«Ոսկե բզեզը»–ի խմբագրումների տարբերություն

Գրապահարան-ից
Տող 9. Տող 9.
 
:::::::::::::::::::::::Օհո՜, նայեցեք, նա խելագարի պես է
 
:::::::::::::::::::::::Օհո՜, նայեցեք, նա խելագարի պես է
 
:::::::::::::::::::::::պարում։ Մորմ է կծել նրան․․․<ref>Որպես բնաբան օգտագործված է երկտող անգլիացի դրամատուրգ Արթուր Մերֆիի (1727-1805) «Բոլորը սխալվում են» պիեսից։</ref>
 
:::::::::::::::::::::::պարում։ Մորմ է կծել նրան․․․<ref>Որպես բնաբան օգտագործված է երկտող անգլիացի դրամատուրգ Արթուր Մերֆիի (1727-1805) «Բոլորը սխալվում են» պիեսից։</ref>
 +
 +
 +
Շատ տարիներ առաջ ոմն Ուիլյամ Լըգրանի հետ մոտիկից ծանոթանալու առիթն ունեցա։ Նա սերում էր հուգենոտյան հնամենի գերդաստանից և ժամանակին հարուստ էր եղել, բայց մեկը մյուսին հաջորդող անհաջողությունները աղքատության դուռն էին հասցրել նրան։ Կորցրած հարստության հետ կապված ստորացումներից խուսափելու համար թողել էր իր նախնիների քաղաքը, Նոր Օռլեանը և բնակություն հաստատել Հարավային Կարոլինայում, Չարլստոնին մերձակա Սելլիվանյան կղզու վրա։
 +
 +
Անչափ տարօրինակ կղզի է դա։ Երկայնքով շուրջ երեք մղոն ձգված, համարյա ամբողջովին ծածկված է ծովային ավազով։ Կղզու լայնությունը ոչ մի տեղ քառորդ մղոնից չի անցնում։ Մայր֊ցամաքից բաժանված է հազիվ նկատելի մի նեղուցով, և ջուրը դժվարությամբ է հոսում տիղմի ու խիտ եղեգնուտի միջով՝ ճահճահավերի իսկական պատսպարան։ Կղզում ծառեր քիչ կան, եղածն էլ վատ է աճում։ Իսկական ծառ ամենևին չես տեսնի։ Կղզու արևմտյան ծայրին, ուր բարձրանում է Մոուլթրի ամրոցը և կանգնած են հատուկենտ խղճուկ շենքեր, ուր ամռան ամիսներին դողէրոցքից ու չառլստոնյան փոշուց փախած քաղաքացիներ են բնակվում, կարելի է տեսնել մի փշփշոտ ու գաճաճ արմավենի։ Դրա փոխարեն, եթե չհաշվենք արևմտյան այդ հրվանդանն ու ծովեզրյա սպիտակ, քարի պես ամուր ավազաշերտը, ամբողջ կղզին պատած է անգլիացի այգեգործների կողմից շատ բարձր գնահատված հոտավետ մրտենու խիտ թփուտներով։ Հաճախ դրանք տասնհինգ֊քսան ոտնաչափ<ref>Ոտնաչափ ― ֆուտ, չափի անգլիական միավոր, հավասար է 30,5 սմ֊ի։</ref> բարձրություն ունեն և դարձել են մարդու համար համարյա անանցանելի, համատարած թավուտ, օդը հագեցնելով տտիպ ու ծանր հոտով։
 +
 +
Մրտենու թավուտի գաղտնի խորքերում, կղզու՝ մայրցամաքից հեռու ընկած արևելյան ծայրին՝ Լըգրանն իր համար խրճիթ էր սարքել, ուր և ապրում էր։ Մի դիպվածով ծանոթացա նրա հետ։ Շուտով ծանոթությունը մտերմության վերածվեց։ Այդ մենակյացի բնավորության շատ գծեր հետաքրքրություն ու հարգանք էին ներշնչում։ Ես տեսա, որ նա գերազանց կրթություն ունի և օժտված է արտակարգ ընդունակություններով, բայց միաժամանակ վարակված է մարդատյացությամբ ու տառապում է մտքի հիվանդագին վիճակից, փոփոխակիորեն ընկնելով մերթ ցնծության, մերթ մռայլության մեջ։ Քիչ գրքեր չուներ Լըգրանը, բայց հազվադեպ էր ձեռքն առնում դրանցից որևէ մեկը։ Նա գերադասում էր որսը, ձկնորսությունը, կամ էլ թափառում առափնյա ավազների ու մրտենու թփուտների մեջ, խեցիներ ու միջատներ փնտրելով։ Միջատների նրա հավաքածոյին կնախանձեր անգամ Սվամմերդամը։<ref>Յան Սվամմերդամ (1637-1680) ― հոլանդացի կենսաբան, «Միջատների պատմության» հեղինակը։</ref> Այդ դեգերումների ժամանակ Լըգրանին սովորաբար ուղեկցում էր Յուպիտերը՝ մի նեգր ծերունի։ Դեռևս նախքան ընտանիքի սնանկացումը նրան ազատություն էր շնորհված, բայց և այնպես ոչ սպառնալիքներով, ոչ խոստումներով անհնար էր Յուպիտերին համոզելը, թե ինքը զրկված է «մասսա Ուիլլին ամենուրեք հետևելու անկապտելի իրավունքից։ Իմիջիայլոց, հնարավոր է նաև, որ իրենց որդու հոգեկան անհավասարակշռությամբ անհանգստացած ծնողները նպաստում էին Յուպիտերի այդ համառությանը, որպեսզի փախստականին առանց որևիցե հսկողության չթողնեն։
 +
 +
Սելլիվանյան կղզու լայնության վրա ձմեռները հազվադեպ են շատ խիստ լինում, և աշնանը տանը կրակ վառելու կարիք համարյա երբեք չի զգացվում։ Այնուհանդերձ, 18․․․ թվականի հոկտեմբերի կեսերին անսովոր մի ցուրտ օր էր, երբ արևմուտից քիչ առաջ, մշտադալար թփուտների միջով ճամփա էի հարթում դեպի ընկերոջս խրճիթը։ Արդեն մի քանի շաբաթ նրան չէի տեսել։ Ես ապրում էի Չառլստոնում, կղզուց ինը մղոն հեռու, իսկ այն ժամանակ հաղորդակցման հարմարությունները շատ խղճուկ էին։ Խրճիթին հասնելով, սովորականի պես թակեցի դուռը և պատասխան չստանալով գտա պահած բանալին, դուռը բացեցի ու ներս մտա։ Բուխարիում հիանալի կրակ էր վառվում։ Անսպասելի էր, բայց և անչափ տեղին։ Հանեցի վերարկուս, թաղվեցի բազկաթոռի մեջ, հնարավորին չափ մոտ ճարճատող ծպեղներին, համբերությամբ սպասելով տանտերերի վերադարձին։
 +
 +
Նրանք եկան մութն ընկնելուց անմիջապես հետո և սրտագին ողջունեցին ինձ։ Լայն ժպտալով, Յուպիտերն սկսեց եռանդով ընթրիքի պատրաստություն տեսնել․ ճահճահավեր էր տապակում։ Լըգրանը հերթական ցնծագին տրամադրության մեջ էր՝ այլ կերպ չգիտեմ ինչպես անվանել այդ վիճակը։ Մինչ այդ չհանդիպած երկփեղկ մի խեցի էր գտել, իսկ բոլորից շատ նրան ուրախացրել էր այն, որ Յուպիտերի օգնությամբ հետևել ու բռնել էր, ինչպես ինքն էր ասում, գիտությանը բոլորովին անհայտ մի բզեզ։ Նա ասաց, որ ցանկանում է վաղն իմ կարծիքը լսել այդ բզեզի մասին։
 +
 +
― Իսկ ինչո՞ւ ոչ այսօր, ― հարցրեցի ես, ձեռքերս կրկի մոտ շփելով ու մտքումս աշխարհի բոլոր բզեզներին գրողի ծոցն ուղարկելով։
 +
 +
― Եթե իմանայի, որ այստեղ եք, ― ասաց Լըգրանը։ ― Չէ՞ որ մենք վաղուց չենք հանդիպել։ Ինչպե՞ս կարող էի ենթադրել, որ հենց այսօր երեկոյան կբարեհաճեք մեզ մոտ գալ։ Երբ Յուպիտերի հետ վերադառնում էինք, հանդիպեցինք լեյտենանտ Ջ֊ին, ամրոցից է, և ես հիմարաբար բզեզը նրան տվեցի, մինչև վաղը։ Այնպես որ բզեզը հիմա մոտս չէ։ Քնեք մեզ մոտ, լուսաբացին Յուպին կուղարկենք բզեզը կբերի։ Դա մի զմայլելի բան է։
