[[Կատեգորիա:Ոչ գեղարվեստական]]
[[Կատեգորիա:Արձակ]]
{{Վերնագիր
|վերնագիր = Թռչունները, գազանները եւ ազգականներս (հատվածներ գրքից)
Ուրախությունից ինձ կորցրել էի։ Ա՜յ, թե ինչ ազնվասիրտ, բարի, լավ հարազատներ ունեմ ես։ Ինչպիսի հմտությամբ էին նրանք ամեն ինչ թաքցնում ինձանից, որքան են չարչարվել, որ այդպես զարդարեն իշուկին։ Դանդաղ ու խնամքով, ասես նա փխրուն հախճապակուց էր, ես իմ իշուկին տարա պարտեզի միջով ձիթենու պուրակը, բացեցի բամբուկե գոմի դուռը և ներս թողեցի նրան։ Ես ցանկանում էի հաշվել գոմի չափերը, չէ որ Կոստասին կարգին շինարար չէի համարում։ Գոմը հոյակապ էր, իսկ և իսկ իշուկին հարմար։ Ես նորից նրան դուրս բերեցի, երկար թոկով կապեցի ծառից և կես ժամ կանգնեցի հմայվածի պես, դիտելով իշուկին չորս կողմից, մինչև նա խաղաղ արածում էր։ Վերջապես լսեցի, որ մայրիկը կանչում է նախաճաշի, և երանությամբ շունչ քաշեցի։ Իհարկե, մտածեցի ես, առանց կասկածի և ամենափոքր չափազանցության կարելի է ասել, որ այս իշուկը ամենահիանալի իշուկն է ամբողջ Կորֆու կղզում։ Եվ, չգիտեմ ինչու, վճռեցի նրա անունը դնել Սալլի։ Հետո արագ համբուրեցի նրա մետաքսե դնչիկը և վազեցի նախաճաշելու։
==Գաճաճ ջունգլիներ==
Գարնանային տաք օր էր, և ես անհամբեր սպասում էի Թեոդորի ժամանմանը։ Մենք մտադիր էինք նրա հետ զբոսնելու գնալ տանից երկու֊երեք մղոն հեռու գտնվող մի փոքրիկ լճակի կողմերը, որը մեր սիրած վայրերից մեկն էր։ Թեոդորի հետ անցկացրած այդ օրերը, այդ «էքսկուրսիաները», ինչպես նա անվանում էր, ինձ համար բացառիկ նշանակություն ունեին, բայց Թեոդորին պետք է որ հոգնեցնեին, որովհետև նրա երևալու առաջին իսկ րոպեից մինչև մեկնելու պահը ես անընդհատ հարցեր էի թափում նրա վրա։
Վերջապես Թեոդորի կառքը, թխկթխկալով ու զրնգալով, մոտեցավ մեր տանը, և Թեոդորը դուրս եկավ այնտեղից, ինչպես միշտ հագնված մեր արշավի համար ամենաանհամապատասխան ձևով՝ տվիդից շքեղ կոստյում, թանկարժեք, փայլելու աստիճան մաքրած կոշիկներ և ֆետրե մոխրագույն գլխարկ, որ դրել էր ուղիղ ու խնամքով։ Քաղաքային այս շքեղ հագուստի մեջ կար միայն մի անհամապատասխանություն․ ուսից գցած պայուսակը լեփ֊լեցուն էր փորձանոթներով ու սրվակներով, ձեռնափայտին ամրացված էր փոքրիկ շշով ցանցորսիչ։
― Հը՜մ, ― արտասանեց նա լուրջ տեսքով, սեղմելով ձեռքս, ― բարև, բարև։ Ես տեսնում եմ․․․ հըմ։ Հիանալի օր է այսօր մեր էքսկուրսիայի համար։
Տարվա այս եղանակին հիանալի օրերը տևում էին մի քանի շաբաթ և ամենևին էլ արտառոց բան չէին, սակայն Թեոդորը դա ընդգծում էր ամեն անգամ, կարծես դրա մեջ տեսնում էր աստծու շնորհած հատուկ ողորմածություն։
Մենք, ժամանակ չկորցնելով, վերցրինք մայրիկիս պատրաստած պայուսակը՝ ուտելիքով ու իմբիրի գարեջրով լի կավե շշերով, և գցեցինք ուսներիս իմ հանդերձանքի հետ, որն ավելի մեծ էր, քան Թեոդորինը, քանի որ ինձ ձեռ էր տալիս ամեն տեսակ որսը և անհրաժեշտ էր պատրաստ լինել ըստ ամենայնի։
Եվ ահա մենք Ռոջերի հետ միասին, անցնում ենք արևով ողողված պուրակների շերտավոր ստվերների միջով, իսկ մեր առջև ողջ կղզին է՝ գարնանային իր թարմությամբ ու բերկրանքով։ Տարվա այդ ժամանակ ձիթենու պուրակները դեռևս պատված են ծաղիկներով։ Կարմրաերանգ, գունատ հողմածաղիկները, որոնց թերթիկները ասես գինով էին թրջված։ Վարդագույն շաքարաշերտի նման խոլորձներ և դեղին զաֆրաններ, այնքան հյութեղ ու փայլուն ու այնքան նման մոմի, որ թվում էր, թե մոմերի նման կվառվեն, եթե դրանց առէջքներին լուցկի մոտեցնենք։ Մոտ մի մղոն մենք անցանք ճանապարհով, որի երկու կողմերում ձգվում էին հինավուրց, սլացիկ նոճիներ․ դրանք ծածկված էին սպիտակ փոշու խիտ շերտով և նմանվում էին կրաջրի մեջ գցած ներկարարական վրձնի։ Հետո թեքվեցինք ուրիշ կողմ և ուղղվեցինք դեպի ոչ բարձր սարի կատարը։ Այստեղ մեր առջև բացվեց մոտ չորս ակր տարածությամբ մի լիճ, որի ափերին աճում էին եղեգներ, և ջուրը կանաչ էր ջրաբույսերից։
Այդ օրը լիճ տանող ճանապարհին ես մի քիչ առաջ էի անցել Թեոդորից և հանկարծ կանգ առա քարացած, ապշած նայելով իմ առջև ընկած արահետին։ Այս արահետի երկարությամբ ձգվում էր մի փոքրիկ գետակի հունը, որ գնում էր դեպի լիճը։ Գետակն այնքան փոքր էր, որ նույնիսկ գարնանային արևը կարողացել էր չորացնել գրեթե ամբողջովին, նրա հատակին մնացել էին միայն ջրի բարակ շիթեր։ Գետակի լայնությամբ, այնուհետև բարձրանալով արահետի վրա և նորից իջնելով գետի մեջ, ընկած էր, ինչպես ինձ թվաց, մի հաստ ճոպան, որը ասես կենդանի լիներ։ Մոտենալով, ես տեսա, որ ճոպանը կազմված է ինչ֊որ փոքրիկ, փոշեծածկ բազմաթիվ օձիկներից։ Իսկույն ձայն տվի Թեոդորին, ու երբ նա մոտեցավ, ցույց տվեցի այդ հրաշքը։
― Ա՜, ― ասաց Թեոդորը, և նրա աչքերում վառվեց հետաքրքրությունը։ ― Հըմ, այո։ Շատ հետաքրքիր է։ Elver:
Ես հարցրեցի, թե որ օձերին են պատկանում այդ elver֊ը և ինչո՞ւ են նրանք շարժվում բոլորը միասին։
― Ոչ, ոչ, ― ասաց Թեոդորը։ ― Դրանք օձ չեն, դրանք փոքրիկ օձաձկներ են, և, թվում է, դրանք․․․ հըմ, հասկանո՞ւմ ես․․․ շարժվում են դեպի լիճը։
Ես հիացած կռացա այդ փոքրիկ օձաձկների գաղութի վրա, որոնք վճռականորեն իրենց համար ճանապարհ են բացում քարերի ու խոտերի, ծակծկող ուղտափշերի միջով։ Նրանց մաշկը չոր էր ու փոշոտ։ Երևի նրանց թիվը հասնում էր միլիոնների։ Ո՜վ կարող էր մտածել, որ այս փոշոտ, չոր տեղում կարելի է հանդիպել կենդանի օձաձկների։
