Դիտել Ինքնութեան պարագայ մը էջի աղբյուրը

{{Վերնագիր
|վերնագիր = Ինքնութեան պարագայ մը
|հեղինակ = [[Արթուր Կոնան Դոյլ|Ա․ Գանօն Տօյլ]]
|թարգմանիչ = Ժ․ Շ․
|աղբյուր = [[«Շերլօք Հօլմսի Նոր Արկածները»]]
}}
[[Կատեգորիա:Արձակ]]
[[Կատեգորիա:Դետեկտիվ]]

Շէրլօք Հօլմս ու ես վառարանէն քով, դէմ դէմի նստած էինք Պէյքըր Սթրիթի հանրածանօթ յարկաբաժնին մէջ, երբ լռութիւնը խզեց եւ սա փիլիսոփայական խօսքը ըսաւ ինծի․

— Կեանքը լեցուն է այլանդակութիւններով, զորս ամէնէն հնարագիւտ միտքը չի կրնար երեւակայել եւ որոնք սակայն ընթացիկ դրամ են մեր գոյութեան մէջ։ Եթէ, պատուհանը բանալով, կարենայինք երկուքս ալ թռչիլ, սա մեծ քաղաքին վրայ սաւառնիլ եւ տանիքները գաղտնապէս վերցնել ակնարկ մը նետելու համար անոնց ներքեւ տեղի ունեցած տարօրինակ դէպքերուն վրայ, ո՜րչափ անակնկալներ պիտի սպասէին մեզի։ Բոլոր վէպերը իրենց յօրինուածքով, իրենց նախատեսուած եզրակացութիւններով անհամ եւ հինցած պիտի երեւային մեզի տարօրինակ զուգադիպութիւններու, մռայլ ծրագիրներու, հակասական սիսթէմներու, մէկ խօսքով՝ իրողութիւններու այն զարմանալի շարքին քով, որ դարերու ընթացքին իրարու կը յաջորդեն եւ ամէնէն անհաւանական արդիւնքներուն կը յանգին։

— Ես ձեր կարծիքէն չեմ, պատասխանեցի։ Դատերը, որոնց տեղեկատուութիւնը կը կարդանք լրագիրներուն մէջ, ընդհանրապէս հասարակ եւ շահեկանութենէ զուրկ բաներ են Իրապաշտութիւնը անոնց մէջ մինչեւ իր յետին սահմանները կը մղուի եւ վախճանը ոչինչ ունի արուեստագիտական եւ հրապուրիչ։

— Նո՛յն իսկ իրապաշտութեան մէջ ընտրութիւն մը պէտք է ընել, ըսաւ Հօլմս։ Ասիկա է որ կը պակսի ոստիկանական տեղեկագիրներուն մէջ, ուր աւելի կարեւորութիւն կʼընծայուի դատաւորին խօսքերուն քան թէ մանրամասնութիւններու, որոնք դիտողի մը համար գործին էութի՛ւնն իսկ են։ Հաւատացէք ինծի, հասարակ դէպքերէն աւելի պարզ բան չկայ։

Գլուխս երերցուցի թերահաւատ դէմքով մը։

— Կատարելապէս կը հասկնամ կարծիքի մեր անհամաձայնութիւնը։ Դուք երեք հողամասերու բոլոր յուսահատներուն «ամաթէօռ» խորհրդականը, գերագոյն ապաւէնն էք։ Ուստի խիստ բնականօրէն կը գտնուիք ամէնէն այլանդակ, ամէնէն տարօրինակ բաներու հանդէպ, որոնք կրնան պատահիլ աշխարհի մէջ։ Բայց փորձ մը ընենք, աւելցուցի ակնարկ մը ձգելով առտուան թերթին վրայ, որ գետինը ինկած էր։ Ահաւասիկ առաջին էջին վրայ, գլխաւոր յօդուածը․ «Ամուսինի մը անգթութիւնը իր կնոջ հանդէպ»։ Պատմութիւնը ամբողջ սիւնակ մը կը բռնէ, բայց ես առաջուընէ գիտեմ պարունակութիւնը։ Անշուշտ կայ կնոջ պատմութիւն մը, գինով մը, կռիւ մը, հարուածներ եւ վէրքեր, քոյր մը կամ կարեկից սեփականատէր մը։ Ամէնէն իրապաշտ հեղինակը աւելի անմարսելի բան մը պիտի չհնարէր։

— Իրա՞ւ։ Է՛ ուրեմն, այդ օրինակը ձեր տեսութեան ոյժ չի տար, ըսաւ Հօլմս լրագիրը առնելով եւ աչքէ անցնելով։ Տէօնտաներու բաժանման գործն է եւ նոյնիսկ աշխատած եմ լուսաբանել անոր հետ առնչութիւն ունեցող դէպքերը։ Ամուսինը ժուժկալներու ընկերակցութեան մը կʼանդամակցէր ու ո՛ եւ է կին կառնուած չէր գործին։ Իրեն դէմ եղած ամենամեծ գանգատը իր մոլութիւնն էր, որով ամէն ճաշէ ետք ատամնաշարը կը հանէր եւ կնոջը երեսին կը նետէր։ Պիտի ընդունիք թէ ո՛չ մէկ վիպագիր խելք պիտի ընէր այդպիսի ամբաստանութիւն մը հնարելու։ Քիչ մը քթախոտ առէք, տոքթո՛ր, եւ խոստովանեցէք թէ պարտուած էք։

Ինծի երկնցուց տուփը, ոսկիէ ճշմարիտ գոհար մը, որուն կեդրոնը կը գտնուէր հիանալի մեղեսիկ մը (<i>ճեպելլեքում</i>)։ Այս գեղարուեստական առարկան ա՛յնչափ կը հակասէր բարեկամիս պարզասիրութեանը եւ խստամբեր կեանքին, որ չկրցայ ակնարկութիւն մը չընել այս մասին։

— Ա՛հ, կը մոռնայի, ըսաւ, թէ քանի մը շաբաթ անցուցած եմ օտար երկրի մը մէջ եւ զայս տուփը ստացած եմ իբրեւ երախտագիտութեան բարեյաջ օժանդակութեանս՝ Իռէն Ատլէռի թուղթերուն գործին մէջ։

— Հապա սա մատանի՞ն, աւելցուցի, մատին վրայ փայլող խիստ գեղեցիկ մէկ ադամանդը ցոյց տալով։

— Ասիկա Հոլանտայի արքայական տունին մէկ նուէրն է, բայց խիստ փափուկ պարագաները, որոնց խառնուեցայ, պատք կը դնեն վրաս բացարձակօրէն գաղտնապահ ըլլալ նո՛յն իսկ հանդէպ ձեզի, որ բարեհաճած էք իմ յաջողութիւններէս մէկ քանին հրապարակել։

— Այս միջոցին գործ ունի՞ք, հարցուցի հետաքրքիր։

— Ուսումնասիրելիս տասը կամ տասներկու գործ ունիմ, որոնց մէջ ճշմարտապէս շահեկան մէկ հատ իսկ չեմ գտներ֊ Աղէկ հասկցէք․— անոնք լուրջ են, առանց ամենափոքր իսկատպութիւն մը ներկայացնելու։ Դիտած եմ որ ամէնէն աննշան դէպքերը երբեմն առատ նիւթ կը մատակարարեն դիտողութեան եւ պատճառի ու արդիւնքի այն արագ վերլուծումին, որ ա՛յնքան տենդավառ կʼընէ ամէն հետազօտութիւն։ Ամէնէն մեծ ոճիրները յաճախ ամէնէն պարզերն են, վասնզի շարժառիթը շատ բացայայտ է։ Դատերը, զորս կʼուսումնասիրեմ այս պահուս, շահեկանութիւն մը չեն ներկայացներ, բաց ի սակայն միւսներէն աւելի կնճռոտ գործէ մը, որու մասին խորհուրդ հարցուեցաւ ինծի Մարսիլիոյ մէջ։ Բայց անշուշտ աւելի զբաղած պիտի ըլլամ քանի մը վայրկեանէն, վասն զի, եթէ չեմ սխալիր, ահաւասիկ յաճախորդներէս մէկը։