 +
 +
― Ի՞նչը։ Լուսաբա՞ցը։
 +
 +
― Գրողի ծոցը լուսաբացը։ Ես բզեզի մասին եմ խոսում։ Փայլուն, ոսկեգույն, մեծ անտառընկույզի չափ բզեզ է, մեջքի վրա կպրի պես սև երեք պուտ ունի։ Երկուսը վերևում, իսկ մեկը՝ փոքր֊ինչ երկարավուն, ներքևում։ Իսկ բեղիկնեըր և գլուխը․․․
 +
 +
― Բեղիկներն ի՜նչ են, մասսա Ուիլլ, ինձ լսեք, ― միջամտեց Յուպիտերը։ ― Բզեզը լրիվ ոսկի է, զուտ ոսկի՝ դրսից էլ, ներսից էլ, միայն մեջքի վրա պուտեր կան։ Երբեք այդքան ծանր բզեզ չեմ տեսել։
 +
 +
― Յուպ, ենթադրենք, թե դա այդպես է և բզեզը զուտ ոսկուց է, ― ասաց Լըգրանը, ինչպես ինձ թվաց, ավելի լուրջ տոնով, քան հանգամանքներն էին պահանջում, ― բայց այդ պատճառով մենք ինչո՞ւ պիտի վառված միս ուտենք։ Իրոք, բզեզն այնպիսի գույն ունի, ― շարունակեց նա՝ դիմելով ինձ, ― որ ես համարյա պատրաստ եմ համաձայնել Յուպիտերին։ Վերնաթևերը մետաղյա վառ փայլ  են արձակում, վաղն ինքներդ կհամոզվեք։ Իսկ առայժմ ես կնկարեմ, թե ի՞նչ տեսք ունի այդ բզեզը։
 +
 +
Լըգրանը նստեց սեղանիկի մոտ, որի վրա գրիչ ու թանաքաման կար դրված։ Բայց թուղթ չկար։ Նա փնտրեց դարակի մեջ, այնտեղ էլ ոչինչ չգտավ։
 +
 +
― Հոգ չէ, ― ասաց նա վերջապես։ ― Առանց թղթի էլ յոլա կգնամ։
 +
 +
Ժիլետի գրպանից մի կտոր շատ կեղտոտ թուղթ հանեց, վերցրեց գրիչն ու սկսեց արագ֊արագ նկարել։ Մինչ նա զբաղված էր դրանով, ես տաքանում էի կրակի մոտ՝ դողս դեռ չէր անցել։
 +
 +
Լըգրանը վերջացրեց ու առանց աթոռից ելնելու, նկարն ինձ մեկնեց։ Այդ պահին մուտքի դռան մոտ բարձր հաչոց լսվեց, շունը ճանկռոտում էր դուռը։ Յուպիտերը բացեց, և Լըգրանի վիթխարի նյուֆաունդլենդը սենյակ խուժեց ու թաթերն ուղղակի ուսերիս դրած սկսեց աշխուժորեն քսմսվել․ շան հետ մտերմացել էի դեռևս նախորդ այցելություններիս ժամանակ։ Երբ շունը հանդարտվեց, հայացքս ընկավ ձեռքիս թղթին և, ճշմարիտն ասած, բավական շփոթվեցի բարեկամիս նկարածին նայելով։
 +
 +
― Ինչ խոսք, ― ասացի նկարը երկար զննելուց հետո, ― սա, իրոք, տարօրինակ բզեզ է։ Կատարյալ նորություն է, երբեք նման բան չեմ տեսել։ Ըստ իս, այս բզեզը նման է գանգի, խորհրդանշանների վրա պատկերվող գանգի։ Ի՜նչ եմ ասում՝ նման է․․․ Իսկական գանգ է։
 +
 +
― Գա՞նգ, ― բացականչեց Լըգրանը։ ― Թերևս այդպես էլ է, հատկապես իմ նկարում։ Ընդհանուր ձևը ձվածիր է։ Վերևի երկու պուտերը ակնախոռոչ են հիշեցնում, այդպես չէ՞։ Իսկ ներքևի երկարավուն պուտը կարելի է համարել բերանի բացվածք։
 +
 +
― Այո, Լըգրան, գուցե, ― ասացի ես, ― բայց դուք հմուտ նկարիչ չեք։ Բզեզի մասին վերջնական կարծիքս չեմ հայտնի, մինչև սեփական աչքով չտեսնեմ։
 +
 +
― Ինչպես կամենաք, ― արձագանքեց նա փոքր֊ինչ բարկացած, ― բայց, իմ կարծիքով, վատ չեմ նկարում, ծայրահեղ դեպքում վարժվել եմ այդպես մտածել։ Գերազանց ուսուցիչներ եմ ունեցել, և թույլ տվեք նկատել, ինչ֊որ բան նրանցից սովորած պիտի լինեի։
 +
 +
― Այդ դեպքում, սիրելի բարեկամ, դուք ինձ հիմարի տեղ եք դնում, ― ասացի ես։ ― Բավականին հանդուրժելի գանգ եք նկարել, ու թեև դիլետանտ եմ օստեոլոգիայի<ref>Օստեոլոգիա ― ոսկրագիտություն։</ref> հարցերում, բայց պատրաստ եմ ընդունել, որ հիանալի գանգ եք նկարել։ Եվ եթե ձեր բզեզը իրականում նման է նկարին, ապա դա աշխարհի ամենազարմանալի բզեզն է։ Նման տեսք ունեցող բզեզը սնահավատ վախ պիտի առաջացնի։ Չեմ կասկածում, որ նրան կանվանեք scarabaeus caput hominis<ref>Բզեզ ― մարդկային գլուխ (լատ․)։</ref> կամ նման կարգի մեկ ուրիշ բան, բնապատմությունը լի է նման անվանումներով․․․ Լավ, իսկ բեղիկնե՞րն ուր են։
 +
 +
― Բեղիկնե՞րը, ― կրկնեց Լըգրանը։ Մեր վեճից նրա տրամադրությունը, չգիտես ինչու, ընկավ։ ― Մի՞թե չեք տեսնում։ Ես նկարել եմ ճիշտ֊ճիշտ բնականի պես։ Կարծում եմ, ինձնից ավելին պահանջել չի կարելի։
 +
 +
― Չարժե հուզվել, ― ասացի ես, ― գուցե և դուք նկարել եք, բայց ես չեմ տեսնում։ ― Եվ ես նկարը նրան վերադարձրեցի առանց այլևայլ դիտոությունների, չկամենալով զայրացնել բարեկամիս։
 +
 +
Ես զարմացած էի այն տարօրինակ ընթացքից, որ ընդունեց այս պատմությունը։ Լըգրանի գրգռվածությունն անհասկանալի էր՝ նրա նկարածի վրա բեղիկների հետք անգամ չկար, և բզեզը երկու կաթիլ ջրի պես նման էր գանգի։
 +
 +
Դժգոհ տեսքով նա ինձնից վերցրեց թուղթը և արդեն ճմրթում էր այն, ըստ երևույթին, կամենալով գցել կրակը, երբ նկարի վրա ինչ֊որ բան գրավեց նրա ուշադրությունը։ Լըգրանը հանկարծ շառագունեց, մի ակնթարթ անց ճիփ֊ճերմակ դարձավ։ Որոշ ժամանակ դիտում էր նկարն, ասես ուսումնասիրելով, ապա ելավ տեղից ու սեղանի վրայից վերցնելով մոմը, նստեց սենյակի մյուս ծայրում, սնդուկի վրա։ Այնտեղ կրկին աչքերը հառեց նկարին, շրջելով թուղթը մեկ այսպես, մեկ այնպես, սակայն ոչինչ չասաց։ Թեև տարօրինակ էր նրա վարմունքը, բայց ես խոհեմ համարեցի լռել՝ ըստ երևույթին, բարեկամս մռայլ տրամադրության մեջ էր ընկել։ Լըգրանը գրպանից հանեց դրամապանակը, խնամքով թաքցրեց նկարը, ապա դրամապանակը դրեց գրասեղանն ու փակեց բանալիով։ Կարծես թե մի քիչ ուշքի եկավ, բայց նախկին ոգևորությունը չկար այլևս։ Մռայլված չէր, բայց մտքերը հեռուներն էին սավառնում։ Լըգրանի ցրվածությունը գնալով աճում էր, և նրան զբաղեցնելու փորձերն ինձ չէին հաջողվում։ Սկզբում մտածում էի գիշերը հյուր մնալ, ինչպես հաճախ էր դա լինում, բայց հաշվի առնելով Լըգրանի տրամադրությունը, վճռեցի տուն վերադառնալ։ Նա չստիպեց ինձ, բայց հրաժեշտ տալիս սովորականից ավելի սրտագին սեղմեց ձեռքս։
  
