե՞րը պտտինք։ Ձյուները նոր հալած կըլլան, անձրև շատ կուգա, ոտք չբռներ, կսահին՝ Գարնան ճամբեն կերթան։ Հիմա, որ ամեն դի չոփ-չոր է, կարճ ճամբան ձգենք, երկարովը՞ երթանք։<br />
— Թող երկայն ըլլա, հոնկե պիտի երթանք այսօր,— պնդեց Վահան։ Ու Նանոին թևեն քաշեց։<br />
— Գնա բանդ, ես ալ կըսեմ՝ ի՞նչ կըսե, ինչո՞ւ Գարնան ճամբով երթանք կըսե,— բացականչեց Նանո սթափելով,— ինչ անխելք եմ, որ կայներ քեզ մտիկ կընեմ։ Մտքեդ ինչ անցնի՝ ա՞ն պիտի ըլլա։<br />
— Այո, պիտի ըլլա,— պատասխանեց Վահան։ Ու կնոջը թևեն քաշեց նորեն, ստիպելով, որ իրեն հետ քալե։<br />
— Ատոր համար՝ իս մի համոզեր,— ըսավ կինը,— ես չեմ գար, գնա, Հեմ՝ մարդուն ի՞նչ կըսեն։ Հոնկե որ երթանք, չպիտի՞ տեսնեն մեզ, չպիտի հասկնան, ամենուն բերանը պիտի իյնանք։ Ինքզինքդ չե՞ս կրնար բռներ, կեփի՞ս: Հեմ դուն տուն չունի՞ս, տունը ինչո՞ւ համար եղեր է։<br />
- Չէ, չունիմ: Ես ինչ որ կըսեմ՝ ան պիտի ըլլա,– ըսավ Վահան, շեշտակի կնոջը դեղին թարթիչներուն ու այտերուն նայելով, որոնք առտվան արևի մեջ ոսկեգույն կփայլեին, ու բռնացավ, մինչև որ կինը հետևեցավ իրեն:<br />
Ճամբեն զատվեցան: Գարնան ճամբով գացին: Քով-քովի լեռան զառիվերը ելան, լեռան խուլ ճամբաներեն քալեցին ու չոր, ամայի ձորը իջան:<br />
***<br />
Երբ Աղիջրակ եկան, գյուղին հարսերեն, իր տարեկիցներեն՝ Գալենց Մարոյին, Արխանենց Դշխուին, Պետրոսենց Տուտուին դեմ դիմաց ելան, որոնք աղջիկներու ու մանուկներու բազմությունով մը, բահեր, փետատներ, ճյուպպեները շալակնին կապած՝ գուլպա հյուսելով ու խոսելով, նույնպես այգի բահել կերթային: Նանո չուզեց, որ այս հանդիպումը ըլլար, բայց ի՞նչ կրնար ընել: Վահան չկեցավ կիներուն մեջ ու առաջ անցավ, իսկ հարսերը չզսպեցին իրենց զարմանքն ու հետաքրքրությունը ու հեգնեցին.<br />
- Նանո կերևա թե ձյուները հալեր են, ջրեղեն է ճամբաները, ոտքերնիդ չթրջելու համար էրկանդ հետ Գարնան ճամբեն եկաք:<br />
- Հա յա,ատանկ ըրինք,– պատասխանեց Նանո: Ուրիշ ի՞նչ ըսեր: Լռելու ըլլար ալ ավելի պիտի կասկածեին իր վրա։<br />
- Չէ նը,– շարունակեց Պետրոսենց Տուտուն,– չոփ-չոր ճամբան կեցած տեղը ինչո՞ւ հոնկե դարձաք։<br />
- Խելքերնիս փչեց, անանկ ուզեցինք, հոնկե դարձանք: Ի՞նչ կա եղեր,— պատասխանեց Նանո։<br />
- Ադ չէ, –միջամտեց Արխանենց Դշխուն,– Գարնան ճամբան մարդ չըլլար, գործ մը տեսնենք՝ աղայիդ հետ ըսիր: Հոնկե իջաք:<br />
Նանո անոնց խոսքերեն առնված ըլլալը ցուցնելու համար բողոքեց.<br />
- Ալ բան կա նը՝ մտքերնուդ անցընեիք: Աղեկ ըրինք, ըսելիք մը ունի՞ք: <br />
Մարդ հոնկե իջնալու անպատճառ գեշ մտքի համա՞ր կըլլա: <br />
Այգիները հասան։<br />
* * *<br />
- Տեսա՞ր, ըսածս չեղա՞վ, ինտո՞ր մտքերնին կաթեց, ինտո՜ր հասկցան,– ըսավ Նանո Վահանին՝ այգին, առաջին որթատունկին տակեն սկսելով բահել, եռանդով ոտքովը բահը հողին մխելով, հողը շրջելով, ներքևի թարմը վրան հանելով, ամեն ծռելուն, ելլելուն իր երկու զույգ ծամերը կուրծքին վրա իյնալով, ամեն անգամ կռնակը նետելով:<br />
- Թող հասկնան, թող մտքերնին կաթե,– պատասխանեց Վահան կնոջը հետ նույնպես բահը հողը մխելով, ներքևի հողը վրան շրջելով,– ո՞վ ինծի կխառնվի, ո՞վ իմ քեհյաս է։<br />
- Տրդատ քեռիդ որ չելլեիր, տեղը կմնայիր, - ըսավ Նանո,- ամռան ետին աշուն է, ան փոկն ալ ան կաշուն է, անանկ է, ո՞վ քեզի կխառնվի, ո՞վ քու քեֆիդ քեհյան է:</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%A5%D5%AF_%D5%B8%D5%9E%D6%82%D6%80_%D5%A7%D5%AB%D6%80&diff=13603Երեկ ո՞ւր էիր2017-06-25T13:03:14Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div><br />
ԵՐԵԿ Ո՞ՒՐ ԷԻՐ<br />
<br />
Առուին տակի կողմը, ուր ուռիները շուք կընեին, կանաչ խոտին վրա պառկեր էր Փիլիկ: Սրունքները քիչ մը իրեն, քաշած թևը բարձր շինած, երեսը թևին վրա դրած ան կպատրաստվեր աչքերը գոցելու, քնանալու, երբ վերեն առուին մյուս կողմեն, խոսակցության ձայները հասան ականջին։<br />
Ծուռվիզին տղան ու Սևին աղան էին։<br />
Թումբը փորված,ներս մտած ըլլալուն, թեև, չէր տեսնվեր, բայց Փիլիկ անոնց ձայներեն հասկցավ։<br />
Անոնք նստան հոն՝ վերը, առուին մյուս ափը, ուր նույնպես ուռիներու շուք ու կանանչ կար։<br />
Փիլիկ իմացավ, որ Ծուովիզին տղան կըսեր.<br />
— Քեզի չպատմեցի, չէ , առջի օր ան մեկը տեսա։ Հասկցա՞ր ով,ակնցիին հարսը։<br />
— Չէ՛ ճանըմ… է՜… — պատասխանեց Սևին տղան։<br />
— Ձորբերնի էգին էր։ Շիշուրազը ձեռքը՝ ցանծուն կփորեր, կմաքրեր. ցերեկվան շողուն ատենն էր, տաք մը կար, որ հողերը կվառեին։ Ծռեր, ծամերը երկու կողմեն առաջքը կուրծքն ի վար կախվեր, զիստերը կորացուցեր, է՜հ, տեսնեիր։ Մարդ ալ չկար, կոկորդս մաքրեցի, ձայնես իմ կողմս դարձավ, ելավ շտկվեցավ, երեսները կարմրտկեցան, սև աչքերը վար ըրավ։<br />
— Չմոտեցա՞ր, չխոսեցա՞ր… — հարեց Սևին տղան։ — Ես հոն ըլլալու էի,<br />
— Մտքովս ըսի՝ մասուրներուն, փուշերուն մեջ մտնեմ մեկեն ի մեկ ցատկեմ առաջքը, ալ ո՞ւր կրնա փախչիլ ձեռքես, ինչպե՞ս պիտի կրնա ազատիլ։<br />
— է՛ ըրի՞ր, ան նայինք։<br />
— Ներոջը աղջիկը, Բրաբը, էգետան դռնեն դուրս չելլե՞ մեկեն։<br />
Պահ մը անլսելի դարձան։ Հետո հրահանի կայծքարի չխչխկոցներու ձայներ եկան։ Հայանի էր որ կծխեին։<br />
— Վառե, վառե,— կըսեր Սևին տղան։<br />
— Դուն վառե ճիկառադ, ես կվառեմ ետքեն,— պնդեց Ծուռվիզին տղան։<br />
Մեկ-երկու վայրկյան լռեցին, հետո վերսկսան։<br />
— Գևորգը ադ ըսածիդ համր նայած է,— հարեց Սևին տղան։<br />
— Քու ճիվերդ է կերեր,- ձայնը բարձրացնելով, պատասխանեց խոսակիցը։ — Դուն անոր պարծենալո՞ւն կնայիս։ Բան մըն ալ չգար ձեռքեն: Կարճը ըսես, նայե, կհավատամ… քյոսնուկ - քյոսնուկ կպտտի անկե կհուսացվի:<br />
Քանի մը վայրկյաններ նորեն անցան։<br />
- Պատմություն մըն ալ պատմե՞մ,– վերստին խոսք առավ Ծուռվիզին տղան,– նայիմ՝ ասո՞ր ինչ պիտի ըսես.. իմ քովս պատմություն շա՜տ:<br />
- Ըսե նայինք,— պատասխանեց մյուսը:<br />
- Լճացիին աղջիկը՝ Փիլիկին կնիկն ալ քիչ ծաղիկ չէ, ջուրի եկող է, գիտեի՞ր ասիկա:<br />
Փիլիկ գլուխը վերցուց պառկած տեղեն, շունչը կարեց ավելի լավ լսելու համար: Իր կնոջ վրա էր, որ կխոսեին: Վա՜յ անսպասելին:<br />
- Իրա՞վ կըսես,— պատասխանեց Սևին տղան։<br />
- Շատոնց կընե՝ թուքս կուլ կուտայի, մտքես կանցընեի, Երեկ մերինին, մեր կնիկին հետ էգին գացինք, ճամբան ես բաժնվեցա:Խոռչտակի ձորով երթամ՝ ըսի, Ճերմակ-Քարտակ իջա որ՝ աս մեկը Փլիկին կնիկը, եկեր, ջուր առեր աղբյուրեն, կդառնա։ Ետևեն հասա, մեկտեղ խոսելով քալեցինք։ Միտքը հասկնալու համար քանի մը խոսք նետեցի, նայեցա՝ կխնդա, ձեռքը բռնեցի, սեղմեցի, նայեցա՝ թող տվավ, ձայն չհանեց։ Էգին մինա՞կ ես ասօր՝ հարցուցի, մինակ եմ՝ ըսավ։ Ձեր թութը աղվոր է, պիտի գամ թութ ուտելու, եկուր՝ ըսավ։<br />
Փիլիկի սիրտը արագ-արագ, ուժով-ուժով տրոփել սկսավ։<br />
— Չէ՜ ճանըմ…— պատասխանեց Սևին տղան, անակընկալ ու ուրախ լուր մը լսողի շեշտովը։<br />
Երկու ընկերները ոտքի ելան ու քալեցին։<br />
Փիլիկ լսեց, որ Ծուվիզին տղան կըսեր.<br />
Զենքին չնետվողը, կնկան չհանձնվողը չըլլար։<br />
Հետո նորեն իր կնոջ անունը տվին ու խոսեցան, բայց տակավ հեռացան, ու ալ չլսվեցավ։<br />
<br />
***<br />
<br />
Փիլիկ ալ չպառկեցավ, անմիջապես ոտքի ելավ։<br />
Քրտինք մը ծածկեր էր ճակատը։ Խռովված էր իր լսածներեն։ Այդպե՜ս։ Ըսել է՝ իր կինը կթՈղու, որ էրիկմարդ մը սեղմե, շոշափե ձեոքը:<br />
անուշ-անուշ խոսի հետը… Ալ ինք ո՞ր օրվան համար կայներ էր:<br />
Չգիտցավ,թե ինչպես անցավ ցորենի արտերուն մեջեն: Տուն մտավ որ՝ կինը առիքներեն կախ խնոցիով մածուն կհարեր:<br />
Կայնեցավ ու հրամայող շեշտով մը ըսավ.<br />
— Ինծի նայե ծո, հոս եկուր… ձգե։<br />
Կինը թողուց խնոցն ու մոտեցավ:<br />
— Երեկ ո՞ւր էիր:<br />
Կինը զարմացավ։<br />
— Ըսե, ո՞ւր էիր երեկ, - կրկնեց Փիլիկ ավելի խիստ,<br />
— Չգիտե՞ս ուր էի,– պատասխանեց կինը մեղմ ձայնով մը, անտեղյակ՝ անցուդարձեն։<br />
Փիլիկ բարձրացուր ձայնը ու պոռաց.<br />
— Չէ՛, չգիտեմ… ըսե՛, պատասխան տուր ինծի, երեկ ո՞ւր էիր։<br />
— Էգին էի։<br />
Փիլիկ գլուխը շարժեց.<br />
— Մինչև ետքը էգի՞ն էիր, տեղ չգացի՞ր։<br />
— Չէ։<br />
— Հե՞չ տեղ մը չգացիր… չի գացիր՛ հա՞։<br />
Կինը մտաբերեց, ու նույն հանդարտ ու մեղմ ձայնովը պատասխանեց.<br />
— Ջուր չկար, աղբյուրեն գացի ջուր առի ու դարձա։<br />
Այդքանը բավական էր։ ճիշտ էր, կհաստատվեր՝ ուրեմն։<br />
— Աղբյուրը գացիր, հա՞… — գլուխը շարժելով ու ակռաները սեղմելով պոռաց,— կպահես, ու չես ալ ըսեր… ես հիմա քեզի կհասկցնեմ: Ա՛խ քեզի շան ձագ… ես հիմա որ ծեծին տակ հոգիդ բերնեդ չհանեմ,թող ինծի Փիլիկ չկանչեն։<br />
Ու սկսավ անլուր հայհոյությունները։ Կինը, որ չէր գիտեր ամուսնույն զայրույթին պատճառը, ուզեց հասկնալ ու հարցուց, թե՝ ի՞նչ կար աղբյուր երթալուն մեջ։<br />
Անոր այդ հարցումեն Փիլիկ ալ ավելի գրգռվեցավ, խորհելով, թե կկեղծե, ու սկսավ ծեծել անխնա, հարվածները իջեցնելով մեկմեկու ետևե։<br />
Կնոջ լացի ձայները իմանալով, մոտակա տուներեն վազեցին, հավաքվեցան։<br />
- Խենթեցա՞ր, Փիլիկ, ամոթ է, ալ հերիք է, տղա, կբավե, պիտի մեռցնես հիմա էքսյուկ-էթեկը կըսեին այս ու այն կողմեն, աշխատելով ազատելու կինը ամուսնույն ձեռքեն։<br />
- Պիտի մեռցնեմ, հա.. պիտի սատկեցնեմ,— կգոչեր Փիլիկ այ֊լայլած, ինքն իրմեն ելած, - ձգե, ձգեցեք… ձգե, Ելպակ հարսիկ, ձգե, Խանպակ հորքուր, թող տուր, աղա ամու…<br />
- Բայց ի՞նչ կա, ի՞նչ եղավ, - կհարցնեին միաբերան, - ի՞նչ ըրավ որ: Բան մը ըսիր՝ չկատարե՞ց, խոսքիդ մտիկ չըրա՞վ, քեզի գեշ պատասխա՞ն տվավ: <br />
Փիլիկ չուզելով, որ ուրիշները իմանան պատճառը, գիտնան եղելությունը, կշարունակեր զարնել՝ առանց գոհացնելու անոնց հետաքրքրությունը:<br />
- Ձգե, աղա ամու, - կըսեր հևալով, - բան չկա… բան մը չի կա… չեմ ըսեր… չպիտի ըսեմ… բան չկա…<br />
Ծծկեր երախան օրոցքին մեջ արթնցավ իրարանցումներեն, սկսավ լալ:<br />
Դրացի կիները դժվարությամբ ազատեցին կինը Փիլիկին ձեռքեն, երախան ալ առնելով՝ տարին իրենց տունը։<br />
Կնոջը երթալեն ետքը Փիլիկ դուռը քաշեց ու ինքն ալ դուրս ելավ, ու<br />
ամբողջ օրը թափառելե հետո, մթնելուն հետ, տուն դարձավ որ՝ կինը<br />
տարածեր է փռոցը երդիկը, ամանով ապուր դրեր, իր երկու մեծ զավակները՝ Արոն ու Բուբուլը, ծունկի եկեր շուրջը, կուտեին, իսկ ինք, ծծկեր երախան գիրկը, նստեր էր հեռուն։<br />
Փիլիկ ինքն ալ նստավ։<br />
Անցան, վայրկյաններ։ Փիլիկ, թեև, աչքին ծայրովը ատեն-ատեն նայելով կնոջը՝ կատեր զայն, չէր ուզեր խոսիլ հետը, բայց նորեն չհամբերեց ու ըսավ.<br />
— Բան չես գիտեր, հա՞… չգիտես… Աղբյուրը գացիր, ջուր առիր ու դարձար… այդքան… հա՞։<br />
Կինը կրկնեց, թե բան մը չէր գիտեր։<br />
— Սո՛ւս… բերան ալ ունիս ու կբանաս,— գոչեց Փիլիկ, ծայրագույն<br />
արհամարհանքով մը.– Ծուռվիզին տղան չտեսա՞ր, չխոսեցա՞ր հետը,<br />
հա՞։<br />
- Ծուռվիզին տղա՞ն… կինը կերդնուր։<br />
Սո՛ւս… կրկնեց պժգանքի խոր արտահայտությունով մը,— կնիկ չե՞ք… ձեր ամենեն աղեկին արմատը չորնա, ձեր խոսքի՞ն ալ կհավատացվի… Ծուռվիզին տղուն հետ խոսողը դուն չե՞ս, ծո… Կկանչե ետևեդ, կկայնիս հետը խոսելով կերթաս, ձեռքդ կսեղմե, կշոյե, թող կուտաս, դեռ ըսե՞մ: Մինակ եմ կըսես, եկուր մեր էգին, կհրավիրես, որ գա թութ ուտե… Ծո, այս ամենքը իմ ականջով լսեցի, քու խոսքի՞դ պիտի հավատամ, շո՛ւն…<br />
Կինը նորեն սկսավ երդնուլ: Կխնդրեր, որ հավատար իրեն. թող իր գլուխը կտրեր, եթե ամենափոքր ճշմարտություն մը կար իր լսածներուն մեջ<br />
ինք ոչ ոք տեսած,ոչ ոքի հետ խոսած էր, ինչ որ իմացած էր, գյուղին սրիկաներուն կողմե հնարված պատմություններեն մեկն էր, անոնք իրենց մտքեն անցուածները իբր կատարած պատմելով, կպարծենային իրարու։<br />
Բայց Փիլիկ չէր համոզվեր,ու կոչեր, կհայհոյեր կնոջը, աշխարհի բոլոր կիներուն, կնոջը ծնողքին ու ազգականներուն, ով որ պատճառ էր եղեր ու ամուսնացուցեր զինքը իրեն հետ, ամենուն:<br />
Երկու տղաքը՝ Արոն ու Բուբուլը, թողելով ապուրն ու գդալները, երդիկեն իջան գացին պառկելու: Ծծկերը, ձեռքերուն վրա փքշելով, մոտեցավ Փիլիկին ու ծունկերեն բռնեց, ամեն ատենվան պես՝ ելլելու ու հորը գիրկը նստելու, բայց Փիլիկ ոտքովը հրեց ետ ու ձգեց գետին։<br />
— Գնա՛, չեմ ուզեր, - գոչեց,- մի՛ գար, դուն ալ անկե չե՞ս, ան մորմեն, ան շանը ցեղեն…<br />
Երախան լացավ, մայրը լուռ գրկեց մանկիկը ու իջավ տուն:<br />
Փիլիկ ժամեն ավելի նստած մնաց իր տեղը, հետո ոտքի ելլելով,մոտեցավ երդիկին կեդրոնի լուսամուտին, ծռեցավ, նայեցավ վարը՝ ներքնատունը, ուր լուռ անշարժություն մը կար: Ճրագին աղոտ լույսին մեջ երկու տղաքը մտեր էին իրենց վերմակներուն տակ, կինը մազե չուլի մը վրա նստեր էր ու կհեկեկար,ծիծը երախային բերանը:</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%A5%D5%AF_%D5%B8%D5%9E%D6%82%D6%80_%D5%A7%D5%AB%D6%80&diff=13602Երեկ ո՞ւր էիր2017-06-25T13:01:48Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div><br />
ԵՐԵԿ Ո՞ՒՐ ԷԻՐ<br />
<br />
Առուին տակի կողմը, ուր ուռիները շուք կընեին, կանաչ խոտին վրա պառկեր էր Փիլիկ: Սրունքները քիչ մը իրեն, քաշած թևը բարձր շինած, երեսը թևին վրա դրած ան կպատրաստվեր աչքերը գոցելու, քնանալու, երբ վերեն առուին մյուս կողմեն, խոսակցության ձայները հասան ականջին։<br />
Ծուռվիզին տղան ու Սևին աղան էին։<br />
Թումբը փորված,ներս մտած ըլլալուն, թեև, չէր տեսնվեր, բայց Փիլիկ անոնց ձայներեն հասկցավ։<br />
Անոնք նստան հոն՝ վերը, առուին մյուս ափը, ուր նույնպես ուռիներու շուք ու կանանչ կար։<br />
Փիլիկ իմացավ, որ Ծուովիզին տղան կըսեր.<br />
— Քեզի չպատմեցի, չէ , առջի օր ան մեկը տեսա։ Հասկցա՞ր ով,ակնցիին հարսը։<br />
— Չէ՛ ճանըմ… է՜… — պատասխանեց Սևին տղան։<br />
— Ձորբերնի էգին էր։ Շիշուրազը ձեռքը՝ ցանծուն կփորեր, կմաքրեր. ցերեկվան շողուն ատենն էր, տաք մը կար, որ հողերը կվառեին։ Ծռեր, ծամերը երկու կողմեն առաջքը կուրծքն ի վար կախվեր, զիստերը կորացուցեր, է՜հ, տեսնեիր։ Մարդ ալ չկար, կոկորդս մաքրեցի, ձայնես իմ կողմս դարձավ, ելավ շտկվեցավ, երեսները կարմրտկեցան, սև աչքերը վար ըրավ։<br />
— Չմոտեցա՞ր, չխոսեցա՞ր… — հարեց Սևին տղան։ — Ես հոն ըլլալու էի,<br />
— Մտքովս ըսի՝ մասուրներուն, փուշերուն մեջ մտնեմ մեկեն ի մեկ ցատկեմ առաջքը, ալ ո՞ւր կրնա փախչիլ ձեռքես, ինչպե՞ս պիտի կրնա ազատիլ։<br />
— է՛ ըրի՞ր, ան նայինք։<br />
— Ներոջը աղջիկը, Բրաբը, էգետան դռնեն դուրս չելլե՞ մեկեն։<br />
Պահ մը անլսելի դարձան։ Հետո հրահանի կայծքարի չխչխկոցներու ձայներ եկան։ Հայանի էր որ կծխեին։<br />
— Վառե, վառե,— կըսեր Սևին տղան։<br />
— Դուն վառե ճիկառադ, ես կվառեմ ետքեն,— պնդեց Ծուռվիզին տղան։<br />
Մեկ-երկու վայրկյան լռեցին, հետո վերսկսան։<br />
— Գևորգը ադ ըսածիդ համր նայած է,— հարեց Սևին տղան։<br />
— Քու ճիվերդ է կերեր,- ձայնը բարձրացնելով, պատասխանեց խոսակիցը։ — Դուն անոր պարծենալո՞ւն կնայիս։ Բան մըն ալ չգար ձեռքեն: Կարճը ըսես, նայե, կհավատամ… քյոսնուկ - քյոսնուկ կպտտի անկե կհուսացվի:<br />
Քանի մը վայրկյաններ նորեն անցան։<br />
- Պատմություն մըն ալ պատմե՞մ,– վերստին խոսք առավ Ծուռվիզին տղան,– նայիմ՝ ասո՞ր ինչ պիտի ըսես.. իմ քովս պատմություն շա՜տ:<br />
- Ըսե նայինք,— պատասխանեց մյուսը:<br />
- Լճացիին աղջիկը՝ Փիլիկին կնիկն ալ քիչ ծաղիկ չէ, ջուրի եկող է, գիտեի՞ր ասիկա:<br />
Փիլիկ գլուխը վերցուց պառկած տեղեն, շունչը կարեց ավելի լավ լսելու համար: Իր կնոջ վրա էր, որ կխոսեին: Վա՜յ անսպասելին:<br />
- Իրա՞վ կըսես,— պատասխանեց Սևին տղան։<br />
- Շատոնց կընե՝ թուքս կուլ կուտայի, մտքես կանցընեի, Երեկ մերինին, մեր կնիկին հետ էգին գացինք, ճամբան ես բաժնվեցա:Խոռչտակի ձորով երթամ՝ ըսի, Ճերմակ-Քարտակ իջա որ՝ աս մեկը Փլիկին կնիկը, եկեր, ջուր առեր աղբյուրեն, կդառնա։ Ետևեն հասա, մեկտեղ խոսելով քալեցինք։ Միտքը հասկնալու համար քանի մը խոսք նետեցի, նայեցա՝ կխնդա, ձեռքը բռնեցի, սեղմեցի, նայեցա՝ թող տվավ, ձայն չհանեց։ Էգին մինա՞կ ես ասօր՝ հարցուցի, մինակ եմ՝ ըսավ։ Ձեր թութը աղվոր է, պիտի գամ թութ ուտելու, եկուր՝ ըսավ։<br />
Փիլիկի սիրտը արագ-արագ, ուժով-ուժով տրոփել սկսավ։<br />
— Չէ՜ ճանըմ…— պատասխանեց Սևին տղան, անակընկալ ու ուրախ լուր մը լսողի շեշտովը։<br />
Երկու ընկերները ոտքի ելան ու քալեցին։<br />
Փիլիկ լսեց, որ Ծուվիզին տղան կըսեր.<br />
Զենքին չնետվողը, կնկան չհանձնվողը չըլլար։<br />
Հետո նորեն իր կնոջ անունը տվին ու խոսեցան, բայց տակավ հեռացան, ու ալ չլսվեցավ։<br />
<br />
***<br />
<br />
Փիլիկ ալ չպառկեցավ, անմիջապես ոտքի ելավ։<br />
Քրտինք մը ծածկեր էր ճակատը։ Խռովված էր իր լսածներեն։ Այդպե՜ս։ Ըսել է՝ իր կինը կթՈղու, որ էրիկմարդ մը սեղմե, շոշափե ձեոքը:<br />
անուշ-անուշ խոսի հետը… Ալ ինք ո՞ր օրվան համար կայներ էր:<br />
Չգիտցավ,թե ինչպես անցավ ցորենի արտերուն մեջեն: Տուն մտավ որ՝ կինը առիքներեն կախ խնոցիով մածուն կհարեր:<br />
Կայնեցավ ու հրամայող շեշտով մը ըսավ.<br />
— Ինծի նայե ծո, հոս եկուր… ձգե։<br />
Կինը թողուց խնոցն ու մոտեցավ:<br />
— Երեկ ո՞ւր էիր:<br />
Կինը զարմացավ։<br />
— Ըսե, ո՞ւր էիր երեկ, - կրկնեց Փիլիկ ավելի խիստ,<br />
— Չգիտե՞ս ուր էի,– պատասխանեց կինը մեղմ ձայնով մը, անտեղյակ՝ անցուդարձեն։<br />
Փիլիկ բարձրացուր ձայնը ու պոռաց.<br />
— Չէ՛, չգիտեմ… ըսե՛, պատասխան տուր ինծի, երեկ ո՞ւր էիր։<br />
— Էգին էի։<br />
Փիլիկ գլուխը շարժեց.<br />
— Մինչև ետքը էգի՞ն էիր, տեղ չգացի՞ր։<br />
— Չէ։<br />
— Հե՞չ տեղ մը չգացիր… չի գացիր՛ հա՞։<br />
Կինը մտաբերեց, ու նույն հանդարտ ու մեղմ ձայնովը պատասխանեց.<br />
— Ջուր չկար, աղբյուրեն գացի ջուր առի ու դարձա։<br />
Այդքանը բավական էր։ ճիշտ էր, կհաստատվեր՝ ուրեմն։<br />
