Changes
Օվկիանոսի հարթ, անծայրածիր մակերերևույթ։ Ալիքների մեջ մոլորված խախուտ փոքրիկի մի նավակ։ Արևադարձային այրող արև, որ երկնակամարի վրայով դանդաղ սահեցնում է իր հրե գունդը։ Ու գոնե ցամաքի չնչին մի կտոր չի երևում։
Նավի չափերն ու ձևը վկայում են, որ առևտրանավի պինասսա<ref>Պինասսա – — առագաստով ու թիակներով մեծ նավակ։</ref> է։ Առագաստներից զրկվել է, իսկ թիակները՝ ծայրերը ջրի մեջ սուզված, անշարժ կախվել են թիանցքերից, թիավարողներ չկան։ Բայց նավակը դատարկ չէ։ Նրա մեջ վեց հոգի դեռևս կենդանի մարդիկ կան և մի հանգուցյալ։ Չորս հասուն տղամարդիկ են, երկուսը՝ երեխաներ՝ տղա և աղջիկ։ Տղամարդկանցից երեքը սպիտակամորթ են, իսկ չորրորդի մաշկը մուգ դարչնագույն է։
Սպիտակամորթներից մեկը բարձրահասակ է, թխամազ և մորուքով։ Ամեն ինչից դատելով կամ եվրոպացի է, կամ ամերիկացի։ Դեմքի երկարուկ ձևը և դիմագծերի դասական կանոնավորությունը ստիպում են, սակայն, ենթադրել, որ ավելի ճիշտ վերջինն է, որ ծննդյամբ նյույորքցի է։
Ճիշտ հակապատկերն է նրա կողքին նստածը՝ ինչպես իր ընդհա-նուր տեսքով, այնպես էլ մազերի և մաշկի գույնով։ Սրա մազերը վառ շիկակարմիր են, իսկ մի ժամանակ մեծ-մեծ պեպեններով ծածկված կարմիր դեմքը արևադարձային արևի տակ երկար մնալուց գորշագույն երանգ է ստացել։ Այդպիսի կերպարանք կարող է ունենալ միայն իռլան-դական ծագում ունեցող մարդը։ Շիկակարմիրը իսկապես իռլանդացի է։
Սպիտակամորթներից երրորդը շատ բարձրահասակ է, նիհար` ինչպես չոփ և մեռելի պես գունատ։ Նրա փոս ընկած աչքերը թափառում են մուգ ակնակապիճներում։ Դա այն տիպերից է, որ դժվար է բնութագրել, նրան կարելի է և՛ անգլիացի համարել, և՛ իռլանդացի, և' և՛ շոտլանդացի, նույնիսկ Ամերիկայի բնակիչ։ Հագուստից դատելով ծովային է, հասարակ նավաստի։
Չորրորդ տղամարդը, որի դիակն ընկած է նավակի հատակին, կենդանության օրոք նույնպես նավաստի է եղել։ Նա հենց նոր է մեռել, ասենք կենդանի մնացածներն էլ այնպիսի տեսք ունեն, ասես ուր որ է հետևելու են նրան։
— Հապա, Մուրտախ, թաղենք նրան այնպես, ինչպես վայել է թաղվել ազնիվ նավաստուն։ Նա միանգամայն արժանի է դրան։
— Ինչ ասել կուզի,– — պատասխանեց իռլանդացին,– — օրինավոր նա-վաստի էր։ Սարսափելի է մտածել, որ իններորդ երիտասարդին ենք արդեն նետում շնաձկներին կեր։ Ամբողջ անձնակազմից երեքս ենք մնա-ցել, եթե չհաշվենք մալայացուն և երեխաներին։ Եվ եթե ձեր պատվին չկպչեր, կասեի, որ լավագույն մարդիկ շուտ են մեռնում։ Այ, հենց թեկուզ այդ նեգրիտոսը։ Ինչ է եղել նրան։ Նա դեռ մեզ բոլորիս...
Նավապետը, որին զայրացրեց այդ գրախոսությունը, անհամբեր շարժումով ընդհատեց իռլանդացուն։ Նա այնքան չէր վախենում մալայացուն վիրավորելուց, որքան վախենում էր, թե Մուրտախի խոսքերը կգրավեն խելահեղ նավաստու ուշադրությունը։ Բայց վերջինս կարծես ոչինչ չէր լսել կամ հասկացել, թե ինչի մասին էր խոսքը։
Ռեդվուդը փսփսոցով բացատրեց իռլանդացուն, թե ինչ պետք է անել.
Վերջին խոսքերը վերաբերում էին մալայացուն և ասվեցին նրա մայրենի լեզվով, որպեսզի հասկանար միայն նա։ Հրամանը բացատրվում է նրանով, որ մալայացին նստած էր խելահեղ նավաստու ետևը և մոտից անցնելիս, կարող էր անհանգստացնել նրան ու ճգնաժամ հա-րուցել, ինչից և զգուշանում էր նավապետը։
Նա տեսավ, թե ինչպես դանդաղորեն օվկիանոսի հատակը սուզվող դիակի դիմացից, որի երկնագույն նավաստիական բլուզը կապտականաչ ջրի խորքը սուզվելուն համընթաց ավելի ու ավելի էր գունատվում, մոտենում էր հորձանուտի մթին ընդերքից դուրս պրծած մի զազրելի հրեշ։ Դա Ցելերեսյան ծովի շնաձկներից ամենասարսափելին էր, այսպես կոչված մուրճ-ձուկը<ref>Մուրճ-ձուկը իրավացիորեն համարվում է ծովային գիշատիչներից ամենասարսափելին։ Բայց դա կարելի է վերագրել միայն արտաքին տեսքին. կենդանու ներքին կազմությունը իր բոլոր մասերի հարմոնիկ նպատակասլացությամբ հոյակապ ու ապշեցուցիչ է։ Մուրճ-ձկան մարմինն ունի շնաձկներին հատուկ գլանային ձև։ Միակ բնորոշ տարբերությունը գլխի ձևն է, կողքերից խիստ ձգված և նման է դարբնի մուրճին։ Ելուստներ ծայրերին տեղավորված են աչքերը։ Մուրճ-ձուկը արտակարգ կատաղի է ու ահագ։ Հանդիպում է Հնդկական օվկիանոսում և Միջերկրական ծովում։</ref>։ Այդ հրեշի գիշատիչ աչքերը ցցված են գլխի երկու կողմի այտանման պալարների վրա, որոնք նրան, նմանեցնում են դարբնի մուրճի. այստեղից էլ ծագել էր անունը։
Շնաձուկն այնքան արագ էր սլանում, որ երբ մոտեցավ դիակին, եր-կուսն երկուսն էլ՝ և՛ կենդանի հրեշը, և' և՛ մարդու դիակը, մի պահ չքացան ինչ-որ բանով երկնագույն մարգարիտի նման շատրվանի մեջ։ Նրան հետևողների մտքում աղոտ պատկերացում մնաց միայն հրեշի այլանդակ մարմ-նաձևի մասին։
Շողշողուն ամպի մեջ փայլատակեցին, ինչպես կայծակը՝ թուխպերում, ֆոսֆորային լույսի մի քանի բռնկումներ, որից հետո ծովի մակեր-ևույթին հայտնվեցին վարդագույն փրփուր և փուչիկներ։
Եվս մի քանի րոպե՝ և նրանք ջրից կհանեն իրենց ընկերոջը։
— Խե՜ղճ, նա բոլորովին ուշքի է եկել։ Ինչ էլ որ լինի, պետք է փրկենք,– — ասաց նավապետ Ռեդվուդը։
Իռլանդացին բերանը բացեց, ցանկանալով քաջալերել իր պետին, երբ հանկարծ լսվեց Սելուի բարձր ճիչը, որ թողեց թիակներն ու քարացավ տեղում կաթվածահարի պես։ Բանն այն է, որ մալայացին, ինչպես նաև Մուրտախը, թիկունքով դեպի խեղդվողն էին նստած։ Հանկարծ նրա ու-շադրությունը գրավեց նավակի վրա ընկած ստվերը։ Նա արագ ետ շրջվեց ու այդ պահին ճիչ արձակեց, որը Մուրտախի խոսքը բերանում թողեց և տագնապի մեջ, գցեց մյուսներին։
== Գլուխ IV. Դյուգոնի<ref>Դյուգոն – — ծովային խոշոր, կաթնասուն կենդանի, ծովակովերի կարգից, լինում է Հնդկական օվկիանոսում և Կարմիր ծովում։</ref> բառաչը ==
Սկսած այն ժամանակվանից, երբ քաղցից մեռավ նավապետ Ռեդվուդի իններորդ նավաստին և ալբատրոսի զոհը դարձավ տասներորդը, անձնակազմի մնացած անդամներից ոչ մեկը ձեռք չտվեց թիակներին։ Թուլությունն ու հուսահատությունը վերջնականապես հաղթել էին նրանց։ Եվ ինչ միտք ուներ թիավարելը։ Առջևում ցամաքի հետք անգամ չէր երևում։ Եվ ոչ ոք չգիտեր, արդյոք հեռո՞ւ է այն, թե մոտիկ։
— Ա՜յ թե առագաստ լիներ հիմա,— հառաչելով մրմնջաց նավապետը։
— Նայել նավապետ, բլեզենտ կա, ալագաստ կա,– — գոչեց Սելուն իր կոտրտված անգլերեն ժարգոնով՝ մատնացույց անելով նավակի հատակը։
— Իսկապես ինչո՞վ է պակաս առագաստից,– — վրա բերեց Մուրտախը։
— Եկ, Մուլտախ, դու ինձ օգնել, մենք վելցնել թիակ, կայմ սինել։ Սուտով, սուտով ալագաստ ունենալ։
— Ճիշտ է, Սելու, կեցցես,– — պատասխանեց Մուրտախը։
Նա թեքվեց նավակողի վրա և թիանցքից հանեց մի թիակը։ Այդ ընթացքում մալայացին բարձրացրեց բրեզենտը, բացեց և ուղղեց։
Եվ ահա առագաստի շնորհիվ մի գիշերվա ընթացքում կարող են անցնել այնքան տարածություն, որի համար կպահանջվեր բազմաթիվ օրերի տքնաջան թիավարում։