  

18:54, 7 Դեկտեմբերի 2015-ի տարբերակ

Ոսկե բզեզը

հեղինակ՝ Էդգար Ալլան Պո
թարգմանիչ՝ Ա․ Հովհաննիսյան (ռուսերենից)
աղբյուր՝ «Ոսկե բզեզը»


Օհո՜, նայեցեք, նա խելագարի պես է
պարում։ Մորմ է կծել նրան․․․[1]


Շատ տարիներ առաջ ոմն Ուիլյամ Լըգրանի հետ մոտիկից ծանոթանալու առիթն ունեցա։ Նա սերում էր հուգենոտյան հնամենի գերդաստանից և ժամանակին հարուստ էր եղել, բայց մեկը մյուսին հաջորդող անհաջողությունները աղքատության դուռն էին հասցրել նրան։ Կորցրած հարստության հետ կապված ստորացումներից խուսափելու համար թողել էր իր նախնիների քաղաքը, Նոր Օռլեանը և բնակություն հաստատել Հարավային Կարոլինայում, Չարլստոնին մերձակա Սելլիվանյան կղզու վրա։

Անչափ տարօրինակ կղզի է դա։ Երկայնքով շուրջ երեք մղոն ձգված, համարյա ամբողջովին ծածկված է ծովային ավազով։ Կղզու լայնությունը ոչ մի տեղ քառորդ մղոնից չի անցնում։ Մայր֊ցամաքից բաժանված է հազիվ նկատելի մի նեղուցով, և ջուրը դժվարությամբ է հոսում տիղմի ու խիտ եղեգնուտի միջով՝ ճահճահավերի իսկական պատսպարան։ Կղզում ծառեր քիչ կան, եղածն էլ վատ է աճում։ Իսկական ծառ ամենևին չես տեսնի։ Կղզու արևմտյան ծայրին, ուր բարձրանում է Մոուլթրի ամրոցը և կանգնած են հատուկենտ խղճուկ շենքեր, ուր ամռան ամիսներին դողէրոցքից ու չառլստոնյան փոշուց փախած քաղաքացիներ են բնակվում, կարելի է տեսնել մի փշփշոտ ու գաճաճ արմավենի։ Դրա փոխարեն, եթե չհաշվենք արևմտյան այդ հրվանդանն ու ծովեզրյա սպիտակ, քարի պես ամուր ավազաշերտը, ամբողջ կղզին պատած է անգլիացի այգեգործների կողմից շատ բարձր գնահատված հոտավետ մրտենու խիտ թփուտներով։ Հաճախ դրանք տասնհինգ֊քսան ոտնաչափ[2] բարձրություն ունեն և դարձել են մարդու համար համարյա անանցանելի, համատարած թավուտ, օդը հագեցնելով տտիպ ու ծանր հոտով։

Մրտենու թավուտի գաղտնի խորքերում, կղզու՝ մայրցամաքից հեռու ընկած արևելյան ծայրին՝ Լըգրանն իր համար խրճիթ էր սարքել, ուր և ապրում էր։ Մի դիպվածով ծանոթացա նրա հետ։ Շուտով ծանոթությունը մտերմության վերածվեց։ Այդ մենակյացի բնավորության շատ գծեր հետաքրքրություն ու հարգանք էին ներշնչում։ Ես տեսա, որ նա գերազանց կրթություն ունի և օժտված է արտակարգ ընդունակություններով, բայց միաժամանակ վարակված է մարդատյացությամբ ու տառապում է մտքի հիվանդագին վիճակից, փոփոխակիորեն ընկնելով մերթ ցնծության, մերթ մռայլության մեջ։ Քիչ գրքեր չուներ Լըգրանը, բայց հազվադեպ էր ձեռքն առնում դրանցից որևէ մեկը։ Նա գերադասում էր որսը, ձկնորսությունը, կամ էլ թափառում առափնյա ավազների ու մրտենու թփուտների մեջ, խեցիներ ու միջատներ փնտրելով։ Միջատների նրա հավաքածոյին կնախանձեր անգամ Սվամմերդամը։[3] Այդ դեգերումների ժամանակ Լըգրանին սովորաբար ուղեկցում էր Յուպիտերը՝ մի նեգր ծերունի։ Դեռևս նախքան ընտանիքի սնանկացումը նրան ազատություն էր շնորհված, բայց և այնպես ոչ սպառնալիքներով, ոչ խոստումներով անհնար էր Յուպիտերին համոզելը, թե ինքը զրկված է «մասսա Ուիլլին ամենուրեք հետևելու անկապտելի իրավունքից։ Իմիջիայլոց, հնարավոր է նաև, որ իրենց որդու հոգեկան անհավասարակշռությամբ անհանգստացած ծնողները նպաստում էին Յուպիտերի այդ համառությանը, որպեսզի փախստականին առանց որևիցե հսկողության չթողնեն։

Սելլիվանյան կղզու լայնության վրա ձմեռները հազվադեպ են շատ խիստ լինում, և աշնանը տանը կրակ վառելու կարիք համարյա երբեք չի զգացվում։ Այնուհանդերձ, 18․․․ թվականի հոկտեմբերի կեսերին անսովոր մի ցուրտ օր էր, երբ արևմուտից քիչ առաջ, մշտադալար թփուտների միջով ճամփա էի հարթում դեպի ընկերոջս խրճիթը։ Արդեն մի քանի շաբաթ նրան չէի տեսել։ Ես ապրում էի Չառլստոնում, կղզուց ինը մղոն հեռու, իսկ այն ժամանակ հաղորդակցման հարմարությունները շատ խղճուկ էին։ Խրճիթին հասնելով, սովորականի պես թակեցի դուռը և պատասխան չստանալով գտա պահած բանալին, դուռը բացեցի ու ներս մտա։ Բուխարիում հիանալի կրակ էր վառվում։ Անսպասելի էր, բայց և անչափ տեղին։ Հանեցի վերարկուս, թաղվեցի բազկաթոռի մեջ, հնարավորին չափ մոտ ճարճատող ծպեղներին, համբերությամբ սպասելով տանտերերի վերադարձին։

Նրանք եկան մութն ընկնելուց անմիջապես հետո և սրտագին ողջունեցին ինձ։ Լայն ժպտալով, Յուպիտերն սկսեց եռանդով ընթրիքի պատրաստություն տեսնել․ ճահճահավեր էր տապակում։ Լըգրանը հերթական ցնծագին տրամադրության մեջ էր՝ այլ կերպ չգիտեմ ինչպես անվանել այդ վիճակը։ Մինչ այդ չհանդիպած երկփեղկ մի խեցի էր գտել, իսկ բոլորից շատ նրան ուրախացրել էր այն, որ Յուպիտերի օգնությամբ հետևել ու բռնել էր, ինչպես ինքն էր ասում, գիտությանը բոլորովին անհայտ մի բզեզ։ Նա ասաց, որ ցանկանում է վաղն իմ կարծիքը լսել այդ բզեզի մասին։