— Աղբյուրը գացիր, հա՞… — գլուխը շարժելով ու ակռաները սեղմելով պոռաց,— կպահես, ու չես ալ ըսեր… ես հիմա քեզի կհասկցնեմ: Ա՛խ քեզի շան ձագ… ես հիմա որ ծեծին տակ հոգիդ բերնեդ չհանեմ,թող ինծի Փիլիկ չկանչեն։<br />
Ու սկսավ անլուր հայհոյությունները։ Կինը, որ չէր գիտեր ամուսնույն զայրույթին պատճառը, ուզեց հասկնալ ու հարցուց, թե՝ ի՞նչ կար աղբյուր երթալուն մեջ։<br />
Անոր այդ հարցումեն Փիլիկ ալ ավելի գրգռվեցավ, խորհելով, թե կկեղծե, ու սկսավ ծեծել անխնա, հարվածները իջեցնելով մեկմեկու ետևե։<br />
Կնոջ լացի ձայները իմանալով, մոտակա տուներեն վազեցին, հավաքվեցան։<br />
- Խենթեցա՞ր, Փիլիկ, ամոթ է, ալ հերիք է, տղա, կբավե, պիտի մեռցնես հիմա էքսյուկ-էթեկը կըսեին այս ու այն կողմեն, աշխատելով ազատելու կինը ամուսնույն ձեռքեն։<br />
- Պիտի մեռցնեմ, հա.. պիտի սատկեցնեմ,— կգոչեր Փիլիկ այ֊լայլած, ինքն իրմեն ելած, - ձգե, ձգեցեք… ձգե, Ելպակ հարսիկ, ձգե, Խանպակ հորքուր, թող տուր, աղա ամու…<br />
- Բայց ի՞նչ կա, ի՞նչ եղավ, - կհարցնեին միաբերան, - ի՞նչ ըրավ որ: Բան մը ըսիր՝ չկատարե՞ց, խոսքիդ մտիկ չըրա՞վ, քեզի գեշ պատասխա՞ն տվավ: <br />
Փիլիկ չուզելով, որ ուրիշները իմանան պատճառը, գիտնան եղելությունը, կշարունակեր զարնել՝ առանց գոհացնելու անոնց հետաքրքրությունը:<br />
- Ձգե, աղա ամու, - կըսեր հևալով, - բան չկա… բան մը չի կա… չեմ ըսեր… չպիտի ըսեմ… բան չկա…<br />
Ծծկեր երախան օրոցքին մեջ արթնցավ իրարանցումներեն, սկսավ լալ:<br />
Դրացի կիները դժվարությամբ ազատեցին կինը Փիլիկին ձեռքեն, երախան ալ առնելով՝ տարին իրենց տունը։<br />
Կնոջը երթալեն ետքը Փիլիկ դուռը քաշեց ու ինքն ալ դուրս ելավ, ու<br />
ամբողջ օրը թափառելե հետո, մթնելուն հետ, տուն դարձավ որ՝ կինը<br />
տարածեր է փռոցը երդիկը, ամանով ապուր դրեր, իր երկու մեծ զավակները՝ Արոն ու Բուբուլը, ծունկի եկեր շուրջը, կուտեին, իսկ ինք, ծծկեր երախան գիրկը, նստեր էր հեռուն։<br />
Փիլիկ ինքն ալ նստավ։<br />
Անցան, վայրկյաններ։ Փիլիկ, թեև, աչքին ծայրովը ատեն-ատեն նայելով կնոջը՝ կատեր զայն, չէր ուզեր խոսիլ հետը, բայց նորեն չհամբերեց ու ըսավ.<br />
— Բան չես գիտեր, հա՞… չգիտես… Աղբյուրը գացիր, ջուր առիր ու դարձար… այդքան… հա՞։<br />
Կինը կրկնեց, թե բան մը չէր գիտեր։<br />
— Սո՛ւս… բերան ալ ունիս ու կբանաս,— գոչեց Փիլիկ, ծայրագույն<br />
արհամարհանքով մը.– Ծուռվիզին տղան չտեսա՞ր, չխոսեցա՞ր հետը,<br />
հա՞։<br />
- Ծուռվիզին տղա՞ն… կինը կերդնուր։<br />
Սո՛ւս… կրկնեց պժգանքի խոր արտահայտությունով մը,— կնիկ չե՞ք… ձեր ամենեն աղեկին արմատը չորնա, ձեր խոսքի՞ն ալ կհավատացվի… Ծուռվիզին տղուն հետ խոսողը դուն չե՞ս, ծո… Կկանչե ետևեդ, կկայնիս հետը խոսելով կերթաս, ձեռքդ կսեղմե, կշոյե, թող կուտաս, դեռ ըսե՞մ: Մինակ եմ կըսես, եկուր մեր էգին, կհրավիրես, որ գա թութ ուտե… Ծո, այս ամենքը իմ ականջով լսեցի, քու խոսքի՞դ պիտի հավատամ, շո՛ւն…<br />
Կինը նորեն սկսավ երդնուլ: Կխնդրեր, որ հավատար իրեն. թող իր գլուխը կտրեր, եթե ամենափոքր ճշմարտություն մը կար իր լսածներուն մեջ<br />
ինք ոչ ոք տեսած,ոչ ոքի հետ խոսած էր, ինչ որ իմացած էր, գյուղին սրիկաներուն կողմե հնարված պատմություններեն մեկն էր, անոնք իրենց մտքեն անցուածները իբր կատարած պատմելով, կպարծենային իրարու։<br />
Բայց Փիլիկ չէր համոզվեր,ու կոչեր, կհայհոյեր կնոջը, աշխարհի բոլոր կիներուն, կնոջը ծնողքին ու ազգականներուն, ով որ պատճառ էր եղեր ու ամուսնացուցեր զինքը իրեն հետ, ամենուն:<br />
Երկու տղաքը՝ Արոն ու Բուբուլը, թողելով ապուրն ու գդալները, երդիկեն իջան գացին պառկելու: Ծծկերը, ձեռքերուն վրա փքշելով, մոտեցավ Փիլիկին ու ծունկերեն բռնեց, ամեն ատենվան պես՝ ելլելու ու հորը գիրկը նստելու, բայց Փիլիկ ոտքովը հրեց ետ ու ձգեց գետին։<br />
— Գնա՛, չեմ ուզեր, - գոչեց,- մի՛ գար, դուն ալ անկե չե՞ս, ան մորմեն, ան շանը ցեղեն…<br />
Երախան լացավ, մայրը լուռ գրկեց մանկիկը ու իջավ տուն:<br />
Փիլիկ ժամեն ավելի նստած մնաց իր տեղը, հետո ոտքի ելլելով,մոտեցավ երդիկին կեդրոնի լուսամուտին, ծռեցավ, նայեցավ վարը՝ ներքնատունը, ուր լուռ անշարժություն մը կար: Ճրագին աղոտ լույսին մեջ երկու տղաքը մտեր էին իրենց վերմակներուն տակ, կինը մազե չուլի մը վրա նստեր էր ու կհեկեկար,ծիծը երախային բերանը:</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%A5%D5%AF_%D5%B8%D5%9E%D6%82%D6%80_%D5%A7%D5%AB%D6%80&diff=13601Երեկ ո՞ւր էիր2017-06-25T12:59:18Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ « ԵՐԵԿ Ո՞ՒՐ ԷԻՐ Առուին տակի կողմը, ուր ուռիները շուք կընեին, կանաչ խոտին վրա պառկեր էր Փիլի...»:</p>
<hr />
<div><br />
ԵՐԵԿ Ո՞ՒՐ ԷԻՐ<br />
<br />
Առուին տակի կողմը, ուր ուռիները շուք կընեին, կանաչ խոտին վրա պառկեր էր Փիլիկ: Սրունքները քիչ մը իրեն, քաշած թևը բարձր շինած, երեսը թևին վրա դրած ան կպատրաստվեր աչքերը գոցելու, քնանալու, երբ վերեն առուին մյուս կողմեն, խոսակցության ձայները հասան ականջին։<br />
Ծուռվիզին տղան ու Սևին աղան էին։<br />
Թումբը փորված,ներս մտած ըլլալուն, թեև, չէր տեսնվեր, բայց Փիլիկ անոնց ձայներեն հասկցավ։<br />
Անոնք նստան հոն՝ վերը, առուին մյուս ափը, ուր նույնպես ուռիներու շուք ու կանանչ կար։<br />
Փիլիկ իմացավ, որ Ծուովիզին տղան կըսեր.<br />
— Քեզի չպատմեցի, չէ , առջի օր ան մեկը տեսա։ Հասկցա՞ր ով,ակնցիին հարսը։<br />
— Չէ՛ ճանըմ… է՜… — պատասխանեց Սևին տղան։<br />
— Ձորբերնի էգին էր։ Շիշուրազը ձեռքը՝ ցանծուն կփորեր, կմաքրեր. ցերեկվան շողուն ատենն էր, տաք մը կար, որ հողերը կվառեին։ Ծռեր, ծամերը երկու կողմեն առաջքը կուրծքն ի վար կախվեր, զիստերը կորացուցեր, է՜հ, տեսնեիր։ Մարդ ալ չկար, կոկորդս մաքրեցի, ձայնես իմ կողմս դարձավ, ելավ շտկվեցավ, երեսները կարմրտկեցան, սև աչքերը վար ըրավ։<br />
— Չմոտեցա՞ր, չխոսեցա՞ր… — հարեց Սևին տղան։ — Ես հոն ըլլալու էի,<br />
— Մտքովս ըսի՝ մասուրներուն, փուշերուն մեջ մտնեմ մեկեն ի մեկ ցատկեմ առաջքը, ալ ո՞ւր կրնա փախչիլ ձեռքես, ինչպե՞ս պիտի կրնա ազատիլ։<br />
— է՛ ըրի՞ր, ան նայինք։<br />
— Ներոջը աղջիկը, Բրաբը, էգետան դռնեն դուրս չելլե՞ մեկեն։<br />
Պահ մը անլսելի դարձան։ Հետո հրահանի կայծքարի չխչխկոցներու ձայներ եկան։ Հայանի էր որ կծխեին։<br />
— Վառե, վառե,— կըսեր Սևին տղան։<br />
— Դուն վառե ճիկառադ, ես կվառեմ ետքեն,— պնդեց Ծուռվիզին տղան։<br />
Մեկ-երկու վայրկյան լռեցին, հետո վերսկսան։<br />
— Գևորգը ադ ըսածիդ համր նայած է,— հարեց Սևին տղան։<br />
— Քու ճիվերդ է կերեր,- ձայնը բարձրացնելով, պատասխանեց խոսակիցը։ — Դուն անոր պարծենալո՞ւն կնայիս։ Բան մըն ալ չգար ձեռքեն: Կարճը ըսես, նայե, կհավատամ… քյոսնուկ - քյոսնուկ կպտտի անկե կհուսացվի:<br />
Քանի մը վայրկյաններ նորեն անցան։<br />
- Պատմություն մըն ալ պատմե՞մ,– վերստին խոսք առավ Ծուռվիզին տղան,– նայիմ՝ ասո՞ր ինչ պիտի ըսես.. իմ քովս պատմություն շա՜տ:<br />
- Ըսե նայինք,— պատասխանեց մյուսը:<br />
- Լճացիին աղջիկը՝ Փիլիկին կնիկն ալ քիչ ծաղիկ չէ, ջուրի եկող է, գիտեի՞ր ասիկա:<br />
Փիլիկ գլուխը վերցուց պառկած տեղեն, շունչը կարեց ավելի լավ լսելու համար: Իր կնոջ վրա էր, որ կխոսեին: Վա՜յ անսպասելին:<br />
- Իրա՞վ կըսես,— պատասխանեց Սևին տղան։<br />
- Շատոնց կընե՝ թուքս կուլ կուտայի, մտքես կանցընեի, Երեկ մերինին, մեր կնիկին հետ էգին գացինք, ճամբան ես բաժնվեցա:Խոռչտակի ձորով երթամ՝ ըսի, Ճերմակ-Քարտակ իջա որ՝ աս մեկը Փլիկին կնիկը, եկեր, ջուր առեր աղբյուրեն, կդառնա։ Ետևեն հասա, մեկտեղ խոսելով քալեցինք։ Միտքը հասկնալու համար քանի մը խոսք նետեցի, նայեցա՝ կխնդա, ձեռքը բռնեցի, սեղմեցի, նայեցա՝ թող տվավ, ձայն չհանեց։ Էգին մինա՞կ ես ասօր՝ հարցուցի, մինակ եմ՝ ըսավ։ Ձեր թութը աղվոր է, պիտի գամ թութ ուտելու, եկուր՝ ըսավ։<br />
Փիլիկի սիրտը արագ-արագ, ուժով-ուժով տրոփել սկսավ։<br />
— Չէ՜ ճանըմ…— պատասխանեց Սևին տղան, անակընկալ ու ուրախ լուր մը լսողի շեշտովը։<br />
Երկու ընկերները ոտքի ելան ու քալեցին։<br />
Փիլիկ լսեց, որ Ծուվիզին տղան կըսեր.<br />
Զենքին չնետվողը, կնկան չհանձնվողը չըլլար։<br />
Հետո նորեն իր կնոջ անունը տվին ու խոսեցան, բայց տակավ հեռացան, ու ալ չլսվեցավ։<br />
<br />
***<br />
<br />
Փիլիկ ալ չպառկեցավ, անմիջապես ոտքի ելավ։<br />
Քրտինք մը ծածկեր էր ճակատը։ Խռովված էր իր լսածներեն։ Այդպե՜ս։ Ըսել է՝ իր կինը կթՈղու, որ էրիկմարդ մը սեղմե, շոշափե ձեոքը:<br />
անուշ-անուշ խոսի հետը… Ալ ինք ո՞ր օրվան համար կայներ էր:<br />
Չգիտցավ,թե ինչպես անցավ ցորենի արտերուն մեջեն: Տուն մտավ որ՝ կինը առիքներեն կախ խնոցիով մածուն կհարեր:<br />
Կայնեցավ ու հրամայող շեշտով մը ըսավ.<br />
— Ինծի նայե ծո, հոս եկուր… ձգե։<br />
Կինը թողուց խնոցն ու մոտեցավ:<br />
— Երեկ ո՞ւր էիր:<br />
Կինը զարմացավ։<br />
— Ըսե, ո՞ւր էիր երեկ, - կրկնեց Փիլիկ ավելի խիստ,<br />
— Չգիտե՞ս ուր էի,– պատասխանեց կինը մեղմ ձայնով մը, անտեղյակ՝ անցուդարձեն։<br />
Փիլիկ բարձրացուր ձայնը ու պոռաց.<br />
— Չէ՛, չգիտեմ… ըսե՛, պատասխան տուր ինծի, երեկ ո՞ւր էիր։<br />
— Էգին էի։<br />
Փիլիկ գլուխը շարժեց.<br />
— Մինչև ետքը էգի՞ն էիր, տեղ չգացի՞ր։<br />
— Չէ։<br />
— Հե՞չ տեղ մը չգացիր… չի գացիր՛ հա՞։<br />
Կինը մտաբերեց, ու նույն հանդարտ ու մեղմ ձայնովը պատասխանեց.<br />
— Ջուր չկար, աղբյուրեն գացի ջուր առի ու դարձա։<br />
Այդքանը բավական էր։ ճիշտ էր, կհաստատվեր՝ ուրեմն։<br />
— Աղբյուրը գացիր, հա՞… — գլուխը շարժելով ու ակռաները սեղմելով պոռաց,— կպահես, ու չես ալ ըսեր… ես հիմա քեզի կհասկցնեմ: Ա՛խ քեզի շան ձագ… ես հիմա որ ծեծին տակ հոգիդ բերնեդ չհանեմ,թող ինծի Փիլիկ չկանչեն։<br />
Ու սկսավ անլուր հայհոյությունները։ Կինը, որ չէր գիտեր ամուսնույն զայրույթին պատճառը, ուզեց հասկնալ ու հարցուց, թե՝ ի՞նչ կար աղբյուր երթալուն մեջ։<br />
Անոր այդ հարցումեն Փիլիկ ալ ավելի գրգռվեցավ, խորհելով, թե կկեղծե, ու սկսավ ծեծել անխնա, հարվածները իջեցնելով մեկմեկու ետևե։<br />
Կնոջ լացի ձայները իմանալով, մոտակա տուներեն վազեցին, հավաքվեցան։<br />
- Խենթեցա՞ր, Փիլիկ, ամոթ է, ալ հերիք է, տղա, կբավե, պիտի մեռցնես հիմա էքսյուկ-էթեկը կըսեին այս ու այն կողմեն, աշխատելով ազատելու կինը ամուսնույն ձեռքեն։<br />
- Պիտի մեռցնեմ, հա.. պիտի սատկեցնեմ,— կգոչեր Փիլիկ այ֊լայլած, ինքն իրմեն ելած, - ձգե, ձգեցեք… ձգե, Ելպակ հարսիկ, ձգե, Խանպակ հորքուր, թող տուր, աղա ամու…<br />
- Բայց ի՞նչ կա, ի՞նչ եղավ, - կհարցնեին միաբերան, - ի՞նչ ըրավ որ: Բան մը ըսիր՝ չկատարե՞ց, խոսքիդ մտիկ չըրա՞վ, քեզի գեշ պատասխա՞ն տվավ: <br />
Փիլիկ չուզելով, որ ուրիշները իմանան պատճառը, գիտնան եղելությունը, կշարունակեր զարնել՝ առանց գոհացնելու անոնց հետաքրքրությունը:<br />
- Ձգե, աղա ամու, - կըսեր հևալով, - բան չկա… բան մը չի կա… չեմ ըսեր… չպիտի ըսեմ… բան չկա…<br />
Ծծկեր երախան օրոցքին մեջ արթնցավ իրարանցումներեն, սկսավ լալ:<br />
Դրացի կիները դժվարությամբ ազատեցին կինը Փիլիկին ձեռքեն, երախան ալ առնելով՝ տարին իրենց տունը։<br />
Կնոջը երթալեն ետքը Փիլիկ դուռը քաշեց ու ինքն ալ դուրս ելավ, ու<br />
ամբողջ օրը թափառելե հետո, մթնելուն հետ, տուն դարձավ որ՝ կինը<br />
տարածեր է փռոցը երդիկը, ամանով ապուր դրեր, իր երկու մեծ զավակները՝ Արոն ու Բուբուլը, ծունկի եկեր շուրջը, կուտեին, իսկ ինք, ծծկեր երախան գիրկը, նստեր էր հեռուն։<br />
Փիլիկ ինքն ալ նստավ։<br />
Անցան, վայրկյաններ։ Փիլիկ, թեև, աչքին ծայրովը ատեն-ատեն նայելով կնոջը՝ կատեր զայն, չէր ուզեր խոսիլ հետը, բայց նորեն չհամբերեց ու ըսավ.<br />
— Բան չես գիտեր, հա՞… չգիտես… Աղբյուրը գացիր, ջուր առիր ու դարձար… այդքան… հա՞։<br />
Կինը կրկնեց, թե բան մը չէր գիտեր։<br />
— Սո՛ւս… բերան ալ ունիս ու կբանաս,— գոչեց Փիլիկ, ծայրագույն<br />
արհամարհանքով մը.– Ծուռվիզին տղան չտեսա՞ր, չխոսեցա՞ր հետը,<br />
հա՞։<br />
- Ծուռվիզին տղա՞ն… կինը կերդնուր։<br />
Սո՛ւս… կրկնեց պժգանքի խոր արտահայտությունով մը,— կնիկ չե՞ք… ձեր ամենեն աղեկին արմատը չորնա, ձեր խոսքի՞ն ալ կհավատացվի… Ծուռվիզին տղուն հետ խոսողը դուն չե՞ս, ծո… Կկանչե ետևեդ, կկայնիս հետը խոսելով կերթաս, ձեռքդ կսեղմե, կշոյե, թող կուտաս, դեռ ըսե՞մ: Մինակ եմ կըսես, եկուր մեր էգին, կհրավիրես, որ գա թութ ուտե… Ծո, այս ամենքը իմ ականջով լսեցի, քու խոսքի՞դ պիտի հավատամ, շո՛ւն…<br />
Կինը նորեն սկսավ երդնուլ: Կխնդրեր, որ հավատար իրեն. թող իր գլուխը կտրեր, եթե ամենափոքր ճշմարտություն մը կար իր լսածներուն մեջ<br />
ինք ոչ ոք տեսած,ոչ ոքի հետ խոսած էր, ինչ որ իմացած էր, գյուղին սրիկաներուն կողմե հնարված պատմություններեն մեկն էր, անոնք իրենց մտքեն անցուածները իբր կատարած պատմելով, կպարծենային իրարու։<br />
Բայց Փիլիկ չէր համոզվեր,ու կոչեր, կհայհոյեր կնոջը, աշխարհի բոլոր կիներուն, կնոջը ծնողքին ու ազգականներուն, ով որ պատճառ էր եղեր ու ամուսնացուցեր զինքը իրեն հետ, ամենուն:<br />
Երկու տղաքը՝ Արոն ու Բուբուլը, թողելով ապուրն ու գդալները, երդիկեն իջան գացին պառկելու: Ծծկերը, ձեռքերուն վրա փքշելով, մոտեցավ Փիլիկին ու ծունկերեն բռնեց, ամեն ատենվան պես՝ ելլելու ու հորը գիրկը նստելու, բայց Փիլիկ ոտքովը հրեց ետ ու ձգեց գետին։<br />
— Գնա՛, չեմ ուզեր, - գոչեց,- մի՛ գար, դուն ալ անկե չե՞ս, ան մորմեն, ան շանը ցեղեն…<br />
Երախան լացավ, մայրը լուռ գրկեց մանկիկը ու իջավ տուն:<br />
Փիլիկ ժամեն ավելի նստած մնաց իր տեղը, հետո ոտքի ելլելով,մոտեցավ երդիկին կեդրոնի լուսամուտին, ծռեցավ, նայեցավ վարը՝ ներքնատունը, ուր լուռ անշարժություն մը կար: Ճրագին աղոտ լույսին մեջ երկու տղաքը մտեր էին իրենց վերմակներուն տակ, կինը մազե չուլի մը վրա նստեր էր ու կհեկեկար,ծիծը երախային բերանը:</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B4_%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6_%D5%B8%D6%82_%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A8&diff=13568Թամամ մամային արմանքն ու զարմանքը2017-06-17T19:03:27Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ԹԱՄԱՄ ՄԱՄԱՅԻՆ ԱՐՄԱՆՔՆ ՈՒ ԶԱՐՄԱՆՔԸ Գալենց Մեծ Տանը Թամամ Մաման՝ լուսհոգի Բարնակ աղային կնիկը, հաց...»:</p>
<hr />
<div>ԹԱՄԱՄ ՄԱՄԱՅԻՆ ԱՐՄԱՆՔՆ ՈՒ ԶԱՐՄԱՆՔԸ<br />
<br />
Գալենց Մեծ Տանը Թամամ Մաման՝ լուսհոգի Բարնակ աղային կնիկը, հացատուն մտավ հաց առնելու համար։ Մշակին առտվան ճաշը պիտի դներ, որպեսզի ուտեր, եզնիքը ախոռեն հաներ, արտը աշնցանի երթար, հացատունն ալ ըսես՝ երեք օր առաջ թոնիրը վառեր, ամսվան մը հացը եփեր էին, անցնելիք, դառնալիք տեղ չկար կախված հացերուն մեջեն։<br />
Թամամ Մաման մինչև ձողերը, կտցանները չգնաց, ամենեն առաջ֊քի տարծոցեն յոթ հաց առավ, միասին ունկվրա մը ջուր, ու խոշոր սալայով մը դրսի տունը եկավ, հաշիվը ըրած էր. ամեն առտու Ովակին չորս թերթ կթրջեր, երկուքը՝ տունը ուտելու, երկուքը՝ հետը արտը տանելու։ Այդ օրը ան չկար, իր տունը գացեր էր, տեղը հայրը եկեր էր, երկու հացով, կարելի է, չէր կշտանար՝ երեքական ըրավ, մեկ մըն ալ իրմե, ավելի դրավ. թող յոթը ըլլար, ավելի գար, պակաս չգար, ավելին նետելու չէր, հարկավ, խորհելով: Ու մեկ-մեկ ունկվրային վրա բռնեց, ափովը յուրաքանչյուրին երկու երեսը ջուր ցանեց, սալային մեջ իրարու վրա պառկեցուց, վալայով ալ ծածկեց, որ կակուղնային:<br />
Պապուճանը՝ Ովակին հայրը, որուն մազն ու մորուքը երկնցեր էին,տարին անգամ մը՝ Զատկե Զատիկ ածիլվելուն, կապերտով տոշկված հողատախտին վրա նստեր էր, Թամամ Մամային կնայեր, որ մեծածավալ լաչակով գլխով ու կարճ հասակովը կերթար-կուգար, սեղան կպատրաստեր իրեն: Նախ՝ աթոռակով սինին բերավ ու հաստատեց առաջքը,հետո հացին սալան մոտեցուց։ Հացերը կակուղցեր էին, երեք հատ հանեց,երկնցուց սինիին վրա։ Ետևեն, ինչպես ամեն առտու կըներ, պղնձե ափսե մը առավ, մառան մտավ, նոր բացված կճիկին մեջ գդալը կոխեց, շատ ըլլա՝ քիչ չըլլա՝ ըսելով, ուրուպով մինչև ա՛լ չառնելու աստիճան լեցուց ամանը ու սինին բերավ։ Երկրորդ ափսե մը առավ, այս անգամ ամենեն խորունկներեն, ապուրիններեն, ու, ինչպես բոլոր պղնձեղեններուն ասոր վրա ալ «Գալենց Բարնակ» փորագրված, թթվնոց մտավ։ Ամեն տեսակեն խառն թթուին բղուկին գլուխը անցավ, տոլը կոխեց մեջը, մինչև շրթերը լեցուց լոլիկով, տախդեղով, ազատքեղով, ստեպղինով ու, նույնպես, սինին բերավ: Պանիրին բղուկեն չորս մեծկակ լեսպ պանիր հանեց,չորս գլուխ ալ չոր սոխ, ատոնք ալ բերավ ու, ամենեն վերջը, մեծփոր լոշիկով մը պզպզուն ջուր դրավ.<br />
— Հրամմե, դուն կեր, Պապուճան աղբար,— ըսավ։ Հետո, ավելցուց.<br />
— Դուն մինչև փորդ կշտացնես, ես երթամ ախոռը, գոմը ավլեմ, աղբերը աղբընոցը տանիմ ու գամ։ Առտուն կանուխ, հարս–աղջիկ, ամենքը ճերմակ Քարտակի էգին ղրկեցի, տունը մինակ ես եմ։<br />
Ու ախոռին կողմը գնաց։ Բացի երկու եզներեն, ոչխար-ըռզակ՝ արոտ<br />
գացեր էին, դռները բաց ձգեր էին, թե ախոռներուն, թե երկու բակերուն<br />
ներսը, դուրսը գիշերվան մեզերով, աղբերով ծածկված էին։ Թամամ Մաման ցախավելով ամեն կողմ ավըլեց։ Այծի սև սպլտուր մը անգամ չթողուց աղքարերուն տակը, նորեն աղ ցանեց անոնց վրա, որ իրիկունը դարձին գան ու լզեն, մսուրներուն կերերեն ավելցածները, հողը, խիճերը թափեց, մաքրեց, չոր աղբը թացեն զատեց, մսուրներուն ներքև տվավ, զիշերը նորեն փռելու համար, որպեսզի սալարկված կարծր հատակին վրա չնստին ու որոճան, մեզերուն թացությունը չորցուց, հետո ալ ավըլածները կողով-կողով շալկեց, գեղեզերքի իրենց աղբնոցը տարավ ու պարպեց:<br />
