Changes

Այդ պատճառով էլ իջեցրեց բարեւելու համար պարզած ձեռքը, որն այդպես ցուցադրաբար հրաժարվեցին սեղմել, եւ հանգիստ սպասեց, մինչեւ մեղմանա զառամյալ ռեկտորի զայրույթը։ Բոլոր աստղագետները տարօրինանկ տարօրինակ մարդիկ են, իսկ Ատոնը, եթե գտնենք վերջին երկու ամսվա նրա արարքներից, տարօրինակից էլ տարօրինակ էր։

— Նույնիսկ այնպիսի հանրահայտ լպիրշը, ինչպիսին դուք եք, նախ պետք է մտածեր, ապա նոր հայտնվեր ինձ մոտ խնդրանքով, որհենց որ հենց իրեն թույլ տամ այստեղ նյութեր հավաքել մի հոդվածի համար, որը կվերաբերվի կվերաբերի այսօր կատարվելիք իրադարձությանը։ Հենց իրեն՝ բոլոր ժուռնալիստներից։

— Գուցե այս հարցը քվեարությա՞ն քվեարկությա՞ն դնեք, ռեկտոր Ատոն,— ասաց Տերեմոնը։

— Դրա անհրաժեշտությունը չկա,— կատրեց կտրեց Ատոնը։ Նա գրպանից հանեց ժամացույցը։— Քանի որ ձեր ընկեր Բինին այդքան պնդում է, ես ձեզ հինգ րոպե եմ տալիս։ Խոսեք։

— Լավ։ Դեհ, ի՞նչը կփոխվի, եթե դուք ինձ հնարավորություն տաք նկարագրել տեղի ունենալիքը որպես ականատես։ Եթե ձեր կանխագուշակումն իրականանա, իմ ներկայությունը ո ոչ մի բանի չի խանգարի, չէ որ տվյալ դեպքում իմ հոդվածը չի գրվի։ Մյուս կողմից, եթե ոչ մի բան տեղի չունենա, դուք պիտի ենթադրեք, որ լավագույն դեպքում ձեզ վրա պիտի ծիծաղեն։ Եվ մի՞թե լավ չի լինի, որ այդ ծիծաղը ղեկավարի բարեկամական ձեռքը։

— Իհարկե։— Տերեմոնը նստեց եւ ոտքը գցեց ոտքին։— Իմ հոդվածենրը հոդվածները երբեմն խիստ են եղել, բայց ամեն անգամ ես հարցը բաց եմ թողել։ Վերջիվերջո հիմա այն ժամանակը չէ, երբ կարելի է Լագաշին քարոզել «աշխարհի վերջի» մասին։ Դուք պիտի հասկանաք, որ մարդիկ այլեւս չեն հավատում Հայտնությունների գրքին, եւ նրանց զայրացնում է, որ գիտնականները ամեն ինչ շրջում են հարյուր ութսուն աստիճանով ու ասում, որ Պաշտամունքի պահապանները այնուամենայնիվ իրավացի էին…

— Իսկ եթե լինի՞։ Ենթադրենք, որ կլինի… Հապա պատկերացրեք, թե ինչ կկատարվի։ Դժգոհությունը կարող է վերաճել մի ավելի լուրջ բանի։ Չէ որ, ինչպես ձեզ հայտնի է, այս երկու ամսվա ընթացքում գործնական ակտիվությունը նվազել է։ Ավանդատուները այնքան էլ չեն հավատում, որ եկել է աշխարհի վերջը, բայց այժմ գերադասում են իրենց փողերը պահել։ Քաղքենիները նույնպես չեն հավատում ձեզ, բայց եւ այնպես… հետաձգում են գարնանային գնումները։ Ահա թե ինչ վիճակ է։ Հենց այս ամենը վերջանա, բորսայի տնօրինողները կկպդել կկպչեն ձեզնից։ Նրանք կասեն, քանի որ խելագարները… ներեցեք ինձ, ընդունակ են երկրի բարգավաճումն ամեն րոպե դնել սպառնալիքի տակ, մոգոնելով անհեթեթ գուշակություններ, ապա մոլորակը պետք է մտածի, թե ինչպես զսպի նրանց։ Եվ այն ժամանակ թեժ օրեր կսկսվեն, սըր։

— Դե, ուրեմն,— ասաց Տերեմոնը՝ ես ետ ընկնելով բազկաթոռի թիկնակին եւ խաչելով ձեռքերը։— Բոլորդ այստեղ այնքան լուրջ եք, որ ես սկսում եմ հավատալ ձեզ։ Ու ես կուզեի, որ ինձ բացատրեք, թե իսկապես ի՜նչ է կատարվում։