― Իսկ ինչո՞ւ ոչ այսօր, ― հարցրեցի ես, ձեռքերս կրկի մոտ շփելով ու մտքումս աշխարհի բոլոր բզեզներին գրողի ծոցն ուղարկելով։

― Եթե իմանայի, որ այստեղ եք, ― ասաց Լըգրանը։ ― Չէ՞ որ մենք վաղուց չենք հանդիպել։ Ինչպե՞ս կարող էի ենթադրել, որ հենց այսօր երեկոյան կբարեհաճեք մեզ մոտ գալ։ Երբ Յուպիտերի հետ վերադառնում էինք, հանդիպեցինք լեյտենանտ Ջ֊ին, ամրոցից է, և ես հիմարաբար բզեզը նրան տվեցի, մինչև վաղը։ Այնպես որ բզեզը հիմա մոտս չէ։ Քնեք մեզ մոտ, լուսաբացին Յուպին կուղարկենք բզեզը կբերի։ Դա մի զմայլելի բան է։

― Ի՞նչը։ Լուսաբա՞ցը։

― Գրողի ծոցը լուսաբացը։ Ես բզեզի մասին եմ խոսում։ Փայլուն, ոսկեգույն, մեծ անտառընկույզի չափ բզեզ է, մեջքի վրա կպրի պես սև երեք պուտ ունի։ Երկուսը վերևում, իսկ մեկը՝ փոքր֊ինչ երկարավուն, ներքևում։ Իսկ բեղիկնեըր և գլուխը․․․

― Բեղիկներն ի՜նչ են, մասսա Ուիլլ, ինձ լսեք, ― միջամտեց Յուպիտերը։ ― Բզեզը լրիվ ոսկի է, զուտ ոսկի՝ դրսից էլ, ներսից էլ, միայն մեջքի վրա պուտեր կան։ Երբեք այդքան ծանր բզեզ չեմ տեսել։

― Յուպ, ենթադրենք, թե դա այդպես է և բզեզը զուտ ոսկուց է, ― ասաց Լըգրանը, ինչպես ինձ թվաց, ավելի լուրջ տոնով, քան հանգամանքներն էին պահանջում, ― բայց այդ պատճառով մենք ինչո՞ւ պիտի վառված միս ուտենք։ Իրոք, բզեզն այնպիսի գույն ունի, ― շարունակեց նա՝ դիմելով ինձ, ― որ ես համարյա պատրաստ եմ համաձայնել Յուպիտերին։ Վերնաթևերը մետաղյա վառ փայլ են արձակում, վաղն ինքներդ կհամոզվեք։ Իսկ առայժմ ես կնկարեմ, թե ի՞նչ տեսք ունի այդ բզեզը։

Լըգրանը նստեց սեղանիկի մոտ, որի վրա գրիչ ու թանաքաման կար դրված։ Բայց թուղթ չկար։ Նա փնտրեց դարակի մեջ, այնտեղ էլ ոչինչ չգտավ։

― Հոգ չէ, ― ասաց նա վերջապես։ ― Առանց թղթի էլ յոլա կգնամ։

Ժիլետի գրպանից մի կտոր շատ կեղտոտ թուղթ հանեց, վերցրեց գրիչն ու սկսեց արագ֊արագ նկարել։ Մինչ նա զբաղված էր դրանով, ես տաքանում էի կրակի մոտ՝ դողս դեռ չէր անցել։

Լըգրանը վերջացրեց ու առանց աթոռից ելնելու, նկարն ինձ մեկնեց։ Այդ պահին մուտքի դռան մոտ բարձր հաչոց լսվեց, շունը ճանկռոտում էր դուռը։ Յուպիտերը բացեց, և Լըգրանի վիթխարի նյուֆաունդլենդը սենյակ խուժեց ու թաթերն ուղղակի ուսերիս դրած սկսեց աշխուժորեն քսմսվել․ շան հետ մտերմացել էի դեռևս նախորդ այցելություններիս ժամանակ։ Երբ շունը հանդարտվեց, հայացքս ընկավ ձեռքիս թղթին և, ճշմարիտն ասած, բավական շփոթվեցի բարեկամիս նկարածին նայելով։

― Ինչ խոսք, ― ասացի նկարը երկար զննելուց հետո, ― սա, իրոք, տարօրինակ բզեզ է։ Կատարյալ նորություն է, երբեք նման բան չեմ տեսել։ Ըստ իս, այս բզեզը նման է գանգի, խորհրդանշանների վրա պատկերվող գանգի։ Ի՜նչ եմ ասում՝ նման է․․․ Իսկական գանգ է։