Պապուճանը, մինակ մնալով, նայեցավ սինիին վրա իր առաջքը դրվածներուն: Տանձին կայի՞ն ասոնք: Առտուն, շատ-շատ կորկոտե խոշուք ապուր մը պիտի դնեին, որ ուտեր ու երթար: Ամենեն առաջ սա ափսեին ուրուպը, որուն, ինչպես գիտեք, նոր եփվածը սև ու ջրուտ կըլլա, ամիսներու ընթացքին է, որ կդեղնի, կթանձրանա, կշաքարոտի, Թամամ Մամային բերածը հելվա դարձեր էր, ուր է՝ շաքարով, յուղով ալյուրե, հելվա կշինեն, ան հելվան, կամ՝ հելվա ալ չըսեմ, մեղր ըսեմ, ո՞ր մեղրը, ուր է՝ բջիջներեն կպարպվի, առանց չեչի, առանց մեղրամոմի, զուտ, մեղրը կմնա, ադ մեղրը դարձեր էր: Իր գյուղը ուրուպ կա՞ր։ Թութ կա՞ր, թթենի կա՞ր, որ ուրուպ ըլլար։ Ըլլար նույնիսկ, ո՞վ պիտի շահանցըներ, Տանձեցոնց կնիկները՞։ Հա տանձեցոնց կնիկները, հա բոշայի կնիկները. անոնց պես կարմիր, փոշեցանով կետկիտված երեսներով, կարելի է՝ եթե անոնցմե ալ են՝ ո՞վ գիտե։ Անոնք աղվոր պտուկ շինել գիտեն, իրենց գյուղի սևորակ հողն ալ մեկ հատիկ է ատոր համար, ինչպես թեղուտցոնց կնիկները իրենց կարմիր հողովը կուժ, բղուկ, պռկավոր կշինեն։ Անոնց շինած պտուկներուն մեջ, մենք՝ հերիսա կըսենք, դուք քեշկեկ կըսեք, մենք՝ խաշ կըսենք, դուք՝ փաչա կըսեք, ո՞վ թոնիր վառեր, հաց եփեր է, կտանինք, ակիշներով երկու ունկերեն մեջը կիջեցնենք, խուփերով կխփնենք, թոնիրին վրա ալ կծածկենք, մինչև առտու կեփին։ Եթե թոնիրը եփված հերիսա կամ խաշ կերած չեք, չեք կրնար գիտնալ<br />
ինչպե՜ս համով, հոտով կըլլան։<br />
Թթու ունի՞ն։ Այն աղով դրվածները, այն աղիտախղեղի, տոլտախդեղի թթուները, որ քանի բերանդ այրեն՝ ուֆ, ուֆ կըսես, հետը կռիվ ընելու պես՝ նորեն կուտես. կամ՝ լոլիկի, կաղամբի, ստեպղինի թթուները: Տուներուն կիցը ածուք՝ բանջարանոց չունեին, որ բանջարեղեն մշակեին: Ունեցածնին՝ արտերուն մեկ ծայրը, քանի մը տուներու իբր թե տասը տասնհինգ կաղամբները կերևան, ատոնք են, հաստ, կապույտ տերևերով սև կաղամբ ըսված տեսակեն են, կորկոտի, ձավարի հետ եփելով՝ ապուր կընեն, կգդլեն: Թամամ Մամային շինած, կաղամբի թթուն՝ ճերմակ-ճերմակ տերևներով, տանձեցիք իրենց կյանքին մեջ տեսած ունի՞ն: Անոր ջուրը միայն ըլլա ու խմես՝ կբավե. ինչպես ներսիդիդ կբացվի, կոգևորվիս: Հապա ապուրի ուսկուռա թասով բերած տախդեղով, լոլիկով, ստեպղինով խառն թթո՞ւն: Անոր կարմիր նռնագույն, գինեգույն ջուրին մեջ, հացդ թաթխես, ադ հացը ուտես, հետը տախդեղ մը, ստեպղին մը, վրայեն ալ ջուրը խմես, դեղը ի՞նչ պիտի ընես, դեղը աս է, համադեղ է: Բոլորտիքի գյուղերեն այլազգի կնիկները կուգան, աման-աման կտանին իրենց հիվանդներուն. «Խեսթե իչին, իչի յանիյոր»* ըսելով, «Օ ճանը իսոթ իսթիյոր»** (տախդեղին, այսինքն՝ պղպեղին, իսոթ կըսեն), «ճանը լոլիկ իսթիյոր» (անոնք ալ լոլիկ կըսեն լոլիկին)… «Ճանը մաղտանոս, բեզիկ, փիռչիքլի իսթիյոր» (ճակնդեղին՝ բեզիկ, ստեպղինին՝ փիռչիքլի կըսեն)... ամեն խնդրանքի ալ՝ «Էոլուլերիզին ճանը իչին»*** կավելցնեն: Ետքն ալ կագան, կավետեն. «Իսոթը, յետի,փիռչիքլիի յետի, սույունու տա վերտիք, իչտի, կյոզյունու աչտը, օյլե, էյի օլտու քի, չոխ, չոխ չեք տուա Էթթի սիզե»****։<br />
Պապուճանը, չեք գիտեր՝ ինտոր կերավ Թամամ Մամային բերած<br />
ճաշը Ուրուպեն սկսավ։ Կերավ ու կերավ։ Մեկ մը, մեկ մըն ալ, մեկ մը,<br />
մեկ մըն ալ։ Թունդ անուշը այրեց ներսը, հոգին թթուեն ուզեց: Հացը<br />
թաթխեց ջուրը, ստեպղինով մը, դեղին տախդեղով մը կերավ։ Կծու էր։<br />
Ավելի լավ։ Թող կծու ըլլար։ Չգոհացավ։ Նորեն հաց մը թաթխեց ջուրը։<br />
Հոգին լոլիկ մը ուզեց։ Լման լոլիկ մը։ Թաղեց բերնին մեջ, ակռաներով սեղմեց, լոլիկին ջուրը մրմուռ-մրմուռ պարպվեցավ, լեցուն, զովացուց բերանը, հոգին նորեն ուրուպեն ուզեց։ Հացով վերսկսավ ուտել։<br />
Մեկ մը, մեկ մըն ալ: Առջևի երեք հացերը հատան։ Սալայեն, հետը արտը տանելիք հացերեն՝ չորրորդն ալ հատցուց։ Ափսեին ուրուպն ալ հատնելու մոտ էր։ Բայց ներսը նորեն այրեց։ Հոգին սոխ մը ուզեց։ Նախ միջուկը, ծիլը կերավ, չգոհացավ, ամբողջը կերավ հացով։ Հացը թթուին ջուրը կոխեց, հացը լխպիկցավ. ստեպղին մը կերավ հետը, երկրորդ մըն ալ, տախդեղ մը կերավ, երկրորդ մըն ալ, փունջ մը ազատքեղեն կերավ, երկրորդ մը ևս։ Հետը տանելիք սալային հինգերորդ հացին սկսավ։ Ուրուպի վերջին մնացորդն ալ հացով սրբեց ու կերավ։ Հոգին ջուր ուզեց։ Լոշիկը վերցուց բերնին։ Խմեց, կես ըրավ ջուրը: Ներսը զովացավ: Հոգին պանիր ուզեց, պանիրին դարձավ: Սոխով միասին կերավ: Դեռ սալան երկու լման հաց կար, կես հաց մը, կեսի մըն ալ կեսը: Երեք լեսպ պանիր, երեք հատ ալ սոխ։ Շարունակեց հացով միասին սոխ ու պանիրը ուտել։ Պանիրը աղի էր, թող աղի ըլլար: Սոխը կծու էր, թող կծու ըլլար: Ավելի գրգռեցին ախորժակը: Հացին կտորը, հետո, կես մը կար ան, հետո վեցերորդ հացը երկու լեսպ պանիրին հետ կերավ: Արտը հետը տանելիքներեն վերջին սոխ մը, վերջին լեսպ մը պանիրը, վերջին լման հաց մը, թթուին մեջ տախդեղ մը, լոլիկ մը մնացին։ Անոնք ալ կերավ. թթուին ջուրեն քչիկ մը մնացեր էր, ան ալ բերնին վերցուց, լոշիկը դեռ ջուր կար, ան ալ խմեց, հատցուց: Ու ոտքի ելավ, ախոռ գնաց, եզները դուրս հանելու:<br />
Թամամ Մաման ալ ախոռներեն տուն մտավ սինին վերցնելու, ճաշին ավելնալիք սոխը, հացերը, պանիրը, արտը տանելիք տոպրակը դնելու, Պապուճանին տալու, որ հետը տաներ։<br />
Ու արմնցավ, զարմնցավ, կայնած մնաց։ Սինին, հացին սալան պարապ էին։ Յոթը լման հացեն՝ հաց չկար, չորս լեսպ պանիրեն պանիր չկար, չորս գլուխ սոխեն սոխ չկար:<br />
— Մրիկ… ամենքը կերեր է,— ըսավ յուրովի, ու չհավատաց, հավատալը չեկավ։<br />
Բակը գնաց որ Պապուճանը, ասորի տերտերի մը պես՝ մազով-մորուքով, երկայն մաստան ձեռքը, եզները դուրս հաներ էր, կսպասեր.<br />
— Ի՞նչ ըրիր, Պապուճան աղբար, ամենքը կերա՞ր,— հարցուց։<br />
— Կերա, ամենքը կերա,— պատասխանեց, կերի սպասող դահ եզի մը քովնտի նայվածքով իրեն նայելով։<br />
Ի՞նչ ըսեր։<br />
— Քանի՞ հաց դնեմ հետդ արտ տանելու, երեք հացը կօգտե՞,հերի՞ք է:<br />
— Չորս հաց մը դիր, դուն գիտես,— ըսավ։<br />
— Պանիր, սոխ քանի՞ հատ դնեմ։ <br />
— Երեք լեսպ պանիր, երեք հատ ալ սոխ,— ըսավ։<br />
_______________________<br />
* Հիվանդի համար ներսը այրվում է (թուրք բարբառ)<br />
**Նրա սիրտը պղպեղ է ուզում:<br />
***Ձեր մահացածների հոգու համար:<br />
****Պղպեղը կերավ, գազարը կերավ, ջուրն էլ տվեցինք՝ խմեց, աչքը բացեց այնպես լավացավ… որ շատ, շատ աղոթեց ձեր համար</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D6%81_%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82_%D5%BA%D5%A5%D5%BD&diff=13559Հաց ուզելու պես2017-06-11T10:38:05Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՀԱՑ ՈՒԶԵԼՈՒ ՊԵՍ ճամբան բլուրին գագաթեն կիջնար։ Հրացան մը կրելու, պես՝ բիրը ուսին դրած, ձախ թևը եր...»:</p>
<hr />
<div>ՀԱՑ ՈՒԶԵԼՈՒ ՊԵՍ<br />
<br />
ճամբան բլուրին գագաթեն կիջնար։<br />
Հրացան մը կրելու, պես՝ բիրը ուսին դրած, ձախ թևը երկայն-երկայն փարտելով, Թորոս հոն հասավ որ՝ արևը դեմի լեռներուն ետին էր,<br />
հայտնվելու մոտ, հորիզոնը նարնջագույններու մեջ էր ամբողջովին։ Մեղմ հով մը կփչեր ու շուրջանակի ձորերուն մեջ խորունկ լռություն մը կար։<br />
Թորոս, որ բանի մը վրա չէր խորհեր, հանկարծ նշմարեց. կին մը կքալեր բլուրին ստորոտեն, միայնակ, մանր-մանր ու հանդարտիկ, առանց իրեն նայելու։<br />
Խասն էր։ Մարդ չկար։<br />
Թորոսի գլխին մեջ իսկույն միտք մը փայլեցավ: Պատեհություն մըն էր, չէ՞ր կարելի, արդյոք, օգտվիլ... Խասը աղվոր, փայլուն կին էր: Իրավ է՝ իրմե մեկ-երկու տարի ալ մեծ էր, մայր էր, կարգած աղջիկ ուներ, պարկեշտ էր, բայց ի՞նչ կըլլար… կարելի էր փորձել, կհաջողեր թերևս, երկուքին միջև գաղտնի պիտի մնար, ո՞վ պիտի իմանար: <br />
Ու Թորոս ոտքերը վեր առավ, շտապեց, ձախ թևը երկայն-երկայն փարտելով:<br />
Բլուրին տակը հասավ որ՝ Խասը ճամբուն փոշոտ, կարմրորակ հողով մասը անցեր էր ու անկյունը կդառնար: Ալ ավել շտապեց ու ինքն ալ անկյունը դարձավ:<br />
Հիմա շատ մոտ էր Խասին, գրեթե առաջքն էր. ինք զառիվարին առաջին<br />
ոլորապտույտին վրա էր, ան ալ՝ երկրորդին: Դեղին գծերով կարմիր էնթարին էր հագեր, փեշերը երկու կողմեն վեր առեր, գոտին կոխեր: Ազդրերուն կորությունները կտարուբերվեին ամեն քայլափոխին:<br />
Թորոս խոհեմութեան համարեց չիմացնել, թե ինք ետևեն կուգար: Հանկարծ Խասը կայնեցավ, գուլպային կապը քակել էր, ծռեցավ, կապեց: Ինքն ալ կանգ առավ, ու հակած դիրքին մեջ՝ զայն լավ մը դիտեց:<br />
իր ցանկությունը ալ ավելի գրգռվեցավ:<br />
Հետո Խասը քալեց: Ինք ալ հետևեցավ: Զառիվայրը շատ նեղ ու ցից էր: Աջ կողմը լեռն էր, իսկ ձախը՝ խորունկ, շատ խորունկ ձոր մը: Թորոս խորհեցավ հասնիլ քովը ու մեկ անգամեն առաջարկել: Բայց եթե ընդդիմանա՞ր, պոռա՞ր, չհանձնվե՞ր... հետևանքը՞:<br />
Չէ՛, չէ՛, այդպես չէր ըլլար, կձախողեր: Պետք էր խոակցությունով մը սկսեր: Ըսեր, օրինակ. «Բարի լույս, Խաս, առտուն կանուխ ո՞ւր ատանկ մինակդ, մարդդ ալ հետդ չկա»: Ան պիտի պատասխաներ, իհարկե: Հետո որպիսությունը կհարցներ, ասկե-ակե կխոսեին, ու ամենեն վերջը՝ խոսքը կբանար:<br />
Այսպես ամենեն հարմարն էր:<br />
<br />
***<br />
Հետաձգեց, սակայն, որոշումը։<br />
Ո՛չ։ Սա զառիվարը իջնանք՝ մտածեց։ Պատշաճ չէր զառիվարին վրա։<br />
Չորս կողմը բաց էր, պահվելու տեղ չկար: Խասը դժվար թե՝ համոզվեր: <br />
Ձորը կիջնային, հոն լավ տեղեր շատ կային։ Պետք էր, վերջապես, ամեն<br />
պարագաներն ալ նկատի առնել:<br />
Ահա, Խասը հասավ ձորը ու սկսավ քալել ավազներուն վրայեն: Թորոս նույնպես հետևեցավ, ոտքերը կթաղվեին ավազներու մեջ ամեն քայլափոխին։ Ձորն ի վար կարգով, միակտուր ժայռերե բարձր պառեխներ կցցվեին, իրարմե, անջատ: Հետո կաղնիի, գիի թփաստաններ,ոստերը, տերևները՝ ոչխարի հոտերե կրծված, որոնք բոլոր զառիթափերը կծածկեին։ Ինչքա՜ն ապահով կրնային ըլլալ ասոնց մեջ։ Սատանան անգամ չէր տեսներ: Ավելի վարը, սա մեծ ժայռին ետևը, որ խիտ մացառներով շրջապատված էր…<br />
Մոտենա՞ր արդյոք։<br />
«Աս տարի ալ օդերը ինչպե՜ս չոր կերթան, Անձրև չեկավ, կնայիս, խոտերը չաճեցան, <br />
Գետինները, ըսես, քար, երկաթ դարձան… Ով ինչ կուզե ըսե, հյունարով, տնաշեն կնիկ ես, Խաս։ Մերինը, կրնամ ըսել, ոչխարն ալ չէ կթած հիմա։ Դուն՝ տանդ գործերը ըրեր ես, ոչխարդ կթեր ես, կանուխ-կանուխ ալ ճամբա ելեր ես։ Կեցցես, որչափ գովեմ քեզ տեղն է…»։ Ու խոսքը կբանար. «Ինծի նայե, Խաս…» <br />
Սիրտը շուտ-շուտ, շուտ-շուտ սկսավ զարնել։<br />
Աղբյուր մը կար, առաջքը երկու բարտիներով, ջուրը փողրակեն կվազեր գուռը։ Ծարավցավ։ «Ջուր մը խմեմ, ու ալ պիտի հասնիմ, խոսիմ,— խորհեցավ,— ի՞նչ կուզե՝ թող ըլլա»։ Մոտեցավ, շրթները փողրակին տվավ, թափած առատ պեխերը թաթխելով ջուրին մեջ, խմեց։ Հետո ափովը դեմքը թրջեց, գոտին թուլցած էր կապեց, ու քալեց հասնելու համար, վերջապես։<br />
Բայց՝ զարմացավ... Խասը ոչ միայն ձորին վերելքը բարձրացեր, այլ շիտակ ճամբուն վերջավորությանը հասեր էր։ Խասը գացեր էր։ Հեյվա՜խ… Ինք այդքա՞ն ժամանակ կորսնցուցեր էր, արդյոք, թե ան տեսեր էր զինքը, կասկածեր էր իրմե, փութացուցեր էր քայլերը։<br />
Այգիները կերևեին արդեն։ Ալ չէր ըլլար…<br />
<br />
***<br />
Շիտակ իր այգին մտավ Թորոս։<br />
Բահն ու փետատը խաղողի թուփի մը տակ պահած էր։ Գտավ զանոնք։ Առու փորելու եկեր էր այդ օրը, բայց, փոխանակ աշխատելու, նստավ թթենիին տակ։ Բոպիկ ոտքերով այգիներու պահապանը եկավ քովը։ Թորոս տրամադրություն չունենալով, երկար չխոսեցավ հետը։ Ճամբեց, ու շարունակեց նստիլ։<br />
Դժգոհ էր։<br />
Ո՛չ։ Անճարակ էր ինք, ձեռքեն բան մը չէր գար. ճամբան որսը առաջքն էր, պատրաստ էր՝ չկրցավ օգտվիլ։ Չկրցավ մոտենալ, բերանը բանալ, խոսք մը ըսել։ Ինք ալ մա՞րդ էր։ Կնիկ ծնելու էր։ Չէ՛ էրիկմարդ չէր ինք։ Թու, իր էրիկմարդությանը։<br />
Քիչ մըն ալ նստավ, հանկարծ ոտքի ելավ։ Ի՞նչ կուզեր՝ թող պատահեր, վճռեց։ Խասը այգին էր հիմա։ Մինակ։ Չպիտի ամչնար։ Պիտի երթար քովը, հաց ուզելու պես՝ պիտի ուզեր։<br />
Գնաց, խաղողի թուփերուն մեջ Խասը, կթոց մր ձեռքը, խաղող կըկթեր։ մոտակա այգիներուն մեջ մարդիկ կային:<br />
Շվարեցավ. ինչպե՞ս ըսեր, երբ այգիներուն մեջ ուրիշներ կային: Կարելի՞ էր:<br />
- Ինչ կուզես, աղբար, հոդ կեցեր ես, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը պիտի ըսես,֊– հարցուց Խասը, տեսնելով, որ Թորոս կսպասե պատին մյուս կողմը։<br />
- Չէ, ի՞նչ պիտի ըսեմ,— պատասխանեց Թորոս,— պատելով այս կողմը եկա։<br />
Ու անմիջապես իր այգին դարձավ, բահին ու փետատին քով, գլուխը գետինը դրավ ու պառկեցավ կռնակին վրա, սրդողելով ինքզինքին ալ, աշխարհին ալ հետ։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%83%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6&diff=13526Ճիկառան2017-06-05T07:26:04Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՃԻԿԱՌԱՆ<br />
<br />
Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր կախորժեր՝ ծխախոտին հոտեն։<br />
Ծխախոտն որ ունենար, ծխելն որ ըլլար, երանության մեջ կզգար ինքզինքը այլևս։ Ալ աշխարհը տա՞կն էր անցեր, թե՞ վրան էր ելեր հոգը անգամ չէր:<br />
Ուտելը, ինչպես ըլլար, կըլլար։ Ձեռքի մը չափ ցամաք հացով, չոր հացի բրդոջքներր ջուրի մեջ թաթախելով ալ կգոհանար, ան, չըլլար՝ անոթի ալ կպառկեր, Այս փորը խոսք կհասկնար, վերջապես, միայն թե՝ ծխելը ըլլար, անոր չէր դիմանար:<br />
Այն օրերուն ծխախոտը քանի՞ փարայի խոսք էր: Լազերը Տրապիզոնի գավառներեն, մորթիներով զինված, տասնհինգ, քսան ձիու բեռներով կբերեին ամեն անգամուն: Րեժին չկար՝ ըսել էր, կամ ավելի ճիշտը֊, քաղաքներուն մեջ գոյություն ուներ միայն: Մեկ խումբը կմեկներ, մյուսը կհայտնվեր: Անոնք իրենց բեռները կիջեցնեին, կբանային հակերը, ու առուծախը ազա՜տ, աներկյո՜ւղ: Սեպիլուլլահ... Գնե որքան որ կուզես ու գինը ինչքա՜ն աժան. լիրը, այսինքն վեց օխան, տասնըութը ղուրուշ, դու ըսե՝ ամենեն բարձրը՝ քսանչորս ղուրուշ:<br />
Բայց Զայիմ աղան գյուղին ամենեն աղքատն էր։ Վաստկվոր չէր, ծեր ալ ըլլալով՝ ո՞վ կկանչեր զինքը ու օրավարձքով կաշխատցներ։ Այնպես որ՝ սև մեթալիկ մը, պղինձ մը իսկ չկար ծոցը՝ ծխախոտի տալու: Աչքը շարունակ իմ ու քու քսակն ու տուփն էր, կսպասեր, թե ո՞վ պիտի ճիկառա մը երկնցներ իրեն:<br />
Ձմեռ որ գար՝ օտաները կերթար, օրը իրիկուն ընելու համար. Պետք է ըսել, որ թրքական գյուղերուն մեջ, բացի սակավաթիվ ունևորներե, ամեն տուն օտա չունի, շատերը միայն ներքնատունե մը բաղկանալուն այրերը չէին հավաքվեր ու նստեր, կիներուն պահվելուն, խիստ «նամեհրամ»-ին պատճառով։ Գավառը անտառուտ ըլլալով փայտը առատ էր,գմբեթավոր օճախները անդադար կվառեին, ու կնստեին բոցերուն դիմաց։<br />
Շաբաթը մեկ-երկու անգամ ալ, հեյպե մը ուներ, ուսեն կձգեր, բիրը կառներ, հին փաթթոցը ականջներուն վրայեն կկապեր չմսելու համար,շրջակա գեղերը կերթար, գացած տեղերեն, ասոր անոր տուփերեն ճիկառա շինելով՝ կգոհացներ իր պահանջը։<br />
Իսկ ամառ որ ըլլար՝ դուրս կուգար, ծալապատիկ կնստեր առաջքի հարթավայրին վրա իր տանը, որ գյուղին եզերքը խրճիթե ավելի նեղ ու փեթակի նման կլոր հողե բույն մըն էր, ու կդիտեր անտառուտ զառիթափերը, որոնք բոլորն ալ սահելով, կիջնային Ղոլռու Չայի խորունկ ձորը։<br />
Գյուղացիներուն անցուդարձը չէր դադրեր, Զայիմ աղա իր նստած տեղեն կխոսեր բոլորին հետ, անոնց որպիսությունը կհարցներ, կհեաաքրքրվեր, թե ի՞նչ ընելու կերթային, և ճիկառա կուզեր:<br />
Ահա, տեսեր ես՝ գունավոր չարշաֆներով, տրեխով կիներու, բոբիկ վազող մանուկներու քանի մը խումբերե հետո՝ լուծք մը եզ առաջքը, լըծվար մը կանցներ։<br />
- Նորեն ո՞ւր, նորեն ո՞ւր, քեռորդի,– կհարցներ իր տեղեն Զայիմ աղան երիտասարդին։<br />
Զայիմ աղային համար ոչ-ազգական, օտար մարդ չկար աշխարհին վրա։<br />
- Ղալեին կողմը կերթամ, Զայիմ քեռի,– կպատասխաներ,- երկու օր է՝ հոն եմ, փոսը ցանեցի, հիմա ալ վրայի մասը պիտի ցանեմ.<br />
- Շատ աղեկ կընես, դեռ ատեն կա, ուշ չսեպվիր, մինչև մայիսի վերջը կցանվի, մանավանդ որ այն կողմերը քամիին դեմ է, բարձր, արևզարկ չըլլար։<br />
- Նայինք բան մըն ալ պիտի ելլե, Զայիմ քեռի, առջի տարի ցանած սերմնցուս ալ չառի:<br />
- ճանըմ, դուն չգիտես չէ՝ մեր մեծերուն խոսքը. էքիճի օլ պիլիճի օլմա*,- կհարեր Զայիմ աղան, ավելի լրջանալով ու կրկնելով գյուղացիներու հատուկ իմաստությունը՝ թե պետք է ցանել, ու ա՛լ չխորհիլ, մնացածը աստուծո հանձնել, ու կշարունակեր.<br />
- Մի՞թե իմ ու քու ուզելովդ պիտի ըլլա, ինչ որ կամենա՝ ան կուտա... թեվեքելլի եղիր… Աստված իր ծառան որ ստեղծեր է, րըզգն էլ հետը ստեղծած է, անոթի չթողուր… նասիպ… նասիպեդ ավելի չըլլար ինչքան ալ աշխատիս։<br />
Ու կավարտեր խոսքը՝ ըսելով, որ ճիկառա մը տար: Գյուղացին կերկարեր տուփը, ու Զայիմ աղան կփաթթեր հաստ, որքան հնար էր, հաստ ճիկառա մը, կվառեր, ու կթողուր որ մեկներ:<br />
- Ո՞ւր, Ատը Կյուզել աղա, ո՞ւր, բոլորտիքդ ալ չես նայիր ու ինկեր ես՝ կերթաս,— իր նստած տեղեն կձայներ այս անգամ, նորեն, Զայիմ աղան նոր անցորդի մը,— եկուր նստե, հոգնություն մը առ ու այնպես գնա, ճանըմ։<br />
Այս Ատը Կյուզել աղան պզտիկ, շատ պզտիկ մարդ մ՝է։ Չորս թիզ կա ու չկա։ Վտիտ։ Ոտքերը տրեխ, բիր մը ձեռքը, ու վիշտ՝ դեմքին վրա:<br />
Մարդուկը կուգար, կնստեր մոտը։<br />
- Ո՞ւր, ո՞ւր կերթայիր, չես ալ ըսեր,- կկրկներ վերստին Զայիմ աղան,— խոսե նայինք՝ ի՞նչ ունիս։<br />
Մի հարցներ, Զայիմ աղա,— կպատասխաներ ան,— մի՞ հարցըներ։<br />
<br />
* Սերմը գցիր ու տեր մի լինիր, (Ծ. կ.)<br />
<br />
Ու կպատմեր, թե դատարանեն կուգար: Վեց արտավարնոց ջրարբի արտ մը իր եղբորորդիները ձեռքեն հափշտակել կուզեին, ու կկասկածեր իր հաջողութենեն, որովհետև ուխտիկցի Մոլլան, Կուլանցի Մահմուտ պեկը, փանպուխձորցի Կոճո պեկը հակառակ էին իրեն:<br />
Միաժամանակ՝ մինթանին ներքևեն ծխախոտին տուփը կհաներ:<br />
Զայիմ աղա, առանց հրավերի սպասելու՝ հաստ ճիկառա մը շինելով ու անուշ-անուշ հոտոտելով վառելե հետո՝ կպատասխաներ, հանդիմանական շեշտով մը.<br />
- Չեն ամչնար այդ եղբորորդիներդ… Ինսան-օղլին հարամ կաթ է ծծեր. Ատը Կյուզել աղա, քեզի պես աստվածավախ մարդուն ալ կընեն… Ուխտիկի Մոլլան, Կոճո պեկը ինչ ըսելով՝ երես կուտան անոնց…<br />