— Ոչ, հարցն այդպես մի՛ դրեք,— միջամտեց Շիրինը։— Այս դեպքում, եթե Ատոնը ցանկանա պատասխանել, դուք կկորչեք թվերի եւ դիագրամների ծովի մեջ։ Եվ այդպես էլ ոչինչ չեք հասկանա։ Իսկ այ եթե ինձ հարցնեք, ապա կլսեք հասարակ մականացուին մահկանացուին միանգամայն մատչելի պատասխան։

— Այդ դուք եք հիմարություններ դուրս տալիս։ Ո՛չ մի ոգելից խմիչք այսօր։ Իմ աշխատակիցները կարող են դչիմանալ չդիմանալ գայթակղությանը եւ կհարբեն։ Ես իրավունք չունեմ ռիսկի դիմելու։

— Թերեւս։ Մեր այս վերջին հարյուրամյակում այն ընդհանուր ճանաչում է ստացել։ Այդ ցիկլային բնույթը հանդիսանում է… ավելի ճիշտ հանդիսանում էր մեծագույն առեղծվածներից մեկը։ Մենք հայտնաբերել ենք մի շարք քաղաքակրթություններ՝ ինը քաղաքակրթություն, բայց կարող են եղած լինել նաեւ ավելին։ Բոլոր այդ քաղաքակրթությունները իրենց զարգացման մակարդակով հասնում էին մեր մակադրակին մակարդակին եւ բոլորն էլ, առանց բացառության, իրենց կուլտուրայի զարգացման ամենաբարձր աստիճանում կործանվում էին կրակից։ Ոչ ոք չի կարող ասել, թե ինչու էր դա տեղի ունենում։ Կուլտուրայի բոլոր կենտրոնները այրվում էին հիմնովին եւ չէր մնում որեւէ բան, որը կհուշեր աղետների պատճառը։

— Իսկ մի՞թե մենք քարե դար չենք ունեցել։

— Միանգամայն ճիշտ եք,— գոհունակությամբ նշեց Շիրինը։— Պաշտամունքի պահապանները պնդում են, իբր յուրաքանչյուր երկու հազար հինգ հարյուր տարին մեկ Լագաշն ընկնում է մի վիթխարի անձավի մեջ, այնպես որ բոլոր արեգակները անհետանում են, եւ ամբողջ աշխարհը պարուրվում է խավարով։ Իսկ հետո, ասում են նրանք, հայտնվում են այսպես կոչված Աստղերը, որոնք խլում են մարդկանց հոգիները եւ նրանց դարձնում անբանական անասուն, ու հենց մարդիկ լ էլ կործանում են իրենց իսկ ստեղծած քաղաքակրթությունը։ Պաշտամունքի պահապանները, իհարկե, այս ամենը հեղեղում են աներեւակայելի քանակության կրոնական միստիկայով, սակայն հիմնական գաղափարը սա է։— Շիրինը լռեց ու, նորից շունչ առնելով, շարունակեց։— Իսկ հիմա մենք մոտենում ենք Համընդհանուր Ձգողականության Տեսությանը։

Նա այնպես խոսեց, կարծես իր արտասանած յուրաքանչյուր բառը սկսվում էր մեծատարովմեծատառով, եւ այստեղ Ատոնը շրջվեց պատուհանի մոտից, արհամարհանքով փնչացրեց ու բարկացած դուրս եկավ սենյակից։

— Առանձնապես ոչ մի բան,— պատասխանեց Շիրինը։— Նրա աշխատակիցներից երկուսն էլ պիտի այստեղ գային մի քանի ժամ առաջ, բայց մինչեւ հիմա չկան։ Իկս Իսկ նրա մոտ ամեն մի մարդը հաշվված է․ բոլորը, բացի ամենաանհրաժեշտ մասնագետներից, գնացել են Ապաստարան։

Հոգեբանը շիշը մոտեցրեց բերանին, եւ նրա ադամախնձորը սկսեց ցնցվել։ Հետո գոհունակությունից փնչացրեց, չպպացրեց ճպպացրեց շրթունքները եւ շարունակեց․

— Ինչո՞ւ այդքան շատ։ Ձեր շարադրածով այ նշատ այն շատ պարզ է թվում։

— Իսկ հիմա մոտենում ենք ամենագլխավորին։ Վերջին տասնամյակի ընթացքում այն ուղեծիրը, որով Լագաշը պտտվում է Ալֆա արեգակի շուրջը, կրկին հաշվարկվեց նոր օրենքի համաձայն, եւ պարզվեց, որ ստացված արդյունքները չեն համապատասխանում իրական ուղեծրին, թեեւ հաշվի էին առնված մյուս բոոլր բոլոր արեգակներից առաջացող բռնկումները։ Կամ օրենքն էր սխալ, կամ գոյություն ուներ եւս մեկ անհայտ գործոն։

— Այո, սա է բոլորը։ Սկզբում խավարումը (այն կսկսվի երեք քառորդ ժամ հետո)… ապա համատարած Խավարը եւ, գուցե, տխրահռչակ Աստղերը… հետո խելահեղություն եւ ցիկլի վախճան։

