|աղբյուր =
}}
{{անավարտ}}
ՑԱՆԿ ԳԼԽՈՑ
Մխիթար Գոշ
ԳԻՐՔ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ (Գ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԻՒՆ)
== Նախադրութիւն ==
Հանդերձեալ գրել զգիրս դատաստանաց, բայց պատշաճաւորաբար նախ զընդդիմադրութիւն դիցուք պարսաւողաց զօրէնս Տեառն, եթէ դատաստան ոչ է, զի յոլովք քան զսակաւս են, որոց գործ եւ բան եղեւ պատուել զայլասեռս՝ իրաւացի ունել դատաստանս, եւ զի ինքեանք գայթակղեալք՝ զբազումս գայթակղեցուցանեն սոքօք ի պարզամտացն, որոց եւ զայս նախ ասասցուք, եթէ բնաւորական է ի մեզ ընտրել զիրաւացին ի սկզբանէ, ըստ որում եւ իմաստունք հեթանոսաց զչաստուածանարգս մահուամբ դատեցան եւ զհայրատանջսն՝ ձեռնատմամբ եւ զայլսն՝ այսպիսի ուղղացի դատաստանաւ։ Իսկ անօրէնքն առաւելութեամբ վարին, առեալ զպատճառն ի բնաւորական օրինաց՝ մահու մեռանիլ հայրանարգին եւ յայլսն նմանապէս։
Այլ Աւետարան Փրկչին մերոյ լրումն է ամենայնի երկոցունցն, յաղագս որոյ հրամայէ՝ ասացաւ յառաջնոցն այս ինչ, բայց ես ասեմ ձեզ զայս ինչ Զի որպէս 0րէնքն Oրէնքն եւ Աւետարանն հրամայել են, մարդիք մոռացեալ զբնաւորական օրէնսն կատարել են, սակայն զիշխանական կամսն ոչ բառնան, ասելով առաջնոցն՝ սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո, զի բնաւորական է գիտելով զանձն քո ի սէր։ Եւ երկրորդն, մանաւանդ թէ առաջինն, ի կամս ապաստան առնէ զաշխատութիւնն եւ զայլ եւս ուղղութիւն, որովք հաստատի ի մեզ լինել իրաւամբք առ ամենեսեան վարիլ, յաղագս որոյ ոչ Աւետարանն ի սկզբանն գրով աւանդեցաւ։
Եւ երկրորդ է՝ արկանել օրէնս կատարեալս ի մէջ կատարելոց եւ ոչ կամեցաւ զօրէնս կատարեալ գրով աւանդել դատաստան, ըստ որում խրատէր՝ ի ճանապարհի հաշտիլ ընդ ոսոխի, զի մի՛ ի դատաստան մտանիցի դատաւորին։ Եւ երբեմն անիրաւ դատաւորին առակաւ յայտնի եցոյց զամենայն ինչ վճարել խղճիւն մտաց, զոր դատաւոր կոչեաց. նմանապէս եւ զիրս դատաստանի։ Զսոյն եւ յառակսն նշանակեաց տնտեսին, թէպէտ եւ յառաջնումն անիրաւ, սակայն յետոյ գովելի՝ զղջմամբն, որով ոչ եմուտ յատեան դատաստանի տալ զհաշիւն. ասելովն, թէ՝ տուր զհամար տնտեսութեան քո, եցոյց հարկաւոր լինել դատաստանի, իսկ գովելովն՝ եթէ հնար է ոչ կարօտանալ դատաստանի։ Այսորիկ աղագաւ հրաժարեաց առնել զդատաստան այնմ, որ աղաչեաց, եթէ՝ ասա եղբօր իմոյ բաժանել ընդ իս զժառանգութիւն, իբրու թէ ասիցէ՝ կրկնապատիկ ունիք զպատճառն ձեզէն ընտրել զիրաւացին, ընդէ՞ր այլոյ կարօտիք դատաստանի։ Յայսմանէ ուսաւ առաքեալն՝ ասելով. զի բնաւ իսկ դատաստան գոն ի ձեզ, ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք, այլ դուք զրկէք եւ նեղէք, եւ այդ՝ զեղբարս եւս։
Եւ երրորդ՝ կամեցաւ Քրիստոս, զի մի՛ հարկաւորաբար յիրաւունս կայցեմք ի միմեանս գրով դատաստանի, այլ սիրով եւ վշտակցութեամբ, ըստ զանազան ժամանակի անգիր օրինօք, զարդարութիւն պահիցեմք։
Չորրորդ՝ զի բաւական համարեցաւ, զի զբանս օրինացն Մովսիսի եւ զիւր Աւետարանին իբր սերմն լինել յոգիս մեր, եւ նովաւ վարիլ յարժանիս դատաստանին։
Հինգերորդ՝ զի ոչ նման է իրք դատաստանին 0րինացOրինաց, կամ Մարգարէից, կամ Աւետարանին անշարժութեան, այլ զի միշտ ըստ ազգի եւ աշխարհաց փոփոխին հարկաւորաբար՝ իրաւացոյց թողուլ հմտագունից փորձել ըստ պատահմանն։
Վեցերորդ՝ գրէ, եթէ երդմամբ հաստատի դատաստան, եւ Տէր արգել, կամելով բնաւին հաւատացեալս զմեզ։
Զի թէպէտ ասացաւ ոչ լինել հարկաւոր գրով աւանդիլ մեզ դատաստան ի Տեառնէ, այլ այժմ կամեցաք, յաղագս զի բազում անգամ լուաք պարսաւանս ոչ յայլասեռից միայն, այլ եւ ի քրիստոնէից, եթէ բնաւին ըստ Աւետարանին դատաստան ոչ է՝ անգիտանալով զկամս աստուածայինս, որ ի նոսա։ Եւ այսպիսի կարծիւք երկուս ախտանայ չարս. մի՝ զանիմաստութիւն օրինադրին, եւ երկրորդ՝ ոչ կամել զուգահաւասար կենցաղավարել մարդկան ազգի։
Եւ երկրորդ՝ զի զբնաւորականս ի մեզ օրէնս չարութիւնն շիջոյց, եւ զկատարելութիւն՝ անկատարութիւն հոգոյն, եւ զվշտակցութիւն սիրոյ՝ ատելութիւնն։
Երրորդ՝ զի ի հեղգութենէ անվարժք եղեալք 0րինացOրինաց, եւ Մարգարէից, եւ Աւետարանին, յորոց զօրութենէ անկարացաք ընտրել զիրս դատաստանի,
զոր արժան վարկաք իբր ի քնոյ զարթուցանել ի ձեռն գրոց դատաստանի։
Չորրորդ՝ զի նուազեաց հմտութիւն ի մէնջ փորձել ըստ ժամանակի, եւ ազգի, եւ աշխարհաց զփոփոխելն ըստ պատահման, եւ ոչ նման 0րինացOրինաց, եւ Մարգարէից, եւ Աւետարանին մնալ անշարժ։
Հինգերորդ՝ զի այժմ ոչ ներգործէ Հոգին Սուրբ, որպէս եւ ի Դանիէլ եւ ի Սողոմոն երբեմն եւ կամ որպէս ի Կորնթոս ի հաւատացեալսն եւ յայլս՝ ճշմարտիւ ունել զդատաստանն, յաղագս որոյ անկարօտ էին գրոյ օրինաց, զի օրէնք էին ի սիրտս նոցա, ըստ խոստման մարգարէին։ Ըստ որում եւ առաքեալքն ոչ կամեցան գրով տալ Աւետարան, մինչեւ այնմ կարօտացան, ըստ այնմ եւ ոչ դատաստան գրով աւանդեցին, քանզի փոյթ էր նոցա յաղագս յոյժ հարկաւորացն, թողին եւ նոքա բնաւորական օրինօք, եւ քաղաքական կրթութեամբ, եւ այլօք յառաջագոյն ասացելօք վարիլ պատճառօք։ Իսկ գրելն այժմ զպատճառս ունի զամենայն վրիպանսն։
Վեցերորդ՝ զի իրք դատաստանի երդմամբ յանգի, եւ ի Տեառնէ ոչ թողացաւ, եւ այժմ յաճախ, եւ գործ առ գործով, եւ վայրապար ի դատաստանի, եւ առանց դատաստանի, լինի ի հաւատացեալս։ Նմին իրի կամեցաք ոչ զամենայն լուծանել զհրաման, այլ լուծելոյն օրէնս եւ կանոնս հաստատել ի դատաստանի, ըստ հարկաւորութեան ներելոյն զդատաստանի։
Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ ասացելոցս, զի թէ տխմար ոք իցէ ուսցի, եւ թէ ամենակատար ոք եւ իմաստուն՝ զթերին լցցէ։ Երկաքանչիւրոցն պատրաստ եմք սիրով ընդ առաջ ելանել։
=== ԳԼՈՒԽ Գ ՆՇԱՆԱԿ Զ0ՐՈՒԹԵԱՆ ԶOՐՈՒԹԵԱՆ ՆՈՐԻՆ ՀԱՆԴԵՐՁ ԱՂԵՐՍԱԲԱՆՈՒԹԵԱՄԲ ԱՌ ՏԷՐ ՍՏԵՓԱՆՆՈՍ ԱՂՈՒԱՆԻՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆ ===
Քանզի հարկաւոր է զկնի այսոցիկ սակաւուք ցուցանել զզօրութիւն առաջիկայ գործոյս, զոր եւ աղաչեմ, ո՛վ պատուական գլուխ եկեղեցեաց սրբոց տանդ Աղուանից, մի՛ վարկպարազի համարիք զհարկս հոգեւորս, զոր եդեր մեզ, զի եւ կանոնական ունի սահման գիրս դատաստանի, զոր յարմարել յայնոսիկ պարտիմք, զի յայտ լիցի չափ նորին։
Եւ արդ ցուցցուք, թէ որք են դատաւորք։ Զի երեք կերպիւ վարին մարդիկ՝ բարի, եւ չար, եւ միջակ։ Եւ պարտ է ընտրել զդատաւորս ոչ յորդոր ի չարս։ Որպէս Սողոմոն երկուց կանանցն արար դատաստան եւ քննէր զկարծեցուցեալ իրս, եւ Դանիէլ ծերոցն զստութեամբ զասացեալսն յայտնէր, այսպէս եւ Քրիստոս յերկրորդ գալստեանն իւրում առնելոց է. ասէ առ արդարսն՝ եկա՜յք, օրհնեալք Հօր իմոյ, եւ ցմեղաւորսն ասէ՝ երթա՜յք յինէն, անիծեալք, յորոց յայտ է միջակացն լինել դատաստան։ Եւ աստ միջակք են ապաշխարողք, զորոց զգործս ապաշխարութեան կշռելի է ընդ մեղացն, եւ առաւելեալն տանի զվճիռն։ Զերկուսն առնելով զծայրսն՝ եցոյց առանց դատաստանի զոմանս կոչել գովութեամբ գործոցն եւ զոմանս մերժել պարսաւանօք գործոցն, յորոց ուսանիմք՝ ընդ ծայրիցն եւ միջակացն լինել դատաստան։
Եւ արդ, այսոցիկ յոյժ պէտք են իմաստունս լինել դատաւորաց ուսման եւ հանճարոյ, զի Աստուծոյ կամացն կատարողք լիցին ի հոգեւորս եւ ի մարմնաւորս, որպէս զի ըղորդ արասցեն զդատաստանս, այլ եւ բարեմիտս՝ զի մի՛ առ երեսս առնէ ամաչելով եւ կամ ի հարկէ։
Այլ եթէ ու՞մ աւանդելի է։ Եւ քանզի ըստ 0րինացն Oրինացն յատուկք էին դատաւորքն, եւ ըստ պատահման եղեն թագաւորք, եւ մարգարէք, եւ քահանայք, որպէս ասացաւ յառաջագոյն։ Այլ քանզի առ մեզ ապականեալ է այսպիսի կարգ, աւանդելի է զիրս դատաստանի ի ձեռս եպիսկոպոսաց է յանձին հոգք եկեղեցոյ եւ աշխարհաց, եւ յետ եպիսկոպոսաց եղիցի իշխանաց՝ ըստ պատահման, եւ գլխաւորաց ժողովրդեան, այլ եւ՝ քահանայից իմաստնոց եւ վարդապետաց, սակայն աւանդապահ այսմ իրի եպիսկոպոսք եղիցին։ Բայց եւ ոչ եպիսկոպոսք տգէտք եւ արծաթասէրք, այլ գիտունք եւ ճշմարիտք ըստ օրինացն եւ պատուիրանացն Յիսուսի վարժեալք։ Եւ եթէ պատահի եպիսկոպոս տխմար այսմ իրի, վարդապետօք, եւ քահանայիւք, եւ աշխարհականօք վարեսցին եւ այսոքիկ իմաստունք լիցին ուսման աստուածայնոյ, եւ անբամբաս մնասցէ ի հերձւածողաց ամենեւին։
===ԳԼՈՒԽ Զ ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԱՐԺԱՆ Է ԴԱՏԱՒՈՐԱՑՆ ԼԻՆԵԼ Ի ՎԵՐԱՅ ԱՆԴԱՏԱՍՏԱՆԱՅ ԵՒ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՅ ===
Բայց պարտ է վկայիցն տեսանել եւ լսել եւ ապա վկայել, զի լաւ է տեսանելն, քան զլսելն, եւ վկայել ճշմարիտ առաջի մարդկան, եւ յԱստուծոյ առցեն զպարգեւսն։
=== ԳԼՈՒԽ Ը ՅԱՂԱԳՍ ԵՐԴՄԱՆ, ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԼԻՑԻ ԵՒ ՈՐՈ՞Ց, ՈՉ 0ՐԻՆԱԴՐԵԼՈՎ OՐԻՆԱԴՐԵԼՈՎ ===
Արդ, զմեծ եւ զտէրունական հրամանն եւ զպատուիրանն տեսանեմք այժմ կոխան լեալ ի մարդկանէ, քանզի ոչ ունիմք հրաման ի Քրիստոսէ երդնուլ։ Եւ այժմ յամենայն ոչինչ բանս եւ կարի յաճախապէս երդնուն յանուն Աստուծոյ մարդիկ ի փողոցս, ի շուկայս, ի տունս, ծերք եւ տղայք, քահանայք եւ ժողովուրդք, գիտնականք եւ անգէտք։ Եւ եթէ պատահի դատաստան լինել ոմանց, եւ հրամայէ դատաւորն երդնուլ ի վերայ իրաւանց, հակառակին եւ ասեն, եթէ Քրիստոս ասէ՝ ամենեւին մի՛ երդնուլ, եւ այլ շատ պատուիրանացն Քրիստոսի միտ ոչ դնեն ամենեւին։ Իսկ եթէ ասիցէ ոք՝ անհնարին է երդնուլ, եւ յայտ է, զի Աբրահամու երդուաւ Աստուած, ասելով ի ձեռն հրեշտակին՝ յանձն իմ երդուայ, ասէ Տէր, եւ Աբրահամ ծառային ետ երդումն, եւ դարձեալ՝ երդուաւ Տէր Դաւթի ճշմարտութեամբ։ Եւ թագաւորք երդնուն միմեանց, եւ խաղաղութիւն աշխարհի լիցի երդումն նոցա. նոյնպէս եւ՝ իշխանքն։ Արդ, եթէ այսոքիկ երդնուն, պարտ է երդնուլ յարդար դատաստանս։
Եւ արդ, թէպէտ եւ համարձակեցաք մեք եւ գրեցաք զգիրս, սակայն եթէ հանդիպի ոք իմաստուն եւ թիւրութիւն գտցէ ի սմա, աղաչեմ, զի լցցէ զպակասն, քանզի ամենայն գիրք ոչ եթէ ի միում ժամանակի գրեալ են, այլ յայլ եւ այլ ժամանակս։ Զնոյն եւ այս սկիզբն եղեւ իմաստնոց՝ յաղագս զմեզ յիշելոյ ի բարիս։
==ՍԿԻԶԲՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ Ի ԿԱՄՍ Հ0Ր ՀOՐ ԵՒ ՈՐԴՈՅՆ ՈՐ Ա ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ, Զ0ՐՈՒԹԵԱՄԲՀՈԳՈՅՆ ԶOՐՈՒԹԵԱՄԲ ՀՈԳՈՅՆ ՍՐԲՈՅ==
=== ԳԼՈՒԽ Ա ՎԱՍՆ ՎԻՃԱԿԻ ԴԱՏԱՒՈՐԱՑ ===
արդ, եթէ պատահի թագաւորի մեռանել եւ ունիցի ուստերս եւ դստերս, պարտ է զինչսն հաւասար բաժանել եւ անդրանկին տալ զթագաւորութիւնն, իսկ որ յառաջադէմ լիցի եւ իմաստուն յորդիսն, յաթոռն նստուցանեն։
Իսկ եթէ եղբայրք ունի թագաւորն, նոքա նստցին, մինչեւ այլ ոչ իցեն, քանզի ոչ է իրաւացի, զի մինչ եղբայրքն կենդանի իցեն, որդիքն նստցին, այլ՝ յետ մահուան եղբարցն։ Եւ եթէ դուստր իցէ նորա, կէս եղբօր մասն առցէ հանդերձ արամբն։
Եւ եթէ մահուամբ բարձցին թագաւորք եւ որդիք նոցա, եւ որդիք լիցին որդոյն եւ դստեր որդիք, որդիք որդոյն ժառանգեսցեն զաթոռն եւ ոչ որդի դստերն, եւ որքան յորդոցն իցէ ի ծննդոց, դստերն մի՛ առցէ, ապա թէ առցէ՝ յօտարս համարեսցի։ Զի այդպէս մեծն արքայ Աբգարիոս կարգեաց զտուն թագաւորութեանն Պարսից։ Եւ նահապետն Նոյ ընդ որդիսն եւ ընդ դստերն ետ մասն վիճակի զկողմն հարաւոյ, ըստ որում եւ կանայք թագաւորեն կողմանցն, զոր եւ Սողոմոն էած երբեմն զդշխոյն հարաւոյ, զոր եւ Տէրն իսկ վկայէ յԱւետարանի անդ։ Սակայն զանդրանիկն իսկ պատուէ ընտիր վիճակաւ, զոր եւ 0րէնքն Oրէնքն կրկին հրամայէ տալ։ Ի դէպ է, թէ եւ դստերն իբր զկէս եղբօր տայ վիճակ, սակայն թագաւոր է իբր նախնի եղեալ։Իսկ եթէ ուստր չիցէ, եւ դուստր իցէ, տացէ զթագ իւր դստերն։ Եւ ունիմք հաստատուն վկայ զ0րէնսնզOրէնսն. եթէ ոք մեռանիցի, ասէ, եւ դուստր իցէ նմա եւ ոչ ուստր, զժառանգութիւն իւր նմա տացէ։ Եւ առեալ այր՝ զթագ իւր նմա տացէ՝ իշխան է դուստրն, բայց զկնի մահուան նորա իբրեւ յօտարս համարեսցի ծնունդք նորա։ Ապա թէ ոք ասիցէ՝ զիա՞րդ ոչ ըստ օրինաց կողմանցն հարաւոյ իշխան լիցի ինքն թագաւորել, այլ առնն տալ, գիտասցէ, զի անդ սովորութիւնն զայնոսիկ յառաջէ, այլ ըստ գրոց դատաստանի զայդպիսիդ հաստատուն կարծեմ։
Եւ եթէ կտակ արասցէ արքայ, որքան կենդանի է, իշխան լիցի փոխել զնա ըստ արժանոյն, զի կտակ յետ մահու հաստատուն է, ըստ առաքելոյն, որպէս արքայ Կոստանդիանոս կտակաւ թագաւորեցուցանէր զորդիս իւր եւ զսահմանս լերամբք եւ գետօք հաստատէր եւ արձանօք, ըստ առաջին թագաւորացն։
Եւ թէ չիցէ բնաւ ժառանգ ի ցեղէ հարց մինչեւ ի չորրորդ զարմն, իշխան լիցի տալ զթագ իւր օտարի՝ ոչ ըստ կրօնից, որպէս որդի թագաւորին Հնդկաց եւ Մակեդոնացին Աղէկսանդր, եւ զայլ եւս մատակարարութիւն թողուլ ի Տէր։ Բայց ի թագաւորեցուցանելն մի՛ առանց հրամանի հայրապետին լիցի։
Այս գին ըստ բանականին շնորհի, իսկ քրիստոնէին՝ կրկին եւ ըստ աստիճանաց յաւելցի, իսկ այլազգեաց՝ յերից մասանց մինն լիցի՝ հարիւր քսան եւ երկու դեկան եւ երկու քարտէզ, քանզի ոչ ունին զշնորհս աւազանին։ Ապա թէ չիցէ կարողութիւն հատուցանել, վաճառեսցեն զսպանողն եւ զգինն յարենտէրքն տան եւ զտունն յաւար առնուն յարքունիսն։
Եթէ քրիստոնեայ զայլազգի սպանանէ կամաւ, զգին արեանն առցեն՝ հարիւր քսան եւ երկու դահեկան, եւ թէ ակամայ՝ վաթսուն եւ մի դահեկան եւ զգինսն յարքունիսն առցեն, բայց յերից մասանցն զմինն իւրոցն տայցեն։
Իսկ եթէ քրիստոնեայ զքրիստոնեայ սպանանէ կամաւ, զգինն յարենտէրքն տան եւ արքայի տուգանքն ըստ կարողութեան առցեն։ Եւ թէպէտ ըստ 0րինացն Oրինացն մահու արժան է, այլ զձեռն հատեալ՝ ապաշխարութեան հասցէ. ապա թէ աղքատ է, վաճառեսցի իւրովքն յազգս իւր եւ հատուսցէ։ Ապա թէ ակամայ՝ զկէս գնոյն առցեն եւ տան յարենտէրքն, եւ արքային՝ ըստ կարոյն տուգանք, բայց զձեռն մի՛ հատցեն։ Զայդոսիկ թագաւորն դատիցի եւ զայլ եւս դատաստանսն ի դատաւորսն թողցէ, եւ զծածուկ մեղսն զամենայն՝ յառաջնորդսն։
Իշխանաց մի՛ լիցի զսպանողսն սպանանել առանց հրամանի թագաւորին, իսկ զգողսն խրատել իշխան լիցի։
Ազատք առանց հրամանի իշխանաց մի՛ իշխեսցեն զգողսն խրատել։
Եթէ պատահի երթալ թագաւորի յաւար զօրօք եւ աւար առեալ դարձցի, ոսկի գտեալ՝ արքային լիցի։ Բայց մի՛ երդմամբ առցէ, այլ քարոզ կարդասցէ ի ժողովն, զի թէ յետոյ առ ոք գտցի, ընդ միոյ եւթն տուժեսցի։ Բայց թագաւորն ի տասնէն զմինն կաթողիկոսին տացէ յամենայնէ։
Գերոյն եւ աւարոյն կէսն արքային լիցի, եւ կէսն՝ զօրացն։ Իւրաքանչիւր իշխանքն զնոյն բաժին արասցեն եւ տասանորդս տացեն յեկեղեցին։
Իսկ եթէ չիցէ արքայ ընդ զօրսն, այլ իշխանք միայն՝ զօրօք իւրեանց, նոյնպէս ոսկին արքային լիցի, եւ գերին եւ աւարն՝ տասանորդս արքայի, իսկ յեկեղեցի՝ ի յիսնէն մինն ըստ 0րինացն։Oրինացն։
Փողս եւ դրօշս պարտ է տալ իշխանի ի վերայ գաւառի եւ բերդի։
Գողս եւ աւազակս ոչ վայել է թագաւորի եւ իշխանի, բայց միայն լրտեսս, որ է ջաշուշ։
===ԳԼՈՒԽ Դ ՎԱՍՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ===
Եւ վարդապետք եղիցին ըստ իրաւանց նախակրթեալք Հին եւ Նոր կատակարանաց եւ կանոնական հրամանաց։ Յերկուց եւ յերից վարդապետաց կոչեսցին ի պատիւ հրամանի, թէ եւ պատահի միոյ վարդապետի աշակերտիլ։ եւ թէ զկամս եպիսկոպոսի եւ կամ առ առաւել զհայրապետի ընդ իւրեանս ունիցին, նաեւ զիշխանի, բարիոք եւս գործիցեն, ապա թէ ոչ՝ ըստ 0րինացն Oրինացն յերկուց եւ յերից վկայից հաստատեսցի։ Իսկ ի միոջէ զկարգեալսն եւ զանձամբ եկեալսն լռեցուսցեն։ Այլ ըստ օրինացն զկարգեալսն պատուել, իբրու զի երկրորդ է ըստ մարգարէական շնորհին, զի աշխատութեամբ առաքելոցն հաղորդի եւ շնորհօք՝ մարգարէիցն, ուստի եւ բանիւ ընտրեալ կոչի։
Իսկ նախակրթեալք ի միոջէ վարդապետէ եւ ամբարտաւանեալք՝ յայլմէ առնուցուն պատիւ հրամանի՝ արհամարհելով զիւրն, իրաւունք լիցին դատաստանի՝ ի նմանէ զուսեալն երկրորդել, եւ կամ զղջացեալ արժանաւոր ապաշխարութեամբ՝ իւրոյն հրամանաւ վերստին ուղղեսցի։ Եւ կոչողն առանց կամաց իւրոյն վարդապետի, հատուսցէ պատիժս՝ անզեղջ եղեալ, եւ զղջացեալ ի դէպ ապաշաւանօք՝ թողութիւն առցէ յայնմանէ, զոր քամահեացն՝ զնորայն առանց նորին կամաց կոչել յառաջ։
Եւ թէ պատահեսցի վարդապետի զոք կապել բանիւն Աստուծոյ յաշխարհականաց, կամ ի վանականաց, կամ յեկեղեցականաց, այլ ոք վարդապետ մի՛ լուծցէ. թէ ախտաւոր իցէ եւ կամ տգիտութեամբ՝ միջնորդ լինել ուղղել զիրաւացին՝ անեպեր, առանց հակառակելոյ, եւ թէ ոչ
=== ԳԼՈՒԽ ԻԸ ՎԱՍՆ ՇՆԱՑՈՂԱՑ ԵՒ ԱՅԼՈՑ ՉԱՐԱԳՈՐԾԱՑ ===
Յորժամ շնայ ոք ընդ կին, որ այր ունի, եթէ կամաւ կնոջն է եւ եթէ լրբութեամբ առն, ըստ 0րինացն Oրինացն մահու արժանի է։ Եւ այլք ի դատաւորաց զայսպիսեաց զձեռն եւ զծածուկ մարմինն կտրեն, եւ կարգ արուագիտացն եւ անասնապղծացն է. եթէ ի դատաստան գայ՝ տուգանքօք փրկեսցին եւ մի խրատիւ։
Եթէ այլազգի հանդիպի յայս գործս հետ քրիստոնէի կնոջ, առանց ամենայն պատճառի հատանեն զծածուկն եւ զկինն խրատեսցեն զքիթն կտրելով։
Իսկ եթէ քրիստոնեայ մարդ զայրի կին խաբեսցէ եւ պղծեսցէ զնա, կամ առնու կին զնա, կամ տայ հարիւր դրամ արծաթ կնոջն, երբ այլ կին ոչ ունենայ այն մարդն, որ շնացաւ։
Նա թէ եւ այլ մեծատուն իցէ այրն եւ կինն՝ նոյն, եւ տուգանքն յաւելցին։
=== ԳԼՈՒԽ ԻԹ ՎԱՍՆ ԿՈՒՍՈՒՑ, ՈՐ ՉԻՑԵՆ Խ0ՍԵԱԼ ԽOՍԵԱԼ ===
Զկոյս աղջիկ, որ խօսալ լինի առն, եւ այլ ոք գայ եւ բռնութեամբ պղծէ զնա, դատաստան առնակնոջն է, ըստ որում օրինակի եւ իցէ։
Ապա թէ գտանիցէ ոք աղջիկ կոյս, որ չիցէ առն խօսեալ, եւ բռնաբար ննջիցէ ընդ նմա, տացէ այրն, որ ննջեացն ընդ նմա, հօր աղջկանն հարիւր դրամ արծաթ, եւ նորա լիցի կին. եւ մի՛ իշխեսցէ արձակել զնա։
Այդ ըստ 0րինացն Oրինացն է, զնոյն եւ մեզ լիցի՝ անբաժանելի առնուլ զնա, ապա թէ ոչ կամեսցի՝ ըստ արժանեացն եւ տուժն լիցի։
=== ԳԼՈՒԽ Լ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶԿԱՆԱՅՍ ԲԱՄԲԱՍԻՑԵՆ ՍՈՒՏ, ԹԷ ՉԳՏԱՒ ԿՈՅՍ ===
Եթէ ոք առնուցու կին եւ ատիցէ զնա եւ ստութեամբ բամբասիցէ, թէ կոյս չէ աղջիկն, քննեսցեն ի ձեռն կանանց՝ եթէ ստի այրն, խրատեսցեն զայն գանիւ եւ տուգանեն հարիւր դրամ արծաթ՝ ըստ 0րինացնOրինացն. զնոյն եւ մեք միաբան այնմ, եւ նմին եղիցի կինն, եւ մի՛ արձակիցէ։ Ապա թէ ճշմարիտ իցէ այրն, աղջիկն մահու արժան է ըստ 0րինացնOրինացն, եւ մեք տամք այնպիսոյն՝ արձակիլ ի նմանէ առնն, եւ թէ կամք իցեն՝ բնակիցեն, զի բազում ինչ վրիպանօք գործի կուսից, եւ զի ոչ ի տան առն եղեւ անարգութիւնն։ Եւ այրն, թէ արձակէ՝ ամուսնասցի այլ կնոջ, եւ կինն այր առցէ, զի ոչ ընդ օրինօք առնն էր, երբ շնացաւ. եւ եթէ ոչ կամեսցի առնուլ վասն իւր սուտ բամբասանացն, տուգանք դիցեն ի վիրայ նորա, որպէս եւ գրեալ է ի գիրս, որ վասն արանց եւ կանանց։
=== ԳԼՈՒԽ ԼԱ ՎԱՍՆ ԳԱՒԱՌԱՑ ԵՒ ԳԵՂԻՑ ԵՒ ՆՈՑՈՒՆՑ ԻՐԱՑՆ ===
Եթէ ոք ժառանգաւոր ի կռուի զոք հարկանէ, եւ ի միոջէ հարուածոյն մեռցի, լուծցի վասն յանդգնութեան իւրոյ, իսկ եթէ ժողովրդական ոք իցէ՝ որոշեսցի։