Տասներկուժամանոց երկարաշունչ գիշեր էր՝ չէ՞ որ հայտնի է՝ հասարակածի մոտ գիշերը հավասար է ցերեկվան, իսկ նրանք հասարակածից ընդամենը երեք աստիճան էին հեռու։ Եվ այդ ամբողջ ընթացքում քա-մին իր ուղղությունը չփոխեց։ Ամուր ու հաստ բրեզենտը հրաշալի փոխարինում էր առագաստին։ Նրա չափսերը, նավի հարաբերությամբ, միանգամայն բավարար էին, որպեսզի նման զով քամու դեպքում, պինասսայի համար հրաշալի տրայսելի<ref>Տրայսել – — առագաստ, որ բարձրացվում է ուժեղ քամու ժամանակ սովորական գրոտի փոխարեն։</ref> դեր կատարի։ Ղեկի մոտ կանգնած էր ինքը նավապետ Ռեդվուդը։ Բոլորին ուրախացնում էր նավակի արագությունը, և որքան հեռանում էին նավաբեկության վայրից, մարդիկ այնքան առույգանում էին։ Գիշերվա ընթացքում հավանաբար մի հարյուր մղոն անցան։ Իսկ լույսը բացվելուն պես, նրանք լսեցին մի ձայն, որ ավելի քան ուրախացրեց բոլորին։ Դա գալիս էր ծովի մռայլ հորձանուտի վրայով, խլացնելով ալիքների դղրդյունն ու քամու սուլոցը, և նման էր մարդկային ձայնի։ Ու թեև այդ ձայնի մեջ մահացու թախիծ էր հնչում, հաճելի էր լսել։ Դա հույս էր ներշնչում հանդիպելու մարդկանց։ Որքան էլ որ ծանր լիներ այդ մարդկանց դրությունը, թեկուզ և իրենց նման նավաբեկյալներ լինեին նրանք, այնուամենայնիվ, այնքան ողբերգական վիճակում չէին գտնվի, որքան իրենք։ Նրանք հավանաբար ավելի ուժեղ և ամուր կլինեն պինասսայի կենդանի կմախքներից։
— Սա ի՞նչ կարող է լինել,– — նավապետին հարցրեց իռլանդացին։— Արդյոք չե՞ն խորտակվում։
Մինչ Ռեդվուդը կպատասխաներ, օվկիանոսի վրա նորից տարած-վեց նույն ձայնը, շատ ավելի երկարաձիգ։
— Դյուգոն<ref>Պատմվածքս բնագիտական շեղումներով չընդհատելու համար, նախընտրեցի Դյուգոնի նկարագրությունը տալ ծանոթագրության մեջ։ Դա մի յուրօրինակ կաթնասուն է խոտակեր կետերի կամ ծովակովերի կարգից։
Մեր գրքի հերոսներին հանդիպած կենդանին կոչվում է «Հնդկական դյուգոն», ապրում է միայն ափերին մոտիկ։ Իր վիթխարիությամբ դյուգոնը նման է փղի, մարսողական օրգանների կառուցվածքը նրան հնարավորություն են տալիս սնվել միայն բուսական կերով, այսինքն ջրիմուռներով։ Բարձրանալով ջրի երես, որպեսզի թոքերը լցնի օդով, դյուգոնը յուրօրինակ ձայն է արձակում կովի բառաչի նման։ Ոմանք պնդում են, թե նրա մարմնի երկարությունը քսան ոտնաչափ է։ Սակայն հազվադեպ է պատահում, որ տասներկու ոտնաչափից ավելի լինի։
</ref> է,– — գոչեց Սելուն՝ ճանաչելով այդ խոշոր ծովային կենդանու ձայնը նրան յուրահատուկ խղճալի նnտաներից, որոնք հենց նմանեցնում են մարդկային ձայնին,
— Իրավացի ես,– — հաստատեց նավապետը։— Դա միայն դյուգոն կլինի։
Նավապետի ձայնի մեջ հուսահատություն զգացվեց։ Դյուգոնը, կամ ինչպես մալայացիներն են կոչում, ծովակովը նրանց բոլորովին էլ պետք չէր, իսկ նրա բարձրաձայն բառաչը՝ փոթորիկի իսկական նախագուշակը, նոր չարիք էր խոստանում։
Դա Բորնեո կղզին էր։
— Ցամա՜ք,– — ուրախ ճիչ դուրս թռավ նրանց կրծքերից։
— Այո, փառք երկնավորին, դա ցամաք է,– — կրկնեց նավապետ Ռեդվուդը խորին երախտագիտությամբ։
Եվ այդ պահին, երբ քամուց քշված պինասսան մոտենում էր ցամաքին, նա ծունկ չոքեց, երեխաներին էլ պատվիրեց նույնն անել ու ջերմ երախտագիտական աղոթք հղեց առ երկինք՝ իր և մտերիմների փրկության համար, ծովային հորձանուտներում կործանումից ազատվելու համար։
== Գլուխ VI. Հսկայական ոստրեն ==
— Ջո՜ւր, ջո՜ւր,– — եղան նրանց առաջին բառերը, երբ ոտք դրին ցամաքի վրա։
Քաղցը մարդու ամենամեծ տառապանքներից մեկն է, սակայն ծարավին դիմանալը ավեչի դժվար է։ Սկզբում դժվար է որոշել, որն է ավելի վատ. բայց հետագայում, քաղցողի թուլանալուն զուգընթաց քաղցը կորցնում հսաստկությունը, մինչդեռ ծարավը տանջում է իր զոհին մինչև վերջ։ Իսկ մեր ճանապարհորդների ծարավը զուգակցվել էր երկարատև քաղցով՝ չէ որ մի ամբողջ շաբաթ նրանք ոչինչ չէին կերել։ Եվ դրա համար էլ միանգամայն բնական է, որ հենց ոտքերի տակ զգացին ամուր հողը, բոլորի մտքերը դարձան ջրին.
Բոլորը նետվեցին դեպի գետը և մեկնվելով ափին ու գլուխները հրի մեջ սուզելով, սկսեցին ագահորեն խմել։
Այդ գետը փրկեց նրանց մահից և ի դեպ երկրորդ անգամ։ Իսկապես, չէ՞, որ այն անցումը, որտեղով ճեղքեցին նրանք խութերի պատնեշը, գոյացել էր լոկ քաղցրահամ ջրի հոսանքից, որ ծովն էր լցվում այդ մասում։ Մարդրեպորները<ref>Մադրեպորներ – — քարքարուտ կորալները։</ref> իրենց կորալյան կառույցները չեն կարող, ստեղծել քաղցրահամ ջրի պայմաններում։ Հենց դրանով է բացատրվում կորալյան պատնեշի մեջ անցումների գոյությունը, որոնք երբեմն այնքան ընդարձակ են լինում, որ այնտեղով ազատ լողարկում են նաև խոշոր նավերը։ Եթե գետը չլիներ, պինասսան կկործանվեր ալեկոծության միջով անցնելու առաջին իսկ փորձի, դեպքում։
Ծարավը հագեցնելուց հետո, մարդիկ նոր ուժով զգացին քաղցի խստագույն նոպան. նրանցից ամեն մեկն առանձին մտածում Էր միայն ուտելու մասին։ Ու նրանց հայացքները կրկին ուղղվեցին դեպի անտառը, որտեղից հոսում էր գետակը։
Նրանց հետաքրքրությունը չնվազեց և այն ժամանակ, երբ մալայա-ցին կրկին ուղղվեց, ձեռքերի մեջ բռնած ջրիմուռներով ու խեցիներով պատված մի հսկայական քար։
— Եվ ինչի՜ն է պետք այդ քարը,– — զարմացած գոչեց իռլանդացին։– իռլանդացին։— Նայեցեք, նավապետ, կարծես թե ուզում է այստեղ հասցնել։ Դե, չէ՜։ Որքան էլ քաղցած լինենք, քարը չենք ուտի։ Ուրիշ բան է, եթե այդ քարը ոստրե լիներ։
— Դատարկ բաներ մի դուրս տուր, Մուրտախ,– — ընդհատեց նավա-պետը՝ ուշադիր դիտելով մալայացու ձեռքի առարկան։– առարկան։— Դա բոլորովին էլ քար չէ, այլ հենց այն է, ինչ-որ երազում ես։
— Ոստրե՞, այդքան ահռելի՞։ Կատակ եք անո՞ւմ, ինչ է, նավապետ։
Մուրտախը ենթարկվեց, ու երբ մալայացին իր ծանր բեռը ձեռքին հասավ ծառի մոտ, ճյուղերի տակից ծուխ բարձրացավ և կրակը բոցավառվեց։
Հսկայական կակղամորթին շրջապատած, բոլորը հետաքրքրությամբ դիտում էին, հատկապես՝ երեխաներր։
Դա մի տարօրինակ թերթախռիկավոր կակղամորթ Էր, որ հանդիպում է Հնդկական օվկիանոսում և նավաստիներին ծանոթ է «սինգապուրյան ոստրե»<ref>Սինգապուրյան ոստրեն երկփեղկանիների վիթխարի ներկայացուցիչն է։</ref> անունով։ Խեցու երկարությունը երբեմն հասնում է մի յարդի, իսկ լայնությունը՝ տասնութ դյույմի։
Սակայն քաղցը ժամանակ չունի կոնխիոլոգիայով<ref>Կոնխիոլոգիա – — գիտություն կակղամորթների մասին։</ref> զբաղվելու, այդ պատճառով նրանց հետաքրքրասիրությունը շատ շուտ մարեց, և Սելուն գետնից բարձրացնելով վիթխարի ոստրեն, գցեց բոցկլտացող կրակի մեջ։ Վրան էլ ճյուղեր ավելացրին, այնպես, որ ոստրեն խորովվեց բոլոր կողմերից։ Կրակի միջից ճարճատյուններ լսվեցին, խեցուն կպած ջրիմուռներն էին այրվում. ճյուղերի տակից չորս կողմի վրա թշշոցով ցայտեր էին դուրս թռչում, իսկ դեպի վեր, դեպի կանաչ սաղարթի կամարը խարույկի ծուխն ու բոցն էր բարձրանում։
Վերջապես Սելուն, որ առաջին անգամ չէր այդ ճաշատեսակը պատրաստում, հայտարարեց, որ ոստրեն պատրաստ է։ Անմիջապես կրակը ցրեցին և կարթաձողով, որ Մուրտախը բերեց պինասսայից, ոստրեն հանեցին մոխրի միջից։ Խեցին հեշտությամբ երկփեղկվեց, և դրա խոշոր ձվաձև թասերի մեջ այնքան շատ նուրբ ոստրե ամիս կար, որ կբավականացներ ոչ միայն հինգ, այլ մի տասնհինգ հոգու, եթե իհարկե, այդ մարդիկ այնպես քաղցած չլինեին, ինչպես մեր հերոսները։
Երեխաները երկար ժամանակ պինասսայում մնալով, ձանձրացել էին անշարժությունից։ Եվ ոստրեն էլ ամրապնդելով ուժերը, վերականգնել էր պատանեկան եռանդն ու աշխուժությունը։ Նրանք ուզում էին վազվզել գետնից վեր կենալով, սկսեցին վազվզել ծառի շուրջը։ Բայց շուտ հոգնեցին ու սկսեցին դիտել չորս կողմը, նստելու համար տեղ որոնելով։ Պետք է ասել, որ քաղաքակիրթ մարդու համար, որ սովոր է աթոռի, դժվար է պպզել՝ վայրենիների սիրած դիրքը։ Սակայն նստելու համար նրանց աչքով հարմար բան չընկավ. Ո՛չ կոճղ, ո՛չ մեծ քար։ Ծովախորշը, ինչպես և ամբողջ ափը, ծածկված էր սորուն ավազի թմբերով։
Նա կռացավ և սկսեց հուսահատ ջանք թափել, աշխատելով շուռ տալ ոստրեի վիթխարի փեղկերից մեկը, որ գոգավոր մասը դեպի վեր՝ ընկած էր այդտեղ։ Դա այնքան ծանր էր, որ դեռևս լավ չամրապնդված տղային հազիվ հաջողվեց այդ անել, այն էլ Էլլենի օգնությամբ, որը տեսնելով եղբոր ջանքերը, սկսեց օգնել նրան։
