«Զորավորի գիշերը»–ի խմբագրումների տարբերություն

11:21, 20 Հունվարի 2016-ի տարբերակ

Մայր ակունքից ոգին զատիր,

Ցած տար, եթե ուժդ պատի,

Սակայն կանգ առ ամոթահար,

Երբ համոզվես՝ մարդը բարի

Մութ ձգտման մեջ չի կորցնի հար

Կարոտը ճիշտ ճանապարհի»։

Գյոթե, «Ֆաուստ»

Անցած-գնացսւծ այդ հանդիպումը հիմա ավելի ու ավելի իրական է թվում, ինչպես այսօր՝ կրկին անշշուկ բացվում է դուռը, սնարին տեսնում է անկոչ հյուրին՝ խորհրդավոր ծերունուն, և սիրտը կրկին անհանգիստ թպրտում է դեմքին խփող անծանոթ ուժի շնչից։ Տարիները ջնջել են իրականի ու երևակայականի սահմանները և հանդիպման միակ վկան՝ այրված կողերով «Օրագիրը», որ սեղանին է հիմա, անկարող է պատասխանել բոլոր հարցերին, լցնել պոկված էջերի դատարկությունը։ Կաշեկազմ տետրը ոչ ժխտում է, ոչ էլ հաստատում, անկողմնակալ վկայի անտարբերությամբ պատմում է տեղի ունեցածը, հաճախ շեղվում հիմնականից, տարվում մանրամասների ավելորդ նկարագրությամբ և, թվում է, կարևորը տեղն ու ժամանակն է, ձյունն ու քամին, որ այդ տարվա փետրվարին գրեթե ողջ ամիս պտտվում էին քաղաքի վրա, գալարվում ու ոռնում փողոցներում։ Այո, այն ավելի քան լի է օդերևութաբանական տեղեկանքներով ու եղանակային տեսությամբ, մանրախնդրորեն պատմում է, որ գրեթե ամեն օր ձյուն էր տեղում, ձնամաքրիչ մեքենաներն օրնիբուն քերում, բայց չէին հասնում ձնածածկույթի տակ խոր թաղված ասֆալտին, մայթեզրերին կուտակվող ձյան բլրակները բարձրանում ծածկում էին ծառերը, տեղական ռադիոկայանը, օրական մի քանի անգամ ընդհատելով հանրապետական հաղորդումները, քաղաքացիներին և շրջակա գյուղերի բնակիչներին զգոնության ու զգուշության էր կոչում, թխպի ու մշուշի մեջ խեղդված օրը կարճ էր ակնթարթի նման՝ բացվում և մայր էր մտնում կեսօրին։

Վաղուց գիտե, որ «Օրագիրը» իրեն չի տանելու նպատակակետ, որ անցածի պատասխանը այսօրվա՝ անդարձ գլորվող օրերի մեջ է, բայց կրկին ու կրկին թերթում է խունացող թերթերը, մեկ անգամ ևս անցնելու այդ ձյունոտ փետրվարի և Զորավորի գիշերվա միջով, մեկ անգամ ևս հաղորդվելու անծանոթ ու սարսափազդու ուժին, գուցե համոզվելու, որ այն անցել է կողքով, թեև տեսել է ու ճանաչել, բայց չի անցել սահմանը։ Պետք է վերադառնա այն օրերը, կրկին նժարներին դնի հակոտնյա ուժերը՝ մեկ անգամ էլ ժխտելու անկոչ ծերունուն, որ ինչպես երկրորդ էություն, հասնում է «Օրագրի» էջերից, կանգնում սնարին և, ինչպես այն ժամանակ, քրքջում. «Ձեր կասկածն է ինձ ձեր դուռը բերել, սիրելի Անդրեաս»։

Ինչպես այն ժամանակ՝ վերմակը քաշում է գլխին՝ տարածվում ներքնակին ու ասես չկա, ասես անկողինը դատարկ է։ Անավարտ մի երազ վերադառնում, սահում է կոպերի տակով։ Ինքը՝ վեց-յոթ տարեկան, սահնակով իջնում է ձյունոտ բլրակից։ Բլրակն անվերջ է, սուրում ու սուրում է դեմը բացված անծայրածիր սպիտակ հարթությունով... Սակայն պատի ժամացույցի անողոք թրխկթրխկոցը ընդմիջում է երազը։ Արեգակից կախ ընկած, արևելքից֊արևմուտք ճոճվող հսկա կշռոցը կտրում է քնի ու երազի անսահմանությունն ընկղմվող սահնակի ճանապարհը։ Վերմակը ցած է սահում գլխից, փակ կոպերի տակից մեկ ակնթարթ թափանցած եղյամապատ պատուհանների լույսի հետ հայտնված ժամանակի ու տեղի զգայությունը սեպ է խրում ուղեղում։ Նույն պահին բակի լռության մեջ պայթում է աղբատար ավտոմեքենայի զանգը։ Ուր որ է չխկոցով կբացվի հարևանի դուռը, ինչ-որ մեկի աղբի դույլը կզարնվի սանդուղքի աստիճաններին, խցիկից դուրս ելած վարորդը կհայհոյի ձյան վրա շաղ տրված աղբի անհասցե տիրոջը։

Վերմակի տակ երազի փշուրներն է փորձում ժողովել, բայց սահնակը տեղից չի շարժվում։ «Սա ո՞ւմ երեխան է, սա ո՞ւմ երեխան է», գոչում են բակի տարբեր կողմերից դեպի աղբատարը շտապող կանայք ու տղամարդիկ, գլխավերևով թափքին կանգնած վարորդին պարզելով դույլերը։

Սովորաբար այդ ժամին գալիս էր անկոչ ծերունին, գափս էր արթնացման հետ, անշշուկ ու անթակոց, ինչպես եկավ առաջին անգամ։ Վերմակը գլխին քաշած պառկած էր, երբ ոտնաձայներ լսեց նախասրահում, որ շարունակությունն էին բակում, հետո մուտքի սանդուղքին լսած քայլերի։ Ավելի ամուր փաթաթվեց վերմակով, ավելի ամուր սեղմվեց ներքնակին, բայց ոտնաձայները, ասես արդեն վար տանող սանդուղքով, ետևից իջան և ավելի հստակ արձագանքեցին ականջներում։ Բարձրացրած վերմակի փեշի տակից տեսավ հոր բարեկամ ծեր ուսուցչից կամ ինչպես քաղաքում նրան անվանում էին՝ Խենթուկից Ժառանգություն մնացած գրքերի՝ հատակին դիզված կույտերի վրա հակված անծանոթի սև վերարկուն ու բոլորաձև գլխարկը։ Անծանոթը, մեկ առ մեկ ձեռքն առնելով գրքերը, անշտապ թերթում էր։ Մի պահ թվաց, թե իր առջև կանգնածը ոչ այլ ոք է, քան այդ գրքերի տերը՝ հոր հանգուցյալ բարեկամ ծեր ուսուցիչը, և սարսափից ճչաց։

— Ներեցեք,— ասաց, ամոթահար իր աղաղակից,— ձեզ նմանեցրի հորս մահացած բարեկամին։

— Շատերն են մեզ շփոթում,— ժպտաց անծանոթը,-— չէ՞ որ ես նրա եղբայրն եմ։

Հիմա արդեն նա նման չթվաց հանգուցյալ ուսուցչին։

— Զարմանալի է,— չթաքցրեց կասկածը,— մեր քաղաքում բոլորը համոզված էին, որ նա ոչ մի հարազատ չաներ։

— Այնուամենայնիվ, ես նրա հարազատ եղբայրն եմ,— կրկին ժպտաց անծանոթը։— Մենք աշխարհ ենք եկել միևնույն մորից և միևնույն օրը։ Այս գրքերը, որ հիմա կույտ-կույտ ձեր հատակին են, մի ժամանակ նաև իմն էին, այսինքն՝ մերը, ինչպես ընդհանուր էին նաև մեր մտքերն ու ձգտումները։ Սակայն վաղ թե ուշ պետք է զատվեին մեր ուղիները։ Բոլոր մարդկանց հատուկ երկվությունը կիսվել էր մեր մեջ, այսինքն, մենք միևնույն մարդու կեսերն էինք տարբեր մարմիններում։ Այդ դառը ճշմարտությունը հայտնագործեցի եղբորս գրասեղանի դարակներից մեկում մնացած մի հնագույն աստղաբաշխական ձեռագրում, որն անկասկած պատկանում է մեծ Պյութագորասի գրչին։ Մի փոքրիկ բանաձև՝ 1+1=2=մարդ, և ինձ հասկանալի դարձավ մեր ընտանեկան դժբախտաթյան անդարձելիությանը։ Ծնված լինելով «1», մենք դատապարտված էինք անբաժանելիության, երբ մյուս մարդիկ, որ ծնված են «2», անգամ, ընտրելով իրենց «1»-ը, նեղ օրվա համար ունեն և հակոտնյան, որը նրանց կարող է հասցնել փրկարար չեզոքության, այսինքն՝ «1—1=0»։ Ներեցեք, երիտասարդ, որ չարաշահում եմ ձեր համբերությունը, այցելաթյանս նպատակն էր տեսնել ձեզ և հայտնել խորին շնորհակալությունս։

Անծանոթը ձեռքի պայուսակից դուրս քաշեց մի հաստափոր գիրք, որի տեսքից ինքը կաս-կարմիր կտրեց և հազիվ զսպեց գլուխը վերմակի տակ մտցնելու ցանկությանը։

— Ոչ, ոչ,— գոչեց հյուրը,— ես երախտապարտ եմ ձեզ, եթե չվաճառեիք եղբորիցս ստացած այս գիրքը, երևի այդպես էլ զուրկ կմնայի նրա գերեզմանը տեսնելու վերջին մխիթարությունից։ Ես այն ճանաչեցի, ավելի շուտ՝ զգացի առաջին իսկ հայացքից, հակառակ դեպքում հազիվ թե ուշադրություն դարձնեի հնագրախանութի ցուցափեղկում դրված «Աստվածաշնչի» այս ոչ լավագույն հրատարակությանը։ Իսկ ի՜նչ քաղցր ու դառը հուշեր հորդեցին մեջս, երբ «Հոբի գրքում» տեսա մատիտով ընդգծված՝ «Եվ կախեց աշխարհը ի վրա ոչնչի» տողը, որից էլ սկիզբ առավ մեր ճակատագրական բաժանումը։ Եղբայրս այն մեկնաբանում էր աստղագիտության տեսանկյունից, այսինքն՝ երկրագունդը հենված չէ ինչ-որ սյուների կամ փղերի թիկունքին, իսկ ես՝ փոխաբերական իմաստով, այսինքն՝ մարդն աննեցուկ է այս աշխարհում։ Ի պատիվ ձեզ, պետք է ասեմ, որ այս գիրքը վերագնելու և ձեզ վերադարձնելու համար վճարել եմ տասնապատիկ ավելի, քան վաճառել էիք դուք։ Ձեզ պարզապես խաբել էին։

— Ոչ... ոչ...— կմկմաց,— այս գիրքը ձերն է։

— Հասկանում եմ, ազնիվ բարեկամ,— ասաց անծանոթը,— իրավունք ունեք կարծելու, թե վերադարձնելով այն, նպատակ ունեմ կրկնապատկելու առանց այդ էլ ձեզ տանջող մեղքի զգացումը։ Ուստի առաջարկում եմ այն փոխանակել քիչ առաջ հիշատակածս Պյութագորասյան ձեռագրերի շարունակության հետ, որն անկասկած եղբորիցս ձեզ հասած գրքերի մեջ պետք է լինի։ Եղբայրս սովորություն ուներ մաշվածները հանձնել կազմատուն, և հնարավոր է, որ կազմարարը ձեռագրերի թերթերը սխալմամբ կարած լինի որևէ գրքի մեջ։ Մտածեք առաջարկությանս մասին։ Եթե ձեզ չեն բավարարում փոխանակության պայմանները, մտածեք ձերը։ Վաղը նույն ժամին կրկին կայցելեմ ձեզ։

Գնաց, բայց կարծես դեռ կողքին լիներ։ Ասես ընդհատված երազ լիներ, բավական էր վերմակը քաշեր գլխին, որ կրկին վերադառնար։ Գնա՞ց, թե՞ կանգ է առել դուսն ետևում։ Չէ, իջնում է սանդուղքով։ Ահա վերջապես բակ ելավ, հեռանում է չտրորված ձյան հաստ շերտի միջով։ Քայլում է, բայց ոտնատեղերը չեն մնում, տեղացող ձյունն ու քամին ետևից ջնջում են հետքերը։ Ասես ոչ թե գնում է, այլ գալիս, գալիս է, բայց հեռանում։ Փոքրանում է ու փոքրանում, մի սև կետ է մնացել՝ բոլորաձև գլխարկը, այն էլ ուր որ է կկորչի համատարած սպիտակում։ Գուցե չի էլ եղե՞լ...

Աղբատարը հրաժեշտ է տալիս խաղաղված բակին։ Նստատեղին նետված զանգը ծլնգում է մի վերջին անգամ՝ լեզվակը չկամությամբ լիզում է շուրթերը և մարում։ Ուր որ է հռնդյուն ու ծուխ արձակելով աղբատարը կգլորվի հաջորդ բակը՝ անիվների տակից ձյուն մաղելով։ Աղբատարի վերջին ծլնգոցը կրկին քուն է բերում աչքերին։ Լռությունը ձյուն է դառնում և կաթնագույն պատուհաններից թափվում ներս։ Կրկին սահնակով իջնում է ձյունոտ բլիակից, սլանում դեպի սպիտակ անհունը... Բայց այս անգամ էլ ճանապարհն է կիսվում, ո՞րն ընտրի։ Վարանման մեկ ակնթարթն էլ բավական է, որ սահնակը տակից մի կողմ փախչի։ Գլուխը թափով զարնվում է ճամփաբաժնում կիտված ձնաթմբին։ Արթնանում է սեփական հեկեկոցից։

Բակում թե մուտքի նախասրահում հարևանի երեխան է լալիս։ «Ո՞վ ծեծեց, ո՞վ...», սանդուղքի գլխից ճչում է մայրը։ Երեխան սսկված վեր է բարձրանում, ետևից աղմուկով քարշ տալով սահնակը։ «Թե չասես, էլ բակ չես իջնի,— Ճչում է մայրը,— ո՞վ ծեծեց, ո՞վ...»։

Դռան չխկոցը արձագանքում և չի մարում ուղեղում։ Գլխավերևում պատի ժամացույցը ուղիղ ժամը տասն է ցույց տալիս։ Զգում է անծանոթի գալուստը։ Ահա բարձրանում է սանդուղքով, ձյունոտ ոտքերն է թափ տալիս դռան առաջ։ Թակոցի է սպասում, բայց ուղեղում կրկին դռան չմարած չխկոցն է։ Իսկ անծանոթն արդեն նախասրահում է։ Վերարկուն է հանում։ Հավուր պատշաճի այս անգամ կտկտացնում է սենյակի դռան ապակին, բայց մարմնի կեսն արդեն սենյակ է խցկել, բոլորաձև գլխարկի ստվերը բռնել է դիմացի պատը։

— Սիրելի բարեկամ,— լսվում է դռների միջից,— հուսով եմ, լիովին առողջ եք, և այս ժամին անկողնում գտնվելը լոկ գիշերային ընթերցանության արդյունք է։ Եթե աչքերս չեն խաբում, ձեր սեղանին Պլատոնի «Տիմեոսն» է և Պորփյուրի «Պյութագորասի կյանքը»։ Շնորհակալ եմ, այդ գրքերը վկայում են, որ չեք մոռացել մեր երեկվա պայմանը։ Սակայն տարվելով ընթերցանությամբ, իհարկե, մոռացել եք և՛ ինձ, և՛ իմ խնդրած ձեռագրերը։

Կանգնած սենյակի կենտրոնում՝ ժպտում է։ Շքեղ կոստյումն ու փողկապը անճանաչելի են դարձրել նրան։ Դժվար է հավատալ, որ հնամաշ վերարկուով երեկվա նույն ծերունին է։ Այժմ նա պակաս նման է եղբորը, նույնիսկ այնքան տարբեր, որ եղած արտաքին նմանությունը զայրացնում է։ Մի՞թե հնարավոր է, որ այդքան հակոտնյա երկու անձնավորություններ միաժամանակ նաև նման լինեն մեկմեկու։

— Ձեր ինչի՞ն են պետք այդ ձեռագրերը,— հարցնում է կոպտորեն։

— Համենայնդեպս ձեզ հարկավոր չեն,— ծիծաղում է անծանոթը։— Հասկանում եմ ձեզ, երիտասարդ բարեկամ, «Աստվածաշնչի» հետ պատահարից հետո դուք հակված եք հակառակ ծայրահեղության, այս պետքական ու անպետք գրքերի պահպանության համար պատրաստ եք ամենավերջին զոհողության։ Չեմ կասկածում, որ հիմա ավելի հեշտ է ձեզ վաճառել ինձ մոտ եղած թերթերը, չնայած դրանք ձեզ բոլորովին հարկավոր չեն, քան գնել ձեզ բաժին հասածը։

Ծոցագրպանը սահած անծանոթի ձեռքը բանկային շերտավոր ժապավենով ագուցված տասանոցների կապուկ է նետում սեղանին։

— Ձեռագրերի ձեզ մոտ եղած մի քանի թերթի արժեքը,— ասում է,— սեղանին նետված թղթադրամների կեսից էլ պակաս է, մնացած կեսը վճարում եմ այն ժամանակի համար, որը դուք պատրաստվում եք գողանալ ինձնից, երիտասարդ բարեկամ։ Իմ տարիքի մարդու համար ժամայնակը թանկ է դրամից։ Սակայն չեմ ուզում հավատացնել, թե միայն այդ պատճառով եմ զոհաբերում երկար տարիների խնայողություններս։ Ոչ, հույս ունեմ այդ հնագույն ձեռագրերում գտնել այն, ինչ անհնար է գտնել նորերում։ Գտնե՛լ տիեզերական ու երկրային բոլոր անհայտների բանալին։ Մեկ օրվա մեջ մենք կդառնանք բոլոր գաղտնիքների տերը։ Եթե ոչ ոք չգիտե սկիզբը, ապա մենք առաջինը կիմանանք վերջը։ Գրեթե համոզված եմ, որ այդ ձեռագրերը Պյութագորաս Սամոսացու մինչև օրս կորած համարվող գլխավոր աշխատությունն է։ Կյանքի առաջին կեսն անցկացնելով Եգիպտոսում՝ նա յուրացրել էր քաղդեացիների, փյունիկացիների ու եգիպտացիների դարերով կուտակած տիեզերական գաղտնիքները, ուսումնասիրել երկնային լուսատուների շարժման ու փոխադարձ դիրքի մի քանի հազարամյակների դիտարկումները և օրինաչափություն ու փոխադարձ կապ գտել տիեզերական շարժման ու երկրային կյանքի միջև։ Այսինքն սիրելի բարեկամ, լուսատուների փոխադարձ տեղադրության կրկնությունը հանգեցնում է երկրային իրադարձությունների համաճման վերադարձին։ Ավելի ուշ, Պյութագորասը հաշվեց ու գտավ Մեծ թվականը, այն տարին, երբ հանգուցվելու են վերջն ու սկիզբը։ Իսկ թե որքան է նրա հաշված պարբերաշրջանի տևողությունը, մենք կարող ենք գտնել միայն ձեզ ժառանգություն հասած ձեռագրերում։ Երիտասարդ բարեկամ, դուք հաղորդակից կդառնաք ամենամեծ գաղտնիքի լուծմանը։ Սա ամենամեծ զոհողությունն է, որ անում եմ, ամենաթանկ գինն է, որ վճարում եմ մի քանի թերթի համար։

