― Ներս համեցեք, թանկագին հյուրեր, ― երգեցիկ ասաց նա։
Նրանք երկյուղածությամբ մտան սենյակ՝ շփոթված ու խոր ողջունելով, անասելի զարմացած, ասես ճանապարհի եզրին մի սովորական տան դուռն դուռ էին ծեծում, որ ջուր խնդրեն, իսկ դուռը նրանց առջև բաց էր արել կենդանի ծաղիկներից զգեստով հրաշագեղ էլֆ դիցուհին։ Նա ընդառաջ շտապեց հյուրերին՝ եթերային, ինչպես գետի զեփյուռը։
― Համարձակ, սիրելի բարեկամներ, ― ժպտաց նա՝ բռնելով Ֆրոդոյի ձեռքը։ ― Ծիծաղեցեք, ուրախացեք․․․ Ես Ոսկեհատիկն եմ, գետի դուստրը։
Ապա պարաքայլ գնաց դուռը ծածկեց ու նազելի ձեռքերի թեթև շարժումով ասես գիշերը տնից դուրս վանեց։
― Թող գիշերը մնա Անտառում, ― ասաց Ոսկեհատիկը։ ― Դուք երևի դեռ սարսափու՞մ եք թանձր մառախուղից, մթին ծառերից, գետախորշերից, հորձանուտներից ու անտառային անծանոթ արարածներից։ Ոչ մի բանից մի Մի վախեցեք։ Այժմ դուք Թոմ Բոմբադիլի հուսալի հարկի տակ եք։
Հոբիթները նայում էին նրան ու զարմանում, իսկ նա ժպտալով հերթով նայում էր բոլորին:
Ներքնակներն ու բարձերը փետուրի պես փափուկ էին: Հոբիթները փաթաթվեցին բրդե սպիտակ վերմակների մեջ ու վայրկենապես քնեցին:
Խոր գիշեր էր: Ծանր քունը պատել էր Ֆրոդոյին։ Երազում նա տեսնում Նա երազ էր նորալուսնի գունատ տեսնում՝ իբրև թե ծագում է նորոլուսինը, և նրա աղոտ շողերի միջից բարձրացող հոբիթի առջև հառնում է բարձր ու մռայլ ժայռըմի ժայռ, որի մեջ ասես կամար էր կա փորված։ Հետո նրան կարծես բարձրացնում ասես թռցնում են վերևվեր, և նա տեսնում անցնում է ոչ թե ժայռ, այլ ժայռերի կույտպատի վրայով և... Հոբիթը հանկարծ հասկացավ, որ սավառնում է լեռների օղակով շրջապատված հարթավայրի վրայով: Հարթավայրի մեջտեղում մի մութ հարթավայր, ատամնավոր պարիսպ, հսկայական սև աշտարակ, էր վեր խոյանում որի վրա կանգնած է էր ինչ-որ մեկը։ Նորալուսինն անհամարձակ էր լուսավորում․ միայն մութ-մութ աշտարակը և լուսավոր կերպարանքն էր երևում վերևում։ Բարձրանյալով վեր՝ լուսինը հայտնվեց միայնակ կերպարանքի գլխավերևում՝ լուսավորելով քամուց մեղմորեն ծածանվող ձյան պես ճերմակ նրա մազերը։ Ներքևից լսվում էին վայրենի ձայն չարացած վայրի ճիչեր ու չարագույժ մռնչում էին գայլերը։ Լուսնի հետևից հանկարծ Հսկայական թևերի ստվերը մի խոշոր ստվեր դուրս եկավ, աշտարակի վերևում կանգնածը ակնթարթ ծածկեց լուսինը: Աշտարակի գլխին կանգնած կերպարանքը ձեռքերը պարզեցերկինք, ու և նրա գավազանից գավազանը կուրացուցիչ շող ցայտեց։ Վերևում արծվի թևերի ճողփյուն էրբռնկվեց։ Երկնքից քարի պես ընկավ հսկայական արծիվը և տարավ անծանոթին իր հետ: Հարթավայրը ցնցվեց չարացած կատաղի ճիչերից ու գայլերի ոռնոցից։ Հետո աղմուկ բարձրացավ, իսկ ներքևում ոռնում էինասես ուժեղ քամի սկսվեց, ժանիքներն էին կրճտացնում գայլերը։ Քամին սմբակների կատաղի դոփյուն էր բերում արևելեքիցև որոտացին սմբակները, արևելքիցբարձր, արևելեքից։ ավելի բարձր, ու ավելի բարձր... «Սև Հեծյալներն» են հասկացավ Ֆրոդոն ու արթնացավ սառը քրտինքով պատված, արյունը : Արյունը քունքերում զարկում էր մուրճի պես։ «Մի՞թե ես, ― մտածեց նա, ― քաջություն կունենամ այս պատերից դուրս գալու»։ Նա պառկած էր շունչը պահածձգվեց անկողնում ու անշարժացավ՝ լարված ականջ դնելով գիշերային ձայներին, բայց շուրջը շուրջն ամեն ինչ խաղաղ էր։ Վերջապես գունդուկծիկ կուչ եկավ եղավ ու խորասուզվեց քնի մեջ։
Առավոտը չորս հոբիթին միանգամից արթնացրեց։ Թոմը սենյակում ման Ֆրոդոյի կողքին խաղաղ քնած էր գալիս Փինը: Հանկարծ նրա երազներում ինչ-որ բան փոխվեց. շրջվելով՝ նա անհասկանալի տրտնջաց ու սարյակի նման ճռթճռթացնում։ Լսելովարթնացավ կամ այդպես թվաց նրան: Պատի հետևից դեռևս հստակ լսվում էր ձայնը, որ հոբիթներն որից նա արթնացել ենէր. «ճրթ, նա ծափ տվեց ու բացականչեց․ «Հե՜յճրթ, երգի՛րճտ, ուրախացի՛ր․․․ Ամբողջ ձայնով երգի՛ր»։ Հետո հետ քաշեց դեղին վարագույրներըճտ», ու լույսը արևմտյան և արևելյան լայն պատուհաններից ներս հորդեց։ Լույսը պայծառ չէր․ պատուհաններից երևացող ցածր ամպերն անձրևով ասես բարակ ճյուղեր էին լցվածիրար զանվում ու ճտճտում: «Տան մոտ ծփինե՞ր են աճում»,— կիսաքուն մտածեց Փինը: Եվ հանկարծ սարսափահար հասկացավ, որ գտնվում է ոչ թե տանը, այլ՝ փչակում, իսկ այգում կարմրին էին տալիս բակլայի ծաղկաշղթաները։ ճռռացող, չորացած, ահասարսուռ ձայնը ծիծաղում է նրա վրա: Նա նստեց անկողնում, շոշափեց փափուկ ներքնակը և, թեթևացած, կրկին ընկավ բարձի վրա: Ականջներում հստակ հնչեց Ոսկեհատիկի ձայնը. «Մի՛ վախեցեք, քնեք խաղաղ, ուշադրություն մի դարձրեք գիշերային ձայներին»:
― Արթնաց՛եք, ճստիկնե՜ր, ― գոռաց Թոմը։ ― Հիմա արև չկա․ ամպերը արևմուտքից եկան, երկինքը ծածկեցին։ Շուտով կայտառ անձրև կթափվի, որը Ոսկեհատիկին հարկավոր կլինի աշնանային մաքրություն անելու համար։ Լույսը չբացված ուրախ երգով արթնացրել եմ նրան։ Ծույլերին հաջողություն չկա՝ հիշեք ասացվածքը․ «Շուտ վեր կացողի մայրը տղա կբերի»։ Հո մինչև վաղը չե՞ք քնելու․․․ Վե՛ր կացեք, քնկոտներ․․․ Եվ նա կրկին քնեց:
Հոբիթներն այնքան էլ չհավատացին տղա բերելունՄերիի խաղաղ երազի մեջ ներխուժեց կաթկթող ջրի ձայնը:Կաթոցն աստիճանաբար հոսք դարձավ, ջուրը տարածվեց, բայց իսկույն վեր կացան և լրիվ մաքրազարդեցին սեղանը։ Թոմը տան գործ էր անում․ խոհանոցից լսվում էր ամանեղենի զրնգոցըմութ լիճը շրջապատեց տունը՝ շարունակելով դանդաղ, աստիճաններից՝ նրա կոշիկների թրմփոցը, բաց պատուհաններից հանկարծ ներս էին թռչում երգի պատառիկներ։ Խիտ բաղեղը անձրևը ամբարում էր իր մեջ երբեմն ջրի բարակ շիթեր թափում հողին։ Քիչ-քիչ ամպերը պատեցին ողջ երկինքը, ու անտառի սև պատը անհետացավ թափվող անձրևի վարագույրի հետևում։ բայց հաստատորեն մեծանալ:
Եվ անձրևի միալար աղմուկի մեջ վերևից«Կխորտակվենք, ինչ-որ տեղից— մտածեց Մերին, երևի մոտակա բլրից լսվեց Ոսկեհատիկի ձայնը՝ զուլալ — կխորտակվենք ու զրնգուն։ Բառերը լսողությունից փախչում էինկխեղդվենք: Վաղ թե ուշ ջուրը ճեղք կգտնի ու կհեղեղի տունը»: Հետո նրան թվաց, բայց հասկանալի թե պառկած էճահճի ցեխի մեջ. նա կտրուկ վեր թռավ, որ նրա երգը հորդում էր ամենահաղթ կյանքով՝ լեռնային ակունքներից մինչև հեռավոր ծովամերձ գետաբերանը։ Պատուհանին մոտենալովբոբիկ ոտքը դրեց չոր սառը հատակին, Ֆրոդոն հմայված ունկնդրում էր ծորացող երգը և ուրախանում անձրևային օրվա, անսպասելի դադարի համար։ Հարկավոր էր շարունակել ճանապարհըհասկացավ՝ որտեղ է գտնվում ու կրկին պառկեց: Եվ չհասկացավ՝ լսե՞ց, հարկավոր էր շտապել, բայց․․․ ո՛չ այսօր։ թե՞ հիշեց հանգստացնող մեղմիկ ձայնը. «Այս տան պատուհաններից ներս կարող է թափանցել միայն լուսնի և աստղերի լույսը»: Վարագույրը մինջանցուկ քամուց թեթև ծածանվեց: Մերին խորը շունչ քաշեց և նորից քնեց:
Տան առջևի արահետը վերածվել էր կաթնագույն առվիՍեմը, որ փրփրալով խառնվում որքան էլ փորձում էր ջրերին։ Վազելով գալիս էր Թոմըհետագայում հիշել, ձեռքերով ասես մի կողմ կասկածելի ոչինչ չէր լսել և քնել էր քշում անձրևը, ինչպես գերանը՝ գոհ ամեն ինչից և իրոք, նա բոլորովին չէր թրջվել, միայն կոշիկները հանեց ու դրեց բուխարու ճաղերի վրա։ Հետո ընկղմվեց մեծ բազկաթոռի մեջ ու մոտ կանչեց հոբիթներին։ բոլորից: Իսկ գերանները երազներ չեն տեսնում:
― Ոսկեհատիկը հավաքել-մաքրելով է զբաղվածԱռավոտը չորս հոբիթին միանգամից արթնացրեց։ Թոմը սենյակում ման էր գալիս ու սարյակի նման ճռթճռթացնում։ Լսելով, ― հայտարարեց նա։ ― Ամենուրեք ջուր է ճողփումոր հոբիթներն արթնացել են, շուրջն ամեն ինչ թրջվել է։ Հոբիթներին հիմա գնալ չի կարելինա ծափ տվեց ու բացականչեց․ «Հե՜յ, հանկարծ կխեղդվեք։ Մի օր սպասեքերգի՛ր, բարեկամներ, Թոմի ուրախացի՛ր․․․ Ամբողջ ձայնով երգի՛ր»։ Հետո հետ նստեք։ Աշունը՝ վատ եղանակների ժամանակըքաշեց դեղին վարագույրները, խոսք ու զրույցների, հարցուփորձի ժամանակն է նաև․․․ Թոմը շատ բան գիտի․․․ Թոմը ձեզ համար պատմություն կսկսի մաղող անձրևի մեղմ խշշոցի տակ, խոսքը հեռվից կգա, իսկ հարցերը՝ հետո։ լույսը արևմտյան և արևելյան լայն պատուհաններից ներս հորդեց։