Երեխաները վեր թռան ու սկսեցին փախչել դավադիր տանիքի տակից։ Միայն հայտնվելով բաց տարածությունում, կանգ առան ու ափսոսանքով նայեցին իրենց հարմար ու այդքան շուտ լքված նստարաններին, որոնց մոտ ընկած էր կանաչ գանգը, հետո հայացքները դարձրին ծառին։ Խիտ սաղարթի մեջ նրանք բազմաթիվ պտուղներ տեսան, որ հեռվից դեղձից կամ ծիրանից խոշոր չէին թվում։ Քույր ու եղբայր ցանկացան ավելի ուշադիր դիտել վայրի պտուղը, բայց չնայած տանջող հետաքրքրասիրությանը, այդպես էլ սիրտ չարեցին ծառի տակ վերադառնալ։ Հենրիի թևը ցավում էր, արյուն էր հոսում։ Նելլին նրա բլուզի վրա արյուն տեսնելով, այնպես բարձր ճչաց, որ տղամարդիկ բոլորն էլ լսեցին նրա ձայնը։ Առաջինը մոտ վազեց Սելուն, ապա վախեցած եկան նաև Մուրտախն ու նավապետը։
— Ի՞նչ է պատահել,– — միաժամանակ ու տագնապած հարցրին նավապետն ու Մուրտախը։
Ուշիմ մալայացին կարիք չուներ հարցնելու։ Հենց որ պատռտված թևքն ու գետնին ընկած կանաչ գունդը տեսավ ամեն ինչ հասկացավ։
— Դուլիա՜ն,– — ասաց նա՝ ցույց տալով ծառը։
— Դուրիա՜ն<ref>Դուրիան – — Արևելյան Հնդկաստանում աճող ծառի և նրա պտղի, անունն է։ Այդ պտուղները, որ սեխի մեծության են, խիտ պատված են կոնաձև հաստ փշերով։ Ամուր կեղևի տակ պարունակվող դեղնագույն միջուկը ուտելի է և շատ համեղ, թեև պետք է դրա համին ընտե¬լանալ։ Դուրիանը սկզբում կարող է դուր չգալ, քանի որ սուր սխտորահամ է թողնում բերանում։</ref>,– — արձագանքեց Ռեդվուդը։
— Այո, նավապետ, ես հիմալ, սուտ չմտածել։ Մեծ վտանգ։ Դուլիան ը-նկնի գլխի վրա, գլուխ՝ կլը՛պ, կլը՛պ։
Մուրտախը վստահորեն վերցրեց փշոտ պտուղը, բայց դեմքը ան-միջապես ցավից կնճռոտեց, ասես կպել էր շիկացած երկաթի։
— Օ-օ-օ՜յ, ցավաց,– — գոչեց նա,– — սա ամբողջապես փշապատված է և բռնելու տեղ չունի։
Իռլանդացին հասկացավ նախազգուշացումը և, վերև նայելով, վայ-նասունով փախավ ծառի տակից։
«Դուրիանի համի մասին լավ պատկերացում է տալիս թերևս, նշով եփված բուրավետ կրեմը։ Այդ հիմնական բույրին խառնվում է բույրերի մի ամբողջ փունջ. այստեղ և՛ թարմ պանրի բույր կա, և՛ սոխով սոուսի, և՛ սև խերեսի, և՛ շատ այլ բաների։ Պտուղի միջուկը մի յուրահատուկ լպրծուն մածուցիկություն ունի, որ նրա համը բացառիկ նուրբ է դարձնում։ Դուրիանը ոչ քաղցր է, ոչ թթու, նույնիսկ չափից դուրս, հյութեղ է, բայց երբ ուտում ես, չես նկատում այդ համերից որևէ մեկի պակասը։ Դուրիանի համը հրաշալի է այնպես, ինչպես կա, որքան շատ ուտեք, այնքան ավելի կուզեք ուտել, և որքան Էլ ուտեք, ոչ սրտախառնուք կզգաք, ոչ Էլ որևէ տհաճ երևույթ։ Առաջին անգամ դուրիան ուտել, կնշանակի դեռևս բոլորովին, անծանոթ զգացում ապրել։ Իսկ հանուն դրա, իսկապես, արժե գնալ Արևելք։
Լավ հասունացած պտուղները թափվում են գետնին։ Ուտելու համար ամենալավ ժամանակը դա է. գետնին երկար թափված մնալով, կորցնում են ավելորդ կծվությունը։ Իսկ պտուղները համապատասխան ձևով պատրաստված՝ հրաշալի փոխարինում են բանջարեղենին, իսկ դայակները<ref>Դայակներ – — ինդոնեզական ցեղերից մեկը։</ref> խակ վիճակում էլ են ուտում, նույնպես առանց եփելու։ Առատ բերքի դեպքում դուրիանը աղ են դնում կավե կճուճներում ե բամբուկն անոթներում ու այդ ձևով, պահում երբեմն ամբողջ տարին. այդ ընթացքում պտուղները ձեռք են բերում եվրոպացիների կողմից այնքան գնահատված համը։ Դայակների մոտ աղ դրած դուրիանը հրաշալի համեմունք է բրնձի համար։ Մալայան արշիպելագի անտառներում աճում են վայրի դուրիանների երկու տեսակներ։ Դրանց պտուղները բավականաչափ մանր են, այդ տարատեսակներից մեկի միջուկը նարնջագույն է։ Ճիշտ չէր լինի պնդել, թե դուրիանը մրգերից ամենալավն է, նա երբեք չի կարող փոխարինել այնպիսի քաղցր ու միաժամանակ թթու պտուղներին, ինչպիսին են՝ նարինջը, խաղողը, մանգոն և մանգոստանը, որոնց կենարար հյութը այնքան բարենպաստ և թարմացնող ազդեցություն է գործում։ Սակայն որպես համեղ սնունդ անփոխարինելի է։ Եթե ինձ առաջարկեին տալ բուսական աշխարհի երկու ներկայացուցիչների անունները, որոնցից ամեն մեկը իր մեջ պարունակեր իր տեսակի բոլոր արժանիքները ես առանց մտածելու կասեի՝ նարինջ և դուրիան։
Դուրիանը վտանգավոր ծառ է։ Երբ նրա պտուղները հասնում են և սկսում են թափվել, կարող են վիրավորել ծառի տակով անցնող կամ այնտեղ աշխատող մարդկանց. բացի այն, պտուղի հատվածը ինքնըստինքյան ծանր է, նաև կոշտ փշերը քերծում են մարդու մաշկը։ Եվ, այնուամե-նայնիվ, այդ սարսափելի վերքը հազվադեպ է մահվան պատճառ դառնում. այդպիսի դեպքերում առատ արնահոսությունը պաշտպանում է բորբոքումներից։
Տղամարդկանցից ամեն մեկը գնաց իր նախկին ճանապարհով Ռեդվուդը՝ անտառ, Մուրտախը՝ գետի հոսանքով դեպի, վեր, իսկ Սելուն՝ ծովախորշի ափերը։ Մալայացու ձեռքին ծայրը սրած բամբակե մի փայտ կար, որը նա ժամանակ առ ժամանակ խրում էր ավազի մեջ, ստուգելու, համար, թե արդյոք ոստրեներ չկա՞ն։
Հենրին ու Էլլենը նորից մենակ մնացին։ Միայն թե հիմա էլ չնստեին ծառի տակ։ Հայրը պատվիրեց նրանց լողանալ և դա իսկապես անհրաժեշտ էր, չէ՞ որ երկար էին մնացել կեղտոտ նավակի մեջ՝ արևադարձային արևի տակ խաշվելով։ Մանավանդ լողանալը հրաշալի վերականգնում է առողջությունը և ամրապնդում մարմինը։ Հենրին սկսեց լողանալ, ծովին ավելի մոտ, իսկ Էլլենին ավելի դուր էր գալիս գետի մանր ավազը և վճիտ ջուրը, և նա սկսեց լողանալ իրենց նստած տեղի մոտ։ «Այստեղ ավելի անվտանգ է»,– — մտածեց նա։ Ալեկոծությունը այդտեղ չէր հասնում, և գետի հոսանքն անհամեմատ խաղաղ էր։ Սակայն մենք հիմա կտեսնենք, որ անվտանգությունը թվացող է։ Որսորդները նոր էին ցրվել, որ տոթակեզ կեսօրվա խաղաղությունը խախտվեց մի աղեկտուր ճիչով, որ հեռու տարածվեց կղզու անդորրի մեջ, և, հասնելով անտառ, կտրուկ ընդհատեց նրա թևավոր բնակիչների երգը։
Այդ ճիչը լսեց նաև նավապետ Ռեդվուդը, որ հրացանը ուսին թափա-ռում էր անտառում և որս փնտրում խիտ ճյուղերի թավուտում. լսեց նաև Մուրտախը, որ կարթը ձեռքին նստած էր գետափին, և՛ Սելուն, որ մինչև ծնկները մտել էր ջրի մեջ. և՛ Հենրին, որ հանգիստ օրորվում էր ծովի ալիք-ների վրա։ Բայց ամենից ուժեղ հնչեց դա Էլլենի ականջներում, որովհետև նա ինքն էր ճչում։ Դա մահացու սարսափի ճիչ էր։
Գետի մեջտեղում, որի լայնությունը այդ մասում հասնում էր հարյուր ոտնաչափի, կանգնած էր Նելլին։ Հավանաբար ափի մոտ նրան շատ ծանծաղ էր թվացել։ Ջուրը աղջկա վզին էր հասնում, միայն նրա գլուխն էր երևում ջրի վրա։ Իսկ նրա դիմաց ցցված էր մի ուրիշ գլուխ. վիթխարի մողեսանման կենդանու, հրեշի մի ահագին գլուխ։ Դա կոկորդիլոսների ընտանիքին պատկանող մի սողուն էր, որ դուրս էր եկել դիմացի ափի եղեգնուտից և լողում էր դեպի աղջնակը։ Եվ զարմանալի չէ, որ այդ սարսափելի երկարադունչ գլխի ու լայն բացված երախի տեսքից Նելլին չէր կարողացել զսպել սարսափի ճիչը։
Երկուսն էլ լավ գիտեին, թե ինչ է ներկայացնում աղջկա կողմը լողացող հրեշը։
Միայն թե որտեղի՞ց ճարել։ Այդ հարցը շատ էր զբաղեցնում իռլանդացուն, որը հիմա հաճույքով մի տասներկու ձու կուտեր, ինչ ձևով էլ իր լիներ՝ եփած, խորոված, ձվածեղ արված, նույնիսկ, ինչպես նա արտահայտվեց, ուղղակի կճեպի միջից՝ հում վիճակում։
— Ձու՜,– — քմծիծաղելով գոչեց նա, երբ Սելուն այդ մասին, խոսք բացեց։— Շատ կուզեի գոնե տեսնել։. Ես հիմա մի ամբողջ կողով լիքը կուտեի, թեկուզ կարապի ձվեր լինեին։
— Ձու, շատ ձու։ Մոտիկ, մոտիկ, պետք է փնտլել։