― Օձաձկների ամբողջ պատմությունը․․․ հըմ․․․ ― ասաց Թեոդորը, ցած դնելով պայուսակը և ավելի հարմար տեղավորվելով քարի վրա, ― շատ հետաքրքրիր է։ Գիտե՞ս արդյոք, որ որոշակի ժամանակաշրջանում չափահաս օձաձկները լքում են իրենց լճերը ու գետերը, ուր իրենք ապրել են, և․․․ ճանապարհվում են դեպի ծով։ Դա տեղի է ունենում բոլոր եվրոպական օձաձկների և բոլոր հյուսիսամերիկյան օձաձկների հետ։ Թե ո՞ւր են գնում նրանք բոլորը, երկար ժամանակ մնում էր առեղծված։ Գիտնականները գիտեին միայն, որ նրանք երբեք ետ չեն վերադառնում, և որ ինչ֊որ ժամանակ հետո հայտնվում են երիտասարդ օձաձկներ և բնակեցնում այդ նույն գետերն ու ջրամբարները։ Միայն բավական ուշ մարդիկ իմացան, թե ինչ է տեղի ունենում իրականում։
Թեոդորը մտածկոտ շոյեց մորուքն ու շարունակեց․
― Բոլոր օձաձկները ճանապարհ են ընկնում դեպի ծով։ Միջերկրական ծովով նրանք ընկնում են Ատլանտյան օվկիանոս և լողում են դեպի այն տեղը, որը կոչվում է Սարգասյան ծով․ այն գտնվում է, ինչպես դու գիտես, Հարավային Ամերիկայի ափերի մոտ։ Հյուսիսային Ամերիկայի․․․ հըմ․․․ օձաձկներն, իհարկե, ստիպված չեն լինում այդքան լողալ։ Բայց նրանք էլ են գնում այդ նույն տեղը։ Այնտեղ նրանք ձկնկիթ են դնում ու ոչնչանում։ Օձաձկան թրթուրը, երբ նա դուրս է գալիս ձվիկից, միանգամայն արտասովոր տեսք ունի․․․ Հըմ, գիտե՞ս․․․ նա թափանցիկ է և ունի տերևի ձև։ Այս թրթուրներն այնքան նման չեն հասուն օձաձկներին, որ երկար ժամանակ նրանց դասում էին հատուկ ցեղախմբում։ Այսպես, ուրեմն, թրթուրները դանդաղ լողում են դեպի ետ, դեպի այն տեղերը, որտեղից եկել են իրենց ծնողները։ Այդ ընթացքում, երբ հասնում են Միջերկրական ծովին, կամ էլ Հյուսիսային Ամերիկայի ափերին, նրանք այնպիսի տեսք են ունենում, ինչպես՝ սրանք։
Թեոդորը կանգ առավ, նորից շոշափեց մորուքը և ձեռնափայտի ծայրը դանդաղ խրեց օձաձկների կենդանի զանգվածի մեջ այնպես, որ նրանք զայրացած շարժվեցին։
― Երևում է, նրանց մոտ․․․ ը․․․ հըմ, շատ ուժեղ է հայրենի տան բնազդը, ― շարունակեց Թեոդորը։ ― Չէ՞ որ այստեղից մինչև ծովը ոչ պակաս երկու մղոն է, սակայն այս բոլոր փոքրիկ օձաձկները հայտնվեցին այստեղ, իրենց համար ճանապարհ բացելով դեպի հենց այն լիճը, ուր ապրել են նրանց ծնողները։
Թեոդորն ուշադիր նայեց չորս կողմը և ինչ֊որ բան ցույց տվեց ինձ ձեռնափայտով։
― Այս ճանապարհորդությունը բավականին վտանգավոր է, ― նկատեց նա, և ես հասկացա, թ ինչը նկատի ունի։ Օձաձկների շերտի հենց գլխավերևում, երկնքում, սև խաչի նման թռչում էր ձկնորս բազեն։ Մենք տեսանք, թե ինչպես նա քարի նման ընկավ ցած և հետո, ամուր սեղմելով ճիրանների արանքում օձաձկների կույտը, թռավ մի կողմ։
Մենք քայլում էինք օձաձկների շերտի երկայնքով (նրանք գնում էին նույն ճանապարհով, ինչ և մենք) և տեսնում էինք, թե ինչպես են գործում մյուս գիշատիչները։ Մեր մոտենալուն պես օդ էին բարձրանում արջնագռավները, կաչաղակների երամները, աչքի ծայրով կարողացանք տեսնել, ինչպես առկայծեց ու մրտենու թփերի մեջ անհետացավ աղվեսի բոցեղեն պոչը։
Հասնելով լճին, մենք սովորաբար գործում էինք արդեն ընդունված կարգով։ Ամենից առաջ որոշում էինք, թե ո՞ր ձիթենու տակ դնենք ուտելիքն ու հանդերձանքը, նրանցից որը կեսօրին կտա ամենախիտ ստվերը։ Ընտրելով ծառը, նրա տակ դարսում էինք մեր իրերը և հետո ցանցսորսիչներով ու պայուսակներով գնում էինք դեպի լիճն ու աշխատում ամբողջ առավոտ։ Դանդաղ, կենտրոնացված տեսքով, ինչպես ձուկ բռնող ձկնկուլներ, քայլում էինք ջրի միջով և ցանցորսիչը մտցնում խճճված ջրաբույսերի արանքը։ Այստեղ Թեոդորն իրեն գերազանցում էր։ Շուրջը զրնգուն նետերի պես թռչում էին մեծ ու կարմիր ճպուռները, իսկ նա կանգնում էր ջրի մեջ ու խորքերից այնպիսի հրաշքներ հանում, որոնց կնախանձեր ինքը կախարդ Մերլինը։
Այստեղ, այս խաղաղ ոսկեզօծ ջրերում, տարածվում էին գաճաճ ջունգլիները։ Լճի հատակում անցած տարվանից մնացած տերևների միջև վխտում էին վագրի պես սարսափելի ու խարդախ գիշատիչներ՝ ճպուռների թրթուրները։ Ծանծաղ տեղերում, ինչպես հաստ բեգեմոտների հոտը աֆրիկյան գետի մեջ, վխտում էին հաստ ու փայլուն, սև շերեփուկները։ Ստորջրյա կանաչ թավուտներում անհանգիստ ճախրում էին բազմագույն միկրոսկոպիկ արարածներ, որոնք հիշեցնում էին էկզոտիկ թռչունների երամ․ իսկ ներքևում, արմատների մոտ, այս անտառի խավար խորքերում գալարվում էին հավերժ քաղցած տզրուկներն ու տրիտոնները։ Իսկ այնտեղ, ուր թափանցում էր արևը, փափուկ֊սև ցեխի ալիքաձև բլուրների մեջ, բեկորներից ու ճյուղերից կազմված իրենց թավամազ մուշտակներով սողում էին թրթուրները, նմանվելով քնից նոր արթնացած արջերի։
― Այ, սա արդեն բավական հետաքրքիր է, տեսնում ես․․․ հըմ․․․ այն որդին։ Այսպես, սա հրաթիթեռի թրթուրն է։ Դու ի միջի այլոց, վատ չես անի, որ նրան վերցնես քո հավաքածուի համար։ Հրաթիթեռը հետաքրքիր է նրանով, որ մեկն է ոչ բազմաթիվ այն թիթեռնիկներից, որոնց թրթուրը աճում է ջրի տակ։ Նա ապրում է այնտեղ այնքան ժամանակ, մինչև որ վրա է հասնում այն ժամանակը․․․ հըմ․․․ երբ նա վեր է ածվում հարսնյակի։ Հետաքրքիր է, որ այս տեսակի մոտ գոյություն ունեն․․․ ը․․․ հըմ․․․ երկու ձևի կանացի առանձնյակներ։ Արուի թևերը, իհարկե, լիովին զարգացած են, նա թռչում է, հենց որ դուրս է գալիս։ Էգերից մեկն էլ է թռչում, բայց մյուսը, երբ դուրս է գալիս հարսնյակային շրջանից, հըմ․․․ թևեր չի ունենում, նա շարունակում է ապրել ջրի տակ և լողում է ոտքերի օգնությամբ։