Եւ այս կանոնական հրաման ըստ 0րինացն Oրինացն է. զի թէ ոչ մեռցի, այլ ի մահիճս դնիցի եւ յառնիցէ եւ շրջեսցի, անպարտ լիցի, որ եհարն։ Սահման եդ, զի թէ զկնի այնր մեռցի. նոյն եւ այս է ի միոջէ հարուածոյ։ Ապա թէ ոչ մեռցի ի միոջէ հարուածոյ, ոչ լուծցի, այլ դատաստան լիցի յուղղութիւն եւ յապաշխարութիւն, եթէ ժառանգաւոր է եւ եթէ աշխարհական։
=== ԳԼՈՒԽ ԽԳ ՎԱՍՆ ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԵՌՆԱԴՐԵԼՈՑ ===
Եւ զայս ոչ յաղագս հոգալոյ զիշխանացն պարտիմք իմանալ միայն, այլ թէ եւ ըստ պայմանի վիճակ առցէ յայլազգեաց, որպէս եւ այժմ գործեն բազումք յեպիսկոպոսաց եւ ի քահանայից, որոց եւ տէրունականն զարժանաւորն բերէ դատաստան, ասելով՝ ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել։ Յայտ է, զի զանզեղջսն հրամայէ լուծանել իրաւամբք։
=== ԳԼՈՒԽ ԽԹ ՎԱՍՆ ԶԾԱՌԱՅՍ ԵՐԷՑ 0ՐՀՆԵԼ OՐՀՆԵԼ ԿԱՄ ՍԱՐԿԱՒԱԳ ===
Զծառայս ի ժառանգաւորութիւն ընձեռել առանց կամաց տերանց ոչ հրամայեմք, ի տրտմութիւն ստացողացն, քանզի տանց կործանումն այս գործէ։ Ապա թէ երբէք արժանի երեւեսցի ծառայն առ ի ձեռնադրութիւն աստիճանի, որպէս Ոնէսիմոսն երեւեցաւ, եւ թողացուսցեն տեարքն իւր եւ ազատ ի տանէն ի բաց առաքեսցեն, եղիցին։
Դատաստան կանոնացս հրամայէ զայսոսիկ պահել անգայթակղ զեկեղեցի, զի մի՛ պատճառաւ բարեպաշտութեան վնաս ինչ գործեսցեն եւ տեղի տայցեն չարախօսացն զմէնջ։
=== ԳԼՈՒԽ ԾԱ ՎՆԱՍՆ ՈՐ ՏՂԱՅ ԿՈՐՈՒՍԱՆԵՆ ԿԱՆԱՅՔ ===
Եթէ հեղձուցանէ ոք զտղայ իբրեւ զխեղ կամ ի շնութեան, կամաւ զայն արարեալ՝ փոխանակ ինքն մեռցի, զի որպէս ոչ է հնար ի վեր կացուցանել, նոյնպէս եւ ոչ ապաշխարել։
Եւ զի ըստ 0րինացն Oրինացն ակամայիցն եւ ոչ կամաւորացն ապաստանի եղեւ ի քաղաքսն ապրել, եւ զի ըստ 0րինացն Oրինացն յաղագս հաւատացեալ Հրէիցն վարի, ուստի եւ յետոյ եւ այդմ տուաւ ապաշխարութիւն։ Եւ այդոցիկ կամաւոր խոստովանողացն՝ ապաշխարութիւն, իսկ անզեղջիցն՝ արեան դատաստան։
=== ԳԼՈՒԽ ԾԲ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ ԵՒ ԱՍՊՆՋԱԿԱՆԱՑ ՆՈՑԱ ===
Գողք կամ ասպնջականք նոցին, ըստ կամաց եկեղեցոյն զնոսա մահու մատնել արժանի լիցի, զի հնացեալ աւազակքն եւ իւր հացամեծարքն միշտ լինին ի մահ դատապարտեալք։ Զայդր զկնի պարտ է դատաւորին հետեւել։
Եւ զայս յաղագս մարդագողաց եւ աւազակաց ասէ եւ ըստ 0րինացն Oրինացն հրամայէ ի մահ դատապարտել, նաեւ՝ զկամակից հացտուն. եւ ըստ եկեղեցոյ օրինաց եւս կարգէ։
Բայց զկնի կանոնաց այդ եւս ցուցեալ է դատաստան։
=== ԳԼՈՒԽ ԾԴ ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ ԱԶԱՏԵԼ ԸՍՏ ԱՒՐԻՆԱՑՆ ===
Եթէ պատահի քրիստոնէի գնել ծառայ քրիստոնեայ, ըստ 0րինացն՝ Oրինացն՝ վեց ամ ծառայել եւ յեւթն ամին ելանել։ Եղիցի մեզ՝ յորժամ ըստ գնոյ իւրոյ ծառայեսցէ, ելցէ ազատս։ Եթէ ինքն միայն մտեալ իցէ, միայն ելցէ, եթէ կնաւ հանդերձ մտեալ իցէ, ելցէ եւ կինն ընդ նմա։
Ապա թէ տէրն իւր տացէ կին նմա, եւ ծնանիցի նմա ուստերս եւ դստերս, կինն եւ որդիքն տեառն լինին, եւ նա միայն ելցէ փրկանօք։ Ապա եթէ պատասխանի տուեալ ասիցէ ծառայն՝ սիրեցի զտէր իմ, եւ զկին իմ, եւ զորդիս իմ, եւ ոչ գնասցէ յազատութիւն, տարցէ զնա տէրն իւր յեկեղեցի Աստուծոյ եւ քահանայիւք, եւ հաւատարիմ վկայիւք, եւ գրով առցէ զնա ծառայ յաւիտեան։ Եւ մի՛ յաղագս այնորիկ փոյթ կալցէ, թէ եւ կարիցէ ազատ լինել, զի ըստ առաքելոյ՝ ի Տէր կոչեցեալ ծառայն ազատ Տեառն է։
=== ԳԼՈՒԽ ԾԷ ՎԱՍՆ ԱՆԱՐԳՈՂԱՑ ԶՀԱՅՐ ԿԱՄ ԶՄԱՅՐ ===
Եթէ ոք անարգի յորդոյ իւրոյ, եւ կամ թէ այլ անօրէնութիւն գործեն որդիքն առ օտարս, վասն անարգանացն հրաման տայ 0րէնքնOրէնքն, զի իշխանութիւն ունի հայրն տանել զորդին իւր առաջի դատաւորաց, զի թէ յանձին կալնու զմեղանս իւր եւ այլ ոչ արասցէ՝ խրատեսցի եւ արձակեսցի, ապա թէ ոչ՝ պատժեսցի, զի ի հնումն, ըստ 0րինացնOրինացն, զհայր եւ զմայր անարգողսն զերկճղի փայտէ կախէին։Այլ վասն չար գործոց, զոր արարին առ օտար մարդիկ, ոչ տայ նմա հրաման 0րէիքս Oրէիքս բամբասել զորդիսն առաջի դատաւորին։
=== ԳԼՈՒԽ ԾԸ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶՏՂԱՅՍ ԳՈՂԱՆԱՆ ===
Եթէ կագիցեն արք երկու, եւ հարկանէ ոք զընկեր իւր քարիւ կամ բռնցի, եւ ոչ մեռանիցի, այլ դնիցի ի մահիճս, եթէ յառնիցէ այրն եւ
շրջեսցի արտաքս ի ցպոյ, անպարտ լիցի՝ որ եհարն, բայց զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն տացէ, իսկ եթէ մեռանի՝ զգինն առնունլ։
Այս դատաստան լրմամբ յ0րինացն յOրինացն ասացաւ, եւ մեզ զնոյն ամբողջ պահելոյ արժան է։
=== ԳԼՈՒԽ ԿԱ ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ, ԶՈՐ ՍՊԱՆԵՆ ՏԵԱՐՔՆ ԻՒՐԵԱՆՑ ===
Եթէ հարցէ ոք զակն ծառայի իւրոյ եւ կամ զաղախնոյ իւրոյ եւ կուրացուսցէ, ազատեսցէ զնա ազատս փոխանակ ական նորա։ Եւ եթէ զատամն ծառայի իւրոյ կամ զատամն աղախնոյ թափեսցէ, ազատեսցէ զնոսա ազատս փոխանակ ատաման նոցա։
Թերեւս աստուածային 0րէնքս Oրէնքս զայլ եւս զգայութիւնս եւ զատամս միահաւասար համարեցաւ, նմանապէս եւ ելանել հրամայէ ծառայից եւ աղախնեաց վասն խլելոյ ատամանց նոցա։ Եւ այս դատաստան անփոփոխ կացցէ մեզ յ0րինաց յOրինաց առ հաւատացեալս։ Իսկ եթէ յայլազգեաց իցէ ծառայն եւ աղախինն, վաճառիցէ որքան արժանն է՝ պակաս եւ կամ ընդ կէս գնոյ, ըստ որում ի դէպ իցէ դատաստանն իրաւամբք։ Սակայն իշխան լիցի թէ եւ ոչ կամի վաճառել։
=== ԳԼՈՒԽ ԿԵ ՎԱՍՆ ԹԷ ՀԱՐԿԱՆԻՑԷ ՑՈՒԼ ԶԱՅՐ ԿԱՄ ԶԿԻՆ ===
Եթէ հարկանէ ցուլ զայր կամ զկին, եւ մեռանիցին, ցուլն քարկոծ լիցի, եւ միսն մի՛ կերիցի, եւ տէր ցլոյն անպարտ լիցի։
Եւ այս դատաստան ըստ 0րինացն Oրինացն հաստատուն մեզ կացցէ։ Զենուլ զցուլն՝ զքարկոծելոյն լցցէ զտեղի, եւ վաճառել, յայլազգիս զմիսն, եւ զգինն յաղքատս տացեն, եւ հաստատուն լրմամբ ասացաւ, թէ՝ եւ տէր նորա անպարտ լիցի։
Ապա թէ ցուլն հարկանող էր յերէկն եւ յեռանդն, եւ բողոքեալ էին առ տէրն իւր, եւ նա անփոյթ արար, եւ սպան զոք, ցուլն քարկոծ լիցի, եւ տէր ցլոյն մեռցի։ Իսկ եթէ փրկանք անկանիցին ի վերայ նորա, տացէ փրկանս ընդ անձին իւրում ըստ ամենայնի, որչափ ինչ արկանիցի նմա, եւ տէր նորա փրկեսցի։ Եւ եթէ զուստր կամ զդուստր հարկանիցէ, ըստ նմին օրինակի արասցեն։
Եւ այս իրաւունք փրկանօք մեզ սահմանեսցի ըստ 0րինացն Oրինացն եւ ոչ մահուամբ, զի զողորմութիւն պատճառաւ 0րէնքն Oրէնքն ընդ ստուգութեանն խառնէ, եւ զի ցուցեալ է փրկանքն ի գինս արեան ի դատաստանս թագաւորացն։
Իսկ եթէ զծառայ կամ զաղախին հարկանիցէ ցուլն, երեսուն կրկին սատեր արծաթոյ տացի տեառն նորա, եւ ցուլն քարկոծ լիցի։
Իսկ զգին ծառային այդոքիկ նշանակէ տալ, եւ ցլուն ցուցեալ է։ Սակայն ընդ դատաստանի ի քրիստոնեայն եւ յայլազգին ընտրութիւն լիցի։
Իսկ եթէ հարկանիցէ ցուլ զցուլ ուրուք, եւ մեռանիցի, վաճառեսցեն զցուլն կենդանի եւ բաժանեսցեն զգինս նորա երկու տէրքն, եւ զցուլն սպանեալ վաճառեսցեն եւ բաժանեսցեն։ Ապա թէ գիտէր տէրն նորա, որ վնասարար էր, եւ նմա բողոքեալ էին, եւ նա անփոյթ արար, տուժեսցի ցուլն ընդ ցլի։
Այս է տուժիլն. ցլոյն փոխան զցուլն կենդանի տացեն, եւ մեռեալ ցուլն սպանողի տիրոջն փոխան լիցի։ Եւ այս դատաստան հաստատուն մեզ յ0րինացն յOրինացն կայցէ։
=== ԳԼՈՒԽ ԿԷ ՎԱՍՆ ՀՈՐՈՑ ԵՒ ՋՐՀՈՐՈՑ, ԵԹԷ ԱՆԿԱՆԻՑԻ Ի ԿԵՆԴԱՆԵԱՑ ===
Իսկ եթէ գողասցի ոք արջառ կամ ոչխար, թէ սպանցէ կամ վաճառեսցէ, հինգ արջառ ընդ միոյ արջառոյն տուժեսցի, եւ չորս ոչխար՝ ընդ միոյ ոչխարին։ Ապա թէ ոչինչ գտանիցի առ նմա, վաճառեսցի փոխանակ գողութեան իւրոյ։ Իսկ եթէ ըմբռնեսցի, եւ գտցի ի ձեռս նորա յարջառոյ եւ յիշոյ մինչեւ ցոչխար կենդանի, կրկին տուժեսցի։
Յայտնի է դատաստանս, զի զկորուսեալս հինգ եւ չորս հրամայէ հատուցանել, եւ զոչ կորուսեալս՝ միայն կրկին։ Եւ զայս իրաւունք 0րինացս Oրինացս ըստ այսմ պահեսցուք։
=== ԳԼՈՒԽ ՀԴ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՏՈՒՆ ՊԱՏԱՌԵՆ ԳՈՂՔ ===
Իսկ եթէ յական գտցի գող եւ խոցեալ մեռանիցի, չէ այն նմա ի սպանութիւն։ Ապա թէ արեւն ի վերայ նորա ծագեսցի, մահապարտ է, փոխարէն մեռցի։
Զի ընդ խաւար գիշերոյ անգիտացեալ, ոչ համարի մեղս սուրբ 0րէնքնOրէնքն, իսկ ընդ լուսոյ ծագիլն՝ իբր կամաւոր սպանող դատի իրաւամբք, զի մարդագողաց հրամայեցաւ սպանանիլ, եւ մեզ կամաւորի կամ ակամայի ապաշխարութիւն սահմանեսցի, եւ փրկանք լիցի, որպէս ցուցեալ է։ Եւ գողունն կորուսեալ՝ չորրորդ հատուսցի, եւ ոչ կորուսեալն՝ կրկին, որպէս յայլսն։
=== ԳԼՈՒԽ ՀԵ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑ ===
Իսկ եթէ ելանիցէ հուր եւ գտանիցէ փուշ եւ ընդ նմին զվաստակ այրիցէ՝ կամ զկալ, կամ զօրան, կամ զանդ, տուժելով տուժեսցի՝ որ զհուրն հանեալ իցէ։
Եւ զայս դատաստան քննութեամբ հրամայէ սուրբ 0րէնքս Oրէնքս Աստուածոյ դատել, թէ ու՞ր արդեօք հանեալ հուրն եղեւ՝ մե՞րձ թէ հեռի, յանտա՞ռս թէ ի դաշտի, եւ յումմէ՝ ի բարեկամէ՞ թէ ի թշնամոյ, պատահմա՞մբ թէ կամաւ, մանու՞կ թէ ծեր, եւ այլ այսպիսի, զի զայս յայտ առնէ տուժելով տուժիլն։ Եւ մեզ այսոցիկ հետեւելի է։ Զի թէ կամաւ իցէ, կրկին տուժեսցի։ Ապա թէ ոք մերձ ի կալ կամ յօրան հանիցէ հուր եւ ոչ զգուշացեալ շիջուսցէ, զբաւանդակն տուժեսցի, իսկ եթէ ի հեռաստանէ ի դաշտէն գայցէ՝ զկէս վնասուն եւ որ ինչ այսոցիկ հետեւին։ Նմանապէս թէ յանասնոց այրիցի, կամ ի մարդկանէ, կամ տուն, կամ այլ ինչ ի շինուծոց, կամ հանդերձ եւ որ ինչ նման սոցին, այնոքիւք եւ զայս դատեսցեն։
=== ԳԼՈՒԽ ՀԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԻՐՔ ՏԱՆ ՊԱՀ Ի ՄԱՐԴ, ԵՒ ԿՈՐՈՒՍԱՆԷ ԿԱՄ ԳՈՂԱՆԱԼ ՏԱՅ ===
Տուժելով տուժելն ճշգրտիւ քննութեամբ լիցի։ Ըստ մերոց եղիցին եւ այս։
=== ԳԼՈՒԽ ՁԱ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԿՈՅՍ Խ0ՍԵԱԼ ԽOՍԵԱԼ ԽԱԲԵՍՑԵՆ ՄԱԼԱԶՔ ===
Եթէ խաբեսցէ ոք զկոյս խօսեցեալ եւ ննջեսցէ ընդ նմա, վարձանօք վարձեսցէ զնա ի կնութիւն իւր։ Եւ եթէ ոչ առնուցու յանձն հայրն տալ զնա նմա ի կնութիւն, տուժեսցի արծաթ հօր նորա, որպէս իցեն վարձանք կուսից։
Եթէ արծաթ փոխ տացես եղբօր քում, որ աղքատն իցէ առ քեզ, մի՛ ճեպեսցես զնա եւ մի՛ արկանիցես նմա տոկոսիս։
Հին կտակարանքն եւ Նորս յայսոսիկ միաբանին՝ ի բաց բառնալ զվաշխ եւ զտոկոսիս։ Ոչ թէ աստ զտոկոսիս յիշատակելով՝ զվաշխ թողացուցանէ, զի զծայրն բառնալով ընդ նմին եւ զարմատն բառնայ։ Եւ որ ինչ ի Նոր կտակարանքս է սաստն, աւելորդ է, իբր գիտողաց, երկրորդել, զի թէ 0րէնքն Oրէնքն ոչ հրամայէ ճեպել, ո՞րչափ եւ Նորա։ Եւ փոխ ասացաւ, զի անդրէն հատուսցի։
Արդ, իրաւունք դատաստանի լիցին՝ ներմամբ առնուլ զգլուխն, եւ վաշխ լիցի հատուցումն ի հանդերձեալն։ Ապա թէ կար իցէ փոխառողին, տացէ փոխատուին զնոյնն՝ գլուխն մնալ առ նմա զնոյնչափ. եւ աստ ըստ կարի լիցի, զի Աստուծոյ իսկ ինքն է դատաստանդ՝ ոչ առնուլ վաշխ եւ տոկոս։
Եւ գիտելի է, զի թէ ոք զդատաստանն Աստուծոյ թիւրէ, վնասէ զհոգին՝ ի հանդերձեալ հատուցմանէն զրկելով։
Զծառ հատեալ եւ զցանկ այրեալ զայգոյ, զտան եւ զայլ ինչ զվնասու գրաւի, եթէ տեառն պատճառաւ իցէ, իւրում տեառն լիցի, ապա թէ առ որում գրաւն իցէ՝ այնմ լիցի։
Զվայրապար վնասեալն եւ զբեկեալն յանասնոց ի գլուխ իւր կալցի, եւ զհասարակաց զմեռեալն՝ իւրում տեառնն։
Եթէ 0րէնքն Oրէնքն զգրաւ ոչ տայ օթել, ո՞րչափ եւս հրաժարեցուցանէ եւ ի վաշխից գրաւից։
=== ԳԼՈՒԽ ՁԴ ՎԱՍՆ ԱՅՐԵՑՈՂԱՑ ՏԱՆ ===
Եթէ կամաւ ոք հուր դիցէ տան եւ ըմբռնեսցի, որ եդն զհուրն, տեսցեն՝ զի թէ ի մարդկանէ մեռցի ի հուրն, խրատ առցէ ի ձեռն, թէպէտ եւ մահու արժանի է ըստ 0րինացնOրինացն, թերեւս ապաշխարութեան հասանիցէ։
Եւ տուժ լիցի. թէ կարող իցէ՝ զբաւանդակն պահանջեսցի արիւն, ապա թէ ոչ՝ ըստ կարի լիցի։ Եւ տուժին խրատ ոչ է, ոչ աստ եւ ոչ յայլսն, այլ անառակին խրատ եւ ոչ է տուժն ի դէպ. ըստ արժանոյն զխրատն արասցեն, այսինքն՝ ըստ պատշաճին։
Իսկ թէ յանասնոց իցէ, չորեքպատիկ հատուսցի։ Ապա թէ ամբար խոտոյ, կամ օրան կամ յայսպիսեացս՝ կրկին լիցի տուժն։ Նոյն լիցի ցանկոյ եւ նմանեաց նորին։ Այսպէս՝ հանդերձիցն եւ նոցին նմանեացն։
=== ԳԼՈՒԽ ՁԵ ՎԱՍՆ ՏՆԿԱՀԱՏԱՑ ===
Շարժեալ ոք սատանայական ցասմամբ հարկանիցէ զտունկ ուրուք, եւ յայտ ճշգրտիւ զայցէ, դատաստան լիցի. դնել զտունկն հատանողին եւ յիւրոցն զամսն, ցորքան անպտուղ իցէ տունկն, տուժիլ նովին չափովն, ապա թէ իւր չիցէ՝ ըստ գնոյն լիցի։ Զի 0րէնքն Oրէնքն եւ ոչ զթշնամեացն հրամայէ, այսինքն՝ զայլազգեացն, հատանել զտունկն։ Եւ այդ այսպէս լիցի իրաւամբք։
=== ԳԼՈՒԽ ՁԶ ՎԱՍՆ ՈՐ Ի ՊԱՀ ԻՐՔ ՏԱՆ, ԵՒ ԶՈՎՈՂՈՒԹԵԱՆ, ԵՒ ՈՐ ԽԼԷ ԶԸՆԿԵՐԻՆ, ԿԱՄ ԳՏԱՆԷ ԶԿՈՐՈՒՍՏ ԵՒ ԿԱՄ ԿՈՏՐԷ ===
Եթէ աղքատասցի եղբայր քո, որ ընդ քեզ է, եւ վաճառեսցէ ի կալուածոյ իւրոյ, եւ եկեսցէ մերձաւորիչն, որ մերձաւոր է նորա, եւ փրկեսցէ զվաճառն եղբօր իւրոյ։ Ապա թէ չիցէ ուրուք մերձաւորիչ, եւ ձեռնհաս իցէ, եւ գտանիցի նմա բաւական փրկանաց իւրոյց, եւ համարեսցէ զամս վաճառին իւրոյ, եւ հատուսցէ կարողն առն, որում վաճառեաց նմա, եւ դարձցի ի կալուածս իւր։ Ապա թէ ոչ գտցի ի ձեռին նորա բաւական առ ի հատուցանելոյ նմա, եղիցի վաճառ նորա այնմ, որ ստացաւն զնա, մինչեւ յամն թողութեան իւրոյ, եւ դարձցի անդրէն յամին թողութեան իւրոյ եւ եկեսցէ ի կալուած իւր։
Շատ Աւետարանին հրամանի առաւելութիւն ի Տեառնէ հրամայեցաւ յամենայնս, նմանապէս եւ՝ յիրս դատաստանի։ Եւ զի ոչ առաւելութեամբ այժմ եւ ոչ հաւասարութեամբ վարիմք, պարտ է մեզ փրկանօք լինել։ Եթէ վասն աղքատութեան ի կալուածոյ վաճառէ, եղիցին ընդ փրկանօք յազգատոհմէ իւրմէ մինչեւ յեւթն ամ։ Ըստ 0րինացն Oրինացն զեւթն ամն եդաք, բայց առաւելուլ որքան կար է՝ արժան է, զի ոչ թողու ազատ ըստ 0րինացնOրինացն, զոր ի դէպ էր թողուլ նմա ազատս ըստ 0րինացն։ Oրինացն։ Իսկ եթէ ոչ կարիցէ փրկել յեւթն ամին, եւ անդ հաստատեսցի վաճառն։ Ապա թէ ըստ այլոյ պատճառի վաճառն իցէ, ի նմին ամին հաստատեսցի։
=== ԳԼՈՒԽ ՂԱ ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌՈՂԱՑ ԵՒ ԳՆՈՂԱՑ ԶՏՈՒՆ ===
Եւ գարնան սերմանոց վաճառեալ եւ եդեալ ի մեղուց, մինչեւ ի տասն օր կամ քսան փորձի. վճիռ վկայիւք հաստատեսցի, որպէս զի մտանելն եւ ելանելն ուղիղ ցուցցի, հաստատեսցի վաճառն։ Ապա թէ թիւրութեամբ յաւուրս վճռին կարծիս լիցի գոդութեան եւ մահու առաջնորդին, ի վաճառողն դարձցի։ Զկնի կարծեացն բառնալոյ աւուրցն՝ գնողին այդպիսի վնասդ լիցի։ Ի կերակրոյ մեռեալն եւ յամի անպտուղ եղեալն՝ գնողին լիցի։
=== ԳԼՈՒԽ ՂԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԿԱՐԱՍ ԾԱԽԵՆ ԿԱՄ ԱՅԼ ՅԵՂ ԱՆ0Թ ԱՆOԹ ===
Իսկ կարաս վաճառեալ եւ գնեալ հաստատեսցի, յորժամ լցեալ ողջ զարկեալն պահիցէ յինքն զգինին։ Ապա թէ կարծիք բեկման ի թրծմանէ իցէ, եւ զգինին կորուսցէ, միմիայն զկարասն գործողն առնու, այլ եւ զկէս վնասուն տուժեսցի։ Ապա թէ անկարծիս իցէ ի բեկմանէ, եւ ի թաղելն եղեւ կարծիսն, անտոյժ լիցի վաճառողն։ Այլ եթէ յայդմանէ երկբայեսցի, զամանն միայն վաճառողն տուժեսցի։
Եւ թէ չիցէ հօրեղբայր, որ ժառանգեսցէ, այլ ընտանի մերձաւոր ժառանգեսցէ ի ցեղէ հօրն։ Որքան մերձաւոր իցէ, հեռաւոր ընտանոյ ոչ հրամայէ. եւ զցեղս հօրն առնէ ժառանգ եւ ոչ զմօրն, մինչ ի դուստր միայն կացոյց զժառանգ լինելն։
Ապա թէ հօրեղբօրն հրամայէ ժառանգ լինել, յայտ է, զի թէ հայր իցէ, նա ժառանգէ, եւ թէ մայր, եւ քոյր, եւ կին ոչ ժառանգեն, այլ մասունս առնուն, որպէս եւ ցուցանի. կնոջն՝ դանգ, եւ քվերն՝ դանգ եւ կէս, եւ մօրն՝ երեք թասու։
Այլ ընտանի մերձաւոր համարիմք, զոր 0րէնքն Oրէնքն մինչեւ ցչորրորդ զարմն հրամայէ զառականս ոչ յայտնել յառնուլ կին. զայս եւ ի ժառանգաւորսն պահելի է։ Իսկ զկնի այնր ոչ են ժառանգք, իբրեւ անցանի զչորրորդ զարմն, այլ ժառանգութիւնն վիճակ լիցի դատաւորաց, որպէս եւ գրեալ է ի ճառս դատաւորացն ի գիրս։Իսկ եղբայրն, որ չիցէ համամայր, կէս դանգ պակաս առցէ, ընդ համահայրսն եւ ընդ համամայրսն ժառանգեսցէ։ Զայս զնոյնս եւ նահապետն Աբրահամ եցոյց, զի ետ զամենայն ինչսն իւր Իսահակայ որդոյ իւրոյ եւ որդոց հարճիցն ետ պարգեւս եւ արձակեաց զնոսա։ Եւ եթէ ասիցէ ոք. աստ՝ պսակ օրհնութեան եւ անդ՝ Քետուրա կին երկրորդ. սակաւ պակաս. եւ յ0րէնսն յOրէնսն անդրանկանն տուաւ երիցութեան պատիւն։ Ըստ այսմ օրինակի եւ հօրեղբայրն լինիցի։
Յանդիմանին յաստուածային օրինացս դատաստանէ մահմետականացն դատաստանք, զի զդստերս ժառանգ ոչ առնեն հարց, այլ որպէս ընտանիս մասնաւորեն, որոց ոչ հետեւելի է, այլ անվրէպ՝ աստուածային օրինացս դատաստանաց իրաւամբք։
===ԳԼՈՒԽ ՃԲ ՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՈՒՍՏԵՐԱՑ ԵՒ ԴՍՏԵՐԱՑ ===
Եւ նախ զայս ասասցուք, զի երկու դուստր, որ այր առեալ իցեն, մի որդոյ բաժին առցեն։ Եւ այս վկայեալ է ի կանոնաց եւ յ0րինաց յOրինաց նշանակեալ։
Խօսեցաւ Տէր Մովսիսի եւ ասէ. խօսեաց ընդ որդիսն Իսրայէլի եւ ասասցես ցնոսա. որ ոք ուխտիցէ ուխտս՝ տալ զգին անձին իւրոյ Տեառն, եղիցին գինք արուին, ի քսանամենից մինչեւ ցվաթսնամեանս, եւ եղիցին գինք նորա յիսուն երկդրամենաս արծաթոյ ըստ սրբութեան սկեղն, եւ իգին լիցին գինք երեսուն երկդրամեան։ Ապա թէ ի հինգամենից մինչեւ ցքսանամեանս՝ լինիցին գինք արուին քսան երկդրամեան, եւ իգին՝ տասն երկդրամեան։
Նաեւ ի կազմածն տեսանի, զի կրկին աւուրց կարօտանայ էգն ի ծնունդն, ըստ որում թերին առաւ կող. եւ անունն իսկ նշանակէ, զի «կին» ըստ կիսոյն անուանի մարմնոյն։ Եւ թէպէտ ի մի պատուէրդ աւելի հնգիւ է, քան զերկպատիկն գինք իգին՝ յաղագս կատարելութեան հասակին եւ կամ յաղագս կատարելութեան պիտոյից կարգաց, սակայն ըստ կազմածին եւ ի միւսն ցուցաւ արուին կրկին լինել։ Յայդցանէ հաստատին երկու դուստր մին լինել որդի ի ժառանգութիւնս։ Բայց գիտելի է եւ զայն եւս, զի կարգեալ դստերքն երկուսն է մին որդի, այլ ոչ որ ի տանն է, զի ժառանգ հրամայեցաւ, յորմէ յայտ է, զի զորդոյ առնու զբաժին, եւ այլքն զկէս եղբօր առնելով ելեալքն, նմանապէս զոյգ գտանին եղբարցն, ըստ հրամանի Տեառն՝ եթէ չիցէ որդի, դուստրն ժառանգիցէ։ Այլ այդ դատեալ եղեւ ըստ կազմածին, եթէ զերկուս դստերս մին առնելի է եղբայր, եւ ցուցաւ ըստ Տեառն հրամանի, եթէ ժառանգ է նման որդոյ, որ ի տանն է։ Այլ կամ լիցի եւ զայս ըստ հաճոյից եւս ընտրել, եթէ զամենա՞յն դստերս զերկուսն մի առնելի է եւ եթէ զելե՞ալսն։ Այլ ինձ այսպէս թուի, եթէ ելեալն ի տանէն բաժնիւ եւ առն եղեալն՝ երկուքն մին լեալ, զոյգ ընդ եղբօրն առնու բաժին իւրով կրկին բաժնաւն, ապա որ ի տանն՝ հաւասար եղբարցն ժառանգէ զհօրն։ Հաստատի ըստ այսմ ուստերաց եւ դստերաց հաւասար լինել ժառանգութիւն հօր, ըստ որում եւ աստուած զոյգ ետ զժառանգութիւն արքայութեան արանց եւ կանանց։ Սակայն աւանդապահք կարգաց եկեղեցոյ արք եւ ոչ կանայք են. նմանապէս թէպէտ բաժանորդք ընդ եղբարս ժառանգութեանն քոյրք են, այլ ոչ ժառանգապահք, յորժամ եղբարք իցեն։