— Ոչ, երազում չի, Մուլախ։ Դու լսել, այս գիսել մալի դոլում էր, ամբողջ գիսել գոլում էլ։
— Մեծ թլցուն, հնդկահավի նման։ Սելու լսեց նլան։ Գոլում է, ասես մալդ մելնում է։
— Սպասիր, սպասիր, ես էլ եմ ինչ-որ ճիչեր լսել։ Նույնիսկ մտածեցի, թե կարող է բենշի<ref>Բենշի – — որին երբեմն «ճչան կին» են կոչում, իռլանդական հավատալիքների համաձայն այդ մտացածին էակը իր ճիչով մահ է ավետում։</ref> լինել։ Ախ, ուրեմն գա թռչո՞ւն է։ Իսկ ինչ օգուտ նրա ճչոցից։ Նա հո իր բնի տեղը չէր հայտնում ճչոցով։
— Բույնը մոտիկ։ Մալի իլ բույնը ծովափի մոտ կալուցի։
Բայց Սելուն շշունջով ետ պահեց նրան։
Ռեդվուդը լսեց և հրացանը մի կողմ գրեց։ Բոլորը սկսեցին լուռ հետևել թռչուններին, որոնք, ոչինչ չզգալով, շարունակում էին թափառել ափին՝ մի տեղից մյուսը վազելով։
Ի եզրափակումն իրենց խորհրդավոր աշխատանքի, թռչունները սկսեցին կրկին փորել ավազը փոսի շուրջը, միայն թե հիմա ես էին լցնում։ Եվ դեռ ավազի ամպը չէր ցրվել, որ նորից սկսեց թևավորների խուճապային փախուստը։ Մեծոտանիները բաժանվեցին ոչ մեծ խմբերի, ամեն մեկում երկուական-երեքական թռչուն և տարբեր կողմեր փախան։ Մի մասը գնացին ավազոտ հարթ ափով, մյուս մասը, անճոռնիորեն թափահարելով թևերը, թռան և սլացան դեպի անտառ։
Այլևս պետք չէր թաքնվեի բոլորը վեր կացան և վազեցին այնտեղ, ուր քիչ առաջ աշխատում էին թռչունները։
Այնտեղ նրանք տեսան միանգամայն հարթ տարածություն, փոսի ոչ մի հետք։ Ու եթե նոր փորած ավազի համեմատաբար մուգ գույնը չլիներ' չլիներ՛ ճանկերի թեթևակի հետքերը վրան, ոչ ոք չէր հավատա, որ այստեղ հսկայական փոս են փորել ու կրկին ծածկել մեր ընտանի հավերին նմանվող թռչունները։ Սելուն և Մուրտախը վազեցին պինասսայից բերեցին երկու թիակ և դրանով փորեցին փխրուն ավազը։ Փոսում երեք տասնյակ աղյուսակարմիր գույնի և սովորական երկարուկ ձևի ձվեր կային, մի կողմը բութ, մյուս ծայրը սուր։ Ամենահետաքրքիրը այդ ձվերի հսկայական չա-փերն էին թռչունների մարմնի համեմատությամբ։ Թռչունները հավերից խոշոր չէին, իսկ ձվերը սագի ձվին չէին զիջում։
Մուրտախը, որ բոլոր իռլանդացիների նման անշնորհք էր, հանկարծ մի ձու կոլորեց, պարունակությունը լցրին թեյի բաժակի մեծությամբ թիթեղյա գավաթի մեջ, որը բերնեբերան լցվեց։
Լանոնում ծովահենների գլխավոր ոստանի գլխավոր ոստանի գոյության պատճառով Մինդանաո կղզու հարավային ծայրամասը վերանվանել են «Լանուններ»։ Բայց նրանք ապաստաններ են նաև Ցելեբեսյան ծովի այլ կղզիներում, այդ թվում և ուղղակի Ցելեբեսում, ինչպես նան Բորնեո կղզու արևելյան ու հյուսիսային ափերին։ Բորնեոյում դրանց սո-վորաբար կոչում են «դայակյան ծովահեններ», որ այնքան էլ ճիշտ չէ, քանի որ դրանց մեծ մասը զտարյուն մալայացիներ են. նրանց մեջ դայակներ կան, և նրանք, ընդհակառակը, աջ ու ձախ իրենք են զոհ դառնում։
Ծովահենական «պրաո» կոչվող նավերը նման են չինական ջոնկաներին<ref>Ջոնկա – — տափակ հատակով առագաստանավ։</ref>, հաստ ու կարճ կայմով և խոշոր քառակուսաձև առագաստներով, որոնք պատրաստվում են մանրաթելի հյուսվածքից։ Այդ նավերում կարևոր դերը, սակայն, ոչ թե առագաստներն են կատարում, այլ թիերը, որ շատ լայն թիաբերաններ ունեն և հմուտ թիավարները, որոնցից պրաոյի վրա լինում են երեսունից-քառասուն հոգի, իսկ ավելի մեծ նավերում՝ մինչև հիսուն մարդ։ Թիավարները նստում են կրկնակի շարքերով՝ երկու կողմերի երկարությամբ և ոչ մի մասնակցություն չեն ունենում պայքարի ընթացքում. պայքարը մղում են պետերը և ռազմիկները, որ կանգնում են ինչ-որ հարթակի նման բանի կամ վերին տախտակամածի վրա, որը ձգվում է գրեթե ամբողջ նավի երկարությամբ Թիակների առավելությունը առագաստների նկատմամբ կայանում է նրանում, որ թեթև քամու կամ նույնիսկ անհողմության դեպքում, որ այնպես բնորոշ է արևադարձային ծովերին, պրաոն առանց դժվարության կարող է հասնել և բռնել առագաստանավերին։ Թիակները անհրաժեշտ են նաև այն դեպքում, երբ զով քամու ժամանակ պետք է հեռանալ հետապնդող նավից։
Ծովահենները ոչ միայն նավերի վրա են հարձակվում, այլ երբեմն այդ զբաղմունքը բավականաչափ շահավետ, չհամբերելով պակասը լրացնում են ցամաքի վրա կողոպուտներ անելով։ Մոտենալով մի որևէ կղզու, լողում են դրա ափի երկարությամբ և թալանում ճանապարհին հանդիպած գյուղերն ու քաղաքները։ Ավարառում են ոչ միայն ունեցվածքը ու փողը, այլև մարդկանց.տղամարդկանց, կանանց ու երեխաների, որոնց տանում են իրենց որջը և այնտեղ պահում այնքան ժամանակ, մինչև որ առիթ է լինում նրանց վաճառելու գերավաճառության շուկաներում։ Նման շուկաներ կարելի է տեսնել Մալայան արշիպելագի գրեթե բոլոր կղզիներում, ում իշխանության տակ էլ որ գտնվելիս լինեն դրանք՝ Հոլանդիայի, Իսպանիայի, Պորտուգալիայի, թե իրենց սուլթանների ու ռաջաների։
Այդ ամենն իմանալով, նավապետ Ռեդվուդը հրաշալի հասկանում էր, թե ինչպիսի վտանգի կենթարկվեին ինքն ու իր ուղեկիցները, եթե ը-նկնեին ավազակների ճանկը։ Երբ նրանց պինասսան մոլորվել էր օվկիանոսում, երբ քաղցից ու ծարավից կարող էին մեռնել, նրանց մտքով չէր էլ անցնում մտածել ծովահենների մասին։ Ընդհակառակը այն ժամանակ ամեն տեսակ նավի հանդիպելը նրանց կուրախացներ, թեկուզ դա լիներ ծովահենական պրաո։ Դե դա հասկանալի է։ Նրանցից ամեն մեկը կնախընտրեր մեռնել ծովահենների կրիսից<ref>Կրիս – — մալայական դաշույն զիգզագաձև կեռ սայրով։</ref>, կամ ամենածանր ստրկական աշխատանքից, քան դիմանալ քաղցին ու ծարավին՝ այդ անհամեմատելի տառապանքներին։
Հիմա էլ, ազատվելով ոչ միայն խորխորատների սարսափներից, այլև քաղցից, նրանք ապրում էին ծովահեններից ունեցած մշտական սարսափի մեջ, անընդհատ նայելով շուրջը և ամեն մի շրշյունի դեպքում հայացքներն ուղղելով անտառին։
— Մել նավակ այստեղ պահել։
— Սելուն իրավացի է. այդպես էլ կանենք,– — համաձայնեց նավապետը։
— Վա՜յ քո, սևամորթ։ Բոլորիցս էլ խելոք դուրս եկավ,– — հավանություն տվեց Մուրտախը,– — իսկ ինչ կլինի, որ հենց հիմա գործի անցնենք, հը՞, նավապետ։
— Իհարկե,– — վրա բերեցին բոլորը։
Տղամարդիկ վեր թռան և վազեցին դեպի նավակը՝ երեխաներին թողնելով ծառի տակ։
Մոտ մի ժամ կորցրին, մինչև պինասսան գետի հոսանքով հասցրին իրենց ճամբարի դիմաց։ Հոսանքին հակառակ թիավարելը բավական դժվար էր։ Բայց վերջ ի վերջո հաջողվեց։ Ջանալով ավելի լավ թաքցնել նավակը, կարթաձողերով քաշեցին ափի մոտ աճած սաղարթախիտ ծառի տակ։ Դա հնդկական ժանտաթզենի էր, կամ, ինչպես սովորաբար ասում են, բանիան. նրա վիթխարի սաղարթը հասնում էր գրեթե գետի կենտրոնին։ Նավակը կառանաթոկով կապելով այդ ծառի բազմաթիվ բներից մեկին, նրանք ուզում էին վերադառնալ ճամբար, երբ հանկարծ Սելուն նախազգուշացնող ճիչ արձակեց, հավանաբար ինչ-որ վտանգավոր բան տեսնելով իր առաջ։ Ավելի ճիշտ կլինի ասել ոչ թե «իր առաջ», այլ իր վրա, որովհետև նայելով մալայացու հայացքի ուղղությամբ, բոլորն էլ տեսան, որ բանիանի կախված արմատներից մեկը զարմվում է, ինչպես կենդանի։ Սակայն տարօրինակ արմատի գլանանման, ձևից ու ալիքավոր շարժումներից անմիջապես համոզվեցին, որ դա բոլորովին էլ արմատ չէ, այլ վիթխարի օձ։ Ծառից միայն նրա մի մասն էր կախվել, բայց պատկերացում ունենալով օձի մարմնի մասին, այդ կախված մասից, որ տասը ոտնաչափ երկարություն ուներ, և աղեղնաձև պոչից կարելի էր եզրակացնել, որ դա վիթխարի պիթոն էր, և որ նրանք միայն մի մասն էին տեսնում, իսկ գուցե և ավելի քիչ։ Հավանաբար գազանին անհանգստացրել էր մարդկանց աղմուկը, և նա դանդաղորեն ցած էր իջնում։ Պոչը փաթաթվել էր ճյուղին, իսկ մարմինը կախվել էր օդում, որ ընդհանրապես հատուկ է. կապիկներին։ Ահա նրա գլուխը քսվեց գետնին։ Եվս մի ակնթարթ, և վիթխարի պիթոնը կհայտնվի գետնին։ Սակայն մալայացու կան-չի վրա օձը, ցնցեց գլուխը և հանելով երկճեղքված լեզուն, սկսեց օրորվել, օդում մեծ շրջաններ գործելով, և պատրաստ ամեն պահի հարձակվելու նրա վրա, ով կհանդգնի անցնել այդ արգելված գոտու սահմանը։