— Եթե իսկապես այդ ձեռագրերը Պյութագորասի գրչին են պատկանում,— հարցնում է,-— ապա ինչո՞ւ ձեր եղբայրը դրանց նշանակություն չի տվել։

— Նա նախապաշարմունք ուներ թվերի նկատմամբ,— քմծիծաղում է անծանոթը։— Անգամ այն երանելի Ժամանակներին, երբ մենք միասին էինք, ասում էր. «Տիրատուր, քո թվերը մի օր կործանելու են աշխարհը»։ Մենք միևնույն գործն էինք անում, բայց նրա միավորը մարդն էր, իմը՝ թիվը։ Շարժումը՝ շրջան է, թանկագին բարեկամ, նման ձեր պատի ժամացույցի թվատախտակին, Տիեզերքը՝ մեծ ու փոքր անհամար շրջանների բազմություն։ Մարդն այդ շրջանների անհամար բազմության մեջ ամենափոքրն է, գրեթե աննշան կետ։ Բայց իմ եղբայրը համոզված էր, որ տիեզերական սկավառակը պտտվում է այդ աննշան կետի շուրջ և նրա համար։ Սակայն այդ նույնն է, որ տերևը կարծի, թե ինքն է իր ծլարձակումով կարգավորում Արեգակի ու Երկրի շարժումները։ Ինչպես և սպասվում էր, նա մոլորվեց ճշգրտությունից զուրկ մարդապաշտության իր ելակետի բավիղներում, իսկ իմ անդավաճան թվերն ինձ հասցրին Մեծ տարվա՝ տիեզերական պարբերաշրջանի տևողության հայտնագործման դուռը։

— Իսկ ի՞նչ կտա այն ձեզ,— գոչում է, ավելի շուտ անհանգստացած անծանոթի սրված հայացքից, քան թե խոսքերից։

— Ոչ թե ինձ, այլ մեզ, սիրելի բարեկամ։ Մենք կդառնանք աշխարհի ամենահզոր մարդիկ։ Վայրկյանների ճշտությամբ կիմանանք վերջը։ Թեև ես նախկինի նման կմնամ շարքային գիտնական, իսկ դուք միջին առաջադիմության ուսանող, սակայն այն շատ բան կտա մեզ։ Մասնավորապես ձեզ, նախ և առաջ կազատվեք պատրանքներից, կքայլեք կյանքի իմ գծած շրջանով՝ րոպեների ու վայրկյանների ճշտությամբ և ձեր ուղին թեթև ու հեշտ կլինի, նման ձյունոտ բլրակից սահնակով վայրէջքին։ Ձեր գլխում տիրող շփոթի փոխարեն կունենաք դյուրորեն գումարման ու բաժանման ենթարկվող թվեր։ Ձեր խորաթափանց միտքը կպարզվի ավելորդ ճնշվածությունից ու անվստահությունից, երևակայական պատկերների, մելամաղձի ու մենամոլության մշուշից։ Մոտեցեք հայելուն և կհամոզվեք, որ դուք հիվանդ եք։ Դուք խորշում եք իրականությունից, ահա ձեր ոչ սովորական հիվանդությունը։ Ամեն ինչ վերածեք թվերի և դուք կդառնաք կենսասեր, զվարթ ու հաջողակ։ Կներեք, որ հանդգնեցի ներխուժել ձեր ներաշխարհը։ Դրան առիթ ծառայեց սեղանին մնացած ձեր «Օրագիրը», որտեղ ակամա կարդացի. «Ուզում եմ գնալ լճափ, պառկել գետնին և լաց լինել» վերջին տողը, որ հավանաբար գրել եք անցած գիշեր։

— Հեռացեք այստեղից,— անծանոթի առջևից ճանկում է սեղանին մնացած «Օրագիրը»,— ոչ մի ձեռագիր էլ չեք ստանա, եթե անգամ դրանք գտնվեն էլ։

— Թանկագին բարեկամ,— չի շփոթվում անծանոթը,— ես փոքր—ինչ չափազանցրի պյութագորասյան թվերի վերծանման նշանակությունը։ Գիտական համեստ որոնումներիս խորհրդապաշտական շունչ ու գունազարդում տալու պատճառն այն է, որ նպատակ ունեի բորբոքել ձեր երիտասարդական հետաքրքրասիրությունը։ Սակայն եկեք առժամանակ մոռանանք այդ չարաբաստիկ ձեռագրերը։ Փոխարենը առաջարկում եմ այսօր երեկոյան մասնակցել մի ուրախ ժամանցի, յուրօրինակ և հետաքրքիր խաղի, որն անցկացնելու եմ բարեկամներիս խնդրանքով։ Հուսով եմ, ոչ մի հիմնավոր պատճառ չեք գտնի մերժելու հրավերս։

— Ճիշտ գուշակեցիք,— պատասխանում է,— ստիպված եմ մերժել առանց հիմնավոր պատճառի։

— Դուք սկսում եք բանեցնել խոսքի բարեկիրթ նենգության հնարքներ,— քրքջում է անծանոթը։— Նշանակում է մեր անկեղծությունը փոխադարձ է դառնում։ Գաղտնիք չէ, որ ինձ ատեցիք առաջին իսկ հայացքից։ Պատճառն այն է, որ ես կասկած եմ ծնում ձեր հոգում։ Կասկածը պատճառ է, որ խուսափեք ինձնից, բայց միաժամանակ այն կապում է մեզ։ Ձեր կասկածն է ինձ այստեղ բերել, թանկագին բարեկամ։ Եթե մերժում եք բարեկամությունս, ուրեմն ընդունեք մարտահրավերս։ Եթե ժխտում եք ինձ, ուրեմն մարտի ելեք ու հաղթեք։

Անծանոթը ինչ-որ այցետոմս է նետում սեղանին։

— Այստեղ մեր երեկոյան մենամարտի վայրն ու ժամն է,— ասում է,— չեմ կասկածում, որ կներկայանաք ճիշտ ժամին։ Մենամարտի պայմանները հետևյալն են՝ մինչև լուսաբաց երեք անգամ կուրանաք ինքներդ ձեզ։ Հակառակ դեպքում հաղթանակը ձերն է։ Պարտվողը պարտավորվում է հաղթողին հանձնել պյութագորասյան ձեռագրերի իր կեսը։

Կասկածը գլխավերևի պատի ժամացույցի նման անհանգիստ թխկթխկում է կրծքի տակ։ Մի՞թե ազատում չկա անծանոթ զգացումից, որ դիմացը նստած անկոչ ծերունու անթարթ աչքերով երեսին է նայում։ Մի՞թե անխուսափելի է ընդհարումը, պետք է անպայման բախվի ինքն իր հետ։

— Հաստատենք մեր պայմանը,— անծանոթը գրպանի տափաշիշ է հանում,— իմ ձեռքով տարբեր բույսերից քամված այս օշարակը ներծծվելով ձեր երակներում, պայքարի ուժ ու եռանդ կտա մինչև լուսաբաց։ Ձեր հաղթանակի կենացը, թանկագին...

— Անդրեաս,— հուշում է։

— Սիրելի Անդրեաս, շուտով կհամոզվեք, որ ծերուկ Տիրատուրը մի քիչ նաև դեղագործ է։ Մինչ երեկո։

Մեծ ու փոքր սլաքները անշտապ առաջ են գլորում վարագույրների ետևում մնացած օրը։ Սենյակի խտացող աղջամուղջում մայրամուտի շունչն առած գրքերն իրենց մոտեցող ժամի րոպեներն են համրում։ Սովորականի պես անքուն գիշեր ակնկալող պատի սև վառարանը մռռում է սեփական ջերմությունից։ Խավարից ծնված անշշուկ տողեր են թևածում պատեպատ, խմբվում գլուխ-գլխի, բարձրանում ու ընկնում, մեռնում ու հարություն առնում։ Ուր որ է կգա երեկոյան այս ժամերի Տերը։ Նրա ոտնաձայներից ջնջվում են բոլոր թվերը, փոշիանում տիեզերական պարբերաշրջանները։ Նա ասում է. «Տիեզերքն իր անսահմանությամբ փոշեհատիկ է հոգում, երկնային մարմինների անշունչ հավերժությունը վայրկյան է երեկոյան այս ժամերում։ Տուր ինձ մի կտոր թերթ, և ես վրանն կնկարեմ ողջ Տիեզերքը, իսկ քո տիեզերական անսահմանությունը կհերիքի՛, որ վրան պատկերես հոգին։ Բ՛աց այս գրքերից յուրաքանչյուրը և ամեն տողից բյուրավոր տիեզերքներ կթափվեն»։ Լսո՞ւմ ես խարդախ ծերուկ, ինքնակոչ եղբայրացու, թվերդ լոկ քանակ են հաշվում։ Ահա սա արդեն նախասրահում է, ուր որ է ներս կմտնի, սովորականի պես կնստի բազկաթոռին և սառած ոտքերը կերկարացնի դեպի վառարանը։ Ի՞նչ է պատահել, ինչո՞ւ ներս չի գալիս, ինչո՞ւ է կանգնել մնացել նախասրահում։ Շուրջը թափառող անշշուկ տողերը փախչում են գրչի ծայրից, զարնվում պատերիս և թևատված թափվում ցած։ Մի ստվեր է սողոսկում դռների արանքից, ուրվագծվում պատին, հասնում ու բազմում վառարանի առաջ՝ նրա բազկաթոռին։ Նույն ուսերն են, նույն կիսադեմը, նույն շարժումները, բայց նա չէ՛։ Որքա՜ն նման է, ով ասես չի խաբվի։ Ինչո՞ւ է եկել, ով կանչեց նրան։ «Ձեր կասկածն ինձ այստեղ բերեց, երիտասարդ բարեկամ,— խնդմնդում է քթի տակ,— չէ որ երբեմն ատում եք այս երեկոները, քիչ է մնում վառարանը նետեք ձեր գրած ու չգրած թերթերը և եղբորիցս ժառանգություն ստացած գրքերը։ Դուք եք ինձ կանչել, թանկագին բարեկամ»։

Էլեկտրական լույսը մի պահ ցրում է ստվերներն ու շշուկները։ Պատերը կրկին սովորական չափերի մեջ են սեղմում սենյակը։ Աներես ծերունու ստվերը պատի վրայով սահում կորչում է նախասրահի խավարում։ Բայց վառարանի դիմաց, կաշվե բազկաթոռին՝ նրա բոլորաձև գլխարկն է։ Սեղանին տափաշիշն է, կողքին երկու բաժակ, մեկը պարպված, մյուսը՝ լիքը։ Հիմարացրեց խորամանկ ծերունուն, բաժակը տարավ շուրթերին, բայց մի կաթիլ իսկ չխմեց։ Ամոքիչ բույսերից քամված կանաչավուն հեղուկը հաճելի բուրմունք ունի։ Գուցե փորձի՞ համը։ Ինչո՞ւ է դողում ձեռքը։ Չխմած՝ ասես հարբած լինի։ Բերնեբերան լի բաժակից դաշտերի ու սարերի թեթևություն է բուրում։ Ուր որ է կշրջի անմահական օշարակով լի բաժակը։ Փախչում է ձեռքից։ Մինչև վերջին կաթիլը հոսեց հատակին։

Յոթը խփող ժամացույցի զանգերը ցրում են խաբկանքը, ոսկեփայլ կշռոցի մեխանիկական չկչկոցը գլխավերևում երեկոյի վերադարձած ձանձրույթն է ծանր ու թեթև անում։ խավարում տարրալուծված կասկածը սնդիկի նման կրկին հավաքվում, գունդ է դառնում և գլորվում անցյալի ու ներկայի միջով։ Հուսահատությունը գրչի ծայրից կաթում լճանում է «Օրագրի» էջերում։ Ո՞վ է շարժում գրիչը, մի՞թե նենգավոր ծերունին։ Երբեք այսպես շնչակտուր ու անընդմեջ չի սահել թղթի վրայով։ Ասես հրաժեշտ է տալիս, ասես ուխտ ունի պատի վառարանի հետ։ Խոստովանություն է մենամարտից առաջ, որ պահ է տալու վառարանին։ Թե ընկավ մարտում, թող կրակից բացի այլ վկա չլինի։ Ո՞վ է փորփրելու մոխրի հիշողությունը, ո՞վ կհանդգնի վիճարկել կրակի քիմքի նրբաճաշակությունը։ Հրե լեզուները թող լինեն իր դատավորի ու ատենակալները։ «Կա՛նգ առ, գրիչ, դատարանն է գալիս։ Կա՛նգ առեք հոգեխռովքի ժամեր, մարտավկաներն արդեն ստուգում են ժամացույցները։ Բա՛ց հրե երախդ, անկուշտ բարեկամ և ներիր, թե մատուցածս տեսածներիցդ ամեճահամեղը չէ։ Կուլ տուր և քնիր մինչև լուսաբաց»։ Թե պարտվեց մենամարտում, թող ոչ մի տող հիշատակ չմնա անցյալից։

Սեղանին լոկ դրամի ժապավենավոր կապուկն է, որ «մոռացել է» խորամանկ ծերունին։ Այլևս չկա նահանջի ճանապարհ։ Զուր է փափուկ անկողինը կանչում սենյակի հակառակ անկյունից, զուր է վերմակը անդորր խոստանում տաքուկ փեշերի տակ։

Այցետոմսը գրպանում, անծանոթ հասցեով գնում է ձնոտ փողոցներով։ Ձնաքամին պտտվում, ելնում է դեմը, կախ ընկնում վերարկուի փեշերից։ Ծառերի տակ դիզված ձնակույտերը մայթ են բարձրանում, փակում ճանապարհը։ Կտրել անցել է քաղաքի կեսը, բայց փնտրած փողոցը չկա ու չկա։ Հատուկենտ լապտերների աղոտ լույսը ներծծած մայթերը աչք են կուրացնում, սառած ձյունը փախչում է ոտքերի տակից։ Շենքերից մեկի կիսաբաց շքամուտքից տաքություն է փչում դեմքին։ Ներս է մտնում մի պահ շունչ առնելու, սառած մատներն ու ականջները շփելու համար։ Ոտքերի դոփյունի վրա բնակարանի դուռը բացած պղտոր աչքերով ու գզգզված մազերով մի կին տնտղում է ոտից գլուխ։ «Ո՞վ է»,— հարցնում է բնակարանի խորքից եկող տղամարդու ձայնը։ Անտարբեր հարցին կինը ժպտում է դավադիր։ Պղտոր աչքերը ոչ այն է ծաղրում են, ոչ այն է ներս հրավիրում։ «Ո՞վ է»,— կտոր-կտոր է լինում տղամարդու ձայնը։ Դռան ու պատի արանքում սեղմված կինը քրքջում է անձայն։ Սեղանին մնացած կերակրի ծանրավուն հոտ է դուրս խուժել բնակարանի կիսաբաց դռնից և միախառնվել նկուղից բարձրացող մգլահոտին։ Կնոջ թիկունքում հայտնված ներքնաշորերով փոքրամարմին տղամարդը հայհոյում է, փորձում հարթակ դուրս ելնել, բայց կինը մարմնով փակել է ճանապարհը։ «Կսպանեմ»,— հայհոյանքների միջից գոչում է տղամարդը։ Դռան ու պատի արանքում սեղմված կինը քրքջում և դավադիր աչքով է անում։

Կրկին խարխափում է անհայտություն տանող սպիտակ փողոցներով։ Տարօրինակ երեկո է, ասես օտար քաղաքում լինի, ամեն ինչ անծանոթ ու արտասովոր է թվում։ Հատուկենտ անցորդների հայացքները անսովոր աշխույժ են ու բազմանշանակալից։ Զբոսայգու խավարից հայտնված ձնաթաթախ մի աղջիկ, շիկնած այտերով ու թաց արտևանունքներով, ուղիղ վրան է գալիս, բայց վերջին պահին ետևից հասած մի տղա կոպտորեն ետ է քաշում նրան։ Փողոցի ոլորանում քիչ է մնում բախվի մայթերի ձյուների մեջ խրված ավտոմեքենային։ «Ինչո՞ւ ես վազում»,— հարցնում է ցած սահող ապակու ետևից հայտնվսւծ միլիցիոներական գւխարկը։ «Ցուրտ է»,— պատասխանում է, սարսափով վերարկուի վրայից շոշափելով ծոցագրպանի դրամի կապուկը։ «Ոչինչ, հիմա կտաքանաս, երիտասարդ,— ասում է գլխարկը,— օգնիր դուրս բերենք ավտոմեքենան»։ Հակառակ դռնից դուրս եկած սերժանտի ընկերակցությամբ ընկնում են ավտոմեքենայի թափքի վրա։ Տեղում պտտվող անիվները սահում են իրենց իսկ բացած ակոսներում, ձյուն ու ցեխ շփում ոտքերին։ «Այ տղա, ասես հաց կերած չլինես»,— ատսմ է սերժանտը։ «Մեկ էլ փորձեք»,— խրախուսում է ղեկին նստածը։ Ձյունը սահում է ոտքերի տակից, գայթում է ու ընկնում։ «Սպասենք մեկն էլ գա»,— հուսահատ ձեռքն է թափահարում սերժանտը։ Ոտքի ելել, միայնակ կպել է ավտոմեքենայի թափքին։ Զսպանակի նման ճկվել է գետնի ու ավտոմեքենայի միջև։ Ի հեճուկս կողքից թերահավատ քմծիծաղող սերժանտի, անիվները ելնում են խոր ակոսներից։ «Քիչ էլ, քիչ էլ...»,— խրախուսում է ղեկին նստածը։ Մարմինը ձգվում ու ձգվում է գետնի ու ավտուքեքենայի միջև։ Անիվները մի վերջին անգամ բենզինաբույր ձյան են ցողում անդրավարտիքին ու վերարկուի փեշերին և պոկվում տեղից։ «Այ տղա, մենակ հանեցիր»,— ապշում է սերժանտը։

Ավտոմեքենան հասնում է փողոցի անկյունին, թվում է վերջապես կանհետանա, բայց հանկարծ կտրուկ արգելակում է։ «Մոտ արի»,— կանչում է ղեկին նստածը։ Այս անգամ դռնակը բացվում է և տեսնում է ղեկին նստածի դեմքն ու լեյտենանտական ուսադիրները։ «Այս փողոցում ես ապրում»,— հարցնում է նա։ «Այո»,— ստում է։ «Իսկ որտեղի՞ց ես գալիս»։ Տալիս է իրենց փողոցի անունը։ «Այսքան տեղ ոտքո՞վ ես եկել»։ «Ոտքով»։ «Լճափով անցնելիս աղմուկ կամ ձայներ չե՞ս լսել»։ «Չեմ լսել»։ Սիրտն անսպասելիորեն անհանգիստ է խփում։ «Այս մուշտակը քեզ պատահաբար ծանո՞թ չէ, գո՞ւցե տեսել ես որևէ մեկի հագին...»։ Ետևի նստատեղից դուրս քաշված մուշտակից օծանելիքի ու կանացի ջերմություն է բուրում։ «Չէ, առաջին անգամն եմ տեսնում,— ձայնը դողում է,— իսկ ի՞նչ է պատահել»։ «Լճափին ենք գտել։ Ուրեմն հաստատ ձայներ չե՞ս լսել»։ «Չեմ լսել»։ «Լավ, գնա, կարգին տղա ես երևում»։ «Անցյալ տարի էլ սրբի տոնին հերթապահ էի,— ասում է սերժանտը,— ողջ տարին այնքան գործ չի լինում, որքան այդ գիշեր»։ «Ի՞նչ սուրբ»,— հարցնում է լեյտենանտը։ «Սուրբ Սարգիս են ասում, Զորավոր են ասում»։