Եվ նա մի երկար Հոբիթներն աշխուժորեն վեր թռան՝ իրենց զգալով թարմ ու հանգստացած: Ֆրոդոն վազեց արևելյան պատուհանի մոտ՝ ու զարմանահրաշ պատմություն արեցհայտնաբերեց, մեկ որ նայում է ցողից ամբողջովին մոխրագույն այգին: Նա ակնկալում էր տորֆապատ հող տեսնել՝ պատված սմբակների հետքերով, բայց այնտեղ միայն բակլայի ծաղկաշղթաներ էին և ուրիշ ոչինչ: Հեռվում, քողարկելով հորիզոնը, առավոտյան արշալույսի լուսապսակից լուսավորվել էին բլուրների գագաթները: Առավոտը պայծառ չէր․ երկնքում տարածված երկար ամպերն ասես ինքն իր հետ խոսելով, մեկ հանկարծ խուճուճ հոնքերի տակից նրանց հառելով իր կապույտ աչքերը։ Երբեմն նրա խոսքը հնչում էր որպես միալար երգթաց բրդի փնջեր լինեին՝ մի ծայրը կարմիր ներկի մեջ իջեցված, իսկ երբեմն Թոմը վեր դրանց միջև բացվում էին սաթե-դեղին լույսով լցված խորխորատները: Երկինքն անձրև էր թռչում ու մոլեգին պար գալիս։ Նա պատմում էր մեղուների ու մեղրաբույր ծաղիկներիխոստանում, խոտերի ու երկինքը փակող հաստաբուն ծառերի մասին, պատմում լույսն արագորեն բացվում էր թավուտների ու անանցանելի փշոտ մացառների գաղտնիքների, չտեսնված թռչունների ու չլսված հողեղեն արարածների, չար ու բարի, մութ ու լուսավոր ուժերի մասին։ և բակլայի թաց կանաչ տերևների միջից կամաց-կամաց բոցավառվում էին կարմիր ծաղիկ-կրակները:
Նրանք լսում էին, Փինը նայեց արևմտյան պատուհանից և տեսավ հեռու ներքևում տարածված մշուշի ընդարձակ ծովը: Անտառը նրանց բոլորովին այլ կերպ պատկերացավկորել էր, քան առաջասես չէր եղել: Թվում էր, իսկ իրենք իրենց այնտեղ զգում էին պնդերես ու անկոչ օտարականներ։ Ստեպ-ստեպգորշ ամպերի տանիքն սկսվում է հենց շեմից և ձգվում հեռուն: Խիտ սպիտակ գոլորշու քուլաների մեջ առանձնանում էր մի մուգ շերտագիծ, ուղղակիորեն կամ զարտուղի հիշատակվում որտեղ մշուշի ամբողջական ծածկոցը պատառոտվում էր՝ վերածվելով մանր լաթի կտորների: Դա Գալարի հովիտն էր Ծեր Ծփին՝ իշխող: Ձախ կողմում բլրից ներքև էր վազում և սպիտակ ծածկոցի մեջ անհայտանում փոքրիկ առուն: Պատուհանը նայում էր արծաթե սարդոստայնով պարուրված կենդանի ցանկապատով շրջապատված այգուն, հզոր ու չարադավ։ Եվ Ֆրոդոն նորից ու նորից շնորհակալ իսկ ցանկապատից այն կողմ ցողից մոխրագույն խոտ էր ճակատագրին իրենց փրկության համար։ : Եվ ոչ մի ծփի:
Հավերժական Անտառն իզուր չէր այդպես կոչվում․ նա հինավուրց երկրի մի ժամանակավա համատարած ծածկույթի վերջին պատառիկն էր։ Ներկայիս ծառերի ապուպապերը ուժ են ամբարել նրա մեջ՝ լեռների պես ծերանալով նրանք դեռ հիշում էին Երկրի ― Բարի լույս, ճստիկնե՜ր, ― բացականչեց Թոմը՝ լայն բացելով արևմտյան պատուհանը։ Սենյակ ներխուժեց սառը օդը, և անձրևի հոտ եկավ: ― Հիմա արև չկա․ ամպերը արևմուտքից եկան, երկինքը ծածկեցին։ Թոմը առավոտից ոտքի վրա իրենց միահեծան իշխանության ժամանակները։ Անհամար տարիները նրանց սնուցել էին գոռոզությամբէ, իմաստնությամբ ու չարությամբ։ Եվ նրանց մեջ Ծեր Ծփուց վտանգավորը չկար՝ իր փտած միջուկովգագաթից գագաթ է թռչում, բայց դյուցազնական հզորությամբերկնքին է նայում, նա