Տերեմոնը բացեց պատուհանը, եւ պոռթկուն քամին ալեկոծեց վարագույրները։ Սառը քամին խառնշտում էր ժուռնալիստի մազերը, իսկ նա նայում էր իր ձեռքին, որ լուսավորչված լուսավորված էր արեւի բոսորագույն լույսով։ Հանկարծ նա շրջվեց, եւ զայրացած ասաց․

— Ես այդպես էլ կարծում էի։ Անցյալ շաբաթ ես փորձեցի, որպեսզի ինքս ինձ ստուգեմ… Բայց պարզապես փախա։ Ես առաջ էի գնում, մինչեւ որ քարանձավի մուտքը վերածվեց լույսի բծի, իսկ շուրջն ամեն ինչ սեւ էր։ Մտքովս անգամ չէր անցնի, որ իմ քաշի մարդնկ մարդն ընդունակ է այդպես վազելու։

— Այո։ Եթե չեմ սխալվում, դրա հետ ինչ֊որ խայտառակ պատություն պատմություն է կապված։

— Իհարկե։ Մարդականց Մարդկանց դուր է գալիս վախի զգացողությունը, եթե դա սոսկ միայն խաղ է։ Երեխան ծնված օրից բնազդորեն վախենում է երեք բանից՝ բարձր աղմուկից, ընկնելուց եւ լույսի բացակայությունից։ Ահա թե ինչու շատ սրամիտ են համարում, երբ մարդուն հանկարծակի վախեցնում են ուժգին գոռոցով։ Ահա թե ինչու են սիրում օվկիանոսի մակընթացության ժամանակ սահել տախտակներով։ Եվ ահա թե ինչու «Խորհրդավոր թունելը» մեծ փողեր էր բերում։ Մարդիկ դուրս էին գալիս Խավարից դողալով, շնչահեղձ, վախից կիսամեռ, բայց շարունակում էին փող տալ, որ նորից ընկնեն թունել։

— Դուքկ վառեք Դուք կվառեք մի որեւէ բան, հարգելիս,— ասաց Շիրինը։— Դուք երբեւիցե տեսած կա՞ք, թե ինչպես է այրվում անտառը։ Երբեւիցե ճանապարհվե՞լ եք հեռավոր զբոսանքի եւ խարույկի վրա ճաշ եփել։ Իսկ չէ՞ր չէ՞ որ այրվող փայտը միայն տաքություն չի տալիս։ Տալիս է նաեւ լույս, եւ մարդիկ գիտեն դա։ Իսկ երբ մութ է, նրանց լույս է հարկավոր, եւ մարդիկ լույս են փնտրում։

— Յիմոտն ու ես հենց նոր վերջացրինք մի խելահեղ փորձ, որ ձեռնարկել էինք մեր պատասխանատվությամբ։ Մենք ստեղծեցինք մի սարք, որը կնմանակեր Խավարի ու Աստղերի հայտնվելը, ու մենք նախապես պատկերացում կկազմենինքկկազմեինք, թե այդ ամենն ինչպես է լինելու։

— Ոչ, սպասեք։ Թողեք մտածեմ։— Նա չրխկացրեց մատները,, վեր բարձրացրեց գլուխը, եւ նրա աչքերում արդեն չկար անվստահության կամ զարմանքի արտահայտություն։— Իհարկե…

Այնուհետեւ ամեն ինչ շատ արագ կատարվեց։ Հայտնվելով գմբեթում, Բինին սարսափահար տեսավ ջարդված լուսանկարչական թիթեղները եւ դրանց վրա կռացած մարդուն։ Կատաղած նետվելով անկոչ հյուրի վրա, աքցանի պես կառչեց նրա կոկորդից։ Նրանք գլորվեցին հատակին, եւ հենց այդ պահին վազելով գմբեթ մտան աստղադիտարանի մյուս աշխատակիցները, եւ անթանոթը անծանոթը բառացիորեն թաղվեց իր վրա թափված տասնյակ կատաղած մարդկանց տակ։

— Ես դրանց համար չէի եկել այստեէայստեղ,— սառը պատասխանեց Պաշտամունքի պահապանը։— Դա պատահաբար եղավ։

— Այդ դեպքում դա իմ մեղքը չէ։ Գոյություն ունեն օբյեկտիվ փաստեր։ Եվ ես սոսկ հաստատում եմ դրանք։

— Իսկ հետո, — ծանր շունչ քաշելով ասաց Լատիմերը,— ոչ մեկի մեկ չի լինի, որ ինձ դուրս հանի այնտեղից։ Ես ձեզնից պակաս չգիտեմ, թե ինչ է նշանակում Աստղերի հայտնվելը… նույնիսկ շատ ավելի լավ գիտեմ։ Դուք բոլորդ կքխելագարվեք, եւ ինձ ոչ ոք չի ազատի։ Դուք ինձ առաջարկում եք խեղդամահ լինել կամ էլ սովամահ։ Ուրիշ ի՞նչ կարելի է սպասել գիտնականներից։ Բայց ես ոչ մի խոստում չեմ տա։ Սա սկզբունքի հարց է, եւ այլեւս մտադիր չեմ խոսել այդ մասին։