Թեոդորը մի քիչ առաջ գնաց ափի երկայնքով, որը ծածկված էր գարնանային արևից արդեն չորացած ու ճաքճքած ցեխով։ Ուռենու ճյուղից կապույտ հրավառության պես վեր թռավ ալկիոնը, իսկ լճի կենտրոնում իջավ և իր մանգաղանման թևիկներով նազանքով սահեց ծովածիծառը։ Թեոդորը ցանցորսիչն ընկղմեց ջրի մեջ և դանդաղ շարժվեց մի կողմից մյուսը, ասես կատու էր շոյում։ Հետո այն դուրս հանեց, որպեսզի ամենամանրազնին քննության ենթարկի ծայրից կախված սրվակը։
― Հըմ, այո, ― ասաց նա, ― նայելով սրվակին խոշորացույցով։ ― Մի քանի կիկլոպներ։ Մոծակի երկու թրթուր։ Այ, սա հետաքրքիր է։ Տեսնում ես, այ առվակաթիթեռի թրթուրը, որն իր պատյանը կառուցել է ամբողջապես փոքրիկ խխունջների խցիկներից։ Դա․․․ գիտես, շատ գեղեցիկ է։ Իսկ այ այնտեղ մենք, ես կարծում եմ․․․ այո՛, այո՛, մի քանի անվակիր որդեր ունենք։
Հուսահատորեն ձգտելով ետ չմնալ տեղեկությունների այդ անընդհատ հոսանքից, ես հարցրի, թե ինչ բան է անվակիր որդը, և խոշորացույցով սկսեցի դիտել սրվակը, ուր թռչկոտում ու ցատկոտում էին ջրային այս բնակիչները։
― Սկզբում բնագետները նրանց անվանում էին անվակներ, ― ասաց Թեոդորը, ― այ այս հետաքրքրիր վերջույթների պատճառով, որոնք նրանք այդպես արտառոց թափահարում են և նմանվում են․․․ հըմ․․․ը․․․ ը․․․ ժամացույցի անիվներին։ Երբ մյուս անգամ ինձ մոտ գաս, ես դրանց ցույց կտամ քեզ մանրադիտակով։ Դրանք բացառիկ գեղեցիկ արարածներ են։ Եվ բոլորն, իհարկե, էգ են։
Ես հարցրի, թե ինչու նրանք պետք է անպայման էգ լինեն։
Դա անվակիր որդերի ամենահետաքրքիր առանձնահատկություններից մեկ է։ Էգերը չբեղմնավորվող ձվիկներ են դնում։ Հըմ․․․ ը․․․ ը․․․ դե, ինչպես հավերի մոտ լինում են լակ ձվեր։ Միայն թե անվակրի ձվերից դուրս են գալիս ուրիշ էգեր, որոնք իրենց հերթին ընդունակ են ձու դնելու, և դրանից․․․ հըմ․․․ նորից դուրս են գալիս էգեր։ Բայց որոշակի շրջանում էգերը դնում են ավելի փոքր ձվեր, որոնցից դուրս են գալիս արուներ։ Այ, երբ ես քեզ ցույց կտամ մանրադիտակով, դու կտեսնես, որ էգը, ինչպե՞ս ասեմ քեզ․․․ շատ բարդ մարմին ունի, մարսողական տրակտ և այլն․․․ Արուն ոչինչ չունի։ Դա միայն․․․ ը․․․ ը․․․ սաղմով լի լողացող պարկ է։
Ես շշմեցի անվակրի անձնական կյանքի բարդությունից։
― Նրանք հետաքրքիր են նաև նրանով, ― շարունակեց Թեոդորը, ուրախությամբ հաղորդելով մի հրաշքը մյուսի հետևից, ― որ որոշակի ժամանակաընթացքում․․․ ը․․․ ը․․․ եթե շոգ ամառ է լինում կամ ինչ֊որ բան է տեղի ունենում, որից լիճը կարող է չորանալ, նրանք իջնում են ջրի հատակը ու ծածկվում են շատ կարծր թաղանթով։ Սա յուրատեսակ կենսադադար է, քանի որ լիճը կարող է մնալ բոլորովին չոր․․․ ը֊ը․․․ ասենք, յոթ կամ ութ տարի, և նրանք այդպես էլ կարող են մնալ փոշու մեջ։ Բայց առաջին իսկ անձրևից, երբ լիճը լցվում է ջրով, նրանք նորից կենդանանում են։
Մենք նրա հետ գնացինք առաջ և նորից ջուրն իջեցրինք ցանցորսիչները՝ գորտի ձվերի գնդաձև կույտերի և դոդոշների ձվերի ձգված մանյակների մեջ։
― Ապա մի նայիր, այ․․․ ը․․․ ը․․․ Մի րոպե վերցրու խոշորացույցը ու նայիր․․․ Շատ գեղեցիկ հիդրա է։
Խոշորացույցի տակ շարժվում էր ջրիմուռի մի փոքրիկ կտոր, որին կպած էր երկար, բարակ, սրճագույն մի սյունակ, ծայրին մի փունջ նուրբ շոշափուկներ։ Այդ ժամանակ ինչ֊որ տեղից հայտնվեց մի կլոր, լուրջ կիկլոպ և կտրուկ ոստյուններով մոտ թռավ հիդրայի գալարվող շոշափուկներին։ Նա մի վայրկյանում կուլ գնաց, կարողանալով միայն երկու անգամ ցնցվել մեռնելուց առաջ։ Ես գիտեի, որ եթե շարունակեմ էլի նայել, կկարողանամ տեսնել, թե ինչպես է աստիճանաբար կիկլոպը կուլ գնում հիդրայի ընդերքում։
Շուտով մենք արևով որոշեցինք, որ ուտելու ժամանակն է, և վերադարձանք ձիթենու ծառի մոտ։ Բացեցինք մեր պաշարները, հանեցինք իմբիրի գարեջուրը և սկսեցինք կերուխումը՝ հենց նոր հայտնված գարնանային ճպուռների քնկոտ երգի և օղակաձև տատրակների անհեթեթ ղունղունոցի տակ։
― Հունարեն, ― ասաց Թեոդորը, անշտապ ծամելով հացն ու պանիրը, ― օղակաձև տատրակը կոչվում է dekaoc-tura, այսինքն տասնութ ռուբլի։ Կա մի առասպել, որ երբ Քրիստոսը․․․ հըմ, խաչը տանում է Գողգոթա, մի հռոմեացի զինվոր, նկատելով, թե ինչպես է նա տանջվում, խղճաց նրան, և հենց այդտեղ, Ճամփի վրա, մի պառավ կին վաճառում էր․․․ հըմ․․․ կաթ։ Զինվորը նրան հարցրեց, թե ինչ արժե մի գավաթ կաթը։ Պառավը պատասխանեց, որ տասնութ ռուբլի։ Զինվորի մոտ ընդամենը տասնյոթը կար։ Նա ը․․․ ը․․․ հասկանում ես․․․ պառավին խնդրեց, որ մի գավաթ կաթը իրեն վաճառի տասնյոթ ռուբլով Քրիստոսի համար, բայց ժլատ կինը տասնութ էր պահանջում։ Եվ ահա, երբ Քրիստոսին խաչեցին, պառավը դարձավ օղակաձև տատրակ։ Մինչև իր կյանքի վերջը նրան վիճակված էր օղակաձև պտտվել շուրջը և կրկնել dekaocto, dekaocto ― տասնութ, տասնութ։ Եթե նա երբևէ ասի dekaepta՝ տասնյոթ, նորից կվերածվի կնոջ, իսկ եթե կամակորություն անի ասի dekaennaea՝ տասնինը, աշխարհը կկործանվի։
Ձիթենու զով ստվերում մանր սև մրջյունները, որ նման էին ձկնկիթի վճիտ հատիկներին, կողոպտում էին մեր նախաճաշի մնացորդները, իրար հրմշտելով չոր տերևների մեջ, որ դեղնել ու ալ կարմիր էին դարձել անցած ամառվա արևի տակ։ Այժմ դրանք շրշում ու խշխշում էին։ Լանջն ի վար քշում էին այծերի հոտը։ Վհատ զնգում էր առաջնորդ այծի զանգակը և լսվում էր, թե ինչպես են չխկչխկում այծերի ծնոտները, խժռելով ամեն ինչ իրենց ճանապարհին։ Առաջնորդը կիպ մոտեցավ մեզ և մի պահ մեզ հառեց իր դեղին աչքերը, արձակելով ուրցի հոտ։
― Դրանց չի կարելի․․․ ը․․․ ը․․․ թողնել առանց հսկողության, ― ասաց Թեոդորը, այծին փայտով քշելով։ ― Նրանք ուղղակի ավերում են գյուղական վայրերը։ Ոչ մի բան այդպես չի վնասում։
Առաջնորդը հեգնալից մկկաց ու գնաց, հետևից տանելով իր ավերիչ հրոսակախմբին։