դաժան էր ու խորամանկեղանակն է որոշում: Շուտով կայտառ անձրև կթափվի, նրան էին ենթարկվում քամիներն ու գետի երկու ափերը։ Ծեր Ծփին ահագնորեն մխրճվել էր բերրի հողի մեջորը Ոսկեհատիկին հարկավոր կլինի աշնանային մաքրություն անելու համար։ Լույսը չբացված ուրախ երգով արթնացրել եմ նրան։ Բայց հոբիթներին մինչև ժամանակը գալը արթնացնելն անիմաստ է: Գիշերն արթնանում են, քաշել նրա բոլոր հյութերըկողքից կողք շրջվում, այնտեղ տարածել մոխրագույն ձեռքերը ամեն կողմ իսկ հենց առավոտը գալիս է՝ քնում են ինչպես կախարդված: Հապա վեր կացեք, բարեկամնե՛ր, դի՛նգ-դո՛նգ-դի՛լո: Հիշեք ասացվածքը. «Շուտ արթնացողին՝ կուշտ նախաճաշ, մնացածին խոտ, ջուր ու իրեն ենթարկել Անտառը՝ Պատնեշից մինչև Հարավային Լեռնաշխարհ․․․աղ»:
Բայց Հոբիթներն այնքան էլ չհավատացին Թոմի ասածին, բայց իսկույն վեր կացան ու սեղան նտեցին. իսկ ահա Անտառը մոռացության վեր կենալ չէին շտապում, մինչև ամբողջը չմաքրազարդեցին։ Այս անգամ նրանք մենակ էին. ճիշտ է տրված, և Թոմի պատմությունը ցատկոտելով սլացավ վարարԹոմը տանն էր՝ խոհանոցից լսվում էր ամանեղենի զրնգոցը, փրփրաշատ վտակի երկարությամբաստիճաններից՝ նրա կոշիկների թրմփոցը, գահավիժող ջրվեժների մոտովբաց պատուհաններից հանկարծ ներս էին թռչում երգի պատառիկներ։ Թոմբադիլի ճաշասենյակը նայում էր արևմուտք՝ մշուշով պարուրված հովտին, ժայռերի շերտավոր հատվածքներովև պատուհանը լայն բացված էր: Եղեգե տանիքից կաթում էր: Մինչ հոբիթները կավարտեին նախաճաշը, գիրթ քարակույտերովամպերը միաձուլվեցին, դարձան մեկ ամբողջական ծածկոց, մութ ու խոնավ կիրճերով և գլորվեց մինչև Լեռնաշխարհ։ երկնքից թափվեցին անձրևի կաթիլները։ Անտառի սև պատն անհետացավ թափվող անձրևի վարագույրի հետևում։
Հոբիթները լսեցին մեծ Գերեզմանոցների Անձրևի միալար աղմուկին միաձուլվում էր վերևից ինչ-որ տեղից եկող Ոսկեհատիկի ձայնը՝ զուլալ ու կանաչ դամբանաթմբերիզրնգուն։ Բառերը լսողությունից փախչում էին, քարացցերիբայց առանց բառերի էլ հասկանալի էր, ատամնավոր սպիտակ թագերով պսակված բլուրների և բլուրների մեջ գտնվող անձավների մասին։ Մայում էին ոչխարները։ Բարձրանում էին հզոր պարիսպները որ նա երգում է ողջունելի ու վիթխարի բազմաշտարակ ամրոցները։ Դրանց տերերը կատաղի կռվում էին մեկմեկու հետերկար սպասված անձրևի մասին, և ջահել արևը բոսոր փայլում էր արյունատենչ դաշույններին։ Հաղթանակները փոխվում էին ջախջախումովգետի մասին, թնդյունով ավերվում էին աշտարակները, վառվում էին խրոխտ ամրոցներըոր ծնվում է լեռնային ակունքներից ու վազում ներքև՝ դեպի հեռավոր Ծովը։ Պատուհանին մոտենալով, Ֆրոդոն հմայված ունկնդրում էր ծորացող երգը և կրակը երկինք ուրախանում անձրևային օրվա ու անսպասելի դադարի համար։ Հարկավոր էր խոյանում։ Ոսկին սփռվում էր մեռած արքաների դամբարաններումշարունակել ճանապարհը, քարե կամարները փլվում էին, ծածկվում էին հողով, իսկ կործանված թագավորության աճյունի վրա փարթամ խոտ հարկավոր էր աճում։ Արևելքից գալիս էին քոչվորներըշտապել, նորից ոչխարները մայում էին դամբարանների վրա ու նորից ամեն ինչ ամայանում էր։ Հեռավոր հեռվից մոտենում էր Անհաղթահարելի Խավարը և գերեզմաններում ոսկորները ճտճտում էին։ բայց․․․ Ո՛չ այսօր։
ՀոգեառԱրևելքից քամի էր փչում: Ծանր ամպերը կախվել էին Դամբանաբլուրների գլխին, որպեսզի անձրև թափեն նրանց լերկ գագաթներին: Ամեն ինչ կորավ գորշ վարագույրի հետևում: Ֆրոդոն կանգնած էր բաց դռան մոտ և նայում էր, թե ինչպես է տան առջևի արահետը վերածում կաթնագույն առվի, որը փրփրալով վազում էր ներքև։ Անկյունից վազելով հայտնվեց Թոմը՝ ձեռքերով ասես մի կողմ քշելով անձրևը: Եվ իրոք, նա բոլորովին չէր թրջվել, միայն կոշիկները հանեց ու դրեց բուխարու ճաղերի վրա։ Հետո ընկղմվեց մեծ բազկաթոռի մեջ ու մոտ կանչեց հոբիթներին։ ― Ոսկեհատիկը հավաքել-ուրվականները թափառում մաքրելով է զբաղված, ― հայտարարեց նա։ ― Ամենուրեք ջուր է ճողփում, շուրջն ամեն ինչ թրջվել է։ Հոբիթներին հիմա գնալ չի կարելի։ Մի օր սպասեք, բարեկամներ, Թոմի հետ նստեք։ Այժմ խոսք ու զրույցների, հարցուփորձի ժամանակն է. Թոմը շատ բան գիտի․․․ Թոմը ձեզ համար պատմություն կսկսի մաղող անձրևի մեղմ խշշոցի տակ, ուշադիր լսեք, իսկ հարցերը՝ հետո։ Եվ նա մի երկար ու զարմանահրաշ պատմություն պատմեց՝ մեկ ասես մոռանալով հյուրերին և ինքն իր հետ խոսելով, մեկ հանկարծ խուճուճ հոնքերի տակից նրանց հառելով իր կապույտ աչքերը։ Երբեմն նրա խոսքը հնչում էր որպես միալար երգ, իսկ Թոմը վեր էր թռչում ու մոլեգին պար գալիս։ Նա պատմում էր մեղուների ու մեղրաբույր ծաղիկների, խոտերի ու երկինքը փակող հաստաբուն ծառերի մասին, պատմում էր թավուտների ու անանցանելի փշոտ մացառների գաղտնիքների, անտառի արտասովոր բնակիչների, չար ու բարի, մութ ու լուսավոր ուժերի մասին։ Հոբիթները լսում էին քարանձավներում, և Անտառը նրանց բոլորովին այլ կերպ էր պատկերանում, քան առաջ, իսկ իրենք իրենց այնտեղ զգում էին պնդերես ու անկոչ օտարականներ։ Ստեպ-ստեպ, ուղղակիորեն կամ զարտուղի հիշատակվում էր Ծեր Ծփին՝ իշխող, հզոր ու չարադավ։ Եվ Ֆրոդոն իմացավ նրա մասին այն ամենը, ինչ ուզում էր իմանալ, իսկ գուցև ավելին, քան պետք էր, քանի դա ավելի շատ սարսափելի հեքիաթի էր նման, քան իրական պատմության: Թոմի խոսքերն օգնեցին հոբիթներին թափանցել ծառերի սիրտը և հասկանալ նրանց մտքերը՝ հաճախ մութ ու չար, լի ատելությամբ բոլոր այն արարածների նկատմամբ, ովքեր ազատ քայլում են հողի վրա ու ջարդում, կրծում, այրում ու այլ վնասներ պատճառում: Անտառն իզուր չէր