— Ոչ,— զայրացած գոռաց Տերեմոնը։— Թողեք ուշքի գամ։— գամ։ Հոգուս խորքում ես չէի հավատում այս ցնդաբանությանը… մինչեւ վերջին րոպեն։ Ինձ ժամանակ տվեք այդ մտքին համակերպվելու համար։ Չէ որ դուք նախապատրաստվում էիք երկու ամսից ավելի։

— Դուք ճիշտ եք,— մտախոհ ասաց Շիրինը։— Լսեք։ Դուք ժամանակ ունեք այնտեղ հասնելու համար։ Նրանց մոտ աղատվել ազատվել է մի տեղ, որովհետեւ ես հեռացել եմ այտեղից։ Վերջիվերջո դուք այստեղ պետք չեք, իսկ այնտեղ կարող եք շատ պիտանի լինել…

Նա դեռ չէր ասել իր խոսքը, իսկ Անձավի Խավարն արդեն ծածկել էր Բտեայի Բետայի եզրը եւ քողարկել նրան Լագաշից։ Մարդիկ բարձր գոռում էին, երբ անհետանում էր լույսը, եւ մեծ էր սոսկումը, որ տիրում էր նրանց հոգիներին։

Եվ Աստղերից վայր ընկավ Երկրային հուրը, ու որտեղ որ նա դպիավ դիպավ Լագաշին, այնտեղ մոխրի վերածվեցին քաղաքները, եւ ոչ մի բան չմնաց ոչ մարդուց, ոչ էլ նրա գործերից։

Ինչ֊որ բան փոխվեց Լատիմերի ձայնի մեջ։ Նա շարունակում էր ակնապիշ նայել պատուհաններին եւ այնուամենայնիվ զգում էր, թե ինչպիսի հետաքրքրությամբ են իրեն լսում Շիրինն ու Տերեմոնը։ Թեթեւակի, առանց շունչ առնելու, նա փոքր֊ինչ փոխեց ձայնի տեմբրը, եւ նրա խոսք խոսքը դարձավ էլ ավելի երգեցիկ։

— Դուք չեք հասկանում, Շիրին։ Պաշտամունքի պահապանները զգոն են։ Նրանք մարդկանց կոչ են անում հարձակվել աստղադիտարանի վրա, խոստանալով նրանց մեղքերի անհապաղ թողություն, խոստանալով հոգիների փրկություն եւ այն ամենը, ինչ հնարավոր է։ Ի՞նչ անենք, Շիրին։

Շիրինը ականջի տակ հնչեց ինչ֊որ մեկ մեկի ձայնը։ Նա ցնցվեց։

Նա լռեց եւ նայեց Լատիմերին, որը դրանից տասնհինգ րոպե առաջ գրպանից հանել էր կաշեկազմ մի փոկրիկ փոքրիկ գիրք եւ խորասուզվել ընթերցանության մեջ։

Ձողի վերեւում հուրհրում էր բոցի վեց դյույմանոց երերուն լեզուն։ Իրար ետեւից վառեցին մյուս ձողերն էլ, եւ վեց կրակները դեղին լույսով ողողեցին նույնիսկ սենյակը սենյակի հեռավոր անկյունները։