Ոտքի ելած էր եւ պատուհանէն, որուն փեղկերը կիսաբաց էին, կը դիտէր ինչ որ տեղի կʼունենար մթագին եւ մելամաղձոտ փողոցին մէջ, ինչպէս են Լոնտոնի բոլոր փողոցների ուսին վրայէն ակնարկ մը ձգեցի եւ դիմացի մայթին վրայ րը տեսայ բարձրահասակ եւ ուժեղ կին մը, որ վիզին շուրջ խոշոր մուշտակ մը կը կրէր։ Վայելչօրէն վեր դարձած լայն եզերքներով եւ դքսուհի Տըվընշայրի ոճով գլխարկը զարդարուած էր խոշոր փետուրով մը, որ ականջին վրայ կʼիյնար։ Դիտեցի որ այս հոյակապ գլխարկին տակ կիսովին ծածկուած աչքը մեր պատուհաններուն սեւեռած էր եւ մատները, որ մեքենաբար զբաղած էին ձեռնոցներուն կոճակները քակելու եւ գնելու, արտասովոր ջղայնութիւն մը կը յայտնէին։ Յանկարծ շտկուեցաւ եւ, մէկ մայթէն միւսը ցատկելով, խոյացաւ զանգակին վրայ, զոր հնչեցուց ուժգնօրէն։

— Կը ճանչնամ այս ախտանիշերը, ըսաւ Հօլմս, սիկառը կրակին մէջ նետելով։ Այդ վարանումը «սիրտի խնդիր»ի նշան է միշտ։ Խորհուրդ մը կʼուզէ, բայց նիւթը շատ փափուկ կը դանէ երրորդի մը յայտնելու համար։ Եւ սակայն ատոր մէջ ալ երանգներ կան։ Էրիկ մարդու կողմէ ծանրապէս խաբուած կին մը երբեք չի վարանիր։ Զանգակին չուանէն կը կախուի եւ կը փրցնէ զայն։ Հոս սիրտը վիրաւորուած է, կինը աւելի վարանոտ եւ վտշահար է քան թէ զայրացած։ Բայց ահաւասիկ եկաւ ու պիտի պատմէ մեզի։

Խօսքը աւարտած չէր երբ դուռը զարնուեցաւ եւ սպասաւորը ներ մտաւ, ծանուցանելով Օր․ Մերի Սըթըրլէնտը, որ յառաջացաւ շքեղօրէն։

Շէրլօք Հօլմս զինքը յատկանշող սիրուն քաղաքավարութեամբ ընդունեց զայն։ Յետոյ դուռը գոցած եւ այցելուհին հրաւիրած ըլլալով նստիլ թիկնաթոռի մը վրայ, ուսումնասիրեց զայն իր ամենայն մանրամասնութիւններուն մէջ, բայց անուշադիր երեւոյթով մը․ զոր կʼունենար այս պարագաներուն մէջ։

— Կարճատես ըլլալնուդ համար գիրի մեքենան կը յոգնեցնէ ձեզ, ըսաւ անոր։

— Նախապէս յոգնութիւն զգացի, բայց հիմա կը գրեմ առանց նայելու թէ ո՛ւր կը գտնուին գիրերը, պատասխանեց։

Յանկարծ ուժգին ոստում մը ըրաւ աթոռին վրայ։ Զուարթ դէմքը սոսկում եւ զարմանք արտայայտեց Հօլմսի խորհրդածութեան վրայ։

— Կասկած չկայ թէ իմ խօսքս լսած էք, պարո՛ն, ըսաւ, եւ կամ թէ կախարդ էք։

— Կարեւորութիւն չունի, ըսաւ Հօլմս․ խնդալով, իմ գործս է միշտ աղէկ տեղեկութիւն առնել, Ամէն բան դիտելու սովորութիւնս ուրիշներուն աչքէն վրիպած բաները տեսնել կուտայ ինծի։ Ապա թէ ոչ ինչո՞ւ խորհուրդ պիտի հարցնէիք ինծի։

— Տիկին Էթէրէկն էր որ հոս ղրկեց զիս։ Կը յիշէ՞ք թէ ամէն մարդ, ոստիկանութիւնն ալ միասին ըլլալով, կը կարծէր թէ անոր ամուսինը մեռած է, բայծ դուք վայրկենապէս գտաք զայն։ Օ՛հ, Մր․ Հօլմս, երանի թէ իմ գործիս մէջ ալ յաջողէիք։ Ես հարուստ չեմ։ Ընդ ամէնը չորս հազար ոսկիի եկամուտ ունիմ, առանց հաշուելու ընդօրինակութեան աշխատութիւնով շահած դրամս։ Է՛ ուրեմն, բոլոր ունեցածս կուտամ գիտնալու համար թէ ի՛նչ եղած է Մր․ Հօսմըր Էնճըլ։

— Ըսէք նայիմ, հարցուց Հօլմս աչքերը ձեղունի վրայ սեւեռած ու մատները սեղմած, իր մոլութեան համեմատ, ըսէք նայիմ ինչո՞ւ այդպիսի խելայեղ վիճակում դուրս ելաք ձեր տունէն։

Օր․ Մէրի Սըթըրլէնտի քիչ մը տարտամ նայուածքը սարսափի արտայայտութիւն մը առաւ։

— Արդարեւ, ըսաւ, աճապարանքով դուրս ելայ տունէն, այսքան ծանր խնդրոյ մը մէջ հօրս՝ Մր․ Ուինտիպէնքի ցոյց տուած անտարբերութենէն զայրանալով։ Չուզեց ոստիկանութեան իմաց տալ, ո՛չ ալ ձեզ տեսնելու գալ։ Նկատելով որ կը մերժէ ո՛ եւ է ձեռնարկ ընել եւ շարունակ կը կրկնէ թէ վերջապէս չարիքը մեծ բան մը չէր, զայրացայ եւ զգեստներս հագնելով վազեցի ձեր տունը եկայ։

— Ձեր հա՞յրը, հարցուց Հօլմս, ըսել կʼուզէք ձեր խորթ հայրը, քանի որ ձեր մականունը չի կրեր։

— Այո՛, խորթ հայրս։ Հայր կʼանուանեմ ո՛րչափ որ տարօրինակ երեւայ ասիկա հանդէպ մարդու մը, որ հինգ տարու եւ հինգ ամսու միայն մեծ է ինձմէ։

— Մայրերնիդ ո՞ղջ է։

— Օ՛հ, ՛այո՛, եւ կատարեալ առողջութիւն մը ունի։ Շատ գոհ չմնացի տեսնելով որ հօրս մահէն քիչ ետքը վերամուսնացաւ մարդու մը հետ, որ գրեթէ 15 տարու պզտիկ էր իրմէ։ Հայրս կարարեղէնի գործով կը զբաղէր եւ կը բնակէր Թօթէնէմ Քուրթ Րօա։ Մեռած ատեն աղւոր դրամագլուխ մը ձգեց, զոր մայրս շարունակեց շահագործել գործաւորներու պետ Մր․ Հէրրիի օգնութեամբ։ Բայց գինիի գործով զբաղող եւ հետեւապէս իրմէ աւելի աղէկ դիրք ունեցող Մր․ Ուինտիպէնքի ազդեցութեան ներքեւ, իր առեւտրական գործը յաճախորդներով միասին ծախեց եւ իբրեւ դրամագլուխ ու շահ ստացաւ 117,500 ֆր․, ինչ որ շատ վար է այն գումարէն, զոր հայրս պիտի ստանար եթէ ողջ ըլլար։

Կը կարծէի թէ այս անհեթեթ, որչափ անօգուտ պատմութիւնը Հօլմսի համբերութիւնը պիտի սպառէր, բայց զարմանքով տեսայ որ անիկա ամենաբուռն հետաքրքրութեամբ մտիկ կʼընէր։

— Ձեր պզտիկ հարստութիւնը այս վաճառումո՞վ գոյացած է։

— Օ՛հ, ո՛չ, պարո՛ն, բոլորովին անջատ բան մըն է, քանի որ հօրեղբօրս՝ Նիք Աութլէնտի կողմէ ինծի եղած կտակ մըն է, զոր կը ներկայացնեն հարիւրին 4	½ տոկոս բերող Նոր—Զելանտայի բաժնեթուղթեր։ 62,000 ֆր․ի դրամագլուխը անձեռնմխելի է եւ տոկոսները միայն կրնամ առնել։

— Շատ կը հետաքրքրէք զիս, ըսաւ Հօլմս։ Եւ քանի որ ձեր եկամուտը տարին 2500 ֆր․ է, առանց հաշուելու ասկէ դուրս ձեր շահած դրամը, միջից ունիք պզտիկ ճամբորդութիւններ կատարելու եւ շատ քմահաճոյքներ զոհացնելու։ Ինծի կուգայ որ կին մը միայն կրնայ կատարելապէս ելլել գործին մէջէն 2500 ֆր․ ի չափ եկամուտով մը։