Հավերժական կոչվում․ այն իրոք շատ ծեր էր և վերջին պատառիկն էր այն հինավուրց անտառների համատարած ծածկույթի, որի մասին հիշում էին միայն իմաստունները։ Այստեղ իրենց դարն էին ապրում ներկայիս ծառերի ապուպապերը, լեռների պես ծեր՝ նրանք դեռ հիշում էին այն ժամանակները, երբ ծառերը Միջերկրի միակ բնակիչներն ու տիրակալներն էին: Անհամար տարիները նրանց լցրել էին գոռոզությամբ. խոր արմատներ էին գցել և՛ իմաստությունը, և՛ չարությունը։ Բայց նրանց մեջ ամենից վտանգավորը Ծեր Ծփին էր՝ իր փտած միջուկով, բայց դեռևս վառ-կանաչ տերևներով ու դյուցազնական հզորությամբ: Դաժան էր ու խորամանկ էր ծեր Ծփին, նրան էին ենթարկվում նույնիսկ քամիները, իսկ նրա երգերն ու մտքերը թագավորում էին ամբողջ անտառում՝ գետի երկու ափերին էլ։ Ծեր Ծփին ահագնորեն մխրճվել էր բերրի հողի մեջ, քաշում էր նրա բոլոր հյութերը, տարածել էր մոխրագույն ձեռքերի պես իր արմատներն ամեն կողմ ու իրեն ենթարկել Անտառը՝ Պատնեշից մինչև Դամբանաբլուրներ․․․ Բայց ահա Թոմը հանկարծ մոռացավ Անտառի մասին, և նրա պատմությունը ցատկոտելով բարձրացավ վարար, փրփրաշատ գետակի հոսանքն ի վեր՝ անցնելով գահավիժող ջրվեժների մոտով, գալարվելով ծաղկազարդ լանջերին և մութ ու խոնավ կիրճերով և գլորվեց մինչև Դամբանաբլուրներ։ Հոբիթները լսեցին պատմություն մեծ Գերեզմանոցների ու կանաչ դամբանաթմբերի մասին, ատամնավոր քարե թագերով պսակված բլուրների և բլուրների մեջ գտնվող անձավների մասին։ Մայում էին ոչխարները։ Վեր էին բարձրանում հզոր պարիսպներն ու վիթխարի բազմաշտարակ ամրոցները։ Դրանց տերերը կատաղի կռվում էին մեկմեկու հետ, և ջահել արևը բոսոր փայլում էր արյունատենչ թրերի շեղբերին։ Հաղթանակները փոխվում էին ջախջախումով, թնդյունով ավերվում էին աշտարակները, վառվում էին խրոխտ ամրոցները, և կրակը երկինք էր խոյանում։ Ոսկի էր սփռվում մեռած արքաների դամբարաններում, քարե կամարները փլվում էին, ծածկվում էին հողով, և այդ ամենի վրա փարթամ խոտ էր աճում։ Կրկին մայում էին ոչխարները, արածում դամբարանների վրա աճած խոտը, ապա նորից ամեն ինչ ամայանում էր։ Հեռավոր հեռվից, մութ ու չար երկրից, մոտենում էր Անհաղթահարելի Խավարը՝ անհանգստացնելով գերեզմաններում հանգստացող ոսկորներին։ Դատարկ Դամբարաններում բնակվեցին Հոգեառ-ուրվականներ, թանկարժեք մատանիները զրնգոցներով ու զրնգացին նրանց սառած մատներին, և զրնգացին ոսկի մանյակների մանյակները՝ մեռյալ ղողանջներով կրկնելով քամու կանչերը։ Իսկ համր բլուրների քարե թագերը ջարդված սպիտակ ատամների պես ցոլցլում էին լուսնի լույսի տակ։
Հոբիթները սարսափի մեջ էին։ Գերեզմանոցների ու Հոգեառների մասին մռայլ պատմությունները հասնում էին նույնիսկ Հոբիթստան։ Թեպետ նրանք այդպիսի բաներ իսկի չէին էլ ուզում լսել։