— Հենց դրանում է ամբողջ հմայքը։ Դա շատ արդյունավետ մեխանիզմ է արհեստական լույս ստանալու համար։ Մենք դրանցից մի քանի հարյուր հատ պատրաստել ենք, սակայն մեծ մասը, իհարկե, գտնվում է Ապաստարանում։— Այստեղ Շիրինը շրջվեց եւ մրոտ ձեռքերը սրբեց թաշկինակով։— Սկզբունքը սա է․ վերցնում ենք եղեգնի սպունգանման միջուկը, չորացնում ենք եւ ներծծում կենդանական ճարպով։ Հետո վառում ենք, եւ ճարպը աստիճանաբար այրդվում այրվում է։ Այս ջահերը առանց դադարելու կվառվեն գրեթե կես ժամ։ Սրամիտ է, չէ՞։ Սա Սարոյի հեմալսարանի համալսարանի երիտասարդ գիտնականներից մեկի գյուտն է։ Շուտով գմբեթում տիրող աշխուժությունը մարեց։ Լատիմերը իր աթոռը դրեց ուղիղ ջահի տակ եւ, շրթունքները շարժելով, շարունակեց միալար կարդալ Աստղերին ուղղված աղոթքները։ Բինին դարձյալ գնաց իր խցիկների մոտ, իսկ Տերեմոնը օգտվեց առիթից՝ լրացնելու իր նշումները այն հոդվածի համար, որ պատրաստվում էր մյուս օրը գրել «Խրոնիկայի» պատվերով։ Վերջին երկու ժամը նա խնամքով, ջանադիր, եւ ինչպես շատ լավ հասկանում էր ինքը, անօգուտ զբաղվում էր այդ գործով։ Սակայն (դա, թերեւս, նկատեց նաեւ Շիրինը, որը քմծիծաղով նայում էր լրագրողին) այդ զբաղմունքը օգնում էր նրան չմտածել այն մասին, որ երկնակամարը հետզհետե ստանում է նոր մաքրած տհաճ կարմրակապույտ գույնը, եւ այդպիսով արդարացնում էր իրեն։ Թվում էր, թե օդն ավելի է թանձրացել։ Մթնշաղը, ինչպես շոշափելի նյութ, սողում էր սենյակի մեջ, եւ դեղին լույսի պարող շրջանը ավելի ու ավելի էր առանձնանում խտացող մթության մեջ։ Ծխի հոտ էր գալիս, ջահերը ճտճտում էին, ինչ֊որ մեկը ոտքի թաթերի վրա զգուշորեն անցավ սեղանի մոտով, որտեղ աշխատում էին մյուսները, մերթ ընդ մերթ որեւէ մեկը զուսպ հառաչում էր, ճգնելով հանգստություն պահպանել այս աշխարհում, որ գնում էր դեպի ստվերը։ Առաջինը աղմուկը լսեց Տերեմոնը։ Նա նույնիսկ չլսեց, այլ աղոտ զգաց ինչ֊որ ձայներ, որոնք ոչ ոք չէր զգա, եթե գմբեթում մեռյալ լռություն չտիրեր։ Ժուռնալիստն ուղղվեց տեղում եւ թաքցրեց նոթատետրը։ Շունչը պահելով նա ունկնդրեց, իսկ հետո, անցնելով սոլարոսկոպի եւ Բինիի խցիկներից մեկի արանքով, դժկամորեն մոտեցավ պատուհանին։ Լռությունը հատեց նրա հանկարծակի ճիչը․ — Շիրի՜ն։ Բոլորը թողեցին աշխատանքը։ Մի ակնթարթում հոգեբանը հայտնվեց ժուռնալիստի կողքին։ Այնուհանդերձ նրանց մոտեցավ Ատոնը։ Նույնիսկ Յիմոտ 70֊ը, որը տեղավորվել էր բարձր աթոռակի վրա՝ օդի մեջ, վիթխարի սոլարոսկոպի ակնապակու մոտ, գլուխն իջեցրեց եւ ցած նայեց։ Բետայից մնացել էր միայն մի մարող բեկոր, որն իր վերջին հուսակտուր հայացքն էր նետում Լագաշի վրա։ Արեւելքում, որտեղ գտնվում էր քաղաքը, հորիզոնը պարուրված էր Խավարով, իսկ Սարոյից աստղադիտարան ձգվող ճանապարհը դարձել էր դժգույն կարմիր մի շերտ, որը երկու կողմերից եզերված էր պուրակներով։ Առանձին ծառերն արդեն չէին երեւում, նրանք ձուլվել էին մի ընդհանուր մուգ զանգվածի մեջ։ Բայց հենց ճանապա՛րհն էր իր վրա գամել բոլորի ուշադրությունը, որովհետեւ այնտեղ սպառնալից եռում էր մի ուրիշ մուգ զանգված։ — Խելագարնե՜ր քաղաքից։ Նրանք արդեն մոտ են,— բեկբեկուն ձայնով գոռաց Ատոնը։ — Ինչքա՞ն է մնացել մինչեւ լրիվ խավարումը,— հարցրեց Շիրինը։ — Տասնհինգ րոպե, բայց… բայց… նրանք այստեղ կլինեն հինգ րոպե հետո։ — Կարեւոր չէ։ Հետեւեք, որպեսզի բոլորը շարունակեն աշխատել։ Մենք նրանց ներս չենք թողնի։ Այս շենքի պատերը բերդի պարիսպների պես ամուր են։ Ատոն, համենայն դեպս աչքներդ մի՛ կտրեք մեր անկոչ հյուրից։ Տերեմոն, եկեք ինձ հետ։ Տերեմոնը Շիրինի ետեւից դուրս վազեց սենյակից։ Սանդուղքը պարուրաձեւ իջնում էր ներքեւ, դեպի խոնավ ու դժնի մութը։ Ոչ մի րոպե չհապաղելով՝ նրանք իներցիայով իջան եւս մի հարյուր աստիճան, սակայն գմբեթի դռներից ընկնող աղոտ դեղին լույսը անհետացավ, եւ ամեն կողմից նրանց պարուրեց չարագույժ թանձր ստվերը։ Շիրինը կանգ առավ եւ թմբլիկ ձեռքով բռնեց կուրծքը։ Նրա աչքերը դուրս պրծան, իսկ ձայնը նմանվեց չոր հազի։ — Ես չեմ կարող… շնչել… Իջեք ներքեւ… մենակ։ Փակեք բոլոր դռները… Տերեմոնը մի քանի աստիճան էլ իջավ եւ շրջվեց։ — Սպասեք։ Դուք կարո՞ղ եք մի րոպե դիմանալ,— գոռաց նա։ Տերեմոնը ինքն էլ էր շնչահեղձ լինում։ Օդը թոքերն էր լցնում շատ դանդաղորեն եւ այնքան թանձր, ասես մրգահյութ լիներ, եւ այն մտքից, որ մենակ պիտի իջնի դեպի խորհրդավոր Խավարը, նա անմեկնելի սարսափ էր զգում։ Ուրեմն, մթությունն այնուամենայնիվ իրե՞ն էլ է սարսափով համակում։ — Կանգնեք այստեղ,— ասաց նա։— Ես հիմա կգամ։ Թռչելով աստիճանների վրայից՝ նա սլացավ գմբեթ։ Սիրտը մոլեգնաբար թպրտում էր կրծքում, եւ ո՛չ միայն ֆիզիկական ջանքերից։ Նա խուժեց գմբեթ եւ պահիչից արագ վերցրեց վառվող ջահը։ Ջահից գարշահոտություն էր փչում, ծուխը ծածկում էր աչքերը, բայց Տերեմոնը, հրճվալից սեղմելով ձեռքում, արդեն ներքեւ էր սլանում աստիճաններով։ Երբ Տերեմոնը կռացավ Շիրինի վրա, նա բացեց աչքերն ու տնքաց։ Տերեմոնը ամբողջ ուժով ցնցեց նրան։ — Դե՛, ուշքի եկեք։ Մենք լույս ունենք։ Նա որքան հնարավոր է վեր բարձրացրեց ջահը, եւ, բռնելով սայթաքող հոգեբանի արմունկը, ուղղվեց ներքեւ, աշխատելով մնալ լույսի փրկարար օղակի մեջտեղում։ Դրսի աղոտ լույսը դեռեւս թափանցում էր առաջին հարկի աշխատասենյակները, եւ Տերեմոնը իրեն ավելի լավ զգաց։ — Պահե՛ք,— կոպիտ ասաց նա եւ ջահը մտցրեց Շիրինի ձեռքը։— Լսո՞ւմ եք նրանց ձայները։ Նրանք ականջ դրեցին եւ անկապ, խռպոտ ճիչ ու վայնասուն լսեցին։ Շիրինը իրավացի էր․ աստղադիտարանը նման էր ամրոցի։ Կառուցված լինելով անցյալ դարում, երբ այլանդակ նեոգավոտյան ոճը իր բուռն ծաղկումն էր ապրում, շենքը աչքի էր զարնում ոչ թե իր գեղեցկությամբ, այլ ամրությամբ եւ պատկառելիությամբ։ Պատուհանները ունեին երկաթե ճաղեր, որոնց ծայրերը խոր մտած էին բետոնե երեսապատման մեջ։ Քարե պատերն այնքան հաստ էին, որ նույնիսկ երկրաշարժը չէր կարող տապալել դրանք, իսկ մուտքի դուռը ամուր կաղնեփայտից էր եւ երկաթապատված։ Տերեմոնը նիգերով փակեց դուռը։ Միջանցքի մյուս ծայրին կամացուկ հայհոյում էր Շիրինը։ Նա ցույց տվեց ետնամուտքի դուռը, որի կողպեքը խնամքով կոտրված էր։ — Այ թե ոնց է Լատիմերը ներս մտել,— ասաց նա։ — Դե ի՞նչ եք փայտի պես ցցվել,— անհամբեր գոռաց Տերեմոնը։— Օգնեք կահույքը քարշ տանք… Եվ ջահն էլ մի կողմ տարեք։ Այս ծուխը կխեղդի ինձ։ Այդ ասելով, ժուռնալիստը ծանր սեղանը աղմուկով քշեց դեպի դուռը։ Երկու րոպեի ընթացքում նա մի այնպիսի բարիկադ կառուցեց, որ թեեւ զուրկ էր գեղեցկությունից եւ համաչափությունից, սակայն լիովին ամուր էր ու դիմացկուն։ Հեռվից լսվեցին մուտքի դռանը զարնվող բռունցքների խուլ հարվածներ, գոռում֊գոչյուն, վայնասուն, բայց այս ամենը կարծես նրանք լսում էին կիսարթուն վիճակում։ Սարոյից այստեղ հասած ամբոխը բռնված էր աստղադիտարանը կործանելու ցանկությամբ, որպեսզի հոգու անմահություն ստանա, ինչպես խոստանում էր Պաշտամունքը։ Խելահեղ սարսափը մարդկանց զրկել էր բանականությունից։ Նրանք անզեն ձեռքերով հարձակվեցին աստղադիտարանի վրա եւ փորձեցին ջարդել դռները։ Այդ ժամանակ արդեն Բետան նվազել, դարձել էր արնակարմիր բոցի մի կաթիլ, որը թույլ առկայծում էր համապարփակ սարսափով բռնված մարդկության գլխավերեւում… — Վերադառնանք գմբեթ,— հառաչելով ասաց Տերեմոնը։   Գմբեթում միայն Յիմոտն էր շարունակում նստած մնալ իր տեղում, սոլարոսկսպի մոտ։ Մնացածները խմբվել էին լուսանկարչական ապարատների մոտ։ Լարվածությունից խռպոտած ձայնով վերջին ցուցմունքն էր տալիս Բինին։ — Յուրաքանչյուրը թող իր համար պարզի… Ես լուսանկարում եմ Բետան լրիվ խավարման պահին եւ փոխում եմ թիթեղը։ Ձեզնից յուրաքանչյուրին մի խցիկ է հանձնարարվում։ Դուք բոլորդ գիտեք, թե որքան պիտի պահեք… Մյուսները կիսաձայն հաստատեցին նրա ասածները, Բինին ձեռքով տրորեց աչքերը։ — Ջահերը դեռ վառվո՞ւմ են… Ասենք, ինքս էլ եմ տեսնում։ Նա ամուր հենվեց աթոռի թիկնակին։ — Հիշեք, մի՛… մի ջանացեք լավ նկարներ ստանալ։ Ժամանակ մի կորցրեք, մի փորձեք միաժամանակ երկու աստղ լուսանկարել։ Մեկն էլ հերիք է… Եվ… եւ եթե մեկնումեկը կզգա, որ իր մոտ սկսվել է… Թող անմիջապես հեռանա խցիկից։ — Տարեք ինձ Ատոնի մոտ։ Ես նրան չեմ տեսնում,— շշնջաց Շիրինը Տերեմոնին։ Ժուռնալիստն իսկույն չարձագանքեց։ Նա արդեն տեսնում էր ոչ թե մարդկանց, այլ նրանց աղոտ, տարտամ ստվերները, ջահերի դեղին բծերը գրեթե լույս չէին տալիս։ — Մութ է,— տրտնջաց նա։ Շիրինը առաջ պարզեց ձեռքերը եւ ասաց․ — Ատո՜ն։ Ու երերալով առաջ գնաց։ Տերեմոնը բռնեց նրա արմունկից։ — Սպասեք, ես ձեզ կտանեմ։ Նրան մի կերպ հաջողվեց անցնել սենյակի մյուս ծայրը։ Նա կկոցեց աչքերը, հրաժարվելով տեսնել Խավարը, հրաժարվելով հավատալ, որ խուճապը համակում է իրեն։ Ոչ ոք չլսեց նրանց ոտնաձայները, ոչ ոք ուշադրություն չդարձրեց նրանց վրա։ Շիրինը դեմ առավ պատին։ — Ատո՜ն։ — Հոգեբանն զգաց իրեն կպչող ձեռքերի դողը եւ լսեց շշնջոցը։ — Այդ դո՞ւք եք, Շիրին։ — Ատոն,— ասաց Շիրինը, ճգնելով հանգիստ շնչել։— Ամբոխից մի վախեցեք։ Նրանք այստեղ չեն մտնի։   Լատիմերը՝ Պաշտամունքի պահապանը, վեր կացավ տեղից․ նրա դեմքը այլայլվել էր հուսահատությունից։ Նա խոսք էր տվել, եւ եթե այն խախտեր, ապա մահացու վտանգի կենթարկեր իր հոգին։ Բայց չէ որ նրան ստիպել էին, եւ ինքը կամավոր չէր երդվել։ Շուտով կհայտնվեն Աստղերը, նա չի կարող հանգիստ կանգնել ու թույլ տալ… Եվ այնուամենայնիվ… խոսք էր տվել։ Բետայի վերջին ճառագայթի տակ Բինիի դեմքը թվում էր բոսորագույն, եւ Լատիմերը, տեսնելով, որ նա կռացավ լուսանկարչական ապարատի վրա, վճիռն ընդունեց։ Հուզմունքից նրա եղունգները խրվեցին փափուկ ափերի մեջ։ Օրորվելով, նա առաջ նետվեց։ Նրա դիմաց ոչինչ չկար, բացի ստվերներից, նույնիսկ հատակը թվում էր աննյութեղեն։ Իսկ հետո ինչ֊որ մեկը հարձակվեց նրա վրա, գետին