— Ատկէ պակաս գումարով ալ հանգիստ կերպով պիտի ապրէի , Մր․ Հօլմս, բայց կը հասկնաք թէ ո՛րչափ ատեն որ ծնողքիս քով կը բնակիմ, չեմ կրնար եւ չեմ ուզեր անոնց վրայ բեռ ըլլալ, այնպէս որ եկամուտներս անոնց կը թողում։ Մր․ Ուինտիմլէնք երեք ամիսը անգամ մը կտրօններուս փոխարժէքը կը գանձէ եւ մօրս կը յանձնէ։ Գալով ինծի, ընդօրինակութիւններուս համար ինծի տրուած գումարով կը բաւականանամ։ Մէկ թերթի համար 20 սանթիմ կʼառնեմ եւ օրը 15—20 թերթ կրնամ հանել։

— Շատ յստակ կերպով պարզեցիք ձեր կացութիւնը, ըսաւ Հօլմս։ Ձեզ կը ներկայացնեմ բարեկամս՝ Տօքդ․ Ուօթսըն։ Կրնաք անոր առջեւ ալ ազատօրէն խօսիլ։ Հաճեցէք ուրեմն Մր․ Հօսլըր Էնճըլի վրայ ձեր բոլոր գիտցածները ըսել մեզի։

Օր․ Սըթըրլէնտ թեթեւապէս կարմրեցաւ ու սկսաւ ժաքէթին ծոպովը խաղալ ջղայնօրէն։

— Առաջին անգամ ըլլալով կաղագործերու պարահանդէսին մէջ հանդիպեցայ անոր, ըսաւ։ Այդ արհեստակցութիւնը միշտ հրաւիրագիր կը ղըկէր հօրս, իր ողջութեանը ատեն, ու կը շարունակէ հիմակ որ մեռած է ան, այնպէս որ վերջին օրերը մայրս այդպիսի հրաւիրագիր մը ստացաւ։ Մր․ Ուինտիպէնք չէր ուզեր որ այդ պարահանդէսին երթայինք։ Միշտ կը հակառակի ո՛ եւ բան ընդունելուս եւ սաստիկ  կը զայրանար եթէ դպրոցական կիրակնօրեայ հաւաքոյթներուն երթայի։ Բայց այս անգամ որոշումս տրուած էր։ Կʼուզէի այդ պարահանդէսին երթալ։ Ի՞նչ իրաւունքով պիտի արգիլէր զիս։ Դիտել տուաւ մեզի թէ այդ պարահանդէսը գէշ կազմութիւն մը պիտի ունենար։ Բայց ես այսպէս չէի կարծեր, վասնզի հօրս բոլոր բարեկամները հոն պիտի գտնուէին։ Աւելցուց թէ հագուստ չունէի, մինչդեռ կարմիր թաւիշէ շրջազգեստ մը ունէի, զոր բնաւ հագած չէի։ Վերջապէս, իր փաստերը սպառելով, Ֆրանսա գնաց, իր վաճառատան գործերը պատրուակելով։ Մայրս ու ես պարահանդէս գացինք Մր․ Հէրրոիի հետ, որ մեր գլխաւոր պաշտօնեան եղած էր։

— Կʼենթադրեմ թէ, ընդմիջեց Մր․ Հօլմս, Մր․ Ուինտիպէնք, Ֆրանսայէն դարձին, շատ բարկացաւ իմանալով որ այդ հանդէսին գացած էիք։

— Ամէն պարագայի մէջ շատ սիրուն վարմունք մը ունեցաւ։ Ժպտեցաւ ուսերը թոթուելով եւ սըաւ թէ կնոջմէ մը աւելի պինդ գլուխ բան չկար։

— Հասկցայ։ Կʼըսէիք ուրեմն թէ կազագործերու այդ պարահանդէսին մէջ Մր․ Հօսմըր Էնջըլ անուն մէկու մը հանդիպած էիք։

— Այո՛, պա՛րոն, այդ իրիկունը առաջին անգամ ըլլալով հանդիպեցայ անոր եւ յաջորդ օրը եկաւ հարցնելու թէ հանգիստ կերպով դարձա՞ծ էինք։ Յետոյ մենք, կամ մանաւանդ ես երկու անգամ գլուխ գլխի պտոյտ կատարեցի անոր հետ։ Բայց խորթ հօրս վերադարձին պատճառաւ չկրցայ այլ եւս ընդունիլ Մր․ Հօսմըր Էնճըլը։

— Իրա՞ւ, եւ ինչո՞ւ։

— Ձեզի չըսի՞ թէ խորթ հայրս չէր ուզէր որ օտարականներու հետ տեսնուիմ։ Կարելի եղածին չափ կը հեռացնէր զանոնք, պատրուակելով թէ կին մը պէտք է իր ընտանիքին ծոցին մէջ ապրելով բաւականանայ։ Արդ՝ կը կրկնեմ ձեզի ինչ որ կʼըսէի մօրս, այսինքն թէ կին մը պէտք է յարաբերութիւններ ստեղծէ, ինչ որ ես չունէի։

— Կʼաղաչեմ, Մր․ Հօսմըրի դառնանք։ Նորէն ձեզ տեսնելու համար փորձ մը չըրա՞ւ։

— Որովհետեւ խորթ հայրս ութ օր ետքը Ֆրանսա պիտի դառնար, Մր․ Հօսմըր գրեց ինծի թէ աւելի խոհեմութիւն կը համարէր այդ մեկնումին սպասել, իրարու հետ տեսակցելու համար։ Բայց Մր, Հօսմըր ու ես կը թղթակցէինք ու ամէն օր նամակ մը կʼստանայի անկէ։ Մայրս չէր կասկածէր, քանի որ նամակները ես կʼստանայի ու կը բաժնէի։

— Այդ միջոցին արդէն նշանուա՞ծ էիք Մր․ Հօսմըրի հետ։

— Օ՛հ, այո՛, Մր․ Հօ՛լմս, մեր առաջին պտոյտէն ետք նշանուած էինք։ Մր․ Էնճըլ Լիտէնհօլ Սթրիթի մէկ գրասենեակին մէջ արկղակալ էր եւ…

— Ի՞նչ գրասենեակ…

— Աւա՛ղ, պա՛րոն, չեմ գիտեր։

— Ո՞ւր կը բնակէր այն ատեն։

— Գրասենեակին մէջ։

— Եւ դուք հասցէն չէ՞ք գիտեր։

— Ո՛չ։ Սա՛ միայն գիտեմ թէ գրասենեակը Լիտէնհօլ Սթրիթի մէջ կը գտնուի։

— Բայց ձեր նամակները ո՞ւր կը ղրկէք։

— Լիտէնհօլ Սթրիթի թղթատունը, իր անունին։ Ինծի կʼըսէր որ եթէ նամակներս իր գրասենեակը ղրկուէին, պաշտօնեաները, կնոջական գիր մը տեսնելով, իրենց հեգնութիւնները պիտի չխնայէին։ Այն ատեն առաջարկեցի գիրի մեքենայով գրել, ինչպէս որ ինք կʼընէր, բայց մերժեց, պատրուակեով թէ իմ գիրս աւելի հաճոյք կը պատճառէր իրեն քան թէ այդ տպեալ գիրերը, զորս շատ հասարակ կը գտնէր։ Ասիկա կը ցուցնէ թէ ո՛ր աստիճան կը սիրէ զիս, Մր․ Հօ՛լմս եւ թէ ո՛րչափ բարձր են իր զգացումները։

— Արդարեւ ատիկա խիստ թելադրիչ է, ըսաւ Հօլմս։ Արդէն շատոնց հաստատած եմ թէ պզտիկ մանրամասնութիւնները ո՛ր աստիճան կարեւորութիւն ունին։ Կրնա՞ք, Մր․ Էնճըլի հետ առնչութիւն ունեցող ուրիշ մասնաւոր պարագաներ յիշել։

— Շատ երկչոտ մարդ մըն էր, պա՛րոն։ Աւելի աղէկ կը սեպէր իրիկունները դուրս ելլել ինծի հետ, որպէսզի շատ չնշմարուի։ Իր ձեւերուն մէջ զգուշաւոր էր եւ խիստ բարեկիրթ։ Ձայնն ալ շատ մեղմ էր։ Երիտասարդութեանը ատեն փողացու մը ունեցած էր, որմէ մնացած էր կոկորդի խորին դիւրազգածութիւն մը, որ կը հարկադրէր զինքը ցած ձայնով խօսիլ։ Թէեւ շատ պարզասէր էր, բայց միշտ վայելուչ կերպով կը հագուէր։ Ինծի պէս կարճատես էր, ինչ որ կը պարտաւորէր զինք կապոյտ ակնոց գործածելու։