- Այս աշխարհքին վրան կա, ներքևն ալ կա. Այս աշխարհքեն անդին ալ կա.հոն պատասխան տալ ալ կա, Ատը Կյուզել աղա…<br />
Զայիմ աղա ճիկառա մըն ալ կշիներ, հետո երրորդ մը ևս, այս անգամ այնքան հաստ, որ թուղթին երկու եզերքները չէին միանար:<br />
Ատը կյուզել աղան չէր նկատեր անգամ, Տուփը առնելով՝ կդներ ծոցը ու, սրտապնդող խոսքերեն ուժ առնելով, ոտքի կելլեր ու կմեկներ:<br />
Այնուհետև ուրիշներ կուգային, Զայիմ աղան ամենուն հետ ալ կխոսեր, ամենքեն ալ մեկ-երկու ճիկառա կառներ ու կճամբեր:<br />
<br />
* * *<br />
Ատենե մը ի վեր, սակայն, Զայիմ աղան, նստելո՛վ սովորականին պես՝ իր տան առաջքը, ու դիտելով արևոտ, կանաչ զառիթափերը, խոր–խոր ձորերը՝ բան մը կմտածեր. Սթանպոլ երթալ։<br />
Ինք թեև մինչև այդ տարիքը դուրս ելած չէր գավառին սահմաններեն, բայց շատերը կերթային ու դրամ կղրկեին իրենց տունը, վաստակով կդառնային։ Ինք ինչո՞ւ չըներ։ Կազատեր, այդպեսով, թշվառութենեն։<br />
Ու բոլորին կհաղորդեր իր մտադրությունը։<br />
- Բան մը կմտածեմ ես, աղաներ, դուք ի՞նչ կըսեք իմ այս խելքիս, — կըսեր։<br />
- Ի՞նչ է, Զայիմ քեռի։<br />
- Կըսեմ՝ Ստամպոլ երթամ։<br />
-Ստամպո՞լ զարմացած կնայեին,– բայց դուն Ստամպոլ երթաս՝ ի՞նչ կրնաս ընել, Զայիմ քեռի, բեռնակրություն չես կրնար ընել, փուռերուն մեջ չես կրնար աշխատիլ, նավերեն ածուխ չես կրնար պար֊պել, ի՞նչ ընես՝ երթաս։<br />
- Կըսեմ՝ երթամ, փարա վաստկիմ ու պո՜լ ճիկառա մը խմեմ,– ու այդ «պո՜լ…»-ը այնքան կերկնցներ, որ մեկ-երկու րոպե կտևեր:<br />
Բայց այդ բանին պետք չեղավ։<br />
Իր գյուղացի Տուրմուշ չավուշը կար, Ան Զոնկուլտաքի ածուխի բեռնակիրներան վերակացուն, չավուշն էր, ու թեև հազիվ տարի մը կըլլար հայրենիք էր դարձեր, հանկարծ աճապարանքով կանչված էր, Տուրմուշ<br />
չավուշ պարտավորված էր իսկույն մեկնելու, բայց տունը որո՞ւ ձգեր ու երթար, Շատ արտեր ուներ, իր կինն ու մայրը չէին կրնար լեռնեն փայտ բերել, արտերը հերկել, երիտասարդ ծառա մը վարձելն ալ բազմաթիվ անհարմարություններ ուներ, քանի որ իր առաջին կինը արձակած էր ու երկրորդ կինը շաա նորատի, շատ մանկահասակ էր, ու խորհած էր Զայիմ աղային վրան, ճիշտ է, ծեր էր ան, բայց թող ըլլար, ավելի աղեկ:<br />
Ու Տուրմուշ չավուշ, օրին մեկը եկավ, գտավ Զայիմ աղան, ամեն մանրամասնություն պատմեց անոր:<br />
- Դուն շատ ես աշխատեր, քիչ ես աշխատեր, ատոր մասին մի՛ մտածեր, Զայիմ քեռի, - ես քենե ադ չեմ փնտրեր. ինչքան աշխատիս՝ բավական է ինծի, դուն փորձառու, ալիք-մորուք ճերմակցուցած մարդ ես, միայն քու նազարդ<br />
չոլուխ-չոճուխին վրա ըլլա, քենե ադ կուզեմ, գիտես որ՝ օլուր-օլմազ մարդե չեմ ախորժիր տանս մեջ, երիտասարդ, անփորձ կնոջ տեր եմ, վերջապես:<br />
Ու իբր վերջաբան, ավելցուց.<br />
- Ծխախոտիդ մասին ալ դուն երբեք հոգ մի՛ ըներ. երկու լիրեն ավելի՝ տունը ծխախոտ ունիմ,քեզի համար է անիկա, որչափ կուզես ծխե, ես բացեն դրամ ալ կղրկեմ, որ նորեն գնես: Տունը քուկդ է, մեկ<br />
խոսք, կինս ալ՝ քու աղջիկդ, դուն ինչպես կուզես՝ այնպես նայե:<br />
Զայիմ իսկույն ընդունեց առաջարկը: Ան մինչև անգամ հուզվեցավ ծխախոտի համար ըրած խոսքերեն, Ուրեմն՝ ան պիտի կրնար ծխել, ինչքա՜ն որ ուզեր։<br />
Ու Տուրմուշ չավուշի մեկնած առտուն գնաց անոր տունը:<br />
Այդ օրեն նոր կյանք մը սկսավ Զայիմ աղայի համար ծառայության կյանքը:<br />
Հերկերու ամիսը ըլլալով, ամեն առտու զույգ եզերը կառներ, ու մաստան թելին տակ՝ կերթար հերկելու։ Տասնյակներով տարիներե ի վեր արորին մաճը ձեռքը առած չըլլալով, տարիքը առաջացած, արտերը մեծ<br />
մասամբ զառիթափերուն վրա ու կարծր հողերով ըլլալուն՝ դժվարավ կըգործածեր արորը, կհոգներ, շունչը կկտրեր, բայց ծխախոտը առատ էր,ու՝ կհանդուրժեր։ Օրը երկու անգամ տուփը կլեցներ ու կպարպեր։ Գրեթե ամեն ակոսդարձին կկայնեցներ լուծքը, ճիկառա մը պիտի փաթթեր, ծխեր, ու հետո շարունակեր։<br />
Տուրմուշ չավուշը պատվիրած ըլլալով՝ տան մեջ կհարգեին զինքը: Կեսուրը դիտողություն չէր ըներ, իսկ հարսը՝ մանկահասակ Զեյնեպը,կհնազանդեր, ու կօգներ իրեն։<br />
Հերկերեն հետո Զեյնեպին հետ խորունկ, ամայի ձորերու մեջ գացին խոտ քաղելու։ Հետո միշտ միասին՝ հունձքերը հնձեցին, կալերը կամնեցին, աղոնը ըրին։ Անծանոթներ, տեսնելով Զեյնեպը գունավոր չարշաֆով մը ու միշտ միասին, իր աղջիկը կկարծեին։<br />
Այսպես թե այնպես, վերջապես՝ ձմեռը եկավ, ու անգործության երկայն ամիսները սկսան։ Զայիմ աղան հիմա բոլորովին հանգիստ էր։<br />
Թեև տանը կիցը ու տունեն անջատ իրենք ալ օտա ունեին, բայց տանուտերը՝ Տուրմուշ չավուշը, բացակայելուն, դուռը շարունակ փակ կպահեին: Ներքնատան օճախը անդադար կվառեին ու իրենք, բոլորվելով, կնստեին դիմացը։ Ծերության օրինական տարիքը թևակոխած ըլլալով՝ նամեհրամ չէին Զայիմ աղային հետ, դրացի տուներե կիներ, աղջիկներ նույնպես՝ առանց ձածկվելու, կուգային կնստեին։ Զայիմ աղա հիմա ալ դուրս չէր ելլեր, կրակին կուշտը ծալապատիկ գալով՝ անուշ-անուշ կծխեր ու կմասնակցեր կիներու խոսակցություններուն։<br />
Բայց մարտ ամսուն մեջ տանը աղը հատավ։ Դեռ օդերը շատ անկանոն, խիստ էին, ձյուները մասնակի հալած, ու իրենք կխորհեին, թե մինչև ապրիլի վերջավորությունը պիտի բավեր, սակայն սխալ ելավ իրենց<br />
հաշիվը, պետք եղավ մինչև Ճերիտի աղահանքերը երթալ։<br />
Զայիմ աղան ու Զեյնեպը տրեխվորեցան, պարկերն ու երկու էշերը առին։ Ուրիշ կիներ ալ միացան, որոնց տուներուն աղը նայնպես հատած էր։ Կիները մինչև կրունկները քողքվեցան գույնզգույն, թանձր չարշաֆներով, քթերնուն ձախ մասը ու ձախ աչքերնին բաց թողելով, ու գրաստներու, գեղջկուհիներու կարավան մը կազմելով, ճամբա ելան։ Վեց-յոթը ժամվան հեռավորություն մըն էր։ Այդ օրը պիտի երթային ու հետևյալ օրը պիտի դառնային։<br />
Զայիմ աղան, ծխախոտը հատնելեն վախնալով, տուփը լեցնելեն զատ՝ ծրար մըն ալ առած էր միասին, Ձմռավերջի խառնակ օդերեն էր,անձրև մը պուտ-պուտ կպտպտար, գետինները ձյունոտ ու ցեխոտ, մինչև<br />
իրիկուն քալելով կրցան վերջապես հասնիլ աղահանքերը։ Յուրաքանչյուր կին իր դրամը վճարեց պաշտոնյային, աղերը լեցուցին պարկերը, Ու այդ գիշերը հողե, խոնավ, պաղ սենյակի մը մեջ լուսցուցին։<br />
Առտուն ելան որ՝ անձրևը վերսկսեր էր։ Ամեն ոք իր աղը բեռցավ,ու մեկմեկու ետևե առաջ շարժվեցան։ Վերեն անդադար կտեղար, ու վարը, գետինները, ուր կոխեիր՝ ջուր, ամեն դիեն հեղեղներ կհոսեին, թե<br />
կիները և թե անասունները մինչև իրենց ոսկորները թրջեցան։ Չէին կըրնար քալել, ոտքերնին շարունակ կսահեր, կիյնային, բայց Զայիմ աղան չէր նկատեր անգամ ատոնք, ան հոգ մը ուներ՝ չէր կրնար ծխել։ Ծխախոտին ախորժելի հոտը կհալածեր, կտանջեր զինքը, Ամեն անգամուն թաց,սառած մատնեըով կփորձեր փաթթել ճիկառան, ծուռ ու մուռ բան մը կըշիներ, և սակայն՝ անձրևը չէր թողուր, կթրջեր թուղթը, կմարեր, ու երկու անգամ, գոնե, մեկ-մեկու ետևե չէր կրնար ծուխը ներս քաշել, երբ Կոնտոսիի ու Քեռեկեի գետերուն իրար խառնված տեղը հասան,օդը ավելի խստացավ։ Անձրևը ձյունի փոխվեցավ, ու մշուշ մը իջավ, պատեց լեռներն ու ձորերը, Ալ գրեթե զիրար չէին տեսներ, Ու ամեն կին ինքզինքն ու իր էշը կհոգար, կաշխատեին ետ չմնալ։<br />
Բարեբախտաբար՝ զառիթափերը հասան, ու մառախուղին միջեն թեև բարձունքներուն թառած գյուղը չէր նշմարվեր, բայց գիտեին, որ հետզհետե կմոտենային, երբ հանկարծ Զայիմ աղան բան մը եղավ, գետինը<br />
ձյուներուն մեջ փռվեցավ, ու ո՛չ կրնար խոսիլ, ո՛չ ալ շարժիլ:<br />
Երեք կիներ իսկույն, իրենց բոլոր ուժերը հավաքելով, գյուղ սուրացին՝ լուրը տանելու: Անոնք հաստն վերջապես, եղելությունը պատմեցին, ու լսողը՝ փութաց աղետին վայրը: Գյուղացիներեն ոմանք կիներն<br />
ու գրաստները առաջնորդեցին ձյուներուն մեջեն, իսկ ուրիշները՝ Զայիմ աղան շալկելով, տուն բերին։<br />
Սառած մարմինը օճախին կրակին մոտեցնելը վտանգավոր ըլլալով անոնք գոմ տարին, իսկույն տաք աղբը բացին թիերով ու պառկեցուցին մեջը։ Դեպքը իմացված ըլլալով, ամեն կողմե մարդիկ կուգային՝ տեսնելու, դարմաններ հանձնարարելու։ Երկու հոգի կշփեին կողերը, կուրծքը,իսկ Զայիմ աղան զգայազուրկ, անշարժ պառկած էր։<br />
Առաջին րոպեներեն հետո, վերջապես, աչքերը բացավ, նայեցավ շուրջը, աոանց կարենալ խոսելու,<br />
- Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, ըսե նայինք, ի՞նչ ունիս, ի՞նչ եղավ կհարցնեին։<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ… ձայներ մը կրցավ արտասանել, հոտոտելու պես ռունգերը բացխփելով,<br />
- Ի՞նչ կուզես, Զայիմ քեռի, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը բերենք, - կկրկնեին ամեն կողմե, գոմին մեջ ոտքի վրա կայնող բազմութենեն:<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ…<br />
Արդյոք ի՞նչ հասկցնել կուզեր: Րուպի եռացած շերպեթ բերին, տաք սուրճ տվին, բայց ոչ մեկը ընդունեց, ակռաները պինդ սեմած էր:<br />
Ամեն մարդ մեկ-մեկ կերպ կմեկներ:<br />
Մեկը խորհեցավ, թե ճիկառա մը տային՝ կարելի է կծխեր: Ու իր միտքը հաղորդեց բազմության:<br />
Իսկույն պառկած տեղեն բռնեցին, վեր առին, նստեցուցին, ճիկառա մը շինեցին, վառեցին ու բերանը դրին:<br />
Զարմացան բոլորը:<br />
Զայիմ աղան սկսավ քաշել ու դուրս տալ ծուխը: Ճիկառան հատցուց: Երկրորդ մը տվին, ան ալ ծխեց:<br />
Զայիմ աղան աղեկցավ, սկսավ խոսիլ: Գյուղացիներուն ուրախությունը չափ չուներ:<br />
Ինք իր ոտքովը գոմեն ելավ, ներքնատունը օճախին մոտ գնաց ու նստավ:<br />
Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, անցած ըլլա ի՞նչ եղար, ինչե՞ն այդպես եղար, ճանըմ,– կհարցնեին գեղացիները, իրենք ալ շուրջը բոլորվելով՝ անոր նստելեն հետո։<br />
- Մի հարցնեք, մի հարցնեք, աղաներ, որ ըսեք, թե գիտեմ՝ ես ալ չգիտեմ... առտուն, որ աղահանքերեն ճամբա ելանք, անկե ի վեր՝ ճիկառա չեմ ծխած... քանի աշխատեցա ճիկառա մը շինեմ, անձրևը, ձյունը չթողուր... կթրջեր, կմարեր... ճիկառան աչքիս թյութմիշ կըլլար... ինչ որ եղա, ճիկառա չըլլալեն եղա՝ կըսեմ։<br />
- ճղ… ճղ… ճղ… ըսածդ ի՞նչ էր,— հարցուցին։<br />
- ճիկառա ըսել կուզեի, ճիկառա տվեք, չէի կրնար հասկցնել։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%83%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6&diff=13525Ճիկառան2017-06-05T07:20:02Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՃԻԿԱՌԱՆ<br />
<br />
Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր կախորժեր՝ ծխախոտին հոտեն։<br />
Ծխախոտն որ ունենար, ծխելն որ ըլլար, երանության մեջ կզգար ինքզինքը այլևս։ Ալ աշխարհը տա՞կն էր անցեր, թե՞ վրան էր ելեր հոգը անգամ չէր:<br />
Ուտելը, ինչպես ըլլար, կըլլար։ Ձեռքի մը չափ ցամաք հացով, չոր հացի բրդոջքներր ջուրի մեջ թաթախելով ալ կգոհանար, ան, չըլլար՝ անոթի ալ կպառկեր, Այս փորը խոսք կհասկնար, վերջապես, միայն թե՝ ծխելը ըլլար, անոր չէր դիմանար:<br />
Այն օրերուն ծխախոտը քանի՞ փարայի խոսք էր: Լազերը Տրապիզոնի գավառներեն, մորթիներով զինված, տասնհինգ, քսան ձիու բեռներով կբերեին ամեն անգամուն: Րեժին չկար՝ ըսել էր, կամ ավելի ճիշտը֊, քաղաքներուն մեջ գոյություն ուներ միայն: Մեկ խումբը կմեկներ, մյուսը կհայտնվեր: Անոնք իրենց բեռները կիջեցնեին, կբանային հակերը, ու առուծախը ազա՜տ, աներկյո՜ւղ: Սեպիլուլլահ... Գնե որքան որ կուզես ու գինը ինչքա՜ն աժան. լիրը, այսինքն վեց օխան, տասնըութը ղուրուշ, դու ըսե՝ ամենեն բարձրը՝ քսանչորս ղուրուշ:<br />
Բայց Զայիմ աղան գյուղին ամենեն աղքատն էր։ Վաստկվոր չէր, ծեր ալ ըլլալով՝ ո՞վ կկանչեր զինքը ու օրավարձքով կաշխատցներ։ Այնպես որ՝ սև մեթալիկ մը, պղինձ մը իսկ չկար ծոցը՝ ծխախոտի տալու: Աչքը շարունակ իմ ու քու քսակն ու տուփն էր, կսպասեր, թե ո՞վ պիտի ճիկառա մը երկնցներ իրեն:<br />
Ձմեռ որ գար՝ օտաները կերթար, օրը իրիկուն ընելու համար. Պետք է ըսել, որ թրքական գյուղերուն մեջ, բացի սակավաթիվ ունևորներե, ամեն տուն օտա չունի, շատերը միայն ներքնատունե մը բաղկանալուն այրերը չէին հավաքվեր ու նստեր, կիներուն պահվելուն, խիստ «նամեհրամ»-ին պատճառով։ Գավառը անտառուտ ըլլալով փայտը առատ էր,գմբեթավոր օճախները անդադար կվառեին, ու կնստեին բոցերուն դիմաց։<br />
Շաբաթը մեկ-երկու անգամ ալ, հեյպե մը ուներ, ուսեն կձգեր, բիրը կառներ, հին փաթթոցը ականջներուն վրայեն կկապեր չմսելու համար,շրջակա գեղերը կերթար, գացած տեղերեն, ասոր անոր տուփերեն ճիկառա շինելով՝ կգոհացներ իր պահանջը։<br />
Իսկ ամառ որ ըլլար՝ դուրս կուգար, ծալապատիկ կնստեր առաջքի հարթավայրին վրա իր տանը, որ գյուղին եզերքը խրճիթե ավելի նեղ ու փեթակի նման կլոր հողե բույն մըն էր, ու կդիտեր անտառուտ զառիթափերը, որոնք բոլորն ալ սահելով, կիջնային Ղոլռու Չայի խորունկ ձորը։<br />
Գյուղացիներուն անցուդարձը չէր դադրեր, Զայիմ աղա իր նստած տեղեն կխոսեր բոլորին հետ, անոնց որպիսությունը կհարցներ, կհեաաքրքրվեր, թե ի՞նչ ընելու կերթային, և ճիկառա կուզեր: <br />
Ահա, տեսեր ես՝ գունավոր չարշաֆներով, տրեխով կիներու, բոբիկ վազող մանուկներու քանի մը խումբերե հետո՝ լուծք մը եզ առաջքը, լըծվար մը կանցներ։<br />
- Նորեն ո՞ւր, նորեն ո՞ւր, քեռորդի,– կհարցներ իր տեղեն Զայիմ աղան երիտասարդին։<br />
Զայիմ աղային համար ոչ-ազգական, օտար մարդ չկար աշխարհին վրա։<br />
- Ղալեին կողմը կերթամ, Զայիմ քեռի,– կպատասխաներ,- երկու օր է՝ հոն եմ, փոսը ցանեցի, հիմա ալ վրայի մասը պիտի ցանեմ.<br />
- Շատ աղեկ կընես, դեռ ատեն կա, ուշ չսեպվիր, մինչև մայիսի վերջը կցանվի, մանավանդ որ այն կողմերը քամիին դեմ է, բարձր, արևզարկ չըլլար։<br />
- Նայինք բան մըն ալ պիտի ելլե, Զայիմ քեռի, առջի տարի ցանած սերմնցուս ալ չառի:<br />
- ճանըմ, դուն չգիտես չէ՝ մեր մեծերուն խոսքը. էքիճի օլ պիլիճի օլմա*,— կհարեր Զայիմ աղան, ավելի լրջանալով ու կրկնելով գյուղացիներու հատուկ իմաստությունը՝ թե պետք է ցանել, ու ա՛լ չխորհիլ, մնացածը աստուծո հանձնել, ու կշարունակեր.<br />
- Մի՞թե իմ ու քու ուզելովդ պիտի ըլլա, ինչ որ կամենա՝ ան կուտա... թեվեքելլի եղիր… Աստված իր ծառան որ ստեղծեր է, րըզգն էլ հետը ստեղծած է, անոթի չթողուր… նասիպ… նասիպեդ ավելի չըլլար ինչքան ալ աշխատիս։<br />
Ու կավարտեր խոսքը՝ ըսելով, որ ճիկառա մը տար: Գյուղացին կերկարեր տուփը, ու Զայիմ աղան կփաթթեր հաստ, որքան հնար էր, հաստ ճիկառա մը, կվառեր, ու կթողուր որ մեկներ:<br />
- Ո՞ւր, Ատը Կյուզել աղա, ո՞ւր, բոլորտիքդ ալ չես նայիր ու ինկեր ես՝ կերթաս,— իր նստած տեղեն կձայներ այս անգամ, նորեն, Զայիմ աղան նոր անցորդի մը,— եկուր նստե, հոգնություն մը առ ու այնպես գնա, ճանըմ։<br />
Այս Ատը Կյուզել աղան պզտիկ, շատ պզտիկ մարդ մ՝է։ Չորս թիզ կա ու չկա։ Վտիտ։ Ոտքերը տրեխ, բիր մը ձեռքը, ու վիշտ՝ դեմքին վրա:<br />
Մարդուկը կուգար, կնստեր մոտը։<br />
- Ո՞ւր, ո՞ւր կերթայիր, չես ալ ըսեր,- կկրկներ վերստին Զայիմ աղան,— խոսե նայինք՝ ի՞նչ ունիս։<br />
Մի հարցներ, Զայիմ աղա,— կպատասխաներ ան,— մի՞ հարցըներ։<br />
<br />
'* Սերմը գցիր ու տեր մի լինիր, (Ծ. կ.)<br />
<br />
Ու կպատմեր, թե դատարանեն կուգար: Վեց արտավարնոց ջրարբի արտ մը իր եղբորորդիները ձեռքեն հափշտակել կուզեին, ու կկասկածեր իր հաջողութենեն, որովհետև ուխտիկցի Մոլլան, Կուլանցի Մահմուտ պեկը, փանպուխձորցի Կոճո պեկը հակառակ էին իրեն:<br />
Միաժամանակ՝ մինթանին ներքևեն ծխախոտին տուփը կհաներ:<br />
Զայիմ աղա, առանց հրավերի սպասելու՝ հաստ ճիկառա մը շինելով ու անուշ-անուշ հոտոտելով վառելե հետո՝ կպատասխաներ, հանդիմանական շեշտով մը.<br />
- Չեն ամչնար այդ եղբորորդիներդ… Ինսան-օղլին հարամ կաթ է ծծեր. Ատը Կյուզել աղա, քեզի<br />
պես աստվածավախ մարդուն ալ կընեն… Ուխտիկի Մոլլան, Կոճո պեկը ինչ ըսելով՝ երես կուտան անոնց…<br />
- Այս աշխարհքին վրան կա , ներքևն ալ կա. Այս աշխարհքեն անդին ալ կա.հոն պատասխան տալ ալ կա, Ատը Կյուզել աղա…<br />
Զայիմ աղա ճիկառա մըն ալ կշիներ, հետո երրորդ մը ևս, այս անգամ այնքան հաստ, որ թուղթին երկու եզերքները չէին միանար:<br />
Ատը կյուզել աղան չէր նկատեր անգամ, Տուփը առնելով՝ կդներ ծոցը ու, սրտապնդող խոսքերեն ուժ առնելով, ոտքի կելլեր ու կմեկներ:<br />
Այնուհետև ուրիշներ կուգային, Զայիմ աղան ամենուն հետ ալ կխոսեր, ամենքեն ալ մեկ-երկու ճիկառա կառներ ու կճամբեր:<br />
<br />
* * *<br />
Ատենե մը ի վեր, սակայն, Զայիմ աղան, նստելո՛վ սովորականին պես՝ իր տան առաջքը, ու դիտելով արևոտ, կանաչ զառիթափերը, խոր–խոր ձորերը՝ բան մը կմտածեր. Սթանպոլ երթալ։<br />
Ինք թեև մինչև այդ տարիքը դուրս ելած չէր գավառին սահմաններեն, բայց շատերը կերթային ու դրամ կղրկեին իրենց տունը, վաստակով կդառնային։ Ինք ինչո՞ւ չըներ։ Կազատեր, այդպեսով, թշվառութենեն։<br />
Ու բոլորին կհաղորդեր իր մտադրությունը։<br />
- Բան մը կմտածեմ ես, աղաներ, դուք ի՞նչ կըսեք իմ այս խելքիս, — կըսեր։<br />
- Ի՞նչ է, Զայիմ քեռի։<br />
- Կըսեմ՝ Ստամպոլ երթամ։<br />
-Ստամպո՞լ զարմացած կնայեին,– բայց դուն Ստամպոլ երթաս՝ ի՞նչ կրնաս ընել, Զայիմ քեռի, բեռնակրություն չես կրնար ընել, փուռերուն մեջ չես կրնար աշխատիլ, նավերեն ածուխ չես կրնար պար֊պել, ի՞նչ ընես՝ երթաս։<br />
- Կըսեմ՝ երթամ, փարա վաստկիմ ու պո՜լ ճիկառա մը խմեմ,– ու այդ «պո՜լ…»-ը այնքան կերկնցներ, որ մեկ-երկու րոպե կտևեր:<br />
Բայց այդ բանին պետք չեղավ։<br />
Իր գյուղացի Տուրմուշ չավուշը կար, Ան Զոնկուլտաքի ածուխի բեռնակիրներան վերակացուն, չավուշն էր, ու թեև հազիվ տարի մը կըլլար հայրենիք էր դարձեր, հանկարծ աճապարանքով կանչված էր, Տուրմուշ<br />
չավուշ պարտավորված էր իսկույն մեկնելու, բայց տունը որո՞ւ ձգեր ու երթար, Շատ արտեր ուներ, իր կինն ու մայրը չէին կրնար լեռնեն փայտ բերել, արտերը հերկել, երիտասարդ ծառա մը վարձելն ալ բազմաթիվ անհարմարություններ ուներ, քանի որ իր առաջին կինը արձակած էր ու երկրորդ կինը շաա նորատի, շատ մանկահասակ էր, ու խորհած էր Զայիմ աղային վրան, ճիշտ է, ծեր էր ան, բայց թող ըլլար, ավելի աղեկ:<br />