Ուտելուց հետո մենք մի ժամի չափ պառկեցինք ծառի տակ, տերևների արանքից նայելով երկնքով մեկ ցրված սպիտակ ամպի պատառիկներին, որ ասես մանկան թաթիկների հետքեր լինեին, սառած, կապույտ լուսամուտների վրա։
― Լսիր, ― վերջապես ասաց Թեոդորը, վեր կենալով գետնից։ ― Պետք է գնալ լճի մյուս կողմը․․․ ը․․․ ը․․․ նայելու, թե ինչ կա այնտեղ։
Եվ ահա նորից թափառում ենք ափի երկայնքով։ Աստիճանաբար մեր փորձանոթները, շշերն ու բանկաները լցվում են ամեն տեսակ միկրոսկոպիկ ֆաունայով, իսկ իմ տուփերը, արկղներն ու տոպրակներն արդեն բերնեբերան լիքն են գորտերով, փոքրիկ կրիաներով ու զանազան բզեզներով։
― Ինձ թվում է, ― ասաց Թեոդորը, ափսոսանքով նայելով մայր մտնող արևին, ― ինձ թվում է․․․ հըմ․․․ որ տուն գնալու ժամանակն է։
Մենք դժվարությամբ բարձրացնում ենք շատ ծանրացած պայուսակները, և, գցելով դրանք ուսներիս, հոգնած ոտքներս քարշ ենք տալիս դեպի տուն։ Առջևում աշխույժ ոստյուններով վազում է Ռոջերը, նրա լեզուն կախ է ընկել վարդագույն դրոշակի պես։ Հասնելով տուն և տեղավորելով մեր գերիներին ավելի ընդարձակ բնակարաններում, մենք Թեոդորի հետ հանգստանում ենք, քննարկում օրվա իրադարձությունները և իրար վրա խմում ենք տաք, առույգացնող թեյը, վերջ տալով մայրիկիս թխած փափուկ, կարմիր բլիթներին։
Մեկ անգամ ես այդ լիճը գնացի առանց Թեոդորի, և այդ անգամ ինձ հաջողվեց միանգամայն պատահաբար բռնել մի ջրային կենդանի, որի հետ վաղուց էի ցանկանում հանդիպել։ Դուրս քաշելով ջրից ցանցորսիչը, ես սկսեցի զննել կծիկ դարձած ջրաբույսը և հանկարծ տեսա, որ այնտեղ, կարո՜ղ եք պատկերացնել, սարդ է թաքնված։ Ես հիացած էի։ Ես կարդացել էի այդ հետաքրքիր, ըստ երևույթին աշխարհիս ամենաարտառոց սարդի մասին, քանի որ նա վարում է միանգամայն զարմանալի ջրային կյանք։ Սարդը կես դյույմի չափ էր և ծածկված էր հազիվ նկատելի արծաթա֊կարմիր ցանով։ Հանդիսավորությամբ դրեցի նրան իմ թիթեղյա տուփերից մեկի մեջ և խնամքով բերի տուն։ Տանը նրա համար ակվարիում պատրաստեցի, գցեցի այնտեղ ամեն տեսակ ճյուղիկներ ու ջրային բույսեր, նստեցրի սարդին ջրից դուրս ցցված ոստի վրա և սկսեցի ուսումնասիրել։ Սարդն անմիջապես ոստի վրայից իջավ ջուրը, ուր իսկույնևեթ պատվեց գեղեցիկ, փայլուն արծաթով, շնորհիվ բազմաթիվ օդաբշտիկների, որոնք կպան նրա մազոտ մարմնին։ Հինգ րոպե նա վազվզեց ջրի տակ, հետազոտելով բոլոր ճյուղերն ու տերևները և, վերջապես, իր համար բնակատեղ ընտրեց։
Այս սարդը ջրասույզ զանգի իսկական գյուտարարն է, և ես, ակվարիումի առջև նստած, դիտում էի, ինչպես է նա այն ստեղծում։ Սկզբում սարդը ճյուղերի արանքում ձգեց մի քանի մետաքսի թելեր, որոնք հիմնականում հենք էին ծառայում, հետո նստեց մոտավորապես կենտրոնում և սկսեց հյուսել փափուկ, ոչ ճիշտ ձվաձև ոստայն, շատ թե քիչ սովորական տիպի, միայն բջիջներն ավելի մանր, այնպես որ այն ավելի շուտ հիշեցնում էր նուրբ գործվածք։ Այս աշխատանքը նրանից խլեց մոտ երկու ժամ։ Դնելով իր տնակի հիմքը, սարդը պետք է մատակարարեր նրան օդի պաշար։ Դրա համար նա սկսեց անհամար երթեր կատարել դեպի ջրի մակերեսի օդը։ Երբ սարդը վերադառնում էր, ամբողջ մարմինը պատված էր լինում բշտիկներով։ Նա շտապում էր ցած, նստում էր ոստայնի տակ և թաթիկներով իր վրայից հանում բշտիկները, որոնք անմիջապես բարձրանում էին վեր ու կանգ առնում ոստայնի տակ։
Հինգերորդ կամ վեցերորդ երթից հետո բոլոր այս մանր բշտիկները միացան մի մեծ բշտիկի մեջ։ Որքան սարդը ավելացնում էր օդի բաժինը, բշտիկն ավելի էր մեծանում, սեղմելով ոստայնին, և ահա վերջապես սարդը ստացավ այն, ինչ իրեն հարկավոր էր։ Ամուր խարսխված ճյուղիկների ու ջրաբույսերի միջև, ջրում, առաջացավ օդով լցված մի զանգ։ Այժմ սա սարդի տունն էր, ուր նա կարող էր ապրել միանգամայն հանգիստ, կարիք չունենալով հաճախ այցելել ջրի մակերես, որովհետև օդը զանգի մեջ, ինչպես ինձ հայտնի էր, ավելանում էր ջրաբույսերից, իսկ սարդի արտազտած ածխաթթվային գազը արտահոսում էր նրա տնակի մետաքսե պատերի միջով։
Ես նայում էի այս զարմանահրաշ արվեստի նմուշին և մտածում․ իսկ ինչպե՞ս է կարողացել ամենաառաջին ջրասարդը (որը հենց նոր էր մտադրվել ջրային սարդ դառնալ) ստեղծել այսպիսի հնարամիտ ապրելակերպ ջրի տակ։ Բայց այս սարդերը հետաքրքիր են ոչ միայն իրենց ստորջրյա շինարարությամբ։ Ի տարբերություն մյուս բոլոր տեսակի սարդերի, ջրասարդի արուն երկու անգամ մեծ է էգից, և բեղմնավորելուց հետո կինը խժռում է ամուսնուն, ինչպես հաճախ պատահում է սարդերի ընտանեկան կյանքում։ Իմ սարդի չափերից ես որոշեցի, որ նա էգ է, և նրա փորը, կարծես թե ուռած է։ Որոշելով, որ սարդը գտնվում է երջանիկ սպասումի մեջ, ես աշխատում էի նրան ավելի լավ սնունդ տալ։ Նա սիրում էր հաստ ու կանաչ դաֆնիներ, որոնց կարողանում էր որսալ անսովոր ճարպկությամբ, երբ նրանք լողում էին մոտիկ։ Բայց հավանաբար ամենից շատ նրան դուր էին գալիս նորածին տրիտոնիկները, և, չնայած դա նրա համար շատ խոշոր որս էր, սարդը նրանց վրա նետվում էր առանց տատանման։ Այն ամենը, ինչ նրան հաջողվում էր որսալ, սարդը տանում էր իր զանգը և այնտեղ ուտում լռության ու խաղաղության մեջ։
Մի գեղեցիկ օր ես տեսա, որ էգը մեծացնում է իր զանգը․ նա աշխատում էր առանց շտապելու, և աշխատանքը երկու օր խլեց։ Եվ ահա, առավոտյան նայելով ակվարիումի մեջ, ուրախությամբ տեսա, որ փորձակայանը լցվել է կլոր ձվիկներով։ Պահանջվող ժամկետում նրանցից դուրս եկան փոքրիկ սարդեր, որոնք իրենց մոր պատճենն էին։