— Ձեր խորթ հօրը Ֆրանսա բնակած միջոցին ի՞նչ պատահեցաւ։

— Մր․ Հօսմըր Էնճըլ զիս տեսնելու եկաւ եւ առաջարկեց ամուսնանալ խորթ հօրս վերադարձէն առաջ, այսինքն յաջորդ ուրբաթ օրը։ Եւ այնքան հաւատացեալ էր որ Աւետարանին վրայ երդում ընել տուաւ ինծի թէ հաւատարիմ պիտի մնայի իրեն, ի՛նչ որ ալ պատահէր։ Մայրս հաւանեցաւ անոր պահանջած այս երաշխաւորութեան, ինծի հանդէպ իր սիրոյն մէկ ապացոյցը տեսնելով անոր մէջ։ Պէտք է ըսեմ ձեզի թէ սկիզբէն իսկ, մայրս միշտ քաջալերած է զայն ու նոյն իսկ աւելի գուրգուրանք ցոյց տուած է անոր քան թէ ինծի։ Երբ ամուսնութեան համար այդչափ մօտ թուականի մը վրայ խնդիր եղաւ, հարցուցի թէ ի՛նչպէս պէտք էր շարժիլ խորթ հօրս հանդէպ։ Մայրս եւ Մր․ Հօսմըր Էնճըլ խորհուրդ տուին ինծի չզբաղիլ անով եւ ամէն բան լմննալէն ետքը միայն ծանուցանել անոր։ Մայրս նոյն իսկ յանձնառու եղաւ գործը կարգադրել անոր հետ։ Պէտ է խոստովանիմ ձեզի, պա՛րոն, թէ այս ծրագիրը կիսովին միայն կը հրապուրէր զիս։ Իրաւ է թէ անկէ արտոնութիւն ուզելու պէտք չունէի, քանի որ ինձմէ քանի մը տարու մեծ է միայն, բայց չէի ուզեր բան մը ընել գաղտուկ կերպով։ Ուստի որոշեցի անոր գրել Պօրտօ, ուր կը գանուի իր ներկայացուցած վաճառատունին ֆրանսական մասնաճիւղը եւ նամակս ինծի դարձուեցաւ ամուսնութեանս առտուն իսկ։

— Ձեր նամակը իր հասցէն չէ՞ր գտած ուրեմն։

— Ո՛չ, պա՛րոն։ Խորթ հայրս Անգլիա գացած էր իմ նամակիս իրեն հասնելէն քիչ առաջ։

— Ձեր ամուսնութիւնը ուրբաթ օրուան համար որոշուած էր։ Եկեղեցիի՞ն մէջ պիտի կատարուէր։

— Այո՛, պա՛րոն, Ս․ Փրկիչ եկեղեցիին մէջ, Քինկʼս Քրօսի մօտ, սակաւաթիւ անձերու նեկայութեան։ Յետոյ պիտի ճաշէինք Սէյնդ Բանքրէյս պանդոկին մէջ։ Հօսմըր կառքով եկաւ մայրս ու զիս առնելու համար։ Մեզ երկուքս իր կառքին մէջ դրաւ ու ինք ալ կանչեց ուրշ կառք մը, — միակը որ կը գտնուէր փողոցին մէջ։ Ամէնէն առաջ մենք հասանք եկեղեցիին առջեւ ու երբ մեզի հետեւող կառքը կեցաւ, ապշեցանք մնացինք պարապ գտնելով զայն։ Կառապանը անմիջապէս աթոռակէն իջաւ եւ իրի յաճախորդին բացակայութիւնը հաստատելով, յայտարարեց մեզի թէ անցած դարձածէն բան մը չէր կրնար հասկնալ, վասնզի իր աչքովը տեսած էր անոր կառք նստիլը։ Ասիկա տեղի կʼունենար անցեալ ուրբաթ օր, Մր․ Հօ՛լմս, եւ անկէ իր վեր չտեսայ ու չլսեցի բան մը, որ կարենար նշանածիս հետքին վրայ դնել զիս։

— Ինծի կուգայ որ անարժան կերպով մը վարուած է ձեզի հետ, ըսաւ Հօլմս։

— Օ՛հ, ո՛չ, պո՛րոն, շա՛տ բարի, շա՛տ ազնիւ է ու այդ կերպով չի լքաներ զիս։ Ի՞նչպէս։ Ամբողջ առտուն շարունակ պաղատած էր ինծի հաւատարիմ մնալ իրեն, ի՞նչ որ ալ պատահէր, նո՛յինսկ ամէնէն անակնկալ պարագային։ «Մենք առ յաւէտ կապուած ենք, կʼսըէր ինծի։ Ասիկա երբէք չպիտի չմոռնամ եւ ուշ կամ կանուխ պիտի օգտուիմ անկէ»։ Այս լեզուն տարօրինակ կʼերեւար ինծի ամուսնութենէն քանի մը ժամ առաջ, բայց հիմա կը բացատրուի։

— Անշո՛ւշտ։ Ուրեմն կը կարծէք թէ Մր․ Հօսմըր Էնճըլ աղէտի մը զո՞հ եղած է։

— Այո՛, պա՛րոն, վտանգ մը նախատեսելուն համար է որ ըսաւ այն տարօրինակ խօսքերը, զորս պատմեցի ձեզի։

— Գաղափար մը ունի՞ք թէ ի՛նչ տեսակ վտանգ մը կը սպառնար իրեն։

— Ո՛չ, բնաւ գաղափար չունիմ։

— Ներեցէք որ հարցում մըն ալ ընեմ։ Ձեր մայրը ի՞նչպէս ընդունեց այս դէպքը։

— Զայրացած էր եւ ինձմէ խնդրեց երբեք չխօսիլ այս տխուր գործին վրայ։

— Ձեր հա՞յրը։ Անցած դարձածը պատմեցի՞ք անոր։

— Այո՛։ Ան ալ մեզի պէս կարծեց թէ անշուշտ արկած մը պատահած էր Հոսմըրի, բայց տպահովապէս անոր խօսքը պիտի լսէիք։ Մարդ մը ի՞նչ նպատակով եկեղեցիին դուռը պիտի տանէր ու յետոյ այնտեղ պիտի լքանէր զիս։ Ա՛հ, եթէ ինձմէ փոխ դրամ առած, հետս ամուսնացած, դրամագլուխս իւրացուցած ըլլար, այն ատեն աւելի հասկանալի պիտի ըլլար։ Բայց Հօսմըր դրամի մարդ չէր եւ երբեք պիտի չուզէր նոյնիսկ շիլին մը ընդունիլ։ Հիմա կը հարցնեմ ես ինծի թէ ի՛նչ կրնայ պատահած ըլլալ իրեն։ Ինչո՞ւ չգրեց ինծի։ Այս անստուգութիւնը կը խենթեցնէ զիս։ Ա՛լ քունս չի տանիր։ Վայրկեան մը հանգիստ չունիմ։

Այստեղ Օր․ Սըթըրլէնտ պարտաւորուեցաւ ընդմիջել, վասնզի հեծեծանքները կը խեղդէին զինք։ Թաշկինակ մը հանեց եւ առատ արցունք թափեց։

— Ձեր գործը պիտի քննեմ, ըսաւ Հօլմս ոտքի ելլելով, եւ համոզուած եմ թէ արդիւնք մը ձեռք պիտի բերենք։ Վստահ եղէք ինծի եւ ջանացէք այլեւս չխորհիլ այս ամէնուն վրայ։ Թո՛ղ Մր․ Հօսմըր Էնճըլ անհետանա՛յ ձեր յիշողութենէն, ինչպէս ձեր անձէն։

— Ըսել է թէ այլեւս պիտի չտեսնեմ զայն։

— Կը վախնամ թէ պիտի չտեսնէք։

— Ի՞նչ պատահած է ուրեմն իրեն։

— Յանձնառու կʼըլլամ ասիկա քիչ ատենէն իմացնելու ձեզի, բայց հիմակու հիմա պէտք է որ ունենամ անոր անձին մէկ մանրամասն նկարագրութիւնը եւ իր նամակներէն անոնք, զորս կը հաւանիք ձեռքէ հանել։

— Շաբաթ օրուան «Քրօնիք»ին մէջ ծանուցում մը տպագրել տուի, ըսաւ։ Ահաւասիկ այդ ծանուցումթ եւ իր չորս նամակները։

