====Ա․ Վազգեն Մանուկյանն ու ԱԺՄ֊ն====
Լեռն Տեր֊Պետրոսյանի ու Վազգեն Մանուկյանի միջեւ առկա ա– մենալուրջ տարաձայնությունները պտտվում էին «նորմալություն» բառի շուրջ։ Մանուկյանը գտնում է, որ պետության ողջ փիլիսոփայությունն այդ բառի վրա հիմնելր նշանակում է Հայաստանի ու հայ ժողովրդի անցյալը, ներկան ու ապագան հանգեցնել անընդունելբո– բեն սահմանափակ հայեցակարգի։ Ըստ Վ․ Մանուկյանի՝ հայությունն ունի բարձրագույն առաքելություն, սա էլ բխում է նրա այն համոզմունքից, որ հայերը հատուկ ժողովուրդ են՝ բացառիկ ներուժով։ Պետության նպատակներն են՝ ապահովել, որ այդ ներուժն իրացվի, եւ գտնել այն բնագավառնեբր, որտեղ այդ առաքելությունր կարող է ի հայտ գալ։
Ըստ Վ․ Մանուկյանի՝ հայերը հատուկ ազգ են իրենց այն հզորությամբԼևոն Տեր֊Պետրոսյանի ու Վազգեն Մանուկյանի միջև առկա ամենալուրջ տարաձայնությունները պտտվում էին «նորմալության» բառի շուրջ։ Մանուկյանը գտնում է, որը կարող որ պետության ողջ փիլիսոփայությունն այդ բառի վրա հիմնելը նշանակում է բխեցվել Հայաստանի ու հայ ժողովրդի կեղեքման անցյալը, ներկան ու ցավի պատմությունիցապագան հանգեցնել անընդունելիորեն սահմանափակ հայեցակարգի։ Ըստ Վ․ Մանուկյանի՝ հայությունն ունի բարձրագույն առաքելություն, որն սա էլ իր հերթին կարող բխում է վերածվել հրաշքների հասցնող ներքին ուժի։ Հայերը նրա այն համոզմունքից, որ հայերը հատուկ ժողովուրդ են՝ բացառիկ ներուժով։ Պետության նպատակներն են՝ նաեւ միասնության հասնելուապահովել, մի կենտ անհատի չափ միասնանալու ներուժով, նրանք զգում են կամ կարող են հանգել մեկ միասնական ամբողջության եւ պետք է գործեն իբրեւ այդպիսին, թեեւ մի հատվածը Հայաստանում է, մյուսը՝ Ղարաբաղումոր այդ ներուժն իրացվի, իսկ ուրիշներ՝ ցիրուցան։ Պետությունն և գտնել այն մեքենան էբնագավառները, որի միջոցով որտեղ այդ միասնությունը կարոդ է իրականացվել, որի միջոցով միեւնույն հավաքական էության ցաքուցրիվ այդ բաղադրիչները առաքելությունը կարող են կարգի բերվել եւ ուժի նոր մակարդակի հասնել, ինչր կապահովի հայոց իդեսղր Հայաստանում եւ դրա հատուկ տեղն աշխարհում։ Հայերր «համաշխարհային ազգ» են եւ պետք է հասնեն իրենց առաքելությանը։ի հայտ գալ։
Այդ ուժը, ըստ Ըստ Վ․ Մանուկյանի, դրսեւորվեց Ղարաբաղի պատերազմում։ Ղարաբաղը եղավ Մանուկյանի՝ հայերը հատուկ ազգ են իրենց այն ասպարեզըհզորությամբ, որտեղ հրաշքն ի հայտ96եկավ։ Այն ցույց տվեցորը կարող է բխեցվել հայ ժողովրդի կեղեքման ու ցավի պատմությունից, որ «Հայկական հարցը» հասանեփ է։ Մանուկյանը հավատում էր Հայկական հարցի արժեքին, ինչը բացատրում որն էլ իր հերթին կարող է ՀՅԴ֊ի հետ նրա մերձեցումը։ Դեռեւս 1989֊ին վերածվել հրաշքների հասցնող ներքին ուժի։ Հայերը բացառիկ են՝ նաև միասնության հասնելու, մի հարցազրույցի մեջ Մանուկյանը քննարկում էր Արեւմտյան Հայաստանի տարածքների վերականգնման պահանջի իրականությունը։ Նա նշում էր սակայնկենտ անհատի չափ միասնանալու ներուժով․ նրանք զգում են, որ անկախությունը կամ կարող են հանգել մեկ միասնական ամբողջության և պետք է գործեն իբրև այդպիսին, թեև մի հատվածը Հայաստանում է, մյուսը՝ Ղարաբաղում, իսկ ուրիշներ՝ ցիրուցան։ Պետությունն այն մեքենան է, որի միջոցով միևնույն հավաքական էության ցաքուցրիվ այդ պահանջից առաջ իրականացվի։բաղադրիչները կարող են կարգի բերվել և ուժի նոր մակարդակի հասնել, ինչը կապահովի հայոց իդեալը Հայաստանում և դրա հատուկ տեղն աշխարհում։ Հայերը «համաշխարհային ազգ» են և պետք է հասնեն իրենց առաքելությանը։