Այժմ րդ շատ ջրասարդեր ունեի։ Բայց շուտով զայրույթով նկատեցի, որ նրանց մայրը՝ ամբողջովին զուրկ լինելով ծնողական զգացմունքներից, շատ հանգիստ ուտում է իր սեփական սերնդին։ Ստիպված եղա փոքրիկներին տանել մի ուրիշ ակվարիում։ Սակայն երբ սարդիկները մեծացան, նրանք էլ սկսեցին միմյանց ուտել, այնպես որ վերջ ի վերջո ես ինձ համար թողեցի միայն երկուսին, առավել խելոք ժառանգներին, իսկ մյուսներին տարա լիճ և բաց թողեցի։
==Ծովախեցգետիններն ու թանաքաձկները==
Ամեն առավոտ, երբ ես արթնանում էի, իմ սենյակն ամբողջապես արևի լույսի ցոլքերի մեջ էր, որ ներս էին թափանցում փակ կրկնափեղկերի արանքից։ Շներն արդեն հաջողացրել էին առանց իմ գիտության մտնել մահճակալիս տակ և հիմա, փռված, քնել էին անխռով ու ամուր քնով։ Լուսամուտի մոտ նստել էր Ուլիսը և, ծայրահեղ անբավականությամբ, աչքերը կկոցել արևի ոսկեզօծ շողերից։ Պատուհանից լսվում էր աքաղաղի խռպոտ հեգնալից կանչը և հավերի մեղմ կչկչոցը (ասես ձավարով շիլա էր բլբլթում գազոջախի վրա), որոնք քուջուջ էին անում կիտրոնի ու նարնջի ծառերի տակ․ այծերի զանգակների հեռավոր զնգոցը, ճնճղուկների բարձր ճռվողյունը քիվերի վրա և անհանգիստ մի ծլվլոց, որ նշանակում էր, թե իմ պատուհանի տակի իրենց բույնն են վերադարձել հոգատար ծիծեռնակները և կտուցներով կեր են բերել ձագուկներին։ Նետելով սավանը և սենյակի մեջտեղը քշելով շներին, ուր նրանք թափ տվին իրենց, ձգվեցին ու հորանջեցին, տերևի պես պտտելով վառ կարմիր լեզուները, ես մոտեցա պատուհանին ու բացեցի կրկնափեղկերը։ Այնուհետև, մինչև աչքերս կվարժվեին պայծառ լույսին, ես փռվեցի լուսամուտի գոգին, վաղորդյան արևի տակ դնելով մերկ մարմինս, որի վրա երևում էին շների լվերի խայթոցներից առաջացած մանր վարդագույն բծեր, և մտածկոտ սկսեցի քորվել։ Դադարելով վերջապես ճմլկոտալ, ձիթենու արծաթե կատարների վրայով մի հայացք գցեցի ծովին, որ կապույտին էր տալիս մեր տնից կես մղոն հեռավորության վրա։ Հենց այստեղ, այս ափին, ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում էին ձկնորսներն իրենց ուռկաններով, դա ինձ համար միշտ արտակարգ իրադարձություն էր լինում, քանի որ ցանցերի մեջ հայտնվում էին ծովածոցի կապույտ խորքերից այնպիսի հրաշալի կենդանիներ, որոնց ինքս բռնել չէի կարող։
Ալիքների վրա նկատելով ձկնորսական փոքրիկ մակույկներ, իսկույն հագնվում էի և, վերցնելով անհրաժեշտ կարթը, ձիթենու պուրակների միջով թռչում էի դեպի ծով։ Գրեթե բոլոր ձկնորսներին գիտեի անուններով, բայց առանձնապես մտերմացել էի մի բարձրահասակ և ուժեղ, հրաշեկ մազերով տղայի հետ։ Նրա անունը Սպիրո էր՝ ի պատիվ անփոխարինելի սուրբ Սպիրիդոնի, ուստի և որպեսզի նրան տարբերեմ իմ իմացած մյուս բոլոր Սպիրոներից, ես նրան անվանում էին Կոկինո, որ նշանակում է շեկ։ Կոկինոն հաճույքով էր կենդանիների նմուշներ բերում ինձ համար, թեև կենդանիներն իրենք նրան ամենևին էլ չէին հետաքրքրում․ նրան հաճույք էր պատճառում իմ անկեղծ ուրախությունը։
Մեկ անգամ ծովափ եկա հենց այն ժամանակ, երբ ջրից դուրս էին հանում ուռկանները։ Արևախանձ ձկնորսները ձգում էին թաց պարանները, բոբիկ ոտքերով ուժով հենվելով ավազի մեջ, և ավելի ու ավելի էին մոտեցնում ծանր ցանցերը ափին։
― Ողջ եղիր, կիրիե Ջերրի, ― բացականչեց ինձ Կոկինոն, թափահարելով խոշոր, պեպենոտ ձեռքերը։ Նրա մազերը ասես խարույկ լինեին արևի տակ։ ― Այսօր մենք քեզ համար հետաքրքիր կենդանիներ կունենանք։ Ուռկանը նոր տեղում ենք ջուրը գցել։
Ես նստեցի ավազի վրա ու սկսեցի համբերությամբ սպասել, իսկ ձկնորսները, ուրախ շատախոսելով և կատակելով, շարունակում էին իրենց գործը։ Որոշ ժամանակ անց ջրի մեջ երևաց և շուտով մակերես դուրս եկավ ուռկանը։ Արդեն երևում էր, թե ինչպես էր ցանցերի մեջ փայլում ու շողշողում ձուկը։ Երբ ուռկանը դուրս քաշեցին, այն ամբողջովին ասես կենդանի էր և դողում էր իր մեջ աղմուկով թպրտացող ձկներից։ Լսվում էր իրար հարվածող ձկնային պոչերի համաչափ, ընդհատուն ստակատոն։
Ձկնորսները բերեցին զամբյուղները և սկսեցին դրանց մեջ լցնել ուռկանի ձկները։ Կարմիր ձուկ, սպիտակ ձուկ, մուգ կարմիր շերտերով ձուկ, սկորպենա, որ նման էր ալ կարմիր գոբելենի։ Երբեմն հանդիպում էր ութոտնիկ, կամ թանաքաձուկ, որոնք իրենց մարդկային աչքերով տագնապալի նայում էին ցանցի խորքից։ Երբ որսի ամբողջ ուտելի մասը հաջողությամբ դասավորվեց զամբյուղների մեջ, հասավ և իմ հերթը։
Ցանցերի հատակին միշտ էլ մնում էր քարերի ու ծովային ջրիմուռների կույտ, և հենց այստեղ էլ գտնվում էր իմ ավարը։ Մի անգամ ես գտա մի հարթ ու կլոր քար, որի կենտրոնից բարձրանում էր շատ գեղեցիկ ձյունաթույր ճերմակությամբ մարջանային ծառ։ Այն ասես դալար կեչի լիներ ձմռանը, ծածկված փափուկ ձյան շերտով։ Երբեմն գտնում էի ծովաստղ, որը փափուկ էր բիսկվիտի տորտի պես և գրեթե այդ նույն չափի։ Ծովաստղի գույնը բաց շագանակագույն էր, վառ կարմիր կետերով, իսկ եզրերից չէին ձգվում, ինչպես բոլոր աստղերի մոտ, ճառագայթներ, այլ կախված էին կլոր ծոպեր։ Մի անգամ ես ջրիմուռի կույտի միջից երկու զարմանալի խեցգետին հանեցի, որոնց ոտքերը և չանչերը, երբ դրանք հավաքում էին, ճիշտ և ճիշտ համընկնում էին օվալաձև զրահի հետ։ Նրանց գույնը սպիտակ էր, իսկ մեջքի դեղնակարմիր նախշերը շատ նման էին աբորիգենների դիմակի։