— Շնորհակալ եմ։ Հասցէնիդ ի՞նչ է։

— 31 Լիօն Սթրիթ, Քէմպէրուէլ։

— Մր․ Էնճըլի հասցէն ունեցած չէք բնաւ, այնպէս չէ՞, բայց ո՞ւր է ձեր խորթ հօր գրասենեակը։

— Խորթ հայրս առեւտրական ներկայացուցիչն է Ֆէնչըրչ Սթրիթի Ուէնսհաուզ էնտ Մէրպէնքի, որ մեծաքանակ ներածումով կʼզբաղի։

— Շնորհակալ եմ։ Ատիկա կը բաւէ ինծի։ Ձեր վկայութիւնը շատ բացորոշ է։ Ձեր թուղթերը ձգեցէք ինծի եւ խորհուրդիս հետեւեցէք։ Առ յաւէտ մոռցէք այդ աղետալի անձը եւ թո՛ղ անիկա բնաւ չազդէ ձեր ճակատագրին վրայ։

Շնորհակալ եմ ձեր ազնիւ հոգածութեանը համար, Մր․ Հօ՛լմս, բայց չեմ կրնար համակերպիլ ատոր եւ հաւատարիմ պիտի մնամ Մր․ Հօսմըրի, որպէս զի դարձին պատրաստ գտնէ զիս իրեն պատկանելու։

Ասիկա համոզումի այնպիսի շեշտով մը ըսուեցաւ որ այդ բարի աղջկան խիստ պարզ եւ միամիտ հաւատքը յարգելով, չհամարձակեցանք պատասխանել, իր դէմքին արտայայտած նուազ ուշիմութեանը հակառակ։ Իր թուղթերը սեղանին վրայ դրաւ եւ մեկնեցաւ, խոստանալով նորէն գալ երբ լուր ղրկուէր իրեն։

Շերլօք Հօլմս քանի մը վայրկեան լուռ մնաց, մատները սեղմած, սրունքները երկարած, ակնարկը յամառօրէն ձեղունին սեւեռած։ Յետոյ իր յենարանէն վար առաւ հողէ հին ծխամորջը, որ ամէն ատեն իր խորհրդականն էր եւ զայն վառելով, աթոռին մէջ ընկողմանեցաւ։ Շատ չանցած, ծուխի ամպ մը շրջապատեց զինք, մինչ դէմքը ծայրայեղ մեղկութիւն մը կը ցոլացնէր։

— Խնդիրը հասարակ բան մըն է, ըսաւ Հօլմս, բայց աղջիկը ուսումնասիրուելու արժանի է։ Նմանօրինակ պարագաներ տեսած եմ արդէն։ Հաւաքածուս կը յիշատակէ այդպիսի պարագայ մը Էնտըվըրի մէջ։ Նոյն իսկ անցեալ տարի, Լա Հէյի մէջ, նմանօրինակ բան մը տեղի ունեցաւ եւ խաբէութիւնը ո՛րչափ ալ հին ըլլայ, այս տեղ սակայն դիտեցի բացարձակապէս երկու նոր մանրամասնութիւններ։ Բայց աղջիկը ինք միայն ուսումնասիրութիւն մըն է։

— Ուրեմն անոր մէջ գտաք ինչ որ բացարձակապէս թաքուն մնաց ինծի համար։

— Պատճառը սա՛ է որ, Ուօ՛թսըն, դուք դիտել, նոյն իսկ նայիլ չէք գիտեր եւ կարեւորութիւն մը ունեցող ամէն բան կը խուսափի ձեր ուշադրութենէն։ Տակաւին չյաջողեցայ հասկցնելու ինչ որ զգեստի թեւ մը կրնայ յայտնել եւ թէ ո՛ր աստիճան կրնայ թելադրական ըլլալ եղունգ մը կամ բթամատ մը եւ կամ հետեւութիւնները, զորս կարելի է հանել կօշիկի կապէ մը։ Այդ կնոջ վրայ ձեր կարծիքը յայտնեցէք, իր արտաքինին համեմատ։

— Է՛, ուրեմն, հերձաքարի գոյն յարդէ լայնեզր գլխարկ մը ունէր կարմիր փետուրով մը պճնազարդ, ուլունքներով ասեղնագործուած եւ նոյն տեսակ ծոպով մը զարդարուած սեւ ժաքէթ մը, կարմիր թաւիշէ օձիքով եւ թեւերով մութգոյն շրջազգեստ մը եւ ցուցամատը մաշած գորպագոյն ձեռնոցներ։ Մոռցայ դիտել կօշիկները։ Վերջապէս ականջէն կախած էր գինդաքարէ պզտիկ օղակներ։ Այն տպաւորութիւնը տուաւ ինծի թէ խիստ դիւրակեցիկ մէկն է նուազ վայելուչ միջավայրին մէջ, որուն կը պատկանի։

Շէրլօք Հօլմս ծափահարեց եւ չկրցաւ ժպիտը զսպել։

— Իրա՛ւ որ, Ուօ՛թսըն, յառաջդիմութիւն կʼընէք։ Ձեր նկարագրութիւնը շատ ճիշդ է։ Իրաւ է թէ ամէնէն կարեւորը մոռցած էք, բայց մէթոտը հասկցած էք եւ գոյները ճիշդ կը տեսնէք։ Երբեք ընդհանուր տպաւորութիւններու մի՛ վստահիք, տղա՛ս, այլ ձեր ամբողջ ուշադրութիւը նուիրեցէք մանրամասնութիւններու։ Կնոջ մը քով ես միշտ զգեստին թեւերուն կը նայիմ ամէնէն առաջ։ Իսկ էրիկ մարդու մը քով նախապէս կը նայիմ տափատին ծունգերուն։ Ինչպէս դիտած էք, այս կինը թեւին վրայ թաւիշ ունէր։ Գիտէք թէ թաւիշը այն կերպասն է, որ ամէնէն աւելի դիւրութեամբ կʼաւրուի։ Արդ, դաստակին վերեւ, թաւիշին վրայ կը գտնուէր այն կրկին գիծը, որ կը կազմուի, երբ մեքենայով գրող մը ձեռքը սեղանին կը կրթնցնէ։ Նո՛յն նշանը գոյութիւն ունի ձեռքի մեքենայով կար կարող անձերուն թեւին վրայ։ Բայց այն ատեն ձախ թեւին վրայ միայն կը գտնուի այդ նշանը, ու այն ալ փթամատին հակառակ կողմը, փոխանակ դաստակին ամբողջ լայնութեանը վրայ, ինչպէս էր Օր․ Սըթըրլէնտի համար։ Ասկէ զատ ուշադրութեամբ նայելով դէմքին, ակնոցի մը դրոշմը դիտեցի քիթին վրայ։ Այս զննութիւնը միւսին հետ միանալով թոյլատրեց ինծի օրիորդին կարճատեսութեան եւ մեքենայով գրելուն վրայ խօսիլ, մեծ զարմանք պատճառելով իրեն։

— Կը խոստովանիմ թէ ես ալ անոր չափ զարմացած էի։

— Շատ պարզ էր սակայն։ Ուրիշ դիտողութիւն մը շահագրգռութեան արժանի երեւցաւ ինծի։ Սա՛ է թէ կօշիկները իրարմէ տարբեր էին, առանց բացարձակապէս իրարու աննման ըլլալու։ Մէկը օրածայր էր, իսկ միւսին ծայրը հարթ էր։ Ընդունելի՞ է որ հոգածու աղջիկ մը իրարու չնմանող կօշիկներով դուրս ելլէ, եթէ սակայն աճապարանքով մեկնած չէ։ Կօշիկներէն մէկուն հինգ կոճակներէն երկուքը միայն դրուած էին եւ միւսին ալ երրորդ եւ հինգերորդ կոճակները։

— Ե՛տքը, հարցուցի հետզհետէ հետաքրքրուելով Շէրլօք Հօլմս բարեկամիս այսքան սեղմ ու պայծառ տրամաբանութենէն։

— Հաստատեցի թէ բոլորովին պատրաստ եւ դուրս ելլելու վրայ, նամակ մը գրած էր։ Անշուշտ դիտեցիք թէ իր աջ ձեռնոցը ցուցամատին կողմէ պատռած էր եւ թէ ձեռնոցն ու մատը մանիշակագոյն մելանի բիծեր կը կրէին։ Իր աճապարանքին մէջ գրիչը կաղամարին շատ խորը թաթխած ըլլալու է։ Ասկէ զատ նշանը շատ թարմ էր, ինչ որ կʼապացուցանէ թէ Օրիորդը գալէն առաջ գրած էր։ Ձեզի ըսածներս, թէեւ զբօսեցուցիչ, բայց շատ տարրական են եւ մարդուն աչքին կը զարնեն։ Հիմա պէտք է սակայն, Ուօթսըն, որ գործերուս պարապիմ։ Կը հաճի՞ք կարդալ թերթին ծանուցումը, որուն մէջ Մր․ Հօսմըր Էնճըլի նկարագրութիւնը եղած է։