Ձեռնոցի կորած զույգի ետեից վերադառնում է թարմ ու խոր անվահետքերով։ Ձնակույտին սևին տվող ձեոնոցի առաջ պարզված ցուցամատը ուղենիշի սլաքի նման անտառ տանող ճանապարհն է ցույց տալիս։ Ծոցագրպանում այցետոմսն է փնտրում։ Կավճաթղթի վրա կոկիկ շարված տպագիր տառերը հիշողության մեջ անջնջելի գրում են՝ «Անտառային 13»։

Անտառամուտից սկսված գիշերը դիմավորում է բյուրավոր ձայներով: Չոր ճյուղերը թև-թևի տված, ծառերը շուրջպար են բռնել։ Բացատներում գալարվող դյուրաթեք մասրենիներն ու վարդենիները խելքամաղ են անում անտառի հաստաբուն ծերերին։ Նրանց քմայքին չդիմացած մի ծեր կաղնի կիսվել է մեջտեղից։ Ուժի ու հմայքի գիշեր է բացվել առաջը։ Գիշերվա հևքից խենթացած անտառային ոգին, կախ ընկած խավարի փեշերից, սուրամ՝ մտրակում է ծառ ու թուփ։

Հոգնությանն էլ քաղաքի հետ ետևում թողած, ականջը գիշերաբվի կռնչոցին, գնում է բռնած ամենակարճ ճանապարհը։ Բայց ծանոթ ուղին աներևակայելի երկար է թվում, անվերջ ձգվել է գիշերվա միջով։ Ոլորանի ետևում կրկին անտառն է ելնում դեմը, այնինչ ամառանոցային առաջին տները պետք է երևային։ Ծառերը համընթաց քայլում են հետը, հետապնդում մինչև զառիթափ։ Վերջապես ազատվում է նրանց հետապնդումից։ Ահա բերանը ձյուն առած մի դատարկ շիշ է զնգզնգում ոտքի տակ։ Քամին սիգարետի ճմռթված մի տուփ է գլորում անտառամիջյան արահետն ի վեր։ Խավարը նոսրանամ, ետևում մնացող անտառի հետ ձորն է գլորվում։ Միայն քամին է, որ սանձը անտառում թողած, ընկել է ետևից։ Երկու տարի առաջ, ամառ ժամանակ եղել է այստեղ, բայց հիմա ձյան ու մրրիկի մեջ ոչ բակ է երևում, ոչ տուն, ոչ պարսպապատ, ոչ հեռագրասյուն։ Աչքին ամռան արևով ողողված պարսպապւստերն են և հատկապես մեկը՝ պայտը վրան հսկա դարպասով, մեջը՝ երկնագույն ավազան, թռչուններով լի վանդակներ ու մի սպիտակազգեստ աղջիկ։ Բայց հիմա մտապատկերը գիշերվա խորքից է գալիս, ասես մութ ջրհորի մեջ արևի ցոլքն է տեսել։ Գալիս ջերմացնում է սառած մարմինը։ Դեղին ու երկնագույն թռչնակների հիմար ծլվլոցը անհոգության պատրանք է ստեղծում։ Գիշերը խայծ է նետել։ Ապավինած մտապատկերին, կույր-կույր ընդառաջ է գնում ձնահողմին։ Բայց քամին ասես քշել-տարել է ամռանն այստեղ կանգնած տները։ Համատարած սպիտակ խավարում միայն լուսե պատկերն է դեգերում։ Քայլ առ քայլ բարակում է, բայց չի կորչում։ Որպես մազե կամուրջ, ձգվել է իր ու գիշերվա միջև։

Պայքարի պատրանք ստեղծող քամին օձիքից սողոսկում, զնգզնգում է անդրավարտիքի փողերի մեջ, փաթաթվում ոտքերին։ Իբր շեղում է ուղուց, այնինչ ճանապարհն է մատնանշում։ Ահա ձնամրրիկի մեջ հենարան փնտրող ձեռքերը առաջին հեռագրասյունն են օղակում։ Քամին կեղծ զայրույթով մոլեգնում է ականջի տակ, ձյուն շփում քիթ ու բերանին։ Մի ձեռքով ձնե վերմակ է փռում վրան, մյուսով՝ ներքնակը քաշում տակից։ Պատվախնդրության և գոտեմարտի է մղում։

Հեռագրասյունը գրկած ելնում է ձյան միջից։ Իսկ մի քանի քայլի վրա խճուղին է և վերջին կանգառից դեպի քաղաք շրջադարձ վերցնող ավտոբուսը։ Փնչալով ու օրորվելով անցնում է կողքից։ Մի քանի ուղևորներ ապակիների ետևից նայում, բայց չեն տեսնում իրեն, ասես ինքը կինոդահլիճում է, նրանք՝ էկրանին։ Թեև շարունակելու է ճանապարհը, բայց առաջ է վազում և թափահարում ձեռքը, ուզում է, որ տեսնեն իրեն։ Երկար ժամանակ հույսով դեռ նայում է դանդաղորեն ձորը իջնող ավտոբուսի ետևից։ Կանգառի տաղավարի տակ քուրքավոր մի ծերունի է կանգնած։ Լամպի աղոտ լույսի ներքո ավտոբուսների երթևեկության չվացուցակն է ուսումնասիրում։ Խավարից հետո լամպի ներքո տաք ու ապահով է թվում, բայց քուրքավոր ծերունին գրավել է ողջ տաղավարը։ Մի պահ թվում է ծերունին սառել փայտացել է։ Սարսափով ետ է նետվում, բայց նույն պահին ծերունին ձեռնափայտը վեր է տնկում։ «Խեղճը սառել փայտացել է»,— ասես իր միտքն է բարձրաձայն արտասանում։ Հայացքը վեր է բարձրացնում ձեռնափայտի ուղղությամբ և տաղավարի քիվին տեսնում սառած կատվի ձագին։ Հիմա ինքն էլ է ծերունու նման ակնդետ նայում աչքերը բաց, տաղավարի քիվին նստած կատվի ձագին։ «Ով էր ասում դուրս գայիր վառարանի տակից»,— ծերունու ձայնում չարության կա։ Երկար ձեռնափայտը ձգվում է դեպի սառած կատվի ձագը, որը քարի նման չխկում է գետնին, գլորվում ու կրկին նստում չորս թաթի վրա։ «Զորավորը ծիծաղում է մեզ վրա»,— մրմնջում է ծերունին։ Նույն պահին քիչ դադար առած քամին վերադառնում, խուզարկու շան նման պտույտ է գործում տաղավարի թիթեղյա պատերի մեջ։ «Չե՞ք ասի, որ կողմում փնտրեմ համար տասներեք ամառանոցը»,— դիմում է նրան։ «Ոնց էլ գնաս, կգտնես»,— դժկամորեն պատասխանում է ծերունին, ձեռնափայտը դեպի խավարը պարզերով։ Հետո ավելի դժկամ ավելացնում է՝ «Ասում են Զորավորի գիշերը ճամփա ելածի ուղին՝ իր կյանքի պատկերը կլինի»։

Ասում ու քայլում է դեպի խավարը։ Ուզում է գնալ նրա ետևից, բայց ձնահողմի մի հզոր ալիք ծերունուն շրջանցում, հարվածում է կրծքին։ Պատնեշի նման բարձրացել էր իր ու ծերունու միջև։ Սև քուրքը փարոսի նման թափառում է համատարած սպիտակում, բայց ուր որ է կանհետանա աչքից։ Փորձում է առաջ քայլել, բայց քամին ետ է տանում։ Դեմքը առնում է ափերի մեջ, բայց ձնափոշին մատների արանքից թափանցում կուրացնում է աչքերը։ Հողմը տշել տարել է ավոտոկանգառի տաղավարն իր միակ լամպով և հիմա զրկված վերջին ուղեցույցից, քամու ողորմածությանն է մնացել։ Ուղին միայն նրան է հայտնի և մեկ էլ գետնին խոնարհված էլեկտրասյան զույգ լարերին։ Ձայն է տալիս անսպասելիորեն առջևում հայտնված ծերունուն, բայց հողմը ճամփակեսից ետ է վերադարձնում կանչը։ Երկու քայլի վրա է, թվում է հիմա կհասնի, բայց ճակատագրի նման միշտ առջևից ընթացող ծերունու սև թիկունքը հաջորդ վայրկյանին կրկին անհետանում է ձնամշուշում։ Փոխարենը հայտնվւսծ անշարժ սև բիծը մեծանում, դառնում է գետնափորիչ մեքենա, որ շերեփը փոսորակի պռնկին, քուն է մտել մինչև գարուն։ Մետաղյա բաքերով, խողովակներով ու ձողերի խրձերով գծված ուղին դեպի վեր է տանում։ Մի լքված դահուկաձող եղեգի նման սրթսրթում է վերելքի կատարին։ Աստված գիտե, թե երբ, մի դահուկորդ է իջել վերևից։ Դահուկուղին սառույցի նման ողորկ է։ Ո՞ր կատակասերն է դահուկաձողը թողել վերևում։ Ասես պարգև է վերելքը հաղթահարողին։ Չորեքթաթ վեր է ելնում, երեսնիվայր ցած սահում։ Ցած սահելիս շունչ է առնում, ժողովում ուժերը, որ կրկին վեր բարձրանա։ Հեկեկոցը կուլ տալով, վերարկուի պոկված կոճակներն է փնտրում ձյան մեջ, իսկ ինչ-որ տեղ, երևի շատ մոտիկ, վեր տանող հարթ ճանապարհն է։ Թվում է երկար, շատ երկար ժամեր ու գուցե տարիներ են անցել, այնքան է ուշացել, որ այլևս ոչ ոք չի սպասում իրեն, ոչ մեկի, անգամ իրեն այլևս հարկավոր չէ վերելքը, բայց դեռ բարձրանում է ու բարձրանում։ Մեկ էլ տեսնում է, որ աննկատելիորեն հաղթահարել է բարձունքը։ Հողմը վաղուց մարել է, առջևը՝ միակ հարթ ուղին է, բայց չի շտապում՝ գնացքի մեկնումից հետո կայարան հասած ուղևորի անսովորուությամբ։ Բարձունքին պարգև ստացած դահուկաձողը, որ կապարի նման ծանր է թվում, ավելորդ բեռ է ձեռքին։ Առջևում կրկին հայտնված ծերունու սև թիկունքը հիմա արդեն ոչ այն է կանգ է առել, ոչ այն է ետ-ետ է քայլում։ Համարյա հասել է ծերունուն, մեկ քայլ ևս և առաջ կանցնի նրանից։ Սպիտակ դաշտը երիզած ամառանոցների պարսպապահը կյանքի պես երկար ուղու վերջն են ավետում։ Դեմքը քուրքի օձիքի մեջ թաքցրած ծերունին աննկատելիորեն ետ է մնում։ Թիկունքին հրաժեշտի նման ծանր նրա հայացքն է։ Մնացած հատվածը առանց նրա՝ միայնակ պետք է անցնի։ Բայց ո՞ւմն է պետք ուղու վերջին ստացած ազատությունը։ Ոտքերը հազիվ է քարշ տալիս։ Դահուկաձողը քայլ առ քայլ ավելի է ծանրանում ձեռքին։ Բայց ինչպե՞ս դեն նետի կյանքի գնով վաստակած պարգևը։ Ուսը կառնի, ծանր է, բայց անհամեմատ հարմար։ Կտանի մինչև վերջ։

Շոշափելով քարերը, գնում է պարսպապատի երկարությամբ։ Ձորից ելած քամին անցնում է պարտեզի չոր ճյուղերի միջոցով։ Հոտն առած մի շուն պատի հակառակ կողմում բնից դուրս է ցատկում, զնգացնելով պարանոցի շղթան։ Պայտը վրան մետաղյա հսկա դարպասը, որ թակում է, ամեն օրվա անցած դռան պես ծսանոթ է թվում։ Կարծես արդեն եղել է պարսպապատի այն կողմում։ Շան հաչոցի վրա դուրս ելած մեկը գալիս է դեպի դարպասը։ Ծոցագրպանում մի կերպ գտնում, դուրս է քաշում այցետոմսը, որ խավարում բոլորովին սև է թվում։ Ուր որ է կբացվի դարպասը, և ինքը կանցնի շեմը։

Արթնացման հետ ծնված մի ծանր զգացում ստիպում է խարխափել երազի ու իրականության միջև։ Լուսադեմին անկողին մտած մարմինը քնի միջից արձագանքում է ուղեղում ատամնացավի նման տրոփող ոչ այն է պարտության, ոչ այն է մեղքի զգացմանը։ Հինգ զգայարանները մտքի խաբկանքի գործակալներն են։ Նրանք շնչում, տեսնում, ծամում, շոշափում են անցած Զորավորի գիշերը։

Ականջներում գիշերվա թագուհու՝ Լուսաբերի սառը ձայնն է, որ ուշքի է բերել իրեն։ Փոքրիկ սենյակում, որտեղ բացում է աչքերը, ամեն ինչ սպիտակ է՝ գահավորակը, պատերը, դռները, վարագույրները, լուսամփոփը, այնքան ճերմակ, որ սկզբում թվում է դեռ դրսում է՝ ձյուների մեջ։ Նենգավոր ծերունուն, որ սպիտակ խալաթով կանգնած է գլխավերևում, ավելի ուշ է նկատում, առաջինը տեսնում ու լսում է գիշերվա թագուհուն։ Սենյակի, թե նրա ձայնի սառնությունից փշաքաղվում է և այդ կենդանության առաջին նշանն է, որ ցույց է տվել։

— Սառել է կատվի ձագի պես,— ասում է գիշերվա թագուհին։

— Դռնապահը անզգուշորեն բերանից թոցրել է, թե «Զորավորի գիշերը ճամփա ելածի ուղին իր կյանքի պատկերը կլինի»։ Առանց այդ էլ դժվարին ճանապարհը նրան կյանքի նման երկար է թվացել։ Երբ ներս բերին, նրա զարկերակը համարյա կանգ էր առել, դեմքին ծերունական ակոսներ էին գծված։ Նա մտովի անցել էր իր կյանքի ուղին և հասել վերջին։ Բայց հիմա ինչպես տեսնում եք, նա «ետ է գալիս»։ Խաղը կկայանա, սիրելի Լուսաբեր։ Մինչև բերեք «Փայլածուի» նրա հանդերձները, նա վերադարձած կլինի մեր օրերը։

— Հակառակ դեպքում ոչ ոք չի՞ կարող փոխարինել նրան։

— Երկրի երեսին եղած ամենակատարյալ հորոսկոպը, որով այսօր ղեկավարելու եմ մեր խաղը, Փայլածուին վերագրում է երկակի բնույթ և հավերժական թախիծ, իսկ ավելի հարմար թեկնածու, քան իմ երիտասարդ բարեկամ Անդրեասն է, անհնար է գտնել։ Քողով ծածկեք ձեր դեմքը, այն այս գիշեր պետք է շղարշված լինի, ինչպես Լուսաբեր մոլորակը։

— Բայց խաղը դեոևս չի սկսվել։

— Միևնույն է, Փայլածուն պետք է սիրահարվի և թախծի, առանց ձեր դեմքը տեսնելու։

Թվում է հիվանդանոցում է, կողքին անծանոթ բժիշկն ու բուժքույրն են։ Ահա բուժքույրը գործով դուրս եկավ։ Բժիշկը կռացել է վրան՝ զննում է, որ ախտորոշի հիվանդությունը։

Բայց բացում է աչքերը և գլխավերևում տեսնում ծերուկ Տիրատուրին։

— Դուք խենթ եք, Անդրեաս,— գոչում է նա,— միայն խենթն է ընդունակ ճամփա ելնել նման բքին և տեղ հասնել։ Ճիշտ է, արել եք այն, ինչ չէիք կարող չանել, սակայն չգալով, ինքներդ ձեզ կուրանայիք ընդամենը մեկ անգամ, իսկ այժմ հնարավոր է, որ մինչև լուսաբաց անեք երեք անգամ։

— Ես եկա վերադարձնելու դրամը, որ մոռացել էիք սեղանին,— պատասխանում է։

— Դրամն իմ գրպանում է, թանկագին Անդրեաս։ Ես այնքան հարուստ չեմ, որ խնայողություններս շաղ տամ այստեղ ու այնտեղ։ Բացի այդ, ձեռագրի համար իմ առաջարկածը տասանոցներ էին, իսկ ձերը քսանհինգանոցներ են։

Ճեփ-ճերմակ պատերը կրկին հիվանդանոցում գտնվելու զգացողություն են ծնում։ Բայց ինչո՞ւ է միայնակ, ինչո՞ւ կողքին այլ հիվանդներ չկան։ Ուրեմն վիրահատարանում է, շուտով իրեն վիրահատելու են։ Այդ պատճառով է ներս մտնող բուժքույրը քողով ծածկել դեմքը։

Փակում է աչքերը և տեսնամ սուր-սուր նշտարներն ու ունելիները։ Բայց ո՞վ է ախտորոշել հիվանդությանը, ո՞վ է պառկեցրել վիրասեղանին։

Սակայն բուժքրոջ ձեռքին նշտարների և ունելիների փխարեն Փայլածուի մանուշակագույն զգեստներն են, որ կախ է տալիս աթոռի թիկնակին։ Շուրթերը շարժվում են քողի տակ. «Հագնվեք ու եկեք ինձ հետ»։ Հիմա էլ դռան ետևում սպասում է իր հագնվելուն։ Ինչո՞ւ է փորձասեղանին դրված ճագարի հեզությամբ ենթարկվում իրեն անծանոթ խաղի կանոններին։

Ցածից եկող երաժշտության, անհոգ ծիծաղի ու Լուսաբերի օծանելիքի մեջ նենգավոր ծերունու հրամցրած օշարակի հարբեցնող բույրը կա։ Ցած տանող աստիճաններին ականջին է հասնում կեսգիշերվա զանգերի ղողանջը։ «խաղը սկսվեց»,— քողի տակ շարժվում են շուրթերը։ Տասներկուերորդ զարկի հետ դիմացը բացված կլորավուն դահլիճի ջահերը մարում են, և պատերի տակ շարված սեղաններին վառված լամպերը շողում են աստղազարդ երկնքի նման։ Իրենք՝ յոթ «մոլորակները», դահլիճի կենտրոնում խմբված են նույն հերթականությամբ, ինչպես իրենց նախատիպերը երկնքում։ Իրենից ձախ՝ Արեգակն է, ոսկեգույն հանդերձներով մի խոշորամարմին տղսւ, աջ կողմում' Լուսաբերն է, նրանից աջ' Լուսնյակը, մի սպիտակազգեստ աղջիկ։ Լուսնյակից աջ՝ Հրատն է, ոտից գլուխ կարմիր հագած մի նիհար տղա։ Նրանից աջ կանգնած կապտազգեստ աղջիկն ու սև հագած տղան, հավանաբար Լուսնթագն ու Երևակն են, իսկ պատերի տակ տեղադրված տասներկու սեղանների շուրջ նստածները՝ կենդանակերպի համաստեղությունները։