Նավապետ Ռեդվուդը լսելով Սելուի կանչը, հասցրեց ժամանակին ետ ցատկել։ Իսկ Մուրտախը կամ ուշ հասկացավ զգուշացումը, կամ չափից ավելի ծանրաշարժ գտնվեց՝ հապաղեց։ Նա նավապետից ու Սելուից երկու քայլ առաջ էր քայլում, պինասսայից վերցրած իրերով բեռնված և առանց շուրջը դիտելու, իսկ երբ հայացքը բարձրացրեց, նկատեց, որ՝ գտնվում է օձի գծած շրջանից ներս։ Ինքնապաշտպանման բնազդին ենթարկվելով, հապշտապ մի կողմ քաշվեց։ Բայց այստեղ էլ բախտը չբերեց։ Նրա շալակի իրերը խանգարում էին տեսնել շուրջը, նա վազելով ընկավ բանիանի կախված արմատի վրա և ուժգին զարկվելով նրան, ոչ միայն գնդակի պես ետ թռավ, այլև դեմքի վրա փռվեց գետնին։ Այդպես էլ հարկավոր էր մնալ։ Չէ՞ որ պիթոնը հազվադեպ է գործ դնում ատամները, առանց նախօրոք խեղդելու իր զոհին։ Գետնին ընկած մարմնին նա չի կարող փաթաթվել։ Բայց Մուրտախը քանի որ տեղյակ չէր հերպեթոլոգիային<ref>Հերպեթոլոգիա – — գիտություն սողունների մասին։</ref>, չգիտեր այդ բանը, բացի այդ, նա, ինչպես և ամեն մի իռլանդացի, չէր կարող պարծենալ իր խելամտությամբ։ Դրա համար էի տրորելով ճանկռտված տեղերը, նա վեր թռավ։ Իսկ հենց որ վեր կացավ, ոտքից գլուխ զգաց ամուր մամլիչների մեջ սեղմված։ Պիթոնի սառը և լպրծուն մարմինը զսպանակաձև ամուր փաթաթվել էր նրան։ Մուրտախը անմարդկային սարսափելի ճիչ արձակեց։ Եթե թեկուզ մի մղոն հեռավորության վրա որևէ տեղ ծովահեններ կային, ապա անպայման լսեցին նրան։ Այդ ձայնի վրա, անտառի թռչունները դադարեցրին իրենց ճռվողյունը, և վրա հասած մեռյալ լռության մեջ լսվում էր միայն իռլանդացու անդադրում սրտակեղեք վայնասունը։
Նավապետ Ռեդվուդը, որ այդ պահին ոչ մի տեսակ զենք չուներ ձեռքին, ետ ցատկեց դեպի պինասսան կացին բերելու, գտնելով, որ այդ գործիքը հիմա ամենահարմարն է, քան որևէ այլ բան։
Դրանք դրված էին ուղղակի բաց երկնքի տակ, ավազի վրա, ճամբարից տասներկու-տասնհինգ յարդ հեռու։ Որսորդների կողմից դա ան-ներելի սխալ էր։ Ամբողջ օրը այրող արևի տակ մնալով դրանք կարող էին փչանալ։ Բայց քանի որ շատ երկար չէին մնացել, ոչ մեկի մտքով չէր անցնում, որ կփչանան ձվերը։
Եվ այդպես, մեր հերոսները պատրաստվում էին դրանցից պաշոտ<ref>Պաշոտ – — եռացրած ջրի մեջ առանց կեղևի եփած ձու։</ref>, ձվածեղ ու այլ համեղ ուտելիքներ պատրաստել։ Սելուն արդեն խարույկը վառել էր և նախապատրաստել հանպատրաստից կաթսան ու թավան, իսկ Մուրտախը գնաց «մառան», որպեսզի ձվերը բերի «խոհանոց»։ Բայց այնտեղ տեսածը այնպես զարմացրեց իռլանդացուն, որ նա մի տարօրինակ ճիչ արձակեց, ապշանքի մի անհամեմատելի բացականչություն, որի վրա այնտեղ շտապեցին փոքրիկ ճամբարի բնակիչները։
Մոտենալով «մառանին», տեսան, թե ինչպես գետնին դրված ձվերից մեկը իրեն-իրեն շուռ եկավ, ապա մյուսները սկսեցին իրար ետևից շուռ գալ, մի մասը հազիվ նկատելիորեն, մյուսները ավելի աշխուժորեն։ Վա-խից խեղճ իռլանդացու մազերը բիզբիզ կանգնեցին, նա սարսափահար նայում էր այդ չտեսնված երևույթին։ Նրա ընկերները նույնպես շփոթված էին։ Բոլորը, բացի մալայացուց, որն առաջին իսկ հայացքից հասկացավ, թե ինչ է պատահել։
— Փոքլիկ մալինել են,– — գոչեց նա։— Այլևս ձու ցունենք, ծուտեր ունենք, հալկավոլ է մի րոպե սպասել. փոքլիկ մալի ձվից դուլս գալ ուղղակի փետուլնելով։
Սելուն ճիշտ էր ասում. ճտերը դուրս եկան ոչ թե մերկ ու անօգնական, այլ լրիվ փետրավորված, համենայնդեպս, հենց որ աշխարհ եկան, արդեն կարող էին թռչել։ Եվ նրանց փոքրիկ կտուցների հարվածներով ձվերի կճեպի կոտրվելուն զուգընթաց, գաղտնարկղիկից դուրս եկող փոքրիկ մարդուկների նման դուրս էին գալիս հիանալի, փետրավորված ճուտիկներ, որոնք անմիջապես ուղղելով պստիկ թևիկները, սկսում էին ճախրել ավազների վրա։ Հանդիսատեսները այնպես էին ապշել, որ եթե Սելուն չլիներ, բոլոր ճուտիկները դուրս կգային ու կփախչեին անտառ, իսկ նրանք կմնային այդպես նայելիս։ Մալայացին, որի համար այդ տեսարանը ոչ մի նորություն չէր ներկայացնում, պահպանեց սառնասրտությունը և անվրդովությունը։ Կարթով զինված՝ նա իսկապես ճտաորս սարքեց, շնորհիվ որի մեր հերոսները ճաշին ձվի փոխարեն համեղ ճտամիս ունեցան։
Նավապետ Ռեդվուդը հույսը չէր կտրում, որ եղջերու կհանդիպի, և հրացանն առած՝ ամեն օր անտառ էր գնում. երբեմն նրան ուղեկցում էր Մուրտախը՝ մուշկետով զինված։
Բայց ամեն անգամ երկուսն էլ դատարկաձեռն էին վերադառնում և ավելի ու ավելի ընկճված՝ այդպես էլ նրանց չէր հաջողվել որևէ կենդանի խփել, որի միսը փոքրիշատե եղջերվամիս հիշեցներ։ Սելուն մի անդամ էլ փորձեց սինգապուրյան ոստրե որոնել, կամ ձու, բայց այդ փորձն ապարդյուն անցավ։ Երևում էր, կղզու այդ մասում այլևս ո՛չ մալեոյի բներ կային, ո'չ ո՛չ ոստրեներ, ո՛չ էլ որևէ կակղամորթներ։ Մեծոտանիներ նույնպես չէին հանդիպում, այդ թռչուններն էլ էին անհետացել, որոնց բները նրանք քանդել էին։
Ձուն դնելուց հետո մեծոտանիները այլևս չէին վերադառնում դրանց մոտ՝ ճուտիկներին հնարավորություն տալով ծնվելու հենց առաջին օր-վանից սեփական ուժերով ճանապարհ հարթելու իրենց համար, ավելի ճիշտ կլինի ասել, մինչև որ քանի դեռ ձվից դուրս չեն եկել, չի կարելի ծն-ված համարել։ Իսկ նրանք այդ ժամանակ էլ անելիք ունեն՝ պետք է ջարդեն ձվի կճեպը։ Թե չէ շնչահեղձ կլինեն, այդպես առանց լույս աշ-խարհ գալու։ Ինչ ասել կուզի, որ Մալայան արշիպելագի մեծոտանիների ճուտիկները աշխարհի ամենավաղահաս ճուտիկներն են։
Վերջին ճուտիկն ուտելուց հետո մեր հերոսները նորից ստիպված էին գուրիաններով սնվել, որը թեև շատ համեղ էր։ Բայց բավական չէր ամրապնդվելու համար։
Ինչևէ, դուրիան ձեռք բերելն էլ այնքան հեշտ գործ չէր։ Այն ծառերին, որոնց վրա Սելուին հաջողվել էր մագլցել, ոչ պտուղ չէր մնացել, իսկ առատորեն պտղակալած ծառը, որի տակ սկզբում ճամբար էին խփել մեր հերոսները, հավանարաբար աշխարհում ոչ մի մարդ չէր կարող բարձրանալ։ Այդ ծառի հսկայական բարձրությունը, որ գրեթե հարյուր ոտնաչափի էր հասնում, և սիկամորի<ref>Սիկամոր – — թթենիների ընտանիքին պատկանող ծառ է, որի պտուղները ուտում են, իսկ փայտը շատ ամուր է. աճում է Արևելյան Աֆրիկայում։</ref> նման հարթ բունը անմատչելի էին դարձնում նրան։ Ճիշտ է, Ռեդվուդին հաջողվում էր կրակոցով, բավականաչափ պտուղներ թափել, բայց նա էլ ափսոսում էր գնդակները։ Հարկավոր էր այլ միջոցներ գտնել դուրիան քաղելու համար։ Այստեղ էլ Սելուն փրկեց։
Բարեբախտաբար նա սումատրացի էր, մեծացել էր այնտեղի ան-տառներում, որոնք շատ նմանություններ ունեն Բորնեոյի անտառներին։ Մալայացին շատ լավ էր ճանաչում երկու կղզիների համար բնորոշ բոլոր ծառատեսակները։ Եվ Ռեդվուդի անձնակազմի կենդանի մնացած անդամներից թերևս ամենարժեքավոր ծառայությունները սևամորթ լոցմանն էր մատուռում նավապետին. հատկապես Բորնեո կղզին ընկնելուց հետո։
Համոզվելով մալայացու փորձվածության ու խորհուրդների օգտակարության մեջ, ընկերները ամեն մի դժվարության դեպքում սկսեցին դիմել նրան։ Բայց չնայած նրան ընդունակ էին համարում ամեն վիճակից էլ ելք գտնելու գործում, ոչ միայն զարմացան, այլև պարզապես չհավատացին, երբ ասաց թե կմագլցի դուրիանի մեծ ծառը։ Եվ, իհարկե, ավելի շատ Մուրտախն էր հակված չհավատալու։