Ու Տուրմուշ չավուշ, օրին մեկը եկավ, գտավ Զայիմ աղան, ամեն մանրամասնություն պատմեց անոր:<br />
- Դուն շատ ես աշխատեր, քիչ ես աշխատեր, ատոր մասին մի՛ մտածեր, Զայիմ քեռի, - ես քենե ադ չեմ փնտրեր. ինչքան աշխատիս՝ բավական է ինծի, դուն փորձառու, ալիք-մորուք ճերմակցուցած մարդ ես, միայն քու նազարդ<br />
չոլուխ-չոճուխին վրա ըլլա, քենե ադ կուզեմ, գիտես որ՝ օլուր-օլմազ մարդե չեմ ախորժիր տանս մեջ, երիտասարդ, անփորձ կնոջ տեր եմ, վերջապես:<br />
Ու իբր վերջաբան, ավելցուց.<br />
- Ծխախոտիդ մասին ալ դուն երբեք հոգ մի՛ ըներ. երկու լիրեն ավելի՝ տունը ծխախոտ ունիմ,քեզի համար է անիկա, որչափ կուզես ծխե, ես բացեն դրամ ալ կղրկեմ, որ նորեն գնես: Տունը քուկդ է, մեկ<br />
խոսք, կինս ալ՝ քու աղջիկդ, դուն ինչպես կուզես՝ այնպես նայե:<br />
Զայիմ իսկույն ընդունեց առաջարկը: Ան մինչև անգամ հուզվեցավ ծխախոտի համար ըրած խոսքերեն, Ուրեմն՝ ան պիտի կրնար ծխել, ինչքա՜ն որ ուզեր։<br />
Ու Տուրմուշ չավուշի մեկնած առտուն գնաց անոր տունը:<br />
Այդ օրեն նոր կյանք մը սկսավ Զայիմ աղայի համար ծառայության կյանքը:<br />
Հերկերու ամիսը ըլլալով, ամեն առտու զույգ եզերը կառներ, ու մաստան թելին տակ՝ կերթար հերկելու։ Տասնյակներով տարիներե ի վեր արորին մաճը ձեռքը առած չըլլալով, տարիքը առաջացած, արտերը մեծ<br />
մասամբ զառիթափերուն վրա ու կարծր հողերով ըլլալուն՝ դժվարավ կըգործածեր արորը, կհոգներ, շունչը կկտրեր, բայց ծխախոտը առատ էր,ու՝ կհանդուրժեր։ Օրը երկու անգամ տուփը կլեցներ ու կպարպեր։ Գրեթե ամեն ակոսդարձին կկայնեցներ լուծքը, ճիկառա մը պիտի փաթթեր, ծխեր, ու հետո շարունակեր։<br />
Տուրմուշ չավուշը պատվիրած ըլլալով՝ տան մեջ կհարգեին զինքը: Կեսուրը դիտողություն չէր ըներ, իսկ հարսը՝ մանկահասակ Զեյնեպը,կհնազանդեր, ու կօգներ իրեն։<br />
Հերկերեն հետո Զեյնեպին հետ խորունկ, ամայի ձորերու մեջ գացին խոտ քաղելու։ Հետո միշտ միասին՝ հունձքերը հնձեցին, կալերը կամնեցին, աղոնը ըրին։ Անծանոթներ, տեսնելով Զեյնեպը գունավոր չարշաֆով մը ու միշտ միասին, իր աղջիկը կկարծեին։<br />
Այսպես թե այնպես, վերջապես՝ ձմեռը եկավ, ու անգործության երկայն ամիսները սկսան։ Զայիմ աղան հիմա բոլորովին հանգիստ էր։<br />
Թեև տանը կիցը ու տունեն անջատ իրենք ալ օտա ունեին, բայց տանուտերը՝ Տուրմուշ չավուշը, բացակայելուն, դուռը շարունակ փակ կպահեին: Ներքնատան օճախը անդադար կվառեին ու իրենք, բոլորվելով, կնստեին դիմացը։ Ծերության օրինական տարիքը թևակոխած ըլլալով՝ նամեհրամ չէին Զայիմ աղային հետ, դրացի տուներե կիներ, աղջիկներ նույնպես՝ առանց ձածկվելու, կուգային կնստեին։ Զայիմ աղա հիմա ալ դուրս չէր ելլեր, կրակին կուշտը ծալապատիկ գալով՝ անուշ-անուշ կծխեր ու կմասնակցեր կիներու խոսակցություններուն։<br />
Բայց մարտ ամսուն մեջ տանը աղը հատավ։ Դեռ օդերը շատ անկանոն, խիստ էին, ձյուները մասնակի հալած, ու իրենք կխորհեին, թե մինչև ապրիլի վերջավորությունը պիտի բավեր, սակայն սխալ ելավ իրենց<br />
հաշիվը, պետք եղավ մինչև Ճերիտի աղահանքերը երթալ։<br />
Զայիմ աղան ու Զեյնեպը տրեխվորեցան, պարկերն ու երկու էշերը առին։ Ուրիշ կիներ ալ միացան, որոնց տուներուն աղը նայնպես հատած էր։ Կիները մինչև կրունկները քողքվեցան գույնզգույն, թանձր չարշաֆներով, քթերնուն ձախ մասը ու ձախ աչքերնին բաց թողելով, ու գրաստներու, գեղջկուհիներու կարավան մը կազմելով, ճամբա ելան։ Վեց-յոթը ժամվան հեռավորություն մըն էր։ Այդ օրը պիտի երթային ու հետևյալ օրը պիտի դառնային։<br />
Զայիմ աղան, ծխախոտը հատնելեն վախնալով, տուփը լեցնելեն զատ՝ ծրար մըն ալ առած էր միասին, Ձմռավերջի խառնակ օդերեն էր,անձրև մը պուտ-պուտ կպտպտար, գետինները ձյունոտ ու ցեխոտ, մինչև<br />
իրիկուն քալելով կրցան վերջապես հասնիլ աղահանքերը։ Յուրաքանչյուր կին իր դրամը վճարեց պաշտոնյային, աղերը լեցուցին պարկերը, Ու այդ գիշերը հողե, խոնավ, պաղ սենյակի մը մեջ լուսցուցին։<br />
Առտուն ելան որ՝ անձրևը վերսկսեր էր։ Ամեն ոք իր աղը բեռցավ,ու մեկմեկու ետևե առաջ շարժվեցան։ Վերեն անդադար կտեղար, ու վարը, գետինները, ուր կոխեիր՝ ջուր, ամեն դիեն հեղեղներ կհոսեին, թե<br />
կիները և թե անասունները մինչև իրենց ոսկորները թրջեցան։ Չէին կըրնար քալել, ոտքերնին շարունակ կսահեր, կիյնային, բայց Զայիմ աղան չէր նկատեր անգամ ատոնք, ան հոգ մը ուներ՝ չէր կրնար ծխել։ Ծխախոտին ախորժելի հոտը կհալածեր, կտանջեր զինքը, Ամեն անգամուն թաց,սառած մատնեըով կփորձեր փաթթել ճիկառան, ծուռ ու մուռ բան մը կըշիներ, և սակայն՝ անձրևը չէր թողուր, կթրջեր թուղթը, կմարեր, ու երկու անգամ, գոնե, մեկ-մեկու ետևե չէր կրնար ծուխը ներս քաշել, երբ Կոնտոսիի ու Քեռեկեի գետերուն իրար խառնված տեղը հասան,օդը ավելի խստացավ։ Անձրևը ձյունի փոխվեցավ, ու մշուշ մը իջավ, պատեց լեռներն ու ձորերը, Ալ գրեթե զիրար չէին տեսներ, Ու ամեն կին ինքզինքն ու իր էշը կհոգար, կաշխատեին ետ չմնալ։<br />
Բարեբախտաբար՝ զառիթափերը հասան, ու մառախուղին միջեն թեև բարձունքներուն թառած գյուղը չէր նշմարվեր, բայց գիտեին, որ հետզհետե կմոտենային, երբ հանկարծ Զայիմ աղան բան մը եղավ, գետինը<br />
ձյուներուն մեջ փռվեցավ, ու ո՛չ կրնար խոսիլ, ո՛չ ալ շարժիլ:<br />
Երեք կիներ իսկույն, իրենց բոլոր ուժերը հավաքելով, գյուղ սուրացին՝ լուրը տանելու: Անոնք հաստն վերջապես, եղելությունը պատմեցին, ու լսողը՝ փութաց աղետին վայրը: Գյուղացիներեն ոմանք կիներն<br />
ու գրաստները առաջնորդեցին ձյուներուն մեջեն, իսկ ուրիշները՝ Զայիմ աղան շալկելով, տուն բերին։<br />
Սառած մարմինը օճախին կրակին մոտեցնելը վտանգավոր ըլլալով անոնք գոմ տարին, իսկույն տաք աղբը բացին թիերով ու պառկեցուցին մեջը։ Դեպքը իմացված ըլլալով, ամեն կողմե մարդիկ կուգային՝ տեսնելու, դարմաններ հանձնարարելու։ Երկու հոգի կշփեին կողերը, կուրծքը,իսկ Զայիմ աղան զգայազուրկ, անշարժ պառկած էր։<br />
Առաջին րոպեներեն հետո, վերջապես, աչքերը բացավ, նայեցավ շուրջը, աոանց կարենալ խոսելու,<br />
- Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, ըսե նայինք, ի՞նչ ունիս, ի՞նչ եղավ կհարցնեին։<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ… ձայներ մը կրցավ արտասանել, հոտոտելու պես ռունգերը բացխփելով,<br />
- Ի՞նչ կուզես, Զայիմ քեռի, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը բերենք, - կկրկնեին ամեն կողմե, գոմին մեջ ոտքի վրա կայնող բազմութենեն:<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ…<br />
Արդյոք ի՞նչ հասկցնել կուզեր: Րուպի եռացած շերպեթ բերին, տաք սուրճ տվին, բայց ոչ մեկը ընդունեց, ակռաները պինդ սեմած էր:<br />
Ամեն մարդ մեկ-մեկ կերպ կմեկներ:<br />
Մեկը խորհեցավ, թե ճիկառա մը տային՝ կարելի է կծխեր: Ու իր միտքը հաղորդեց բազմության:<br />
Իսկույն պառկած տեղեն բռնեցին, վեր առին, նստեցուցին, ճիկառա մը շինեցին, վառեցին ու բերանը դրին:<br />
Զարմացան բոլորը:<br />
Զայիմ աղան սկսավ քաշել ու դուրս տալ ծուխը: Ճիկառան հատցուց: Երկրորդ մը տվին, ան ալ ծխեց:<br />
Զայիմ աղան աղեկցավ, սկսավ խոսիլ: Գյուղացիներուն ուրախությունը չափ չուներ:<br />
Ինք իր ոտքովը գոմեն ելավ, ներքնատունը օճախին մոտ գնաց ու նստավ:<br />
Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, անցած ըլլա ի՞նչ եղար, ինչե՞ն այդպես եղար, ճանըմ,– կհարցնեին գեղացիները, իրենք ալ շուրջը բոլորվելով՝ անոր նստելեն հետո։<br />
- Մի հարցնեք, մի հարցնեք, աղաներ, որ ըսեք, թե գիտեմ՝ ես ալ չգիտեմ... առտուն, որ աղահանքերեն ճամբա ելանք, անկե ի վեր՝ ճիկառա չեմ ծխած... քանի աշխատեցա ճիկառա մը շինեմ, անձրևը, ձյունը չթողուր... կթրջեր, կմարեր... ճիկառան աչքիս թյութմիշ կըլլար... ինչ որ եղա, ճիկառա չըլլալեն եղա՝ կըսեմ։<br />
- ճղ… ճղ… ճղ… ըսածդ ի՞նչ էր,— հարցուցին։<br />
- ճիկառա ըսել կուզեի, ճիկառա տվեք, չէի կրնար հասկցնել։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%83%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6&diff=13523Ճիկառան2017-06-04T19:18:48Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>ՃԻԿԱՌԱՆ<br />
<br />
Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր կախորժեր՝ ծխախոտին հոտեն։<br />
Ծխախոտն որ ունենար, ծխելն որ ըլլար, երանության մեջ կզգար ինքզինքը այլևս։ Ալ աշխարհը տա՞կն էր անցեր, թե՞ վրան էր ելեր հոգը անգամ չէր:<br />
Ուտելը, ինչպես ըլլար, կըլլար։ Ձեռքի մը չափ ցամաք հացով, չոր հացի բրդոջքներր ջուրի մեջ թաթախելով ալ կգոհանար, ան, չըլլար՝ անոթի ալ կպառկեր, Այս փորը խոսք կհասկնար, վերջապես, միայն թե՝ ծխելը ըլլար, անոր չէր դիմանար:<br />
Այն օրերուն ծխախոտը քանի՞ փարայի խոսք էր: Լազերը Տրապիզոնի գավառներեն, մորթիներով զինված,տասնհինգ, քսան ձիու բեռներով կբերեին ամեն անգամուն: Րեժին չկար՝ ըսել էր, կամ ավելի ճիշտը֊, քաղաքներուն մեջ գոյություն ուներ միայն: Մեկ խումբը կմեկներ, մյուսը կհայտնվեր: Անոնք իրենց բեռները կիջեցնեին, կբանային հակերը, ու առուծախը ազա՜տ, աներկյո՜ւղ: Սեպիլուլլահ... Գնե որքան որ կուզես ու գինը ինչքա՜ն աժան. լիրը, այսինքն վեց օխան, տասնըութը ղուրուշ, դու ըսե՝ ամենեն բարձրը՝ քսանչորս ղուրուշ:<br />
Բայց Զայիմ աղան գյուղին ամենեն աղքատն էր։ Վաստկվոր չէր,ձեր ալ ըլլալով՝ ո՞վ կկանչեր զինքը ու օրավարձքով կաշխատցներ։ Այնպես որ՝ սև մեթալիկ մը, պղինձ մը իսկ չկար ծոցը՝ ծխախոտի տալու: Աչքը<br />
շարունակ իմ ու քու քսակն ու տուփն էր, կսպասեր, թե ո՞վ պիտի ճիկառա մը երկնցներ իրեն:<br />
Ձմեռ որ գար՝ օտաները կերթար, օրը իրիկուն ընելու համար. Պետք է ըսել, որ թրքական գյուղերուն մեջ, բացի սակավաթիվ ունևորներե, ամեն տուն օտա չունի, շատերը միայն ներքնատունե մը բաղկանալուն այրերը չէին հավաքվեր ու նստեր, կիներուն պահվելուն, խիստ «նամեհրամ»-ին պատճառով։ Գավառը անտառուտ ըլլալով փայտը առատ էր,գմբեթավոր օճախները անդադար կվառեին, ու կնստեին բոցերուն դիմաց։<br />
Շաբաթը մեկ-երկու անգամ ալ, հեյպե մը ուներ, ուսեն կձգեր, բիրը կառներ, հին փաթթոցը ականջներուն վրայեն կկապեր չմսելու համար,շրջակա գեղերը կերթար, գացած տեղերեն, ասոր անոր տուփերեն ճիկառա շինելով՝ կգոհացներ իր պահանջը։<br />
Իսկ ամառ որ ըլլար՝ դուրս կուգար, ծալապատիկ կնստեր առաջքի հարթավայրին վրա իր տանը, որ գյուղին եզերքը խրճիթե ավելի նեղ ու փեթակի նման կլոր հողե բույն մըն էր, ու կդիտեր անտառուտ զառիթափերը, որոնք բոլորն ալ սահելով, կիջնային Ղոլռու Չայի խորունկ ձորը։<br />
Գյուղացիներուն անցուդարձը չէր դադրեր, Զայիմ աղա իր նստած տեղեն կխոսեր բոլորին հետ, անոնց որպիսությունը կհարցներ, կհեաաքրքրվեր, թե ի՞նչ ընելու կերթային, և ճիկառա կուզեր: <br />
Ահա, տեսեր ես՝ գունավոր չարշաֆներով, տրեխով կիներու, բոբիկ վազող մանուկներու քանի մը խումբերե հետո՝ լուծք մը եզ առաջքը, լըծվար մը կանցներ։<br />
- Նորեն ո՞ւր, նորեն ո՞ւր, քեռորդի,– կհարցներ իր տեղեն Զայիմ աղան երիտասարդին։<br />
Զայիմ աղային համար ոչ-ազգական, օտար մարդ չկար աշխարհին վրա։<br />
- Ղալեին կողմը կերթամ, Զայիմ քեռի,– կպատասխաներ,- երկու օր է՝ հոն եմ, փոսը ցանեցի, հիմա ալ վրայի մասը պիտի ցանեմ.<br />
- Շատ աղեկ կընես, դեռ ատեն կա, ուշ չսեպվիր, մինչև մայիսի վերջը կցանվի, մանավանդ որ այն կողմերը քամիին դեմ է, բարձր, արևզարկ չըլլար։<br />
- Նայինք բան մըն ալ պիտի ելլե, Զայիմ քեռի, առջի տարի ցանած սերմնցուս ալ չառի:<br />
- ճանըմ, դուն չգիտես չէ՝ մեր մեծերուն խոսքը. էքիճի օլ պիլիճի օլմա*,— կհարեր Զայիմ աղան, ավելի լրջանալով ու կրկնելով գյուղացիներու հատուկ իմաստությունը՝ թե պետք է ցանել, ու ա՛լ չխորհիլ, մնացածը աստուծո հանձնել, ու կշարունակեր.<br />
- Մի՞թե իմ ու քու ուզելովդ պիտի ըլլա, ինչ որ կամենա՝ ան կուտա... թեվեքելլի եղիր… Աստված իր ծառան որ ստեղծեր է, րըզգն էլ հետը ստեղծած է, անոթի չթողուր… նասիպ… նասիպեդ ավելի չըլլար ինչքան ալ աշխատիս։<br />
Ու կավարտեր խոսքը՝ ըսելով, որ ճիկառա մը տար: Գյուղացին կերկարեր տուփը, ու Զայիմ աղան կփաթթեր հաստ, որքան հնար էր, հաստ ճիկառա մը, կվառեր, ու կթողուր որ մեկներ:<br />
— Ո՞ւր, Ատը Կյուզել աղա, ո՞ւր, բոլորտիքդ ալ չես նայիր ու ինկեր ես՝ կերթաս,— իր նստած տեղեն կձայներ այս անգամ, նորեն, Զայիմ աղան նոր անցորդի մը,— եկուր նստե, հոգնություն մը առ ու այնպես գնա, ճանըմ։<br />
Այս Ատը Կյուզել աղան պզտիկ, շատ պզտիկ մարդ մ՝է։ Չորս թիզ կա ու չկա։ Վտիտ։ Ոտքերը տրեխ, բիր մը ձեռքը, ու վիշտ՝ դեմքին վրա:<br />
Մարդուկը կուգար, կնստեր մոտը։<br />
- Ո՞ւր, ո՞ւր կերթայիր, չես ալ ըսեր,- կկրկներ վերստին Զայիմ աղան,— խոսե նայինք՝ ի՞նչ ունիս։<br />
Մի հարցներ, Զայիմ աղա,— կպատասխաներ ան,— մի՞ հարցըներ։<br />
* Սերմը գցիր ու տեր մի լինիր, (Ծ. կ.)<br />
<br />
Ու կպատմեր, թե դատարանեն կուգար: Վեց արտավարնոց ջրարբի արտ մը իր եղբորորդիները ձեռքեն հափշտակել կուզեին, ու կկասկածեր իր հաջողութենեն, որովհետև ուխտիկցի Մոլլան, Կուլանցի Մահմուտ պեկը, փանպուխձորցի Կոճո պեկը հակառակ էին իրեն:<br />
Միաժամանակ՝ մինթանին ներքևեն ծխախոտին տուփը կհաներ:<br />
Զայիմ աղա, առանց հրավերի սպասելու՝ հաստ ճիկառա մը շինելով ու անուշ-անուշ հոտոտելով վառելե հետո՝ կպատասխաներ, հանդիմանական շեշտով մը.<br />
- Չեն ամչնար այդ եղբորորդիներդ… Ինսան-օղլին հարամ կաթ է ծծեր. Ատը Կյուզել աղա, քեզի<br />
պես աստվածավախ մարդուն ալ կընեն… Ուխտիկի Մոլլան, Կոճո պեկը ինչ ըսելով՝ երես կուտան անոնց…<br />
– Այս աշխարհքին վրան կա , ներքևն ալ կա. Այս աշխարհքեն անդին ալ կա.հոն պատասխան տալ ալ կա, Ատը Կյուզել աղա…<br />
Զայիմ աղա ճիկառա մըն ալ կշիներ, հետո երրորդ մը ևս, այս անգամ այնքան հաստ, որ թուղթին երկու եզերքները չէին միանար:<br />
Ատը կյուզել աղան չէր նկատեր անգամ, Տուփը առնելով՝ կդներ ծոցը ու, սրտապնդող խոսքերեն ուժ առնելով, ոտքի կելլեր ու կմեկներ:<br />
Այնուհետև ուրիշներ կուգային, Զայիմ աղան ամենուն հետ ալ կխոսեր, ամենքեն ալ մեկ-երկու ճիկառա կառներ ու կճամբեր:<br />
** *<br />
Ատենե մը ի վեր, սակայն, Զայիմ աղան, նստելո՛վ սովորականին պես՝ իր տան առաջքը, ու դիտելով արևոտ, կանաչ զառիթափերը, խոր–խոր ձորերը՝ բան մը կմտածեր. Սթանպոլ երթալ։<br />
Ինք թեև մինչև այդ տարիքը դուրս ելած չէր գավառին սահմաններեն, բայց շատերը կերթային ու դրամ կղրկեին իրենց տունը, վաստակով կդառնային։ Ինք ինչո՞ւ չըներ։ Կազատեր, այդպեսով, թշվառութենեն։<br />
Ու բոլորին կհաղորդեր իր մտադրությունը։<br />
— Բան մը կմտածեմ ես, աղաներ, դուք ի՞նչ կըսեք իմ այս խելքիս, — կըսեր։<br />
— Ի՞նչ է, Զայիմ քեռի։<br />
— Կըսեմ՝ Ստամպոլ երթամ։<br />
-Ստամպո՞լ զարմացած կնայեին,– բայց դուն Ստամպոլ երթաս՝ ի՞նչ կրնաս ընել, Զայիմ քեռի, բեռնակրություն չես կրնար ընել, փուռերուն մեջ չես կրնար աշխատիլ, նավերեն ածուխ չես կրնար պար֊պել, ի՞նչ ընես՝ երթաս։<br />
— Կըսեմ՝ երթամ, փարա վաստկիմ ու պո՜լ ճիկառա մը խմեմ,– ու այդ «պո՜լ…»-ը այնքան կերկնցներ, որ մեկ-երկու րոպե կտևեր:<br />
Բայց այդ բանին պետք չեղավ։<br />
Իր գյուղացի Տուրմուշ չավուշը կար, Ան Զոնկուլտաքի ածուխի բեռնակիրներան վերակացուն, չավուշն էր, ու թեև հազիվ տարի մը կըլլար հայրենիք էր դարձեր, հանկարծ աճապարանքով կանչված էր, Տուրմուշ<br />
չավուշ պարտավորված էր իսկույն մեկնելու, բայց տունը որո՞ւ ձգեր ու երթար, Շատ արտեր ուներ, իր կինն ու մայրը չէին կրնար լեռնեն փայտ բերել, արտերը հերկել, երիտասարդ ծառա մը վարձելն ալ բազմաթիվ անհարմարություններ ուներ, քանի որ իր առաջին կինը արձակած էր ու երկրորդ կինը շաա նորատի, շատ մանկահասակ էր, ու խորհած էր Զայիմ աղային վրան, ճիշտ է, ծեր էր ան, բայց թող ըլլար, ավելի աղեկ:<br />
Ու Տուրմուշ չավուշ, օրին մեկը եկավ, գտավ Զայիմ աղան, ամեն մանրամասնություն պատմեց անոր:<br />
- Դուն շատ ես աշխատեր, քիչ ես աշխատեր, ատոր մասին մի՛ մտածեր, Զայիմ քեռի, - ես քենե ադ չեմ փնտրեր. ինչքան աշխատիս՝ բավական է ինծի, դուն փորձառու, ալիք-մորուք ճերմակցուցած մարդ ես, միայն քու նազարդ<br />
չոլուխ-չոճուխին վրա ըլլա, քենե ադ կուզեմ, գիտես որ՝ օլուր-օլմազ մարդե չեմ ախորժիր տանս մեջ, երիտասարդ, անփորձ կնոջ տեր եմ, վերջապես:<br />
Ու իբր վերջաբան, ավելցուց.<br />
- Ծխախոտիդ մասին ալ դուն երբեք հոգ մի՛ ըներ. երկու լիրեն ավելի՝ տունը ծխախոտ ունիմ,քեզի համար է անիկա, որչափ կուզես ծխե, ես բացեն դրամ ալ կղրկեմ, որ նորեն գնես: Տունը քուկդ է, մեկ<br />
խոսք, կինս ալ՝ քու աղջիկդ, դուն ինչպես կուզես՝ այնպես նայե:<br />
Զայիմ իսկույն ընդունեց առաջարկը: Ան մինչև անգամ հուզվեցավ ծխախոտի համար ըրած խոսքերեն, Ուրեմն՝ ան պիտի կրնար ծխել, ինչքա՜ն որ ուզեր։<br />
Ու Տուրմուշ չավուշի մեկնած առտուն գնաց անոր տունը:<br />
Այդ օրեն նոր կյանք մը սկսավ Զայիմ աղայի համար ծառայության կյանքը:<br />
Հերկերու ամիսը ըլլալով, ամեն առտու զույգ եզերը կառներ, ու մաստան թելին տակ՝ կերթար հերկելու։ Տասնյակներով տարիներե ի վեր արորին մաճը ձեռքը առած չըլլալով, տարիքը առաջացած, արտերը մեծ<br />
մասամբ զառիթափերուն վրա ու կարծր հողերով ըլլալուն՝ դժվարավ կըգործածեր արորը, կհոգներ, շունչը կկտրեր, բայց ծխախոտը առատ էր,ու՝ կհանդուրժեր։ Օրը երկու անգամ տուփը կլեցներ ու կպարպեր։ Գրեթե ամեն ակոսդարձին կկայնեցներ լուծքը, ճիկառա մը պիտի փաթթեր, ծխեր, ու հետո շարունակեր։<br />
Տուրմուշ չավուշը պատվիրած ըլլալով՝ տան մեջ կհարգեին զինքը: Կեսուրը դիտողություն չէր ըներ, իսկ հարսը՝ մանկահասակ Զեյնեպը,կհնազանդեր, ու կօգներ իրեն։<br />