Եթէ վրիպեսցի ի քէն բան ի դատաստանի ի մէջ արեան եւ արեան, ի մէջ դատաստանի եւ դատաստանի, ի մէջ գրգռութեան եւ գրգռութեան, ի մէջ հակառակութեան եւ հակառակութեան, բան դատաստանի ի քաղաքս քո, յարուցեալ երթիցես ի տեղին, զոր ընտրեսցէ Տէր Աստուած քո անուանել զանուն իւր անդ։ Եւ երթիցես առ քահանայս Ղեւտացիս եւ առ դատաւորսն, որ լինիցին յաւուրսն յայնոսիկ, եւ քննեալ պատմեսցեն քեզ զդատաստանն։ Եւ արասցես ըստ հրամանին, զոր պատմեսցեն քեզ, որք ի տեղոյն իցեն, զոր ընտրեսցէ Տէր Աստուած քո, եւ զգուշասջիր առնել ըստ ամենայնի, որպէս օրինադրեսցի քեզ։ Ըստ օրինացն եւ ըստ դատաստանին, զոր ասասցեն քեզ, արասցես եւ մի՛ խոտորեսցիս ի բանէն, զոր պատմեսցեն քեզ, մի՛ յաջ եւ մի՛ յահեակ։ Եւ մարդ ոք որ առնիցէ հպարտութեամբ առ ի չլսելոյ քահանային, որ կայցէ պաշտել յանուն Տեառն Աստուծոյ քոյ, կամ դատաւորին, որ իցէ յաւուրսն յայնոսիկ, մեռցի մարդն այն։
Տես զի զարհամարհողս քահանայից եւ դատաւորաց զոյգ եցոյց, զի մի է զօրութիւն 0րինաց Oրինաց եւ դատաստանի, եւ պարտաւորութիւն նոցա մահ է, զի եւ չանսալ նոցա մահ է, այսինքն՝ ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ անհնազանդութիւն Աստուծոյ. եւ արեանն յայտ է դատաստանն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԶ ՎԱՍՆ ՊՏՂՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ Ի ԺՈՂՈՎՐԴՈՑ ===
Եւ այս են իրաւունք քահանայիցն ի ժողովրդենէն, որք զենուցուն զենլիս. եթէ արջառ իցէ եւ եթէ ոչխար՝ տացէ քահանային զաջոյ երին, եւ զծնօտն, եւ զխախցոցն։ Զպտուղս ցորենոյ, եւ զգինոյ, եւ զիւղոյ քոյ եւ զպտուղս կտրոցաց խաշանց քոց տացես նմա։ Զի զնոսա Տէր Աստուած ընտրեաց յամենայն ցեղիցն քոց կալ առաջի Աստուծոյ քոյ, եւ պաշտել եւ օրհնել զանուն նորա, նաեւ որդիք իւր զամենայն աւուրս։
Զայս իրաւունս եւ այժմ ոչ պահեն հաւատացեալք, զոր հարկաւոր է առաւելուլ քան զ0րինացնզOրինացն, զի հասարակաց զենմանն օրինադրէ իբր զայլ պտուղսն, զի ոչ զընծայից զենմանն է բանդ։
Եւ զայդ եդաք, եթէ ըստ դատաստանի իրաւանց է եւ քրիստոնէից այդոքիւք զքահանայս պատուել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԷ ՎԱՍՆ ՍԱՀՄԱՆԱՑ, ԹԷ ՈՐՊԷՍ ՍԻՆ0Ռ ՍԻՆOՌ ԵՆ ===
Մի՛ փոխեսցես զսահմանս ընկերի քոյ, զոր հաստատեցին հարքն քո ի ժառանգութեան քում, զոր ժառանգեսցես յերկրին զինչ եւ իցէ, զոր Տէր Աստուած տացէ քեզ ի ժառանգութիւն։
Ոչ հաստատեսցի մին վկայել զմարդոյ ըստ ամենայն ապիրատութեան, եւ ըստ ամենայն յանցանաց, եւ ըստ ամենայն մեղաց, զոր մեղանչէ։ Ի բերանոյ երկուց եւ երից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան։ Եւ եթէ կացցէ յառաջ սուտ վկայ զմարդոյ եւ չարախօսեսցէ զնմանէ ամբարշտութիւն ինչ, կացցեն երկոքին արքն, որոց իցէ հակառակութիւն, առաջի Տեառն, եւ առաջի քահանայիցն եւ դատաւորացն, որ իցեն յաւուրսն յայնոսիկ, եւ քննեսցեն դատաւորքն ճշմարտութեամբ. եւ ահա վկայ անիրաւ վկայեաց զանիրաւութիւն, եկաց հակառակ եղբօր իւրում։ Արասջիք նմա՝ որպէս խորհեցաւ չար առնել եղբօրն իւրում, եւ բարձջիք զչարն ի միջոյ ձերմէ։
0րինացս Oրինացս դատաստան զեկուցանէ զերկուց եւ զերից վկայից հաստատէ զբան, եւ զսուտ վկայս ըստ չար կամացն հրամայէ տանջել։ Եթէ արեան կամեսցի վկայել եւ թէ այլոցն՝ նովին դատել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԹ ՎԱՍՆ ԹԷ ԳՏՑԻ ՍՊԱՆԱԾ Ի ԴԱՇՏԻ ===
Եթէ ելանիցես ի պատերազմ ի վերայ թշնամեաց քոց, եւ մատնեսցէ զնոսա Տէր Աստուած քո ի ձեռս քո, եւ աւարեսցես զաւար նոցա։ Եւ տեսանիցես յաւարին կին գեղեցիկ տեսլեամբ, եւ ցանկանայցես նմա, առցես զնա քեզ կին, եւ տարցես զնա ի տուն քո, եւ գերծցես զգլուխ նորա, եւ սրբեսցես զըղնգունս նորա, եւ հանցես զհանդերձ գերութեան նորա, եւ նստցի ի տան քում եւ լացցէ զհայր եւ զմայր իւր զաւուրս ամսոյ միոյ, եւ ապա մտցես առ նա եւ բնակեսցես ընդ նմա, եւ եղիցի քեզ կին։ Եւ եղիցի եթէ ոչ հաճեսցիս ընդ նմա՝ արձակեսցես զնա ազատ, եւ վաճառելով մի՛ վաճառեսցի ընդ արծաթոյ, եւ մի անարգեսցես զնա, քանզի լլկեցեր զնա։
Եւ զայս ըստ 0րինացն Oրինացն լրմամբ ընկալցին. թէ պատահի քրիստոնէի՝ նախ մկրտել եւ զօրինակ հնութեանն բառնալ եւ ապա առնուլ կին ըստ կարգի ամուսնութեան։ Եւ ոչ եթէ յորժամ ոչ հաճեսցի, արձակէ ազատ, այլ եւ ոչ բնաւ արձակել, առանց բանի պոռնկութեան, իշխան է։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԱ ՎԱՍՆ ՀԱՐԱՆՑ ԱՆԴՐԱՆԿԱՑՈՒՑԱՆԵԼՈՅ ԶՈՐԴԻՍ ===
Գուցէ տեսեալ զարջառ եւ զոչխար եղբօր քոյ մոլորեալ ի ճանապարհի, մի՛ անտես առնիցես զնոսա, այլ դարձուսցես զնոսա եւ ածցես առ եղբայրն քո։ Ապա թէ չիցէ եղբայրն քո մօտ առ քեզ, եւ ոչ ճանաչիցես զնա, ժողովեսցես զնոսա ի տան քում, եւ եղիցին առ քեզ, մինչեւ խնդրեսցէ զնոսա եղբայրն քո, եւ տացես ցնա։ Նոյնպէս արասցես զէշ նորա, եւ զհանդերձ, եւ զամենայն կորուստ եղբօր քոյ, որ ինչ կորնչիցի։ Մի՛ իշխեսցէ եղբայր ոք անտես առնել զինչս եղբօր իւրոյ։
Գութ եւ խնամս ունելով ուսուցանէ 0րէնքս Oրէնքս աստուածայինս ոչ միայն առ մերձաւորս, այլ եւ առ հեռաւորս յամենայն կորուստս հաւատարիմս լինել եւ անվարձս, զի արտաքոյ իրաւանց է վարձանօք զկորուստ ընկերին դարձուցանել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԵ ՎԱՍՆ ՅԱՐՈՒՑԱՆԵԼՈՅ ԶԱՆԿԵԱԼ ՉՈՐՔՈՏԱՆԻՍ ===
Գուցէ տեսանիցես զէշ կամ զեզն եղբօր քոյ անկեալ ի ճանապարհի, մի՛ զանց առնիցես զնոքօք, այլ յարուսցես ընդ նմա։
Անվարձ եւ զայս եւս հրամայէ։ Եւ թէպէտ եւ 0րինադրութիւն Oրինադրութիւն է, սակայն եւ թագաւորաց եւ դատաւորաց է գիտելի զայսոսիկ եւ խրատել, որ յաղագս սորին երթան յատեան։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԶ ՎԱՍՆ ՀԱՆԴԵՐՁԻ ===
Եթէ դիպեսցիս բունոց հաւուց առաջի քո ի ճանապարհի, եւ թէ ի ծառ եւ թէ ի գետնի, ձագուց կամ ձուոց, մի՛ առնուցուս զմայրն հանդերձ ձագօք, այլ արձակեսցես զմայրն, եւ զորդիսն առցես քեզ, զի բարի լինիցի քեզ, եւ բազմօրեայ լինիցիս ի վերայ երկրի։
Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ մեզ յայսոսիկ, եթէ զի 0րինադրութիւն Oրինադրութիւն է, զի՞արդ լիցի յիրս դատաստանի, նմանապէս եւ՝ նմանք սոցին։ Գիտելի է, զի ամենայն օրինադրութիւն լուծեալն եւ զղջացեալն ոչ կարօտի դատաստանի, իսկ անհնազանդիցն դատաստանի պէտք են։ Եւ զայս Տէրն յայտ արար, ասելով՝ ի ճանապարհի զղջացեալ տուր զհաշիւ ուխտին, զի մի՛ ի դատաստան անկցիս։ Եւ զի այս 0րինադրութիւն Oրինադրութիւն է եւ արդարութեան կատարումն։ Իսկ լուծեալ եւ զղջացեալ՝ ի ձեռն վարդապետաց վերստին ուղղութիւն, այլ անզղջից՝ դատաստանաց իրաւունք։ Փոքրագոյն օրինադրութեամբս տեսցես այժմ զմեծամեծսն սովաւ չափեալս։ Եւ զի յայտ արասցէ զհաւս վասն մեր եղեալ, զոր հրամայէ թուղուլ
զմայրն աճելոյ պատճառաւ եւ մեզ ի պէտս զձագս եւ զձուս առնուլ։ Եւ սոքօք վարձս խոստանայ՝ ցուցանելով, թէ որքան պսակին կատարողքն մեծամեծաց պատուիրանաց, այլ զղջացեալքն ուղղին, եւ անզեղջքն յայսմ՝ դատին։ Եւ իրաւացի կարծեմ զոյգ ամաց թռչնոցն իմանալով ձագուցն խափանման՝ զտուգանս լինել ի թագաւորաց։
Իսկ եթէ մտանիցես ի հունձս ընկերի քոյ, քաղեսցես ձեռօք քովք զհասկն եւ մանգաղ մի՛ արկանիցես յոճ ընկերի քոյ։
Զի ողորմութիւն ի կամաց առողին կամի 0րէնքն Oրէնքն եւ ոչ ի կամաց կրողացն, եւ եթէ յանդգնի՝ դատաստանաւ է իբր ի յափշտակողէ տոյժ առնուլ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԱ ՎԱՍՆ ՄՏՈՂԱՑ ՅԱՅԳԻ ԸՆԿԵՐԻՆ ===
Իսկ եթէ մտանիցես յայգի ընկերին քոյ, կերիցես խաղող, մինչեւ յագեսցես, բայց յամանս մի ամանեսցես։
Չափս դնէ եւ իրաւունս ակամայ ողորմութեան ճշմարիտ 0րինադրութիւնս Oրինադրութիւնս այգեգործաց, զի մի՛ տաղտկասցին, զի նոցունց կամօք իցէ ընդ ուտելոյն եւ բառնալն, իսկ ըստ կերողին տոյժ լիցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԲ ՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԱՆԱՅՍ ===
Եթէ առնուցու ոք կին եւ մտանիցէ առ նա, եւ եղիցէ, թէ ոչ գտանիցէ շնորհս առաջի նորա, զի եգիտ ի նմա իրս անարգութեան, գրեսցէ նմա գիր ապահարզանի եւ տացէ ի ձեռս նորա եւ արձակեսցէ զնա ի տանէ իւրմէ։ Եւ գնացեալ լինիցի առն այլում, եւ թէ ատիցէ զնա այրն վերջին, գրեսցէ նմա գիր մեկնելոյ եւ տացէ ի ձեռս նրա եւ արձակեսցէ զնա ի տանէ իւրմէ։ Ապա թէ մեռանիցի վերջին այրն, մի՛ կարասցէ այրն առաջին, որ արձակեաց զնա, դառնալ առնուլ զնա ի կնութիւն, զի պիղծ է այն առաջի Աստուծոյ քոյ. եւ մի՛ պղծիցէք զերկիրն, զոր Տէր Աստուած տացէ ձեզ ի ժառանգութիւն։
Զայս երբեմն Հրեայքն պատասխանի ետուն Տեառն, ասելով. Մովսէս հրաման ետ գիր գրել մեկնելոյ կանանց, եւ Տէր եցոյց զպատճառն, եթէ յաղագս խստասրտութեան ձերոյ թողացաւ։ Եւ զի մի՛ միշտ վայրապար թողցեն, ասաց յ0րէնսն՝ յOրէնսն՝ ոչ առնուլ զանարգեալն։ Եւ զի ընդարձակ էր առնուլ այլ, եւ միանգամայն երկուս առնուլ եւ կեալ ի մի տուն, եւ այն առանց բանի պոռնկութեան։ Եւ զի ըստ մեզ այս ոչ է, եթէ պատահի զկնի թողլոյն եւ մահուն զղջանալ, որ ատելութեամբ մեկնեցան՝ ապաշխարութեամբ միասցին, բայց եթէ պատահի այնպիսի լինել, որոց միաւորել չիցէ արժան։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՆՈՒ ՆՈՐ ԿԻՆ, ՉԷ ՊԱՐՏ Ի ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԵՐԹԱԼ ===
===ԳԼՈՒԽ ՃԼ ՎԱՍՆ ԱՐԺԱՆԱՒՈՐԱՑ ԳԱՆԻՑ ===
Յատեան դատաստանի, ըստ որում եւ իցէ, յորժամ արժանի գանի իցէ, եթէ ոչ ըստ 0րինացն Oրինացն քառասուն, սակայն անվնաս։ Արժան է դատաւորաց վարիլ նովաւ ի խրատ ստահակաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԱ ՎԱՍՆ ԹԷ ԿՌՈՒԻՆ ԵՐԿՈՒ ՄԱՐԴ, ԵՒ ԿԻՆՆ ԹԱՓԷԵՒ ՎՆԱՍԻ ===
Եթէ կռուիցին երկու արք, եւ թափելոյ աղագաւ կին միոյն բուռն հարկանէ զյաղթողի առն, ըստ 0րինացն Oրինացն է հատանել զձեռնն, այլ մեզ՝ գինն ձեռինն, որպէս ցուցեալ է իւրաքանչիւր զգայութեանցն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԳԵՐԵԶՄԱՆՍ ԵՒ ԶՄԵՌԵԱԼՍ ԿՈՂՈՊՏԵՆ ===
Կարգաւորապէս զձեռնադրութիւն հրամայէ լինել. նախ ընտրել բազմաց, եւ հաւանութեամբ ամենեցուն ձեռնադրէ կաթողիկոսն, կամ հրամանաւ նորա՝ երկուքն կամ երեքն։ Այլ անուն կաթողիկոսի աստ ցուցաւ գլխաւոր լինել այլոցն, բայց այսուհետեւ մամոնայ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԶ ՎԱՍՆ ԱՅՆՈՑԻԿ, ՈՐՔ Ի ԿԱՐԳԷ ԵՒ ՅԱՂ0ԹԻՑ ՅԱՂOԹԻՑ ՄԵՐԺԵԱԼ ԵՆ ===
Որք ի կարգէ եւ յաղօթից մերժեալ են, կամ ժողովրդական ոք կամ ի կարգէ պաշտօնէից, եթէ երթեալ ուրեք զինքն ի կարգ արկցէ, մի՛ ընկալցին։ Եւ որ այլոց վարդապետի բանադրեալ իցէ եւ կամ մերժեալ, այլ վարդապետ մի՛ մերձեցուսցէ կամ ի կարգ արկցէ, բայց եթէ հաւաստեաւ քննութիւն արասցեն, բանիւ վարդապետութեան բժշկել եւ անդէն հնազանդել ընդ բուն վարդապետաւն։ Ապա թէ վասն մեղաց եւ չար գործոց մերժեալ իցէ ի սուրբ եկեղեցոյ, դեղօք ապաշխարութեան բժշկեսցեն։
Խրատէ եկեղեցականաց եւ ժողովրդականաց յինքեանս զայնպիսին թողուլ եւ յեպիսկոպոսն, զի նոքա են դատաւորք քահանայից եւ սարկաւագաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԹ ՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱՆԻ՞ ԱՄԱՑ 0ՐՀՆԵՆ OՐՀՆԵՆ ԶԵՐԷՑՆ ===
Կամ եղեւ մեծ ամենայն ժողովոյն, եթէ մինչեւ յերեսուն տարին մի՛ օծցի ի քահանայութիւն, զի փորձեսցի եւ եւս ընտրեսցի պիղծն ի սրբոյն եւ ի բաց պարզեսցի, քանզի եւ տէրն մեր երեսնամեայ էր, յորժամ առ զօծումն մկրտութեան եւ սկսաւ զնոյն օրինակ ուսուցանել ամենեցուն՝ ութօրեայ մկրտիլ, իսկ երեսնամեայ օծանիլ ի քահանայութիւն։
Պատասխանի. Սպանող է, ապաշխարեսցէ եւ զքահանայութիւն մի՛ պաշտեսցէ։
Նմանապէս եւ՝ հայր՝ զորդի եւ այլ այսպիսի, նմանապէս եւ՝ որ ի վարդապետէ վասն խրատու հարեալ է եւ մեռեալ, ըստ սովորութեան։ Եւ այսպէս է. սաստիւ առաքեալ քահանայ զծառայսն զհետ փախուցելոյ ծառային, այլ թէ յամբոխի միջի ձիով ընդ կուռն հարկանէ եւ սպանանէ, ի քահանայութիւն գալ ասէ եւ աստ լուծանէ, կամ զի չէր քահանայ, կամ յամբոխէն եղեւ, ներէ։
Նման այսմ եւ զակամայ սպանութիւն 0րէնքն Oրէնքն ուսուցանեն, որպէս ոստչիլ տապարին, կամ այլ ինչ այսպիսի, զոր յապաստանի, ասէ, անկանել ի քաղաքսն եւ ապրել, որ զերկրորդ մահուն ունի զտեղին։
Է կամաւ դարձեալ եւ ակամայ, յորժամ նետ ոք ձգէ որսոյ, կամ գազանի, կամ ըստ այլոյ օրինակի, եւ պատահի թշնամոյ, յորոյ վերայ խնդայ,
խառն է յերկուցն։ Յաղագս այնորիկ է դատաստանս թագաւորացն, ի սպանանել այլազգոյ զքրիստոնեայ ակամայ իբր զկամաւոր եդաք զդատաստան, զի բնութեամբ է խնդալ նոցա ի կորստեան մերում։ Եւ արդ, քանզի արժան է զակամայ սպանութիւն խոստովանեալ՝ ըստ կանոնական ուղղել դատաստանի, եւ ի ձեռս անկեալ դատաւորացն՝ ճշգրիտ դատել զակամայ եւ զկամայ եւ որ յերկուցն է եւ այնպէս զտուժսն ուղղել։ Այլ զկատարեալ կամայն եւ զակամայն ի կանոնաց ուսցիս ի Բարսղի սրբոյն։
Եթէ ոք հրդեհիցէ զարդար վաստակս, տուժեսցի ընդ միոյն երեք, թէ ոչ՝ ապաշխարեսցէ տասն ամ։
Ցուցաւ այս եւ ըստ 0րինացն։Oրինացն։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԹ ՎԱՍՆ ՀԱՓՇՏԱԿՈՂ ԱՐՈՒԵՍՏԱՒՈՐԱՑ ===
===ԳԼՈՒԽ ՃՁ ՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՀԱՅՐԵՆԵԱՑ ՅՈՒՍՏԵՐՍ ԵՒ Ւ ԴՍՏԵՐՍ ===
Եթէ ոք վախճանի եւ ունիցի ուստերս եւ դստերս, զինչսն ծնողացն ընդ երկու քոյրսն մին եղբօր բաժին դիցեն հաւասարապէս։ Ըստ 0րինացն Oրինացն յառաջագոյն գրեցաք զայս դատաստան եւ եդաք. դուստր ի տան առցէ զեղբօր բաժին, եւ ելեալք՝ երկուսն զմին եղբօր։ Եւ այս յայատնի յ0րինաց յOրինաց ոչ ասացաւ, եւ աստ կանոնական հրամանս զայս ոչ ընտրեն, եւ ոչ հեթանոսք զանազանեն զսոսա։ Այլ ես յիրացն հաւատարիմ զայն իսկ գիտեմ, զի ելանէ դուստր ի տանէ հօր բաժնիւ եւ որ ի տան է՝ անբաժին եւս է։ Արդ, զսոսա հաւասարաբաժին զկնի մահուան հօրն առնել ոչ է արդարադատութիւն, զի այդպէս գտանին կարգեալ դստերքն ընդ եղբարսն առեալ բաժին, եւ որք ի տանն՝ երկուսն մի։ Ապա թէ ոք ասիցէ՝ որդոցն ծախք լինել ածել կանայս, գիտելի է, զի որքան ծախք իցէ, այնքան աշխատութիւն, իբր զի արու է, եւ բաժին ընդ կնոջ նորա ածաւ։ Ըստ այսմ հաւատարիմ երեւի, զի կարգելքն՝ երկուսն մին լիցին, եւ որք ի տան՝ ընդ որդիս համարեսև
ցին։ Եւ այդպէս ամենեցուն հաւասարութիւն եղիցի, եւ տկար ազգն խնամեսցի, եւ մի՛ նուազ լիցի, զի բազում ծնողք զդստերս առաւել պատուեն. եւ այս նախախնամութեամբ, զի որդոց դիւրին է ապրել, քան դստերաց։ Եւ զայս յայտ արարաք, զի եւ նոյն իրքդ այդպէս պատահի, այլ կամք ընտրեսցեն դատաւորաց՝ զամենայն զդստերսն զերկուսն մին ունել եւ կամ ըստ դատմանն, որպէս գրեցաւ։ Նաեւ զայս իրաւունս համարիմ, զի բազում անգամ պատահի զդուստր երկիցս կարգել. այնոցիկ բաւական լիցի այն մասն ի բաժնի, եթէ ըստ ընչից ծնողացն առ նա ծախքն լեալ իցէ, ապա թէ ոչ՝ տեսցի հաւասարութիւն, սակայն մասն լիցի բաւական առելոցն։ Եւ յերկրորդ ամուսնութենէ ուստերքն եւ դստերքն նուազ լիցին ի մասն բաժնի, որպէս գրեալ է։
Այլ զտուն հօր կրսեր որդոյն սովոր են տալ, բայց տեսցի անկաւորին լինել, որ զտեղի հօրն բաւական է ունել։ Իսկ անդրանկանն պատիւ լիցի, որպէս ծանուցեալ է. ըստ այդմ, եթէ հաւասար բաժանեսցին ժառանգութիւնն ուստերաց, առաւել լիցի յաղագս պատուոյն։
Եւ եթէ մայր մանկանն մեռանիցի, թէ ի ծնունդն, թէ զկնի ծննդեանն եւ թէ ի նմին աւուր մեռանիցի, մանուկն ժառանգ է մօրն, եւ ի մանկանէն հայրն ժառանգէ։
Ըստ ասացելոյդ ուստերք եւ դստերք ժառանգ լիցին, ապա թէ չիցեն՝ ում եւ կամի ժառանգեցուսցէ՝ ազգատոհմի եթէ ծառայի, զի ինքնիշխան է զայդոսիկ ժառանգուցանել։
Այլ զկնի մահուն, թէ ինքն ոչ հաստատեաց, մերձաւորքն ի տոհմէ եւ ոչ հեռաւորքն ժառանգեն, որպէս եւ դատեալ եղեւ այդ ըստ 0րինաց։Oրինաց։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԲ ՎԱՍՆ ՀԱՇԱՄԵԼՈՅ ԶԱՒԱԿԱՑ ===Եթէ պատահի հաշմ լինել զաւակ, որպէս թէ չունել բնաւ միտս եւ իմացուածս, սա ոչ է ժառանգ, զի ոչինչ իմանայ, որով ի գործ արկցէ զհայրենիսն, զի ի ծնէ այնպէս պատահեաց։ Ապա թէ յետոյ ախտն եղեալ իցէ եւ կարծիցի բժշկիլ, յայլ ժառանգս աւանդեսցեն. թէ առողջասցի՝ ժառանգէ, ապա թէ ոչ՝ որք ժառանգենն խնամս տարցին մինչ ի մահ։Իսկ եթէ այլազգ իցէ՝ կաղ, կամ կոյր, կամ այսահար, որ չիցէ անզգայեալ, կամ բորոտ, որ չիցէ բնաւին ապականեալ, կամ անդամալոյծ իմաստուն եւ այլք այսպիսիք, որ բաւական գոն այլօք սպասաւորօք զհայրենիսն ժառանգել, մի՛ զրկեսցին ի ժառանգ լինելոյ, իսկ անբաւականքն՝ այլօք ժառանգորդօք խնամիցին մինչ ի մահ, որպէս ահա ցուցաւ։Եւ զայդ այդոցիկ իրաւամբք գիտեմք դատաստան։ Զի եւ ըստ Oրինացն անարատք ի կենդանեացն ի սեղանն ելանէին Աստուծոյ նուէր, իսկ արատաւորքն հասարակաց էին զենլի։ Այսպէս, անարատք հոգով եւ մարմնով Աստուծոյ լիցին ընծայ ի մարդկանէ եւ ժառանգք, իսկ արատաւորքն մարդկան անխոտելի են ժառանգք։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԳ ՎԱՍՆ ԿՏԱԿԱՑ, ՈՐ Է ՏԻԱԹԻԿ=== Եւ կտակ լիցի՝ որպէս ուսուցանեն կանոնք. զկնի երից աւուրց հիւանդութեան կոչէ հիւանդն զքահանայն եւ զժառանգաւորս եկեղեցոյն եւ երեք վկայիւք արասցէ զկտակն եւ զամենայն ինչ զգհոգոյ, եւ զթաղմանն, եւ զտան խօսեսցի ըստ կամաց իւրոց։ Եւ եթէ ի նմին աւուր պատահի մեռանել, հաստատուն լիցի կտակն, թէ չիցէ թափեալ ի մտաց. ոչ որպէս Մահմետի անգոյ իմաստունքն ասեն՝ յետ քառասուն աւուր ապրելոյ հիւանդին հաստատի կտակն։ Բայց հաստատուն կտակ յառողջութեանն է, թէպէտ եւ ասացեալն անխոտելի է, զի կամաւոր՝ այն, իսկ այս խառն տեսանի։Եւ եթէ պատահի յառնել հիւանդին եւ փոխել զկտակն, իշխան լիցի, զի կտակ յետ մահու հաստատուն է ըստ առաքելոյն։ Այլ Աստուծոյ եղեալ կտակն հաստատուն լիցի, կատարեսցէ զոր խօսեցաւ բերան նորա ի նեղութեանն, եւ թէ ուխտս դիք եւ կատարեցէք։ Ինչ ի դէպ իցէ ընդ յառնելն կատարման կտակին՝ տեսցէ, եւ զոր ինչ զկնի մահու գրեալ է, զկնի կատարեսցին։ Եւ թէ փոխէ՝ յայլ առաւելն իշխան լիցի եւ ոչ ի նուազեցուցանելն։Եւ արդ, այսմ այդ է դատաստան։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԴ ՎԱՍՆ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԱՐԺԱՆ Է ԶՄԵՌԵԼՈՅ ԽOՍՔՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼ === Եթէ ի միասին բազում ժամանակք կեցեալ իցեն այր եւ կին եւ որդիս ծնեալ, որոց ի միասին զանազանութիւն չիցէ ստացուածոց, ի միաբանուևթենէ ընչից մեռելոցն լիցի, ապա թէ յայտնապէս կնոջն երեւի ստացուածն՝ ժառանգաւորացն լիցի։ Եւ թէ ձեռնհաս իցէ՝ այրն զմեռելոյթսն արասցէ, եւ թէ ոչ իցէ՝ յիւրոցն, եւ առն ի ժառանգութիւն մի՛ լիցի։Եւ թէ ամուլ կին պատահի, եւ բազմաժանակեայ ի միասին իցեն, առն լիցի մեռելոյթսն, եւ մի՛ լիցի