― Գա՞նգ, ― բացականչեց Լըգրանը։ ― Թերևս այդպես էլ է, հատկապես իմ նկարում։ Ընդհանուր ձևը ձվածիր է։ Վերևի երկու պուտերը ակնախոռոչ են հիշեցնում, այդպես չէ՞։ Իսկ ներքևի երկարավուն պուտը կարելի է համարել բերանի բացվածք։

― Այո, Լըգրան, գուցե, ― ասացի ես, ― բայց դուք հմուտ նկարիչ չեք։ Բզեզի մասին վերջնական կարծիքս չեմ հայտնի, մինչև սեփական աչքով չտեսնեմ։

― Ինչպես կամենաք, ― արձագանքեց նա փոքր֊ինչ բարկացած, ― բայց, իմ կարծիքով, վատ չեմ նկարում, ծայրահեղ դեպքում վարժվել եմ այդպես մտածել։ Գերազանց ուսուցիչներ եմ ունեցել, և թույլ տվեք նկատել, ինչ֊որ բան նրանցից սովորած պիտի լինեի։

― Այդ դեպքում, սիրելի բարեկամ, դուք ինձ հիմարի տեղ եք դնում, ― ասացի ես։ ― Բավականին հանդուրժելի գանգ եք նկարել, ու թեև դիլետանտ եմ օստեոլոգիայի[4] հարցերում, բայց պատրաստ եմ ընդունել, որ հիանալի գանգ եք նկարել։ Եվ եթե ձեր բզեզը իրականում նման է նկարին, ապա դա աշխարհի ամենազարմանալի բզեզն է։ Նման տեսք ունեցող բզեզը սնահավատ վախ պիտի առաջացնի։ Չեմ կասկածում, որ նրան կանվանեք scarabaeus caput hominis[5] կամ նման կարգի մեկ ուրիշ բան, բնապատմությունը լի է նման անվանումներով․․․ Լավ, իսկ բեղիկնե՞րն ուր են։

― Բեղիկնե՞րը, ― կրկնեց Լըգրանը։ Մեր վեճից նրա տրամադրությունը, չգիտես ինչու, ընկավ։ ― Մի՞թե չեք տեսնում։ Ես նկարել եմ ճիշտ֊ճիշտ բնականի պես։ Կարծում եմ, ինձնից ավելին պահանջել չի կարելի։

― Չարժե հուզվել, ― ասացի ես, ― գուցե և դուք նկարել եք, բայց ես չեմ տեսնում։ ― Եվ ես նկարը նրան վերադարձրեցի առանց այլևայլ դիտոությունների, չկամենալով զայրացնել բարեկամիս։

Ես զարմացած էի այն տարօրինակ ընթացքից, որ ընդունեց այս պատմությունը։ Լըգրանի գրգռվածությունն անհասկանալի էր՝ նրա նկարածի վրա բեղիկների հետք անգամ չկար, և բզեզը երկու կաթիլ ջրի պես նման էր գանգի։

Դժգոհ տեսքով նա ինձնից վերցրեց թուղթը և արդեն ճմրթում էր այն, ըստ երևույթին, կամենալով գցել կրակը, երբ նկարի վրա ինչ֊որ բան գրավեց նրա ուշադրությունը։ Լըգրանը հանկարծ շառագունեց, մի ակնթարթ անց ճիփ֊ճերմակ դարձավ։ Որոշ ժամանակ դիտում էր նկարն, ասես ուսումնասիրելով, ապա ելավ տեղից ու սեղանի վրայից վերցնելով մոմը, նստեց սենյակի մյուս ծայրում, սնդուկի վրա։ Այնտեղ կրկին աչքերը հառեց նկարին, շրջելով թուղթը մեկ այսպես, մեկ այնպես, սակայն ոչինչ չասաց։ Թեև տարօրինակ էր նրա վարմունքը, բայց ես խոհեմ համարեցի լռել՝ ըստ երևույթին, բարեկամս մռայլ տրամադրության մեջ էր ընկել։ Լըգրանը գրպանից հանեց դրամապանակը, խնամքով թաքցրեց նկարը, ապա դրամապանակը դրեց գրասեղանն ու փակեց բանալիով։ Կարծես թե մի քիչ ուշքի եկավ, բայց նախկին ոգևորությունը չկար այլևս։ Մռայլված չէր, բայց մտքերը հեռուներն էին սավառնում։ Լըգրանի ցրվածությունը գնալով աճում էր, և նրան զբաղեցնելու փորձերն ինձ չէին հաջողվում։ Սկզբում մտածում էի գիշերը հյուր մնալ, ինչպես հաճախ էր դա լինում, բայց հաշվի առնելով Լըգրանի տրամադրությունը, վճռեցի տուն վերադառնալ։ Նա չստիպեց ինձ, բայց հրաժեշտ տալիս սովորականից ավելի սրտագին սեղմեց ձեռքս։