Հաջորդ վայրկյանին դահլիճը ողողվում է լույսով և «մոլորակների» դասավորությունը խռնվում է։ խաղի մասին ոչ ոք չի խոսում, ասես ողջ հանդիսավորությունը լոկ տուրք էր տանտիրոջ դստեր՝ Լուսաբերի քմահաճույքին։ Բայց զուր է փորձում ինքն իրեն հանգստացնել, թե ավելորդ է եղել խաղի հանդեպ ունեցած վախը։

— Թանկագին Անդրեաս,—֊ ականջին շշնջում է աննկատելիորեն մոտեցած ծերուկ Տիրատուրը,— այս խաղում ձեզ բաժին է հասել «մոլորակի» դերը, և դուք պետք է մոլորակի նման դեգերեք։ Եղեք մոլորակ, մի վախեցեք Տիեզերքում փոշեհատիկ լինելուց։ Կարևորը ձգողության կույր ուժերի հորձանուտում ճիշտ ուղեծիր գտնելն է։ Օրինակ, ո՞վ է այս հոյակերտ ամառանոցի տերը՝ Սաքոն։ Մի աննշան փոշեհատիկ, բայց նա շրջապտույտում գտել է իր տեղը և ձեր քաղաքի երկնակամարում պակաս չի շողամ, քան լուսատուները։ Պահը հարմար է, որ բաժակ վերցնեք և մոտենաք նրան։ Նրա հովանավորությամբ կշրջանցեք մանր, բայց բազմաթիվ դժվարանց խոչընդոտներ։ Հակառակ դեպքում փորձեք գրավել դստեր՝ Լուսաբերի ուշադրությունը։ Հրատը նրան ավելի է հետաքրքրում, քան դուք, բայց դեմքից չի քաշում քողը, այսինքն սպասում է ձեր սիրահարվելուն։ Մոտեցեք նրան, Անդրեաս։ Ի շահ ձեզ, մեկ անգամ ևս պետք է հիշեցնեմ, որ դուք սովորական մոլորակ եք և պետք է ենթարկվեք ձեր համաստեղության օրենքներին։

— Սիրելի խաղարկուներ,— արդեն բոլորին է դիմում քեռի Տիրատուրը,— խաղի հաջողությանը միայն ձեզնից է կախված, մոռացեք, որ խաղում եք, ապավինեք ներքին մղմանը, եղեք կատարյալ անկեղծ։ Խմենք մարդկային հրաշքի՝ խաղի կենացը։ Թող լցվի ու թափվի կրքերի բաժակը։ Սկիզբը և վերջը թիվ է, մնացածը՝ խաղ։ Խաղը՝ ձեզ, թվերը՝ ինձ։ Ձեզ զվարճությունն ու ժամանցը, ինձ՝ հաշիվը։ Զորավորի գիշերվա այս մեծ խաղամ հաղթողին մեծ պարգև է սպասում։ Ով չի խաղամ, նա չի շահում։ Ձեզնից է կախված, թե ով լուսաբացին հետը տուն կտանի խոշոր շահումը։ Այս գիշեր զգուշացեք իմ երիտասարդ բարեկամ Անդրեասից։ Ինչպես երկնային, այնպես էլ մարդկային «տիեզերքում» կան կետեր, որոնք չեն ենթարկվում մեզ հայտնի ձգողության ուժերին։ Մեր երկնակամարում գիսավոր է հայտնվել։

— Հարգելի Տիրատուր,— անհոգ ժպտում է Սաքոն,— կյանքում գոյության ունի միայն մեկ «ձգողության» ուժ, որին վաղ թե ուշ ենթարկվում են բոլորը։

— Թե կարող եք, սանձեք գիսավորին, առեք ձեր շրջապտույտի մեջ,— շարունակում է քեռի Տիրատուրը։— Այս գիշեր նրանք վտանգավոր խաղարկուներ են դառնում։ Պակաս ահեղ չեն, քան Զորավորը, որ իր փոքրիկ ջոկատով ջարդում էր հեթանոսների հսկա բանակը։ Նրանք մեկ անգամ չար են լինամ, ապա ողջ կյանքում ապաշխարում։ Սոսկում են իրենք իրենցից, որ անզոր են բարությամբ, բայց հաղթում են չար դառնալով։ Մարդիկ սրբացրել են Զորավորին, որովհետև թեև մեկ անգամ, բայց չար է եղել։ Ահա թե ինչու է ամեն տարի այս գիշեր ահագնում Սուրբը։ Ականջ դրեք նրա սպիտակաթույր ձիու սմբակների դոփյունին, լսեք երկար մտրակի շաչոցը և կհսականտք, թե նա որքան է չարացած իրեն երկրպագողների դեմ։

«Չար դառնալու» վախը կարկամել է տեղում։ Հիմա արդեն հասկանում է նենգավոր ծերունու խաղը։ Մեջը վայրկյան առ վայրկյան ատելություն է ծնվում այստեղ խմբվածների դեմ։ Կարծես այլ մսից ու արյունից, կարծես տարբեր աշխարհներից լինեն։ Առաջին իսկ հայացքից իր և նրանց միջև զգացած անդունդը խորանում է ու խորանում։ Պետք է հեռանա։ Կվերցնի վերարկուն ու գլխարկը և կգնա։

Նախասրահ է ելնում, բարձրանում աստիճաններով։ Երկրորդ հարկի երկար միջանցքը դատարկ է։ Ուղեգորգի վրայով անշշուկ քայլում է դեպի ծանոթ սենյակը՝ միջանցքի վերջին դուռը։ Բայց քթի առաջ բացվում է նախավերջին դուռը։

— Ինչո՞ւ բացեցիր,— աղմուկի միջից լսվում է Հրատի ձայնը։

— Այսպես ավելի ապահով է,— պատասխանում է Արեգակը,— ոչ ոք ականջ չի դնի։

— Այդ Անդրեասը խիստ կասկածելի է թվում,— ասում է Երևակը։

— Ինչո՞ւ է քեռի Տիրատուրը հրավիրել նրան,— հուզվում է Լուսնյակը։

— Բոլորն անհանգստացած են նրա ներկայությամբ,— ասում է Հրատը,— ինչ-որ մեկը նրան ուղարկել է լրտեսելու մեր ծնողներին։

— Նա պարզապես գող է,— քմծիծաղում է Արեգակը,— քիչ առաջ կողքի սենյակում նրա զգեստների գրպանները տնտղեցի և ահա դրամի այս կապուկը գտա։

— Հարկավոր է միլիցիա կանչել,— կրկին հուզվում է Լուսնյակը։

— Իսկ եթե փախչի՞,— հիմա արդեն անհանգստանում է Լուսնթագը։

— Հարկավոր է նրան այստեղ բերել և կողպել սենյակում,— վճռում է Հրատը։

— Նա հազիվ թե համաձայնի այստեղ գալ,— կասկածում է Լուսնյակը։

— Ես կբերեմ նրան,— խոստանում է Լուսաբերը։

— Ես էլ կարող եմ բերել,-— ասում է Լուսնթագը։

— Մեկդ էլ բերեք, բավական է,— քրքջում է Արեգակը։

— Կամաց,— սաստում է Հրատը,— կարծես մեկը ականջ է դնում։

Ետ է նետվում, բայց աստիճանների վրայից ոտնաձայներ են լսվում, մեկը ծանրորեն վեր է բարձրանում։ Հուսահատ սեղմվում է պատին։ Ասես հանցանքի վայրում բռնված օրինազանց լինի։ Փակում է աչքերը և նույն պահին ողջ տունը թաղվում է անթափանց խավարի մեջ։ «Հարկավոր է փախչել»։ Հասել է ցանկալի դռանը, ձեռքը բռնակին է, չկողպված դուռը ետ է գնում։ Բայց հանկարծ տունը կրկին ողողվում է լույսով։ Ձեռքը դեռ բռնակին է, դուռը՝ կիսաբաց, իսկ դռան ճեղքում նենգավոր ծերունու քրքջացող դեմքը։

— Հաշիվը բացվեց, իմ ազնիվ բարեկամ,— շշնջում է,— դուք մեկ անգամ ուրացաք ինքներդ ձեզ։ Ես մարեցի լույսերը, որ դուք չընկնեք այդ փոքրիկ սրիկաների ձեռքը, իսկկ դուք փորձեցիք օգտվել խավարից և փախչել։ Մի խոսքով, ես մեկ քայլ արի դեպի պյութագորասյան ձեռագրերը, որոնց վերաբերյալ մեր պայմանը կարծում եմ չեք մոռացել։ Բայց ձեր դեմքին գույն չկա, Անդրեաս, այսպես դուք չեք դիմանա մինչև լուսաբաց։ Խմեք այս սրվակի պարունակությունը, այն ձեզ ուժ կհաղորդի։ Որքան անզգույշ եք, ձեր վար գցած սրվակի մեջ բոլոր գիշերների քաղցրությանն էր քամված...

Կրկին թվում է վիրահատարանի շեմին է կանգնած։ Ծերունի բժիշկը ներս է կանչում վիրասեղանին պառկեցնելու համար։ Հիմա էլ թիկունքն իրեն արած, ծորակի տակ օճառով ձեռքերն է լվանում։ Ուր որ է կհագնի ձեռնոցները։ Տեղական աննշան անզգայացում և նրա փորձված մատները մարմնից կհեռացնեն իրեն ցավ պատճառող «հիվանդ օրգանը»։

Վազում է երկար ու դատարկ միջանցքով։ Սանդուղքի գլխին կանգնած դռնապահը անհասկանալի շարժումներ է անում ձեռքով։ Աստիճանների ոլորանում դեմը ելած Լուսնյակը ակնապիշ՝ աչքերի մեջ է նայում։

Հյուրերը խմբված են նախասրահի կենտրոնում կանգնած Սաքոյի և փողոցում հանդիպած երկու միլիցիոներների շուրջը։

— Ահա և իմ վերջին հյուրը,— ասում է Սաքոն։

— Հենց նա էլ մեզ պետք է,— ասում է սերժանտը։

— Այս տղան,— լեյտենանտը գլխով ցույց է տալիս Արեգակին,— ասում է, որ քո գրպանից է հանել քսանհինգանոցների կապուկը։ Քո՞նն է։

— Իմ գրպանումն էր։

— Որտեղի՞ց քեզ այսքան դրամ։

— Չգիտեմ։

— Մենք պետք է տանենք ձեր հյուրին,— Սաքոյին է դիմում լեյտենանտը։— Նա փողոցում մեզ ասաց, թե տեղ է գնում, այնինչ այստեղ էր գալիս և վերջապես խոշոր գումարը։ Քաղաքում հանցագործություն է կատարվել և ըստ երևույթին զազրելի։ Լճափին մուշտակ է գտնվել արյան բծերով, իսկ այս տղան այդ կողմերից էր գալիս։

— Ճիշտն ասած, ես նրան առաջին անգամն եմ տեսնում,— ասում է Սաքոն,— և ցավոք չեմ կարող որևէ երաշխավորական խոսք ասել նրա մասին։

— Փոխարենը ես կանեմ այդ,— ասում է լեյտենանտի ու իր միջև հայտնված ծերունի Տիրատուրը,— ես այս երիտասարդի հովանավորյալն եմ։ Դրամը, որ դուք քիչ առաջ դրիք ձեր գրպանը, ես եմ տվել իմ երիտասարդ բարեկամին։ Ահա իմ խնայողական գրքույկը։ Այդ դրամը ստացել եմ առավոտյան, ձեր քաղաքի կենտրոնական խնայդրամարկղից։

— Այնուամենայնիվ նա պարտավոր է մեզ հետ գա գրավոր բացյատրություն տալու,— լեյտենանտը քեռի Տիրատուրին է վերադարձնում խնայողական գրքույկը և դրամը։

— Եկեք համբերենք,— պատասխանում է քեռի Տիրատուրը,— ահա կարծես հեռախոսը զանգում է։ Վերցրեք հեռախոսափողը, լեյտենանտ, ներքին զգացողությունս հուշում է, որ ձեզ են զանգահարում։

— Դուք կախարդ եք,— գոչում է ապշահար լեյտենանտը, լծակին իջեցնելով հեռախոսափողը,— մուշտակի տերը հայտնվել է, սովորական ծեծկռտոց է եղել խանդի հողի վրա։

Լեյտենանտն ու սերժանտը արդեն շեմին են, ուր որ է կանհետանան դռների ետևում։ Նրանց ետևից բակ է ելնում։ Ձնաքամին խփում է կրծքին։ Շունը հաչոցով դուրս է թռչում բնից։

— Ինձ էլ տարեք ձեզ հետ,— շշնջում է լեյտենանտի ականջին, բայց նա չի լսում։ Քամին բառերը շուրթերից առնում, տանում խառնում է բաց դաշտում պտտվող մրրիկի ոռնոցին։

Լեյտենանտն ու սերժանտը դեմքերը օձիքների մեջ թաղած դեպի դարպասն են վազում։

— Ձերբակալեք ինձ,— գոչում է հուսահատ։

Փոքր ավտոմեքենան իր զանգվածին անհամեմատ կատաղի հռնդյունով ծառս է գալիս, անհետանում է համատարած սպիտակում։ Զուր է սպասումով ճանապարհին նայում։ Ձնափոշին այնպես բարձրացել ձգվել է մինչև երկինք։ Ասես թանձր վարագույր է իջել շուրջ բոլորը։ Հայացքը գամած կաթնավուն խավարին, փորձում է հասու լինել վարագույրից այն կողմ կատարվածին։ Թվում է տասնյակ սպիտակ ձիավորներ են սուրում լեռն ի վեր։ Մեկ ակնթարթ խավարը ճեղքած կայծակի հրեղեն զիգզագը փշրվում է լեռան կատարին։

— Այդ նա է՝ Զորավորը,— ոչ այն է հիացմունքով, ոչ այն է ծաղրանքով գոչում է կողքին հայտնված քեռի Տիրատուրը։— Ամեն տարի մարտի է ելնում չարի դեմ, բայց բախվում սեփական ստվերին։ Հետապնդում ու չի հասնում ինքն իրեն։ Սեփական պատկերի հետ հանդիպման անխուաաիելիությունից տարեցտարի ավելի է խենթանում սուրբը։ Միամիտ է բոլոր սրբերի նման։

Քամին քշում տանում է նրա բառերը։ Շուրթերը դեռ շարժվում են, բայց ձայնը չի լսվում։ Ասես ապակու հակառակ կողմերում լինեն։ Չի լսում, բայց հասկանում է։ Վեր տնկված ցուցամատը, որ շարժվում է շուրթերի հետ, ոչ այն է օդում, ոչ այն է ապակու վրա գրում է. «Լավ նայեք ինձ, Անդրեաս, մենք միևնույն անձնավորությունն ենք։ Մտովի հարթեք դեմքիս խորշումները, ետ գլորեք մաշկիս ծալքերում նստած տարիները, և ինչպես հայելում, կտեսնեք ձեր սեփական պատկերը։ Որքան պետք է խուսափեք ինքներդ ձեզնից։ Տվեք ձեր ձեռքը, երիտասարդ բարեկամ, թող մրրկոտ այս գիշեր կնքվի մեր միությունը...»։

Կայծակն այս անգամ անվրեպ խոցում է լեռան կուրծքը։ Պոկված մի ժայռաբեկոր դղրդյունով գլորվում է լեռն ի վար։ Հարվածից ծնված մի ալիք, քամու դեմ ելնում՝ աղեղի նման ձգվում է երկրի ու երկնքի միջև։ Մի պահ ամեն ինչ անշարժանում՝ խեղդվում է զսպված հեծկլտանքի պես։ Լռության պահ է իջել Զորավարի գիշերվա վրա։ Գիշերն ականջը սրել՝ պատասխանի է սպասում։ Անպատասխան լռությունը կյանքի նման հայտնիից՝ անհայտ է ձգվում։ Չկա պատասխան... Թվում է ոչ թե րոպեներ, այլ տասնյակ տարիներ են անցել, իսկ ինքը փնտրում ու չի գտնում պատասխանը։

— Ինչո՞ւ ներս չեք գալիս,— ձյան պես փափուկ մի ձեռք իջնում է ուսին։

Երազների աղջամուղջում տեսած աղջկա պատկերը՝ թռչունների անհամար վանդակներով ու ավազանով, կանգնած է կողքին։

— Երևի ինձ չեք ճանաչում,— ծիծաղում են կանաչ աչքերը։

— Ես ձեզ անմիջապես ճանաչեցի,— պատասխանում է,— մենք հանդիպել ենք երկու տարի առաջ, ամռանը։ Դուք, ինչպես և հիմա, կանգնած էիք այս նույն տեղում, իսկ ես մետաղյա դարպասի հակառակ կողմում էի։ Այն ժամանակ թռչաններով լի վանդակներ ու ավազան կար բակում։

— «Շփոթում եք, ես Լուսաբերն եմ,— աղջիկը թափահարում է ձեռքի քողը,— մեր պարտեզում երբեք թռչունների վանդակներ և ավազան չի եղել։

— Ոչ, ոչ,— պնդում է,— ձեր հագին ճերմակ շրջազգեստ էր։ Ձեզ լավ տեսնելու համար ընդհուպ մոտեցա դարպասին և երկար նայում էի ճաղերի արանքից։

— Ինչպես հիմա՞։

— Ինչպես հիմա։

— Հիմա ինչո՞ւ եք նայում, չէ որ ես այն աղջիկը չեմ։

Կանաչ աչքերը քրքջում են գիշերվա լռության մեջ։

Մուշտակի օձիքի տակից դուրս պրծած առատ վարսերը ցրիվ գալիս, ծածկում են սպիտակ դաշտերն ու սարերը։ Նոր պոռթկումով վերադարձած քամին ուռկան ընկած ձկան պես թպրտում է երկար վարսերի ցանցում։ Սև գիշերվա պես թանձր մազերը պարարել են ամեն ինչ։ Ասես հավերժական խավար է իջել աչքերին։ Խարխափում, բայց ելք չի գտնում վարսերի ցանցից, որ կարծես ծերունի Տիրատուրի հրամցրած սրվակի պարունակությամբ ցողված լինեն։

— Դուք բոլորովին սառել եք,— նուրբ ու տաք մատները շփում են սառած ականջները, թափ տալիս գլխին իջած ձյունը։ Արբեցնող հեղուկով լի բյուրավոր սրվակներ են թափվում մայաներից և փշուր-փշուր լինում ոտքերի տակ։

«Դուք պետք է դադարեք «գիսավոր» լինելուց,— հրամայում են կանաչ աչքերը,— դուք պետք է ենթարկվեք ինձ»։

Ետ է քաշվում, ազատվելով կանաչ աչքերի և սև վարսերի հմայքից։ Աչքին կրկին վիրահատարանի ծանոթ պատկերն է, որ անջրպետի պես ելել է իր և գիշերվա միջև։ Ահա երիտասարդ բուժքույրը կաթսայիկից դուրս է քաշում նշտարներն ու ունելիները։