ի մասն ժառանգութեան առն, այլ որք կնոջն են՝ ժառանգեսցեն։ Իսկ սակաւաժամանակեայ եղեալ կին եւ առանց ամուսնութեան մեռեալ՝ իւրքն ժառանգեն եւ ոչ այրն։ Ապա թէ որդի կամ դուստր ծնեալ, թէ կենդանի իցեն եւ թէ մեռեալ, առնն լիցի մեռելոցն եւ մասն ժառանգութեան։Եւ այդոքիկ յառաջին եւ յերկրորդ ամուսնութիւնն միեւնոյն լիցի օրինակ։Իսկ մեռեալ այր՝ յիւրոցն լիցի յամենայն ասացեալսդ մեռելոցն։Եւ ծնեալ ուստերս եւ դստերս՝ ի կնոջէն ժառանգէ, եւ ի նորայոցն՝ կինն, իսկ յամլոյն ոչ ժառնգէ այրն, բայց սակաւ նշան մասին. այլ կին ամուլ ժառանգէ յառնէն յաղագս տնտեսութեանն։Եւ փութով մեռեալ այր, եւ կոյս մնացեալ կինն յառնեէն չժառանգէ. եւ ծնեալ ծնունդ, թէ կենդանի իցեն, թէ մեռեալ, ժառանգէ յառնէն, թէ եւ սակաւժամանակեայ իցեն ի միասին։Եւ հանդերձք մաշեալք ի բաժանումն ոչ յիշին երկաքանչիւր կողմանցըն, բայց որ ի միջի կացցէ. նոյնպէս եւ՝ պարգեւքն ի միմեանց, թէ մաշեալք իցեն, այլ ոսկի եւ որ ինչ կայուն իցէ, այնոքիկ ըստ իրաւանց դատեալք վճարեսցին։Եւ ծախք հարսանեաց ոչ յիշին, զի ի կամաց այդոքիկ լինին։Բայց որ ինչ արժան է, իրաւամբք տեսցեն դատաւորք ըստ պատահման եւ ըստ սովորութեան գաւառին, զի դատաստանս, զոր եդաք, իրաւացի կարծիւք է։ Ապա թէ արտաքոյ ըստ ճշմարիտ իրաւանցն կարծիքն է, յիրաւունս դարձուցանել ուղղութիւն է, միայն զի ներեսցէ մեզ սիրով եւ թողութիւն ի պակասութեանն արասցէ, կորովի տեսութեամբ զթերին լցցէ։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԵ ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌԱՑ ՆԵՆԳՈՒԹԵԱՆ === Եթէ ոք զիւր ինչ զարատաւորն տայ ընկերին ի պատճառս վաճառի եւ նենգութեամբ զրկէ եւ խաբէ սուտ երդմամբ եւ ինքն գովի յանձին իւրում վասն զրկելոյ զընկերն, նզովեալ եղիցի։Եւ զի մի՛ ի նզովս անկցին այնպիսի վաճառողքն, զայսոցիկ դիցուք զդատաստան։ Զարատաւորն տալ ըստ այսմ է. թէ հարկանող իցէ, եւ կամ ի բարս կամ ի մարմինս արատ ինչ գուցէ, կամ յանշնչից իցէ վաճառն, եւ այնպիսոյն բիծն իցէ, թէ վնաս ինչ գործեալ իցէ, դատաստանաւ է վճարել վաճառողին, զի Oրէնքն ի միջոյ բառնալ եւ ոչ վաճառել հրամայէ։ Ապա թէ այլազգ ինչ իցէ եւ յայտ գայցէ՝ կամ ի պարծիլ կամ վկայք իցեն, զի գիտակ էր եւ վաճառեաց, անդրէն դարձցի, եւ թէ հաճոյ իցէ գնոևղին՝ որքան արժան է ուղղեսցին։ Եւ թէ չիցէ գիտակ եւ վաճառէ, եւ ապա շաւ գնողն իցէ, հանել զապաշաւն արժան է։Եւ ի վաճառելն զբիծն զամենայն ասասցէ, որպէս Եպիփան ի վաճառելն զէշն խեռաբարոյ, եւ գիտելով գնողին զանվնաս պատճառն՝ ըստ հաճոյից իւրոց որքան արժան է գնեսցէ. եւ այդպէս ի կանոնական նզովիցն ազատի, ապա թէ ոչ՝ ընդ գողսն եւ յափշտակողսն ապաշխարութիւն լիցի։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԶ ՎԱՍՆ ՍՈՒՏ ՎԿԱՅԻՑ === Եթէ ոք երթայ սուտ վկայ եւ ընկենու զոք յորոգայթ մահու կամ գանի, հինգ ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ եւ մի ամ ընդ ձեռամբ՝ տրօք տնանկաց, ապա արժանի լիցի օրինաց։Դատաստան այս եդաւ ըստ Oրինաց, այլ կանոնականս այժմ երկրորդի։ Յորոգայթ մահու եւ գանի ասէ, այլ որ ոչ մեռանի կամ տուգանօք ազատի, եւ այսոցիկ դատաստան լիցի՝ որքան վնասեացն հատուսցէ, ըստ այնմ, թէ որպէս խորհեցաւ առնել՝ եղիցի նմա. եւ կամ թէ չիցէ բաւական՝ ըստ հրամանի կանոնացդ ապաշխարեսցէ։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԷ ՎԱՍՆ ԿՈՒՍԱՆԻ ԵՒ ԵՐԿԱԿԻ === Իսկ որ մինն կուսան է, եւ միւսն՝ երկակ, եւ մինն վախճանի, ամուսնանալ անհնար է. եւ թէ յանդգնի ոք՝ ապաշխարութիւն երեքկնոյն լիցի, եւ քահանայն լուծցի։Երկբայի այս կանոնք սրբոյն լինել Բարսղի, եւ թէ նորա՝ անհնարին է լինել այս կանոնաց։ Այլ յուսմանէ ներմամբ այսպէս ծանեաք, զի կրկին ապաշխարութիւն երկուցն այնպիսեացն լիցի։Եւ քահանային պարտ է ուսուցանել զայս սահման կանոնի, զի մի՛ դատապարտեսցի յաղագս աչառելոյն։Զայդ այդոցիկ գիտասցուք լինել դատաստան։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԸ ՎԱՍՆ ԽOՍԵԱԼ ԿԱՆԱՆՑ === Իսկ եթէ խօսեսցի կին, եւ հաստատեալ իցէ քահանային երկու կամ երեք վկայիւք, մի՛ իշխեսցէ թողուլ զնա եւ այլ կին առնուլ, բայց եթէ վասն պոռնկութեան կամ վասն մարմնազեղծութեան։Զի խօսեալն քահանայիւ եւ վկայիւք կին երաշխաւորեալ է, եւ վասն պոռնկութեանն իշխան լիցի, զի ոչ ի տան նորա է յանցումն, առնուլ կամ ոչ։ Եւ մարմնազերծ է մարմնով ապականեալ, վէրս ունի անբժշկելի, եւ յայսմ իշխան է, կարծեօք բժշկութեան, առնուլ կամ ոչ։ Իսկ այլօք պատճառանօք չէ արժան թողուլ զխօսեալն։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՁԹ ՎԱՍՆ ԱԽՏԱԺԷՏԱՑ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ === Կին կամ այր ցաւագին, կամ ախտաժէտ, կամ արուագէտ, մի իշխեսցեն ամուսնանալ եւ անարգել զպսակն օրհնութեան. եւ թէ որք յանդգնի՝ զկէս ընչիցն յեկեղեցի տացեն եւ երեք ամ ապաշխարեսցեն։Եւ զայս յաղագս ծնկելոցն յախտս ասէ, զի նախ առողջասցին, կամ հոգեւորաց՝ յաղագս այնորիկ պարապեսցին, արուագիտաց եւ անասնագիտաց՝ զի մի՛ ի պատճառս այնորիկ զապաշխարութիւնսն մոռասցին եւ զի միջոցօք ժամանակօք մաքրեսցին։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂ ՎԱՍՆ ԳՈԴԵԱՑ ԵՒ ՊԻՍԱԿԱՑ, ԽԼԻՑ ԵՒ ՀԱՄՐԻՑ, ԵՒ ԿԱՂԱՑ ԱՌՆՈՒԼ ԿԻՆ ԹԷ ՈՉ === Եւ զայսոցիկ եդից այժմ զդատաստան՝ ամուսնանալ կամ ոչ։ Ի կանոնաց յաղագս շնութեան ուսաք, ուրկաց՝ եթէ ծնունդ նոցա նմանապէս ուրուկ լիցի, յաղագս այսոցիկ արգելցին, զի մի՛ ախտն տարածեսցի ի ծնունդն։Արգելցին եւ բորոտք, զի թէպէտ եւ ի բժշկաց ասի փոխիլ ախտից, յորոց հոտ է, եւ ի բորոտ ոչ լինի, զի յուրկոտս յաղագս վիրացն լինի, եւ անդ վէր ոչ է, սակայն կանոնք փոխելի զախտն ցուցին։ Եւ զի մի՛ ի ծնունդս ախտն լիցի, արգելցին. ցի եւ Oրէնքն ոչ միայն յամուսնանալոյ, այլ եւ ի բանակէ եւս մերժէ։ Եւ թէ ոք զOրինացն նշանակ ասէ, սակայն ըստ մարմնոյ խտրութիւն էր, որպէս եւ այժմ յաղագս ասացելոյ պատճառիդ։Իսկ կաղ, թէ չիցէ բնաւին լուծեալ, զի խափանումն իցէ կամ ուսման կամ այլոց մասնաւորաց, ամուսնասցի. եւ այդ՝ առնն է, նմանապէս եւ կնոջն լիցի։Իսկ կուրաց յերկոսին աչսն. կին՝ մի՛ ամուսնասցի, զի ոչ կարէ սնուցանել զմանկունսն եւ ոչ այլ ինչ սպասաւորութիւն, իսկ այր՝ թէ ժուժկալ է, բարւոք է, ապա թէ բաւական է զկին եւ զտուն հոգալ, թէ ընչիւք նախնեացն եւ թէ այլ իրօք, ներելի է յաղագս այլոց պատճառի եւ վտանգի։Իսկ կին խուլ, թէ ուշիմ իցէ, եւ ոք հաւանեսցի առնուլ, եղիցի. նոյնպէս եւ՝ այր։Իսկ համրն, թէ այր է, թէ կին, ընդ անասունս համարեալ է. մի՛ ամուսնասցի։Զայդոսիկ զդատումն ես ճշմարիտ կարծեմ։ Եւ թէ այլ ոք, ուղիղ ունելով զտեսութիւն, պարսաւանս այսմ դիցէ, անխռով եմ խորհրդով, զի եւ ոչ միոյ դատաստանի վճիռ հատանի լինել եւ կամ կանոնական հրամանաց, որ յայսոսիկ ածի դատաստան, զնոյն դատաստանի ունելով զօրութիւն, այլ ընդ մերոյն ընտրութեան եւ զկանոնացն երկրորդեցի։ Զի թէ ընդդէմ մերն կարծիցի՝ զսրբոցն պատուեալ զբան ի նոյն, ի նոցունց թողութիւն ինձ խնդրեսջիք, զի ոչ այնքան յանդուգն եմ, թէ զոր ոչ ըստ ներման եւ կամ յայլմէ առեալ զօրութիւն համարձակէի դնել։ Եւ թէ ոք համարեսցի յանդուգն՝ համարեսցի, միայն զօգտակարն ընտրիցէ եւ դատիցէ, եւ ես իսկ գամ զհետ՝ ոչ պարսաւելով, այլ շնորհ ունելով եւ գովելով։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԱ ՎԱՍՆ ԱՅԼԱԶԳ ԽOՍԵԱԼ ԿԱՆԱՆՑ === Եթէ ումեք խօսեալ է կին, նախ քան զմտանել աղջկանն յեկեղեցին չար գործքն յայտնեցան, իշխան է այրն թէ առնուլ թէ ոչ։ Ապա թէ յեկեղեցի մտեալ իցէ, մի՛ իշխեսցէ արձակել, եւ թէ արձակեսցէ, այրի կոչեսցի եւ երեք ամ ապաշխարեսցէ։Եւ յայլում գլխի հրամայէ զխօսեալն թողուլ վասն պոռնկութեան, եւ աստ յաղագս յեկեղեցի մտանելոյն՝ ոչ։ Սակայն եւ թէ որդիս ծնեալ է, իշխան է թողուլ վասն պոռնկութեան, այլ աստ յաղագս պատուելոյ զեկեղեցին ասէ։ Ապա՝ ոչ է պսակ արտաքոյ եկեղեցոյ եդեալն։ Եւ զի ոչ է ի տան առն, եւ առաջի կայ զգաստանալն, ապա թէ ի նոյն իցէ վարքն, իշխան է այնուհետեւ թողուլ։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԲ ՎԱՍՆ ՏՂԱՅՈՑ ՊՍԱԿ ՈՉ ԴՆԵԼ === Տղայոց պսակ մի՛ իշխեսցէ ոք դնել, մինչեւ ի չափ հասեալ՝ զհաճոյս իւրեանց իմասցին, եւ թէ ոք յանդգնի՝ լուծցի ի քահանայութենէն եւ հարիւր դրամ տուգան տացէ յեկեղեցին. եւ տղայն ի չափ հասեալ՝ ամուսնասցի ընդ որ եւ կամեսցի։Եւ յայլում կանոնի ասէ՝ ոչ պսակեալ առանց զմիմեանս տեսանելոյ, զի անյայտ է, թէ բնաւին ոչ կամին ամուսնանալ եւ կամ ոչ հաւանիլ միմեանց, հրամայէ չառնուլ։ Ապա թէ լիցի, եւ ի չափ հասեալ ոչ կամի, անվտանգ առնէ յաղագս ակամայ իրին։ Հաւանելի լիցի այս դատաստան յեկեղեցի Աստուծոյ։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՄԻՆ ՄOՐ ԿԵՐԵԱԼ ԻՑԵՆ === Հարցումն. Որ միոյ մօր կաթամբ սնեալ իցեն օտարք ի միմեանց, յորժամ ի չափ հասանիցեն, ար՞ժան է ամուսնանալ, թէ ոչ։Պատասխանի. Չէ արժան, քանզի ծնողն եւ ստնտուն ընդ մի համարեալ են։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԳ ՎԱՍՆ ՓՈԽՈՂԱՑ ԶՍԱՀՄԱՆՍ === Հարցումն. Որ զսահմանս յափշտակէ զընկերին, ո՞րպիսի ինչ է։Պատասխանի. Զոր գրեաց Մովսէս յOրէնս հրամանաւ Աստուծոյ՝ իջցէ անէծքն այն ի վերայ գլխոց նոցա, եւ եղիցի նզովեալ ի կեանս եւ ի մահ։Լուիցեն զայս յափշտակող սահմանաց եւ զարհուրեսցին, զի դատաստան աստուածային է։ Եւ թէ լիցի հակառակութիւն ինչ անդաստանաց, վկայիւք լուծցի, զի զայն հաւաստի կարծեմ լինել, քան բառնալ խաչ եւ Աւետարան միոյ, զի բազում անգամ խաբէութիւն լինի, եւ զի երդումն է այդմ օրինակաւ, զոր ոչ հրամայեցաւ։ Եւ թէ այդպէս կատարի բանդ դատաստանի, մի բարձող խաչին լիցի վկայ, եւ մի՝ երդումն, եւ եղեւ երկու ըստ Oրինացն։ Այլ զայս ոչ հրաման տալով ասեմք, որպէս յառաջդ իսկ գրեցաք վասն երդմանն, այլ յայտնել կամեցաք, թէ ոք զայսպիսի առնէ՝ վճարեալ է իրք դատաստանին, որպէս ցուցաւ, թէ զերկու վկայի ունի զտեղի։ Եւ թէ այսպէս լիցի, զապաշխարութիւնն լցցէ, որպէս ցուցեալ է յերդման ճառին։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԵ ՎԱՍՆ ԿՆԱՀԱՆԱՑ=== Եթէ ոք թողցէ զկին՝ զորդոց մայր, առանց բանի պոռնկութեան, կամ կախարդութեան, կամ թէ արատ ինչ ի մարմին չիցէ, այլ թէ այրն շնաբարոյ իցէ եւ ակն եդեալ իցէ այլում, դատաստան այս լիցի. զորդիսն եւ զամենայն ինչ որ ունի բաժանեսցեն հասարակաց։ Եւ թէ կամք են կնոջն զայր ի տուն ածել յինքն, համարձակ ածցէ։ Եւ զբաժինն կալցին եւ զարքունի հարկն ողջ արասցեն։ Եւ այրն, որ եթող, եւթն ամ ապաշխարեսցէ եւ յեկեղեցի տուգանս տացէ. թէ ազատ է՝ երեքհարիւր դրամ, եւ թէ շինական՝ գանալից լիցի եւ հարիւր դրամ տայ յեկեղեցին, փոխանակ զօրհնութեամբ զամուսնութիւնն խոտելոյ։ Ապա թէ մինչդեռ ի պայքարին եւ ի տուգանին իցեն, եւ կին ոք յանդգնեալ կնաթողին լիցի կին, եւ ամ մի չիցէ անցեալ, յայտ եղեւ, թէ զառաջին կինն նա ետ թողուլ, կալցեն զկինն եւ յօրկանոց տացեն, եւ զտարի մի աղասցէ գոդեացն. թէ ազատ է եւ յօրկանոց չերթայ՝ հարիւր դրամ տուգանք տայ գոդեացն։Մի անգամ եւ երկիցս զայս եդաք դատաստան. դարձեալ եւ այժմ, զի զանձն յընդդիմադրութենէ կանոնաց կարծեաց ազատիցեմ եւ զյաւելուած իւրաքանչիւր հրամանացն դիցեմ, ըստ որում եւ յայսմ կանոնի հանդերձ այլօք։ Եւ զայրն ի տանէ մերժել եւ այլ ի ներքս ածել հրամայէ, որ է առաւելութիւն սաստի։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԶ ՎԱՍՆ ԱՄՈՒԼ ԿԱՆԱՆՑ === Եթէ ոք արար կին եւ պատահեցաւ ամուլ, եւ այրն հանցէ վասն ամլութեան, որ ինչ կնոջն կարասի բերեալ է ի տունն՝ թէ աղախին, թէ անասուն, թէ հանդերձ, թէ արծաթ, իշխան է առնուլ եւ գնալ։ Եւ թէ քան զամլութիւնն այլ արատ չգուցէ ի կինն, տուգան եւս տացէ կնոջն վասն անարգանացն. թէ ազատ է՝ հազար եւ երկուհարիւր դրամ, թէ շինական է՝ վեցհարիւր դրամ։ Ապա թէ մինչդեռ ի դատաստանին եւ ի տուգանին իցեն, եւ ամ մի ի վերայ չիցէ անցեալ, եւ ոք ի կանանց յանդգնի եւ առնն կին լիցի, կալցեն զկինն եւ յօրկանոց տացեն, քանզի յայտ եղեւ, թէ հանելոյ կնոջն պատճառ նա եղեւ, եւ տարի մի աղասցէ գոդեացն, եւ յաղախնութեան կացցէ, եւ եկեղեցի հարիւր դրամ տուգանք կալցեն, փոխանակ զի բուն ամուսնութիւնն վասն նորա խոտեցաւ. ապա թէ ազատ է եւ չերթայ ի գոդենոց, հարիւր դրամ տուգանք տացէ գոդեացն։ Ապա թէ յառաջագոյն խորհուրդ եդեալ էր առն, թէ՝ զիմն թողում եւ զքեզ առնում, եւ կամ պոռնկութեամբ խածական լեալ իցէ, հարիւր դրամ այրն տուգան տացէ յեկեղեցին եւ ապաշխարութեամբ երեք ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ եւ մին ամ՝ ընդ ձեռամբ եւ ապա մտցէ յեկեղեցի։ Եւ որ զորդոց մայր թողցէ առանց պոռնկութեան կամ այլ արատոյ, առն եւ կնոջ պատուհաս տուգան եւ ապաշխարութիւն ի կանոնացդ կացցէ։Եւ որքան կար եղեւ՝ ի դէպ զդատաստան այսմ եդաք եւ մեք, եւ զորս ի կանոնսն՝ եւ զայնս եւս դրոշմեցաք, զի զիւրաքանչիւրոցն զարժանն դիւրին լիցի դատաւորաց տալ զվճիռն ուղղապէս։ Եւ զի մեք չափաւորապէս զդատաստանն եդաք յիւրաքանչիւրսն եւ զապաշխարութիւնն ի կանոնսն թողաք։ Եւ զայս այժմ ծանուցաք, զի գիտասցես, թէ յամենայն դատաստանս, ուր ապաշխարութեան պէտք են, ի կանոնսն ապաստան թողաք։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԷ ՎԱՍՆ ԿԱՆԱՆՑ, ՈՐ ԹՈՂՈՒՆ ԶԱՅՐՍ === Եթէ կին ոք յառնէ ելանէ, կալցեն եւ անդրէն տացեն յայր իւր, եւ մանաւանդ զոր վարձանօք իցէ վարձեալ եւ ոչ բոզաբար, թէպէտ վաճառիցէ, թէպէտ յաղախնութեան կալցէ, թէ կամք իցէ՝ հոգեւոր եւ բարի խրատու եւ սիրով կալցի։ Ապա թէ այրն չարաբարոյ իցէ, կամ պոռնիկ, կամհանգանակող եւ արբեցող, կամ այլ ինչ խեղական, գանիւ եւ խրատու կշտամբեսցեն զայրն եւ հնազանդեցուսցեն զերկոսեանն. ապա թէ ազատ է, տուգանօք եւ խրատիւ զայրն ի կարգ ածեն։ Ապա թէ ի բարի շրջի այրն, կինն ծառայեսցէ նմա։Եթէ որպիսի պատճառաւ ելցէ կինն յառնէն եւ թէ չելցէ, եւ այդ նշանակեալ է մեր զիջմամբ յաղագս երկիւղի մեծագին վնասու։ Նաեւ կանոնական հրամանաւ յօժարեցաք եւ զայս այժմ զսրբոց դնել զբան, զի զանզգամ կինն խրատել հրամայէ, նոյնպէս եւ՝ զայրն։Եւ զի յայտ արասցուք, թէ կամք մեր ոչ զհակառակն կամի կանոնաց, այլ թէ կամք լիցի դատաւորաց այլոց առնուլ ինչ ի մերոնցն՝ առցէ, ապա թէ ոչ՝ կանոնքն հաստատուն կացցէ։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՈՒԳՆԱՅՔ ԱՌՆԷ === Որ առեւանգս առնեն, կալցեն զկինն եւ անդրէն ի ծնողքն տացեն, եւ տուգանք տացեն փոխանակ անարգանացն. թէ ազատ է՝ հազար եւ երկերիւր դրամ, թէ շինական է՝ վեցհարիւր դրամ։ Եւ որք հրոս երթեալ իցեն եւ օգնականք սուտ փեսային, առ այրն հարիւր դրամ տուգանք տացեն. եւ զայս տուգանս զկէսն յեկեղեցին տացեն եւ զկէսն՝ կարօտելոց։ Ապա թէ սուտ փեսայն ընդ աղջկանն պոռնկեցաւ առանց պսակ դնելոյ, յեկեղեցի տուգանք առցեն ի նմանէ, զի զպսակն օրհնութեան ընկեաց, եւ երեք ամ յապաշխարութեան կացցէ։ Ապա թէ երէց գաղտ պսակ իցէ եդեալ առանց հօր եւ մօր աղջկանն, երէցն զքահանայութիւն չիշխէ պաշտել եւ հարիւր դրամ տուգանք տացէ, եւ կարօտելոց բաշխեսցեն, եւ պսակն, զոր եդ, անվաւեր լիցի։ Ապա թէ յետ այսր խռովութեան եւ տուգանաց դարձեալ ի հաւանութիւն գան կամօք աղջկանն եւ ծնողացն, եւ յառաջ պոռնկեալ են, պսակ մի՛ օրհնեսցի, այլ իբրեւ երկակին՝ ուռ տեառնագրեալ դիցեն ի գլուխ նոցա. ապա թէ կուսանք կացեալ են, ըստ օրինին օրհնեսցի։ Թէ ազատ է, թէ շինական՝ կանոնք այդ կացցէ։Թէպէտ եւ այս եդեալ է դատաստան ըստ զանազանութեան, այլ աստ յոյժ լիով կարգեցաւ, վասն որոյ յօժարեցաք զայս եւս գրել, զի անտարակոյս լիցի դատաւորաց այդոցիկ պատահումն, եւ զտուգանսն ըստ ժամանակի եւ ըստ կարի համեմատելով արասցեն։Եւ ուսցին այժմու եպիսկոպոսունք, զի տուգանք պոռնկի յաղքատս հրամայի։ Եւ այդոցիկ եւ այլոց զանազանութիւն է, զոր ինքեանց այժմ առնուն դատաւորք, որք են եպիսկոպոսք, յորոց զարհուրիլ եւ խորշիլ պարտ է, զի յաղագս քաւելոյ զյանցանս լինի, եւ մնան այժմ անքաւելի։ ===ԳԼՈՒԽ ՃՂԹ ՎԱՍՆ ԱՒԱԳ ԵՐԻՑԱՆՑ === Քահանայք գահասիրութեամբ մի՛ հակառակեսցին ընդ միմեանս, զի զոր շնորհն Աստուծոյ ընտրեաց նախ ի քահանայութիւն՝ նա է նախագահ յեկեղեցւոջ։Եւ զայս ասէ՝ որք կամին զառաջին պատիւն։ Եւ ուղիղ դատաստանաւ է, որ առաջին օծաւ՝ առաջին լինել, եթէ իցէ յառաջադէմ, ապա թէ չիցէ՝ զոր ընտրեալ են այլք, կամօք եպիսկոպոսին առաջին կացուսցեն, որպէս զի բարեզարդութեամբ լցցէ զեկեղեցին, մանաւանդ թէ հիւրասիրութեամբ վկայեալ իցէ։ ===ԳԼՈՒԽ Մ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԵՒ ՄՏԻՑ ԺՈՂՈՎՐԴԵԱՆ === Եւ ժողովրդական ոք մի՛ հրապուրեսցին ի նոցանէ ի բաժանումի սրբոյ եկեղեցոյ, զի պատճառ խռովութեանն բերէ, այլ զպտուղս եւ զմուտս ժողովրդականքն միաբանութեամբ ի սուրբ եկեղեցին հատուսցեն ամենայն յօժարութեամբ անխափան եւ մի՛ ըստ դասուց բաժին արասցեն եւ երդոց, որ եղեւ վնաս։ Եւ քահանայից առեալ ի սրբոյ եկեղեցոյն՝ բաժանեսցեն կարգաւորաբար, որպէս եւ օրէնն է. գլխաւոր քահանայիցն՝ երկու մասն եւ կէս, եւ այլ քահանայիցն՝ երկու մասունս, եւ սարկաւագունքն՝ մին մին մասն, դպիրքն՝ կէս կէս մասն, եւ այրի կանայքն, թէ իցեն պարկեշտք՝ մին մասն, առանց ամենայն հակառակութեան։ Ապա թէ իցէ ոք, որ հակառակեսցի եւ առնիցէ խռովութիւն, այնպիսին դատապարտեալ լիցի յիւր կարգէն, եւ ընկերքն իւր մի՛ իշխեսցեն ընդ այնպիսին հաղորդիլ, եւ ոչ ժողովրդականքն առ քահանայս ունել զնոսա։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԱ ՎԱՍՆ ՍՊԱՍԱՒՈՐԵԼՈՅ ԵԿԵՂԵՑՈՅ === Պաշտօն եւ պատարագիրք եւ սպասք եկեղեցոյն ի գլխաւոր քահանային տանն եղիցին, որպէս եւ յառաջագոյն կարգեալ է։ Գլխաւոր քահանայն զեկեղեցին մի՛ իշխեսցէ թողուլ եւ գործոց տան իւրոյ պարապել, այլ մշտնջենաւոր ի սուրբ եկեղեցոջն կացցէ, զի պաշտօնն եւ զաղօթքն տուընջեան եւ գիշերոյ ժամուցն եւ զտեսչութիւն ժողովրդեանն մի՛ խափանեսցէ։ Իսկ այլ ընկերքն զամառն փոխանակաւ կացցեն ընդ նմա անպղերգաբար։ Ապա թէ իցէ ոք, որ սխալեսցի ի պաշտմանէն պղերգութեամբ կամ երկրական հոգովք, մի՛ իշխեսցէ ի մտիցն մասն առնուլ։ Քահանայքն միակամ լիցին յօրհնեալ միաբանութեամբ զժողովուրդն եւ որոշել ի սրբոյ եկեղեցոյ։Բարեկարգապէս եցոյց զդատաստան հասոյից եւ զսպասաւորութիւն քահանայից աստուածային եւ սուրբ կանոնս, եթէ ոք կամեսցի ճշմարտութեամբ կալ ի գործ քահանայութեան, ապա թէ ոչ՝ անպարտ լիցին դատաստանք եկեղեցոյ եւ զպարտաւորութիւնն առցեն հեղգացեալքն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԲ ՎԱՍՆ ՎԱՆԱՑ ԵՒ ՆՈՑԻՆ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑՆ === Կամ եղեւ ինձ եւ յաղագս այսոցիկ սակաւ ինչ գրել, զի ոչ փոքր ինչ հակառակութիւն ի մէջ մեր լինի յաշխարհի