Այս առավոտ Կոկինոն, զամբյուղների մեջ դնելով վերջին ձկներին, մոտեցավ ինձ օգնելու։ Ջրիմուռների մեծ կույտի մեջ սովորականի պես կային փոքրիկ կաղամարներ, ծովային ասեղաբյուրեղներ, սարդ֊խեցգետիններ և զանազան ձկնիկներ, որոնք, չնայած իրենց մանր չափերին, չէին կարողացել դուրս պրծնել ցանցի անցքերից։ Հանկարծ Կոկինոն «հըմ» արեց զարմանքից, ջրիմուռների խճճված կույտից ինչ֊որ բան դուրս քաշեց և, իր կոշտ ափին դրած՝ մեկնեց ինձ։ Ես նայեցի ու աչքերիս չհավատացի, որովհետև դա ծովաձիուկ էր։ Կարմրա֊կանաչ, շատ բարեկազմ, զարմանալիորեն նման շախմատի ձիուն, նա ընկել էր Կոկինոյի ափի մեջ և ագահորեն կլանում էր օդը իր լայն բացված, խիստ առաջ ցցված բերանով։ Նրա պոչը ջղաձգորեն ոլորվում ու բացվում էր։ Մի ակնթարթում վերցրի նրան Կոկինոյի ափից ու դրի ջրով լի բանկայի մեջ, մտքումս աղոթելով սուրբ Սպիրիդոնին, որ նա օգնեց ինձ փրկելու ձիուկին։ Ի ուրախություն իմ, ձիուկն անմիջապես ուշքի եկավ ու կախվեց բանկայի կենտրոնում, նրա ձիանման գլխի երկու կողմերի լողակները մանր֊մանր դողում էին, ձուլվելով մի աղոտ բծի մեջ։ Համոզվելով, որ ձիուկի վիճակը լավ է, սկսեցի քրքրել ջրիմուռների կույտը ոսկի որոնողի տենդագին հուզմունքով, որը գիտի, որ ավազի մեջ ոսկի է գտնելու։ Իմ ջանքերը հատուցվեցին, և արդեն մի քանի րոպե հետո բանկայի մեջ նստել էին տարբեր մեծության վեց ծովաձիուկներ։ Այսպիսի հաջողությունից գլուխս կորցրած, ես արագ հրաժեշտ տվի Կոկինոյին և մյուս ձկնորսներին ու սլացա տուն։
Տանը իսկույն ակվարիումից հանեցի այնտեղ ապրող տասնչորս օձամողեսներին և նրանց տեղը հատկացրի իմ նոր սաներին։ Ես գիտեի, որ բանկայում թթվածինը քիչ է, երկար չի բավականացնի ծովաձիուկներին, ուստի եթե չէի ցանկանում, որ նրանք կործանվեն, պետք էր շտապել։ Ես վերցրի ակվարիումն ու գնացի ծով։ Լվացի ինչպես հարկն է, հատակին ավազ ցանեցի և արագ վերադարձա տուն, և հետո էլի երեք անգամ դույլերով վազեցի ծով, որպեսզի ակվարիումը ջրով լցնեմ։ Երբ ես դատարկում էի վերջին դույլը, քրտինքն ինձանից հոսում էր շիթերով, ու ես նույնիսկ մտածում էի, արժե՞ր արդյոք այդքան ջանք թափել ծովաձիուկների համար։ Դե, իհարկե, արժեր։ Դա ես տեսա իսկույն, հենց որ ծովաձիուկները բանկայից շրմփացին ակվարիումի մեջ։ Նրանք վայրկենապես ուղղվեցին, իսկ հետո ասես ազատ արձակված պոնիների երամակ, սկսեցին պտտվել ձիթենու ճյուղերի շուրջը, որ ես ամրացրել էի ակվարիումի հատակին փռված ավազի մեջ։ Նրանց լողակներն այնքան արագ էին շարժվում, որ բոլորովին տեսանելի չէին, թվում էր, թե յուրաքանչյուր ձիուկ շարժվում է ինչ֊որ ներքին շարժիչի օգնությամբ։ Աչքի անցկացնելով իրենց նոր տիրությունը, բոլոր ձիուկները հավաքվեցին ձիթենու ճյուղի մոտ, կառչեցին նրանից իրենց պոչերով և լուրջ տեսքով անշարժացան տեղերում։
Ծովաձիուկները իսկույնևեթ բոլորին դուր եկան։ Նրանք գրեթե միակն էին տուն բերած իմ բոլոր կենդանիներից, որ արժանացան ամբողջ ընտանիքի միաձայն հավանությանը։ Նույնիսկ Լարրին գաղտնի այցելում էր իմ աշխատասենյակը, որ տեսնի, թե ինչպես են խայտում ձիուկներն իրենց ջրավազանում։ Ծովաձիուկներն ինձնից բավական ժամանակ էին խլում։ Ջուրը ակվարիումում շատ արագ էր փչանում, և ստիպված էի լինում օրը չորս կամ հինգ անգամ դույլերով վազել ծովափ։ Դա բոլորովին էլ հեշտ գործ չէր, բայց ես ուրախ եմ, որ կիսատ չթողի այդ գործը, թե չէ չէի տեսնի մի անսովոր հրաշք։
Ձիուկներից մեկը, որ հավանաբար ծեր էր, քանի որ ամբողջովին սևացել էր, շատ մեծ փոր ուներ։ Ես այդ վերագրում էի միայն տարիքին։ Բայց ահա մի անգամ առավոտյան աչքս ընկավ նրա փորի վրայի գծին, որն ասես քաշել էին ածելու սայրով։ Ես սկսեցի հետևել նրան, ջանալով իմանալ, հո կռվտուք չի՞ եղել ձիուկների միջև, իսկ եթե եղել է, ապա ի՞նչ զենք են նրանք օգտագործել (չէ՞ որ արտաքուստ ձիուկները շատ անօգնական էին)․ բայց հանկարծ, ի մեծագույն զարմանս իմ, փորի կտրվածքը մի փոքր լայնացավ և այնտեղից դուրս եկավ պստլիկ ծովաձիուկ։ Ես ուղղակի չհավատացի աչքերիս։ Երբ այդ փոքրիկը մի քիչ այն կողմ լողաց ու կախվեց վճիտ ջրում, փորիկից դուրս եկավ մյուսը, հետո էլի ու էլի, և ահա քսան միկրոսկոպիկ ձիուկներ ծխի ամպի պես պտտվում էին իրենց հսկայական մայրիկի շուրջը։ Վախենալով, որ մյուս մեծ ձիուկները կուտեն փոքրիկներին, ես վերցրի մեկ ուրիշ ակվարիում և, ինչպես ինձ թվաց, մայրիկին ու իր ժառանգներին դրեցի այնտեղ։ Երկու ակվարիումները ջրով լցնելը շատ դժվար էր, ես սարսափելի հոգնում էի, սակայն ուզում էի դիմանալ մինչև հինգշաբթի, երբ Թեոդորը կգա ու կտեսնի իմ գանձը։
― Հըմ, ― ասաց Թեոդորը, պրոֆեսիոնալ հետաքրքրությամբ նայելով ակվարիումի մեջ։ ― Սա իսկապես հետաքրքրիր է։ Գրականությունից դատելով, ծովաձիուկները, իհարկե, պետք է որ այս տեղերում լինեն, բայց ես, ինքս․․․ երբեք այստեղ դրանց չեմ տեսել։
Ես Թեոդորին ցույց տվի մյուս ակվարիումը, ուր լողում էր ծովաձիուկ մայրիկը իր փոքրիկ երամակի հետ։
― Ոչ, ― ասաց Թեոդորը։ ― Սա մայրը չէ, սա հայրն է։
Սկզբում ես մտածեցի, որ Թեոդորը խաղում է հոգուս հետ, բայց նա բացատրեց, թե իրականում բանն ինչնումն է։ Երբ էգը ձկնկիթ է դնում, և արուն բեղմնավորում է այն, արուն ձկնկիթները հավաքում է իր հատուկ «ճուտահանման» խցիկի մեջ, և նրանք այնտեղ բազմանում են։ Նա, ում ես հպարտ մայրիկի տեղ էի ընդունել, իրականում հպարտ հայրիկ դուրս եկավ։
Շուտով ուժերիցս վեր դարձավ ծովաձիուկների ախոռը պահելը, դրանց թարմ ջուր և ուտելիք մատակարարելը։ Մեծագույն ափսոսանքով ստիպված եղա նրանց ազատել գերությունից։
Կոկինոն ոչ միայն կենդանիներ էր հայթայթում իմ հավաքածուի համար, այլև ցույց տվեց ինձ ձկնորսության ամենազարմանալի եղանակներից մեկը։