Սթափված միտքը գիշատչի սուր ճանկերով ուղեղում գոռում է. «Այս ամենը լոկ խաղ է»։

— Համարեք, որ կատարել եք ձեզ տրված հանձնարարությունը,— ասում է,— հիմա կբարձրանամ ձեր սենյակը։

Կանաչ աչքերի փայլը կրկին սառն է սառույցի նման։ Ձեռքի անորսալի շարժումով երկար վարսերը անհետանում են մուշտակի օձիքի տակ։ Կտրուկ դեպի դուռը շրջված բարձր կրունկները մի պահ ճոճվում, բայց անմիջապես էլ հաղթահարում են վարանումը։ Ճկուն ու արագ քայլքում բոլոր անդարձ կորուստների առաջին պահի թեթևությունը կա։ Դուռը բացվում, բայց չի փակվում Լուսաբերի ետևից։ Շուրջը մրրկոտ գիշերն է։ Կիսաբաց դռնից դուրս սողացած լույսի բարալիկ շերտը ուղեգորգի նման փռվել է դիմացը։ Դատարկված պարտեզում նորից տերտիրական մնացած քամին պտտվում, ծառի ետևում սեփական պոչը տեսած գազանի միամիտ կատաղությամբ փորձում է «ավլել» լուսե բիծը։ Ծառերը պառավների նման անարցունք հեկեկում են, չոր ճյուղերը ծեծելով պարսպապատին։ Գիշերը ողբում է խաբկանքի կորսված հրաշքը։

— Դուք հրեշ եք, երիտասարդ բարեկամ,— հիացմունքով գոչում է նախասրահում ճամփան կտրած քեռի Տիրատուրը,— դուք դիմացաք աշխարհի գեղեցկագույն էակի հմայքինն, բայց ընկաք ծերուկիս նոր և ավելի նրբորեն լարած թակարդը։ Դուք մեկ անգամ ևս ուրացաք ինքներդ ձեզ, հրաժարվելով ձեր սիրուց։ Կարևոր չէ, Լուսաբերը խաղում էր, թե ոչ, միևնույն է, նրա անկեղծության դեպքում էլ նույն կերպ էիք վարվեու, որովհետև սարասփում եք սիրո «կապանքներից»։ Այնինչ, եթե թուլություն ունենայիք ընկնելու նրա ոտքերը՝ հաղթելու էիք ինձ։ Դուք մեկ քայլով էլ մերձեցաք ինձ, սիրելի Անդրեաս։ Հիմա մենք արդեն միևնույն գնացքի՝ միևնույն վագոնախցի ուղևորներ ենք։ Նստած ենք մեկմեկու դիմաց և պատուհանից հակառակ կողմեր ենք նայում։ Ես՝ առաջ, դուք՝ ետ։ Երկուսիս էլ առաջնորդում է նորին գերազանցության Միտքը՝ մեկուկես կիլոգրամանոց անգույն զանգվածը։ Միայն թե դուք հավատում եք, իմ թշվառ բարեկամ և այդ պատճառով էլ թույլ եք, իսկ ես ամենազոր եմ, որովհետև ժխտում եմ ամեն ինչ։ Միտքը հասել է ժխտման բարձրագույն աստիճանին՝ աշխարհակործան պայթյունին և այլևս չկա վերադարձ։ Իսկ ձեզ սպասվում է այն թշվառների ապագան, որոնք փորձում են դնչկալ հագցնել իրենց իսկ ծնած հրեշի բերանը, բայց Միտքը փոր չէ, որ փսխի կուլ տվածը։ Այն այսօրվա հզորությանը հասել է հազարամյակների տքնանքով և լիիրավ տեր է ճաշակելու վերջին պատառը։ Մինչ այստեղ խմբված մանր ավազակների նմանակները հազարամյակներ արբեցել են կրքերի դատարկ վայելքներով և խաբեություններով կուշտ կյանք ապահովել իրենց զավակներին, ձեզ նմանները ուղիներ են փնտրել նրանց արտաքսելու իրենց վայ դրախտից։ Աշխարհակործան պայթյունի հնարավորությունը Մտքի ամենամեծ հաղթանակն է՝ Մարմնի դեմ դարավոր պայքարում։

Շրջանցում է նենգավոր ծերունուն և աստիճաններով վեր բարձրանում։ Ետ է հրում Լուսաբերի սենյակի դուռը։ Սենյակում նրանից բացի ոչ ոք չկա։

— Այստեղ պետք է սպիրտով լի սրվակ լիներ,— զգեստապահարանի դարակներն է քրքրում Լուսաբերը,— դեռ պարտեզում նկատեցի, որ ձեր ականջները ցրտահարված են։

Բարձրակրունկ կոշիկները մեխերի նման թակում են հատակը։ Սպիրտով լի սրվակն ու բամբակը մատներում սեղմած ձեռքը ձգվում է դեպի իրեն։ Հարյուրավոր սրվակներ են փայլատակում աչքերի առաջ։ Սև վարսերը ձնահյուսքի նման ուսերից սահում, կրկին ամեն ինչ թաղում են խավարի մեջ։ Սրվակը վերցնելու պարզված ձեռքը մոլորվում է ճամփակեսին...

— Ներեցեք,— գորգի վրայից հավաքում է փշրված սրվակի կտորները,— այսօր առաջին անգամը չէ, որ ձեռքերս չեն ենթարկվում ինձ։

Բարակ ու երկար կրունկները հեռանում են գորգի խավի միջով, մի պահ կանգ առնում պատուհանի առաջ, հետո ետ շրջվում և կրկին մոտենում։

— Ոչինչ,— վարսերի սև փայլի միջից ժպտում են զմրուխտե աչքերը,— հիմա ավելը կբերեմ։

Համակված անանուն սարսափով, մատները ջղաձգորեն սեղմում են հավաքած ապակու փշուրները։ Ցավը թպրտում, ելք է փնտրում բռան միջից։ Բայց սեղմում է ու սեղմում, վերջապես բուռն է հավաքել իրեն տանջող ցավը և այլևս բաց չի թողնելու։ Երբ այն ափի մեջ է, վստահ է ու հանգիստ։ Հիմա սիրում է բոլորին։ Հիմա ամենազոր է։ Հիմա չի վախենում Տիրատուրից։ Հիմա նրա հորոսկոպներն ու թվերը գռոշի արժեք իսկ չունեն։

— Ձեր դաստակի վրայով արյուն է ծորում,— գոչում է Լուսաբերը,— ի՞նչ արիք սրվակի կտորտանքները։

Ցավը սրտի նման տրոփում է ափի մեջ։ Մի պահ իսկ թուլացնի մատները, կկորցնի գտածը։ Արյան գնով ձեռք բերած սերը կցնդի թափված սպիրտի նման։ Հանուն բոլոր լուսաբերների, քմայքի՝ մետաքսե վարսերի, աչքերի փայլի և երկար ոտքերի, չի բացի ափը։ Թող Միտքը իր ծերունազարդ գւուխը հավերժ խոնարհի այդ հրաշալի խաբկանքի առաջ, թող աշխարհը կրկեսի հրապարակ դառնա, թող ի շահ բոլոր ծաղրածուների, լարախաղացների և շնիկներ վարժեցնող կանանց բարօրության, արյունը կաթիլ, առ կաթիլ հոսի նրանց խաղահրապարակի գորգին...

— Դեն նետեք սրվակի կտորտանքները,— երկար ու սուր եղունգները խրվում են դաստակը։

Գորգը փախչում է ոտքերի տակից, գլուխը աղմուկով զարնվում է զգեստապահարանին։ Սողում է դեպի դուռը, ետևից քարշ տալով դաստակից կախ ընկած Լուսաբերին։

Նրա լացակումած ճիչը կիսաբաց դռնից թռչում՝ պայթում է դատարկ միջանցքի շիկացած լռության մեջ։ Հաջորդ ակնթարթին միջանցքը լցվում է ոտնաձայներով։ Միջանցքի մի ծայրից մյուսն են վազում, ձայն տալիս մեկմեկու։ Ոտքի հարվածից դուռը ետ է թռչում։ Առաջին հարվածը իջնում է կրծքին, մյուսը՝ ականջին։ Փորձում են մեկտեղ հարվածել, բայց խանգարում են մեկմեկու։ Արեգակի հարվածները թույլ են, բայց ծանր, Հրատինը ուժգին, բայց թեթև։ Երևակը վրիպում է, գայթում և ընկնում վրան։

— Վերջ տվե՛ք,— ճչում է Լուսաբերը և նրա ձեռքը ամբողջ ուժով իջնում է Հրատի դեմքին։

Աչքին կրկին սպիտակ պատերն են, թվում է պառկած է վիրասեղանին։ Երիտասարդ բուժքույրը, թիկունքով դեպի իրեն, եռացող կաթսայից դուրս է քաշում նշտարներն ու ունելիները։ «Վտանգավոր ոչինչ չկա,— ասում է վրան խոնարհված ծեր վիրաբույժը,— ընդամենը ապուկու երեք կտոր ձեոքի ափի մեջ»։ Կաթսայի ու վիրասեղանի միջև ետ ու առաջ անող բուժքրոջ կոշիկների երկար կրունկները կտկտում են քունքերի տակ։ «Նա խելագար է»,— վիրաբույժի ականջին շշնջում է բուժքույըը։ «Ինձ չի համոզում ապուկու կտորտանքները ափում սեղմելու ձեր պատմությունը,— ասում է վիրաբույժը,— ամենայն հավանականությամբ դրանք ափն են մտել ընկնելու ժամանակ։ Կռացել է գորգի վրայից հավաքելու սրվակի փշուրները, բայց գայթել է ու ընկել»։

Ձայնը մատնում է նենգավոր ծերունուն, որ փաթաթվել է սպիտակ խալաթի մեջ և անճանաչելիության աստիճան մեղմել ծակող հայացքը։ Ուր որ է դեն կնետի դիմակը և կհռհռա. «Մի անհանգստացեք, երիտասարդ բարեկամ, ես մի քիչ նաև վիրաբույժ եմ, հիմա ձեր ափից դուրս կքաշեմ ապակու բեկորները, և դուք կազատվեք ձեզ տանջող ցավից։ Այն ձեր մարմնումն է և ոչ թե հոգում։ Ի՞նչ էիք փորձում ապացուցել ձեր անմիտ արարքով։ Ո՞ւմ հայտնի չէ, որ սերը՝ ցավ է։ Ցանկանում էիք ձեր մեջ հաստատե՞լ կենդանականը, զգայականով մարե՞լ միտքը։ Սակայն մեկ անգամ էլ ապացուցեցիք, որ ձեր մեջ առաջնայինը միտքն է, որ դրանից դուրս մնացածր կենդանական է՝ հավասարազոր բնության այն ուժին, որ սարդին ստիպում է ոստայն հյուսել և ճանճեր որսալ որովայնի համար։ Կոչենք սեր, կարոտ, խիղճ, անձնազոհություն, միևնույն է, այդ ամենը՝ կենդանական է, մարմնի գոյությաը տառապանքը, որին դատապարտված ենք անշունչ Տիեզերքի դեմ մեր կենդանական գոյության դիմադրությամբ։ Դրանք տեղական «արժեթղթեր» են, ընդ որում կիսով չափ արժեզրկված անգամ մեր Երկիր մոլորակում, որը փոշեհատիկ է Տիեզերքում։ Միակ «արժեթուղթը», որով մենք կարող ենք փորձել դուրս գալ Երկիր կոչված մեր «հայրական տնից»՝ Միտքն է։ Որովհետև, թանկագին բարեկամ, եթե անգամ գոյություն ունի Աստված, ապա այն Միտք է։ Նա զբաղված է անծայրածիր դատարկության մեջ պտտվող գնդերի շարժումով և ամենայն հավանականությամբ անտեղյակ է, որ իր անվերջ տիրույթներում, մի աննշան աստղային համակարգություն՝ արեգակնային համակարգությունում, մի չնչին մոլորակի վրա աշխարհ եկել, պայքարում, սիրում և տառապում են ինչ-որ կենդանական էակներ։ Նա գուցե երբեք էլ չիմանա, այդպես էլ չնկատի մեզ, որովհետև մենք գուցե պատահական և ժամանակավոր տարր ենք նրա անսահման թագավորությունում, իսկ նա այնքան հզոր է, որ ի տարբերություն մեր երկրային միապետների, չունի հետախուզական մարմիններ։ Մենք մեզ շնորհված Մտքով պետք է մարտահրավեր նետենք նրան, խառնենք նրա հաշիվները, խաղագնդերը շեղենք ուղեծրերից, պայթեցնենք արեգակները, ցրիվ տանք համակարգությունները և ոչ թե արբենանք մեր կենդանական սկզբի ճենճահոտով։ Ուժեղ լինելու համար, պետք է դեն նետենք մուրացիկի մեր ավանդական զգեստները, կրակի տանք մեզ խեղճության դատապարտած հայրական խրճիթը։ Մենք չպետք է վախենանք պայթյունից։ Ճիշտ է, այս մանր սրիկաները, որ սարդի նման ոստայն են հյուսում՝ հաճույքներ որսալու և իրենց մերձավորներից մազաչափ ավելին վայելելու, գտել են տառապանքից փախչելու իրենց միակ հասու ճանապարհը, բայց մի՞թե բավականությունը՝ տառապանքի հակառակ երեսը չէ։ Սիրելի Անդրեաս, ձեր գանգատուփի, տակ նստած միտքը ավելի քան հզոր է, տրվելու խղճի խաբկանքին։ Մի ստիպեք ձեզ սիրել նրանց, ձեզ մի դատապարտեք տառապանքի, ձեր խեղճ հոգին մի դարձրեք ապաշխարության անկողպեք զոհասեղան։ Այս մանր սրիկաները ոտնամանները կսրբեն իրենց առջև ձեր փռած սիրո և խդճի ճերմակ գորգին, բայց ջերմ արցունքների սպասումով առաջ պարզված ձեր ափի մեջ՝ մանրադրամներ կկաթեն»։

Նշտարն ու ունելին՝ դանակ-պատառաքաղի նման վարժ շարժվում են վիրաբույժի մատներում։ Ապակու երեք բեկոր զնգում են բուժքրոջ ձեռքի սկուտեղին։ Ուր որ է նա բեկորների հետ սկուտեղի վրա դուրս կտանի նաև իր «ցավը»։ Սիրուց հիշատակ կմնա լոկ վիրակապը։

— Այդ ինչ հիմար միջադեպի մեջ եք ընկել, երիտասարդ բարեկամ,— նախասրահում դեմն է ելնում հոգեառ ծերունին,— բայց անհոգ եղեր, նրանք պատասխան կտան ձեզ հասցրած կապտուցների համար։ Վրեժի զգացումն ինձ համար սուրբ է, Անդրեաս։ Իմ կարծիքով այն միակն է իր տեսակի մեջ, որ վեր է բարձրացել իր կենդանական նախասկզբից և հասել մտքի աստիճանին։ Լուսադեմին ես առաջ կբերեմ պայթյունի պատրանք, և դուք լիովին կբավարարեք ձեր արդար վրեժի պահանջմունքը, դիտելով, թե այստեղ խմբված հարգարժան մարդկանց հասարակությունն ինչպես է սարսափի ներքո գահավիժում իր կարծեցյալ քաղաքակրթության բարձունքից։ Լոգարան մտած կնոջ նման քաղաքակրթությունը կզրկվի քաղքենիության շպարանքից՝ ձեր աչքերի առաջ մերկացնելով անհարթելի կնճիռները։ Ձեր հայացքի առաջ կբացվի բաբելոնյան աշտարակաշինությունից ծանոթ մի տեսարան։ Փոխադարձ շահերով հանգուցված մարդկային համակեցության այս կենսունակ թվացող բջիջը՝ ցրիվ կգա արև տեսած ավազագնդի նման։ Երբ այս ամառանոցային շինության պատերը կդողան աշնան տերևի նման, հատակը գետնի տակ կանցնի, իսկ առաստաղը կակոսվի ճեղքվածներով, նրանք, ոտնակոխ կտան իրար։ Հախճապակե հսկա ջահը, չդիմանալով ցնցմանը, ցած կգահավիժի և վրա հասած խավարն ավելի կսաստկացնի կենդանական սարսափն ու իրարանցումը։ Նեղլիկ դուռը անկարող կլինի միանգամից ընդունել բոլորին, իսկ այն, ինչ կկատարվի շեմին, անգամ ես անկարող եմ նկարագրել։ Ցավոք, խավարը կխանգարի տեսնել բոլոր մանրամասնությունները, բայց դժվար չէ ենթադրել, որ Լուսնյակն ու Լուսաբերը մեկմեկու մազ կպոկեն, Հրատը ոտք կգցի Արեգակին, Երևակն իր պաշտելի Լուսնթագին ձեռք մեկնելու փոխարեն, կփորձի նրա գլխավերևով վայրկյան առաջ ճողոպրել, Սաքոն իր հսկա փորով կճզմի բոլորին, բայց ճակատը կխփի դռան շրջանակին։ Իսկ առավել հետաքրքիր իրադարձությունները կծավալվեն վերջում, երբ մի կերպ դուրս պրծնելով նախասրահ, փակ կգտնեն շքամուտքը...