յաղագս այսոցիկ աշխարհական քահանայից եւ վանաց։ Սակայի ընդ միտ ածի եւ վասն կանոնաց մեծին Սահակայ, թէ որքան գեղեցիկ եւ ըստ կարգի բաժանէ զվանաց եւ զեկեղեցոյ, որ յաշխարհի, զհասս եւ զտօնս, եւ այժմ շփոթեալ եւ ապականեալ է այն ամենայն։ Վասն այնորիկ լռեցաք յայսոցիկ դատաստանաց, զի թէ ի սրբոյն ոչ պատկառեն ի բանից, զիա՞րդ եւ ի մերոց։ Եւ թէ վասն սորին դատաստանի կամի ոք զի ուղղիցէ, այնոքիւք արժան է վարիլ եւ ոչ այլազգ, զի թէ եւ կայր կարծիս՝ այժմու գրելովքս դատաստան դատել, ոչ էր ի դէպ մեզ յանդգնիլ, թող թէ բնաւին ոչ էր կարծիս։ Ըստ այսմ կարծեմ եւ յամենայն ի մեր աշխատութիւնս։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԳ ՎԱՍՆ ՅԻՇԱՏԱԿԻ ՆՆՋԵՑԵԼՈՑ === Ի յիշատակս ննջեցելոցն յընտանեաց նոցա, որ ինչ ըստ կարգի օրինաց քրիստոնէութեան, զոր հրամանաւ սուրբ հարցն կատարեն զմխիթարութիւն հոգոց նոցա՝ կամ զքառասուն եւ զագապս ի հանգիստ նոցա, կամ զտուրս, զոր ինչ եւ հրամայիցէ վախճանեալն հոգոյ իւրոյ, մի՛ իշխեսցեն յայլ եկեղեցիս կամ ի կրօնաւորս տալ, այլ անդէն գեղջի երիցուն լիցի եւ վանաց՝ այնպիսեաց հասք, եւ իւրեանց տան երիցուն, ուր շնորհօք սուրբ աւազանին վերստին եղեւ ծնեալ եւ պսակեալ եւ կենաց հացիւն կերակրեալ, ուստի եւ յղարկեալ առ Աստուած երթայ։ Իսկ յորժամ հարկաւորն յիւրում եկեղեցոջն կատարեալ լինի եւ կամեսցի աւելորդս ինչ առնել յայլ եկեղեցիս, կամ ի կրօնաւորս, կամ յաղքատս, ապա լիցի համարձակ առնել ինչ։Յոյժ ուղիղ է այս դատաստան՝ յետ զհարկաւորն առնելոյ յիւրն եկեղեցոջ, ապա յայլս կամ ի կրօնաւորս տալ։ Կամ թէ պատահի յաղագս անձեռնհասութեան եւ կամ յաղագս յուսոյ ի հեռաւորս եւ զհարկաւորն տալ հաւանութեամբ իւր տան երիցուն եւ հրամանաւ իւր վանաց առաջնորդին, զնոսա ըստ կարի շահելով, ներելի են եւ այնոքիկ, յորժամ չիցէ յաղագս զիւրն արհամարհելոյ։ Ապա թէ ոչ կամեսցին նոքա, անդէն որքան կարեն արասցեն. եւ այդ անհակառակ է։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԴ ՎԱՍՆ ԲԱՆԱԴՐԵԼՈՅ === Ժողովրդական ոք, որ յաղագս պէսպէս սխալանաց ինչ բնադրեալ լինիցին յեպիսկոպոսաց, թէ մեռանի՝ ոչ թաղէ քահանայն, եւ ոչ երեխայ մկրտել։ Եւ թէ դէպ լիցի երեխայ հասանել այնպիսոյն կամ մեռել ոք, քահանայն մկրտեսցէ զերեխայն եւ զմեռեալն թաղեսցէ եւ զայլ կարգս բանին պնդութեամբ պահեսցէ անլոյծ։Զինքն զբանադրեալն հրամայէ չթաղել, թէ մեռանել հասանէ, եւ թէ երեխայ է բանադրեալն՝ չմկրտել, այլ զտան մեռեալն թաղել եւ զերեխայն մկրտել։ Եւ երկուցն օրինադրէ եպիսկոպոսաց, զի մի՛ զբոլոր տունն ընդ բանիւ արասցեն, եւ կամ քահանայն անգիտաբար վասն միոյն բանադրանաց զայլսն զրկեսցէ։ Նաեւ ոչ քահանայի օրէն է յաղագս միոյն զամենայն տունն բանադրել, եւ այլ քահանայ, թէ այդպիսի պատահի, թաղեսցէ եւ մկրտեսցէ, բայց զայլ սահման պահեսցէ։ Եւ թէ առաւելութեամբ իցէ բանադրանքն, աղաչանօք յայտ ածելի է, զի մի՛ այլքն ընդ բանիւ կացցեն վասն միոյ մեղուցելոյն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԵ ՎԱՍՆ ՓԱԿՈՂԱՑ ԶԵԿԵՂԵՑԻ === Քորեպիսկոպոսունք մի՛ իշխեսցեն փակել զեկեղեցոյ դուռն եւ խափանել զաստուածային աղօթից ժամն վասն օրընթրեաց կամ վասն միոյ յանցանաց, բայց զպարտաւորս ընթրեացն եւ զմեղուցելոցն անձինս բանադրեսցեն։Կարծիս տայ, թէ յաղագս այլոյ յանցանաց հրամայէ փակել։ Յայտ է, թէ ոչ եւ վասն միոյ յանցանաց փակել ի դէպ է զեկեղեցին եւ խափան առնել սպասաւորութեանն, այլ սպասաւորացն սաստել յանցաւորացն, թէ փակել տան զեկեղեցիս, բայց թէ պատահի հակառակ շինել եւ առանց հրամանի։Զսոյն սաստ դնէ եւ գեղջաւագաց՝ հանդերձ նզովիւք։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԶ ՎԱՍՆ ԳԵՐԵԼՈՑ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ === Յորժամ վասն մեղաց մերոց աշխարհս գերեցաւ, բազում արք եւ կանայք, որ ի գերութեան էին, եւ նոցա ամուսինքն՝ աստ, առանց վարդապետաց հրամանի կանայս առին, եւ արանց եղեն։ Վասն այնպիսեացն սահմանեցաք այսպէս։ Զի թէ յառաջ քան զեւթն ամ ոք յանդգնեցաւ, մինչ զուգակիցքն ի գերութեան էին, եւ այլ առին, այնպիսեացն ի պոռնկութիւն համարեսցի, եւ գան եւ պատուհաս կրեսցեն, եւ յընչից եւ իստացուածոց առնուլ եւ աղքատաց տալ, եւ զատուսցեն ի միմեանց, եւ ապաշխարեսցեն եւթն ամ։ Եւ յետ եւթն ամին թէ դառնան ամուսինքն ի գերութենէն, իւրաքանչիւր ոք զիւր ամուսինն առցէ, ապա թէ ոչ՝ յետ ապաշխարութեանն կալցին զոր առինն։ Եւ նոքա, որք դառնան յետ եւթն ամի, օրհնութեամբ այլ կանայս առցեն, եւ այլ արանց լինին, եւ կրկնոցից ապաշխարութիւն ի վերայ եղիցի։ Իսկ որ հաբերեացն ցեւթն ամն, յետ եւթն ամին այլ առցէ առանց տուգանի եւ պատուհասի, եւ կրկնոցից ապաշխարութիւնն ի վերայ եղիցի։ Նոյնպէս որ յետ եւթն ամին դառնան ի գերութենէն, եթէ կամք իցեն՝ այլ կին առցեն, եւ այլ առն լիցին, եւ նոյնպէս զկրկնոցացն ապաշխարեսցեն։Զայս իսկ առեալ է զվերջնոյ կանոնի զհրաման, զոր եւ մեք չափաւորապէս ըստ զանազանութեան եդաք եւ ի մերն, եւ զսոյն աստ յաւելաք, զի աստ ամենակատար իսկ է այս դատաստան։ Եւ եթէ ինչ ի մերն հակառակ կարծեսցի, այսոքիւք վարելով՝ անբամբաս մեք մնասցուք, զի խնդիր մեր այն է, զի ճշմարիտ լիցի յեկեղեցիս դատաստան։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԷ ՎԱՍՆ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ԺԱՌԱՆԳԱՒՈՐԱՑ === Եթէ այր ոք կամ կին ի սրբոյ եկեղեցոյ անորդի մեռցի, ի կենդանութեան իւրում իշխան լիցի ինքն ունել զամենայն ինչ, եւ անցեալ ըստ ինքն՝ ի մերձաւորաց չիշխէ հեռացուցանել զհող, եւ զջուր, եւ զժողովուրդ։ Եւ ի մերձաւորսն, եթէ բազումք են, եւ կամի զմի ոք որդի առնել, իշխան է առնել՝ որ զնա հեշտ ոք կալցի։ Եւ թէ կամի վաճառել կամ հոգոյ տալ, իշխան է։ Իսկ եթէ ոք յորդեգրաց ի քահանայութիւն ձեռնադրի կամ գեղջն վկայութեամբ, կամ յանձնէ, որում չէր անկ քահանայութիւն, զկէս շնորհին կալցի յաղագս ձեռնադրութեանն անհարկ, զկէս շնորհին, զհող եւ զջուր բաւանդակ սրբոյ եկեղեցոյն յանկաւորսն թողցէ։ Եւ անցեալ ըստ քահանայն եւ ըստ կին նորա՝ ամենայն շնորհն իսկ բաւանդակ յանկաւորսն երթիցէ, զի չվայելէ սրբոյ եկեղեցոյ զժառանգութիւնն յանկաւորացն հեռացուցանել եւ տալ հեռաւորաց եւ օտարաց։ Բայց եթէ անկաւորացն կամաւորութեամբ կամ հաճելով տալ՝ թողացուսցէ վարդապետն եւ զայն՝ մի շինականի ումեք, այլ սրբոյ եկեղեցոյ յուխտէ, թէպէտ եւ հեռաւրո իցէ՝ իշխան լիցի մերձաւորեցուցիչն մերձաւորեցուցանել։ Ապա թէ գեղ դիպի, որ իրիցուն ի ժառանգութիւն բարձեալ իցէ, ժառանգութիւն սրբոյ աթոռոյն է, զոր վարդապետն կամի՝ ժառանգեցուցանէ, իշխան է։ Եւ այս սահմանադրութիւնս Հերակլեայ է եւ Խոսրովայ լինելով ժամանակօք եւ այսր լիցի։ Բայց յառաջ քան զնոցա ժամանակն որ ինչ լեալ է, մի՛ շարժեսցի, զի չգիտէ ինչ հաստատութեամբ, որպէս կալեալ է՝ կալցին։ Բայց նոցա ժամանակացն եւ յայսմ հետէ եւ յաւիտեան այս գիր հաստատուն կացցէ, եւ մի՛ ոք անցցէ ըստ այսմ սահմանաւ։Տեսցուք եւ զայս հոգեւոր դատաստան, զի իշխան առնէ իւրոցն տալում եւ կամի, իսկ զեկեղեցոյն չհեռացուցանել յանկաւորացն։ Եւ թէ պատահի ի հեռաւոր անկաւորաց կամ յօտարաց, զոր որդեգիր արար, քահանայանալ, զկնի իւր ի մերձաւոր յանկաւորսն ասէ թողուլ. զի թէ պատահի ի նոցանէ քահանայանալ՝ կալցին, ապա թէ ոչ՝ նոցին կամօք յօտարս տալ իշխան լիցին առաջնորդքն, սակայն ի տանէ քահանայութեան իցէ՝ զոր ժառանգ առնեն։Յայսոսիկ զայս առաւելուլ ի դէպ է, զի ոչ միայն յորժամ ժառանգաւորքն բարձեալ լինին յեկեղեցոյն՝ սուրբ աթոռոյն է այն, այլ թէ պատահին անկաւորքն անարժան լինել, թէ քահանայք իցեն, թէ ոչ իշխան է զարժանաւորսն ի քահանայից կացուցել։ Եւ այդ ըստ ճշմարտութեան է։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԸ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԱԶԱՏ Է ՅԱՄԵՆԱՅՆէ=== Ազատք յորժամ զիւրեանց զերդ եւ զմարդ բաժանեն, յոլովք չարակամութեամբ առնեն եւ զմանկունս եկեղեցոյ ըղնձանան ծառայս առնել եւ ի ստրկութեան պահեն, որ չվայելէ քրիստոնէից։ Զի երիցս երանելոյն Տրդատայ թագաւորին զսուրբ եկեղեցոյ զժառանգութիւնն ընդ այլ ազատաց տունս կարգեալ է, եւ ազատ էին որդիք սրբոյ եկեղեցոյ, հող եւ ջուր։ Եւ ի Պարսից թագաւորութեան ժամանակին թէպէտ եւ ի պէկար արկին, սակայն տունն ի դիւանի յայտնի էր եւ չէր խառնեալ ընդ շինականսն, բայց միայն զհարկսն տային յարքունիսն։ Արդ եթէ ոք ագահութեամբ ակամբ հայեսցի եւ զազատ մանկունս եկեղեցոյ ի բաժին եւ ի վիճակ ծառայութեան արկանիցէ, այնպիսին ի մեր ժողովոյս օրհնութենէն հեռի եղիցի, եւ մի՛ եղիցի իշխանութիւն վարդապետին եւ քահանայից զայնպիսոյն զպատարագս օրհնել։ Այլ եւ ոմանք զՈզիայի ախտն ախտանան եւ ըստ իւրաքանչիւր կամաց, եւ ըստ իւրաքանչիւր ֆրմի բաժանեն շնորհս սրբոյ եկեղեցոյ եւ որպէս կամին մատակարարեն, եւ վարդապետին հրամանի եւ օրինաց ունկն չդնեն, այնպիսիքն նոյնպէս ի մեր օրհնութենէ հեռի եղիցին, որք յանդգնին զայնպիսի ինչ առնել։Լուիցեն ազատք ի Վիրս, զի զայսպիսի լուծին զուղիղ եւ զկանոնական զնախագոյն հրաման։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԹ ՎԱՍՆ ՎԱՆԱՑ === Ոմանք տանուտէրք եւ ազատք ի վերայ վանաց իշխանութիւն առնեն եւ վանական՝ զոր կամին հանեն եւ զոր կամին՝ նստուցանեն վասն ժլատութեան։ Այլ եւ ոմանք իսկ ի վանս նստին եւ ըստ գրեցելումն, որպէս թէ չունիցին արդեօք տուն հաց ուտելոյ, որ զեկեղեցեաւն Աստուծոյ արհամարհեն անպատկառելի անամօթութեամբ։ Այնպիսիքն եթէ յուղղութիւն գան եւ յեպիսկոպոսն թողուն, որ տեսչութիւն առնէ սրբոցն լուսոյ եւպաշտման եւ դպրոցս կարգաւորելոյ, այնպիսեացն անցելոց մեղացն թողութիւն շնորհեալ եղիցի, եւ ի ժողովոյս օրհնեալ եղիցին։ Եւ ժողովրդեամբ, եւ օրհնութեամբ, եւ պտղաբերութեամբ, եւ ուխտադրութեամբ երթիցեն եւ աղօթեսցեն ի վանօրեայսն, որպէս պարտ է յիւրեանց հարանցն վաստակս եւ յաղօթանոցս, բայց ժլատանալ եւ հանել ինչ մի՛ իշխեսցեն։ Ապա թէ հակառակ ինչ կայցեն հրամանի հարանցն եւ մեր պատուիրանցս, այնպիսիքն ի մեր օրհնութենէ հեռի եղիցին եւ զհատուցումն ի սրբոց վկայիցն ընկալցին։Որպէս եւ գրեալ է, թէ արասցեն վրէժխնդրութիւն յազգս եւ յանդիմանութիւն՝ ի ժողովուրդս։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺ ՎԱՍՆ ՏԿԱՐԱՆՈՑԱՅ === Ոմանք ի տկարանոցս իշխանութիւն առնեն եւ հարկս, եւ նշեմս, եւ կերակուրս, եւ ըմպելիս պահանջեն բռնութեամբ, եւ զիւրեանց գործակալս ի վերայ գումարեն, եւ կոռով եւ պահակութեամբ նեղեն, եւ զողորմելի եղբայրսն չարչարեն անխղճաբար, որում մանաւանդ առաւել դարման տանել պիտոյ էր եւ ամենայն քրիստոնէից պատել զամենայն վէրս նոցա։Արդ, եթէ ոք յայսմ հետէ յանդգնի զայսպիսի ինչս առնել ի տկարանոցս, անողորմ դատաստանաւ դատելոց են այնոքիկ, որ ոչ առնեն զողորմութիւն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԱ ՎԱՍՆ ՈՐ ԵՐԹԱՆ ԲՌՆՈՒԹԵԱՄԲ Ի ՎԱՆՍ ԻՋԱՆԵՆ === Ոմանք ազատք եւ հեծեալք, որ ի գեղորեայս հասանեն, որոց բնաւ ի վանսն տեղի լինի, ի գեղ չիջանեն, այլ ոմանք կանամբք եւ նաժշտօք ի վանս իջանեն եւ այնպէս կոխեն զկանոնս հարցն, եւ գուսանօք եւ վարձակօք ի սրբութեան եւ ի պաշտամանց տունն ընթրիս ուտեն, որ սոսկալի է քրիստոնէից լսել, թող թէ տեսանել։ Արդ, զվերագրեալ կանոնսդ ի լսելիս այնպիսեացն ընթերցցին վանաց երիցունքն. եթէ լինին լսող եւ երթան ի գեղորեայսն իջանեն՝ բարի է, ապա թէ ի նմին անհնազանդութեան կացցեն՝ այնպիսիքն նոյնպէս ի մեր օրհնութենէն հեռի եղիցին եւ զվրէժխնդրութիւնն ի սրբոցն ընկալցին։ Զի վանքդ անուն հանգստարան սրբոց կոչի եւ օթեվանք եպիսկոպոսաց, եւ քահանայից, եւ աբեղայից, եւ աղքատաց։ Եւ ազատք եւ կանայք, եւ հեծեալք եւ արք, մինչ կոչելով կոչին, մեծաւ երկիւղիւ պարտ է աղօթել եւ աղօթից եւ պաշտաման հաղորդել, որպէս վայել է ի տան Աստուծոյ։Այսոքիկ օրինադրական դատաստան յայտնի է ամենեցուն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԲ ՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱՆԻ՞ ԱԶԳ ԱՌՆՈՒՆ ԶԻՐԱՐ === Զի որպէս առ ամենայն մեր աթոռակիցս հարկ եղեւ գրել ի նոյն նիւթիւ տասներորդ ամի տէրութեան Խոսրովայ՝ որդոյ Որմզդի, զնոյն եւ առ քո սրբութիւնդ հարկեցաք գրել՝ պինդ ունել զպատուէր Հոգոյն Սրբոյ ի ձեռն Oրինաց եւ Մարգարէից, զոր առաքելական կանոնադրութեամբ հաստատեցին սուրբ եւ ուղղափառ վարդապետքն։ Բայց մանաւանդ առաւելագոյն զգուշանալ յանիծեալ ամուսնութենէ մերձաւորաց, որ ազգաւ մոտաւորութիւն է, եւ կործանին յայնքան չարիս։ Քանզի ոչ միայն զխառնակութիւն ազգահամարութեանն գործեն այնպիսիքն, այլ եւ զագահութիւն, որ է արմատ ամենայն չարեաց, ասէ առաքեալն, զհեթանոսաց օրէնս անաստուածս լինել, որպէս եւ նախամարգարէիւն ծանօթացոյց աստուածապաշտաց. եւ բիւր եւ այլ չարիս, որպէս եւ իմաստնոց յայտնի է։ Զի թէ աստուածային բերանն անիծանէ զմարդիկ, որ փոխեն զընկերի եդեալ սահմանս, իսկ զԱրարչին զբոլորեցունց զսահմանադրութիւն եւ զպատուէր առ ոտն կոխել եւ հարկանել եւ արհամարհողք լեալք, մեծի բարկութեան ճանաչելի է այս, վասն նոցա եւ այլք։ Եւ յայտ անտի է, զի ի հնումն, զորս ըստ ելից, Աստուած այսպէս ասաց, թէ ըստ կրօնիցն ազգացն Եգիպտացոց եւ Քանանացոց մի՛ երթայցէք, ես եմ Տէր Աստուած ձեր։Եւ ի կարգ արկեալ՝ զայսպիսի անկողինս կոչեաց խայտառականաց առականս, որով ամբարիշտքն վարէին։ Հրաժարեցոյց յառաջին ազգէն եւ ապա՝ յերկրորդէն եւ հասեալ յայն, զոր մեք խորթս կոչեմք, եւ ասէ՝ մի յայտներ, զի համմօրեայ քոյր է։ Եւ ապա յետ ոչ սակաւ բանից եւս զարմանալոյ արժանի իմն նշանակէ. քանզի իբր ասաց, թէ համմօրեայ քոյր քո է, դարձեալ երկրորդէ այսպէս, թէ զառականս կնոջ եւ դստեր նորա, որ լինի մին կին, եւ միւսն՝ խորթ, մի՛ յայտնեսցես եւ զդուստր ուստեր նորա, այսինքն է՝ զխորթին, եւ կամ զդուստր դստեր նորա մի՛ առնուցուս, քանզի ամբարշտութիւն է։ Ապա վերագոյնս քան զայս նշանակէ, որ նոյն մեզ երրորդ ազգ կարծի, ըստ յառաջ յայտնագոյնդ առնելոյ մեր, զառականս դստեր ուստեր քոյ կամ դստեր դստեր քոյ մի՛ յայտնեսցես։ Բայց մի՛ ոք կարծեսցէ զասացեալս ի վերայ ծնողին միայն, այլ եւ՝ որք ի նմանէն, քանզի այս կատարեալ յիմարութիւն է, քանզի ոչ ուրուք եղբայր առանց հօր կամ քոյր, այլ թէ եւ հօրաքեռ որդի կամ մօրաքեռ, քանզի եւ ազգակցութիւն մի է, նոյն եւ որդոց։ Զի որպէս առաջին, եւ երկիր եւ երիր՝ ազգ ասին, այսպէս եւ եղբօրորդոցն եւ կամ այլոց առ միմեանս առաջին ազգն, եւ երկրորդն, եւ երրորդն, եւ քառորդ՝ ազգ ասին։ Եւ ոչ այսչափ. բայց եւ այլ որոշումն, արժանի զարմանալոյ, ուսուցանէ աստուածազանն մեզ Oրէնք. զառականս նուոյ մի՛ յայտնեսցես եւ զդուստր դստեր նորա եւ կամ զդուստր ուստեր նորա մի՛ առնուցուս։ Որ ցուցանէզայս. իբր թէ մեռեալ որդոյն, եւ նուոյն առն այլում եղեալ եւ ծնեալ ուստր, եւ նորա կին առեալ այլ դուստր ծնանիցի՝ մի՛ առնուցուս զնա ի կնութիւն, զի ամբարշտութիւն է, այսինքն՝ զկատարեալն իսկ զսահման ցուցանէ՝ զի՞ գարշելի է յամուսնութենէ։ Իսկ Սուրբ Հոգին Ովսեաւ մարգարէիւ զամենայն անհնարին եւ զչարաչար մեղս փոքր համարեցաւ առ այսու յանցմամբ եւ ամբաստանութեամբ։ Լուր որ զասացեալս նշանակէ. եթէ լոկ անուամբ գոյ, զի՞նչ հարազատութիւն է միջի կայ, ասէ. դատաստան Տեառն է ընդ բնակիչս աշխարհի, զի ոչ գոյ ճշմարտութիւն, եւ ողորմութիւն, եւ գիտութիւն Աստուծոյ ի վերայ երկրի, այլ անէծք, եւ ստութիւն, եւ գողութիւն եւ շնութիւն, եւ սպանութիւն հեղեալ ի վերայ երկրի։ Իսկ աւելի ամբարշտութիւն եւ մեղք կսկծելի այն են, որ արիւն ընդ արիւնս խառնեն, որ է ազգականաց ամուսնութիւն։ Եւ հատուցումն այնմ զայս պատմէ. վասն այդր, ասէ, առցէ սուգ երկիր եւ նուաղեսցի ամենայն բնակչօք իւրովք, այլ եւ գազանք անապատի, եւ սողունք, եւ թռչունք երկնից պակասեսցին, զի ոչ ոք էր, որ յանդիմանէր եւ դատէր։ Արդ, մինչ բանն յանդիմանութեան եւ դատելոյ զայնպիսիսն ձեզ հաւատացաւ, եւ անփոյթ առնես՝ եւ զանձն դատապարտես, եւ որոց իշխեսն։ Բայց եթէ արիւն յարիւն ոչ տաս խառնել, որ մինչեւ արիւն մերձաւորութեանն սպառի, արդարութեամբ կատարեալ զարդարես զքո վիճակդ։ Իսկ յանդգնելոց եւ պատերազմասիրաց ընդ Հոգոյն Սրբոյ՝ բան կանոնին, զոր երանելի հարցն ի Քրիստոս հաստատեալ է եւ մինչեւ ցայժմ իբրեւ զարեգակն անշիջանելի պահի, նոցա զայս աւանդեսցես. սկիզբն ի հինգերորդէն յառաջ, քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ՝ զսահմանն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է, որում տեղեակ է քո սրբութիւնդ։Յամենայն գրեթէ ի կանոնս այնոցիկ եդաւ սահման, այլ լիով աստ, զոր առեալ եցոյց յOրինաց եւ ի Մարգարէից։ Զոր եւ մեզ զայսոսիկ քննելի է, թէ ո՞ր արդեօք յաւելուած ըստ նորոյն եղեւ ի ձեռն կանոնաց։ Քանզի Oրէնքն հրաժարեցոյց զառ ի հօրէ եւ զառ ի մօրէ քեռէ, որ է ըստ այսմ. թէ պատահի առնուլ կին, եւ նորա դուստր իցէ եւ եթէ զկնի առնելոյն ծնանիցի։ Իսկ կանոնք հրամայէ ըստ այսմ. մի՛ տալ զխորթս միմեանց եւ մի՛ զառ ի նոցանէ զծնունդս մինչեւ ի զարմն երրորդ, ապա ծնեալ ի ծնողաց խորթուցն մինչեւ ցորդիսն թոռանց որդոցն, որ լինին հինգերորդ ազգ, ապա ամուսնասցին։Այլ խորթս միմեանց զխորթակիցսն ասէ մինչեւ ցերրորդն, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ, եւ ծնեալ ի ծնողաց խորթուցն մինչեւ ցորդիսն՝ երրորդին ասէ, որ խորթօքն լինի չորրորդ եւ ծնողքն՝ հինգերորդ։ Եւ զայս ասէր, թէ պատահի մինն ի խորթուցն, եւ մինն՝ ի ծնողաց խորթուցն, եւ կամ ի խորթուցն ծնողաց՝ չորրորդ, եւ ծնողքն՝ հինգերորդ, ապա ամուսնասցին։Եւ զի Oրէնքն զհօրքոյր կամ զմօրքոյր յիշէ, իսկ կանոնք զծնունդս նոցա եւ զծնունդս զեղբօր մօր եւ զայլոցն միապէս հրաժարեցուցանէ։ Զխորթուց եւ զթոռանց, որ յորդոյ եւ ի դստերէ, եւ զեղբարց ծնունդս կաևնոնք եւ Oրէնք միօրինակ հրաժարեցուցանեն. նմանապէս եւ՝ զծնունդս. որ ի նուէ։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԳ ԴԱՐՁԵԱԼ Ի ՆՈՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ === Գիտելի է, զի կանոնք հրամայէ՝ մի՛ ոք իշխեսցէ խնամութիւն առնել մինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Զնոյն իսկ զOրինացն ասէ, զի զերրորդ զծնունդն, զոր հրամայէ չառնուլ, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ առնուլ, եւ որ առնու՝ լինի հինգերորդ։ Եւ զայս յամենայն ընտանութիւնս է իմանալ, եւ այս է չորրորդն եւ հինգերորդն։Եւ թէ Oրէնքն եւ կանոնք զխնամիս ոչ յիշեն, յաղագս զմի ցուցանելոյ օրինակ՝ նման այլոցն բաժանիլ ծննդօք. զի զայս ասէ Oրէնքն՝ երկուս քոյրս ոչ առնուլ, եւ կանոնք զքոյր կնոջ յընտանութիւն առն փոխել ասեն։ Ուստի յայտ է, զի այսպէս ամենայն օրինակաւ խնամիք յընտանութիւն