Եթե բառերն առանձնացված լինեին, խնդիրն անչափ կհեշտանար։ Ես կսկսեի բաղդատել և ուսումնասիրել ավելի կարճ բառեր։ Եվ հենց որ հանդիպեի մեկ տառից կազմված բառի (օրինակ և կամ ու շաղկապ), գաղտնագիրն արդեն լուծված կհամարեի։ Բայց բառերի մեջ արանք չկար, եւ ես սկսեցի հաշվել միանման նշանները, իմանալու համար, թե դրանցից որոնք են հաճախ հանդիպում եւ որոնք՝ սակավ։Վերջացնելով հաշվումներս, այսպիսի աղյուսակ կազմեցի․

8
նշանը
 հանդիպում է
 34
 անգամ
;
 "
 "
 27
 "
4
 "
 "
 19
 "
)
 "
 "
 16
 "
#
 "
 "
 15
 "
*
 "
 "
 14
 "
5
 "
 "
 12
 "
6
 "
 "
 11
 "
+
 "
 "
 8
 "
1
 "
 "
 7
 "
0
 "
 "
 6
 "
9 և 2
 "
 "
 5
 "
: և 3
 "
 "
 4
 "
?
 "
 "
 3
 "
||
 "
 "
 2
 "
— և )
 "
 "
 1
 "

Անգլերեն գրավոր խոսքի ամենագործածական տառը e֊ն է։ Ապա նվազող կարգով գալիս են a, o, i, d, h, n, r, s, t, u, y, c, f, l, m, w, b, k, p, q, x, z տառերը։ Ընդ որում, e֊ն այնքան հաճախ է հանդիպում, որ դժվար է գտնել մի դարձվածք, ուր նա գերիշխող դեր չունենա։

Այսպիսով, հենց սկզբից մեր ձեռքին է ուղեցույցը։ Կազմած աղյուսակն անչափ օգտակար է, թեեւ տվյալ դեպքում պետք կգա աշխատանքի միայն առաջին փուլում։

Քանի որ

………………………………………………………………… ……………………………………………………… ……………………………………………………



Չշփոթվելու համար մեր նշանները դասավորենք այբբենական կարգով։ Կլինի այսպես․

5֊ը
 նշանակում
 է
 a
+
 "
 "
 d
8
 "
 "
 e
3
 "
 "
 g
4
 "
 "
 h
6
 "
 "
 i
*
 "
 "
 n
#
 "
 "
 o
(
 "
 "
 r
;
 "
 "
 t

Սա կարևորագույն տասը տառերի բանալին է։ Կարծում եմ, հարկ չկա պատմել, թե ինչպես վերծանեցի մյուսները։ Ես ձեզ ծանոթացրի գաղտնագրի կառուցվածքին և կարծում եմ, համոզեցի, որ հեշտ է լուծվում։ Ի միջիայլոց, կրկնում եմ, որ այս գաղտնագիրը պարզագույնների թվին է պատկանում։ Այժմ մնում է ձեզ տալ մագաղաթին գրվածի լիովին վերծանված տեքստը։ Ահա․

A good glass in the bishop's hostel in the devil's seat twenty one degrees and thirteen minutes northeast and by north main branch seventh limb east side shoot from the left eye of the death's-head a bee line from the tree throught the shot fifty feet out.

(Լավ ապակի եպիսկոպոսի պանդոկում սատանայի աթոռի վրա քսանմեկ աստիճան և տասներեք րոպե հյուսիս֊հյուսիս֊արևելք գլխավոր յոթերորդ ճյուղը արևելյան կողմը կրակիր մեռած գլխի ձախ աչքից ծառից ուղիղ կրակոցի վրայով հիսուն ոտնաչափ)։

— Հետո՞ ինչ,— ասացի ես,— նույն հանելուկն է։ Մարդկային լեզվով ինչ է նշանակում այս ծածկագրությունը՝ «եպիսկոպոսի պանդկոկ», «մեռած գլուխ», «սատանայի աթոռ»։



  1. ↑ Որպես բնաբան օգտագործված է երկտող անգլիացի դրամատուրգ Արթուր Մերֆիի (1727-1805) «Բոլորը սխալվում են» պիեսից։
  2. ↑ Ոտնաչափ ― ֆուտ, չափի անգլիական միավոր, հավասար է 30,5 սմ֊ի։
  3. ↑ Յան Սվամմերդամ (1637-1680) ― հոլանդացի կենսաբան, «Միջատների պատմության» հեղինակը։
  4. ↑ Օստեոլոգիա ― ոսկրագիտություն։
  5. ↑ Բզեզ ― մարդկային գլուխ (լատ․)։
Ստացված է «https://grapaharan.org/index.php?title=Ոսկե_բզեզը&oldid=10078» էջից