— Սևամորթը ուղղակի ծիծաղում է մեզ վրա,– — գոչեց նա։— Սկյուռն ան-գամ չի կարող մագլցել այդ ծառը։ Հապա մի բնին նայեցեք։ Այնպես հարթ է, ինչպես նավի պղնձե կերտվածքը, բռնելու տեղ էլ չկա։ Ես ձեզ բան եմ ասում, կատակ է անում մալայացին։
— Ցե կատակ Սելու։ Սուտով, սուտով Սելու մագլցել դուլիան։ Մուլ-տախ օգնի մագլցել։
Բայց չէ։ Սելուն վստահ ու հաստատուն մնաց իր խփած վերջին աստիճանի վրա կանգնած։ Նրա մի ձեռքին կացինն էր, իսկ մյուսով բռնել էր ուղղաձիգ բամբուկի ծայրը, որ բազրիքի դեր էր կատարում։ Նա ոչ գոռում էր, ոչ էլ օգնություն կանչում, և բոլորը պարզ տեսնում էին, որ նրա հայացքը ոչ թե իրենց է ուղղված, այլ դեպի վեր. նա նայում էր իր գլխավերևում ինչ-որ բանի, և այդ «ինչ-որ բանը», երևում է, գտնվում էր ոչ թե ճյուղերի մեջ, այլ բնի վրա։ Բացականչությանը հետևող լռության մեջ Սելուի ուղեկիցները որոշակիորեն մի տեսակ սուլող ձայն լսեցին, որ շատ նման էր սագի ֆշշոցի, որը այս թռչունը արձակում է, երբ թռչնանոցը օտար մարդ է մուտք գործում։ Դատելով այն բանից, որ յուրօրինակ ձայնը այդքան բարձր տարածությունից էր գալիս, կարելի էր եզրակացնել, որ ձայնը բոլորովին էլ այնպիսի անմեղ թռչունի չէր կարող պատկանել, ինչպիսին սագն է։
Նույն բանը մտածեցին նաև նավապետն ու երեխաները։ Նրանցից ոչ մեկը չէր կարող պատկերացնել, որ օձից բացի որևէ այլ կենդանի կարող է նման ձայն արձակել։
Բոլորը թեթևացած շունչ քաշեցին։
Գոտիկից մի ցից հանելով՝ նա հանգիստ սկսեց խփել ծառին։ Եվ այդ ամբողջ ընթացքում, որ նա խփում էր ցցերը, կացնի հարվածների ընդմիջումների ժամանակ ցածում կանգնածների ականջին էին հասնում տարօրինակ սուլող ձայներ, որոնք լիովին կարելի էր վերագրել օձի սուլոցի, եթե ժամանակ առ ժամանակ դա չընդմիջվեր ինչ-որ կռկռոցով, որ հավանաբար նույն էակի կոկորդից էր ելնում։ Ու շարունակելով ուշադիր հետևել մալայացու աշխատանքին, բոլորը շուտով նկատեցին, որ նրա գլխավերևում, մոտ մի ոտնաչափ բարձրության վրա, ինչ-որ կենդանի էակ էր շարժվում։ Այդ «ինչ-որ բանը» սպիտակավուն էր և շատ նման էր մալայացու խփած բամբուկի ծայրը սրած ցցերին։ Այդ հանելուկային էակը մեկ չքանում էր, մեկ նորից հայտնվում և, հավանաբար, գտնվում էր ծառի ներսում, փչակում, միայն երբեմն-երբեմն էր գլուխը դուրս հանում։ Այժմ արդեն բոլորի համար պարզ դարձավ, որ սուլոցն ու կռկռոցը հենց այդ էակինն են՝ ինչ էլ որ դա լիներ՝ թռչուն, գազան կամ սողուն։
— Այդ ի՞նչ է,– — հարցրեց նավապետը, որ անմիջապես հանգստացել էր և հիմա զուտ հետաքրքրվում էր։
— Թլցուն է։ Մեծ թլցուն,– — պատասխանեց Սելուն։
— Թռչո՞ւն։ Ի՞նչ թռչուն։
— Ռնգեղջյուլ, ծել մալի, թուխս է նստել։ Ցի կալող թլցել։ Ալուն ծեփել է բնի անցքը։
— Ա՜։ Դա ռնգեղջյուր-թռչունն է,– — կրկնեց նավապետը՝ մյուսներին բացատրելու համար։
Ուշադիր դիտելով այն մասը, որտեղից դուրս էր ցցվում թռչունի սպիտակ ծայրով երկար կտուցը, բոլորն իսկապես ծառաբնի վրա անորոշ ձևի ցեխոտ բիծ նկատեցին։ Բայց նրանց չհաջողվեց լավ նայեր Սելուն, որ ամրացրել էր բամբուկե սեպը, սկսեց կացնի սուր կողմով շտապ-շտապ քերել չորացած ցեխը, որի կտորները թափվում էին դուրիանի տակ։ Շուտով կեղտոտված տեղում մի անցք բացվեց, որ բավական էր ձեռքը հեշտու-թյամբ ներս մտցնելու համար, որը և մալայացին անմիջապես կատարեց, ձեռքը մինչև արմունկը ներս տանելով։ Ամուր բռնելով թռչունի կտուցից, դուրս քաշեց բնից։ Ռնգեղջյուրը սուլում էր, թշշացնում, խռխռում, կռկռում, թափահարելով խոշոր թևերը, տենդայնորեն թպրտում մալայացու ձեռքերում, ինչպես գլուխը հանկարծակի կտրած հնդկահավը։
Եվ ահա մինչ նրանք զբաղված էին տնտեսությամբ, Հենրին մալայացու հնարամտությամբ ու ճարպկությամբ հիացած, մտածեց ինքն էլ փորձի բարձրանալ Սելուի սարքած բամբուկե սանդուղքով։ Այդ մտադրությունը այնքան ծառը բարձրանալու ցանկությունից չէր բխում, որքան այդ տարիքի տղաներին բնորոշ՝ բները պրպտելու կրքից։ Նրան թվում էր, թե Սելուն այնքան էլ լավ չի նայել բնի ներսը, և այնտեղ էլի ճուտիկներ ու ձու մնացած կլինի։ Հենրին վատ բնասեր էր, հակառակ դեպքում պետք է իմանար այն, ինչ վաղուց ի վեր մալայացուն սովորեցրել էր կյանքի փորձը, այսինքն՝ որ ռնգեղջյուրի մարին միայն մի ձու դնում, որ, հետևաբար, չէր կարող բնում էլի ճուտ լինել։ Ինչևիցե, տղան վճռել էր պրպտել բույնը։
Բամբուկե սանդուղքով վեր մագլցելը նրա համար վանտային<ref>Վանտա – — կայմը նավի երկու կողմերին սիեմետրիկ ձևով ամրացնող պարանասարք։</ref> մագլցելուց դժվար չէր, և, հասկակալի է, որ անհամեմատ ավելի հեշտ էր, քան գրոտ կայմը<ref>Գրոտ— կայմ – — նավի գլխավոր կայմը։</ref> շրջացելը, չմտնելով հանդերձ «փոքրիկ անցքը»<ref>«Փոքրիկ անցք» – — ճեղք կայմահարթակի վրա։</ref>, մի բան, որ նա հաճախ էր անում հոր նավի վրա։
Այսպիսով, առանց թույլտվություն վերցնելու և առանց իր մտադրության մասին որևէ մեկին հայտնելու Հենրին մագլցեց։
Մարիները թուխս են նստում ոչ միայն մինչև ճտի դուրս գալը, այլև դուրս գալուց հետո մինչև նրա լրիվ փետրավորումը, մինչև որ նա կարողանա թռչել։ Եվ ամեն ինչ կախված է աքլորի ամուսնական պարտականություններին հավատարիմ մնալուց, որը երբեք չի թերանում իր պարտքը կատարելուց։ Ռնգեղջյուրները արծիվների և մի քանի այլ գիշատիչ թռչունների նման բոլորովին աչքի չեն ընկնում քնքշությամբ և ամուսնական սրբազան կապի նկատմամբ պահպանում են անխախտ հավատարմություն։ Այսպես, թեև մի քիչ այլ արտահայտություններով, ավարտեց Սելուն իր պատմությունը։
— Իսկ եթե աքլորին սպանում են, կամ որևէ այլ պատճառով նա չի վերադառնում, այն ժամանակ մարին ի՞նչ է անում, սատկու՞մ է քաղցից,– — հարցրեց Մուրտախը։
Սելուն չկարողացավ նրան պատասխանել։ Նա երբեք այ մասին չէր մտածել և նման դեպքի չէր հանդիպել։ Հավանաբար, մարին, իսկապես, կսատկեր, սակայն հաշվի առնելով նրա բանտարկության կամավորությունը, ավելի ճիշտ կլինի ենթադրել, որ կքանդի ծեփը և դուրս կթռչի։
Ճիշտ է, Ռեդվուդը շատ էր ուզում գոնե մի պահ լուսավորել երեխաների դեմքը, քանի դեռ մահն իր կնիքը չէր դրել նրանց վրա։ Գուցե նա ինքը կփորձեր կամ կխնդրեր նավաստիներից մեկն ու մեկին վառել խարույկը, բայց պատահմամբ հայացքը ուղղելով դեպի արևելք, հորիզոնի վրա աղոտ լոկ մի նեղ շերտ նկատեց։ Դա առավոտվա նախակարապետն էր` ցայգալույսը։ Իսկ նա գիտեր, որ այն լայնություններում, որտեղ գտնվում է Բորնեոն, նախակարապետին անմիջապես հաղորդում է ցերեկը։
— Փա՜ռք Աստծու։ Մի անգամ էլ կտեսնեմ նրանց մահից առաջ,– — մարող ձայնով ջերմ, բայց երախտագիտությամբ գոչեց Ռեդվուդը։
Եվ կարծես ի պատասխան նրա խոսքերի, բաց գորշավուն շերտը արևելքում սկսեց արագությամբ ընդարձակվել ու բոցավառվել։ Շուտով ամբողջ հորիզոնը ողողվեց արշալույսի ոսկեգույն շողերով։ Եվս մի քանի վայրկյան` և Ցելեբեսյան ծովի ջրային հարթության վրա երևաց արևադարձային արեգակը։
Սելուն ոտքի ցատկեց և մալայերեն ինչ-որ ուրախ բան ասաց։ Լսելով «ալլահ» բառը, բոլորը հասկացան, որ նա շնորհակալություն է հայտնում Աստծուն։
— Փալք քեզ մեծ Աստված,– — շարունակեց մալայացին արդեն իր կոտրտված լեզվով, որպեսզի հասկանային ընկերները։— Մենք բոլոլս ազատվել։ Թույն սուտով ցլինի։ Դուլս եկեք բոլոլդ... ծառի տակ մահ է...— Եվ բռնելով երեխաների ձեռքից, նա զոռով ստիպեց նրանց ոտքի կանգնել և դուրս տարավ... Ո՛չ, ի՜նչ տանել, պարզապես դուրս քաշեց ծառի տակից, տարավ բաց տարածություն։