— Դուք այդ չեք անի,— գոչում է։

— Զուր եք բորբոքվում, Անդրեսա,— ծիծաղում է,— չէ որ այս ամենը լոկ խաղ է, ընդամենը պայթյունի պատրանք։ Եվ բացի այդ, պայթյունն անխուսափելի է։ Այն, Մտքի ամենամեծ նվաճումը դառնալուց առաջ, ի սկզբանե գոյություն ունի յուրաքանչյուր իրի և առարկայի մեջ։ Ամենահոյակերտ շինությունների ճակատին իսկ կարելի է տեսնել անհուն թախիծ և տառապանք։ Այո, երիտատսրդ բարեկամ, ես տեսել եմ քարի արցունքները և լսել նրա խուլ հեծեծանքը։ Նյութի տարերքը խենթ և որևէ օրինաչափության ու տրամաբանության չենթարկվող շարժումն է՝ ազատությունը։ Նյութի ամենակատարյալ ձևը՝ գազային վիճակն է։ Մեր շենքերի ճակատները գարդարող քարե խոյակները անհամբերությամբ սպասում են այն պահին, երբ կրկին դուրս են պրծնելու իրենց ստրկացրած ձևերից, նոսրանալու և խենթ ու անուղի ճառագայթվելու տիեզերական անհունում։ Կարծում եք Արեգակին հաճելի՞ է շարունակ պտտվել նույն ուղեծրով և մեզ նման անարժան արարածներին տարվա չորս եղանակ պարգևել։ Կամ մեր բազմաչարչար Երկիր մոլորակի համար անհրաժեշտություն է դառնալ առանցքի շուրջը, որպեսզի օրը մեզ համար կիսվի ցերեկվա ու գիշերվա, թուն մտնենք գիշերը, իսկ լուսաբացին աշխատանքի գնանք։ Ոչ, սիրելի Անդրեաս, եթե մենք հնարավորություն ունենայինք անկեղծ զրույցի նստել նրանց հետ, ապա Արեգակը կպատմեր, որ սպասում է իր նման հրաշեկ մի արեգակի և արդեն միլիարդավոր տարիներ շտապում է այդ հանդիպմանը։ Լուսնային տարիների հեռավորությունն ու միլիարդավոր տարիները մեզ համար են կլոր թվեր։ Իսկ մեզնից այնքան վիշտ տեսած Երկիր մոլորակը կխոստովաներ, որ ժամադրված է մի սպիտակաթույր գիսավորի հետ, որի հետ բախումից հետո բաժանվելու է անհամար մանր կտորների և ազատ ու անհոգ թափառելու մեր աստղային համակարգությունում։ Ուրեմն ինչո՞ւ առաջ չընկնենք ժամանակից, չկանխենք անխուսափելին։ Արդեն ասել եմ, որ ինձ ընդամենը մեկ թիվ է պակասում, որպեսզի գտնեմ Տիեզերքի կառուցման գաղտնիքը, այն հանգուցային օղակը, որը հանելով կարելի կլինի քանդել ողջ շղթան։

— Ի՞նչն է ձեզ մղում քանդելու շղթան,— գոչում է հուսահատ։

— Սիրելի բարեկամ,— ծիծաղում է,— եթե նույն հարցը տայիք իր սիրելի խաղալիքը կոտրող երեխային, ապա նա անվարան կպատասխաներ, որ ցանկանում է տեսնել, թե ինչ կա դրա մեջ։ Իմ պատասխանն էլ նույնն է։ Ուզում եմ ամեն ինչ իմանալ։ Միտքը սահման չի ճանաչում։ Մարմինը հագենում է, միտքը՝ երբեք։ Ամեն օր ինձ հարց եմ տալիս, թե ինչո՞ւ Ադամը ճաշակեց իմաստության չարաբաստիկ պտուղը, և պատասխան չեմ գտնում։ Մենք այդ հոտած խնձորի զոհերն ենք։ Միտքը շարունակ նորանոր գայթակղություններ է որոնում և ոչ մի ուժ ընդունւսկ չէ առնել այդ անկուշտ գազանի առաջը։ Միևնույն է, եթե անգամ լուսադեմին ցրիվ չտամ երկհարկանի այս տնակը, դրանից ոչինչ չի փոխվի աշխարհում։ Միտքը նյութի ինքնաժխտումն է, որ բախտի դիպվածով դրվել է մեր գանգատուփի տակ։ Մենք պարտավոր ենք կատարել մեզ վիճակված առաքելությունը... Ի՞նչ պատահեց ձեզ, սիրելի բարեկամ, այդքան նրբազգաց մի եղեք, չէ որ ի վերջո այս ամենը լոկ Զորավորի գիշերվա խաղ է...

Ոտքերը տանում են երկար ու նեղ միջանցքով, որ գիշերվա նման անվերջ, որպես մղձավանջային անել քուն, աներևակայելի ծանր ձգվել է տագնապի ու անհանգստության միջով։ Մարմինն ասես տրոփող նյարդ է գիշերվա գանգում, գայլի հոտ առած հերթապահ շուն՝ փարախի դռանը։ Ձայն է տալիս, բայց չի լսում սեփական ձայնը։ Արթուն է, բայց անկարող է քնից հանել ննջողներին։ Անզորությունը գլխապտույտ է առաջ բերել։ Սառը քրտինքը ճպճպում է զգեստների տակ։ Գիշերը վերջ չունի։ Պետք է անցնի գիշերվա միջով։ Կիսաբաց օդանցքից այն կողմ նախկին կատաղությամբ գալարվում է ձնաքամին։ Ասես ապաշխարության գիշեր լինի, գարնանամուտից առաջ բնությունը մաքրվում է նախորդ տարվա մեղքերից։ Մրրկոտ դաշտերում և սարերում Զորավորն է սլանում իր քաջ հեծյալներով։ Զորավորը կանչում է իրեն։ Ահա սանձահարված նրա ձին ծառս է գալիս պարսպապատի ետևը, սմբակներից ձյուն տեղում աջ ու ձախ։ Ետևից վրա հասած հեծյալները սպասման մեջ քարացել են պարսպապատի երկայնքով։ Գիշերը դադարի մեկ ակնթարթ է տվել ընտրության համար։ Պետք է մասնակցի խաղին, պետք է դիմանա փորձությանը։

— Խաղի վերջին՝ ավարտական փուլին մասնակցում են միայն նրանք, ովքեր մուծեցին մուտքի խաղագումարները,— ասում է նենգավոր ծերունին,— այսինքն բոլորը, բացի իմ երիտասարդ բարեկամ Անդրեասից, որը չնայած ջանքերիս, մեկ գռոշ անգամ չդրեց խաղասեղանին։

— Ի՞նչ մուտքի խաղագումարներ, մի՞թե մենք մուծել ենք,— կասկած են հայտնում այս ու այն կողմից։

— Այո, ազնիվ խաղընկերներ, անգամ ավելին եք դրել խաղասեղանին, քան իմ պարգևն է, գրպանիս կարմիր սուտակը, որ պատիվ կբերեր յուրաքանչյուր պետական գանձարանի։

— Գրողի ծոցը կորչի խաղը,— բացականչում է Սաքոն,— ինձ վաճառեք այդ քարը։

— Քարը պարգև է հաղթողին, հաղթեք խաղում և այն ձերն է։

— Ցույց տվեք, քեռի Տիրատուր,— աղերսում է Լուսնյակը։

— Ձեր պահանջը իրավացի է,— ասում է խորամանկ ծերունին, գրպանից հանելով զարդատուփը,— քանի որ այս աննման հրաշքը արդեն մտցված է խաղի մեջ, կարգն է, որ լինի սեղանին։ Բոլորդ հիմա համարներ կստանաք։ Սա թվերի խաղ է։ Դուք վերածվում եք թվերի անկանոն բազմության։ Ձեր խնդիրն է ներդաշնակություն հաղորդել թվերի խառնակույտին։ Համարանիշները, որ կփակցնեք ձեր թիկունքներին, պետք է կենդանանան, այս դահլիճի կամարների տակ լուսադեմին պետք է հնչի թվերի սիմֆոնիան։ Ինձ կմնան թվերը, ձեզ՝ շահումը։ Թվաբանական մի պարզ գործողություն, և Անհայտը կդառնա Հայտնի։ Ձեզ՝ պարգևը, ինձ՝ Անհայտը։

— Բաժանեք համարները, քեռի Տիրատուր,— գոչում են չորս կողմից։

Մեկը երկանիշ թվերն է նախընտրում, մյուսը՝ եռանիշ։ Արեգակը երեք համար է դուրս քաշել և չգիտե, թե որին տա նախապատվությունը։ Սաքոն գոհ է ձեռք գցած երջանիկ «33»-ից, առաջինն է համարանիշում լաթը ամրացրել թիկունքին և հիմա ջանում է Լուսաբերի համար էլ նման հաջողակ համարում ունեցող թիվ գտնել։ Լուսնյակը, որ վերջինն է հասել պայուսակին, մնացել է դժբախտ «13»-ով։ Բոլորը ցավակցում են, բայց ով իր հաջողակ «3»-ը, «7»-ը կամ «12»-ը կզիջի նրան։ Հազիվ են կարողանում մխիթարել Լուսնյակին, երբ վեճ է ծագում Լուսաբերի և Լուսնթագի միջև։ Երկուսն էլ երջանիկ «99»-ն են ընտրել, բայց հիմա պարզվել է, որ մեկը պետք է շրջի լաթը և խաղին մասնակցի պակաս հաջողակ «66»-ով։

— Ես հրաժարվում եմ խաղից,— լացակումած գոչում է Լուսաբերը։

Ոչ մեկի դեմքից չի երևում, որ անքուն գիշեր են անցկացրել։ Դռնապահը մատուցասայլակով շամպայնների ու կոնյակների նոր կույտ է գլորում ներս։ Շշերը բացվում են, բաժակները լցվում ու դատարկվում։ Ոչ մեկը վայրկյան իսկ չի նստում տեղում։ Սպիտակ լաթերի վրա վառ կարմրուկ դաջված համարանիշերը մեկ կուտակվում, մեկ ցրիվ են գալիս։ Ասես թվերն են շարժում մարդկանց։ Թվերի խորհուրդը կախարդել է բոլորին։ Մեկմեկու ոչ թե անուններով, այլ թիկունքների համարանիշերով են կանչում։ Թվերի հորձանուտը ջնջել է դեմքերը։

Ինքն էլ է ցանկանում թիվ լինել, խաղի լիիրավ մասնակից դառնալ, խառնվել ու լուծվել համարանիշերի ավելի անկանոն դարձող շարժմանը, բայց ոտքի տակ է ընկնում և խանգարում նրանց, որ միևնույն է չեն նկատում իրեն։

— Երբ է վերջապես բացվելու լույսը,— գոչում է նախասրահից վերադարձող Լուսաբերը։ Ճմռթված հագուստն ու խռնված մազերը վկայում են, որ բարձրացել է իր սենյակը, պառկել բազմոցին, բայց չի կարողացել քնել։ Թիկունքի «66»-ը կախ է ընկել, ուր որ է կպոկվի։ Թվերի շփոթը մոտենում, մի պահ կուլ է տալիս նրան, բայց հաջորդ ակնթարթին «66»-ը կրկին դուրս է լողում հորձանուտից։

— Ասես բոլորը խենթացած լինեն,— ասում է Լուսաբերը,— ես սարսափում եմ նրանց աչքերից։ Մի՞թե հնարավոր չէ կանգնեցնել խաղը, Անդրեաս։

— Ոչ,— պատասխանում է,— արդեն ուշ է։

— Այդ դեպքում օգնեք ինձ փախչել։

— Դուք փախչելու տեղ չունեք,— ասում է,— ո՞ւր պետք է գնաք, չէ որ սա ձեր տունն է։

— Մինչև լուսաբաց ինձ չե՞ք օթևանի ձեր բնակարանում։

Զմրուխտե աչքերը պատասխանի են սպասում։ Բայց պատասխանը եկել, դեմ է առել երազ-պատկերից ծանոթ մետաղյա դարպասի ճաղերին։ Ինչպես և երկու տարի առաջ, այն ամառային տոթ երեկոյին, սպիտակազգեստ աղջիկը, երգող թոչուններն ու ջրով լի ավազանը դարպասի հակառակ կողմում են, իր ճանապարհը անցնում է երջանկության պարտեզի կողքով։ Մեկ վերջին անգամ կնայի մետաղյա դարպասի ճաղերից և կանցնի...

— Հիմա արդեն ես չեմ կարող հեռանալ,— պատասխանում է,— պետք է մասնակցեմ խաղին, լինեմ բոլորի հետ։— Շրջված թիկունքի հայտնված «66»-ը կորչում է թվերի շրջապտույտում։ Աչքերը զուր են համարանիշերի խառնակույտում շարունակում փնտրել անհետացած «66»-ը, թվերի շղթան գտել և իր մեջ է ներառել պակասող օղակը։ Շղթան հանգուցվել է։ Ահա Լուսնթագը վերջապես ժպտում է Երևակին, Հրատի մատները սուզվում են Լուսաբերի տաք վարսերի մեջ, Լուսնյակը պարում է Արեգակի հետ։

— Քիչ մնաց,— Ժպտում է նենգավոր ծերունին,— լուսադեմին, թանկագին Անդրեաս, կտեսնեք, թե ինչպես է տրոհվում ատոմը։

Աչքին կրկին հիվանդանոցի սպիտակ պատերն են, ձեռնասայլակը գլորվում է անվերջանալի միջանցքներով, վիրահատարանի կիսաբաց դռնից երևում է եփվող նշտարներով և ունելիներով լի կաթսայիկը, ծորակի տակ ձեռքերը լվացող ակնոցավոր ծեր վիրաբույժը շրջվել, վերջին ցուցումներն է տալիս երիտասարդ բուժքրոջը։ Քիչ հետո, երբ կպառկեցնեն վիրասեղանին, ծեր բժիշկը դեն կնետի սպիտակ խալաթը և կքրքջա սենյակով մեկ։ «Ես մի քիչ նաև հոգեբան եմ, սիրելի Անդրեաս, ժամանակին զբաղվել եմ հոգեբուժությամբ և հիպնոսով,— կասի,— ես ձեզ կազատեմ նշտարներից և ունելիներից։ Գիշերը երկար է, դեռ երկար ժամեր կան մինչև լուսաբաց, Զորավորը շտապեցնում է, բայց մինչև նրա գալուստը ես կհասցնեմ ձեզ մեկ այլ տեղ առաջնորդել։ Արդարությունը պահանջում է, որ դուք ընտրության լայն հնարավորություն ունենաք։ Քիչ հետո դուք կհանդիպեք անսեթևեթ կանանց, որոնք միայն սիրել գիտեն, ձեր միայնության պես անդավաճան ու խորունկ կանանց։ Նրանց վարսերն ու մարմինները գիշեր ու ցերեկ մեղրաբույր չեն, բայց փոխարենը՝ աչքերը ձեր անուրջների նման անհատակ են։ Դրանց խորքում կարող եք սուզվել, ինչպես սեփական պատրանքների օվկիանում։ Նրանք կբուժեն ձեզ։ Նրանց մատները երբեք չեն ծակում, շուրթերր երբեք չեն խայթում։ Նրանք սիրում են թոշնած ծաղիկների տրտմությունը և սպասման թախիծը, անցյալի անդարձելիությունը և ներկայի անկատարելությունը։ Այդ կանանց սերը ձեզ ինքնավստահություն կներշնչի, որը բոլոր հաջողությունների գրավականն է։ Դուք կլքեք նրանց, երբ կկամենաք և կվերադառնաք, երբ հաճո կլինի ձեզ»։

Ծերունի Տիրատուրի ետևից խարխափում է նելիկ փողոցներով։ Գործարանային պարսպապատի երկայնքով ձգվող ուղին ոլոր-մոլոր առաջ է տանում արտադրական թափոնների ու ձնակույտերի միջով։ Մի քանի անտուն շուն աննպատակ կանգնած են փողոցի միակ վառվող լապտերի տակ, ոչ այն է անտարբեր, ոչ այն է անբարյացակամ մռութները ուղղած իրենց գիշերային միայնությունը խախտած ոտնաձայների կողմը։ Դեպի աջ շրջադարձ վերցրած պարսպապատի հակառակ մայթին աղոտ լուսավորված ցուփափեղկերով խանութաշարն է։ Խանութների ետևում քաղաքի հնագույն թաղամասն է, մեկ-երկու հարկանի տներով։ Խորտկարանի կիսաբաց դռնից պղպեղի ու օղու կծու հոտ է բոտում։ «Տիր» ցուցանակով փայտյա շինության կողքին խարույկ վառած երկու պատանի ձեռքերն են տաքացնում սառնամանիքում ճարճատող կրակի վրա։ Բլուրն ի վեր ձգվող թաղամասի լուսամուտները թարթում են փայտյա պատշգամբների կամարների տակից։ «Աչքից հեռու այս թաղամասում,— ասում է ծերունի Տիրատուրը,— ռեստորանատիպ մի հաստատություն կա, որն իր տեսակի մեջ լավագույնն է ձեր փոքրիկ քաղաքում։ Նրա կերակրացանկն իր բազմազանությամբ կարող է մրցել մայրաքաղաքային լավագույն ռեստորանների հետ։ Նրա տնօրենը, որ մի բարեհոգի և գործարար հաստլիկ է, երբեք չի հիասթափեցնում իր հաճախորդներին։ Տարվա ցանկացած եղանակին և օրվա յուրաքանչյուր ժամին դուք այստեղ կգտնեք ձեր ուզած ճաշատեսակը։ Քիչ հետո, իմ երիտասարդ բարեկամ, երբ ներս կմտնենք, թող ձեզ չհիսաթափեցնի հյուրընկալ հաստատության անշուք տեսքը։ Չնայած սեղանները անծածկոց են, մատուցողները անհամազգեստ, ամանեղենը՝ կոպիտ, բայց կերակուրների համն աննման է։ Տնօրենի նպատակն է հաճոյանալ հաճախորդների ստամոքսին և ոչ թե աչքին։ Այդ հաստլիկը ժամանակին ձեզ նման տառապող երիտասարդ էր, օր ու գիշեր կարդում էր և մի օր բոլորովին քայքայեց նյարդերը։ Նրան մնում էր հոգեբուժարան ընկնել կամ հրաժարվել մտավոր աշխատանքից։ Նա, ոչ առանց իմ օգնության, հայտնագործեց, որ ստամոքսը գտնվում է մարմնի կենտրոնում և ավելի քան որևէ այլ օրգան կապված է գլխի և նյարդային համակարգի հետ։ Երբ կարճատև ընդմիջումից հետո, նախկինում սարսափելի նիհար և մելամաղձոտ այդ երիտասարդը հասարակությանը ներկայացավ փքուն այտերով և դեմքից չհեռացող գոհ ժպիտով, բոլորը շնորհավորեցին տարած փայլուն հաղթանակս»։

Մեկ հարկանի ռեստորանի ետնաբակում առաջինը աչքի են զարնում լեփլեցուն աղբարկղերի շուրջ վխտացող կատուներն ու առնետները, որ կողք-կողքի քչփորում են գետնին թափված աղբը։ Ռեստորանի ետնամուտքից դուրս ելած գոգնոցավոր մի հաստամարմին պառավ ձեռքի դույլի յուղոտ պարունակությունը շրջում է ուղիղ շեմին։ Խոհանոցի սառցակալած պատուհանների ետևում գոլորշուց վարդագույն, ոչ այն է մանկահասակ աղջկա, ոչ այն է պատանու մի կլոր դեմք հետաքրքրասիրությամբ նայում է ուշացած այցելուներին։ «Մուտքը հակառակ կողմից է»,— ասում է պառավը, թևքով սրբելով ճակատի քրտինքը։ «Այցելուները շա՞տ են»,— հարցնում է քեռի Տիրատուրը; «Առաջին անգա՞մն եք»,— հարցը վերադարձնում է պառավը։ «Ազատ սեղան կճարվի՞»,— խորամանկ աչքով է անում քեռի Տիրատուրը։ «Ձեզ համար գուցե ճարվի»,— հարցը կես է անում պառավը։ «Մեզ աչքից հեռու սեղան է պետք»,— վերջակետ է դնում քեռի Տիրատուրը, պառավի գոգնոցի գրպանը մի թղթադրամ խոթելով։