Մանուկյանի տեսակետիցԱյդ ուժը, արեւմտյան տիպի ժալովբդավաբութ– յունը հաստատ չի կարող հանգեցնել Հայաստանի ուժի բացահայտմանը։ ըստ Վ․ Մանուկյանը գտնում էրՄանուկյանի, որ «նորմալության» պահանջը Հայաստանի ժողովրդին դարձրել է բարոյական արժեքներից զուրկ «քնած զանգված» եւ ժողովրդին վերածել արգահատեփ պստիկ խանութպաններիդրսևորվեց Ղարաբաղի պատերազմում։ Ղարաբաղը եղավ այն ասպարեզը, որոնք իրենց առօրյա չնչին հացր վաստակելու հետեւից են րնկած։ Նման ժողովուրդն իր ուժը չի կարող զգալորտեղ հրաշքն ի հայտ եկավ։ Այն ցույց տվեց, չի կարող տեսնելոր «Հայկական հարցը» հասանելի է։ Մանուկյանը հավատում էր Հայկական հարցի արժեքին, թե իր համար ինչն ինչը բացատրում է լավ, չի կարող տեսնել լույսր։ Նա իր այս արհամարհանքի համար բավականաչափ հիմք ուներ, «ժողովուրդը» համարժեքորեն չարձագանքեց իր զգացմունքները արտահայտելու եւ ընտրություններում նրան սատար կանգնելու անդադար կոչերին եւ չարձագանքեց նաեւ «իրադարձություններն իրենց ձեռքը վերցնելու» կոչին։ Նշանակություն չունի․ ՀՅԴ֊ի հետ մերձեցմամբ։ Դեռևս 1989֊ին մի հարցազրույցի մեջ Մանուկյանը կարող քննարկում էր 1996֊ի սեպտեմբերի 25֊ին հավաքված 15․000 կամ 20․000 ցուցարարներին մատնանշել իբրեւ «ժողովուրդ» եւ կարող Արևմտյան Հայաստանի տարածքների վերականգնման պահանջի իրականությունը։ Նա նշում էր այլ ուղիներ գտնել արտահայտելու նրանց «կամքր»սակայն, որ սոսկ իբրեւ սկիզբ դրսեւորվեց խորհրդարանի շենքը գրավելու, դրա նախագահին առեւանգելու եւ խոշտանգելու իր ուժի ու հաստատակամության ցուցադրման մեջ։ Լեթարգիական քուն մտած ազգն արթնացնելու համաը Մանուկյանը պատրաստ էր զոհաբերել այն, ինչ Տեր֊Պետրոսյանը համարում էր երկրի համար ամենաթանկարժեք բանը՝ երկրի կայունությունը։անկախությունը պետք է այդ պահանջից առաջ իրականացվի։
Վ․ Մանուկյանի տեսակետից, արևմտյան տիպի ժողովրդավարությունը հաստատ չի կարող հանգեցնել Հայաստանի ուժի բացահայտմանը։ Վ․ Մանուկյանը գտնում էր, որ «նորմալության» պահանջը Հայաստանի ժողովրդին դարձրել է բարոյական արժեքներից զուրկ «քնած զանգված» և ժողովրդին վերածել արգահատելի պստիկ խանութպանների, որոնք իրենց առօրյա չնչին հացը վաստակելու հետևից են ընկած։ Նման ժողովուրդն իր ուժը չի կարող զգալ, չի կարող տեսնել, թե իր համար փոփոխության բանային ճիշտ ղեկավարություն ունենալն էր։ Հենց ինչն է լավ, չի կարող տեսնել լույսը։ Նա իր այս արհամարհանքի համար բավականաչափ հիմք ուներ․ «Ժողովուրդը համարժեքորեն չարձագանքեց իր զգացմունքները արտահայտելու և ընտրություններում նրան սատար կանգնելու անդադար կոչերին և չարձագանքեց նաև «իրադարձություններն իրենց ձեռքը վերցնելու» կոչին։ Նշանակություն չունի․ Մանուկյանը կարող էր 1996֊ի սեպտեմբերի 25֊ին հավաքված 15.000 կամ 20.000 ցուցարարներին մատնանշել իբրև «ժողովուրդ» և կարող էր այլ ուղիներ գտնել արտահայտելու նրանց «կամքը», որ դա տեղի ունենասոսկ իբրև սկիզբ դրսևորվեց խորհրդարանի շենքը գրավելու, նոր Հայաստանն դրա նախագահին առևանգելու և խոշտանգելու իր ուժի ու վերածնված հայոց ազգը բավականաչափ կհզորանան՝ լուծելու հաստատակամության ցուցադրման մեջ։ Լեթարգիական քուն մտած ազգն արթնացնելու համար մյուս պրոբլեմներըՄանուկյանը պատրաստ էր զոհաբերել այն, այդ թվում եւ Ղարաբաղի պրոբլեմը։ինչ Տեր֊Պետրոսյանը համարում էր երկրի համար ամենաթանկարժեք բանը՝ երկրի կայունությունը։