Պատուհանին մօտեցայ եւ հետեւեալը կարդացի․

«Ամսոյս 16ի առտուն կորսուած է Հօսմըր Էնճըլ անուն մարդ մը, իբր հինգ ոտք եւ եօթը բթաչափ բարձր, շատ ուժեղ կազմուածքով, տժգոյն մորթով, սեւ մազերով, գլուխին կատարը քիչ մը ճաղատ, սեւ պեխեր եւ խիտ կիսամօրուքներ, գունաւոր ակնոց, լեզուի թեթեւ պակասութիւն։ Վերջին անգամ հագած էր մետաքսէ աստառով սեւ որտէնկօթ, սեւ բաճկոնակ ոսկիէ շղթայով, մոխրագոյն կերպասէ տափատ։ Ոտքի կօշիկը ծածկուած էր թխագոյն հեսկերով (<i>թօգլուք</i>)։ Պաշտօնեայ էր Լիտէնհօլ Սթրիխի մէկ գրասենեակին մէջ։ Ո՛վ որ եւն․»։

— Ասիկա կը բաւէ ինծի, ըսաւ Հօլմս։ Գալով նամակներուն, աւելցուց աչքէ անցընելով զանոնք, շատ հասարակ բաներ են։ Բնաւ չկայ բան մը որ Մր․ Էնճըլի հետքը ցոյց տայ մեզի, բացի Պպչաքի մէջբերումէն։ Բայց մանրամասնութիւն մը կայ, որ ձեր ուշադրութիւնը գրաւած ըլլալու է, ինչպէս իմս։

— Սա է թէ անոնք տպուած են, պատասխանեցի։

— Այո՛, մինչեւ ստորագրութիւնը։ Կը տեսնէ՞ք, — Հօսմըր Էնճըլ, նամակներուն ստորոտը տպուած։ Կը գիտեմ նաեւ թէ անոնք թուական ունին, բայց Լիտէնհօլ Սթրիթի խիստ տարտամ հասցէն միայն կը կրեն։ Այս տպեալ ստորագրութիւնը ինծի համար շատ թելադրական է, պիտի ըսեր նոյն իսկ վճռական։

— Ինչո՞ւ։

— Կարելի՞ բան է որ, սիրելի բարեկամս չըմբռնէք անոր կարեւորութիւնը։

— Ո՛չ, եթէ սակայն խնդրոյ առարկայ անձը դիտաւորութիւն ունեցած չըլլայ մերժել այդ նամակները երբ իրեն դէմ զատ բացուի խոստմնազանութեան համար։

— Չհասկցաք։ Հիմակուհիմա երկու նամակ պիտի գրեմ, որոնք ստոյգ տեղեկութիւններ պիտի հայթայթեն մեզ։ Մէկը պիտի ղրկեմ քաղաքին մէկ ընկերութեան եւ միւսը՝ աղջկան խորթ հօրը Մր․ Ուինտիպէնքի, որուն ժամադիր կʼըլլամ հոս, վաղը իրիկուն ժամը 6ին։ Կարծեմ թէ նախընտրելի է այս կատակերգութիեան արու անձնաւորութիւնները միայն նկատի առնել։ Եւ հիմա, տո՛քտոր, ընելիք բան մը չկայ մինչեւ որ պատասխաններս ստանայ։ Ուրեմն ուրիշ բանի վրայ խորհինք։

Գործի վրայ տեսած ըլլալով գիտէի բարեկամիս տրամաբանելու զօրաւոր կարողութիւնը եւ նպատակին հասնելու համար ցոյց տուած արտաքոյ կարգի կորովը։ Ուստի վայրկեան մը իսկ չտարակուսեցայ թէ լուրջ պատճառներ ունէր այսքան հանդարտութիւն եւ համարձակութիւն ցոյց տալու համար այն տարօրինակ գաղտնիքին մէջ, զոր կոչուած էր խորաչափել։ Միայն անգամ մը, Իռէն Ատլէրի լուսանկարի գործին մէջ թերացած էր, բայց ի փոխարէն, երբ կը յիշէի Չորերու Նշանին դրամը եւ կարմիրի ուսումնասիրութեան հետ կապ ունեցող տարօրինակ պարագաները, վստահ էի այս վերջին խնդրին լուծման մասին եւ համոզուած էի թէ Հօլմս կարճ միջոցի մէջ պիտի գտնէր Օր՛ Սըթըրլէնտի նշանածին հետքը։ Ուստի թողուցի որ սեւ հողէ իր ծխամորճը ծխէ հանդարտօրէն ու ես վազեցի հոն, ուր պարտականութիւնը կը կոչէր զիս։ Այդ պահուն խիստ հիւանդ յաճախորդ մը ունէի, որուն դարմանումին զբաղեցայ յաջորդ օրը մինչեւ իրիկուն։ Իրեկուան ժամը վեցին միջոցները միայն աղատ եղայ։ Անմիջապէս օգուտ քաղեցի ատկէ ու կառքի մը մէջ նստելով Պէյքըր Սթրիթ գացի, վախնալով մէկտեղ որ զիս շահագրգռող պատմութեան վախճանը պիտի չկրնամ հասկնալ։

Շէրլօք Հօլմսը առանձին գտայ, իր թիկնաթոռին մէջ քնացած։ Իրեն քով կային շիշեր եւ փորձի յատուկ ամաններ։ Քլորուտի թթուի առողջ բայց կծու հոտը ցոյց կուտար ինծի թէ բարեկամս իր ամէնէն սիրական փորձերը կատարած էր։

— Է՛ ուրեմն, լուծում մը գտաք, հարցուցի իսկոյն։

— Այո՛, <i>պիսիւլֆաթ</i>…

— Ո՛չ, ո՛չ, ադ չէ, գաղտնիքին համար կʼըսեմ, սոռածի։

— Օ՛հ, ներողութի՛ւն, միտքս այսօրուան աշխատութիւնովս գրաւուած էր տակաւին։ Բայց երբեք գաղտնիք չկայ այդ գործին մէջ, որ սակայն քանի մը շահեկան մանրամասնութիւններով ճոխացած է։ Ցաւ մը ունիմ արտայայտելիք,— այսինքն օրէնք մը չկայ այդ թշուառականը պատժելու համար։

— Բայց ո՞վ է յանցաւորը եւ ինչո՞ւ լքած է Օր․ Սըթըրլենտը։

Տակաւին աւարտած չէի հարցումս եւ Հօլմս դեռ բերանը բացած չէր պատասխանելու համար երբ նրբանցքին մէջ ծանր ոտնաձայն մը լսեցինք։ Յետոյ հարուած մը զարնուեցաւ դրան։

— Աղջկան խորթ հայրը՝ Մր․ Ճէյմս Ուինտիպէնքն է, ըսաւ Հօլմս։ Ինծի գրած է թէ ժամը 6ին պիտի գար։ Մտէ՛ք, պոռաց։

Ներս մտնող մարդը իբր 30 տարու ուժեղ մէկն էր, տժգոյն մորթով, կեղծանոյշ, նոյն իսկ սողոսկուն ձեւերով եւ չարամտութեամբ լեցուն զոյգ մը աչքերով։ Խուզարկու ակնարկ մը ձգեց մեր վրայ, բարձր իւղոտ գլխարկը սեղանին վրայ դրաւ ու թեթեւ ողջոյն մը տալէ ետք մեզի, ամէնէն մօտ աթոռին վրայ ինկաւ քան թէ նստաւ։

— Բարի իրիկուն, Մր․ Ճէյմս Ուինտիպէնք, ըսաւ Հօլմս։ Կարծեմ թէ դուք էք որ այս տպեալ նամակով ժամադիր եղաք ինծի այս տեղ ժամը 6ին։

— Այո՛, պա՛րոն, թերեւս քիչ մը ուշ կուգամ, բայց միշտ ազատ չեմ շարժումներուս մէջ։ Շատ կը ցաւիմ որ Օր․ Սըթըրլէնտ այս պզտիկ գործով տաղակացուց ձեզ, վասնզի իմ կարծիքս սա է որ մարդ պէտք է իր աղտոտ լաթը իր ընտանիքին մէջ լուայ։ Իմ կամքիս հակառակ է որ ձեզ տեսնելու եկաւ, բայց ա՛յնչափ ջղային աղջիկ մըն է, ինչպէս կրցաք անձամբ դատել, որ դժուար է իր տուած մէկ որոշումէն ետ կեցնել զինք։ Իրաւ է թէ պաշտօնական ոստիկանութեան հետ գործ չունիք, ինչ որ այնքչափ չի ծանրացներ աղջկան ձեռնարկը։ Սակայն հաճելի բան մը չէ տեսնել ընտանեկան այսչափ ցաւալի դէպքի մը տարաձայնուիլը։