Ամանեղենի լվացման և խոհանոցի դռների միջև ձգվող միջանցքը ոչ բարդ գալարումով դուրս է բերում փայտյա վահանակներով և եղեգնյա վարագույրներով ռեստորանի սրահից զատված մի խցիկ։ «Այստեղից կարելի է տեսնել բոլորին, մնալով աննկատելի,— շշնջում է ծերունի Տիրատուրը,— թե չէ մեր նիհար կազմվածքներով և գունատ այտերով կարող ենք կասկած ներշնչել նրանց։ Մնացած այցելուներն իրենց փարթամ մարմիններով և վարդագույն դեմքերով խիստ տարբերվում են մեզնից։ Ի հեճուկս որկրամոլության դեմ բոլոր բժշկական գրքույկների, նրանք աշխարհի ամենաառողջ մարդիկ են։ Ասես ռուբենսյան վրձնի տակից ելած այդ տարտամ թվացող մսագնդերի մեջ ահավոր կենսունակություն է թաքնված։ Ի տարբերություն ձեզ, թանկագին բարեկամ, նրանք երբեք միևնույն հարցի վերաբերյալ երկու կարծիք չեն ունենում, երբեք չեն քննում արածն ու չարածը, չեն զղջում ոչ առաջինի և ոչ էլ երկրորդի համար։ Այդ մարդկանց նյարդերը կուշտ կերած մանկան պես խաղաղ մշմշացնում են ճարպի տաքուկ ծածկոցի տակ։ Նրանց մարզված ստամոքսի առաձգական պատերը երբեբ չեն խոցոտվում հոգու ծակոցներից։ Շնորհիվ անխափան մարսողության, նրանք հասել են մտքի, հոգու և մարմնի աննախադեպ ներդաշնակության, որտեղ, ինչպես ուտոպիստների երազած երջանիկ հասարակարգում, մեկի բարօրությունը՝ բոլորի երջանկության գրավականն է։ Քիմքից ձգվող ուղին ամենակարճն է և միակը, որ անփորձանք տեղ է հասցնում, մնացածները մնում են կես ճամփին։ Այդ անփառասեր և անհավակնոտ մարդիկ լոկ մեկ կուռք ունեն՝ բավականությունը։ Այս մարդիկ երբեք չեն շեղվում բնականոն նորմերից, վստահելի և ազնիվ քաղաքացիներ են, միայն թե անհրաժեշտ է ապահովել նրանց ծնոտներից հաստ աղի ձգվող ոչ բարդ համակարգի անխափան գործունեությունը։ Այս հաստատության հաճախորդների մեջ երբեք չեք տեսնի հոգսից կռացած ուսեր, լյարդի անբավարար աշխատանքից դեղնած բիբեր, ստամոքսի մշտական խանգարումներից ձգված դիմագծեր։ Նրանց դեմքերն ու մարմինները կլորավուն են, ասես գծված են կարկինով։ Ընդգծված սրությունների և անկյունների բացակայությունը միջավայրին հարմարվելու վկայությունն է։ Այո, իմ թանկագին բարեկամ, բնության մեջ ամենակատարյալ ձևը՝ կլորն է։ Այս մարդիկ կյանքի խութերի միջով գլորվում են գնդակի թեթևությամբ։ Արգելքների նկատմամբ նրանց անտարբեր դյուրաշարժության մեջ ավելի մեծ իմաստ կա, քան ձեր տառապանքում։ Նրանք երջանկություն չեն փնտրում և այդ պատճառով էլ ավելի երջանիկ են, քան այլ ոք։ Թեև երբեմն գործի են դնում իրենց հզոր բազուկները, բայց ինչպես սիրողական բռնցքամարտում, նման բախումները ավարտվում են գրկախառնությամբ։ Մի՞թե գոյության նրանց մեկնությունը պակաս ճարտար է, քան բոլոր մտավարժներինը։ Մի՞թե մակաբույծները, թեկուզև շահի բերումով, պակաս մարդասեր են, քան գթասրտության քարոզով ապրող բարոյագետները։ Բավական է մեկ գիշեր անցկացնեք նրանց շրջապատում, որպեսզի ձեր մնացած կյանքը կապեք նրանց հետ։ Զուր եք զզվանքով ծամածռում ձեր դեմքը, երիտասարդ բարեկամ։ Այն քնատ աչքերով կինը, որի անունը Սովորություն է, իր մեդմ ձայնով և փափուկ ձեռքերով ձեր նմաններին չէ, որ կապել է իր փեշին։ Մի փոքրիկ գործարք, սիրելի Անդրեաս, և մշտական տեղ կունենաք այս հյուրընկալ տանիքի ներքո։ Կանցնի որոշ ժամանակ և դուք հիշել անգամ չեք ցանկանա ձեր այժմյան ապրելակերպի, որոնումների և տառապանքների մասին։ Լսեք ծերուկիս խորհուրդը, մնացեք այստեղ, Զորավորի գալուստը դիմավորեք այս հարկի ներքո։ Այստեղ ոչինչ, անգամ պայթյունի հնարավորությունը չի խռովի ձեր անդորրը»։

— Դադարեցրեք խաղը,— ասում է նենգավոր ծերունուն,— պյաթագորոսյան ձեռագրերը ձերն են։

— Դուք ձեզ պարտվա՞ծ եք ճանաչում,— հարցնում է հոգեսպան ծերունին։

— Ես ձեզ եմ զիջում ձեռագրերը։

— Դուք վտանգավոր խաղարկու եք, երիտասարդ բարեկամ,— քրքջում է,— ուզում եք ինձ վճարել իմ իսկ բաց թողած կեղծ արժեթղթերով։ Պյութագորոսյան ձեռագրերը լոկ կարող են հաստատել նյութի տրոհման հատկությունը, որն արդեն իրականացրել է մարդկային միտքը։ Այդ ձեռագրերը, սիրելի Անդրեաս, առիթ էին ձեզ խաղի մեջ ներքաշելու համար։ Բայց ձեզ հետ խաղում ես ոչ մի շարժառիթ չունեմ։ Ինձ այստեղ է բերել հարազատ եղբորս հետ մեր անավարտ վեճը։ Այս գիշեր մենք պետք է հանդիպեինք ամփոփելու մեր պայքարի արդյունքները, այս գիշեր պետք է վճռվեր հաղթողը։ Ես ձեզ վկա ընտրեցի, որովհետև դուք նման եք եղբորս։ Ողջ կյանքս ապրել եմ այս գիշերվա համար և այժմ անկարող եմ ետ կանգնել։ Ի՞նչ կասեն իմ թվերը, եթե հանկարծ վճռական պահին նահանջեմ։ Նրանք երկար տարիներ հավատարմորեն ծառայել են ինձ, և ես պետք է այս գիշեր վարձահատույց լինեմ նրանց։ Նրանք այս գիշեր պետք է խրախճանք սարքեն ու զվարճանան, նման երկարատև պաշարումից հետո քաղաքն առած զինվորների։ Ես վատ զորավար կլինեմ, եթե փակեմ նրանց ճանապարհը։

— Ես կփակեմ նրանց ճանապարհը,— ասում է,— ինձ համարանիշ տվեք։ Ես պետք է մասնակցեմ խաղին։

— Մի պայմանով, Անդրեաս, նախ պետք է ըմպեք «կյանքի» օշարակը, այսինքն դառնաք նրանց նման։ Ճիշտն ասած, ցավում եմ, որ գրպանումս մնացել է այս վերջին սրվակը, հիմա արդեն չէի ցանկանա, որ ճաշակեիք «մեղքի քաղցրությունը»։ Պատճառը միայն չէ, որ կամովին եք ըմպում, երբ շուրթ անգամ չդիպցրիք, երբ ես մղում էի այդ քայլին։ Պարզապես, երիտասարդ բարեկամ, հանձին ձեզ տեսա այն մարդուն, որին փնտրում էի երկար տարիներ, թվաց, որ ընդունակ եք չընկղմվել այն անջուր ավազանը, որը կեղծավորաբար կոչվել է սեր և տառապանք, երջանկություն և թշվառություն, ծնունդ և մահ, հավատարմություն և դավաճանություն, բարեկամություն և թշնամություն։ Մի՞թե քիչ է այդ անջուր ավազանի պատրանքային խորքում վխտացողների քանակը, որ պատրաստվում եք նետվել այնտեղ։ Եթե անգամ այդ ավազանը լի է ջրով, միևնույն է, ձեր գլուխը առաջին իսկ ցատկից դեմ է առնելու ունայնության հայելուն։ Դուք ուրանում եք ինքներդ ձեզ, բայց ես չեմ կարող այն երրորդը համարել, որովհետև այս անգամ այդ անում եք ի շահ ուրիշների։ Ուշքի եկեք, սիրեյի բարեկամ, եթե անգամ հետագայում ձեզ հաջողվի դուրս պրծնել այնտեղից, այլևս երբեք չեք վերագտնի ձեր նախկին ազատությունը, կառչած կմնաք անջուր ավազանի պռնկից, այլևս ուժ չեք ունենա արհամարհելու նրանց հոգու և մտքի ծուլությունը, կամքի թուլությունը և կրքերի մանրությունը, կեղծավորությունն ու շահատենչությունը, որովհետև եղել է ժամանակ, որ դուք էլ եք գերի եղել մսին ու արյանը։ Կդառնաք տառապող մարդաբան, կիմանաք ամեն ինչ, բայց խոսքից այն կողմ չեք գնա, նման այն փորձարարին, որն այնքան է սիրում իր ճագարներին, որ անկարող է նրանց պառկեցնել փորձասեղանին։ Ի՞նչն է ձեզ քաշում թվերի հորձանուտը, չէ որ այդ թվերը առանձին-առանձին ոչինչ են, գոյություն ունեն լոկ որպես բազմություն, ինչո՞ւ եք գնում դառնալու ամբողջի հազարերորդ մասնիկը, երբ ինքներդ կարող եք լինել մեկ կլոր ամբողջ։ Բայց ձեր աչքերում ինքնասպանի վճռականության կա, այրվում եք անհամբերությունից, վայրկյան աոաջ պարպելու այս սրվակի պարունակությունը։ Ձեր երիտասարդ մարմինն արդեն ըմբոշխնում է այս հրեշավոր հրաշքը։ Այն քաղցր է դառնությամբ և դառն իր քաղցրությամբ։ Քիչ հետո այն կվազի երակներով, կարթնացնի ու շարժման մեջ կդնի ձեր մարմնի բոլոր բջիջները։ Մտքի կապանքները կթուլանան և ազատություն կտան ոտքերին ու ձեռքերին։ Ձեր սիրտն ավելի աշխույժ և ուրախ կթակի կրծքի տակ, թոքերն անհամեմատ ավելի խորն ու թեթև կշնչեն, գունատ այտերը կլցվեն կարմրով, թախծոտ աչքերը կհուրհրան ներքին կրակից, կաշկանդված շարժումները կդառնան ճկուն ու սլացիկ։ Ահա սրվակը, վերցրեք երիտասարդ բարեկամ, ձեռքս չի ցնցվում այն ձեզ հրամցնելուց, բայց ձերը թող դողա, վար գցեք և կոտրեք նախորդների նման։ Ես ձեզ կդարձնեմ թվերի մեծ գիտակ, ողջ Տիեզերքն իր անհամար գաղտնիքներով ձեզ համար կդառնա նիշերի մի պարզ գործողություն։ Տեսանելի ու անտեսանելի ողջ աշխարհը կվերածեք թվերի, կամփոփեք դպրոցական տետրի մեկ թերթի վրա, և երբ այն ձեր գրպանում կլինի, ձեր առջև կբացվեն իշխանության դռները։ Ի տարբերություն աշխարհի կարծեցյալ տերերի, ձեզ ծիծաղելի կլինի հասարակության մեջ որևէ դիրքի հասնելը, դուք կնախընտրեք մնալ ստվերում, կերթևեկեք քաղաքային տրանսպորտով, հերթ կկանգնեք երկու հարյուր գրամ երշիկի համւսր, ինքներդ կլվաք ձեր սպիտակեղենը, առավոտյան կթափեք օրվա ընթացքում հավաքված աղբը, և այնուհանդերձ կլինեք երկրի երեսի ամենահզոր մարդը։ Իսկ հիմա լավագույն դեպքում կդառնաք գրող, նկարիչ կամ նման մի բան և կհամալրեք այն թշվառների բանակը, որոնք իրենց հոգու խռովքը քիչ մեղմելու քավության նոխազ են դարձնում։ Թուղթը կամ կտավը, դրանք կառնեն ձեր տառապանքը, առժամանակ կամոքեն ցավը, բայց այն կրկին ու կրկին կվերադառնա, մինչև անզոր կդառնաք այն դուրս վանել ձեր հոգուց։ Գեղարվեստը, թանկագին բարեկամ, ստեղծագործողի մաքառումն է սեփական հոգու աններդաշնակության դեմ, և եթե անգամ այդ պայքարում ստեղծվում են ներդաշնակության գոհարներ, դրանց վայելքն առնողն ուրիշն է։ Ձեր շահածը լոկ կարճատև անդորրը կլինի, բայց արժե՞ այն զոհել տառապանքի գնով ետ բերելու համար։ Առայժմ մի շտապեք, մինչև լուսաբաց դեռ ժամանակ ունենք այցելելու Գեղարվեստի տաճարը...

Նեղլիկ փողոցներով ու ետնաբակերով կրկին խարխափում է լկտի իմաստունի ետևից։ «Այս անգամ դուք ընկերակից կլինեք Գեղարվեստի բոլոր բնագավաոների գործիչների, կխմեք ալդ բազմաճյուղ աղբյուրի բոլոր ակներից,— ոգևորում է ծերունի Տիրատուրը։— Աչքից հեռու գետնափոր սրահում, ուր առաջնորդում եմ ձեզ, կհանդիպեք խոսքի, վրձնի և հնչյունների տաղանդների, Գեղեցիկը կոչված աննյութեղեն թագուհու երկրպագուների ու թափառող ասպետների և այդ չեղած կուռքին ձոնված ուսմունքներ շաղկապող գեղագետների։ Նրանց հետ ձեր զրույցը մատուցվող գինու նման թանձր ու արբեցնող կլինի։ Արբեցումը կմեղմի իրարամերժ սկզբունքների հակադրությունը, որ, նման կապված լարախաղացների, ճակատ-ճակատի կբախվեն, բայց կմնան օդում։ Երկար ժամանակ դուք անկարող կլինեք սահման դնել իսկական տաղանդների և սրճարանների արքաների միջև, հիտցած ճկունության համընդհանուր վարպետությամբ։ Ձեր ընտրությանը թողնված ծաղկեփնջերից ձեռք կպարզեք թղթե վարդերին, ոտնակոխ տալով ձեր ճանապարհին փռված բնականները։ Դուք կկրկնեք անցած սերունդների բոլոր սխալները, ձեզ հանգրվանած նկուղի կամարները կթվան երկնքի անհաս սյուներ, մեկ գիշերվա գեղեցկությունը՝ հավերժական։ Գինին կկտրի ձեր միայնության կապանքները, և դուք ծովին խառնված կաթիլի բերկրանքը կզգաք։ Սակայն մոռացման ու հիացման գիշերը կարճ կլինի։ Լուսադեմին կցրվի գիշերային խաբկանքի մուժը, և դուք կհամոզվեք, որ իմ իշխանությունն անսահման է։ Կասկածը կցրի ձեր հմայվածությունը և թմբիրից պարզված ձեր ուղեղը կջղաձգվի կերուխումից ծանրացած ստամոքսով անկողին մտածի նողկանքով։ Գիշերասրահի անհաս կամարները գետնափոր օճորք կթվան, ձեր ընկերակիցների հավատարմությունը գեղեցիկիս՝ ծախու, սեղանների վարդերը՝ թոշնած։ Կնայեք ձեր գիշերային թագուհուն և կտեսնեք, որ ձեզնից առավել ճարպիկները կողոպտել են նրան։ Մեկը տարել է ադամանդակուռ մատանիները, մյուսը՝ մարգարտաշար վզնոցը, երրորդը՝ ոսկյա թագը, չորրորդը՝ մետաքսյա քողը, հինգերորդը՝ ոսկեկար մաշիկները, վեցերորդը՝ փորել զմրուխտյա աչքերը, յոթերորդը՝ պոկել մարմարյա գլուխը, ութերորդը՝ հոլանի թևերը... Մնացել է լոկ պատվանդանը։ Լուսաբացին դուք կնմանվեք ափ ելած այն նավաբեկյալին, որ փրկության կարճատև ուրախությունից հետո, առավոտյան իրեն գտնելով մարդակերների կղզում, կրկին ալեկոծ ծովն է նետվում՝ անհայտին պարզած միայնության առագաստը։ Եթե զղջացել եք, Անդրեաս, վերադարձրեք սրվակը և երդվում եմ լայնեզր գլխարկովս, ետ կուղեկցեմ ձեզ։ Ինչպես ցանկանում եք, սիրելի բարեկամ։ Ահա այս ծուռտիկ նրբանցքը մեզ նպատակակետ է տանում։ Թանկագին հյուրի առաջ տնային հագուստով դուռը բացած տանտիրոջ նման, ձեզնից ներողություն է խնդրում անշուք դիմավորման համար։ Շփոթմունքն այդպես էլ չհաղթահարած այս աղբակույտերը, դեմքները շրջած միակ լապտերից, ձեր առաջ կույր են ձևանում։ Այցետոմսը տաղանդն է, բայց վաղուց մուտքի առաջ ոչ ոք այն չի պահանջում։ Բավական է ձեր ձեռքը գրպանը տանեք և ներս կհրավիրեն։ Միևնույն է, բոլոր աթոռները զբաղված են։ Տեսեք, թե որքան մարդ կա ոտքի վրա։ Նրանցից շատերն ամեն գիշեր աոաջինն են ներկայանում հոգու այս խրախճանքին, բայց մնում անաթոռ։ Այս խաղը պակաս դաժան չէ, քան Զորավորի գիշերվանը։ Անունն այս քմայքոտ կնոջ, որ ձեզնից աչք չի կտրում, Հաջողություն է։ Նա երբեմն ժպտում է սկսնակ այցելուներին, բայց միշտ չէ, որ նրա ժպիտը հաջողություն է բերում։ Զգույշ եղեք, Անդրեաս, չտարվեք նրա բարեհամբույր ժպիտով։ Նախ և առաջ այն կշարժի ներկաների նախանձը և հետո նրա ուշադրությանը արժանացած սկսնակները հետագայում ծանր են տանում այդ փոփոխամիտ կնոջ անտարբերությունը։ Ամեն մեկն իր հաշիվներն ու նպատակներն ունի այս ընդհանուր գործում։ Անգամ նրանք, ովքեր միանգամայն ազնիվ մղումով են այստեղ մուտք գործում, մի քանի գիշեր ոտքի վրա մնալուց հետո իրենց ողջ ուժն ու եռանդը նպատակաուղղոլմ են ազատ աթոռ գտնելու վրա։ Ահա նայեք գնչուների նման թափառող հավերժ սկսնակների հսկա թափառախմբին, որոնք պտտվում են սեղանից֊սեղան։ Նրանց թասերը հազվադեպ են լցվում գինով, թեև նրանք ստեպ-ստեպ դրանք դեպի շուրթերն են տանում, անփորձ աչքի համար պատրանք ստեղծելով, թե իբր իրենք էլ այս խրախճանքի լիիրավ մասնակիցներ են։ Գեղարվեստը վեհ և գեղեցիկ է հեռվից, բայց եթե նրա արարման հնձանն եք մտել, պետք է տեսնեք նաև այն քամողների մերկ սրունքները, շնչեք խոնավ սալերի թթվահոտը, գործ ունենաք գինուն ջուր խառնողների հետ։ Գինեգործի նման շարունակ հարբած կլինեք, բայց մեկընդմիշտ կզրկվեք ըմպածից բավականություն քաղելու հաճույքից։ Մասնագետի ձեր քիմքը շարունակ կփնտրի ձեր տակառի գինին և այն չգտնելով, ետ կթքի բերանն առածը։ Այս խաղում ավելի հաճախ պարտվում են, հաղթողն անգամ՝ հաղթող է ճանաչվում ետմահու։ Այս խաղի մեջ մտնողը պետք է առաջին քրիստոնյաների նման փշե պսակ դնի գլխին, երկնային կյանքում դափնուց հյուսվածը ստանալու ակնկալությամբ։ Թիկունքով ներկաներին նստած այն վեհաշուք և սառը կինը, որի անունը Փառք է, անցյալում ձեռքը խնդրած բյուրավոր ասպետների մեջ ընտրություն է կատարում միայն գերեզմանոցում։ Չէ որ նա դուստրն է կողքին նստած ծանրաբարո ծերունու, որի անունը Քննադատության է։ Դստեր ներկայությունը նրան շարունակ հիշեցնում է, որ երիտասարդության տարիներին մեկ անգամ շեղվել է իր խստականոն վարքից և հիմա նոր պատահականություններից հեռու մնալու համար, բնակություն է հաստատել անդրերկրյա աշխարհում։ Խնդրում եմ, ներեք ինձ, երիտասարդ բարեկամ, եթե մտքերիս արտահայտման այս քիչ հնաոճ եղանակը խորթ է ձեր ականջին, բայց այս հնագույն կամարների տակ դժվար է նոր լինել։ Դռան մոտ ողորմություն խնդրող մերկանդամ երիտասարդի անունը Նորարարություն է։ Նա նորաձևության մոլի սիրահար էր, ամեն երեկո հայտնվում էր նոր զգեստներով, մինչև մի քանի ճարպիկ քննադատներ աննկատելիորեն մերկացրին նրան և նախահոր՝ Ադամի պես մերկ մնաց։ Վաղուց այստեղ չէի եղել, բայց բացակայությանս ընթացքում քիչ բան է փոխվել։ Այնպես որ, ես ավելորդ եմ այստեղ, թանկագին բարեկամ։ Լավ միապետը վատից տարբերվում է նրանով, որ կարող է ցանկացած ժամանակ բացակայել իր տերությունից, վստահ, որ այն առանց իրեն էլ կկառավարվի իր սահմանած օրենքներով։ Կրկին Ի՞նչ պատահեց, երիտասարդ բարեկամ, դեռևս ուշ չէ, գուցե վերադարձնե՞ք սրվակը...