Մի անգամ ես հանդիպեցի նրան ծովափին, ուր նա իր խարխուլ նավակի մեջ դնում էր ծովաջրով լիքը նավթամանը։ Նավթամանի հատակին պառկած էր մեծ, արտաքուստ բարեհամբույր թանաքաձուկը, որը գլխի և ձվաձև մարմնի միացման տեղից կապված էր պարանով։ Ես Կոկինոյին հարցրի, թե ո՞ւր է պատրաստվում գնալ։ Նա ասաց, որ պատրաստվում է գնալ թանաքաձուկ որսալու։ Դա ինձ զարմացրեց, որովհետև նավակի մեջ ոչ կարթ, ոչ ցանց և ոչ էլ եռաժանի կար։ Ես հարցրի, իսկ ինչպե՞ս է նա մտածում թանաքաձուկ որսալ։
― Սիրո օգնությամբ, ― խորհրդավոր ասաց Կոկինոն։ Ես գտնում էի, որ բնախույզի պարտքը ինձ հրամայում է հետազոտել կենդանիներ որսալու բոլոր եղանակները, և իսկույն հարցրի Կոկինոյին, թե չի՞ տանի ինձ իր հետ։
Մենք դուրս եկանք երկնագույն ծովախորշը և կանգ առանք այն տեղերում, ուր խորությունը հասնում էր երկու սաժենի։ Այստեղ Կոկինոն դուրս քաշեց պարանի ծայրը, որից կապված էր թանաքաձուկը, և այն փաթաթեց իր ոտքի բութ մատին, հետո ձկանը դուրս նետեց նավակից։ Թանաքաձուկը մի քիչ լողաց ջրի երեսին, նայեց մեզ ասես տարակուսանքով և, ջրի շիթ բաց թողնելով, ոստյուններով լողաց դեպի ծովախորշի խորքը։ Պարանը քիչ֊քիչ սահում էր նավակից ցած և շուտով ամուր ձգվեց։ Կոկինոն սիգարեթ էր ծխում խռնշտորելով իր բոցեղեն բաշը։
― Հիմա, ― ասաց նա ժպտալով, ― մենք կտեսնենք, թե ինչ կարող է անել սերը։
Կռանալով թիերի վրա, Կոկինոն սկսեց դանդաղ թիավարել, ժամանակ առ ժամանակ կանգնեցնելով նավակը և լարված ուշադրությամբ հետևելով իր մատի պարանին։ Հանկարծ նա թեթև խռռացրեց, դեն նետեց թիերը, այնպես որ նրանք սեղմվեցին նավակողին՝ ինչպես թիթեռնիկի թևեր, և, բռնելով պարանից, սկսեց քաշել դեպի իրեն։ Ես կռացա և, աչքերս չորս արած, նայեցի թափանցիկ ջրի միջով, ջանալով տեսնել ամուր ձգված պարանի ծայրը։ Կոկինոն սկսեց ավելի արագ քաշել։ Որոշ ժամանակ անց ջրի մեջ երևացին աղոտ ուրվագծեր, և շուտով ես նկատեցի թանաքաձկանը։ Երբ նա մոտեցավ, ես զարմանքով տեսա, որ դա ոչ թե մի թանաքաձուկ էր, այլ երկուսը՝ ամուր իրար կպած։ Կոկինոն արագ նրանց վեր քաշեց, հանեց ջրից ու դրեց նավակի հատակին։ Արուն, երևում է, շատ էր տարված իր սիրեցյալով, և նույնիսկ իր տարերքից հանկարծակի տեղափոխվելը ջրի երես՝ նրան բնավ չանհանգստացրեց։ Նա այնքան ամուր էր կառչել էգին, որ Կոկինոն չկարողացավ միանգամից նրան պոկել և գցել ծովաջրով լի բանկան։
Ինձ շատ հրապուրեց որսի այսպիսի անսովոր ձևը, թեև սրտիս խորքում զգում էի, որ դա մի քիչ անազնիվ է։ Մեկ ժամում մենք համեմատաբար ոչ մեծ տարածության վրա որսացինք հինգ արու թանաքաձուկ։ Ես զարմացա, որ ծովախորշը այդքան խիտ է բնակեցված, ախր ցերեկն այնտեղ հազվադեպ կհանդիպես թանաքաձկների։ Այդ ամբողջ ժամանակ էգը իր դերը կատարում էր ստոյիկի անտարբերությամբ, բայց ես, միևնույն է, գտնում էի, որ ձուկն արժանի է պարգևի, և Կոկինոնյին համոզեցի ազատ արձակել, թեև նա այդ արեց ակնհայտ ափսոսանքով։
Ես հարցրի, թե որտեղից գիտե Կոկինոն, որ թանաքաձկնուհին կհրապուրի արուներին։
― Ժամանակներն են այդպիսին, ― թոթվեց նա ուսերը։
― Ուրեմն հիմա, ― հարցրի ես, ― կարելի է նույն հաջողությամբ օգտվել ցանկացած էգից։
― Այո՛, ― ասաց Կոկինոն։ ― Բայց իհարկե, որոշ թանաքաձկներ, ինչպես և կանայք, կարող են մյուսներից հրապուրիչ լինել, իսկ դա նշանակում է, որ նրանցից ավելի մեծ օգուտ կլինի։
Ափսոս որ որսի այս եղանակը չի կարելի կիրառել մյուս կենդանիների նկատմամբ։ Որքա՜ն հրաշալի կլիներ, օրինակ, փորձի համար ջուրը նետել ծովաձիուկի էգին և հետո նրան դուրս քաշել՝ իրենից կախված կրքոտ երկրպագուներով։
Որքան ինձ հայտնի էր, որսի այս յուրատեսակ եղանակը կիրառում էր միայն Կոկինոն, ես երբեք չեմ տեսել, որ դրանից օգտվեին ուրիշ ձկնորսներ, իսկ նրանք, ու հետ ես խոսում էի, նույնիսկ չէին լսել այդ մասին և այնքան էլ չէին հավատում իմ պատմածին։
Մեր տան դիմացի կտրտված ափերի մոտ բնակվում էին հատկապես շատ կենդանիներ, և քանի որ այս տեղերը համեմատաբար ծանծաղ էին, կենդանիներ որսալը այնքան էլ դժվար բան չէր։ Ես Լեսլիին համոզեցի ինձ համար նավակ կառուցել, որ բավական հեշտացրեց իմ հետազոտությունները։ Այս հարթահատակ, գրեթե կլոր նավակը՝ խիստ թեքված աջ կողով, ստացավ «բուտլ Հաստապոչիկ» անունը և իշուկից հետո իմ ամենաթանկ սեփականությունն էր։ Նավակի հատակին դնելով բանկաներ, տուփեր, ցանցորսիչներ և վերցնելով ուտելիք, ես ճանապարհ էի ընկնում երեք շներից բաղկացած ջոկատի՝ Արագավազի, Աղտոտիկի և Ռոջերի հետ, իսկ երբեմն էլ վերցնում էի նաև Ուլիս բվին, եթե դա նա ցանկանում էր։ Շոգ, անհողմ եղանակին մենք օրերով հետազոտում էինք հեռավոր ծովախորշերն ու ջրիմուռներով պատված ժայռոտ արշիպելագները և շատ արկածներ էինք ունենում։ Մի անգամ մենք հանդիպեցինք «ծովանապաստակների» (տետիս խխունջների) հսկայական վտառի։ Այս խխունջները ունեն ծիրանագույն, ձվաձև մարմին, եզրերը բոլորածայրով, իսկ գլխին երկու տարօրինակ ելուստ, որոնք իսկապես շատ նման են նապաստակների երկար ականջներին։ Խխունջները սողում էին ավազոտ հատակին ու քարերի վրայով, շարժվելով կղզուց դեպի հարավ, ինչ որ տեղ։ Միմյանց նկատմամբ նրանք ոչ մի հետաքրքրություն չէին ցուցաբերում, և ես եզրակացրի, որ հավաքվել են նրանք միասին ոչ թե զուգավորվելու, այլ պարզապես գաղթում են կույտերով։