Հերկերեն հետո Զեյնեպին հետ խորունկ, ամայի ձորերու մեջ գացին խոտ քաղելու։ Հետո միշտ միասին՝ հունձքերը հնձեցին, կալերը կամնեցին, աղոնը ըրին։ Անծանոթներ, տեսնելով Զեյնեպը գունավոր չարշաֆով մը ու միշտ միասին, իր աղջիկը կկարծեին։<br />
Այսպես թե այնպես, վերջապես՝ ձմեռը եկավ, ու անգործության երկայն ամիսները սկսան։ Զայիմ աղան հիմա բոլորովին հանգիստ էր։<br />
Թեև տանը կիցը ու տունեն անջատ իրենք ալ օտա ունեին, բայց տանուտերը՝ Տուրմուշ չավուշը, բացակայելուն, դուռը շարունակ փակ կպահեին: Ներքնատան օճախը անդադար կվառեին ու իրենք, բոլորվելով, կնստեին դիմացը։ Ծերության օրինական տարիքը թևակոխած ըլլալով՝ նամեհրամ չէին Զայիմ աղային հետ, դրացի տուներե կիներ, աղջիկներ նույնպես՝ առանց ձածկվելու, կուգային կնստեին։ Զայիմ աղա հիմա ալ դուրս չէր ելլեր, կրակին կուշտը ծալապատիկ գալով՝ անուշ-անուշ կծխեր ու կմասնակցեր կիներու խոսակցություններուն։<br />
Բայց մարտ ամսուն մեջ տանը աղը հատավ։ Դեռ օդերը շատ անկանոն, խիստ էին, ձյուները մասնակի հալած, ու իրենք կխորհեին, թե մինչև ապրիլի վերջավորությունը պիտի բավեր, սակայն սխալ ելավ իրենց<br />
հաշիվը, պետք եղավ մինչև Ճերիտի աղահանքերը երթալ։<br />
Զայիմ աղան ու Զեյնեպը տրեխվորեցան, պարկերն ու երկու էշերը առին։ Ուրիշ կիներ ալ միացան, որոնց տուներուն աղը նայնպես հատած էր։ Կիները մինչև կրունկները քողքվեցան գույնզգույն, թանձր չարշաֆներով, քթերնուն ձախ մասը ու ձախ աչքերնին բաց թողելով, ու գրաստներու, գեղջկուհիներու կարավան մը կազմելով, ճամբա ելան։ Վեց-յոթը ժամվան հեռավորություն մըն էր։ Այդ օրը պիտի երթային ու հետևյալ օրը պիտի դառնային։<br />
Զայիմ աղան, ծխախոտը հատնելեն վախնալով, տուփը լեցնելեն զատ՝ ծրար մըն ալ առած էր միասին, Ձմռավերջի խառնակ օդերեն էր,անձրև մը պուտ-պուտ կպտպտար, գետինները ձյունոտ ու ցեխոտ, մինչև<br />
իրիկուն քալելով կրցան վերջապես հասնիլ աղահանքերը։ Յուրաքանչյուր կին իր դրամը վճարեց պաշտոնյային, աղերը լեցուցին պարկերը, Ու այդ գիշերը հողե, խոնավ, պաղ սենյակի մը մեջ լուսցուցին։<br />
Առտուն ելան որ՝ անձրևը վերսկսեր էր։ Ամեն ոք իր աղը բեռցավ,ու մեկմեկու ետևե առաջ շարժվեցան։ Վերեն անդադար կտեղար, ու վարը, գետինները, ուր կոխեիր՝ ջուր, ամեն դիեն հեղեղներ կհոսեին, թե<br />
կիները և թե անասունները մինչև իրենց ոսկորները թրջեցան։ Չէին կըրնար քալել, ոտքերնին շարունակ կսահեր, կիյնային, բայց Զայիմ աղան չէր նկատեր անգամ ատոնք, ան հոգ մը ուներ՝ չէր կրնար ծխել։ Ծխախոտին ախորժելի հոտը կհալածեր, կտանջեր զինքը, Ամեն անգամուն թաց,սառած մատնեըով կփորձեր փաթթել ճիկառան, ծուռ ու մուռ բան մը կըշիներ, և սակայն՝ անձրևը չէր թողուր, կթրջեր թուղթը, կմարեր, ու երկու անգամ, գոնե, մեկ-մեկու ետևե չէր կրնար ծուխը ներս քաշել, երբ Կոնտոսիի ու Քեռեկեի գետերուն իրար խառնված տեղը հասան,օդը ավելի խստացավ։ Անձրևը ձյունի փոխվեցավ, ու մշուշ մը իջավ, պատեց լեռներն ու ձորերը, Ալ գրեթե զիրար չէին տեսներ, Ու ամեն կին ինքզինքն ու իր էշը կհոգար, կաշխատեին ետ չմնալ։<br />
Բարեբախտաբար՝ զառիթափերը հասան, ու մառախուղին միջեն թեև բարձունքներուն թառած գյուղը չէր նշմարվեր, բայց գիտեին, որ հետզհետե կմոտենային, երբ հանկարծ Զայիմ աղան բան մը եղավ, գետինը<br />
ձյուներուն մեջ փռվեցավ, ու ո՛չ կրնար խոսիլ, ո՛չ ալ շարժիլ:<br />
Երեք կիներ իսկույն, իրենց բոլոր ուժերը հավաքելով, գյուղ սուրացին՝ լուրը տանելու: Անոնք հաստն վերջապես, եղելությունը պատմեցին, ու լսողը՝ փութաց աղետին վայրը: Գյուղացիներեն ոմանք կիներն<br />
ու գրաստները առաջնորդեցին ձյուներուն մեջեն, իսկ ուրիշները՝ Զայիմ աղան շալկելով, տուն բերին։<br />
Սառած մարմինը օճախին կրակին մոտեցնելը վտանգավոր ըլլալով անոնք գոմ տարին, իսկույն տաք աղբը բացին թիերով ու պառկեցուցին մեջը։ Դեպքը իմացված ըլլալով, ամեն կողմե մարդիկ կուգային՝ տեսնելու, դարմաններ հանձնարարելու։ Երկու հոգի կշփեին կողերը, կուրծքը,իսկ Զայիմ աղան զգայազուրկ, անշարժ պառկած էր։<br />
Առաջին րոպեներեն հետո, վերջապես, աչքերը բացավ, նայեցավ շուրջը, աոանց կարենալ խոսելու,<br />
- Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, ըսե նայինք, ի՞նչ ունիս, ի՞նչ եղավ կհարցնեին։<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ… ձայներ մը կրցավ արտասանել, հոտոտելու պես ռունգերը բացխփելով,<br />
- Ի՞նչ կուզես, Զայիմ քեռի, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը բերենք, - կկրկնեին ամեն կողմե, գոմին մեջ ոտքի վրա կայնող բազմութենեն:<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ…<br />
Արդյոք ի՞նչ հասկցնել կուզեր: Րուպի եռացած շերպեթ բերին, տաք սուրճ տվին, բայց ոչ մեկը ընդունեց, ակռաները պինդ սեմած էր:<br />
Ամեն մարդ մեկ-մեկ կերպ կմեկներ:<br />
Մեկը խորհեցավ, թե ճիկառա մը տային՝ կարելի է կծխեր: Ու իր միտքը հաղորդեց բազմության:<br />
Իսկույն պառկած տեղեն բռնեցին, վեր առին, նստեցուցին, ճիկառա մը շինեցին, վառեցին ու բերանը դրին:<br />
Զարմացան բոլորը:<br />
Զայիմ աղան սկսավ քաշել ու դուրս տալ ծուխը: Ճիկառան հատցուց: Երկրորդ մը տվին, ան ալ ծխեց:<br />
Զայիմ աղան աղեկցավ, սկսավ խոսիլ: Գյուղացիներուն ուրախությունը չափ չուներ:<br />
Ինք իր ոտքովը գոմեն ելավ, ներքնատունը օճախին մոտ գնաց ու նստավ:<br />
Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, անցած ըլլա ի՞նչ եղար, ինչե՞ն այդպես եղար, ճանըմ,– կհարցնեին գեղացիները, իրենք ալ շուրջը բոլորվելով՝ անոր նստելեն հետո։<br />
Զայիմ աղան, ծանր-ծանր շուրջը նայելով ու մորուքին թելերը խառնելով, պատասխանեց.<br />
— Մի հարցնեք, մի հարցնեք, աղաներ, որ ըսեք, թե գիտեմ՝ ես ալ չգիտեմ... առտուն, որ աղահանքերեն ճամբա ելանք, անկե ի վեր՝ ճիկառա չեմ ծխած... քանի աշխատեցա ճիկառա մը շինեմ, անձրևը, ձյունը չթողուր... կթրջեր, կմարեր... ճիկառան աչքիս թյութմիշ կըլլար... ինչ որ եղա, ճիկառա չըլլալեն եղա՝ կըսեմ։<br />
- ճղ… ճղ… ճղ… ըսածդ ի՞նչ էր,— հարցուցին։<br />
- ճիկառա ըսել կուզեի, ճիկառա տվեք, չէի կրնար հասկցնել։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%83%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6&diff=13515Ճիկառան2017-06-04T12:58:18Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>Հակոբ Մնձուրի<br />
<br />
ՃԻԿԱՌԱՆ<br />
<br />
Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր կախորժեր՝ ծխախոտին հոտեն։<br />
Ծխախոտն որ ունենար, ծխելն որ ըլլար, երանության մեջ կզգար ինքզինքը այլևս։ Ալ աշխարհը տա՞կն էր անցեր, թե՞ վրան էր ելեր հոգը անգամ չէր:<br />
Ուտելը, ինչպես ըլլար, կըլլար։ Ձեռքի մը չափ ցամաք հացով, չոր հացի բրդոջքներր ջուրի մեջ թաթախելով ալ կգոհանար, ան, չըլլար՝ անոթի ալ կպառկեր, Այս փորը խոսք կհասկնար, վերջապես, միայն թե՝ ծխելը ըլլար, անոր չէր դիմանար:<br />
Այն օրերուն ծխախոտը քանի՞ փարայի խոսք էր: Լազերը Տրապիզոնի գավառներեն, մորթիներով զինված,տասնհինգ, քսան ձիու բեռներով կբերեին ամեն անգամուն: Րեժին չկար՝ ըսել էր, կամ ավելի ճիշտը֊, քաղաքներուն մեջ գոյություն ուներ միայն: Մեկ խումբը կմեկներ, մյուսը կհայտնվեր: Անոնք իրենց բեռները կիջեցնեին, կբանային հակերը, ու առուծախը ազա՜տ, աներկյո՜ւղ: Սեպիլուլլահ... Գնե որքան որ կուզես ու գինը ինչքա՜ն աժան. լիրը, այսինքն վեց օխան, տասնըութը ղուրուշ, դու ըսե՝ ամենեն բարձրը՝ քսանչորս ղուրուշ:<br />
Բայց Զայիմ աղան գյուղին ամենեն աղքատն էր։ Վաստկվոր չէր,ձեր ալ ըլլալով՝ ո՞վ կկանչեր զինքը ու օրավարձքով կաշխատցներ։ Այնպես որ՝ սև մեթալիկ մը, պղինձ մը իսկ չկար ծոցը՝ ծխախոտի տալու: Աչքը<br />
շարունակ իմ ու քու քսակն ու տուփն էր, կսպասեր, թե ո՞վ պիտի ճիկառա մը երկնցներ իրեն:<br />
Ձմեռ որ գար՝ օտաները կերթար, օրը իրիկուն ընելու համար. Պետք է ըսել, որ թրքական գյուղերուն մեջ, բացի սակավաթիվ ունևորներե, ամեն տուն օտա չունի, շատերը միայն ներքնատունե մը բաղկանալուն այրերը չէին հավաքվեր ու նստեր, կիներուն պահվելուն, խիստ «նամեհրամ»-ին պատճառով։ Գավառը անտառուտ ըլլալով փայտը առատ էր,գմբեթավոր օճախները անդադար կվառեին, ու կնստեին բոցերուն դիմաց։<br />
Շաբաթը մեկ-երկու անգամ ալ, հեյպե մը ուներ, ուսեն կձգեր, բիրը կառներ, հին փաթթոցը ականջներուն վրայեն կկապեր չմսելու համար,շրջակա գեղերը կերթար, գացած տեղերեն, ասոր անոր տուփերեն ճիկառա շինելով՝ կգոհացներ իր պահանջը։<br />
Իսկ ամառ որ ըլլար՝ դուրս կուգար, ծալապատիկ կնստեր առաջքի հարթավայրին վրա իր տանը, որ գյուղին եզերքը խրճիթե ավելի նեղ ու փեթակի նման կլոր հողե բույն մըն էր, ու կդիտեր անտառուտ զառիթափերը, որոնք բոլորն ալ սահելով, կիջնային Ղոլռու Չայի խորունկ ձորը։<br />
Գյուղացիներուն անցուդարձը չէր դադրեր, Զայիմ աղա իր նստած տեղեն կխոսեր բոլորին հետ, անոնց որպիսությունը կհարցներ, կհեաաքրքրվեր, թե ի՞նչ ընելու կերթային, և ճիկառա կուզեր: <br />
Ահա, տեսեր ես՝ գունավոր չարշաֆներով, տրեխով կիներու, բոբիկ վազող մանուկներու քանի մը խումբերե հետո՝ լուծք մը եզ առաջքը, լըծվար մը կանցներ։<br />
- Նորեն ո՞ւր, նորեն ո՞ւր, քեռորդի,– կհարցներ իր տեղեն Զայիմ աղան երիտասարդին։<br />
Զայիմ աղային համար ոչ-ազգական, օտար մարդ չկար աշխարհին վրա։<br />
- Ղալեին կողմը կերթամ, Զայիմ քեռի,– կպատասխաներ,- երկու օր է՝ հոն եմ, փոսը ցանեցի, հիմա ալ վրայի մասը պիտի ցանեմ.<br />
- Շատ աղեկ կընես, դեռ ատեն կա, ուշ չսեպվիր, մինչև մայիսի վերջը կցանվի, մանավանդ որ այն կողմերը քամիին դեմ է, բարձր, արևզարկ չըլլար։<br />
- Նայինք բան մըն ալ պիտի ելլե, Զայիմ քեռի, առջի տարի ցանած սերմնցուս ալ չառի:<br />
- ճանըմ, դուն չգիտես չէ՝ մեր մեծերուն խոսքը. էքիճի օլ պիլիճի օլմա*,— կհարեր Զայիմ աղան, ավելի լրջանալով ու կրկնելով գյուղացիներու հատուկ իմաստությունը՝ թե պետք է ցանել, ու ա՛լ չխորհիլ, մնացածը աստուծո հանձնել, ու կշարունակեր.<br />
- Մի՞թե իմ ու քու ուզելովդ պիտի ըլլա, ինչ որ կամենա՝ ան կուտա... թեվեքելլի եղիր… Աստված իր ծառան որ ստեղծեր է, րըզգն էլ հետը ստեղծած է, անոթի չթողուր… նասիպ… նասիպեդ ավելի չըլլար ինչքան ալ աշխատիս։<br />
Ու կավարտեր խոսքը՝ ըսելով, որ ճիկառա մը տարր: Գյուղացին կերկարեր տուփը, ու Զայիմ աղան կփաթթեր հաստ, որքան հնար էր, հաստ ճիկառա մը, կվառեր, ու կթողուր որ մեկներ:<br />
— Ո՞ւր, Ատը Կյուզել աղա, ո՞ւր, բոլորտիքդ ալ չես նայիր ու ինկեր ես՝ կերթաս,— իր նստած տեղեն կձայներ այս անգամ, նորեն, Զայիմ աղան նոր անցորդի մը,— եկուր նստե, հոգնություն մը առ ու այնպես գնա, ճանըմ։<br />
Այս Ատը Կյուզել աղան պզտիկ, շատ պզտիկ մարդ մ՝է։ Չորս թիզ կա ու չկա։ Վտիտ։ Ոտքերը տրեխ, բիր մը ձեռքը, ու վիշտ՝ դեմքին վրա:<br />
Մարդուկը կուգար, կնստեր մոտը։<br />
- Ո՞ւր, ո՞ւր կերթայիր, չես ալ ըսեր,- կկրկներ վերստին Զայիմ աղան,— խոսե նայինք՝ ի՞նչ ունիս։<br />
Մի հարցներ, Զայիմ աղա,— կպատասխաներ ան,— մի՞ հարցըներ։<br />
<br />
* Սերմը գցիր ու տեր մի լինիր, (Ծ. կ.)<br />
<br />
Ու կպատմեր, թե դատարանեն կուգար: Վեց արտավարնոց ջրարբի արտ մը իր եղբորորդիները ձեռքեն հափշտակել կուզեին, ու կկասկածեր իր հաջողութենեն, որովհետև ուխտիկցի Մոլլան, Կուլանցի Մահմուտ պեկը, փանպուխձորցի Կոճո պեկը հակառակ էին իրեն:<br />
Միաժամանակ՝ մինթանին ներքևեն ծխախոտին տուփը կհաներ:<br />
Զայիմ աղա, առանց հրավերի սպասելու՝ հաստ ճիկառա մը շինելով ու անուշ-անուշ հոտոտելով վառելե հետո՝ կպատասխաներ, հանդիմանական շեշտով մը.<br />
- Չեն ամչնար այդ եղբորորդիներդ… Ինսան-օղլին հարամ կաթ է ծծեր. Ատը Կյուզել աղա, քեզի<br />
պես աստվածավախ մարդուն ալ կընեն… Ուխտիկի Մոլլան, Կոճո պեկը ինչ ըսելով՝ երես կուտան անոնց…<br />
– Այս աշխարհքին վրան կա , ներքևն ալ կա. Այս աշխարհքեն անդին ալ կա.հոն պատասխան տալ ալ կա, Ատը Կյուզել աղա…<br />
Զայիմ աղա ճիկառա մըն ալ կշիներ, հետո երրորդ մը ևս, այս անգամ այնքան հաստ, որ թուղթին երկու եզերքները չէին միանար:<br />
Ատը կյուզել աղան չէր նկատեր անգամ, Տուփը առնելով՝ կդներ ծոցը ու, սրտապնդող խոսքերեն ուժ առնելով, ոտքի կելլեր ու կմեկներ:<br />
Այնուհետև ուրիշներ կուգային, Զայիմ աղան ամենուն հետ ալ կխոսեր, ամենքեն ալ մեկ-երկու ճիկառա կառներ ու կճամբեր:<br />
<br />
* *<br />
*<br />
Ատենե մը ի վեր, սակայն, Զայիմ աղան, նստելո՛վ սովորականին պես՝ իր տան առաջքը, ու դիտելով արևոտ, կանաչ զառիթափերը, խոր–խոր ձորերը՝ բան մը կմտածեր. Սթանպոլ երթալ։<br />
Ինք թեև մինչև այդ տարիքը դուրս ելած չէր գավառին սահմաններեն, բայց շատերը կերթային ու դրամ կղրկեին իրենց տունը, վաստակով կդառնային։ Ինք ինչո՞ւ չըներ։ Կազատեր, այդպեսով, թշվառութենեն։<br />
Ու բոլորին կհաղորդեր իր մտադրությունը։<br />
— Բան մը կմտածեմ ես, աղաներ, դուք ի՞նչ կըսեք իմ այս խելքիս, — կըսեր։<br />
— Ի՞նչ է, Զայիմ քեռի։<br />
— Կըսեմ՝ Ստամպոլ երթամ։<br />
-Ստամպո՞լ զարմացած կնայեին,– բայց դուն Ստամպոլ երթաս՝ ի՞նչ կրնաս ընել, Զայիմ քեռի, բեռնակրություն չես կրնար ընել, փուռերուն մեջ չես կրնար աշխատիլ, նավերեն ածուխ չես կրնար պար֊պել, ի՞նչ ընես՝ երթաս։<br />
— Կըսեմ՝ երթամ, փարա վաստկիմ ու պո՜լ ճիկառա մը խմեմ,– ու այդ «պո՜լ…»-ը այնքան կերկնցներ, որ մեկ-երկու րոպե կտևեր:<br />
Բայց այդ բանին պետք չեղավ։<br />
Իր գյուղացի Տուրմուշ չավուշը կար, Ան Զոնկուլտաքի ածուխի բեռնակիրներան վերակացուն, չավուշն էր, ու թեև հազիվ տարի մը կըլլար հայրենիք էր դարձեր, հանկարծ աճապարանքով կանչված էր, Տուրմուշ<br />
չավուշ պարտավորված էր իսկույն մեկնելու, բայց տունը որո՞ւ ձգեր ու երթար, Շատ արտեր ուներ, իր կինն ու մայրը չէին կրնար լեռնեն փայտ բերել, արտերը հերկել, երիտասարդ ծառա մը վարձելն ալ բազմաթիվ անհարմարություններ ուներ, քանի որ իր առաջին կինը արձակած էր ու երկրորդ կինը շաա նորատի, շատ մանկահասակ էր, ու խորհած էր Զայիմ աղային վրան, ճիշտ է, ծեր էր ան, բայց թող ըլլար, ավելի աղեկ:<br />
Ու Տուրմուշ չավուշ, օրին մեկը եկավ, գտավ Զայիմ աղան, ամեն մանրամասնություն պատմեց անոր:<br />
- Դուն շատ ես աշխատեր, քիչ ես աշխատեր, ատոր մասին մի՛ մտածեր, Զայիմ քեռի, - ես քենե ադ չեմ փնտրեր. ինչքան աշխատիս՝ բավական է ինծի, դուն փորձառու, ալիք-մորուք ճերմակցուցած մարդ ես, միայն քու նազարդ<br />
չոլուխ-չոճուխին վրա ըլլա, քենե ադ կուզեմ, գիտես որ՝ օլուր-օլմազ մարդե չեմ ախորժիր տանս մեջ, երիտասարդ, անփորձ կնոջ տեր եմ, վերջապես:<br />
Ու իբր վերջաբան, ավելցուց.<br />
- Ծխախոտիդ մասին ալ դուն երբեք հոգ մի՛ ըներ. երկու լիրեն ավելի՝ տունը ծխախոտ ունիմ,քեզի համար է անիկա, որչափ կուզես ծխե, ես բացեն դրամ ալ կղրկեմ, որ նորեն գնես: Տունը քուկդ է, մեկ<br />
խոսք, կինս ալ՝ քու աղջիկդ, դուն ինչպես կուզես՝ այնպես նայե:<br />
Զայիմ իսկույն ընդունեց առաջարկը: Ան մինչև անգամ հուզվեցավ ծխախոտի համար ըրած խոսքերեն, Ուրեմն՝ ան պիտի կրնար ծխել, ինչքա՜ն որ ուզեր։<br />
Ու Տուրմուշ չավուշի մեկնած առտուն գնաց անոր տունը:<br />
Այդ օրեն նոր կյանք մը սկսավ Զայիմ աղայի համար ծառայության կյանքը:<br />
Հերկերու ամիսը ըլլալով, ամեն առտու զույգ եզերը կառներ, ու մաստան թելին տակ՝ կերթար հերկելու։ Տասնյակներով տարիներե ի վեր արորին մաճը ձեռքը առած չըլլալով, տարիքը առաջացած, արտերը մեծ<br />
մասամբ զառիթափերուն վրա ու կարծր հողերով ըլլալուն՝ դժվարավ կըգործածեր արորը, կհոգներ, շունչը կկտրեր, բայց ծխախոտը առատ էր,ու՝ կհանդուրժեր։ Օրը երկու անգամ տուփը կլեցներ ու կպարպեր։ Գրեթե ամեն ակոսդարձին կկայնեցներ լուծքը, ճիկառա մը պիտի փաթթեր, ծխեր, ու հետո շարունակեր։<br />
Տուրմուշ չավուշը պատվիրած ըլլալով՝ տան մեջ կհարգեին զինքը: Կեսուրը դիտողություն չէր ըներ, իսկ հարսը՝ մանկահասակ Զեյնեպը,կհնազանդեր, ու կօգներ իրեն։<br />
Հերկերեն հետո Զեյնեպին հետ խորունկ, ամայի ձորերու մեջ գացին խոտ քաղելու։ Հետո միշտ միասին՝ հունձքերը հնձեցին, կալերը կամնեցին, աղոնը ըրին։ Անծանոթներ, տեսնելով Զեյնեպը գունավոր չարշաֆով մը ու միշտ միասին, իր աղջիկը կկարծեին։<br />
Այսպես թե այնպես, վերջապես՝ ձմեռը եկավ, ու անգործության երկայն ամիսները սկսան։ Զայիմ աղան հիմա բոլորովին հանգիստ էր։<br />
Թեև տանը կիցը ու տունեն անջատ իրենք ալ օտա ունեին, բայց տանուտերը՝ Տուրմուշ չավուշը, բացակայելուն, դուռը շարունակ փակ կպահեին: Ներքնատան օճախը անդադար կվառեին ու իրենք, բոլորվելով, կնստեին դիմացը։ Ծերության օրինական տարիքը թևակոխած ըլլալով՝ նամեհրամ չէին Զայիմ աղային հետ, դրացի տուներե կիներ, աղջիկներ նույնպես՝ առանց ձածկվելու, կուգային կնստեին։ Զայիմ աղա հիմա ալ դուրս չէր ելլեր, կրակին կուշտը ծալապատիկ գալով՝ անուշ-անուշ կծխեր ու կմասնակցեր կիներու խոսակցություններուն։<br />
Բայց մարտ ամսուն մեջ տանը աղը հատավ։ Դեռ օդերը շատ անկանոն, խիստ էին, ձյուները մասնակի հալած, ու իրենք կխորհեին, թե մինչև ապրիլի վերջավորությունը պիտի բավեր, սակայն սխալ ելավ իրենց<br />
հաշիվը, պետք եղավ մինչև Ճերիտի աղահանքերը երթալ։<br />
Զայիմ աղան ու Զեյնեպը տրեխվորեցան, պարկերն ու երկու էշերը առին։ Ուրիշ կիներ ալ միացան, որոնց տուներուն աղը նայնպես հատած էր։ Կիները մինչև կրունկները քողքվեցան գույնզգույն, թանձր չարշաֆներով, քթերնուն ձախ մասը ու ձախ աչքերնին բաց թողելով, ու գրաստներու, գեղջկուհիներու կարավան մը կազմելով, ճամբա ելան։ Վեց-յոթը ժամվան հեռավորություն մըն էր։ Այդ օրը պիտի երթային ու հետևյալ օրը պիտի դառնային։<br />
Զայիմ աղան, ծխախոտը հատնելեն վախնալով, տուփը լեցնելեն զատ՝ ծրար մըն ալ առած էր միասին, Ձմռավերջի խառնակ օդերեն էր,անձրև մը պուտ-պուտ կպտպտար, գետինները ձյունոտ ու ցեխոտ, մինչև<br />
իրիկուն քալելով կրցան վերջապես հասնիլ աղահանքերը։ Յուրաքանչյուր կին իր դրամը վճարեց պաշտոնյային, աղերը լեցուցին պարկերը, Ու այդ գիշերը հողե, խոնավ, պաղ սենյակի մը մեջ լուսցուցին։<br />