Խցանազերծ սրվակի բարալիկ պարանոցից անծանոթ հեղուկի դյութիչ բուրմունքը խփում է դեմքին։ Բայց ձեռքը դողում է։ Թվում է ցամաք անապատ է կտրել, բայց կարկամել ջրհորի պռնկին։ «Սոսկացեք վճռի պատասխանատվությունից,— ջրհորի հայելում շարժվում են ծերունու շուրթերը,— կյանքում մեկ անգամ են ընտրում»։

Բայց «ընտրություն» կոչվածը ճակատագիրն է, որ Զորավորի տեսքով սուրում է սպիտակ դաշտերում, Լուսաբերի զմրուխտյա աչքերի անթափանց փայլն է և ամառանոցի մետաղյա դարպսաի ճաղերը, առավոտվա անավարտ երազը և չեզրափակվող գիշերը, պատանության արշալույսին ծնված ու մշտապես հետապնդող երկու երազ պատկերը՝ վիրասեղանով և երջանկության պարտեզը շրջանցող փոշոտ արահետով։ Պետք է կուլ տա իրեն բաժին հասածը։

Դատարկված սրվակը փշրվում ՝ հատակին։ Նույն պահին կղմինդրյա տանիքը դողում է Զորավորի հրեղեն ձիու սմբակի հարվածից։ Մրրիկը մի վերջին անգամ խփում անցնում է դաշտերի ու սարերի վրայով և աստիճանաբար մարում։ Գիշերվա սև մութը աղոտանում է վարագույրների ետևում։

Պետք է ճեղքի թվերի պարսը և մտնի խաղի մեջ։ Դեմքերի փոխարեն աչքին լոկ թվեր են։ Ահա կողքին փայլատակում է Լուսաբերի «66»-ը։ Գիրուկ լորերի նման կողք-կողքի ծվարած «6»-երը հայտնվում ու կորչում են երկար վարսերի տակ։ Ո՞ւր են շտապում ծփացող վարսերը, գնում է ու գնում, բայց չի հասնում նրանց։ Անունն է տալիս, որ կանգ առնի գոնե մի վայրկյան։ Լուսաբերը ետ է շրջվում, կանաչ աչքերը ժպսոսմ են։ Ընդառաջ է գնում նրան, բայց նա շրջանցում է իրեն։ «Ինչո՞ւ եք ոտքի տակ ընկնում, Անդրեսա»,— ասում է։ Կանաչ աչքերի ցոլանքը Հրատին էր ուղղված։ Կողքով Լուսնյակի «13»-ն է անցնում։ «Ի՞նչ եք ցանկանում, Անդրեաս»,— զարմանում է Լուսնյակը։ Լուսնթագի երջանիկ «99»-ը մի ակնթարթ անշարժացել է սպասման մեջ. «Չե՞ք ցանկանում պարել»,— հարցնում է։ «Ես ձեզնից բարձրահասակ եմ, Անդրեսա»,— պատասխանում է Լուսնթագը։— Զուր մի տանջեք ձեզ,— կողքին քրքջում է նենգավոր ծերունին,— սրվակում սովորական ջուր էր, որ քիչ առաջ լցրել էի ծորակից... Հրաշք չկա, երիտասարդ բարեկամ, հրաշք մի փնտրեք։ Եվ քանի որ երբեմն ձեր աչքին սատանա եմ թվում, ասեմ, որ սատանան հրաշքի չի հավատում, մարդիկ նրանից խորշում են, որովհետև ցրում է սին պատրանքները, ստիպում նայել ճշմարտության աչքերին։

Հուսահատ փլվում է բազմոցին, որը փախչում է տակից։ Պատերն իրար են գալիս, հատակը ճկվում է աղեղի նման, մանրատախտակները խորոված շագանակների նման ճարճարտյունով այս ու այն կողմ են թռչում։ Նախասկզբնական քաոսի ազատության ոգին արթնացել և անկյունից անկյուն է գլորում բազմոցներն ու բազկաթոռները, սեղաններն ու աթոռները, դատարկ ու լիք շշերը, ափսեներն ու գավաթները, պատառաքաղներն ու դանակները։ Հսկա ջահը, որպես մարած արեգակ, հախճապակե լուլաներն է համր ու դժնադեմ փայլեցնում առաստաղի տակ։ Փշրվող շշերից հորդող խմիչքի վտակները միախառնվում, փրփրում և ջրհեղեղի պատրանք են ստեղծում։ Ասես բոլոր ծովերը ելել՝ ողողել են լեռներն ու դաշտերը։ Միայն կարմիր սուտակով զարդատուփն է Նոյի տապանի նման ճարպկորեն սահում շամպայնի ու կոնյակի փրփրադեզ ալիքների միջով։

Տասնյակ ձեոքեր են պարզվում դեպի զարդատուփը։

— Զարդատուփը դատա՞րկ է,— գոչում է ինչ-որ մեկը։

— Դատա՞րկ է, դատարկ,— արձագանքում են մյուսները։

— Չի կարող պատահել,— ասում է նենգավոր ծերունին,— որոնեք գողին։

— Մեր մեջ գո՛ղ կա,— ճչում է ինչ-որ մեկը։

— Իմ տանը գո՛ղ կա,— խենթանում է Սաքոն։

Դռնապահը կողպել է շքամուտքի դուռը և երկար ցախավելը ձեռքին անշարժացել նախասրահում։

— Մինչև պարգևը չգտնվի,— գոչում է Սաքոն,— ոչ մեկը դուրս չի գա այստեղից։

Կույր ստվերների նման խմբվել են իրար գլխի, խուզարկում, քաշքշում «են մեկմեկու։

— Հասել է Ժամը,— լսվում է նենգավորի ձայնը,— պետք է հանգուցվի պարբերաշրջանը։ Մեղքերը լցնում են համբերության բաժակը, բայց արդար դատաստանն ի կատար է ածում նորին մեծություն Միտքը։ Նա հազարամյակներ շարունակ քննել է գործը և կայացրել վճիռը։ Նա է դատավորն ու փաստաբանը, խիղճն ու դահիճը և այսօր սառնասրտորեն հանգուցում է շղթան։ Նա բազմիցս զգուշացրել է վերջին դատաստանի գալուստը, փորձել կանգնեցնել անխոաափելին, և այսօր նրա խիղճը մաքուր է։ Ատյանը հույս ունի, որ հանգուցվող պարբերաշրջանի վերջը՝ կլինի նորի սկիզբը։ Անցնող պարբերաշրջանի միտքը ավարտված է համարում իր առաքելությունը և վար է դնում լիազորությունները՝ առաջինն ընդունելու սեփական դատավճիռը։ Մնաք բարով, ձախորդ խաղարկուներ...

«Զոհ է անհրաժեշտ, կամավոր զոհի արյուն,— ուղեղում տրոփում է վաղնջական ճշմարտությունը,— միայն անմեղ զոհի արյունը կկանգնեցնի «թվերի» քաոսային շարժումը»։

— Ես եմ գո՛ղը,— իրեն նետում է նրանց ոտքերի տակ,— ե՛ս եմ գողացել պարգևը։

Աղաղակներն անսպասելիորեն մարում են, ասես սթափված խոր կախարդանքից, բոլորն անշարժանում են տեղում, ապշահար մեկմեկու երես նայելով։ Հանկարծահաս դադարը հաղորդվում է պատերին ու իրերին, որ կրկին հավասարակշռվում, կայունանում են իրենց ավանդական ձևերում։ Ծանր հևալով փլվում են բազկաթոռներին և բազմոցներին, վրաներից պոկելով համարանիշները։

— Այս ինչ արիք, երիտասարդ բարեկամ,— ցավով ասում է կեղծավոր ծերունին,— այսքան հաճելի ժամանցից հետո փչացրիք բոլորի տրամադրությունը։ Չէ որ այս ամենը լոկ խաղ էր...

— Խնդրում եմ ստուգեք ձեր «գրպանները,— հյուրերին է դիմում Սաքոն,— գուցե կորած այլ իրեր էլ կան։

Ջահը կրկին լուսավորում է դահլիճը։ Ամեն ինչ նախկինի նման իր տեղում է, լիքն ու դատարկ շշերը սեղանին են, հատակի մանրատախտակները կիպ սեղմված են մեկմեկու, ասես ոչինչ չի էլ եղել։

— Հեռացեք, երիտասարդ,— ասում է Սաքոն,— գողերն իմ տանը մուտք չունեն։

Դռնապահը բացում է շքամուտքը և ցախավելը ձեռքին դուրս ելնում ետևից։ Մրրկոտ գիշերից ուժասպառ դաշտերն ու սարերը լուսաբացի հետ քուն են մտել։ Հսկա շունն էլ սսկվել, ոտնաձայների վրա քիթն անգամ դուրս չի հանում բնից։ Զորավորի անհանգիստ գիշերվա հոգնությունն է ասես ճռռում ոտների տակ։ Մետաղյա ծանր դարպասը անդարձ փակվում է ետևից։ Դռնապահը ետևում սրբում է ոտնահետքերը, ջնջելով անցած գիշերվա վերջին վկայությունը։ Ցածում տարածված քաղաքը, բանից անտեղյակ, սպիտակ տանիքների միջից վեր խոյացած ներկերի ու լաքերի գործարանի ծխնելույզով շնչում է անխռով, ծուլորեն ընդառաջ ելնելով սկսվող օրվան։ Փետրվարյան բացվող առավոտը անհրապույր է ձմռան անցած բոլոր օրերի նման, սովորական, ինչպես ամեն օր ետ քաշվող վարագույրների ետևում հայտնվող միևնույն պատկերը։ Այնքան սովորական ու վաղնջական, որ ասես արտակարգ ոչինչ չի եղել և չէր էլ կարող լինել։

Կոտրված օրը սենյակի անկյուններում լույսի բեկորներն է ժողովում։ Լուսնաթաթախ վարագույրները քամվում են պատի ժամացույցի ադուլ չխկչխկոցի ներքո։ Պատի վառարանի խավարից դուրս սողոսկած գիշերամայրերը լայնափեշ քղանցքների շրշյունով դուրս են վանում գրադարակների և սպասքապահարանի ապակիներում ծվարած լույսի վերջին շողերը։ Մոտեցող երեկոյի շնչից արբած խռով մտքեր ու հույզեր են ներխուժում նախասենյակի կիսախավարից, երեկոյի գալուստն ավետող չղջիկների նման թևածում առաստաղի տակ։ Գիշերային փերիները վարագույրների ետևում լրացնում են իրենց արդուզարդը, արձակում երկար հյուսքերը, պատրաստվում երեկոյի ծեսի սկզբին։ Պատի գորգի նախշերից ելած երկու վեղարավոր թզուկ անապատականի խրախճանքի սեղանն են գցում։ Կարճլիկ ոտքերով վազում են բնակարանով մեկ, քարշ տալիս թղթապանակներն ու գրիչները, դեպի գրասեղանը հրում ծանր բազկաթոռը, պատշգամբից փայտ ու ածուխ բերում և կիտում վառարանի առաջ։ Բեմի փորձված բանվորների պես, գործն ավարտած անհետանում են ժամանակին։

Երեկոյի հևքից ծնված տողեր են վազում գրչի տակից։ Մտքի սայլին լծված գրիչը փորձված լծկանի պես ակոսում է վերացականի անեզրությունը։ Բայց ահա անընդհատ վազքից շնչակտուր գրիչը մեկ ակնթարթ կախվում է օդում։ Միտքն ու երևակայությունը սանձահար նժույգների պես ծանր փնչալով դոփում են տեղում։ Մտքի անիվը կրկին դեմ է առել զգայականի քարին։ Մի՞թե կրկին կասկածն է թակում դուռը։ Գրիչը զուր է ճանկռում թղթի մաքուր երեսը։ Գիշերը ետ է առել կախարդանքը։ Ձայներն ու շշուկները մարել են պատերի կնճիռներում։ Լոկ հարևանի հատակն է ճռռում գլխավերևում։ Սենյակի դատարկությունը եկել խտացել է գրչի ծայրին։ Հուսահատ մատները ազատություն են տալիս անշնչացած գրչին, որ բերանքսիվայր փռվում է թերթերի սպիտակ կույտին։ Ափի մեջ Զորավորի գիշերվա զարդատուփի ծանրությունն է։ Ասես գիշերվա կարմիր աչքն է ցոլում սևապաստառ տուփի խորքից։ Միակնանի գիշերը քրքջում է նենգավորի ձայնով. «Ես գիտեի, որ ետ եք կանչելու ծերուկիս, երիտասարդ բարեկամ»։

Հեռանում է գրասեղանից, բայց հեշտ չէ գլուխն ազատել գիշերվա ցոլքում ծնված պատկերներից։ Մոռացման մշուշից անհրավեր ելած տպավորությունների ու վաղանցուկ մտապատկերների շփոթը բռնել է շուրջ բոլորը։ Լկտի իմաստունի ստվերը հանդիպակաց պատի վրայով սահում, տեղավորվում է պատի վառարանի առաջ։ Իբր կռացել կրակն է խառնում, այնինչ աչքի պոչով իրեն է հետևում։ «Ժամանակն է, որ ամփոփենք մեր ծանոթության արդյունքները, թանկագին բարեկամ,— ասում է,— մի տառապեք, դուք պատվով դուրս եկաք խաղից, այսինքն չպարտվեցիք, իսկ հաղթել անկարող էիք, որովհետև գրեթե առաջին հայացքից ճանաչեցիք ինձ։ Դուք կասկածով ընդունեցիք ինձ, այնինչ հաղթելու էիք միամտությամբ։ Ինքնազոհությամբ կանգնեցրիք անխուսափելի պայթյունը, բայց այն ընդհանրապես կբացառվեր, եթե չհավատայիք դրա հնարավորությանը։ Սակայն մեկ վայրկյան իսկ չէիք կասկածում, որ այդ մարդիկ իրենց կույր գզվռտոցով ընդառաջ են գնում աղետին։ Դուք չդավաճանեցիք ինքներդ ձեզ, կանգնեցրիք պայթյունը, բայց չհաղթեցիք, որովհետև այդ մարդիկ չհասկացան ու չընդունեցին ձեր զոհողությունը։ Ձեր ուժերը բավարարեցին սոսկ ձեր մաշկը փրկելուն, ողջ գիշեր մեկ նպատակ էիք հետապնդում՝ մաքուր դուրս գալ խաղից, անեղծ պահել ձեր խիղճը։ Անձնազոհության գնալիս անգամ ձեր փրկության մասին էիք մտածում։ Երկու անգամ փորձ արիք փախչել, իսկ երրորդ անգամ ուրախությամբ հեռացաք, երբ նրանք դուրս արին ձեզ։ Այսուհետև ձեր պայքարը թղթի հետ է լինելու, ձեզ ի՜նչ, որ վաղը առավոտյան ամեն չարիքի աղբյուր այս հիասքանչ զարդատուփը կրկին վերադառնալու է մարդկանց, որ մի օր իրականանալու է պայթյունը։ Նման ողջ կյանքները իրենց ետմահու կացարան կառուցած փարավոնների, գրչով դամբարան կկերտեք ձեր շուրջը և կթաղվեք մեջը։ Դուք հաշտվել եք իմ գոյության հետ»։

Գիշերվա կարմիր աչքը տագնապալից թարթում է զարդատուփի միջից, մեկնելու պատրաստ ստվերը սպասման մեջ անշարժացել է պատին։ Շունչը պահած վառարանը խեղդվում է ծխոտ կոկորդը քերող փռշտոցից։ Գրիչը չգրված թերթերի կույտից սահել, դեպի գրասեղանի պռունկն է գլորվում։ Պատի ստվերը գլուխն իր կողմը դարձրել, կրկնում է իր բոլոր շարժումները։ Ասես սեփական ստվերը լինի։ Վեր է թռչում աթոռից, ստվերը փախչում թաքնվում է սենյակի խավարում։ Հետապնդում է անկյունից անկյուն, ետևից ելնում նախասրահ։ Ծվարել է նախասրահի հայելուն։ Պետք է կոտրի անզգամի գլուխը։ «Վերջապես ճանաչեցիք ինձ,— երիտասարդ բարեկամ,— գիտակցությանն է հասնում ծերուկի քրքիջը,— հիմա արդեն կարող են հեռանալ»։

Իր իսկ «Օրագիրը», որ այրված էջերի անվերադարձ դատարկությամբ ոչ կարճ ժամանակով ընդմիջված է հետագա դեպքերի ու իրադարձությունների շղթայից, արդեն ավելի հաճախ լի է գարնանային արևոտ լասաբացների, զվարթ անձրևների, գիշերահավասարին հաջորդած երկար ցերեկների ու տաք երեկոների հիշատակությամբ։ Եթե չլիներ սեփական «Օրագիրը», կկարծեր երկրորդ մասը շարադրված է ոմն շարունակողի ձեռքով, որը նախորդի գործը առաջ է տարել լոկ լրացնելու տետրի մաքուր էջերը։ Եվ հիմա զուր է տարիների հեռվից փորձում կցմցումով վերականգնել այրված էջերի դատարկությունը, որովհետև «շարունակողը» խուսափել է նախորդի հետ հանդիպումից, կրակի տված էջերի հետ այրել նաև ետդարձի բոլոր ուղիները, մտքովն իսկ չանցկացնելով, որ տարիների մոռացումից հետո նույն անպատասխան հարցը կրկին ելնելու է առաջը։ Եվ գլորվող տարիների միջով ծգվող, օր-օրի գլխավերևում ավելի ու ավելի ծառացող անպատասխան հարցը՝ ինքը հաղթե՞լ է, թե՞ պարտվել, հետաձգվում է ու հետաձգվում վաղվա հույսով։