Մուրտախը և Ռեդվուդը, թեև կարգին չհասկացան մալայացու տարօրինակ վերաբերմունքը, բայց սուսուփուս հետևեցին նրան։
== Գլուխ XX. Թունավոր անչարը<ref>Անչար – — XVIII դարի և XIX դարասկզբի ճանապարհորդները պատմում էին անչարի հեքիաթային թունավորության մասին։ Հավատացնում էին, որ ամեն մի կենդանի էակ մոտենալով այդ սարսափելի ծառին, թունավորվում է նրանից անջատվող գոլորշիներով, որ անչարի օդն իսկ թունավոր է։ Մայն Ռիդն ժամանակներում այդ հեքիաթներին դեռ հավատում էին, Մայն Ռիդն էլ ոչ մի հիմք չուներ չհավատալու, դրա համար էլ իր հերոսներին ստիպում է տառապել անչարի պատճառով։ Իրականում անչարի հյութը իսկապես թունավոր է (մալայացիները նետերը թունավորում են դրանով)։ Բայց միայն այդքան։ Անչարի տակ նստելն ու պառկելը նույնքան անվտանգ է, որքան կեչու տակ։</ref> ==
Անչա՜ր։
Հետաքրքիր է, որ անչարը պատկանում է նույն թթազգիների ընտանիքին, ինչ-որ հացի ծառը. այսպիսով «մահվան ծառը» մի տեսակ հաղորդակցվում է «կյանքի ծառի» հետ։ Ճավայում անչար կոչվող ծառը հնդկական արշիպելագի այլ կղզիներում կոչվում է «պոպոն-ուպաս»։ Անչարի տերևները երկարուկ են ու փայլուն, իսկ պտուղները հաստ կեղևով ծածկված կորիզներ են։
Թույն պատրաստելիս անչարի հյութը խառնում են իմբիրի և սև պղպեղի հետ։ Ստացված խառնուրդը թանձրությամբ մելասսա<ref>Մելասսա – — սև մութ՝շաքարամշակման արդյունաբերութ մեջ մնացորդ։</ref> է հիշեցնում և կարող է շատ երկար դիմանալ լավ փակված անոթի մեջ։
Անչարը միայնակ ծառ է և, բարեբախտաբար, այդ թույնով լեցուն ծառը ոսկու, մարգարիտի և ադամանդի նման հազվադեպ է հանդիպում, նույնիսկ իր համար բարերար կլիմայի դեպքում։ Այնտեղ, որտեղ մարդկանց հաջողվում է գտնել դա, շրջապատի բոլոր որսորդներն ու թափառաշրջիկները այցելում են դրան իրենց զենքի համար թույն վերցնելու, որի շնորհիվ այդ ծառի բույնը այլանդակվում է վերքերով ու կտրվածքներով։
Այդ ուտելիքը, թեև բանիանի ճյուղերի վրա գտնվեց, բայց պտուղ չէր, այլ սողուն, առագաստավոր մողեսների ընտանիքից։ Միայն շատ քաղցած մարդու մտքով կանցներ փորձել դրա մսի համը, այնքան անախորժ տեսք ուներ կենդանին։ Բայց Սելուն, թվում էր բոլորովին չէր զզվում։ Ընդհակառակը՝ բանիանի բներից մեկի վրա տեսնելով այդ մողեսին, որը մոտ հինգ ոտնաչափ երկարություն ուներ, իսկ հաստությամբ գրեթե հավասար էր մարդու մարմնին, ուրախացավ։ Մալայացին գիտեր, որ դրա միսը ոչ միայն լիովին օգտակար սնունդ է, այլև շատ համեղ է։
Հակառակ իր վանող տեսքին, նա ամերիկյան Իգուանի<ref>Իգուաններ – — մողեսների ընտանիք, որ տարածված է Հարավային, Կենտրոնական և մասամբ Հյուսիսային Ամերիկայում։ 1.8 մետր երկարություն ունեն։ Իգուանի միսը օգտագործում են որպես սնունդ։</ref> նման միանգամայն անվնաս կենդանի է, որի մսից բնիկ որսորդներն ու անտառաբնակները հրաշալի համեղ ու նուրբ կոտլետներ են պատրաստում։
Մալայացու համար դժվար չէր համոզել Ռեդվուդին իր թանկարժեք գնդակներից մեկը ծախսել։ Մողեսը պոչի ծայրից մինչև գլուխը վեց ոտնաչափ երկարություն ուներ։ Սելուն Մուրտախի օգնությամբ լիանայով նրա վզից կապեց ու կախեց ծառից, որպեսզի հեշտ լինի մաշկելը։ Մալայացին անմիջապես հանգիստ սկսեց մաշկել. Քերթելուց հետո, միսը կտրտեց և շուտով սկսեց խորովել խարույկի վրա։ Մողեսի միսը, ինչպես խոստացել էր Սելուն, շատ նուրբ ու սննդարար դուրս եկավ։ Համը նման էր խոզի մսից պատրաստված ծեծովի կոտլետի, որ թեթևակի հիշեցնում էր հավի միս և գորտամսի հազիվ նշմարվող բույր ուներ։ Երեք օր շարունակ այդ մսով սնվելով՝ նավապետն ու իր ուղեկիցները միանգամայն ամրապնդված զգացին իրենց և ընդունակ՝ ճանապարհը շարունակելու։ Բայց այդ ժամանակ մի որս էլ պատահեց։
Որքան անհեթեթություն է, չէ՞, երբ մարդը, բոլոր կենդանի էակների մեջ այդ բարձրագույն էակը, երբեմն ստիպված է խուսափել իր նմաններից։ Որքան էլ որ ստորացուցիչ լինի նման միտքը մարդկային գիտակցության համար, այնուամենայնիվ, դա էր ընկճում նավապետ Ռեդվուդին և իր ուղեկիցներին, երբ վերջին անգամ հայացք գցելով օվկիանոսի ալիքներին, կռնակները դարձրին նրան և ճանապարհ ընկան դեպի անտառի խորքը։
Ամբողջ առաջին օրը նրանք գնում էին գետի երկարությամբ, այն գետի, որի գետաբերանը ապաստան դարձավ նրանց համար Բորնեո ոտք դնելու առաջին օրվանից։ Ծանրակշիռ պատճառներ կային այդ ուղին ընտրելու համար։ Նախ՝ գետը հոսում էր արևմուտքիցս՝ արևելք. հետևաբար գնալով գետի հոսանքն ի վեր, ճանապարհորդները կշարժվեին դեպի արևմուտք։ Երկրորդ՝ ափի երկարությամբ արահետ էր անցնում, որ առաջացել էր ոչ թե մարդկային ոտնահետքերից, այլ` գազանների. ավազոտ փափուկ հողի վրա այստեղ-այնտեղ տապիրի ու վարազի ոտնահետքեր կային, իսկ երբեմն էլ ավելի խոշոր կենդանու' կենդանու՛ ռնգեղջյուրի հետքեր։
Եվ տարօրինակ բան. թեև հետքերը շատ թարմ էին, գազաններն իրենք ոչ մի տեղ չէին երևում։ Դա բացատրվում էր նրանով, որ բոլոր հաստամաշկ կենդանիները, որոնց պատկան ում էին այդ հետքերը, իրենց բները լքում են գիշերը։ Իսկ ցերեկը թաքնվում են ջունգլիների խորքերում։ Գետը բավականաչափ խորն էր, և ճանապարհորդները հեշտությամբ կարող էին լողալ պինասսայով։ Սկզբում այդպես էլ ուզում էին անել, բայց հետո փոշմանեցին և որոշեցին ոտքով գնալ։ Նավակը շատ ծանր էր և հոսանքին հակառակ գնալը դժվար կլիներ։ Բացի այդ, եթե մեր հերոսներին վայրենիներ հանդիպեին, ապա նավակի պատճառով ավելի շուտ կնկատվեին սրանք, քան առանց նավակի։
Սակայն նավակից հրաժարվելու Ռեդվուդի ամենագլխավոր պատ-ճառն այն էր, որ ոչ շատ հեռվում լեռներ էին սկսվում, որտեղից, ըստ երևույթին և սկիզբ էր առնում գետը։
Գետի հոսանքն այնտեղ հավանաբար շատ ուժեղ կլինի և դժվար' դժվար՛ նավագնացության համար։
Սակայն նույնիսկ խաղաղ հոսանքի դեպքում պինասսայով ճանապարհորդությունը մի օրից ավելի չէր տևելու, հանուն որի էլ Ռեդվուդի կարծիքով միտք չուներ և սկսել։ Բոլորը համաձայնեցին և պինասսան թողեցին այնտեղ, որտեղ թաքնված էր, այսինքն մեծ բանիանի ճյուղերի տակ։
Հանկարծ Սելուն ուշադիր դիտելով թավուտը, ինչ-որ բան մրթմրթաց։ Նրա ասածներից որոշ բառեր հասկանալով և դեմքի փոփոխությունը նկատելով, բոլորն էլ խիստ անհանգստացան։
— Այնտեղ ցպետք է գնալ,– — ասաց մալայացին։— Այնտեղ լուտսի ման գա։ Այնտեղ վայլի միաս լոմբի։ Սինգապուլյան վագլը ավելի քից վտանգավոլ, քան միաս լոմբի։ Պոլտուգալացինելն նլան ասեն շեկ գոլիլա։
— Լսում եք, նա ասում է շեկ գորիլլա,– — գոչեց Ռեդվուդը։— Նշանակում է օրանգուտանգ է։
— Ծիստ է սայիբ<ref>Սայիբ – — տիտղոս, որ ավելացնում են բարձրաստիճան անձանց դիմելիս։</ref> նավապետ։ Մի մալդ ասի օլանգուտան, մյուսը շեկ գոլիլա։ Միաս լոմբին ամենամեծն է ու ամենավտանգավորը։ Նա ելեխանել ու կանայք է գողանում։ Եվ ոչ ոք նլանց էլ ցի գտնում։ Օլանգուտան նլանց ուտում։ Մենք վախենում ենք оլանդայակից, իսկ օլանգոլտան ավելի վատ։
Չնայած մալայացու ժարգոնին, բոլորն անմիջապես նրան հասկացան։ «Շեկ գոլիլան» կամ «Օլանգուտանը» ոչ այլ ինչ էին, եթե ոչ քաջ հայտնի մարդանման կապիկը, որ ապրում էր Բորնեոյում և Սումտրայում, և որն այնքան վտանգավոր չէ իր հայրենի անտառներում, որքան գազանանոցում։
Եվ ահա, չնայած այդ բույսի բոլոր արժանիքներին, դրա տեսքը ուղղակի ատելի էր մեր հերոսների համար։ Եվ գրեթե ամեն անգամ, երբ Մուրտախը կացնով հարվածում էր բամբուկի ամուր բնին, ուղեկիցների ականջին էր հասնում նրա փնթփնթոցը.