Մի ուրիշ անգամ, երբ մենք խարիսխ էինք գցել մի ոչ մեծ ծովախորշում, դեպի մեզ լողաց հաստլիկ, բարեհոգի դելֆինների վտառը։ Ըստ երևույթին, նրանց գրավել էր «Բուտլի» նարնջա֊սպիտակ վառ գույնը։ Դելֆինները խայտում էին մեր շուրջը, թռչկոտում էին, պարում էին ու մոտենում էին ուղղակի նավակին, ջրից դուրս ցցելով ժպտուն մռութները և իրենց շնչափողերից բաց էին թողնում խոր, կրքոտ հոգոցներ։ Մի երիտասարդ դելֆին, որն ավելի վճռական էր մեծահասակներից, խրվեց նույնիսկ նավակի տակ, և մենք զգացինք, թե ինչպես նրա մեջքը անցավ «Բուտլի» հարթ տակով։ Ես հիացմունքով էի նայում այս սքանչելի տեսարանին և միևնույն ժամանակ փորձում էի ճնշել իմ ջոկատի ընդվզումը, որը դելֆինների հայտնվելն ընկալում էր միանգամայն այլ կերպ։ Արագավազը, որ երբեք աչքի չէր ընկնում խիզախությամբ, խցկվեց նավաքիթը և, դողալով վախից, կամաց վնգում էր։ Աղտոտիկը որոշեց, որ իր կյանքը կարող է փրկել միայն մի ճանապարհով՝ թողնել նավը և լողալ դեպի ափ, ուստի ես ստիպված էի նրան ուժով պահել, ինչպես և Ռոջերին, որը համոզված էր, թե եթե իրեն թույլ տային թռչել ծով, նա կկարողանար մեն֊մենակ մի քանի րոպեում հաշիվ մաքրել բոլոր դելֆինների հետ։
Մեկ անգամ ես այսպիսի արշավից բերեցի չափազանց արտառոց մի ավար։ Այդ օրը բոլորը գտնվում էին քաղաքում, բացի Լեսլիից, որը դեռ նոր էր ապաքինվել դաժան դիզենտերիայից։ Նա պառկած էր հյուրասենյակի բազմոցին, կատվիկի նման թույլ, ու սառույցով թեյ էր խմում և կարդում մի հսկայական աշխատություն բալիստիկայի (ձգաբանության) մասին։ Լեսլին ինձ իսկույնևեթ չափազանց պարզ լեզվով հայտնեց, որ իրեն չձանձրացնեմ և չնետվեմ աչքի առաջ, իսկ քանի որ ես քաղաք գնալ չէի ցանկանում, վերցրի շներին և գնացի դեպի «Բուտլը»։
Երբ մենք լողում էինք ծովախորշի երկայնքով, ես դեռ հեռվից ջրի խաղաղ մակերեսին նկատեցի, ինչպես ինձ թվաց, դեղին ջրիմուռների մի մեծ կծիկ։ Ծովային ջրիմուռները միշտ էլ մեծ ուշադրության են արժանի․ դրանց մեջ մշտապես գտնվում են բազմաթիվ ու զանազան մանր կենդանիներ, իսկ երբեմն էլ, եթե ձեր բախտը բերում է, ինչ֊որ ավելի խոշոր բան։ Ես, իհարկե, սլացա դեպի այդ տեղը, բայց երբ ավելի մոտեցա, տեսա, որ դա ամենևին էլ ջրիմուռ չէր, այլ դեղին գույնի ինչ֊որ քար։ Բայց թե ինչպե՞ս է քարը լողում ջրի մեջ, քսան ոտնաչափ խորությամբ ծովախորշում։ Ես ուշադիր նայեցի և ուրախությունից ապշեցի, երբ տեսա, որ դա կրիա էր և՝ բավականին մեծ։ Բարձրացնելով թիերը, ես գոռացի շների վրա, անցա նավախելի կողմը և այնտեղ սպասեցի, անհամբերությունից այրվելով, մինչև որ «Բուտլը» ավելի կմոտենար կրիային։ Կրիան գտնվում էր ջրի երեսին և, թվում էր, խոր քնած է։ Հարկավոր էր նրան բռնել, նախքան կհասցներ արթնանալ։ Ուռկաններն ու մյուս ցանցերը, որ գտնվում էին իմ նավակում, ամենևին էլ նախատեսված չէին մոտ երեք ոտնաչափ երկարություն ունեցող կրիայի որսի համար։ Ինձ թվում էր, որ նրան կարելի է որսալ միայն ջրի մեջ սուզվելով, ինչ֊որ ձևով բռնել նրան և նետել նավակը, քանի դեռ նա չի արթնացել։ Ես չափազանց հուզված էի և նույնիսկ մտքովս չանցավ, որ այդքան մեծ կրիան կարող է բավական ուժեղ լինել, չհանձնվել առանց պայքարի։
Երբ նավակն արդեն գտնվում էր կրիայից մոտ վեց ոտնաչափ հեռավորության վրա, ես օդ հավաքեցի թոքերումս և սուզվեցի։ Սկսեցի սուզվել ուղղակի կրիայի տակ, որ կտրեմ նրա նահանջի ճանապարհը։ Սուզվելով տաք ջրի մեջ և արտասանելով կարճ աղոթք, որ իմ սուզվելուց առաջացած ցայտերը չարթնացնեն կրիային, իսկ եթե, այնուամենայնիվ, արթնանա, ապա քնաթաթախ չկարողանա ծլկել։ Սուզվեցի բավականին խոր և անմիջապես շրջվեցի մեջքիս վրա։ Իմ վերևում, ինչպես վիթխարի ոսկե դրամ, պառկել էր կրիան։ Ես վեր նետվեցի ու ամուր բռնեցի նրա առջևի թաթերից, որ պատյանից կախվել էին մանգաղների նման։
Ի զարմանս իմ, կրիան չզարթնեց նույնիսկ իմ այդ գործողությունից։ Երբ ես փնչացնելով ու դեռևս շարունակելով սեղմել նրա թաթերը՝ բարձրացա ջրի երես ու սկսեցի աչքերս թարթել, հասկացա բանն ինչում է։ Կրիան սատկած էր։ Սատկել էր նա արդեն շատ վաղուց, ինչի մասին վկայում էր իմ սեփական հոտառությունը և մանր ձկների բազմությունը, որոնք կտցում էին նրա թեփուկավոր վերջույթները։
Ափսոս էր, իհարկե, բայց դե այնուամենայնիվ ավելի լավ է մեռած կրիա, քան՝ ոչինչ։ Ես նրան քաշեցի դեպի նավակն ու մի թաթը ամուր կապեցի նավակողին։ Շները չափազանց շահագրգռված էին, նրանք կարծում էին, որ ես հատկապես իրենց համար բերել եմ չտեսնված համեղ պատառ։ «Բուտլը» իր ձևի պատճառով երբեք էլ հեշտ ղեկավարվող նավակ չէր, իսկ հիմա, երբ նրա կողից կապված էր սատկած կրիան, արդեն ամեն կերպ ջանում էր պտտվել միևնույն տեղում։ Եվ այնուամենայնիվ մի ամբողջ ժամ լարված թիավարումից հետո մենք բարեհաջող հասանք նավամատույցին։ Կապելով նավակը՝ ես կրիային քաշեցի ափ և, ինչպես հարկն է, զննեցի նրան։ Դա բիսսա տեսակի կրիա էր։ Այս տեսակի կրիաների պատյանից ակնոցի շրջանակ են պատրաստում, այնպես որ նրա խրտվիլակը երբեմն կարելի է տեսնել օպտիկայի խանութների ցուցափեղկերում։ Բիսսայի գլուխը մեծ է, կնճռոտված դեղին մաշկով և կտուցի նման կեռ քթով, որը նրան շատ է նմանեցնում արագիլի։ Իմ կրիայի պատյանը տեղ֊տեղ ծեծված էր (դրանք ծովահողմերի, իսկ գուցե շնաձկների ատամների հետքեր էին) և զարդարված էր սպիտակաթույր մանր խեցգետիններով։ Ստորին դեղնավուն վահանը ներս էր ընկած՝ ինչպես հաստ, թրջված ստվարաթուղթ։
Դեռ վերջերս ես ուսումնասիրել էի գետային սատկած կրիայի կազմաբանությունը, և հիմա ինձ առիթ ներկայացավ ծովային կրիայի ներքին կառուցվածքը համեմատել նրա քաղցրջրյա եղբայրակցի կառուցվածքի հետ։ Ես արագ տուն վազեցի ու ձեռնասայլակը բերեցի, որով տուն տարա իմ ավարը և հանդիսավոր դրեցի պատշգամբում։ Այնուհետև պատրաստեցի գրառումների տետրս․ խնամքով, ինչպես վիրահատական սրահում, դասավորեցի խարտոցներս, վիրադանակներս, ածելիներս և գործի անցա։