Սակայն անհրաժեշտ էր ունենալ այդ Վ․ Մանուկյանի համար փոփոխության բանալին ճիշտ ղեկավարությունը։ Վ․ Մանուկյանը գտնում էր, ղեկավարություն ունենալն էր։ Հենց որ ինքն էր անձըդա տեղի ունենա, միակ անձը, որն զգում է իր ազգի պատմության ցավն նոր Հայաստանն ու տառապանքըվերածնված հայոց ազգը բավականաչափ կհզորանան՝ լուծելու համար մյուս պրոբլեմները, այն միակը, որն ունի ներքին ուժ ու հաստատակամություն՝ վերափոխելու պատմությունը, ժողովրդին վեր հանելու իր կեղեքված, այլասերված, ծույլ ու բա–7 Պետականության մարտահրավերըրոյսղքված վիճակից եւ վերածելու բարոյապես մաքուր, արգասավոր, եռանդուն, արդյունավոր եւ, անշուշտ, հատուկ ազգի։այդ թվում և Ղարաբաղի պրոբլեմը։
Եթե այս ամենը մի քիչ առեղծվածային Սակայն անհրաժեշտ էր ունենալ այդ ճիշտ ղեկավարությունը։ Վ․ Մանուկյանը գտնում էր, որ ինքն էր անձը, միակ անձը, որն զգում է թվում իր ազգի պատմության ցավն ու իտբհբդավորտառապանքը, պատճառն այն էմիակը, որ այս յուրահատուկ աշխարհայացքն ինքն է թե՛ առեղծվածայինորն ունի ներքին ուժ ու հաստատակամություն՝ վերափոխելու պատմությունը, թե՛ խորհրդավոր։ Ինչպես մեծագործության անուրջի այլ պաշտպանների դեպքումժողովրդին վեր հանելու իր կեղեքված, այս դեպքում ես բացառվում է որեւէ երկխոսությունայլասերված, ծույլ ու բարոյալքված վիճակից և վերածելու բարոյապես մաքուր, արգասավոր, եռանդուն, արդյունավոր և, անշուշտ, որեւէ բանական քննարկում։հատուկ ազգի։
Եթե այս ամենը մի քիչ առեղծվածային է թվում ու խորհրդավոր, պատճառն այն է, որ այս յուրահատուկ աշխարհայացքն ինքն է թե՛ առեղծվածային, թե՛ խորհրդավոր։ Ինչպես մեծագործության անուրջի այլ պաշտպանների դեպքում, այդ դեպքում ևս բացառվում է որևէ երկխոսություն, որևէ բանական քննարկում։ Կասկած չկա, որ նրա ծրագիրը նախատեսում է քաղաքացիների կյանքի բարելավում, դրամատիկ ու արագ, կտրուկ բարելավում։ Սակայն դժվար է այնպիսի վերացականությունների վրա հիմնված ռազմավարությունը, որը նախատեսում է ներքին ուժն ու ներշնչանքը վերածել բյուջեների եւ և օրենքների։ Հեշտանում է նաեւ նաև ձախողումների համար պատասխանատվությունից խուսափելը, քանի որ այդ դեպքում ժողովուրդն է, որ գլացել զլացել է իրեն վերածել այն տեսակի հայերի ու քաղաքացիների, ինչպիսին ծրագիրն էր կոչ անում դառնալ։ Այն կառավարությունը կամ առաջնորդը, ոռի որի ծրագիրը պահանջում է ժողովրդի այլ տեսակ, միշտ ցանկանալու է ավեփ ավելի մեծ իշխանություն՝ այդ կերպավախությունն կերպափոխությունն իրականացնելու համար։ Եվ 1990֊1991֊ին իբրեւ վաբչապետ պաշտոնավարելու րնթացքում 1990-1991֊ին իբրև վարչապետ պաշտոնակատարելու ընթացքում Վազգեն Մանուկյանի հարաբերությունն իշխանության հետ ներկայացնում էր նման աշխարհայացքի թելադրած պատկերի ցայտուն դրսեւորումը։դրսևորումը։
====Բ․ Կոմունիստները====