Վերջապէս պարապ տեղը դրամ պիտի ծախսուի։ Ի՞նչպէս գտնելու է այդ Հօսմըր Էնճըլը։

— Ես կը յուսամ գտնել զայն, ըսաւ Հօլմս հանդարտօրէն։ Այսպէս խօսելու համար լուրջ պատճառներ ունիմ։

Մր․ Ուինտիպէնք ջղային սարսուռ մը ունեցաւ եւ ձեռնոցները վար ինկան։

— Կը շնորհաւորեմ ձեզ, ըսաւ։

— Զարմանալի է որ գրի մեքենան գրեթէ նո՛յնչափ անհատականութիւն ունի որչափ սովորական գիրը։ Բաց ի անոնցմէ, որ բոլորովին նոր են, չէք կրնար գտնել երկու հատ «ռ», որոնք բացարձակապէս իրարու նմանին։ Այսպէս, գիրեր կան, որոնք միւսներէն աւելի կը մաշին։ Կան ալ որ միայն մէկ կողմէ կը մաշին։ Նայեցէք ձեր նամակին, Մր․ Ուինտիպէնք։ Ձեր «է»երէն ո՛չ մէկը անթերի է եւ «ռ»ին բարակ մասը պզտիկ պակսութիւն մը ունի։ Ուրիշ 14 յատկանիշեր ալ գտայ, բայց յիշածներս ամէնէն բացայայտներն են։

— Ստոյգ է թէ այդ մեքենան քիչ մը հինցած է, վասնզի գրասենեակին մէջ անիկա մեր բոլոր նամակներուն համար կը գործածուի, պատասխանեց մեր այցելուն, պզտիկ վառվռուն աչքերը Հօլմսի վրայ սեւեռելով։

— Ամենքը այս չէ, Մր․ Ուինտի՛պէնք, աւելցուց Հօլմս, եւ պիտի շարունակենք այս ճշմարտապէս շահեկան ուսումնասիրութիւնը, որ ինծի կը թելադրէ գիրք մը պատրաստել գրի մեքենային եւ ոճիրներու մէջ անոր խաղացած դերին վրայ։ Նիւթը ուսումնասիրած եմ արդէն։ Չորս նամակներ ունիմ, որոնց համար կʼըսուի թէ անհետացած մարդուն կը պատկանին։ Ամենքն ալ մեքենայով գրուած են եւ բացի սա մասնաւոր պարագայէն թէ «է»երը գէշ դրուած են եւ «ռ»երուն բարակ մասերը պակասաւոր են, կրնաք, եթէ կը հաճիք, խոշորացոյցովս տեսնել այն միւս 14 յատկանիշները, որոնց ակնարկեցի։

Մր․ Ուինտիպէնք յանկարծ ոտքի ելաւ եւ գլխարկը առաւ։

— Կորսնցնելիք ժամանաը չունիմ, Մր․ Հօ՛լմս, ըսաւ։ Չեմ կրնար աւելի երկար ատեն մտիկ ընել այս երեւակայական խօսքերը։ Եթէ մարդը գտնէք, ձերբակալեցէք եւ ինծի իմացուցէք։

— Անշո՛ւշտ, պատասխանեց Հօլմս դէպ ի դուռը երթալով որպէսզի կղպէ։ Կը ծանուցանեմ ձեզի թէ այդ մարդը բռնուած է։

— Ի՞նչպէս, ո՞ւր, պոռաց Մր․ Ուինտիպէնք։

Դեբ֊դեղին կտրած էր եւ չորս կողմը կը նայէր, ինչպէս պիտի ընէր թակարդի մէջ բռնուած մուկ մը։

— Օ՛հ, կը բաւէ այսչափ կատակը, իրա՛ւ կը բաւէ, ըսաւ Հօլմս կեղծ անուշութիւնով մը։ Միջոց չունիք ազատելու, Մր․ Ուինտի՛պէնք։ Ձեր խորամանկութիւնը բացարձակապէս երեւան ելած է եւ դուք գէշ մեծարանք մը ըրիք ինծի, ըսելով թէ անկարելի էր այսքան պարզ խնդիր մը լուծել։ Նստեցէք եւ լրջօրէն խօսինք։

Մեր մարդը թիկնաթոռի մը վրայ ինկաւ, հետզհետէ աւելի տժգունած եւ ճակատը պաղ քրտինքով մը ծածկուած։

— Դատարան… յանձնուելիք գործ մը չէ… թոթովեց։

— Կը վախնամ որ այնպէս է, Մր․ Ուինտի՛պէնք, բայց, խօսքը մէջերնիս, այս եղածը գիտցածներուս մէջ ամէնէն անողորմ, ամէնէն եռասէր ու վատ խաբէութիւնն է։ Թողէք հիմա որ համառօտ կերպով պատմեմ իրողութիւնները եւ դուք կը կեցնէք զիս եթէ կը սխալիմ։

Մեր մարդը իր աթոռին մէջ թաղուած էր, գլուխը կուրծքին վրայ ծռած։ Բոլորովին սմքած կʼերեւար։

Հօլմս ոտքերը վառարանին դարաւանդակին կրթնցուց եւ ձեռքերը գրպանին մէջ, ինչպէս սովորութիւնն էր, սկսաւ պատմութեան մը, զոր կարծես աւելի ինքնիրեն քան թէ ներկաներուն կʼուղղէր։

— Խնդրոյ առարկայ անձը, ըսաւ, միմիայն դրամին համար ամուսնացած է շատ աւելի տարիքոտ կնոջ մը հետ, որուն աղջիկը իր անձնական պզտիկ հարստութեամբ կը նպաստէր ընտանիքին բարեկեցութեան։ Անոր եկամուտները այդ դիրքը ունեցող մարդոց համար մեծ գումար կը ներկայացնէին։ Եւ առանց այդ օժանդակութեան, անշուշտ պիտի նեղուէին։ Ուստի ամէն պարագայի մէջ հարկ էր որ իրերու այդ վիճակը շարունակուէր։ Բացայայտ էր թէ այդ աղջիկը, իր բարի եւ հաճելի բնութիւնով եւ բուռն սիրոյ ու նոյն իսկ տռփանքի ընդունակ ըլլալով, ու նաեւ ֆիզիքական յատկութիւններով օժտուած, քիչ ատենէն պիտի ամուսնանար եւ այս ամուսնութիւնով, ընտանիքը տարեկան 2500 ֆր․ ի եկամուտը պիտի կորսնցնէր։ Այն ատեն ի՞նչ կʼերեւակայէ խորթ հայրը, այս ամուսնութեան արգելք ըլլալու համար։ — Թոյլ չի տար որ աղջիկը դուրս ելլէ եւ տարեկից ընկերներ փնտռէ։ Բայց կը վախնայ որ այս դրութիւնը չի յաջողիր, վասն յզի իր խորթ աղջիկը կը դիմադրէ, անկախութեան իրաւունքները կʼարժեցնէ եւ օրին մէկը կը յայտարարէ թէ որոշած է պարահանդէս երթալ։ Այդ խորթ հայրը ի՞նչ կը հնարէ այս անգամ․ — խորամանկութիւն մը, որ աւելի իր մտքին քան թէ սրտին պատիւ կը բերէ։ Օգնութեամբ իր կնոջը, որ իր մեղսակիցը կʼըլլայ, կը ծպտուի, աչքերը կապոյտ ակնոցներու տակ կը ծածկէ, կեղծ պեխ մը եւ խիտ կիսամօրուքներ կը դնէ, ձայնը սողոսկուն մրմունջի մը կը փսխէ եւ աղջկան կարճատեսութենէն օգտուելով կը ներկայանայ իբրեւ Մր․ Հօսմըր Էնճըլ։ Այս կերպով կը հեռացնէ թեկնածուները եւ իր հաշւոյն կը սիրաբանէ անոր հետ։

— Սկիզբները կատակ մըն էր ասիկա, մրմռաց մեր այցելուն։ Չէինք կրնար ենթադրել թէ այս աստիճան պիտի յարէր գործին։