— Վայ ջնջվեր այս բամբուկի հետքն այստեղից, ի՞նչ կլիներ… մի հատ չմնա՜ր,– — մրթրմթում էր իռլանդացին։
Սակայն Մուրտախին մի ուրիշ ավելի զայրացնող արգելք կար։ Տա-րանտուլի նման հսկայական սարդի հաստ ու կպչուն ոստայնը։ Ծառից ծառ տարածված այդ ոստայնները նման էին չորացնելու համար փռված ուռկանի և շղարշել էին ամբողջ անտառը։ Երբեմն հարյուրավոր յարդեր շարունակ ուղևորները իրենց դեմքի ու վզի վրա զգում էին այդ կպչուն ու մածուցիկ նյութի տհաճ հպումը, որի կտորները բրդյա մանվածքի կամ բամբակի ծվենի նման կախված էին նրանց հագուստներից։ Տեղ-տեղ ոստայնը այնպես խիտ էր, որ ստիպված էին լինում դրանց միջով ծակելով անցնել։ Երբեմն-երբեմն ճանապարհորդները տեսնու էին իրենցից փախ-չող սարդին. ճեղքերի մեջ թաքնվելով, նա նայում էր իր անդորրը խանգա-րող հանդուգն արարածներին, որոնք խցկվում էին այնտեղ, որտեղ երբեք ոտք չէր դրել մարդը։
== Գլուխ XXIV. Կարմրաշեկ Սատիրը<ref>Սատիր – — հին հունական դիցաբանության մեջ ստորին աստվածություններից մեկը։</ref> ==
Հաջորդ առավոտյան շատ ուշ արթնացան։ Մի կերպ վերկենալով, նախաճաշ պատրաստեցին ապխտած ազդրամսից։ Դա արդեն նրանց վերցրած երկրորդ ազդրամիսն էր և վերջանալու վրա էր, որովհետև ար-դեն երկրորդ շաբաթն է, որ ճանապարհ էին ընկել։ Անհրաժեշտ էր մթերքի պաշարն ավելացնել, ճիշտն ասած նրանց երկար դադարի պատճառն էլ հենց դա էր։
Կապիկն, իսկապես, դուրս թռավ ջրից, բայց չորքոտանի վիճակում մի քանի մեծ ոստյուն անելուց հետո կանգ առավ մի ավելի բարձր ու չոր տեղում՝ սպասելով թշնամուն։
Եվ այդ ժամանակ երեխաները հնարավորություն ստացան համոզվելու մալայացու խոսքերի ճշմարտացիության մեջ, որը պնդում էր, թե ո՛չ անտառներում, ո'չ ո՛չ Բորնեոյի գետերում մի այնպիսի գազան չկա, որից վախենար կարմրաշեկ օրանգուտանգը։ Նույնիսկ գավիալը, որ, թերևս, գիշատիչներից ամենասոսկալին էր, երևում էր, չէր վախեցնում վիթխարի կապիկին։
Իսկապես, եթե օրանգուտանգը վախենար, ի՞նչն էր խանգարում նրան թաքնվել անտառում կամ գոնե ափից հեռու փախչել։ Հազիվ թե գավիալը հետապնդեր նրան։ Իսկ օրանգուտանգը, ընդհակառակը, իրեն այնպես էր պահում, ասես մարտահրավեր էր նետում։
== Գլուխ XXIX. Փոքրիկ գերուհին ==
— Կորած ենք,– — ակամա դուրս թռավ Հենրիի բերանից. և նա անմիջապես էլ փոշմանեց ասածի համար։ Նա պետք է հանգստացներ ու սիրտ տար քրոջը մինչդեռ ավելի հուզեց։
Ինչևիցե, ասածն այլևս ետ չէր կարող վերցնել, ժամանակ էլ չկար։ Անճոռնաբար օրորվելով, օրանգուտանգը մոտենում էր նրանց ծառին։ Ահա ուր որ է կհասնի այնտեղ, որ ամուր իրար սեղմված, կանգնել են երեխաները… Հրեշի ամբողջ տեսքը վկայում էր նրա ծայրաստիճան գրգռվածությունը, որ միանգամայն բնական էր այդպիսի պայքարից հետո։
Մի հինգ րոպե տևեց ճյուղերի ճրթճրթոցը։ Հետո հանկարծակի ընդհատվեց և լսվեց մի քանի ձայների աղմուկ։ Փնչոց, մռնչոց, հաչոց, քրքիջ և աղեկտուր ճիչ. մի խոսքով աներևակայելի մի գզվռտոց։ Բոլոր ձայները միևնույն տեղից էին գալիս։ Սելուն պնդում էր, որ դրանցից մեկը Էլլենին փախցնող օրանգուտանգի ձայնն էր։ Եթե նա իրավացի էր, նշանակում էր, որ կապիկը վերջապես կանգ էր առել։
— Փա՜ռք ալլահին,– — խուլ ձայնով բացականչեց մալայացին։— Նա տուն եկավ. նլա ընտանիքը ողջյունում է նլան։ Եթե փոքլիկ Նելլին կենդանի ցե, մենք նլա մալմինը կխլենք և վլեժ կլուծենք միաս լոմբիից։
Մալայացու անմխիթարական խոսքերը քարի պես ծանրացան նավապետի և նրա ուղեկիցների սրտի վրա։ Տեսնելով այդ բանը, Սելուն ավելացրեց.
Ռեդվուդն արդեն պատրաստվում էր լողալ, բայց Սելուն, որ կանգնած էր նրա մոտ, ետ պահեց.
— Նավապետն ուզում է լողալ։ Պետք ցէ ալանց հլացանի լողալ։ Ես կվելցնեմ սումպիտանը, դուք՝ հլացանը, և երկուսով լողալ։ Պետք է միսս լոմբի սպանել,– — ասաց մալայացին։
Ռեդվուդն էլ էր այդ մասին մտածում։
— Իրավացի ես, Սելու,– — ասաց նա։– նա։— Անհրաժեշտ է հրացանը վերցնել։ Բայց ինչպե՞ս անենք, որ չթրջվի, մենք ժամանակ չունենք լաստ կառուցելու։
— Լաստ հալկավոլ ցէ, նավապետ։ Սելուն տանի հլացան, նա կալող է մի ձելքով լողալ։
Եվս մի ակնթարթ և գնդակը կտապալեր քնած հսկային։ Բայց Սելուն բռնեց նավապետի ձեռքը։
Մալայացու վստահությունը ներգործեց Ռեդվուդի վրա։ Նա հրա-ցանը իջեցրեց և հնարավորություն տվեց Սելուին գործելու, ինչպես հարմար է գտնում։
== Գլուխ XXXVI. Յուրօրինակ պալանկին<ref>Պալանկին — թիկնաթոռի կամ առագաստի նման պատգարակ, որ ամրացված է երկու երկար ձողերի վրա, որոնց ծայրերը բեռնակիրները կրում են իրենց ուսերին։</ref> ==
Եվ Սելուն, լողալով ափ, պատմեց նրանց բոլորը։ Ավելին, նրանք իմացան, որ Էլլենը կենդանի է և ուշքի է եկել երկարատև ուշաթափությունից, որը սկսված լինելով առևանգման պահից, նրան շատ ծանր ապրումներից էր փրկել։ Մի քանի ճանկռտվածքներից և օրանգուտանգի ամուր գրկելուց առաջացած ցավերից բացի, աղջիկը ոչ մի վնասվածք չէր ստացել՝ համենայնդեպս լուրջ վնասվածք։
Նավապետ Ռեդվուդն ուզում էր շուտ հեռանալ։ Բայց ինչպես վարվել Էլլենի հետ։ Նա չէր կարող քայլել։ Մալայացին այստեղ էլ ելքը գտավ։ Նա առաջարկեց աղջկա համար մի այնպիսի պատգարակ շինել, որի վրա Էլլենն ավելի հանգիստ կպառկի, քան մի որևէ հարուստ ճավացի կամ ճապոնուհի՝ իր շքեղ պալանկինի վրա։
Թույլտվություն ստանալուն պես, Սելուն գործի անցավ։ Մուրտախը հաճույքով սկսեց օգնել նրան, և շուտով նրանց ոտքերի մոտ երկու տասնյակ բամբակե ձողեր էին թափված պատգարակ շինելու համար։
Նավապետ Ռեդվուդը ողջունեց այդ դրոշին այնպիսի հրճվանքով, ինչպես կողջուներ իր սիրելի հայրենիքի դրոշին։
Հիմա, համենայն դեպս, դա նրա համար պակաս ցանկալի չէր, քան Ամերիկայի դրոշը, և դրա համար էլ առանց մտածելու դրանց տարբերու-թյան տարբերության մասին, Ռեդվուդը երեխաների հետ ծունկ չոքեց (մալայացին և Մուրտախը կանգնել էին քիչ հեռու) և երախտագիտական աղոթք հղեց առ ամենակարող աստված, որը նրանց փրկել էր ճակատագրի բոլոր անակնկալներից։
----
<references/>