Առտուն ելան որ՝ անձրևը վերսկսեր էր։ Ամեն ոք իր աղը բեռցավ,ու մեկմեկու ետևե առաջ շարժվեցան։ Վերեն անդադար կտեղար, ու վարը, գետինները, ուր կոխեիր՝ ջուր, ամեն դիեն հեղեղներ կհոսեին, թե<br />
կիները և թե անասունները մինչև իրենց ոսկորները թրջեցան։ Չէին կըրնար քալել, ոտքերնին շարունակ կսահեր, կիյնային, բայց Զայիմ աղան չէր նկատեր անգամ ատոնք, ան հոգ մը ուներ՝ չէր կրնար ծխել։ Ծխախոտին ախորժելի հոտը կհալածեր, կտանջեր զինքը, Ամեն անգամուն թաց,սառած մատնեըով կփորձեր փաթթել ճիկառան, ծուռ ու մուռ բան մը կըշիներ, և սակայն՝ անձրևը չէր թողուր, կթրջեր թուղթը, կմարեր, ու երկու անգամ, գոնե, մեկ-մեկու ետևե չէր կրնար ծուխը ներս քաշել, երբ Կոնտոսիի ու Քեռեկեի գետերուն իրար խառնված տեղը հասան,օդը ավելի խստացավ։ Անձրևը ձյունի փոխվեցավ, ու մշուշ մը իջավ, պատեց լեռներն ու ձորերը, Ալ գրեթե զիրար չէին տեսներ, Ու ամեն կին ինքզինքն ու իր էշը կհոգար, կաշխատեին ետ չմնալ։<br />
Բարեբախտաբար՝ զառիթափերը հասան, ու մառախուղին միջեն թեև բարձունքներուն թառած գյուղը չէր նշմարվեր, բայց գիտեին, որ հետզհետե կմոտենային, երբ հանկարծ Զայիմ աղան բան մը եղավ, գետինը<br />
ձյուներուն մեջ փռվեցավ, ու ո՛չ կրնար խոսիլ, ո՛չ ալ շարժիլ:<br />
Երեք կիներ իսկույն, իրենց բոլոր ուժերը հավաքելով, գյուղ սուրացին՝ լուրը տանելու: Անոնք հաստն վերջապես, եղելությունը պատմեցին, ու լսողը՝ փութաց աղետին վայրը: Գյուղացիներեն ոմանք կիներն<br />
ու գրաստները առաջնորդեցին ձյուներուն մեջեն, իսկ ուրիշները՝ Զայիմ աղան շալկելով, տուն բերին։<br />
Սառած մարմինը օճախին կրակին մոտեցնելը վտանգավոր ըլլալով անոնք գոմ տարին, իսկույն տաք աղբը բացին թիերով ու պառկեցուցին մեջը։ Դեպքը իմացված ըլլալով, ամեն կողմե մարդիկ կուգային՝ տեսնելու, դարմաններ հանձնարարելու։ Երկու հոգի կշփեին կողերը, կուրծքը,իսկ Զայիմ աղան զգայազուրկ, անշարժ պառկած էր։<br />
Առաջին րոպեներեն հետո, վերջապես, աչքերը բացավ, նայեցավ շուրջը, աոանց կարենալ խոսելու,<br />
- Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, ըսե նայինք, ի՞նչ ունիս, ի՞նչ եղավ կհարցնեին։ <br />
- Ճղ… ճղ… ճղ… ձայներ մը կրցավ արտասանել, հոտոտելու պես ռունգերը բացխփելով,<br />
- Ի՞նչ կուզես, Զայիմ քեռի, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը բերենք, - կկրկնեին ամեն կողմե, գոմին մեջ ոտքի վրա կայնող բազմութենեն:<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ…<br />
Արդյոք ի՞նչ հասկցնել կուզեր: Րուպի եռացած շերպեթ բերին, տաք սուրճ տվին, բայց ոչ մեկը ընդունեց, ակռաները պինդ սեմած էր:<br />
Ամեն մարդ մեկ-մեկ կերպ կմեկներ:<br />
Մեկը խորհեցավ, թե ճիկառա մը տային՝ կարելի է կծխեր: Ու իր միտքը հաղորդեց բազմության:<br />
Իսկույն պառկած տեղեն բռնեցին, վեր առին, նստեցուցին, ճիկառա մը շինեցին, վառեցին ու բերանը դրին:<br />
Զարմացան բոլորը:<br />
Զայիմ աղան սկսավ քաշել ու դուրս տալ ծուխը: Ճիկառան հատցուց: Երկրորդ մը տվին, ան ալ ծխեց:<br />
Զայիմ աղան աղեկցավ, սկսավ խոսիլ: Գյուղացիներուն ուրախությունը չափ չուներ:<br />
Ինք իր ոտքովը գոմեն ելավ, ներքնատունը օճախին մոտ գնաց ու նստավ:<br />
Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, անցած ըլլա ի՞նչ եղար, ինչե՞ն այդպես եղար, ճանըմ,– կհարցնեին գեղացիները, իրենք ալ շուրջը բոլորվելով՝ անոր նստելեն հետո։<br />
Զայիմ աղան, ծանր-ծանր շուրջը նայելով ու մորուքին թելերը խառնելով, պատասխանեց.<br />
- Մի հարցնեք, մի հարցնեք, աղաներ, որ ըսեք, թե գիտեմ՝ ես ալ չգիտեմ... առտուն, որ աղահանքերեն ճամբա ելանք, անկե ի վեր՝ ճիկառա չեմ ծխած... քանի աշխատեցա ճիկառա մը շինեմ, անձրևը, ձյունը չթողուր... կթրջեր, կմարեր... ճիկառան աչքիս թյութմիշ կըլլար... ինչ որ եղա, ճիկառա չըլլալեն եղա՝ կըսեմ։<br />
- ճղ… ճղ… ճղ… ըսածդ ի՞նչ էր,— հարցուցին։<br />
- ճիկառա ըսել կուզեի, ճիկառա տվեք, չէի կրնար հասկցնել։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%83%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6&diff=13513Ճիկառան2017-06-04T07:45:31Z<p>Հաբեթ: </p>
<hr />
<div>Հակոբ Մնձուրի<br />
<br />
ՃԻԿԱՌԱՆ<br />
<br />
Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր կախորժեր՝ ծխախոտին հոտեն։<br />
Ծխախոտն որ ունենար, ծխելն որ ըլլար, երանության մեջ կզգար ինքզինքը այլևս։ Ալ աշխարհը տա՞կն էր անցեր, թե՞ վրան էր ելեր հոգը անգամ չէր:<br />
Ուտելը, ինչպես ըլլար, կըլլար։ Ձեռքի մը չափ ցամաք հացով, չոր հացի բրդոջքներր ջուրի մեջ թաթախելով ալ կգոհանար, ան, չըլլար՝ անոթի ալ կպառկեր, Այս փորը խոսք կհասկնար, վերջապես, միայն թե՝ ծխելը ըլլար, անոր չէր դիմանար:<br />
Այն օրերուն ծխախոտը քանի՞ փարայի խոսք էր: Լազերը Տրապիզոնի գավառներեն, մորթիներով զինված,տասնհինգ, քսան ձիու բեռներով կբերեին ամեն անգամուն: Րեժին չկար՝ ըսել էր, կամ ավելի ճիշտը֊, քաղաքներուն մեջ գոյություն ուներ միայն: Մեկ խումբը կմեկներ, մյուսը կհայտնվեր: Անոնք իրենց բեռները կիջեցնեին, կբանային հակերը, ու առուծախը ազա՜տ, աներկյո՜ւղ: Սեպիլուլլահ... Գնե որքան որ կուզես ու գինը ինչքա՜ն աժան. լիրը, այսինքն վեց օխան, տասնըութը ղուրուշ, դու ըսե՝ ամենեն բարձրը՝ քսանչորս ղուրուշ:<br />
Բայց Զայիմ աղան գյուղին ամենեն աղքատն էր։ Վաստկվոր չէր,ձեր ալ ըլլալով՝ ո՞վ կկանչեր զինքը ու օրավարձքով կաշխատցներ։ Այնպես որ՝ սև մեթալիկ մը, պղինձ մը իսկ չկար ծոցը՝ ծխախոտի տալու: Աչքը<br />
շարունակ իմ ու քու քսակն ու տուփն էր, կսպասեր, թե ո՞վ պիտի ճիկառա մը երկնցներ իրեն:<br />
Ձմեռ որ գար՝ օտաները կերթար, օրը իրիկուն ընելու համար. Պետք է ըսել, որ թրքական գյուղերուն մեջ, բացի սակավաթիվ ունևորներե, ամեն տուն օտա չունի, շատերը միայն ներքնատունե մը բաղկանալուն այրերը չէին հավաքվեր ու նստեր, կիներուն պահվելուն, խիստ «նամեհրամ»-ին պատճառով։ Գավառը անտառուտ ըլլալով փայտը առատ էր,գմբեթավոր օճախները անդադար կվառեին, ու կնստեին բոցերուն դիմաց։<br />
Շաբաթը մեկ-երկու անգամ ալ, հեյպե մը ուներ, ուսեն կձգեր, բիրը կառներ, հին փաթթոցը ականջներուն վրայեն կկապեր չմսելու համար,շրջակա գեղերը կերթար, գացած տեղերեն, ասոր անոր տուփերեն ճիկառա շինելով՝ կգոհացներ իր պահանջը։<br />
Իսկ ամառ որ ըլլար՝ դուրս կուգար, ծալապատիկ կնստեր առաջքի հարթավայրին վրա իր տանը, որ գյուղին եզերքը խրճիթե ավելի նեղ ու փեթակի նման կլոր հողե բույն մըն էր, ու կդիտեր անտառուտ զառիթափերը, որոնք բոլորն ալ սահելով, կիջնային Ղոլռու Չայի խորունկ ձորը։<br />
Գյուղացիներուն անցուդարձը չէր դադրեր, Զայիմ աղա իր նստած տեղեն կխոսեր բոլորին հետ, անոնց որպիսությունը կհարցներ, կհեաաքրքրվեր, թե ի՞նչ ընելու կերթային, և ճիկառա կուզեր: <br />
Ահա, տեսեր ես՝ գունավոր չարշաֆներով, տրեխով կիներու, բոբիկ վազող մանուկներու քանի մը խումբերե հետո՝ լուծք մը եզ առաջքը, լըծվար մը կանցներ։<br />
- Նորեն ո՞ւր, նորեն ո՞ւր, քեռորդի,– կհարցներ իր տեղեն Զայիմ աղան երիտասարդին։<br />
Զայիմ աղային համար ոչ-ազգական, օտար մարդ չկար աշխարհին վրա։<br />
- Ղալեին կողմը կերթամ, Զայիմ քեռի,– կպատասխաներ,- երկու օր է՝ հոն եմ, փոսը ցանեցի, հիմա ալ վրայի մասը պիտի ցանեմ.<br />
- Շատ աղեկ կընես, դեռ ատեն կա, ուշ չսեպվիր, մինչև մայիսի վերջը կցանվի, մանավանդ որ այն կողմերը քամիին դեմ է, բարձր, արևզարկ չըլլար։<br />
- Նայինք բան մըն ալ պիտի ելլե, Զայիմ քեռի, առջի տարի ցանած սերմնցուս ալ չառի:<br />
- ճանըմ, դուն չգիտես չէ՝ մեր մեծերուն խոսքը. էքիճի օլ պիլիճի օլմա*,— կհարեր Զայիմ աղան, ավելի լրջանալով ու կրկնելով գյուղացիներու հատուկ իմաստությունը՝ թե պետք է ցանել, ու ա՛լ չխորհիլ, մնացածը աստուծո հանձնել, ու կշարունակեր.<br />
- Մի՞թե իմ ու քու ուզելովդ պիտի ըլլա, ինչ որ կամենա՝ ան կուտա... թեվեքելլի եղիր… Աստված իր ծառան որ ստեղծեր է, րըզգն էլ հետը ստեղծած է, անոթի չթողուր… նասիպ… նասիպեդ ավելի չըլլար ինչքան ալ աշխատիս։<br />
Ու կավարտեր խոսքը՝ ըսելով, որ ճիկառա մը տարր: Գյուղացին կերկարեր տուփը, ու Զայիմ աղան կփաթթեր հաստ, որքան հնար էր, հաստ ճիկառա մը, կվառեր, ու կթողուր որ մեկներ:<br />
— Ո՞ւր, Ատը Կյուզել աղա, ո՞ւր, բոլորտիքդ ալ չես նայիր ու ինկեր ես՝ կերթաս,— իր նստած տեղեն կձայներ այս անգամ, նորեն, Զայիմ աղան նոր անցորդի մը,— եկուր նստե, հոգնություն մը առ ու այնպես գնա, ճանըմ։<br />
Այս Ատը Կյուզել աղան պզտիկ, շատ պզտիկ մարդ մ՝է։ Չորս թիզ կա ու չկա։ Վտիտ։ Ոտքերը տրեխ, բիր մը ձեռքը, ու վիշտ՝ դեմքին վրա:<br />
Մարդուկը կուգար, կնստեր մոտը։<br />
- Ո՞ւր, ո՞ւր կերթայիր, չես ալ ըսեր,- կկրկներ վերստին Զայիմ աղան,— խոսե նայինք՝ ի՞նչ ունիս։<br />
Մի հարցներ, Զայիմ աղա,— կպատասխաներ ան,— մի՞ հարցըներ։<br />
* Սերմը գցիր ու տեր մի լինիր, (Ծ. կ.)<br />
<br />
Ու կպատմեր, թե դատարանեն կուգար: Վեց արտավարնոց ջրարբի արտ մը իր եղբորորդիները ձեռքեն հափշտակել կուզեին, ու կկասկածեր իր հաջողութենեն, որովհետև ուխտիկցի Մոլլան, Կուլանցի Մահմուտ պեկը, փանպուխձորցի Կոճո պեկը հակառակ էին իրեն:<br />
Միաժամանակ՝ մինթանին ներքևեն ծխախոտին տուփը կհաներ:<br />
Զայիմ աղա, առանց հրավերի սպասելու՝ հաստ ճիկառա մը շինելով ու անուշ-անուշ հոտոտելով վառելե հետո՝ կպատասխաներ, հանդիմանական շեշտով մը.<br />
- Չեն ամչնար այդ եղբորորդիներդ… Ինսան-օղլին հարամ կաթ է ծծեր. Ատը Կյուզել աղա, քեզի<br />
պես աստվածավախ մարդուն ալ կընեն… Ուխտիկի Մոլլան, Կոճո պեկը ինչ ըսելով՝ երես կուտան անոնց…<br />
– Այս աշխարհքին վրան կա , ներքևն ալ կա. Այս աշխարհքեն անդին ալ կա.հոն պատասխան տալ ալ կա, Ատը Կյուզել աղա…<br />
Զայիմ աղա ճիկառա մըն ալ կշիներ, հետո երրորդ մը ևս, այս անգամ այնքան հաստ, որ թուղթին երկու եզերքները չէին միանար:<br />
Ատը կյուզել աղան չէր նկատեր անգամ, Տուփը առնելով՝ կդներ ծոցը ու, սրտապնդող խոսքերեն ուժ առնելով, ոտքի կելլեր ու կմեկներ:<br />
Այնուհետև ուրիշներ կուգային, Զայիմ աղան ամենուն հետ ալ կխոսեր, ամենքեն ալ մեկ-երկու ճիկառա կառներ ու կճամբեր:<br />
** *<br />
Ատենե մը ի վեր, սակայն, Զայիմ աղան, նստելո՛վ սովորականին պես՝ իր տան առաջքը, ու դիտելով արևոտ, կանաչ զառիթափերը, խոր–խոր ձորերը՝ բան մը կմտածեր. Սթանպոլ երթալ։<br />
Ինք թեև մինչև այդ տարիքը դուրս ելած չէր գավառին սահմաններեն, բայց շատերը կերթային ու դրամ կղրկեին իրենց տունը, վաստակով կդառնային։ Ինք ինչո՞ւ չըներ։ Կազատեր, այդպեսով, թշվառութենեն։<br />
Ու բոլորին կհաղորդեր իր մտադրությունը։<br />
— Բան մը կմտածեմ ես, աղաներ, դուք ի՞նչ կըսեք իմ այս խելքիս, — կըսեր։<br />
— Ի՞նչ է, Զայիմ քեռի։<br />
— Կըսեմ՝ Ստամպոլ երթամ։<br />
-Ստամպո՞լ զարմացած կնայեին,– բայց դուն Ստամպոլ երթաս՝ ի՞նչ կրնաս ընել, Զայիմ քեռի, բեռնակրություն չես կրնար ընել, փուռերուն մեջ չես կրնար աշխատիլ, նավերեն ածուխ չես կրնար պար֊պել, ի՞նչ ընես՝ երթաս։<br />
— Կըսեմ՝ երթամ, փարա վաստկիմ ու պո՜լ ճիկառա մը խմեմ,– ու այդ «պո՜լ…»-ը այնքան կերկնցներ, որ մեկ-երկու րոպե կտևեր:<br />
Բայց այդ բանին պետք չեղավ։<br />
Իր գյուղացի Տուրմուշ չավուշը կար, Ան Զոնկուլտաքի ածուխի բեռնակիրներան վերակացուն, չավուշն էր, ու թեև հազիվ տարի մը կըլլար հայրենիք էր դարձեր, հանկարծ աճապարանքով կանչված էր, Տուրմուշ<br />
չավուշ պարտավորված էր իսկույն մեկնելու, բայց տունը որո՞ւ ձգեր ու երթար, Շատ արտեր ուներ, իր կինն ու մայրը չէին կրնար լեռնեն փայտ բերել, արտերը հերկել, երիտասարդ ծառա մը վարձելն ալ բազմաթիվ անհարմարություններ ուներ, քանի որ իր առաջին կինը արձակած էր ու երկրորդ կինը շաա նորատի, շատ մանկահասակ էր, ու խորհած էր Զայիմ աղային վրան, ճիշտ է, ծեր էր ան, բայց թող ըլլար, ավելի աղեկ:<br />
Ու Տուրմուշ չավուշ, օրին մեկը եկավ, գտավ Զայիմ աղան, ամեն մանրամասնություն պատմեց անոր:<br />
- Դուն շատ ես աշխատեր, քիչ ես աշխատեր, ատոր մասին մի՛ մտածեր, Զայիմ քեռի, - ես քենե ադ չեմ փնտրեր. ինչքան աշխատիս՝ բավական է ինծի, դուն փորձառու, ալիք-մորուք ճերմակցուցած մարդ ես, միայն քու նազարդ<br />
չոլուխ-չոճուխին վրա ըլլա, քենե ադ կուզեմ, գիտես որ՝ օլուր-օլմազ մարդե չեմ ախորժիր տանս մեջ, երիտասարդ, անփորձ կնոջ տեր եմ, վերջապես:<br />
Ու իբր վերջաբան, ավելցուց.<br />
- Ծխախոտիդ մասին ալ դուն երբեք հոգ մի՛ ըներ. երկու լիրեն ավելի՝ տունը ծխախոտ ունիմ,քեզի համար է անիկա, որչափ կուզես ծխե, ես բացեն դրամ ալ կղրկեմ, որ նորեն գնես: Տունը քուկդ է, մեկ<br />
խոսք, կինս ալ՝ քու աղջիկդ, դուն ինչպես կուզես՝ այնպես նայե:<br />
Զայիմ իսկույն ընդունեց առաջարկը: Ան մինչև անգամ հուզվեցավ ծխախոտի համար ըրած խոսքերեն, Ուրեմն՝ ան պիտի կրնար ծխել, ինչքա՜ն որ ուզեր։<br />
Ու Տուրմուշ չավուշի մեկնած առտուն գնաց անոր տունը:<br />
Այդ օրեն նոր կյանք մը սկսավ Զայիմ աղայի համար ծառայության կյանքը:<br />
Հերկերու ամիսը ըլլալով, ամեն առտու զույգ եզերը կառներ, ու մաստան թելին տակ՝ կերթար հերկելու։ Տասնյակներով տարիներե ի վեր արորին մաճը ձեռքը առած չըլլալով, տարիքը առաջացած, արտերը մեծ<br />
մասամբ զառիթափերուն վրա ու կարծր հողերով ըլլալուն՝ դժվարավ կըգործածեր արորը, կհոգներ, շունչը կկտրեր, բայց ծխախոտը առատ էր,ու՝ կհանդուրժեր։ Օրը երկու անգամ տուփը կլեցներ ու կպարպեր։ Գրեթե ամեն ակոսդարձին կկայնեցներ լուծքը, ճիկառա մը պիտի փաթթեր, ծխեր, ու հետո շարունակեր։<br />
Տուրմուշ չավուշը պատվիրած ըլլալով՝ տան մեջ կհարգեին զինքը: Կեսուրը դիտողություն չէր ըներ, իսկ հարսը՝ մանկահասակ Զեյնեպը,կհնազանդեր, ու կօգներ իրեն։<br />
Հերկերեն հետո Զեյնեպին հետ խորունկ, ամայի ձորերու մեջ գացին խոտ քաղելու։ Հետո միշտ միասին՝ հունձքերը հնձեցին, կալերը կամնեցին, աղոնը ըրին։ Անծանոթներ, տեսնելով Զեյնեպը գունավոր չարշաֆով մը ու միշտ միասին, իր աղջիկը կկարծեին։<br />
Այսպես թե այնպես, վերջապես՝ ձմեռը եկավ, ու անգործության երկայն ամիսները սկսան։ Զայիմ աղան հիմա բոլորովին հանգիստ էր։<br />
Թեև տանը կիցը ու տունեն անջատ իրենք ալ օտա ունեին, բայց տանուտերը՝ Տուրմուշ չավուշը, բացակայելուն, դուռը շարունակ փակ կպահեին: Ներքնատան օճախը անդադար կվառեին ու իրենք, բոլորվելով, կնստեին դիմացը։ Ծերության օրինական տարիքը թևակոխած ըլլալով՝ նամեհրամ չէին Զայիմ աղային հետ, դրացի տուներե կիներ, աղջիկներ նույնպես՝ առանց ձածկվելու, կուգային կնստեին։ Զայիմ աղա հիմա ալ դուրս չէր ելլեր, կրակին կուշտը ծալապատիկ գալով՝ անուշ-անուշ կծխեր ու կմասնակցեր կիներու խոսակցություններուն։<br />
Բայց մարտ ամսուն մեջ տանը աղը հատավ։ Դեռ օդերը շատ անկանոն, խիստ էին, ձյուները մասնակի հալած, ու իրենք կխորհեին, թե մինչև ապրիլի վերջավորությունը պիտի բավեր, սակայն սխալ ելավ իրենց<br />
հաշիվը, պետք եղավ մինչև Ճերիտի աղահանքերը երթալ։<br />
Զայիմ աղան ու Զեյնեպը տրեխվորեցան, պարկերն ու երկու էշերը առին։ Ուրիշ կիներ ալ միացան, որոնց տուներուն աղը նայնպես հատած էր։ Կիները մինչև կրունկները քողքվեցան գույնզգույն, թանձր չարշաֆներով, քթերնուն ձախ մասը ու ձախ աչքերնին բաց թողելով, ու գրաստներու, գեղջկուհիներու կարավան մը կազմելով, ճամբա ելան։ Վեց-յոթը ժամվան հեռավորություն մըն էր։ Այդ օրը պիտի երթային ու հետևյալ օրը պիտի դառնային։<br />
Զայիմ աղան, ծխախոտը հատնելեն վախնալով, տուփը լեցնելեն զատ՝ ծրար մըն ալ առած էր միասին, Ձմռավերջի խառնակ օդերեն էր,անձրև մը պուտ-պուտ կպտպտար, գետինները ձյունոտ ու ցեխոտ, մինչև<br />
իրիկուն քալելով կրցան վերջապես հասնիլ աղահանքերը։ Յուրաքանչյուր կին իր դրամը վճարեց պաշտոնյային, աղերը լեցուցին պարկերը, Ու այդ գիշերը հողե, խոնավ, պաղ սենյակի մը մեջ լուսցուցին։<br />
Առտուն ելան որ՝ անձրևը վերսկսեր էր։ Ամեն ոք իր աղը բեռցավ,ու մեկմեկու ետևե առաջ շարժվեցան։ Վերեն անդադար կտեղար, ու վարը, գետինները, ուր կոխեիր՝ ջուր, ամեն դիեն հեղեղներ կհոսեին, թե<br />
կիները և թե անասունները մինչև իրենց ոսկորները թրջեցան։ Չէին կըրնար քալել, ոտքերնին շարունակ կսահեր, կիյնային, բայց Զայիմ աղան չէր նկատեր անգամ ատոնք, ան հոգ մը ուներ՝ չէր կրնար ծխել։ Ծխախոտին ախորժելի հոտը կհալածեր, կտանջեր զինքը, Ամեն անգամուն թաց,սառած մատնեըով կփորձեր փաթթել ճիկառան, ծուռ ու մուռ բան մը կըշիներ, և սակայն՝ անձրևը չէր թողուր, կթրջեր թուղթը, կմարեր, ու երկու անգամ, գոնե, մեկ-մեկու ետևե չէր կրնար ծուխը ներս քաշել, երբ Կոնտոսիի ու Քեռեկեի գետերուն իրար խառնված տեղը հասան,օդը ավելի խստացավ։ Անձրևը ձյունի փոխվեցավ, ու մշուշ մը իջավ, պատեց լեռներն ու ձորերը, Ալ գրեթե զիրար չէին տեսներ, Ու ամեն կին ինքզինքն ու իր էշը կհոգար, կաշխատեին ետ չմնալ։<br />
Բարեբախտաբար՝ զառիթափերը հասան, ու մառախուղին միջեն թեև բարձունքներուն թառած գյուղը չէր նշմարվեր, բայց գիտեին, որ հետզհետե կմոտենային, երբ հանկարծ Զայիմ աղան բան մը եղավ, գետինը<br />
ձյուներուն մեջ փռվեցավ, ու ո՛չ կրնար խոսիլ, ո՛չ ալ շարժիլ:<br />
Երեք կիներ իսկույն, իրենց բոլոր ուժերը հավաքելով, գյուղ սուրացին՝ լուրը տանելու: Անոնք հաստն վերջապես, եղելությունը պատմեցին, ու լսողը՝ փութաց աղետին վայրը: Գյուղացիներեն ոմանք կիներն<br />
ու գրաստները առաջնորդեցին ձյուներուն մեջեն, իսկ ուրիշները՝ Զայիմ աղան շալկելով, տուն բերին։<br />
Սառած մարմինը օճախին կրակին մոտեցնելը վտանգավոր ըլլալով անոնք գոմ տարին, իսկույն տաք աղբը բացին թիերով ու պառկեցուցին մեջը։ Դեպքը իմացված ըլլալով, ամեն կողմե մարդիկ կուգային՝ տեսնելու, դարմաններ հանձնարարելու։ Երկու հոգի կշփեին կողերը, կուրծքը,իսկ Զայիմ աղան զգայազուրկ, անշարժ պառկած էր։<br />