գցեց եւ կառչեց կոկորդից։ Լատիմերը որքան ուժ ուներ ծնկով հարվածեց ախոյանին․ — Թողե՛ք ինձ, թե չէ կսպանեմ ձեզ։ Տերեմոնը գոռաց, հետո, հաղթահարելով սոսկալի ցավը, մռթմռթաց․ — Ախ, դու, ստո՛ր առնետ։ Նրա գիտակցությունը, թվում է, ամեն ինչ միանգամից էր ընկալում։ Նա լսեց Բինիի խռպոտ ձայնը․ «Սկսեցինք։ Բոլորդ մոտեցեք խցիկներին», եւ նույն պահին էլ ինչ֊որ կերպ գիտակցեց, որ արեգակնային լույսի վերջին ճառագայթը մարեց ու չքացավ։ Միաժամանակ նա լսեց, թե ինչպես կտրվեց Բինիի շունչը, ինչպես տարօրինակ ճչաց Շիրինը, ինչպես ընդհատվեց մեկի հիստերիկ ծիծաղը… եւ ինչպես դրսում տիրեց լռություն, տարօրինակ մեռյալ լռություն։ Տերեմոնը զգաց, որ բաց է թողնում ձեռքերը, բայց Լատիմերի մարմինն էլ մի տեսակ թուլացավ ու կակղեց։ Նայելով Պաշտամունքի պահապանի աչքերին՝ նա այնտեղ տեսավ ապակիացած դատարկչություն, որտեղ արտացոլվում էին ջահերի դեղին օղակները։ Նա տեսավ Լատիմերի շրթունքների վրա պղպջացող փրփուրը եւ լսեց գազանային հեծեծանքը։ Վախից քարանալով, նա դանդաղ վեր կացավ՝ հենվելով մի ձեռքի վրա, եւ նայեց պատուհանի ահասարսուռ սեւությանը։ Դրսում փայլփլում էին Աստղերը։ Եվ դրանք այն խղճուկ երեք հազար վեց հարյուր աղոտ աստղերը չէին, որ անզեն աչքով երեւում էին Երկրից։ Լագաշը գտնվում էր մի վիթխարի աստղային պարսի կենտրոնում։ Երեսուն հազար հզոր արեւները շողում էին հոգեցունց վեհությամբ եւ ավելի սառն էին ու սարսափազդու իրենց զարհուրելի անտարբերությամբ, քան դաժան քամին, որ սուրում էր պաղ եւ նողկալիորեն խավար աշխարհում։ Օրորվելով՝ Տերեմոնը ոտքի կանգնեց։ Նրա կոկորդն այնպես էր սեղմվում, որ շնչել չէր կարողանում, անտանելի սարսափից ամբողջ մարմնի մկանները ջղաձգվում էին։ Նա կորցնում էր գիտակցությունը եւ գիտեր դա, իսկ գիտակցության վերջին շողերը դեռեւս տանջալիորեն դիմադրում էին, ապարդյուն ճգնելով ընդդիմանալ սեւ սարսափի հորձանքներին։ Սարսափելի է խելագարվել եւ գիտենալ, որ խելագարվում ես… գիտենալ, որ մի րոպե հետո մարմինդ առաջվա պես ողջ֊առողջ կլինի, բայց դու, դու ինքդ ընդմիշտ կանհետանաս, կընկղմվես խելագարության մթին հորձանուտը։ Քանզի դա Խավարն է… Խավարը, Ցուրտը եւ Մահը։ Փլվեցին Տիեզերքի լուսավոր պատերը, եւ նրանց զարհուրելի սեւ բեկորները թափվեցին ներքեւ, որպեսզի ճզմեն եւ ոչնչացնեն իրեն։ Տերեմոնը դիպավ հատակի վրա չորեքթաթ սողացող ինչ֊որ մեկին եւ քիչ մնաց վայր ընկներ։ Ձեռքերով սեղմելով ջղաձգվող կոկորդը, Տերեմոնը կաղալով գնաց դեպի ջահերի բոցը, որը նրա խելահեղ աչքերից փակել էր ողջ մնացյալ աշխարհը։ — Լո՜ւյս,— գոռաց Տերեմոնը։ Ինչ֊որ տեղ վախեցած մանկան պես հեծկլտում էր Ատոնը։ Աստղերը… Բոլոր աստղերը… ու մենք ոչինչ չգիտեինք։ Մենք ոչ մի բան չգիտեինք։ Մենք վեց աստղը համարում էինք Տիեզերք։ Աստղեր ու Խավար հավիտյանս հավիտենից, եւ պատերը փլվում են, իսկ մենք չգիտեինք, որ չենք կարող իմանալ, եւ բոլոր… Ինչ֊որ մեկը փորձեց վերցնել ջահը, բայց ջահն ընկավ ու մարեց։ Եվ իսկույն էլ անտարբեր Աստղերի զարհուրելի վեհությունը շարժվեց մարդկանց վրա։ Իսկ պատուհանից դուրս, հորիզոնում, այնտեղ, ուր մի ժամանակ Սարո քաղաքն էր, ավելի ու ավելի պայծառանալով, բարձրանում էր բոսորագույն հրացոլքը, բայց դա ծագող արեւի լույսը չէր։