— Անշո՛ւշտ, բայց ո՛չ նուազ ճշմարիտ է թէ աղջիկը շատ սիրահարուած էր եւ թէ անիկա երբեք չկասկածեցաւ մատնութենէ մը, համոզուած ըլլալով թէ խորթ հայրը Ֆրանսա կը գտնուէր։ Յայտնապէս փաղաքշուած էր այն փութաջանութիւններէն, որոնց առարկան էր եւ իր մօրը ակներեւ հիացումը աւելի կը չատցնէր անոնց տպաւորութիւնը։ Այն ատեն Մր․ Էնճըլ աղջկան տունը գալու վտանգը աչք առաւ, վասն զի իր նպատակին հասնելու համար կʼուզէր գործը կարելի եղածին չափ հեռուն տանիլ։ Յաճախ տեսակցեցան իրարու հետ եւ ի վերջոյ նշանուեցան։ Ասիկա իրեն համար միջոց մըն էր թոյլ չտալու համար որ աղջիկը ուրիշ թեկնածու մը փնտռէր։ Սակայն այս վարպետութիւնը չէր կրնար միշտ տեւել եւ խորթ հօրը դէպ ի Ֆրանսա ըրած կարծեցեալ ճամբորդութիւններուն բացատրութիւնը դիւրին չէր։ Ուստի հարկ էր ամէն պարագայի մէջ վերջացնել գործը եղերերգական կերպով մը, որպէս զի նշանածը տպաւորուէր ա՛յն աստիճան որ երկար ատեն մտքէն չանցընէր ամուսնանալ։ Այս կերպով կը բացատրուին Ս․ Գրքին վրայ աղջկան բացատրել տուած հաւատարմութեան ուխտը եւ ակնարկութիւնները դէպքի մը, որ կրնար պատահիլ ամուսնութեան առտուն իսկ։ Ճէյմս Ուինտիպէնքի նպատակը սա էր որ Օր․ Սըթըրլէնտ ա՛յնպիսի կերպով մը կապուէր Հօսմըր Էնճըլի հետ եւ ա՛յնչափ անգիտակ ըլլար անոր վիճակին որ տասը տարի չուզէր ամուսնութեան ո՛ եւ է առաջարկ լսել։ Ուստի մինչեւ եկեղեցի տարաւ զայն եւ որովհետեւ խեղկատակութիւնը պէտք է կանգ առնէր հոն, դիւրութեամբ անհետացաւ գործածելով հին խաղը, որ կը կայանայ կառքին մէկ դուռնէն մտնելուն եւ միւսէն դուրս ելլելուն մէջ։ Դէպքերը այս կերպով տեղի չունեցա՞ն, Մր․ Ուինտի՛պէնք։

Մեր մարդը այս պատմութիւնը լսելով, քիչ մը ապահուվցած էր ու երբ ոտքի ելաւ պատասխանելու համար, պաղ հեգնութիւն մը կը կարդացուէր դէմքին վրայ։

— Իրաւ է կամ իրաւ չէ, Մր․ Հօ՛լմս, ըսաւ, բայց կարեւորութիւն չունի եւ քանի որ այսքան խորամանկ էք, գիտէք թէ այս պահուս դուք օրէնքին դէմ կը գործէք ո՛չ թէ ես։ Այդ օրէնքին տրամադրութեան տակ ինկող բան մը ըրած չեմ ես, մինչ դուք բռնութեան եւ ապօրէն հարկադրութեան յանցանքը կը գործէք այս դուռը կղպած պահելով։

— Օրէնքը, ինչպէս շատ լա՛ւ կʼըսէք, չի կրնար պատժել ձեզ, ըսաւ Հօլմս դուռը բանալով եւ սակայն ձեզմէ աւելի պատժոյ արժանի մէկը չկայ։ Եթէ աղջիկը, որուն հետ անարժանօրէն վարուած էք, եղբայր մը կամ բարեկամ մը ունենար, ձեզ մտրակելու իրաւունք պիտի ունենար։ Իրա՛ւ որ, շարունակեց Հօլմս իր խօսակիցին հեգնական ժպիտէն ոգեւորուելով, իմ իրաւասութեանս մէջ չէ, բայց ահա կʼըսեմ ձեզի թէ որսի մտրակ մը ունիմ ձեռքիս տակ եւ կարծեմ թէ…

Յառաջացած էր մտրակը առնելու համար, բայց ժամանակ չունեցաւ։

Մր Ուինտիպէնք փախած էր եւ սանդուղէն արագ արագ իջնելով, բակին ծանր դուռը գոցած էր վրայէն։ Պատուհանէն տեսանք որ սրունքներուն բոլոր ոյժովը կը փախչէր։

— Ահաւասիկ թշուառական մը, որ յանդգնութիւն ունի, ըսաւ Հօլմս զուարթօրէն, իր աթոռին վրայ իյնալով դարձեալ։ Այս մարդը ոճիրի ճամբուն մէջ իր սկզբնաւորութիւնը կʼընէ եւ մինչեւ թիարան պիտի երթայ։ Ամէն պարագայի մէջ այս գործը շահեկանութենէ զուրկ չեղաւ բոլորովին։

— Կը խոստովանիմ թէ ձեր պատճառաբանութիւնը լաւ չեմ գիտեր։

— Է՛ ուրեմն, բացատրեմ։ Սկիզբէն իսկ համոզուած էի թէ այդ Մր․ Հօսմըր Էնճըլը զօրաւոր պատճառներ ունէր այդքան այլանդակ կերպով գործելու համար։ Որոշապէս գիտէի թէ խորթ հայրը միակ անձն էր, որ օգուտ պիտի քաղէր դէպքէն։ Ուրիշ մանրամասնութիւն մը, որ թելադրական երեւցաւ ինծի, սա էր թէ խորթ հայրը եւ նշանածը երբեք միատեղ երեւցած չէին։ Մէկը կը յաջորդէր միւսին, Կապոյտ ակնոցները ու այդ տարօրինակ ձայնն եւ երկար կիսամօրուքները կասկածելի երեւցան ինծի։ Ինքներենս ըսի թէ գործին մէջ ծպտում մը կայ։ Եւ բոլոր կասկածներս համոզումի փոխուեցան երբ հաստատեցի թէ Մր․ Էնճըլի ստորագրութիւնը տպագրուած էր աղջկան ընտանի գիր մը քօղարկելու ակներեւ նպատակով։ Կը տեսնէ թէ այս բոլոր առանձնաիի եղելութիւնները, աւելնալով ուրիշ ո՛չ նուազ կարեւոր դէպքերու վրայ, զորս կրցայ երեւան բենել, միեւնոյն նպատակին կը ձգտէին։

— Բայց ի՞նչպէս ճշդեցիք զանոնք։

— Քանի որ գտած էի յանցաւորը, դիւորին էր եղելութիւնները կապակցել։ Գիտէի թէ ո՛րն էր այն ընկերութիւնը, որ այս մարդը կը գործածէր։ Լրագրին մէջ տպուած նկարագրութիւնը տնօրէնին ղրկեցի, ջնջելով անկէ ինչ որ կրնար ծպտուած ըլլալ, ինչպէս կիսամօրուքը, ակնոցը եւ ձայնը եւ հարցնելով անոր թէ պաշտօնեաներէն մէկը կը համապասխանէ՞ր այս նկարագրութեան։ Եւ որովհետեւ գրի մեքենային թերութիւնները նշմարած էի արդէն, երկտող մըն ալ Մր․ Ուինտիպէնքի ղրկեցի, խնդրելով որ բարեհաճի տունս գալ։ Ինչպէս կʼսպասէի, իր պատասխանը տպագիր էր եւ ցոյց կուտար թերութիւնները, որոնք, թէեւ աննշան, բայց ոչ նուազ յատկանշական էին։ Նոյն թղթտտարով ըստացայ Ֆէնչըրչ Սթրիթի Ուէսթհաուզ Էնտ Մէրպէնք հաստատութենէն նամակ մը, որ կʼըսէր թէ Ճէյմս Ուինտիպէնք ամէն կերպով կը համապատասխանէր ղրկած նկարագրութեանս։ Ահաւասիկ այս է ամենքը։

— Եւ Օր․ Սըթըրլէ՞նտը։

— Եթէ ճշմարտութիւնը ըսեմ իրեն, պիտի չհաւատայ։ Անշուշտ կը յիշէք պարսկական հին առածը․ «Նոյնչափ վտանգաւոր է կորզել էգ վագրի մը ձագը, որչափ կնոջ մը պատրանքը»։ Հաֆըզ Ովրատիոսի չափ աղէկ կը ճանչնայ մարդկութիւնը։