փոխին, եւ աստ այլոց մերձաւորաց՝ ծննդօք զատանին։Եւ արդ, ըստ Oրինաց եւ կանոնաց այսպէս զուգին, թէ եղբարց ծնունդք իցեն եւ թէ այլոց, զի առաջին՝ ծնողքն ի թիւ ոչ անկանին, զի վասն այնր իսկ զարմ ասէ չորրորդ կամ հինգերորդ։ Եւ դարձեալ՝ զի մի՛ խոնարհագոյն քան զայն իցէ, զի չորրորդ ի միոյ կողմանէ ասէ լինել, եւ թէ ի միւս կողմանէ մին պակաս լինի՝ անխարելի է. եւ այս յայտ յOրինացն է՝ զառականս մի՛ յայտնեսցես. իւր իսկ ասէ, զի երրորդին ոչ հրամայէ եւ զչորրորդն առնու, եւ առնողն՝ հինգերորդ։ Նոյն է ըստ կանոնացն։Եւ թէ հինգ պատահի լինել՝ բարի է, եւ զարմիցն հինգ լինել նոյն է. եւ թէ որքան մի կողմն իցէ, եւ միւսն նոյն գտանի՝ առաւելութիւն է, ապա թէ ոչ գտանի՝ լիցի որպէս ցուցաւդ։Եւ թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ ի միւսն, եւ այս լինելի է, զի որպէս հրամայեցաւ յOրինացն՝ զչորրորդն առնուլ հինգերորդին, զի յորժամ առցէ, մնասցէ երրորդն։Նոյն է՝ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ ի միւսն, ի լինելն մնայ երեք։Նոյն լիցի եւ որդոցն, զի մի է հեռաւորութեան օրինակն։Սոյնպէս, թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երեք՝ ի մին, ի լինելն մնայ չորրորդ. եւ այդ ըստ հինգերորդ զարմիցն է, որպէս այն՝ ըստ չորրորդին։Այսպէս յամենայն խնամութիւնսն այնոքիկ լիցին, զի ի լինելն մնայ երեքն կամ չորսն։ Բայց հինգերորդն լիցի քահանայից, եւ չորրորդն՝ աշխարհականցն ամենեցուն։Իսկ երեք ի մի կողմանէ, եւ մին՝ ի միւսոյն, ոչ է լինելի. նոյնպէս՝ երկու՝ ի միոջէ, եւ երկու՝ ի միւսոյն, զի ի լինելն մնան երկու եւ ոչ երեք։ Արդ, այսոցիկ ոչ է համարձակելի, եւ թէ յանդգնի ոք՝ քակեսցի. ապա թէ ոչ կարասցեն՝ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին։ Իսկ եթէ անգիտանալով արասցեն կամ զընտանութիւն եւ կամ զսաստ պատուիրանին, այդոցիկ այլազգ լիցի ներելն։Ապա թէ երկու ի մի կողմանէ իցէ, եւ մի՝ ի միոյ, բնաւին մի՛ տայցեն թոյլ, եւ թէ յամառեալ արասցեն՝ քակեսցի. իսկ եթէ ոչ կարեն՝ կամ յաղագս յանդգնութեանն, կամ զի իշխանք իցեն, ծանր ապաշխարութեամբ սահմանեսցի. իսկ թէ անգիտանալով ըստ ասացելոցն իցէ, այլազգ լիցի ներելն։ Սակայն իշխանաց այլազգ լիցի ներումն յամենայնսն։Ապա թէ մի ի միոյ կողմանէ իցէ, եւ մինն՝ ի միոյ, բնաւին մի՛ լիցի ներել, թէ գիտելով իցէ, թէ անգիտանալով՝ նզովիւք քակեսցին, ապա թէ ոչ կարեն՝ մի՝ լիցի հաղորդիլ ընդ նոսա, այլ լիցին հեռացեալք իբր զպոռնիկս, մինչեւ զղջացեալ քակեսցին եւ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին, զի ի լինելն ոչ մնայ եւ ոչ մի, որպէս ի չորրորդին՝ երկու եւ յերրորդին՝ մին։ Եւ այդ ըստ կանոնաց ներման, որ ասէ. քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ զսահմանսն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է։ Յայտ է, զի զչորրորդէն եւ զհինգերորդէն ասէ։Զայդ ըստ Oրինաց եւ կանոնաց դատեցաք, թէ ո՞րպէս զուգին, եւ ներեսցին, եւ կամ բաժանեսցին։ Եւ թէ ունէի յաղագս այդոցիկ ըստ տեսութեան դնել մտաց այլ ինչ, որ կամեսցայ, զի մի՛ ընդդէմ ինչ կարծիցիմ կանոնաց, այլ որ ոչ թուին ի կանոնաց, ի կենդանի առաք ձայնէ։ Եւ եթէ վարժ ոք գրոց սովորութեան իցէ, տեսցէ զամենայնսդ հաւասարապէս յOրինաց եւ ի կանոնաց, զի զբազումս ի գրոց տեսանեմք յարանց անտեղեակ այդմ լինել, զի որքան ի միոջէ կողմանէ իցէ չորրորդն կամ հինգերորդն, զնոյն եւ ի միւս կողմանէ պահանջելի է, որ է դուն ուրեք գտանիլ, զի զիւրն ասէ օրէնքն՝ զառականս մի՛ յայտնել, եւ զերրորդն թողլով ի միջոցին՝ զչորրորդն հրամայէ առնուլ։ Նոյն եւ ծննդոցն է ըստ կանոնաց։Սակայն բազումք ի տգիտաց յառաջ բերեն զՅովհաննու Ոսկեբերանի զասացեալն, եթէ Oրէնքն ի մերձաւորաց հրամայէ յազգականաց առնուլ կին՝ ոչ կամել յօտարս զսերմն տալ, իսկ Աւետարանս՝ առ հեռաւորս զսէրն տալ։ Արդ, եթէ այդքան է պատճառն, ընդէ՞ր ճշդիւ խնդրին ընտանիքն։ Գիտելի է, զի սուրբն ասացուածովն զզօրութիւն Oրինացն եւ Աւետարանին ասէ, այլ ոչ զպահպանութիւն, զի ոչ ասաց, թէ վասն այսոսիկ ոչ է խտրելի ազգայինն, այլ գիտէ, զի Oրէնք է եւ պահելի է, զի ըստ ժամանակաց զանազանեցան այդոցիկ Oրէնք, զի ըստ բնութեան ոչ է մեղք, այլ ըստ օրինադրութեան յայտնելոյ գիտութիւն։ Յառաջ քան զOրէնս զքոյր իսկ առնէին, եւ Oրէնքն հրաժարեցոյց։ Oրէնքն զհօրքոյր եւ զմորքոյր եւ զեղբօր մօր դստերս ոչ հրաժարեցոյց, իսկ կանոնք զայսոսիկ եւ որ նման սոցին իբր զմերձաւորսն հրաժարեցոյց, ասելով՝ մի՛ ոք արասցէ խնամութիւն մինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Եւ զայս աննշան ասէ, ոչ ըստ Oրինացն թուելով, թէ որո՞ց իցէ եւ ո՞րոց չիցէ, զի յայտ արասցէ ամենայն ընտանութեանն ծննդօք բաժանիլ։ Եւ զի Հոգոյն Սրբոյ է օրինադրութիւնս, զգուշութեամբ պահեսցուք, զի մի՛ դատապարտիցիմք։Եւ արդ, եթէ հաճոյ թուեսցին այս դատաստան յեկեղեցի, զի որքան կար էր՝ ի գրոց ճշմարտելով եդաք, ըստ այսմ վարեսցին, ապա թէ անհաճոյ՝ մի՛ իբր յանդուգն ըստգտցէ, այլ իբր տգիտելոյ՝ թողութիւն շնորհեսցէ մեզ եւ ուղիղ դատաստանաւ վարելով ըստ գրոց, որպէս տեսանէ կորովի մտօք զանձն, եւ զմեզ ազատ ի մեծէ եւ յանաչառ դատաստանէ ազատս արասցէ։ Միայն մի՛ լիցի կաշառօք կուրացեալք, որպէս զբազումստեսանեմք, զի այնքան են վրէժխնդիր այդորիկ օրինաց, որքան զձեռս լի առնեն կաշառօք, զորոց զդատն հատուցանելոց են։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԴ ՎԱՍՆ ՆԱՒԱՑ ԲԵԿԵԼՈՑ === Եւ զնաւս բեկեալս ի ծովու մերձաւոր քաղաքն ձեռնատուութեամբ փրկիցէ, իբրու զի հանդերձեալ էր վայելուլ ի շահից նոցա. այլ յաւար առնուլ յօտար մարդկանէ վասն բեկմանն արտաքոյ է դատաստանի։ Եւ թէ ձրի կամին փրկել, որքան հնար է՝ վարձս տացեն, եւ զOրինացն ընդ միտ ածել՝ զանկեալ գրաստ յարուցանել ընդ տեառն իւրում։ Այլ ագահել եւ յափշտակել այսպէս լիցի դատաստան. կամ որպէս թափէ զաւար, կամ իբր տէր, որ ի հնազանդելոց տասանորդէ, եւ կամ ի հնգէ։Եւ սակաւ զայդ եդաք զդատաստան, զի յոյժ ընդդէմ իրաւանց գործեն Հռոմայեցիք այդոցիկ. եւ զի մի՛ այն լիցի, թէ ի մերոց աւագաց պատահի տիրել ծովու։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԵ ՎԱՍՆ ԽԱԲԵԲԱՅԻՑ === Եւ զի բազումք շրջին խաբէութեամբ յանուն սրբոյ եկեղեցոյ եւ վանաց եւ այլօք բազմադիմի պատճառօք եւ զբազումս պատրեն, մինչ զի ոչ է դիւրաւ ի վերայ կալ պատրուակեալ չարեաց նոցա, քանզի սովորին ընծայական առնել թուղթս եւ այլ եւս ձեւս ստանան կեղծաւորութեամբ։ Արդ, յորժամ պատահի ի վերայ կալ նոցա եւ գտանել զխաբէութիւն նոցա, զժողովեալ ինչսն առնուլ, որ յայլոց եկեղեցոյ անուն իցէ, եւ թէ կարիս ինչ իցէ՝ յիւրաքանչիւր եկեղեցի անդ առաքել, յորոյ յանուն ժողովեալ է։ Եւ թէ չիցէ հնար այսմ լինել, իրաւունս կարծեմ ըստ պատճառի ժողովել ոյն այնպէս մատակարարել եպիսկոպոսաց եւ թէ այլ ոք իցէ։ Եթէ պատճառաւ եկեղեցի շինելոյ իցէ եւ բաւական այսմ իցէ, այնպէս առնել, եւ թէ չիցէ բաւական, ի պէտս եկեղեցոյ ածցեն։ Եւ թէ պատճառաւ գերութեան իցէ, յայնոսիկ վարիլ։ Ըստ այնմ օրինակի լիցի եւ այլն ամենայն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ՆՈՐ ԳԵՂ ՇԻՆԵՆ=== Յորժամ զառաջինն շինեսցի գեղ, չէ հաստատուն բաժանումն հողոյն եւ ջրոյն եւ այլոց այսպիսեաց, մինչ բաւական բնակիչք ժողովեսցին, եւ ապա բաժանումն հաստատեսցին։Ապա թէ աւերակ շինիցի եւ չիցէ բազմաժամանակեայ, մինչ զի գիտել իւրաքանչիւր զսահման անդաստանի, ըստ սահմանի առաջնոցն կալցին։ Իսկ եթէ բազմաժամանակեայ իցէ, եւ ոչ գիտիցեն զսահմանսն, եւ տէրութեան փոխումն եղեալ, նորոգ արասցեն բաժանումն հաւասարադատուևթեամբ, նախ՝ եկեղեցոյն եւ ապա՝ այլոցն, եւ մասն աւելի տալով որ գլխաւորն իցէ գեղջն՝ վասն հոգալոյ զայլսն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ԳՆԵՆ ԵՒ ԾԱԽԵՆ ԿՈՒՄԱՇ ԵՒ ԱՅԼ ԻՆՉ === Վաճառք ամենայն հաստատին, յորժամ որք վաճառենն՝ ամենեցուն յանձնառութեամբ վկայութեան կամքն ընդ նոսա իցէ։Ըստ այսմ լիցի. թէ հայր վաճառիցէ, պարտ է ուստերաց եւ դստերաց իւրոց կամօք առնել եւ եղբարց, որ ժառանգն իցեն. նմանապէս՝ թէ որդիքն վաճառեն՝ հօրն, եւ այլ եղբարցն, եւ քերցն կամօք։ Ապա թէ ոչ առնեն այնպէս, յորժամ կամին անդրէն դարձուցանել՝ իշխան լիցին, թէ եւ գրով հաստատեալ իցէ։Եւ թէ ի միասին գրով եւ վկայիւք վաճառիցեն, եւ յաղագս աղքատութեան պատճառի իցէ, եւ սահմանաւ, զոր դնէ վաճառողն, եւ կամ որպէս յառաջ ցուցեալ է, իշխան լիցին դարձուցանել, ապա թէ անպատճառ իցէ՝ հաստատուն լիցի։ Արդ այդպէս՝ կամ դարձցին եւ կամ հաւանեսցին ըստ արժանւոյն։Իսկ գիր հաստատութեան նշանաւ եպիսկոպոսին լիցի կամ ճշմարիտ դատաւորին լիցի, սակայն նշանն՝ Քրիստոսի նշան խաչին եւ պատկեր եպիսկոպոսին եւ կամ այլոց դատաւորաց, այսինքն՝ հայրապետաց։ Եւ թէպէտ այլոց ձեռամբ գրին, նոքօք նշանակեալք հաստատուն լիցին, որպէս ի տուն թագաւորաց գրին գիր, սակայն արքունի նշանաւ նշանակին եւ այնպէս հաստատին. նոյնպէս եւ աստ լիցի։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԸ ՎԱՍՆ ԹԷ ԻՆՉ ՑԵՂ ԲԱԺՆԻՒ ԵԼԱՆԷ ՀԱՐՍՆ Ի ՏԱՆԷՆ === Եւ յորժամ բաժանեսցին եղբարք ի միմեանց եւ բաժանումն արասցեն հայրենեաց, նախ զհարսանցն բաժինսն յայտ արասցեն եւ յիւրաքանչիւրսն տացեն, եւ ապա՝ ինքեանց հայրենեացն։Իսկ եթէ ի մէջ եղբարցն ծախեալ իցէ ուրուք բաժին, յամենեցունց կանգնեսցի, զի տէր է իւրաքանչիւր ոք իւրոցն։Զայդ հասարակ կարծելի է դատաստան ըստ քաղաքավարութեան աշխարհի։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԺԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՆԿԱՆԻՆ Ի ԾԱՌԷ ԿԱՄ ՅԵԿԵՂԵՑՈՅ Ի ՎԱՅՐ === Այլ որ յաղագս ի ծառէ անկեալ մարդոյ մեռելոյ հարցեալ էիր կամ թէ խեղդելով կախեալ զծառէ, չկայ ինչ մեղանս տնկոցն, զի անշունչ եւ անզգայք են, ոչինչ եղեն պատճառք մահու նոցա, որ այնպէս պատահեաց։ Այլ թէ առնիցեն ըստ Oրինացն Մովսիսի, յորում հրամայեացԱստուած վասն անասնոցն, եթէ եղեւ ի նոցանէ յանօթ պղծութեան ոգոց եւ մարմնոց անասնագիտաց մարդոց, զկաթն նորա մի՛ կերիցեն, թէ յայնազգ կենդանեաց իցէ, եւ զանասունն քարկոծ արասցեն, եւ զմիսն շունք կերիցեն։ Նոյնպէս եւ թէ եղջերաւորք հարկանիցեն զմարդ, եւ մեռանիցի, սպանցեն զանասունն եւ մի՛ կերիցեն. եւ ոչ զի մեղանք են, այլ զի անօթք եղեն մեղանաց պղծութեանն եւ սպանութեանն։ Ըստ այսմ օրինակի թէ եւ առնիցեն զայս՝ հատանել զտունկն զայն, զի մի՛ կերիցեն ի պտղոյ նորա, բայց եթէ յարմատոյ նորա այլ բուսցի եւ պտուղ տացէ, կերիցեն անխտիր, որպէս եւ ծնեալք յանասնոց աստի անխտիր են։Զայս հաւասարապէս ըստ Oրինացն նոյնպէս եւ եկեղեցի ընդունի։Այլ թէ յեկեղեցոյ անկեալ ի խոնարհ, եւ թէ քար անկանիցի յեկեղեցոյ ի վայր ի վերայ մարդոյ, եւ մեռանիցի, անվնաս է եկեղեցին, մատուսցի ի նմա պատարագ, որպէս եւ կամի Տէր։Այլ ի դէպ թուի աւուրս ինչ, որպէս մօր՝ ի վերայ ծննդմց, ունել սուգ. եւ զայդ որպէս կամին՝ արասցեն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ Ի ՓԱՅՏ ՀԱՆԵԼՈՅ === Վասն գողոց ի փայտ հանելոյ էիր հարցեալ։ Եթէ այլազգի իցէ եւ եթէ քրիստոնեայ, եւ քրիստոնէի հրամայիցեն ի փայտ քարշել, եթէ հնար իցէ՝ խոյս տացէ ի տեղոջէն, ապա թէ ոչ՝ կաշառով զերծցի։ Իսկ եթէ այդոքիկ ոչ օգնեսցեն, ապա զհրամայեալսն ի տերանց հարկաւորաբար պարտ է կատարել, այլ ոչ առաւելութեամբ, որպէս հրամայէ Յովհաննէս զինուորացն, թէ մի՛ աւելի քան զհրամայեալսն ձեզ առնիցէք, քանզի Աստուած ի սիրտս հայի, եւ մարդ՝ յերեսս, որպէս հրամայեաց Տէր Սամուէլի։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԱ ՎԱՍՆ ՍՊԱՆԵԼՈՑ Ի ԿԵՆԴԱՆԵԱՑ=== Այլ թէ մարդոյ լիցի ջորի խումար, կամ ձի աքհան կամ մարդակեր, որպէս զուարակագլուխ ձին Աղէքսանդրի, կամ եզն հարկանող, եւ նա գիտասցէ, եւ այլք ազգ առնիցեն նմա եւ զվնասն ցուցանեն, եւ նա անհոգս արասցէ եւ ոչ հնարեսցէ զնոսա, որպէս արժանն էր, եւ կիցս ընկեցեալ, կամ խածեալ, կամ հարեալ սպանանիցէ զոք, տէր նորա մահապարտ է, եւ անասունն սպանցի, ապա թէ ոչ գիտէր՝ անպարտ է։ Եթէ յանսուրբ անասնոց իցէ՝ թէ ձի, թէ ջորի, թէ էշ, ի մեռելոց տէրքն տայցեն, զի ի պէտսհոգոց նոցա ծախիցեն։ Սակայն յայտնեսցեն զպատճառն եւ այնոցիկ վաճառեսցեն, որ կարող են խրատել։Եւ զայս դատաստան եդաք երբեմն ըստ Oրինացն, այլ հաստատել կանոնօք կամեցաք՝ մասամբ առաւելեալ։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ՂՐԿԷ ԶՄԱՐԴ Ի ՃԱՆԱՊԱՐՀ, ԵՒ ՄԵՌԱՆԻ ԿԱՄ ԱՅԼ ԻՆՉ === Վասն զմարդ ի ճանապարհ ղրկել ումեք բազում օրինակք տեսանին ի հարցմանս խղճի եւ անխղճի։ Զի են ոմանք, որ ի գործ մշակութեան են կարգեալք ի տերանց իւրեանց, եւ կէսք՝ յայգեգործութիւն, եւ այլք՝ ի զինուորութիւն, եւ դարձեալ այլք՝ ի յայլ գործ, որպէս հասարակաց մերոց կենացս օրինօք պատրաստեալ է։ Այսոցիկ, որոց ի գործս իւրեանց եկեսցէ որոգայթ մահու, անպարտ են տէրքն նոցա, մանաւանդ այնոցիկ, որք զպատրաստութեան պատուէրն հանապազ կացուցանէ ի լսելիս հնազանդելոց իւրոց։ Ապա թէ հասարակաց միաբանութեան սիրոյ եւ խաղաղական մերոց կենաց զընդդէմսն հրամայիցեն գործել տէրք ծառայից, եւ անդ պատահի ումեք մահ կամ սպանութիւն, մահապարտ է տէրն նորա։ Դարձեալ՝ եթէ ոք ի նոցանէ ծանուցանէ տեառն իւրում զվնասն, որ առաջի կայ, եւ տէրն անհոգացեալ անպատրաստաբար առաքէ ի գործն, եւ պատահի վնասն, յորմէ խիթայր, որ առաքեացն՝ արեան պարտ է։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԳ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ՏՂԱՅ ՈՒՍՈՒՑԱՆԵՆ === Ոչ է պարտ վարձու զմանկունս ուսուցանել ըստ կանոնաց հրամանաց։Եթէ որբք իցեն, զամենայն խնամ տանել նոցա ի դէպ է, ապա թէ չիցեն՝ զկերակուր եւ զհանդերձ միայն իւրքն հոգասցեն։ Եւ եթէ կարողք իցեն եւ ըստ ինքեանց յօժարութեանց ընծայ ուսուցողացն տացեն, արժան է հոգեւոր սերմանողացն զմարմնաւորսն հնձել, իսկ եթէ աղքատ՝ ոչ պահանջել։Այլ եթէ ոք հակառակեսցի եւ բռնաբարէ, դատաստանաւ է, զոր ինչ ի մանուկն ծախեալ իցէ, զայն միայն հատուցանել, այլ ոչ զհոգեւորն շնորհի։Այդոցիկ զհետ երթալ դատաւորաց արժան է հոգեւորապէս։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԴ ՎԱՍՆ ԱՐԲԵՑՈՂՈՒԹԵԱՆ === Եւ զարբեցութեան բազումք անգիտանան զսահման յառաջնորդաց եւ ի սպասաւորաց եկեղեցոյ։ Միայն եթէ ոչ ժայթքեն՝ համարձակին ի գործԱրդ, դնելի է զսահմանս նոցա։ Արբեցութիւն ըստ ստուգաբանութեան յագեցումն իսկ է, իսկ ժայթքելն եւ կամ ոչ՝ ի կազմուածէ բազում անգամ պատահի մարմնոյ։ Իսկ եթէ սահման արբեցութեան յագեցութիւն է, ապա եւ սահման ոչ արբենալոյ անյագեցութիւն է։ Դարձեալ՝ նշանակ արբեցութեան դեդեւումն մարմնոյ է եւ բանի։Արդ, որ ըստ այսմ սահմանի կամ նշանի իցէ, ի բաց կալ արժան է յիւրաքանչիւր սպասաւորութենէ եւ լնուլ զապաշխարութեան չափն եւ ապա մատչիլ ի գործ շնորհին, իսկ եթէ անփոյթ արասցեն՝ ընդ դատաստանօք արբեցողացն են։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԵ ՎԱՍՆ ԿԱՐԳԱՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ԵՒ ՏԱՆ ԹԱԳԱՒՈՐԻ === Զի՞նչ գործ մարդոյ՝ զաստուածպաշտութիւն ծանեաք։ Ապա արժան է մարդոյս քննել զպաշտօնակցաց իւրոց, որով մարթագոյն զինքն ջանայցէ առնել մաքուրս եւ զուարթունս՝ առ նոսա հայելով, եւ զկնի այսորիկ հասու լինել կարգաց եկեղեցոյ եւ թագաւորաց, զոր պաշտեմք։Արդ ահա, որպէս ամենեցուն յայտնի է, երկու արարածք եղեն խորհրդականք եւ բանաւորք՝ հրեշտակք եւ մարդիկք. մինն՝ ի պարզ եւ յանխառն բնութենէ, իսկ միւսն՝ ի բազմաց գոյացեալ։ Եւ Մովսէս ի սկզբանն ոչ գրեաց յաղագս հրեշտակաց եւ վասն մարդոյ պատմեաց՝ ասելով, եթէ ստեղծ Աստուած զմարդն հող յերկրէ եւ փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի, եւ եղեւ մարդն հոգի կենդանի։ Այլ ապուշքն, այսինքն՝ տգէտք, կարծեն զԱստուած բերանով եւ այլովք գործիւք վարիլ եւ զանբաւանդակելին ի զգայութիւն բաւանդակեալ. այլ իմանալի է զփչեալն՝ կենդանացոյց կամ հոգիացոյց։ Նոյնպէս գիտեա եւ զհողն յերկրէ՝ ոչ մեկին իմանալ հող, այլ բաւանդակ զչորեսին բնութիւնսն ունելով՝ զցամաքն եւ զխոնաւն, զջերմն եւ զցուրտն, եւ զհողմն։ Որպէս բժշկացն մանկունք բաժանեն զհողոյն ցամաքութիւնն յոսկերս, եւ զմարմինն՝ ի խոնաւութիւն ջուրցն, եւ զջրոյն՝ յարեան երակսն, զցրտութիւն հողմոյն՝ ի շնչերակսն, զջերմութիւն հրոյն խառնեն ընդ ամենայն։ Այլ եւ արականս եւ իգականս բաժանեն եւ զմիսն եւ զմորթն իգական ասեն։ Եւ զայս ամենայն Մովսէս ոչ ասաց եւ ոչ զբնութիւն հրեշտակաց, սակայն լինելութիւն է նոցա։Իսկ արդ, անե՞ղք իցեն, կամ ինքնե՞ղք, կամ նա՞խ քան զսկսանիլն արարածոց, վասն որոյ ոչ ասաց Մովսէս, թէ արար Աստուած զհրեշտակս, այլ թէ հրամայեաց սերովբէիցն բոցեղէն սրով պահել զճանապարհ ծառոյն կենաց։ Թէ այդ այդպէս է, ապա անեղ պարտիմք իմանալ եւ զջուրն, զի ասաց, թէ ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, եւ ոչ ասաց, թէ՝ զջուրն, այլ թէ երկիր էր աներեւոյթ եւ անզարդ, եւ հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց։Այլ իմանալի է մեզ ասել, թէ մինչ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, ընդ նմին արար զամենայն զօրութիւնս երկնից, եւ զջուրս, եւ զքարսեւ զամենայն, որ ինչ յերկրի, զի երկիրս հող միայն ասի ըստ Եբրայեցոց բարբառոյն։ Ապա եւ ջուրք, ուրեմն, ընդ երկիր արարան, որպէս եւ Դաւիթ ասէ՝ նորա է ծով, եւ նա արար զնա, եւ զցամաք ձեռք նորա ստեղծին։ Եւ ընդ երկնի հրեշտակք արարան, ասելով՝ ո՞ արար զհրեշտակս իւր հոգիս եւ զպաշտօնեայս իւր ի բոց հրոյ։ Հրեշտակս եւ պաշտօնեայս լսելով՝ դասս ոչ յայտնեն, այլ սեռական անուանեն զանունն։ Բայց Մովսէս այսպէս ծածկաբար ոչ միայն զդասս ոչ յայտնեաց, այլ եւ ոչ իսկ յիշեաց զհրեշտակսն ի սկզբանն, այլ յետոյ ասաց առ Աբրահամու, եթէ եգիտ հրեշտակն զԱգար յանապատին. եւ դարձեալ ասէ՝ եկին հրեշտակք ի Սոդոմ։ Եւ ոչ կերպարանս ինչ ասաց, այլ իբրեւ զարս երեւալ. ոչ միայն զսոցա, այլ եւ ոչ զքերովբէիցն եւ ոչ զսերովբէիցն ինչ ասաց զկերպարանս։ Իսկ Յակոբ ի տեսլեանն ասէ զկերպս հրեշտակաց, որպէս Ակիւղաս ցուցանէ, ասելով. տեսանէր սանդուխտս հաստատեալ յերկրի, որոյ գլուխն հասանէր յերկինս, եւ բազմութիւն մարդկան թեւաւորաց, որ ելանէին եւ իջանէին։ Թուի ինձ՝ եւթանասնիցն կարծելով վասն բանին, զանուանս հրեշտակացն բաւական համարելով, զկերպսն ոչ յիշեն։ Սոյն կերպիւ լսեմք եւ զքերովբէսն, զոր ոսկի արար Սողոմոն եւ եդ ի տաճարին, զոր արարեալ էր Մովսէս ի խորանին երկթեւեանս եւ թէ ի թեւ կցող, որք հովանի ունէին ի վերայ քաւութեանն։ Դարձեալ եւ ի մեքենովթսն լսեմք քերոբք, եւ առիւծունս, եւ եզինս, եւ ուսք մարդոյ եւ ձեռս, անիւս՝ որպէս կառաց։ Եւ ոչ ասեն ստուգիւ կամ կարեն հասու լինել դասուցն եւ ոչ կերպիցն, այլ միայն նմանեցուցանեն, որպէս զթիթեղունս թռուցեալս լուսերամս։ Իսկ Միքիաս զզօրս երկնից ասէ զօրուցուցանել շուրջ կացեալ զաթոռովն Աստուծոյ եւ ոչ զթիւ դասուցն եւ ոչ զանուանս կոչէ։ Բայց Եսայի ասէ զանուանս սերովբէիցն եւ վեցթեւեան կերպիւ զփառաբանութիւնն յայտնէ։ Իսկ Եզեկիէլ այլ դասս յայտնէ եւ յաւելու չորեքկերպեանն եւ չորեքթեւեանն. եւ այս նման է մեքենովթայ տաճարին։ Բայց փոխանակ նորա արմաւենոյն՝ սորա արծուին է, թէպէտ եւ ի խորհուրդ առ ի միտս զնոյն բերէ, սակայն կերպիւն որոշի։ Տեսանէ Եզեկիէլ եւ անիւս, այսինքն՝ սայլս, այլակերպս եւ ոչ որպէս մեքենովթայ նման, այլ անիւ ի մէջ անուաց, նորոգ եւ հրաշալի։ Այս այլ դասս թուի ինձ, քանզի անձնական ասէ զանիւսն, զի ոգի կենդանի զոյր ի նոսա։ Եւ ասէ այլ դասս, որ բազմաչեայքն են, ասէ եւ հուր ահագին խառնեալ եւ բորբոքեալ. զայս առանձնական ակնարկէ։Թէպէտ եւ զայս ամենայն ասացին մարգարէքն, սակայն ծածկաբար եւ ոչ յայտնապէս զիւրաքանչիւր դասս։ Նաեւ ոչ Տէրն յԱւետարանի անդ այլ ինչ յայտնեաց, բայց միայն զբազմութիւնս հրեշտակաց գնդացն։Բայց սուրբ առաքեալն Յուդա պարզ եւ յայտնի ցուցանէ մեզ եւթն դասք եւ զանուանս իւրաքանչիւրոցն ասէ՝ Հրեշտակք, Հրեշտակապետք, Իշխանութիւնք, Տէրութիւնք, Սերովբէք, Քերովբէք, Պետութիւնք։Իսկ սուրբն Դիոնեսիոս՝ պարծանքն Աթենացոց, Արիսպագացին, առաքելոյն աշակերտ եւ հետեւող, ինն դասս ասաց. զոր առաքեալն երկու ի մի երես ասաց՝ ի զատ ասաց զՀրեշտակապետսն ի Հրեշտակացն եւ զՔերովբէսն ի Սերովբէիցն։ Եւ թուեաց զնոսա ինն դասս ստուգութեամբ այսպիսի կարգաւորութեամբ, յորմէ եւ մեր ուսեալ՝ պատմեմք քում հարցասիրութեանդ, որ են.Ներքին դասք Հրեշտակացն, որք են պատգամաւորք եւ հրամանատարք. եւ փառաբանութիւն է նոցա, զոր հովիւքն լուան՝ փառք ի բարձունս Աստուծոյ։Երկրորդ դաս Հրեշտակապետացն է. եւ փառաբանութիւն է նոցա՝ Տէր, ողորմեա քո արարածոցս, զոր Զաքարիասն լուաւ, թէ՝ մինչեւ ցե՞րբ չողորմեսցիս Երուսաղէմի եւ քաղաքացն Յուդայ։Երրորդ դաս Իշխանութեանցն է, որք են իշխանութեանցն Աստուծոյ փառաբանիչք, ասելով՝ տուաւ քեզ հեթանոսք ի ժառանգութիւն եւ իշխանութիւն քեզ յամենայն ծագս երկրի։Չորրորդ դաս Զօրութեանցն է, որք զօրութեանցն Աստուծոյ են փառաբանիչք, ասելով՝ Տէր հզօր ի պատերազմի։Հինգերորդ դաս Աթոռոցն է, որք են փառաբանիչք աթոռոյն Աստուծոյ, ասելով՝ աթոռ քո, Աստուած, յաւիտեանս յաւիտենից։Վեցերորդ դաս Պետութեանցն է, որք են փառաբանիչք քահանայութեանն Աստուծող, ասելով՝ դու ես քահանայ յաւիտեան։Եւթներորդ դաս Տէրութեանցն է, որք են փառաբանիչք տէրութեանն Աստուծոյ, ասելով՝ արքայութիւն քո՝ արքայութիւն յաւիտենից։Ութերորդ դաս Սերովբէիցն է, որք լսին բերանք հրեղէնք, որք են երեքսրբենին փառաբանիչք, զոր լուաւն Եսայիաս՝ սուրբ սուրբ, սուրբ։Իններորդ դաս Քերովբէիցն է, որք լսին վերինք կամ հանճար մեծութեան, որք գովողք են մեծութեանցն Աստուծոյ, ասելով՝ Տէր զօրութեանց, լի են երկինք եւ երկիր փառօք քովք։Այս են իններորդ դասք երկնայինք եւ այս է գործ նոցա։ Աւելի, քանզայս, մի՛ այլ ինչ իմասցուք, որպէս եղկելին Որոգինէս, որ աւելի, քան զգրեալսն, իմանալով՝ կործանեցաւ անկանգնելի, զերկնային դասսն զանազանելով. հրաշալիս իմն բարբառելով, զապիրատութիւն ի բարձունս խորհեցաւ՝ այսպիսի ասելով բան, թէ մարդիկ ոչ տեսանեն զհրեշտակս, եւ ոչ հրեշտակապետք՝ զհոգիս մարդկան, եւ Հոգին Սուրբ ոչ տեսանէ զՈրդի, եւ Որդին ոչ տեսանէ զՀայր։ Բայց մեզ քաւ եւ մի՛ լիցի այսպիսի բարբառել հայհոյութիւն, այլ ասել զերկնային դասս փառաբանիչս աստուածութեանն։Եւ կարգաւ կայանին բաժանեն զլուսաւրութիւնն եւ ապա չափով լուսաւորութեանն դասս առեալ, որպէս անձն է Հօր, նոյնպէս եւ անձն Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ։ Եւ արդ, որ ինչ երկնային դասոկւցն է, բաւական լիցի այդչափ։Իսկ եկեղեցի որպէս հարսն մի գեղեցիկ, որ պահի ի համար մեծի փեսայի՝ որդոյ թագաւորին եւ զիւր սենեակն յօրինէ կարգաւորութեամբ, որպէս զի նմանագոյն ինչ արքունական կարգաց յարդարիցէ զպատիւ որդոյ թագաւորին։ Նոյնպէս եւ եկեղեցի երկնային դասուցն ընտանութիւն զիւրն կարգեաց զնմանութիւն եւ զդասս ինն թուով, քանզի ի խորանին ինն դասս տեսանեմք զՂեւտացոցն եւ զպաշտօնէիցն, քանզի ոչ ամենեքեան միում արժանաւորեցան կայանիւ, այլ ըստ չափոյ արժանաւորութեանն առին զսպասաւորութիւնն։ Առաջին դասն՝ Մովսէս եւ Ահարոն եւ որդիք նորա։ Երկրորդ՝ գունդն Ամրամայ։ Երրորդ՝ գունդն Սահառայ։ Չորրորդ՝ գունդն Քերովնի։ Հինգերորդ՝ գունդն Ոզիէլի։ Վեցերորդ՝ դասն Ռաւբենի։ Եւթներորդ՝ դասն Սեմէի։ Ութերորդ՝ գունդն Մսողի։ Իններորդ՝ գունդն Մուսեայ։ Ապա թէ ասիցէ ոք, թէ Մովսէս եւ Ահարոն ի նոյն գնդէ իցեն, գիտասցէ, զի զատոյց զնոսա Աստուած, զի նոքա էին քահանայք՝ մատուցանել պատարագս, եւ արկանել խունկս քաւութեան, եւ իջուցանել զխորանն, եւ ծածկել զնա նուարտանաւն, այսինքն՝ սեկէ ծածկոցաւն։ Ապա այլ սպասաւորք մատչէին եւ բառնային ըստ արժանաւորութեանն, ոմանք՝ զտախտակն եւ զքաւութիւնն, եւ ոմանք՝ զցիցս խորանին, եւ զապաւանդակևսն, եւ զկրսերագոյն կահ սպասուն սրբութեան։ Եւ բանակիլ ոչ ընդ այլ դասս հրամայեցաւ Մովսիսի, այլ յարեւելից կողմանէ խորանին։Արդ, ահա յայտնապէս ցուցաք, թէ ըստ երկնային դասուցն ինն երեւին, եւ ի հնումն՝ զՂեւտացիսն։Պարգեւս, առաքեալ Սրբո Հոգոյն, համարի. բան իմաստութեան, բան գիտութեան, հաւատս, շնորհս բժշկութեան, աջողութիւն զօրութեանց, մարգարէութիւն, ընտրութիւն հոգոյ, ազգս լեզուաց, թարգմանութիւնս լեզուաց։Դարձեալ յայտնապէս ցուցանէ մեզ առաքեալն ինն դասս եկեղեցոյ, ասելով այսպէս՝ զորս եդ Աստուած յեկեղեցոջ, այս են. նախ՝ զԱռաքեալս, երկրորդ՝ զՄարգարէս, երրորդ՝ զՎարդապետս, չորրորդ՝ զԶօրութիւնս, հինգերորդ՝ Շնորհս բժշկութեան, վեցերորդ՝ Oգնութիւնս, եւթներորդ՝ Վարիչս, ութերորդ՝ Ազգս լեզուաց, իններորդ՝ թարգմանութիւնս լեզուաց։ Որքն են այսոքիկ.Առաջին դասք եկեղեցոյ՝ պատրիարգք, որ թարգմանի հայրապետք, որք ունին զաթոռ չորից աւետարանչացն։Եւ արդ, տես զզօրութիւն խորհրդոցն՝ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեացն եդան սուրբ աւետարանիչքն, որ նշանակէ. դէմք մարդոյն՝ զՄատթէոս, քանզի որպէս զմարդ ծնեալ ասէ զՔրիստոս ի Բեթղեհէմ։Իսկ Մարկոս՝ դէմք առիւծու նշանակի, քանզի նա ասէ՝ եւ ել Քրիստոս իբրեւ զառիւծ ի Յորդանանէ ի Դաթան։ Եւ սատանայ առիւծ ասի վասն շաղղակերութեան եւ գազանաբար կապտելոյն եւ գիշելոյն զկենդանիսն։ Այլ Փրկիչն մեր կոչեցաւ առիւծ վասն զօրութեանն եւ ի վերայ կենդանեացն թագաւորելով։ Զնոյն եւ Մարկոս ասէ՝ ել Քրիստոս ի Յորդանանէ իբրեւ զառիւծ, այսինքն՝ թագաւորել։Իսկ դէմք եզինն նշանակէ զՂուկաս, վասն զի նա ասէ՝ փոխանակ աշխարհի զենեալ։Իսկ դէմք արծուոյն նշանակէ զՅովհաննէս, որպէս ասէ զվերստին քարոզութիւնն, եւ ոչ յերկրէ եւ ոչ ի մարմնաւորութիւնն սկսանի, որպէս եւ այլքն, այլ նման արագաթեւ արծուոյ սրաթռիչ լեալ՝ սկիզբն արարեալ ասէ. ի սկզբանէ էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր Բանն.որով ամենայն եղեւ։ Յիրաւի անուանէ զնա արծուի բարձրաթռիչ եւ թռչուն երկնից։Արդ, ահա ցուցաք փոխանակ երկնից՝ զեկեղեցի, եւ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեաց՝ զչորս աւետարանիչսն, եւ նոցա փոխանակ՝ զհայրապետացն դասս եւ զնոցին աթոռսն։ Աւագ եւ մեծ աթոռ Անտիոքայն՝ զՄատթէոսին, Աղէքսանդրուն՝ զՄարկոսին, Հռոմայն՝ զՂուկասուն, Եփեսոսին՝ զՅովհաննուն։Այս կարգաւորութեամբ վարեցաւ եկեղեցի մինչեւ յաւուրս Յուստիանոսի թագաւորին, ըստ չորեքկերպեան կենդանեացն, չորեքկուսի եդեմական բխմանն, ըստ չորեքեզերեան տիեզերաց, ըստ չորից աւետարանչացն բաժանեցաւ աշխարհս յիշխանութիւն չորից աւետարանչացն։ Իսկ Յուստիանոս իբրեւ թագաւորեաց, կամ եղեւ փոխել զաթոռ սրբոյն Յովհաննու յԵփեսոսէ ի Կոստանդինուպօլիս, եւ հաւանեցուցանել զժողովն՝ եւ զսրբոյն Մատթէոսի՝ յԱնտիոքայ յԵրուսաղէմ, զի մինչեւ ի նորա ժամանակն ինքնագլուխ էին եպիսկոպոսքն, ոչ ինքեանք՝ ընդ այլօք եւ ոչ այլք՝ ընդ նոքօք. Կոստանդինուպօլիս՝ վասն թագաւորելոյ քաղաքին, եւ Երուսաղէմ՝ վասն զի քաղաք է երկնաւոր թագաւորին։ Բայց ի ժողովսն հրամայեցին սուրբ հարքն՝ Երուսաղէմի եպիսկոպոսին գեր ի վերոյ նստիլ։Ահա, ասացաք զեկեղեցոյ առաջին դասն՝ զհայրապետսն, որք ունին զառաքելական զգեստն եւ զեմիփորոն հինգկրկին։ Եւ գործ է հայրապետին ձեռնադրել զարհիեպիսկոպոսս, որք են ընդ վիճակաւ ի չորս բաժնի տիեզերաց։ Եւ նա տայ հրաման վասն ժողով առնելոյ։Երկրորդ դասք եկեղեցոյ՝ արքեպիսկոպոսք։ Կարգ է նոցա սպիտակ հանդերձ մինչեւ ծածկէ զոտս՝ աքականու պճղնաւոր, եւ շուրջառ, եւ եմիփորոն չորեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել մետրապօլիտս, այսինքն՝ մայրաքաղաքաց եպիսկոպոս, եւ օրհնել ձէթ կնքոյն։ Եւ ունին իշխանութիւն ձեռնադրել պատրիարգս։Երրորդ դասք եկեղեցոյ՝ մետրապօլիտք, որ կոչին մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսք, որք ունին զնոյն հանդերձս սպիտակս մինչեւ ցպճղունսն, եւ շուրջառ, եւ եմիփորոն երեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել եպիսկոպոս ի վերայ բերդից եւ գեղից եւ օրհնել զձէթ կնքոյ վասն յաւելուածին արկանելոյ յառաքելական ձիթոյն, զոր պահէ եկեղեցի յաւելուածով։ Եւ երեք մետրապօլիտք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց արքեպիսկոպոս։Չորրորդ դասք եկեղեցոյ եպիսկոպոսք են, որք ունին զնոյն կարգ։ Գործ է նոցա ձեռնադրել զամենայն վիճակաւորս։ Եւ երեք եպիսկոպոսունք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց մետրապօլիտ։ Եւ գործ է նոցա սեղան օրհնել, եւ աւազան, եւ իւղ օծութեան։Հինգերորդ դասք եկեղեցոյ՝ եռիսունք եւ պապասք, որք են քահանայք եւ երիցունք։ Քահանայքն ի քաղաքս լինին, եւ երիցունքն՝ ի գեղս եւ յագարակս. եւ երկոքեանն մի են, բայց յաղագս պատուոյն եւ անուանքն զանազանին։ Բայց կարգ է նոցա՝ նոցայն, բայց յեմիփորտէ, զի սոքա ուրար միայն արկանեն ի վերայ երկոցունց ուսոցն, նոքա եւ թիկնոցիւ իշխեն կալ ի վերայ բեմին։ Եւ գործ է սոցա պատարագ մատուցանել, եւմկրտել, եւ պսակել, եւ ուր եպիսկոպոս չլինի, օրհնել զխաչն եւ զմատաղն։ Եւ թէ հրաման առեալ իցէ յեպիսկոպոսէն, եւ զիւղն օծութեան իշխանութիւն ունի օրհնել եւ ձեռնադրել զդպիրն, եւ զգրակարդացն, եւ զկրօնաւորն։Վեցերորդ դասք եկեղեցոյ սարկաւագունք են։ Եւ կարգ է նոցա նոյն, բայց հոլանի կայցեն, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտէլոյծ եւ զահեակ ուսովն արկեալ զուրարն։ Գործ է նոցա Աւետարան կարդալ եւ քարոզել, եւ զսկիքն եւ զքշոցն բերել ի սենեկէն ի սեղանն եւ ի սեղանոյն արտաքս զբաշխումն, եւ խունկ ծխել եւ առնել, որ ինչ միանգամ սպասաւորութիւն է. եւ նստիլ՝ ոչ ամենեւին, բայց յետ արձակման ժամուն, երբ հրամայէ քահանայն։ Են եւ ի կանանց սարկաւագուհիք, ձեռնադրեալս վասն քարոզելոյ կանանց եւ կարդալ Աւետարան, զի մի՛ մտցէ անդ այր, եւ մի՛ նա արտաքս, քան զվանս կանանց, ելանիցէ։ Բայց յորժամ քահանայք մկրտութիւն առնեն կատարեալ կանանց, գան սարկաւագուհիքն յաւազանն եւ ջրով լուասցեն զկանայսն, եւ քահանայն օծանէ ի ներքոյ վարագուրին։ Եւ կարգ է սարկաւագուհեացն ամենայն ինչ հաւատաւորացն, բայց ի վարս պինդն, խաչ ունենայ ի վերայ ճակատին եւ կիսաթիկնոց՝ յաջմէ կողմանէ ուսոցն։ Եւ մի՛ նոր ինչ կամ անկարգ համարեսջիք զայս, ով սուրբ եղբարք, այլ ի սրբոց առաքելոցն աւանդութենէ ուսանիմք, քանզի ասէ, թէ՝ յանձն առնեմ ձեզ զՓիբէ զքոյր մեր, որ է սպասաւոր եկեղեցոյն։Եւթներորդ դասք եկեղեցոյ եպիսկոպոսք են, որ կոչին քորեպիսկոպոսք այժմ, գլխաւոր սարկաւագաց։ Եւ կարգ է նոցա նոյն, եւ ուրար զերկոսին ուսովքն, եւ կալ գօտելոյծ եւ գլխիբաց, եւ իշխանաւ եպիսկոպոսին օրհնեն եկեղեցի եւ հրաման ունել ի վերայ քահանայից եւ եկեղեցականաց։Ութերորդ դասք եկեղեցոյ՝ գլխաւորք եպիսկոպոսաց, որք են կաթողիկոսք, որ ունին զպատուականագոյն աթոռն՝ նմանեալ սերովբէից։ Կարգ է նոցա նոյնպէս հոլանի, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտելոյծ եւ ուրար զերկոսին ուսովքն։ Բայց գործ է նոցա ձեռնադրել զեպիսկոպոսունս եւ ինքնակամ օրհնել զիւղն օծութեան։Իններորդ դասք վերագոյն քան զամենեսեան՝ պապիոս, որ այժմ կոչեն ֆռանկք պապ, նմանեալ քերովբէից։ Կարգ է նոցա հոլանի, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտելոյծ։ Եւ գործ է նոցա կարգել զդասս թագաւորաց. զի թէ մարդն պատկէր է Աստուծոյ, եւ որք ի Քրիստոս մկրտին՝ զՔրիստոս զգեցեալ են, որչափ եւս առաւել թագաւորք հաւատացեալք, որ ի վերայ գլխոյն բերեն զնշան տէրունական։ Պարտ է նոցա նմանել Քրիստոսի, որ միայն խոնարհամտել եւ զչարչարանսն Քրիստոսի ի մարմնի իւրում կրել, այլ փառացն նմանել որ ցուցանէ զքաղցրութիւն Տեառն եւ Փրկչին մերոյ, զի եւ հեթանոսաց թագաւորաց լուեալ՝ յօժարեսցին գալ յերկրպագութիւն Տեառն Աստուծոյ մերոյ։ Եւ այս են նմանութիւն երկնաւոր դասուցն. Հրեշտակքն՝ առաքելական զգեստիւ յաղօթս. Հրեշտակապետքն՝ քղանցիւ. Իշխանութիւնքն՝ գնդաւ առաքելական զգեստիւ. Զօրութիւնք՝ առաքելական զգեստիւ. Աթոռքն՝ հիւպատիկք. Պետութիւնքն՝ առաքելական զգեստիւ. Տէրութիւնքն՝ պսական առաքելական զգեստիւ. Սերովբէքն՝ վեցթեւեանք. Քերովբէքն՝ ութթեւեանքն եւ բազմաչեայքն։ Զայս ամենայն զմտաւ ածելով սրբոյն Կոստանդիանոսի թագաւորին, որ ըստ դիւթութեան կարգ էին հեթանոսաց՝ զայն եղծեալ խանգարեաց եւ այսպէս զերկնից եւ զեկեղեցոյ յարմարեաց զկարգս դասուցն ի պատիւ թագաւորութեանն եւ զտեղիս իւրաքանչիւր կայանացն որոշեաց եւ զգործն յայտնեաց, որ են այսոքիկ.Առաջին դաս պաղատին, որ է դարպաս, եղենդիարք, որ են պահապանք ոսկի վաղարին։ Զգեստ է նոցա դիպակ ոսկեթելով կազմաւ, եւ ունին գաւազան ոսկի։ Եւ գործ է նոցա տանել յառաջ զագաւորողսն եւ զայլս, զոր խնդրէ արքայն։Երկրորդ դաս՝ վեստիտորայն, որ են պսակակալք արքային։ Զգեստ է նոցա դիպակք արծաթաթելս եւ գաղտազէնք ի կոպաղս ոսկիս, որ է կիսաթուր՝ ներքեւ հալաւին։Երրորդ դաս կանտիտորայն է, որ զոսկի տէգսն ունին, այսինքն՝ զոսկով կազմած խիշտսն։ Զգեստ է նոցա ծիրանի դիպակ ճամկաւոր եւ մանեակ ոսկի՝ ի պարանոցսն։ Եւ յորժամ ի ճանապարհ ելանէ արքայն, նոքա բառնան զխաչն սուրբ։ Եւ ի նոցանէ լինին չորս արք, որք զզէնսն կրեն թագաւորին։Չորրորդ դաս պռոքսետորայն է որք զվաղերս ունին եւ ասպարս երկաթիս։ Եւ զգեստ է նոցա ապրիշմէ դիպակ։ Եւ յորժամ վախճանի արքայն, նոքա են, որ զդագաղսն եւ զգահոյսն բառնան։Հիգերորդ դաս եսկոպոտիրայն է, որք լինին մեծահասակք եւ ունին վահանս կմբրաւորս եւ ասպարս փոքրս։ Եւ զգեստ է նոցա կտաւսն ուղորկ, եւ վարշամակս, որ է փակեղն, եւ ջաղջեր յոտսն, եւ գօտի ոսկի կրկին։ Եւ ի նոցանէ լինին՝ որք սրկբունք եւ մանդատորք։Վեցերորդ դաս պաղատին՝ ստրատորքն, որք զձին թամբեն եւ հեծուցանեն զարքայն։ Եւ զգեստ է նոցա ուռեւուռ կապայ, եւ ի ձեռս իւրեանց՝ թուր միասայրիք եւ ասպար փոքր։Եւթներորդ դաս պաղատին սքողարք են։ Եւ զգեստ է նոցա գրատք կտաւիք եւ թեզնէ, բերանն դիպակով։ Ունին նիզակս, որ է ռումբ, եւ սեւ ասպարս։ Եւ ի նոցանէ լինին՝ որք զդրոշսն, այսինքն՝ զնշանակն, եւ զվիշապագլուխսն կրեն եւ կոչին սիգնայք։Ութերորդ դաս պաղատին՝ դեկանիոնքն, որք են աղեղնաւորք։ Եւ ունին կրկին վարոցս եւ ասպարս լոկ։ Եւ սքեմ է նոցա, այսինքն՝ զգեստս, այծենի գրատք կարմիր, եւ ունին մուճակք։ Եւ յորժամ արքայն ի թամաշա ելանէ, նոքա վարեն զամբոխն։ Եւ զսոսա կոչեն Եբրայեցիքն քերեթին, այսինքն՝ աղեղնաւորք։Իններորդ դաս պաղատին՝ կիւռսորքն, որք են սուրհանդակք հետեւակք։ Եւ զգեստ է նոցա բամբակէ գրատք կազմաւ ճամկօք եւ զանկապանօք, ունին հողաթափս։ Եւ են սոքա սպասաւորք։ Եւ զսոսա կոչենԵբրայեցիքն ոփելեթին, այսինքն՝ նետողք։ Եւ ամենեքեան գլխիբաց կան եւ գօտիս ունին ոսկով, բայց միայն սոքա են անգօտի։Այսոքիկ են դասք թագաւորութեան պահապանք, զինուորութիւնք որձիք յիւրաքանչիւր կայանս, արտաքոյ ոսկի բեղարին, եւ այս է գործ նոցա եւ զգեստք։Են եւ այլ սպասաւորք արքունիք, ոմանք՝ որձիք, եւ ոմանք՝ կուրտք, որ ոչ են յինն զինուորութեանցն, այլ արձակք են, ոչ դասք են, ոչ չափս քանեաց, ոչ կայք տեղեաց պահպանութեան, այլ երբեմն շատ լինին եւ երբեմն՝ սակաւ։Առաջին՝ դեմետիտոսք, որք են պատգամաւորք։Երկրորդ՝ ռիքինարք, որք զյիշատակարանքն կարդան առաջի թագաւորին։Եւ ոսպիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։Չորրորդ՝ վինետորք ասին, որք զբաղանիս կազմեն եւ լուանան զարքայն։Հինգերորդ՝ տռիգլինարք, որք են տաճարապետք, որք զկոչեցեալսն ի հաց մատուցանեն առաջի արքային։Իսկ ի կոտորոցն լինին ակտարք որք են նշանագիրք։Եւ ոսպիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։Ապոկրիսիարք ասին սպասաւորք եկեղեցոյ արքային։Իսկ փղակունքն՝ նոքա են կցորդասացք եւ արձակապաշտօնք։Սպուդէք՝ կրօնաւորք քաղաքին, որոց գործ է նոցա զգուբղայս, եւ զպաշտօնն, եւ զկանոնն երգել։Իսկ աբեղայք եւ մոնոզոնք, որք խարազնազգեստք են ըստ կամաց իւրեանց գան ի պաշտօնն։Իսկ փղակունք եւ սպուդէս մոնոզոնքն՝ ոչ մոնաքոսքն, որք են միայնակեցունք եւ ապաշխարողք։Դոմետիկոսք՝ որք են հաւատագիրք, որք զարտաքնոցն աստուածաբանութիւնս ուսին եւ եկեղեցականօքն վարժին։Այսոքիկ ամենեքեան ոչ են յինն դասուէն եկեղեցոյ եւ ոչ եթէ ի սպասաւորութիւն ինչ հպին, եւ ոչ յամբիոն ելանեն եւ ոչ ի բեմն, այլ են ամենեքեան փառաբանիչք, կարգեալք ի տան Տեառն։Եւ քանզի զայս ոչ վայրապար ինչ դրաք ի գիրս դատաստանի, այլ զի գիտասջիք, եթէ այսոքիւք պարտին Հայք ի Հոռոմոց եւ ի Ֆռանկաց, որպէս Աղուանիցն ուսուցանէ Պատմութիւն եւ այլք։ Վասն որոյ հարկաւոր է այս կարգ յեկեղեցի ի հայրապետաց կարգիլ, եւ թէ անփոյթ արարեալ՝ միշտ պարտաւոր ցուցանին յատեան դատաստանին։ Քանզի ի մեր Լուսաւորչէն եւ այս դասք պաշտման երեւի յեկեղեցիս, ըստ որում ի սրբոյն յիշի յԵղիշէի Պատմութեանն եւ այս դասք, ասելով՝ ընդ ձեզ կան գրակարդացք եւ սաղմոսասացք։ Նմանապէս եւ սարկաւագաց յիշուին անուանք ի կանոնս եւ յայլս։Արդ, յայտ է յաւերածոյ եկեղեցեաց խանգարիլ եւ այս կարգի, եւ այլ ի հեղգութենէ ուղղչաց։ Թէպէտ եւ այլ ինչ յօդեն պատճառք, սակայն արդարացուցանել ոչ կարեն։ Եւ թէ այլազգ այսոքիկ յիշատակի ի սրբոյն Դիոնէսիոսի գիրսն եւ աստ՝ այլազգ՝ փոփոխմամբ, սակայն զթիւն ամբողջ պահեն, ուստի ոչ ինչ երկբայելիք են։ Արդ, ըստ ճշմարիտ դատաստանիվարելի է զեկեղեցի այսպիսի կարգաւ ըստ երկնայնոցն, զի թէ տուն զերկրաւոր թագաւորի ըստ այսմ յօրինի, ո՞րչափ եւս երկնաւոր թագաւորին Քրիստոսի. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶOՏԱՐ ՄԱՐԴ Ի ԲԱՆ ՂՐԿԷ, ԵՒ ՄԵՌԱՆԻ === Իսկ եթէ ոք զոք, որ չիցէ իւրն, ի գործ իւր առաքէ, եւ անդ որոգայթի, արեան պարտ է։Զգուշանալ հրամայէ կանոնքս՝ ոչ վայրապար զոք, որ չիցէ վարձկան եւ կամ այլ օրինակաւ իւր, ի գործ իւր առաքել, զի արեան դատաստան հրամայէ վնասելոյն լինել։Եւ այդ ցուցեալ է դատաստան հոգեւորապէս եւ մարմնաւորապէս։ Սակայն քննութիւն լիցի օրինակի առաքողին երախտեաց եւ պատահման մահուն կամայի եւ ակամայի։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ՎԱՐՁՈՎ ՂՐԿԷ ԶՄԱՐԴ Ի ԲԱՆ === Այլ թէ վարձկան ոք իցէ եւ ասիցէ ցտնատէր տանն, թէ առաքեա զիս կամ տուր ինձ գործ, զի արարից, իսկ նա յառջապատրաստ ծանուցանէ նմա զորոգայթ մահուն, եւ վարձկանն առ կարիս հարկի իւրոյ յանձն առնու, եւ սա կրկին զանպարտութեան բանն ասիցէ նմա, եւ պատահի վարձականին մեռանել, անպարտ է։ Եւ թէ անզգուշութեամբ ի բազմաց վկայեալ վնասն առաքիցէ կամ գործել հրամայիցէ, եւ անդ հասանիցեն նմա որոգայթք մահու, արեան պարտ է։Յայտնի է այս դատաստան կանոնական։ Զի ըստ կամաց վարձկանին երթալ ի գործ՝ անպարտ է առաքողն, իսկ հարկաւորեալն եւ ի վկայեալ վնասն առաքեալ՝ ընդ դատաստանաւ արեան է, թէպէտ եւ վարձաւոր իցէ։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԵԿԵՂԵՑԻ ՀԱԿԱՌԱԿ ԵԿԵՂԵՑՈՑ ՇԻՆԷ === Եւ վասն հակառակ եկեղեցի շինելոյ հարցեալ էիր, գրեալ է վասն այսորիկ, թէ՝ որ քակէ զցանկ հայրենի, հարցէ զնա օձ եւ սպանցէ, այսինքն՝ զհրաման եւ զկարգ, զոր եդին մարգարէքն, եւ առաքեալքն, եւ վարդապետքն եկեղեցոյ։ Արդ, որ զհարանցն մերոց զեդեալ կարգն խափանէ՝ հակառակ եկեղեցոյ եկեղեցի շինէ յեպիսկոպոսաց կամ յերիցանց, նզովեսցին ի մահ եւ ի կեանս եւ յամենայն քահանայական կարգէ լուծցին.եւ այլք, որ նոցին կամակիցք իցեն, զնոյն պատիժս կրեսցեն, եւ զշինեալ եկեղեցին ի ժառանգաւորս տեղեացն թողցեն իրաւապէս։ Ապա թէ մարդասիրապէս արասցեն, զգինս աշխատութեան տացեն ցնոսա, ապա թէ այս ոչ լինիցի, քակեսցեն հանդարտութեամբ եւ մի՛ այրեսցեն։ Իսկ եթէ ամենայն բազմութիւնքն եպիսկոպոսօք, եւ քահանայիւք, եւ միաբան ժողովրդականօք զշինեալն կամեսցին, մի՛ ոք հակառակ վիճաբանեսցէ ընդդէմ միաբանական հրամանացն։ Ապա թէ յանդգնի ոք եւ հուր դիցէ եկեղեցոյն կամ յաւագաց կաշառօք բռնութիւն բերիցէ ի մէջ եւ քակեսցէ զեկեղեցին, աստուածամարտ են այնպիսիքն եւ ընդ խաչահանունսն եղիցին, իսկ եթէ զղջանայցեն, մինչեւ ի մահ ապաշխարեսցեն եւ յետի օրն մահուան հաղորդեսցին։Լի ամենայն ճշմարտութեամբ եդեալ է այս դատաստան կանոնական, զի հակառակս շինել յաղագս ագահութեանն է, խափանելի է, բայց կամօք եպիսկոպոսին եւ այլոցն հաստատի, զի մի՛ ժառանգութիւն ոք զեկեղեցի առնիցէ, եւ այլ եկեղեցի ըստ պատշաճի չտայցէ շինել, զի միշտ եպիսկոպոսաց է ժառանգութիւն եկեղեցոյ եւ ոչ քահանայից ըստ ինքեանց կամաց։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԻԹ ՎԱՍՆ ԱՔՍՈՐԵԼՈՅ ԵԿԵՂԵՑՈՅ === Արդ, եթէ ոք արժանաւոր աքսորանաց իցէ, որք միանգամ յեկեղեցական կարգէ իցեն, ըստ իրաւանց այսպէս լիցի. սարկաւագք եւ քահանայք լուծցին յեպիսկոպոսէ, զի նա է ձեռնադրող նոցա. սարկաւագուհիք՝ ի սարկաւագաց. եւ աշխարհականք, եւ հաւատաւորք, եւ կրօնաւորք եւ որք միանգամ ի քահանայէ ձեռնադրին՝ ի քահանայէ. եւ եպիսկոպոսունք՝ յիւրեանց ձեռնադրողաց. եւ կաթողիկոս՝ կամ ի կաթողիկոսէ, կամ յիւրոց ձեռնադրողաց եպիսկոպոսաց. իսկ վարդապետք՝ ի վարդապետաց հրամանատուաց։ Այլ վարդապետաց ոչ է ըստ իրաւանց զքահանայ աքսորել կամ առնուլ զկարգն, բայց միայն որոշել. նաեւ զիւրաքանչիւր զդասս խրատել, եւ յանդիմանել, եւ յուղղութիւն ածել իշխան լիցի, իսկ աքսորելն՝ նոցունց իշխանօքն, այսինքն՝ ձեռնադրողօքն, արասցէ, զի բանիւ իշխէ ամենեցունց։ Այլ հայրապետք ամենեցունց իշխեն, այլ ոչ ամենեքեան՝ նմա, բայց ձեռնադրողք նորա։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԼ ՎԱՍՆ ԱՔՍՈՐԵԼՈՅ ԹԱԳԱՒՈՐԱՑ === Թագաւորք, կարգեալք յԱստուծոյ, որպէս Իսրայէլին, յԱստուծոյ բարձցին կամ աքսորեսցին, իսկ ի մարդկանէ կացեալք՝ ի նոցունց աքսորեսցին։ Եթէ իշխանք թագաւորեցուսցեն, եւ ոչ ըստ արժանոյն վարէզթագաւորութիւնն, ի նոցունց կարգողացն աքսորեսցի. այլ որդոյ նորա ոչ է իրաւացի փոխել։Իսկ թագաւորութիւն սեպհական լիցի ի հօրէ անկեալ առ որդի։Իսկ իշխանս, զորս կարգէ թագաւորն, ի նմանէն եւ աքսորեսցին կամ խրատեսցին։Իսկ զթագաւոր խրատել, եթէ այնպէս հարկ լիցի պահել զխաղաղութիւն, կամօք լիցի այլ թագաւորի եւ հայրապետի, եւ հաւասարութեամբ ամենեցուն։Իսկ եթէ իշխանք եւ ազատք ինքեանց կացուցանեն իշխան, ի նոցունց միաբանութենէ աքսորեսցի եւ կամ խրատեսցի։ Այլ զթագաւորի կարգեալ իշխան թագաւորն աքսորեսցէ եւ խրատեսցէ։Այլ իշխանաց իշխան՝ զիշխան խրատել կամ աքսորել եւ զազատ. թէ ի նոցունց կարգեալ իցէ՝ նոցունց միաբանութեամբ արասցէ, եւ թէ ի թագաւորէ՝ թագաւորին կամօք արասցէ։Իսկ ազատք զզինուորս ոչ կարեն խրատել, այլ հանել յինքեանց. այլ խրատել իշխանաց լիցի։Նմանապէս եւ զինուորքն զշինականսն ոչ կարեն աքսորել եւ ոչ խրատել, այլ աքսորել՝ ազատք, եւ խրատել՝ իշխանք։Զայդ ըստ այսմ կարգի իրաւացի գիտեմ դատաստան ի տունս թագաւորաց։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԼԱ ՎԱՍՆ ՈՐ ՀԱՆԷ ԱՆԱՍՈՒՆ ԵՒ ՎՆԱՍԷ ԵՒ ՍՊԱՆԷ === Եթէ ոք ի կենդանեաց, ի սրբոց կամ յանսրբոց, մտեալ յանդաստան, յայգի, կամ յայլ ինչ այսպիսի, յօրան կամ ի խոտ դիզեալ, եւ տէր նորա զչարեալ հարցէ եւ սպանցէ, դատաստան լիցի՝ զեղեալ՝ վնասն վճարմամբ հատուցանել, եւ նա զսպանալ կենդանին, զոր եհարն, ըստ իրաւանց լիով հատուսցէ, զի պարտ էր ի վնասէն հանել, այլ ոչ սպանել։ Այլ ի հարկանելն քննութիւն լիցի. եթէ խրտուցեալ անկաւ եւ մեռաւ, զի ոչ զմեռանիլն կամէր, այլ զփախուցանելն, այդոքիկ յակամայից լինին,և զկէս գնոյն հատուսցէ. ի հարուածսն տեսցեն կամքն։ Իսկ եթէ բժշկելի իցէ հարուածն, զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն տայցէ. այլ եթէ անբժշկելի իցէ հարուածն՝ թէ ոտից եւ թէ այլոց, եւ ի սուրբ կենդանեաց իցէ, զգինն լիով տայցէ, եւ նորա շաղիղն լիցի, եւ թէ յանսրբոց՝ բաւանդակ հատուսցի։ Եթէ կուրացուսցէ, կամ զատամն ընկենուցու, կամ զեղջիւր, կամ զկող բեկցէ, թէպէտ եւ բժշկեսցի, զգինն ընդ չորս բաժանեալ՝ մի մասն ընդ միոյ վնասուն տացի. եւ այդ ուտելեաց եւ անուտելեաց լիցի։ Եւ թէ զագի կտրեսցէ, մի ի չորից մասանց լիցի։Ապա թէ անասնոյ տեառնն բազում անգամ ասացեալ իցէ զվնասն, եւ նա անփոյթ արասցէ, տեսցին այդոքիկ եւ այնպէս դատեսցին։Իսկ ոտից կաղութիւն մնացեալ՝ մի ի չորիցն լիցի գնոյն տուգանքն։Այլ ընդ խաղ եւ վայրապար վնասողացն առաւելութեամբ լիցի տուգանքն ի բեկանելն եւ ի հատուցանելն զգինն ի սպանանելն։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԼԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԽՐՏՑՆԷ ԶԳՐԱՍՏ, ԵՒ ՄԱՐԴՆ ԱՆԿԱՆԻ ԵՒ ՎՆԱՍԻ === Եթէ կատարեալ ոք իցէ եւ չար կամօք գործիցէ, եւ անկեալն մեռցի, արեան դատաստան լիցի, որպէս եւ գրեալն է՝ հատուսցի. իսկ բեկեալն՝ բժշկութեանն եւ դարմանոյն տացի. իսկ զգայութեանցն վնասելոյ՝ որպէս եւ գրեալն է, այնպէս հատուսցի. իսկ ոչ անբիծ բժշկեալն՝ կէս զգայութեանցն հատուսցի։Ապա թէ ընդ խաղ իցէ, նոյն լիցի դատաստան, զի ոչ խաղալ, այլ զարհուրել արժան էր, սակայն ներեսցի վասն սովորութեան աշխարհի՝ մինչ ի կէսն հատուցանել կամ յերիցն՝ մին։ Սոյն օրինակ եւ ապաշխարութիւնն լիցի, թէ ի դատաստան ոչ մտանէ։ Իսկ եթէ մանուկ իցէ, տեսցի հասակն, որպէս յառաջագոյն գրեալն է, եւ այնպէս դատեսցի, միանգամայն չարակամութեամբ առնել կամ ընդ խաղ։Ճշգրտութեամբ տեսցի կամայն եւ ակամայն։ Եւ զի կատարեալ ակամայ է, որոց յետոյ զեղջ հետեւի, իսկ կամաւորին՝ ուրախութիւն։Այլ թէ ըստ ինքեան զոք տեսեալ խրտնչի, եւ վնաս լիցի մահու, թէ ի թշնամեաց յայլազգեաց իցէ, զի բնութիւն է նոցա ի կորուստ մեր խնդալ, կէս արեան դատաստան լիցի. ապա թէ քրիստոնեայ թշնամի իցէ՝ կիսոյ կէսն, այլ ըստ ապաշխարութեանն՝ կէսն լիցի Եւ բեկելոյն եւ զգայութեանցն վնասելոյն այդոքիւք դատեսցին։Իսկ թէ չիցէ թշնամի, սակայն յահուր շարժմամբ վնասիցէ, մի՛ լիցի անպարտ յաղագս այլոյ ժամանակի զգուշութեան. քննելով՝ սակաւ յամենայնի տուգանք լիցի։ Ապա թէ համեստ շարժմամբ եւ ըստ կարգի գնալն իցէ, տուգանաց դատաստան մի՛ լիցի, բայց ըստ իւրոյ խղճին եւ ըստ կամաց. նմանապէս եւ ապաշխարութիւնն լիցի։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԼԳ ՎԱՍՆ ԱԿԱՄԱՅ ԵՒ ԿԱՄԱՒ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ === Եւ ակամայ սպանութիւն լինի բազում օրինակաւ, սակայն զնշանակս տացուք չափաւորապէս։ Եւ է այսպէս։Զի ի հարկանել ուրուք փայտ եւ ոստեալ տապարն, որ է կացինն, եւ ումեք դիպեալ սպանցէ։Եւ կամ խոնարհ ի բարձանց կամ ի լերանց թողեալ փայտ կամ քար՝ դիպեալ զոք սպանցէ։Եւ կամ յայգոյ, կամ ի դրախտէ, եւ կամ այլ ինչ յայսպիսեաց արտաքս ձգեսցէ քար եւ սպանցէ զոք։Կամ ի ծառ ձգեալ ոք քար ի թափել պտուղ, եւ քարն անկեալ ի վերայ ուրուք սպանցէ, եւ կամ ի ծառայ ի խոնարհ թափել պտուղ, եւ քար իցէմնացեալ ի ծառ կամ գաւազան անկեալ եւ կամ այլ ինչ այսպիսի, ուստի մահ գործեսցի։Կամ վարդապետ զաշակերտս վասն խրատու հարկանէ ըստ չափոյ, կամ հայր՝ զորդի, կամ մայր՝ զդուստր, կամ սկեսուր՝ զհարսն, կամ եղբայր՝ զեղբայր, եւ կամ տէր՝ զծառայ, եւ կամ տիկին՝ զաղախին, եւ այլ ոք՝ զոք, ուստի վնաս մահու լիցի։Եւ թէ զերիվար ոք ընդ հրապարակ վարիցէ, կամ զայլ ինչ ի կենդանեաց, կամ զսայլ, եւ առ ոտն կոխեալ՝ մահ լիցի։Եւ կամ նետ որսոյ ձգիցէ, եւ կամ ի նպատակ, այսինքն՝ ի մողոք, կամ էրէ վայրի, եւ պատահիցի ումեք եւ սպանցէ։Կամ թէ քար ոք ձգիցէ՝ կարծեցեալ քիսար գոլ։Է եւ այլազգ ակամայ, յորժամ ի հետ մտանէ եղբայր զեղբայր սպանանել, եւ նա հարկաւորաբար դարձցի եւ սպանցէ, կամ ոք՝ զոք այդպէս։Կամ յաւազակաց ի մէջ անկեալ՝ ի հարկէ սպանցէ։ Եւ են սոքա յակամայէ եւ ի կամաւորէ։Իսկ ի պատերազմի սպանանելն՝ ի կամաւորէ եւ յակամայէ։Եւ եթէ ոք ի գիշերի կարծիցէ զթշնամի հարկանել եւ հարեալ զբարեկամ սպանցէ. եւ է սա ի կամաւորէ եւ յակամայէ։Եւ եթէ նետ ոք ձգիցէ, եւ թշնամոյ պատահեալ՝ սպանցէ, յակամայէ եւ ի կամաւորէ է։Իսկ կամաւորն. եթէ ոք հարկանէ խիստ գաւազանաւ զմարդ՝ կարծելով յուղղութիւն ածել զչարագործն, մինչեւ հանեալ արիւն, յորմէ եւ մեռցի։Նոյնպէս՝ եթէ քարիւ կամ փայտիւ զոք հարեալ առաւել չարչարեսցէ, քան զկարն, ընդ այնոսիկ համարեալ է, որ սրով սպանցէ, կամ այլ ինչ յայսպիսեաց։Նոյնպէս՝ եւ որ փայտատ ինչ ձգիցէ, եւ ի ծանրութենէ երկաթին, եւ ի սրոյն իսկ, եւ ի ձեռացն երեւի հարուածն. ի բազմապատիկ դիմաց հարուածոյն, որ ի վերայ նորա են, գուշակէ գեղեալսն։Նոյն օրինակաւ՝ առանց իրիք հարկանելոյ կամաւոր չարիք, որ յաւազակացն լինին։Իսկ կանայք, դեղս արբուցեալ, արանց սովոր են սպանել. նոյնպէս եւ որ առ նախանձու դեղս տայ մերձաւորի, ընդ մահապարտս համարեալ է։ Եւ արանց եւ կանանց զոյգ է վճիռն։Արդ, այդոքիկ են կամաւոր սպանութիւնք եւ նմանք սոցա, եւ ակամայքն եւ խառն յերկոցունցն, որպէս ցուցաւ. եւ բժշկել խոստովանութեամբ յայտնի է։Այլ զդատաստան տացուք զօրինակ։ Զի որպէս գրեցաւ ի դատաստան թագաւորացն, զի թէպէտ ակամայ այլազգի զքրիստոնեայ սպանանէիբրու զի խնդայ, ըստ կամաւորի դատեսցի ի գին արեանն։ Իսկ քրիստոնեայ զքրիստոնէ սպանեալ՝ կամաւոր է։Եւ է կամաւորն, յորժամ վասն նախանձու կնոջն, կամ յաղագս ընչից, կամ վասն փառաց, կամ վասն այլ պատճառի սպանցէ. որպէս եւ գրեալ է՝ լիով դատեսցի։ Իսկ թէ ակամայ եւ թշնամի պատահի սպանեալն, յորոյ վերայ խնդայ, իբր զկամաւոր դատեսցի կամ ըստ ներման՝ ըստ կիսոյ, որպէս ի դատաստանս թագաւորացն գրեցաք։Իսկ թէ բնաւին ակամայ իցէ, ըստ այնմ լիցի դատաստան, եւ եթէ խառն ի կամաւորէ եւ յակամայէ, ըստ այնմ լիցի։ ===ԳԼՈՒԽ ՄԼԴ ՎԱՍՆ ՎՆԱՍՈՂԱՑ ՋՐՈՎ === Եթէ պատահի ումեք ջուր բերել առուով ի գործ ինչ կամ յաղագս ոռոգանելոյ եւ վճարեալ զիւր գործն եւ ընդ վայր թողեալ՝ վնաս ընկերին իւրոյ լինի՝ յայգի, կամ յանդաստան, կամ ի բնակութիւն ինչ առնիցէ, եթէ զգուշացոյց, եւ ինքն փոյթ կալաւ զգուշանալ, եւ ակամայ վնաս ինչ գործեցաւ, կէս վնասուն դատաստանաւ վճարեսցի. ապա թէ հեղգացեալ անփոյթ արար եւ ոչ զգուշացոյց՝ բաւանդակն վճարեսցի, մանաւանդ թէ թշնամութեամբ արասցէ։ Սակայն օրինակն տեսցի, եթէ յումմէ՞ եղեւ՝ յիւրմէ՞ թէ ի վարձկանէ, ի կատարելո՞յ թէ յանկատարէ, ի գիշերի՞ թէ ի տուընջեան, եւ այլն այդպէս դատեսցի։
===ԳԼՈՒԽ ՄԼԵ ՎԱՍՆ ԲԺՇԿԱՑ===
Յակամայից եղեալ վնաս՝ ի վարձէ մի՛ զրկեսցին։
Իսկ եթէ ի ծուլութենէ յայլոց այդպիսեաց պատճառաց գողասցին, դատաստանաւ է վճարել։
Իսկ եթէ իւր գողացալ եւ յայտ եկեալ, միոյն չորս եւ հինգ վճարեսցէ ըստ 0րինացնOրինացն
Այլ հարեալն եւ սպանեալն, վճարեալ լիցի, ի քարէ կամ ի գաւազանէ, նմանապէս՝ հարկանելն եւ բեկանելն, կամ հարցէ եւ վնասեսցէ՝ ըստ այնմ լիցի, եթէ ի վայր ելեալ ծնունդն մեռցի, եւ ինքն անփոյթ արարեալ մերձ ոչ իցէ։ Դոյն լիցի եւ որք զձիս եւ զջորիս արածեն։
Իսկ զմիմեանս հարեալ եւ սպանեալ՝ ըստ 0րինացն Oրինացն դատեսցի։
===ԳԼՈՒԽ ՄԼԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ՏՈՒՆ ԵՒ ԱՅԳԻՍ ՏԱՆ ԵՒ ԱՅԼ ԻՐՔ===
Արուեստաւորք ամենայն ըստ որում եւ իցեն արուեստի, եթէ հատուածով գործիցեն եւ եթէ վարձով, յորժամ ոչ ըստ հաճոյից տեառն գործիցեն, այլ եւ զնիւթն ապականիցեն, դատաստանաւ է ըստ հաճոյից նոցա առնել դարձեալ կամ զապականեալն ի գնոյն ըստ արժանոյն լնուլ եւ ապա լիով հասանել վարձու, ապա թէ ոչ՝ պակասեալ ի վարձէն ըստ արժանոյն, որպէս տեսանեն դատաւորք՝ արասցեն։
Իսկ գող գտեալ՝ ըստ 0րինացն Oրինացն հատուսցեն եւ զկորուսեալն վճարեսցեն։
Իսկ թէ վնասեալ իցէ՝ կամ ի մկանէ, կամ այնպիսի պատահի նիւթն, վասն բազում ժամանակեայ առ ինքեանս պահելոյ, կամ այլ ինչ վնասիցէ, հատուսցեն դատաստանաւ, զի ի գործել եւ ոչ յապականել ետուն։
Այլ ի նոցանէ եթէ գողասցին եւ զինքեանցն եւս, եւ հաւատարմասցի, անպարտ լիցին, ապա թէ ի գործ առեալն միայն եւ յամրագոյն տեղոջէ առեալ իցէ, ընդ կիսոյ վճար լիցի. իսկ յանզգուշութեան տեղի զեդեալն՝ լիով հատուսցեն։
Իսկ զհրով այրեալն ի հասարակաց թշնամեաց՝ մի հատուսցեն, այլ վասն ինքեանց եղեալ՝ հատուսցեն, այլ տերանցն աղագաւ՝ մի հատուսցի։ Զայդ այդպէս դատեսցեն։
===ԳԼՈՒԽ ՄԽԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՆ0Թ ԱՆOԹ ԱՌՆՈՒ Ի ԲԱՆ ԵՒ ՎՆԱՍԷ===
Վարձկանք, որք տերանց գործիւք վարին, որպէս երկրագործք, ի վնասելն զգործիս ըստ սովորութեան, անպարտք են, իսկ յիւրեանց ի գործսն վնասելով՝ վճար լիցի տերանցն։ Իսկ ինքեանց գործիւք վարելով, որպէս հնձողք, ինքեանց վնասն լիցի, իսկ եթէ զտեառն ի վարձու առցէ եւ ըստ սովորութեան վնասիցէ, տեառն լիցի։ Այլ թէ ի բան առեալ ի տեառնէ եւ վնասեսցէ, վճար լիցի. եւ թէ չար կամօք վնասելով՝ վճարեսցէ։
===ԳԼՈՒԽ ՄԽԳ ՎԱՍՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ===
Զդատաստանս դատաստանի այսպէս պարտիմք իմանալ։ Զի յորժամ սպանողի կամ այլ չարագործի կրկին ցուցանէ պատիժս, քննել արժան է, զի յորժամ զգին արեանն, առցեն, թեթեւ ապաշխարութիւն լիցի։ Թէպէտ արեամբ գնոյ վճարիլ կարծի, մի՛ արասցեն առանց ապաշխարութեան, զի չիք գին մարդոյ, բայց միայն փոխանակ մեռանիլ ըստ 0րինացն Oրինացն եւ կանոնացն։ Այլ թէպէտ զիւրն գնելով զարիւն՝ զսպանելոյն կարծի, այլ չիք գին մարդոյ, ապաշխարութեամբ լցցի, զի գինն ըստ կարի եդաւ եւ ոչ ըստ արժանոյն։ Այդ բաւական լիցի, թէ չիցէ սովորութեամբ չարն, ապա թէ կարծիս իցէ դարձեալ վնասու, զխրատն առցէ եւ ձեռս։ Իսկ եթէ աղքատ իցէ, բաւական լիցի խրատն։
Իսկ տուգանք յաղագս արքունեացն գրեցաւ ըստ կարի, իսկ աւարն՝ փոխանակ տուգանի, այլ արեան գինն իւրոցն լիցի։ Այդ ըստ դատաստանի լիցի յայտ եկելոցն, իսկ անյայտքն խոստովանութեամբ ուղղեսցին ըստ իւրոյն սահմանի։
Միանգամայն ամենայն դատաստան ըստ իրին քննութեանն լիցի։
Իսկ պատիժն ըստ վնասուն համեմատ լիցի, որպէս չարագործաց զարականսն հատանել զանդամսն՝ նմանելով աստուածային դատաստանին, ըստ այնմ՝ հատուսցէ իւրաքանչիւր ըստ գործս, որպէս մեծատանն փոխանակ ոչ արբուցանելոյն՝ պասքումն, եւ ցանկացողաց չարեացն՝ հուր, եւ անողորմիցն՝ տանջանք, եւ ատողացն զլոյս գիտութեան՝ խաւարն, եւ որ ըստ այսմ։ Այդոցիկ նման լիցի եւ մերս դատաստան։
===ԳԼՈՒԽ ՄԽԴ ՎԱՍՆ ՋՐԱՂԱՑԱՑ ԱՂ0ՆԱՒՈՐԱՑԱՂOՆԱՒՈՐԱՑ===
Ջրաղացպանք փորձ լիցին արուեստի ամենայն կազմուածի, զի մի՛ բազմատանջն ապականէ զկերակուրն աներկեղութեամբ։ Այնպիսի վնասողացն դատաստանաւ է ոչ վարձիլ, այլ զվնասն եւս տուժել։ Ապա թէ պատճառն ի գիջութենէ աղունին իցէ, անպարտ լիցին. իսկ ի ջուրն անցեալ զալիւրն վճարիցեն։ Այլ զգողացեալն՝ չորեքկին, եւ կռփողաց, այսինքն՝ մուխթասպաց, յանդիմանութիւն լիցի նշանակաց։ Այլ թէ աղացողն աւելի, քան զպատրաստեալն, ի վեր եւ ի խոնարհ արասցէ զքար ջրաղացին եւ վնաս ինչ արասցէ, վճարն ի նմանէն լիցի, զի ասել ի դէպ էր պատրաստողին եւ ոչ իւր համարձակիլ։
Այլ վարձն ըստ գաւառաց զանազանին, բայց փոփոխին ի նուազութենէ հացի եւ ջրոյ կամ յառաւելութենէ։ Եւ այդ անսահման լիցի յիրս դատաստանի։
===ԳԼՈՒԽ ՄԽԵ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԳՐԱՍՏ Ի ՋՈՒՐ ԵՒ ՅԱՐ0Տ ՅԱՐOՏ ԵՒ Ի ԲԱՆ ՏԱՅ ԱՅԼ ՄԱՐԴՈՑ, ԵՒ ՎՆԱՍԻ===
Զի եւ այս բազում անգամ պատահի լինել՝ տալ զերիվար կամ այլ գրաստ եւ ի գործ առաքել զոք, եւ անտի լինի վնաս՝ կամ ի ջուր, կամ յարօտ, կամ շրջեցուցանել։
Իսկ հայրապետք, զի ի բազմաց ձեռնադրին, բազումք կալցին, այլ տունն ի բազմաց վայելէ՝ բազմաց լիցի, որպէս գրեալ է. ապա թէ ոչ կամեսցի հայրապետն՝ իւր լիցի։ Իսկ զխաչ, եւ զգիրք, եւ զշուրջառ, զոր տայ հայրապետն եպիսկոպոսին, զնոյն առցէ ի մահուն, իսկ զոր եպիսկոպոսն իւր լիցի արարեալ, նովիմբ զեպիսկոպոսարանն ում կամի՝ շնորհեսցէ։ Նոյնպէս արասցէ եպիսկոպոսն քահանային, թէ իցէ ժառանգ։
===ԳԼՈՒԽ ՄԽԷ ՎԱՍՆ ՍԻՒՆ0ՌՈՒՍԻՒՆOՌՈՒ, ՈՐ Է ՍԱՀՄԱՆՔ===
Սահմանք գաւառաց լերամբք, եւ գետովք, եւ արձանօք հաստատեսցին, նմանապէս եւ՝ գեղից։ Եւ գեղք ի սահմանս շինեալք յերկուց կամ յերից գաւառաց, զոյգ բաժանեսցին առաւելութեամբ եւ նուազութեամբ. նմանապէս եւ՝ անդաստանք եւ այլք ի սահմանս գեղից, սոյնպէս եւ՝ ծառք բուսեալք ի սահմանս անդաստանաց։ Իսկ զմիջոցի ցանկս այգեաց զոյգ երկաքանչիւրքն դիցեն, զի թէպէտ առաջինն իւրոյն աղագաւ եդ, երկրորդին մի՛ լիցի պատճառք՝ միշտ նմա դնել, զի թէ այն ոչ էր, իւրն հարկ էր միանգամայն դնել, կամ որ ստացաւ կամ եդ այգի յաղագս այնր, զի մի՛ դիցէ ցանկ։ Ըստ այսմ լիցի եւ տանց որմոց եւ այլոց այսպիսեաց։
[[Category:Գրաբար Տեքստեր]]
[[Կատեգորիա:Ոչ գեղարվեստական]]