Առաջին րոպեներեն հետո, վերջապես, աչքերը բացավ, նայեցավ շուրջը, աոանց կարենալ խոսելու,<br />
- Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, ըսե նայինք, ի՞նչ ունիս, ի՞նչ եղավ կհարցնեին։<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ… ձայներ մը կրցավ արտասանել, հոտոտելու պես ռունգերը բացխփելով,<br />
- Ի՞նչ կուզես, Զայիմ քեռի, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը բերենք, - կկրկնեին ամեն կողմե, գոմին մեջ ոտքի վրա կայնող բազմութենեն:<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ…<br />
Արդյոք ի՞նչ հասկցնել կուզեր: Րուպի եռացած շերպեթ բերին, տաք սուրճ տվին, բայց ոչ մեկը ընդունեց, ակռաները պինդ սեմած էր:<br />
Ամեն մարդ մեկ-մեկ կերպ կմեկներ:<br />
Մեկը խորհեցավ, թե ճիկառա մը տային՝ կարելի է կծխեր: Ու իր միտքը հաղորդեց բազմության:<br />
Իսկույն պառկած տեղեն բռնեցին, վեր առին, նստեցուցին, ճիկառա մը շինեցին, վառեցին ու բերանը դրին:<br />
Զարմացան բոլորը:<br />
Զայիմ աղան սկսավ քաշել ու դուրս տալ ծուխը: Ճիկառան հատցուց: Երկրորդ մը տվին, ան ալ ծխեց:<br />
Զայիմ աղան աղեկցավ, սկսավ խոսիլ: Գյուղացիներուն ուրախությունը չափ չուներ:<br />
Ինք իր ոտքովը գոմեն ելավ, ներքնատունը օճախին մոտ գնաց ու նստավ:<br />
Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, անցած ըլլա ի՞նչ եղար, ինչե՞ն այդպես եղար, ճանըմ,– կհարցնեին գեղացիները, իրենք ալ շուրջը բոլորվելով՝ անոր նստելեն հետո։<br />
Զայիմ աղան, ծանր-ծանր շուրջը նայելով ու մորուքին թելերը խառնելով, պատասխանեց.<br />
— Մի հարցնեք, մի հարցնեք, աղաներ, որ ըսեք, թե գիտեմ՝ ես ալ չգիտեմ... առտուն, որ աղահանքերեն ճամբա ելանք, անկե ի վեր՝ ճիկառա չեմ ծխած... քանի աշխատեցա ճիկառա մը շինեմ, անձրևը, ձյունը չթողուր... կթրջեր, կմարեր... ճիկառան աչքիս թյութմիշ կըլլար... ինչ որ եղա, ճիկառա չըլլալեն եղա՝ կըսեմ։<br />
- ճղ… ճղ… ճղ… ըսածդ ի՞նչ էր,— հարցուցին։<br />
- ճիկառա ըսել կուզեի, ճիկառա տվեք, չէի կրնար հասկցնել։</div>Հաբեթhttps://grapaharan.org/index.php?title=%D5%83%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6&diff=13512Ճիկառան2017-06-04T07:44:15Z<p>Հաբեթ: Նոր էջ «ՃԻԿԱՌԱՆ Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր...»:</p>
<hr />
<div>ՃԻԿԱՌԱՆ<br />
<br />
Այս աշխարհին վրա Զայիմ աղան մեկ մտածում միայն ուներ, երկու ըսես՝ չէ. ծխել։ Ու մեկ հոտե մր կախորժեր՝ ծխախոտին հոտեն։<br />
Ծխախոտն որ ունենար, ծխելն որ ըլլար, երանության մեջ կզգար ինքզինքը այլևս։ Ալ աշխարհը տա՞կն էր անցեր, թե՞ վրան էր ելեր հոգը անգամ չէր:<br />
Ուտելը, ինչպես ըլլար, կըլլար։ Ձեռքի մը չափ ցամաք հացով, չոր հացի բրդոջքներր ջուրի մեջ թաթախելով ալ կգոհանար, ան, չըլլար՝ անոթի ալ կպառկեր, Այս փորը խոսք կհասկնար, վերջապես, միայն թե՝ ծխելը ըլլար, անոր չէր դիմանար:<br />
Այն օրերուն ծխախոտը քանի՞ փարայի խոսք էր: Լազերը Տրապիզոնի գավառներեն, մորթիներով զինված,տասնհինգ, քսան ձիու բեռներով կբերեին ամեն անգամուն: Րեժին չկար՝ ըսել էր, կամ ավելի ճիշտը֊, քաղաքներուն մեջ գոյություն ուներ միայն: Մեկ խումբը կմեկներ, մյուսը կհայտնվեր: Անոնք իրենց բեռները կիջեցնեին, կբանային հակերը, ու առուծախը ազա՜տ, աներկյո՜ւղ: Սեպիլուլլահ... Գնե որքան որ կուզես ու գինը ինչքա՜ն աժան. լիրը, այսինքն վեց օխան, տասնըութը ղուրուշ, դու ըսե՝ ամենեն բարձրը՝ քսանչորս ղուրուշ:<br />
Բայց Զայիմ աղան գյուղին ամենեն աղքատն էր։ Վաստկվոր չէր,ձեր ալ ըլլալով՝ ո՞վ կկանչեր զինքը ու օրավարձքով կաշխատցներ։ Այնպես որ՝ սև մեթալիկ մը, պղինձ մը իսկ չկար ծոցը՝ ծխախոտի տալու: Աչքը<br />
շարունակ իմ ու քու քսակն ու տուփն էր, կսպասեր, թե ո՞վ պիտի ճիկառա մը երկնցներ իրեն:<br />
Ձմեռ որ գար՝ օտաները կերթար, օրը իրիկուն ընելու համար. Պետք է ըսել, որ թրքական գյուղերուն մեջ, բացի սակավաթիվ ունևորներե, ամեն տուն օտա չունի, շատերը միայն ներքնատունե մը բաղկանալուն այրերը չէին հավաքվեր ու նստեր, կիներուն պահվելուն, խիստ «նամեհրամ»-ին պատճառով։ Գավառը անտառուտ ըլլալով փայտը առատ էր,գմբեթավոր օճախները անդադար կվառեին, ու կնստեին բոցերուն դիմաց։<br />
Շաբաթը մեկ-երկու անգամ ալ, հեյպե մը ուներ, ուսեն կձգեր, բիրը կառներ, հին փաթթոցը ականջներուն վրայեն կկապեր չմսելու համար,շրջակա գեղերը կերթար, գացած տեղերեն, ասոր անոր տուփերեն ճիկառա շինելով՝ կգոհացներ իր պահանջը։<br />
Իսկ ամառ որ ըլլար՝ դուրս կուգար, ծալապատիկ կնստեր առաջքի հարթավայրին վրա իր տանը, որ գյուղին եզերքը խրճիթե ավելի նեղ ու փեթակի նման կլոր հողե բույն մըն էր, ու կդիտեր անտառուտ զառիթափերը, որոնք բոլորն ալ սահելով, կիջնային Ղոլռու Չայի խորունկ ձորը։<br />
Գյուղացիներուն անցուդարձը չէր դադրեր, Զայիմ աղա իր նստած տեղեն կխոսեր բոլորին հետ, անոնց որպիսությունը կհարցներ, կհեաաքրքրվեր, թե ի՞նչ ընելու կերթային, և ճիկառա կուզեր: <br />
Ահա, տեսեր ես՝ գունավոր չարշաֆներով, տրեխով կիներու, բոբիկ վազող մանուկներու քանի մը խումբերե հետո՝ լուծք մը եզ առաջքը, լըծվար մը կանցներ։<br />
- Նորեն ո՞ւր, նորեն ո՞ւր, քեռորդի,– կհարցներ իր տեղեն Զայիմ աղան երիտասարդին։<br />
Զայիմ աղային համար ոչ-ազգական, օտար մարդ չկար աշխարհին վրա։<br />
- Ղալեին կողմը կերթամ, Զայիմ քեռի,– կպատասխաներ,- երկու օր է՝ հոն եմ, փոսը ցանեցի, հիմա ալ վրայի մասը պիտի ցանեմ.<br />
- Շատ աղեկ կընես, դեռ ատեն կա, ուշ չսեպվիր, մինչև մայիսի վերջը կցանվի, մանավանդ որ այն կողմերը քամիին դեմ է, բարձր, արևզարկ չըլլար։<br />
- Նայինք բան մըն ալ պիտի ելլե, Զայիմ քեռի, առջի տարի ցանած սերմնցուս ալ չառի:<br />
- ճանըմ, դուն չգիտես չէ՝ մեր մեծերուն խոսքը. էքիճի օլ պիլիճի օլմա*,— կհարեր Զայիմ աղան, ավելի լրջանալով ու կրկնելով գյուղացիներու հատուկ իմաստությունը՝ թե պետք է ցանել, ու ա՛լ չխորհիլ, մնացածը աստուծո հանձնել, ու կշարունակեր.<br />
- Մի՞թե իմ ու քու ուզելովդ պիտի ըլլա, ինչ որ կամենա՝ ան կուտա... թեվեքելլի եղիր… Աստված իր ծառան որ ստեղծեր է, րըզգն էլ հետը ստեղծած է, անոթի չթողուր… նասիպ… նասիպեդ ավելի չըլլար ինչքան ալ աշխատիս։<br />
Ու կավարտեր խոսքը՝ ըսելով, որ ճիկառա մը տարր: Գյուղացին կերկարեր տուփը, ու Զայիմ աղան կփաթթեր հաստ, որքան հնար էր, հաստ ճիկառա մը, կվառեր, ու կթողուր որ մեկներ:<br />
— Ո՞ւր, Ատը Կյուզել աղա, ո՞ւր, բոլորտիքդ ալ չես նայիր ու ինկեր ես՝ կերթաս,— իր նստած տեղեն կձայներ այս անգամ, նորեն, Զայիմ աղան նոր անցորդի մը,— եկուր նստե, հոգնություն մը առ ու այնպես գնա, ճանըմ։<br />
Այս Ատը Կյուզել աղան պզտիկ, շատ պզտիկ մարդ մ՝է։ Չորս թիզ կա ու չկա։ Վտիտ։ Ոտքերը տրեխ, բիր մը ձեռքը, ու վիշտ՝ դեմքին վրա:<br />
Մարդուկը կուգար, կնստեր մոտը։<br />
- Ո՞ւր, ո՞ւր կերթայիր, չես ալ ըսեր,- կկրկներ վերստին Զայիմ աղան,— խոսե նայինք՝ ի՞նչ ունիս։<br />
Մի հարցներ, Զայիմ աղա,— կպատասխաներ ան,— մի՞ հարցըներ։<br />
* Սերմը գցիր ու տեր մի լինիր, (Ծ. կ.)<br />
<br />
Ու կպատմեր, թե դատարանեն կուգար: Վեց արտավարնոց ջրարբի արտ մը իր եղբորորդիները ձեռքեն հափշտակել կուզեին, ու կկասկածեր իր հաջողութենեն, որովհետև ուխտիկցի Մոլլան, Կուլանցի Մահմուտ պեկը, փանպուխձորցի Կոճո պեկը հակառակ էին իրեն:<br />
Միաժամանակ՝ մինթանին ներքևեն ծխախոտին տուփը կհաներ:<br />
Զայիմ աղա, առանց հրավերի սպասելու՝ հաստ ճիկառա մը շինելով ու անուշ-անուշ հոտոտելով վառելե հետո՝ կպատասխաներ, հանդիմանական շեշտով մը.<br />
- Չեն ամչնար այդ եղբորորդիներդ… Ինսան-օղլին հարամ կաթ է ծծեր. Ատը Կյուզել աղա, քեզի<br />
պես աստվածավախ մարդուն ալ կընեն… Ուխտիկի Մոլլան, Կոճո պեկը ինչ ըսելով՝ երես կուտան անոնց…<br />
– Այս աշխարհքին վրան կա , ներքևն ալ կա. Այս աշխարհքեն անդին ալ կա.հոն պատասխան տալ ալ կա, Ատը Կյուզել աղա…<br />
Զայիմ աղա ճիկառա մըն ալ կշիներ, հետո երրորդ մը ևս, այս անգամ այնքան հաստ, որ թուղթին երկու եզերքները չէին միանար:<br />
Ատը կյուզել աղան չէր նկատեր անգամ, Տուփը առնելով՝ կդներ ծոցը ու, սրտապնդող խոսքերեն ուժ առնելով, ոտքի կելլեր ու կմեկներ:<br />
Այնուհետև ուրիշներ կուգային, Զայիմ աղան ամենուն հետ ալ կխոսեր, ամենքեն ալ մեկ-երկու ճիկառա կառներ ու կճամբեր:<br />
** *<br />
Ատենե մը ի վեր, սակայն, Զայիմ աղան, նստելո՛վ սովորականին պես՝ իր տան առաջքը, ու դիտելով արևոտ, կանաչ զառիթափերը, խոր–խոր ձորերը՝ բան մը կմտածեր. Սթանպոլ երթալ։<br />
Ինք թեև մինչև այդ տարիքը դուրս ելած չէր գավառին սահմաններեն, բայց շատերը կերթային ու դրամ կղրկեին իրենց տունը, վաստակով կդառնային։ Ինք ինչո՞ւ չըներ։ Կազատեր, այդպեսով, թշվառութենեն։<br />
Ու բոլորին կհաղորդեր իր մտադրությունը։<br />
— Բան մը կմտածեմ ես, աղաներ, դուք ի՞նչ կըսեք իմ այս խելքիս, — կըսեր։<br />
— Ի՞նչ է, Զայիմ քեռի։<br />
— Կըսեմ՝ Ստամպոլ երթամ։<br />
-Ստամպո՞լ զարմացած կնայեին,– բայց դուն Ստամպոլ երթաս՝ ի՞նչ կրնաս ընել, Զայիմ քեռի, բեռնակրություն չես կրնար ընել, փուռերուն մեջ չես կրնար աշխատիլ, նավերեն ածուխ չես կրնար պար֊պել, ի՞նչ ընես՝ երթաս։<br />
— Կըսեմ՝ երթամ, փարա վաստկիմ ու պո՜լ ճիկառա մը խմեմ,– ու այդ «պո՜լ…»-ը այնքան կերկնցներ, որ մեկ-երկու րոպե կտևեր:<br />
Բայց այդ բանին պետք չեղավ։<br />
Իր գյուղացի Տուրմուշ չավուշը կար, Ան Զոնկուլտաքի ածուխի բեռնակիրներան վերակացուն, չավուշն էր, ու թեև հազիվ տարի մը կըլլար հայրենիք էր դարձեր, հանկարծ աճապարանքով կանչված էր, Տուրմուշ<br />
չավուշ պարտավորված էր իսկույն մեկնելու, բայց տունը որո՞ւ ձգեր ու երթար, Շատ արտեր ուներ, իր կինն ու մայրը չէին կրնար լեռնեն փայտ բերել, արտերը հերկել, երիտասարդ ծառա մը վարձելն ալ բազմաթիվ անհարմարություններ ուներ, քանի որ իր առաջին կինը արձակած էր ու երկրորդ կինը շաա նորատի, շատ մանկահասակ էր, ու խորհած էր Զայիմ աղային վրան, ճիշտ է, ծեր էր ան, բայց թող ըլլար, ավելի աղեկ:<br />
Ու Տուրմուշ չավուշ, օրին մեկը եկավ, գտավ Զայիմ աղան, ամեն մանրամասնություն պատմեց անոր:<br />
- Դուն շատ ես աշխատեր, քիչ ես աշխատեր, ատոր մասին մի՛ մտածեր, Զայիմ քեռի, - ես քենե ադ չեմ փնտրեր. ինչքան աշխատիս՝ բավական է ինծի, դուն փորձառու, ալիք-մորուք ճերմակցուցած մարդ ես, միայն քու նազարդ<br />
չոլուխ-չոճուխին վրա ըլլա, քենե ադ կուզեմ, գիտես որ՝ օլուր-օլմազ մարդե չեմ ախորժիր տանս մեջ, երիտասարդ, անփորձ կնոջ տեր եմ, վերջապես:<br />
Ու իբր վերջաբան, ավելցուց.<br />
- Ծխախոտիդ մասին ալ դուն երբեք հոգ մի՛ ըներ. երկու լիրեն ավելի՝ տունը ծխախոտ ունիմ,քեզի համար է անիկա, որչափ կուզես ծխե, ես բացեն դրամ ալ կղրկեմ, որ նորեն գնես: Տունը քուկդ է, մեկ<br />
խոսք, կինս ալ՝ քու աղջիկդ, դուն ինչպես կուզես՝ այնպես նայե:<br />
Զայիմ իսկույն ընդունեց առաջարկը: Ան մինչև անգամ հուզվեցավ ծխախոտի համար ըրած խոսքերեն, Ուրեմն՝ ան պիտի կրնար ծխել, ինչքա՜ն որ ուզեր։<br />
Ու Տուրմուշ չավուշի մեկնած առտուն գնաց անոր տունը:<br />
Այդ օրեն նոր կյանք մը սկսավ Զայիմ աղայի համար ծառայության կյանքը:<br />
Հերկերու ամիսը ըլլալով, ամեն առտու զույգ եզերը կառներ, ու մաստան թելին տակ՝ կերթար հերկելու։ Տասնյակներով տարիներե ի վեր արորին մաճը ձեռքը առած չըլլալով, տարիքը առաջացած, արտերը մեծ<br />
մասամբ զառիթափերուն վրա ու կարծր հողերով ըլլալուն՝ դժվարավ կըգործածեր արորը, կհոգներ, շունչը կկտրեր, բայց ծխախոտը առատ էր,ու՝ կհանդուրժեր։ Օրը երկու անգամ տուփը կլեցներ ու կպարպեր։ Գրեթե ամեն ակոսդարձին կկայնեցներ լուծքը, ճիկառա մը պիտի փաթթեր, ծխեր, ու հետո շարունակեր։<br />
Տուրմուշ չավուշը պատվիրած ըլլալով՝ տան մեջ կհարգեին զինքը: Կեսուրը դիտողություն չէր ըներ, իսկ հարսը՝ մանկահասակ Զեյնեպը,կհնազանդեր, ու կօգներ իրեն։<br />
Հերկերեն հետո Զեյնեպին հետ խորունկ, ամայի ձորերու մեջ գացին խոտ քաղելու։ Հետո միշտ միասին՝ հունձքերը հնձեցին, կալերը կամնեցին, աղոնը ըրին։ Անծանոթներ, տեսնելով Զեյնեպը գունավոր չարշաֆով մը ու միշտ միասին, իր աղջիկը կկարծեին։<br />
Այսպես թե այնպես, վերջապես՝ ձմեռը եկավ, ու անգործության երկայն ամիսները սկսան։ Զայիմ աղան հիմա բոլորովին հանգիստ էր։<br />
Թեև տանը կիցը ու տունեն անջատ իրենք ալ օտա ունեին, բայց տանուտերը՝ Տուրմուշ չավուշը, բացակայելուն, դուռը շարունակ փակ կպահեին: Ներքնատան օճախը անդադար կվառեին ու իրենք, բոլորվելով, կնստեին դիմացը։ Ծերության օրինական տարիքը թևակոխած ըլլալով՝ նամեհրամ չէին Զայիմ աղային հետ, դրացի տուներե կիներ, աղջիկներ նույնպես՝ առանց ձածկվելու, կուգային կնստեին։ Զայիմ աղա հիմա ալ դուրս չէր ելլեր, կրակին կուշտը ծալապատիկ գալով՝ անուշ-անուշ կծխեր ու կմասնակցեր կիներու խոսակցություններուն։<br />
Բայց մարտ ամսուն մեջ տանը աղը հատավ։ Դեռ օդերը շատ անկանոն, խիստ էին, ձյուները մասնակի հալած, ու իրենք կխորհեին, թե մինչև ապրիլի վերջավորությունը պիտի բավեր, սակայն սխալ ելավ իրենց<br />
հաշիվը, պետք եղավ մինչև Ճերիտի աղահանքերը երթալ։<br />
Զայիմ աղան ու Զեյնեպը տրեխվորեցան, պարկերն ու երկու էշերը առին։ Ուրիշ կիներ ալ միացան, որոնց տուներուն աղը նայնպես հատած էր։ Կիները մինչև կրունկները քողքվեցան գույնզգույն, թանձր չարշաֆներով, քթերնուն ձախ մասը ու ձախ աչքերնին բաց թողելով, ու գրաստներու, գեղջկուհիներու կարավան մը կազմելով, ճամբա ելան։ Վեց-յոթը ժամվան հեռավորություն մըն էր։ Այդ օրը պիտի երթային ու հետևյալ օրը պիտի դառնային։<br />
Զայիմ աղան, ծխախոտը հատնելեն վախնալով, տուփը լեցնելեն զատ՝ ծրար մըն ալ առած էր միասին, Ձմռավերջի խառնակ օդերեն էր,անձրև մը պուտ-պուտ կպտպտար, գետինները ձյունոտ ու ցեխոտ, մինչև<br />
իրիկուն քալելով կրցան վերջապես հասնիլ աղահանքերը։ Յուրաքանչյուր կին իր դրամը վճարեց պաշտոնյային, աղերը լեցուցին պարկերը, Ու այդ գիշերը հողե, խոնավ, պաղ սենյակի մը մեջ լուսցուցին։<br />
Առտուն ելան որ՝ անձրևը վերսկսեր էր։ Ամեն ոք իր աղը բեռցավ,ու մեկմեկու ետևե առաջ շարժվեցան։ Վերեն անդադար կտեղար, ու վարը, գետինները, ուր կոխեիր՝ ջուր, ամեն դիեն հեղեղներ կհոսեին, թե<br />
կիները և թե անասունները մինչև իրենց ոսկորները թրջեցան։ Չէին կըրնար քալել, ոտքերնին շարունակ կսահեր, կիյնային, բայց Զայիմ աղան չէր նկատեր անգամ ատոնք, ան հոգ մը ուներ՝ չէր կրնար ծխել։ Ծխախոտին ախորժելի հոտը կհալածեր, կտանջեր զինքը, Ամեն անգամուն թաց,սառած մատնեըով կփորձեր փաթթել ճիկառան, ծուռ ու մուռ բան մը կըշիներ, և սակայն՝ անձրևը չէր թողուր, կթրջեր թուղթը, կմարեր, ու երկու անգամ, գոնե, մեկ-մեկու ետևե չէր կրնար ծուխը ներս քաշել, երբ Կոնտոսիի ու Քեռեկեի գետերուն իրար խառնված տեղը հասան,օդը ավելի խստացավ։ Անձրևը ձյունի փոխվեցավ, ու մշուշ մը իջավ, պատեց լեռներն ու ձորերը, Ալ գրեթե զիրար չէին տեսներ, Ու ամեն կին ինքզինքն ու իր էշը կհոգար, կաշխատեին ետ չմնալ։<br />
Բարեբախտաբար՝ զառիթափերը հասան, ու մառախուղին միջեն թեև բարձունքներուն թառած գյուղը չէր նշմարվեր, բայց գիտեին, որ հետզհետե կմոտենային, երբ հանկարծ Զայիմ աղան բան մը եղավ, գետինը<br />
ձյուներուն մեջ փռվեցավ, ու ո՛չ կրնար խոսիլ, ո՛չ ալ շարժիլ:<br />
Երեք կիներ իսկույն, իրենց բոլոր ուժերը հավաքելով, գյուղ սուրացին՝ լուրը տանելու: Անոնք հաստն վերջապես, եղելությունը պատմեցին, ու լսողը՝ փութաց աղետին վայրը: Գյուղացիներեն ոմանք կիներն<br />
ու գրաստները առաջնորդեցին ձյուներուն մեջեն, իսկ ուրիշները՝ Զայիմ աղան շալկելով, տուն բերին։<br />
Սառած մարմինը օճախին կրակին մոտեցնելը վտանգավոր ըլլալով անոնք գոմ տարին, իսկույն տաք աղբը բացին թիերով ու պառկեցուցին մեջը։ Դեպքը իմացված ըլլալով, ամեն կողմե մարդիկ կուգային՝ տեսնելու, դարմաններ հանձնարարելու։ Երկու հոգի կշփեին կողերը, կուրծքը,իսկ Զայիմ աղան զգայազուրկ, անշարժ պառկած էր։<br />
Առաջին րոպեներեն հետո, վերջապես, աչքերը բացավ, նայեցավ շուրջը, աոանց կարենալ խոսելու,<br />
- Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, ըսե նայինք, ի՞նչ ունիս, ի՞նչ եղավ կհարցնեին։<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ… ձայներ մը կրցավ արտասանել, հոտոտելու պես ռունգերը բացխփելով,<br />
- Ի՞նչ կուզես, Զայիմ քեռի, բա՞ն մը կուզես, բա՞ն մը բերենք, - կկրկնեին ամեն կողմե, գոմին մեջ ոտքի վրա կայնող բազմութենեն:<br />
- Ճղ… ճղ… ճղ…<br />
Արդյոք ի՞նչ հասկցնել կուզեր: Րուպի եռացած շերպեթ բերին, տաք սուրճ տվին, բայց ոչ մեկը ընդունեց, ակռաները պինդ սեմած էր:<br />
Ամեն մարդ մեկ-մեկ կերպ կմեկներ:<br />
Մեկը խորհեցավ, թե ճիկառա մը տային՝ կարելի է կծխեր: Ու իր միտքը հաղորդեց բազմության:<br />
Իսկույն պառկած տեղեն բռնեցին, վեր առին, նստեցուցին, ճիկառա մը շինեցին, վառեցին ու բերանը դրին:<br />
Զարմացան բոլորը:<br />
Զայիմ աղան սկսավ քաշել ու դուրս տալ ծուխը: Ճիկառան հատցուց: Երկրորդ մը տվին, ան ալ ծխեց:<br />
Զայիմ աղան աղեկցավ, սկսավ խոսիլ: Գյուղացիներուն ուրախությունը չափ չուներ:<br />
Ինք իր ոտքովը գոմեն ելավ, ներքնատունը օճախին մոտ գնաց ու նստավ:<br />
Զայիմ աղա, Զայիմ քեռի, անցած ըլլա ի՞նչ եղար, ինչե՞ն այդպես եղար, ճանըմ,– կհարցնեին գեղացիները, իրենք ալ շուրջը բոլորվելով՝ անոր նստելեն հետո։<br />
Զայիմ աղան, ծանր-ծանր շուրջը նայելով ու մորուքին թելերը խառնելով, պատասխանեց.<br />
— Մի հարցնեք, մի հարցնեք, աղաներ, որ ըսեք, թե գիտեմ՝ ես ալ չգիտեմ... առտուն, որ աղահանքերեն ճամբա ելանք, անկե ի վեր՝ ճիկառա չեմ ծխած... քանի աշխատեցա ճիկառա մը շինեմ, անձրևը, ձյունը չթողուր... կթրջեր, կմարեր... ճիկառան աչքիս թյութմիշ կըլլար... ինչ որ եղա, ճիկառա չըլլալեն եղա՝ կըսեմ։<br />
- ճղ… ճղ… ճղ… ըսածդ ի՞նչ էր,— հարցուցին։<br />
- ճիկառա ըսել կուզեի, ճիկառա տվեք, չէի կրնար հասկցնել։</div>Հաբեթ