Տրանա ետը թաքավըերն իրեք ախպորցն ասում ա․ «Տուք վըեր էտքան իմաստուն ըք, կարում չըք գյիդա̈ք, ես հունց կը՞կարեմ գյիդա̈մ»։ Ըտեղ թաքավըերեն ախճիգյն ասում ա․ «Ես կըկարեմ գյիդա̈մ, մենակ քյեցեքյ ծեր հոր կլո̈խը պերեքյ, նրան խուսըցնեմ, ես վըեր քառասուն տըռնըվան մըռըլու կլո̈խ էլ ինի, կըկարեմ խուսըցնեմ։ Ծեր հոր կլո̈խը վըեր խուսըցնեմ, կըգյիդա̈մ ծըզանա հո̇ւ̇ր ա փայ հըսնում, հո̇ւ̇ր չէ»։ Մըեծ ախպերն ասում ա․ «Ես փայու հետե կարել չըմ իմ հոր կյիրեզմանը քա̈նդիմ, կլո̈խը տո̇ւ̇ս օնեմ»։ Մաշնակն էլ ա էտ ասում, էն ա վըեր կո̇ւ̇ճո̇ւ̇րը օ̈զում ա քյինա̈ կլո̈խը պիրի։ Թաքավըերեն ախճիգյն ասում ա․ «Ծըեր հա̈ր հենց տրան ա փայա զրկած իլա̈լ, տա պիճ ա, վըեր հարազատ ինի, էտ խոկը ասել՝ չի»։
===Իտի կնեգյ էլ ա ինո̇ւ̇մ===
Ինո̇ւ̇մ ա չինո̇ւ̇մ մին մարթ, մին կնեգյ։ Տահանք սիրավ֊սո̇ւ̇հբաթավ ըպրելիս ըն ինո̇ւ̇մ։ Էտ կնգանը մարթը շատ ղոչճաղ, օցը ծական տո̇ւ̇ս օնող մարթ ար։
Ուրերան մին օր մարթը եր ա կենում, եր ինո̇ւ̇մ ո̇ւ̇րա̈ն ծին, քյինա̈մ վըերսի։ Տահանք փիս ին ապրում էտ յըրգյիրումը, ընդեղ ուշըփնեն ըն ըպրելիս ինո̇ւ̇մ։ Տըհանցա մինին աշկը էտ մարթիտ կընգանը յրա̈ յար, օզում ին, վար մարթին շարքա տո̇ւ̇ս օնեն, կնգանը յոր օնեն։ Լհա̈ վար էտ մարթը քյինա̈մ ա վըերսի, ուշըփնեն յրա̈ յըն տա̈ռնում, այբեջառ անում, ըսպանում տրան։ Ո̇ւ̇րո̇ւ̇գյո̇ւ̇նը պիտի մարթը կյա̈ր տո, կյամ չի։ Սաղ քշերը կնգանը աշկը մնամ ա հղըցեն, անջուկն էլ՝ ծենի։
Լո̇ւ̇սը վար պա̈նվում ա, էլհա մարթը կյամ չի, կնեգյը ըստեղ մաննը կծում ա։ Գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ ա, վա ո̇ւ̇րա̈ն մարթը սաղ չի, վար սաղ ինա̈ր, անպայման կըկյա̈ր տոն։ Կյամ ըն կնգանը խաբար տամ, վար էն ա մարթըտ փլան տըեղը ըսպանված։ Կընեգյը քյին̈մ ա մարթին պիրում, լա̈վ բադարաքյ անում։ Մարթին օխնը տալանը ետը էր ա կենում նի մննում թովլան, մին լա̈վ ծի յոր օնում տո̇ւ̇ս կյամ։ Էտ շենումը մին լա̈վ նա̈լբա̈նդ ա ինո̇ւ̇մ։ Ծիյին կապը քաշում ա, տանում նըլբա̈նդին մղակը, վար նալել տա։ Էն ղոլան մին մարթ ո̇ւ̇րա̈ն ծին պիրում ա, վար էլհա նալել տա։ Էտ մարթը ուշափանց ազգան ա ինո̇ւ̇մ։ Վըեչ մին մարթ կարում չի իլա̈լ տրա ըռաշկեն ծին նալել տա։ Տա վար կյամ չի՜ տըեսնում մին կնեգյ ո̇ւ̇ր̈ն ծին նալել ա տամ, կզնըվելան օզում ա թա լհա̈ շա̈շվի։ Էտ մարթը կյամ ա ծին նալել տվող կնգանը առաչը կտրում․
— Քեզ հու վա՞ իրավունք տըվալ, վար իմ ըռաշկեն տու ծի յըս նալել տամ։
— Իսկ ա̈մա̈լ չի կյա̈՞լ, վար լո̇ւ̇զիտ մըխրե քեզ պահես,— ասըմ ա կնեգյը, էտ մարթիտ յըխան փռնում, վըռըվեր կուփի տամ,— տու ըսպասե ծիս նալել տամ, հաշիվ օնեմ, պեդում ա, վար մաքրեմ։
Էտ մարթը հըմընչիլա̈ն նհետ օզում ա թա փախճի, էլ փախճուո չի։ Էնքան կենում ա, վար կնեգյը ծին նալել ա տամ, նոր ո̇ւ̇րա̈ն ծին ինքյն ա նալել տամ։
— Մին հղե կա,— ասում ա կնեգյը, — եք էտ հղըցավը միյասին քյինա̈նք, պա̈ն օնեմ ըսելի։
Էտ մարթը հըմընչիլա̈ն ա, թա վըխելան, համաձայնվում ա։ Տահանք ծըռվում ըն, քյինա̈մ։ Շատ ըն քյինա̈մ, թա՝ խրեգյ, ո̇ւ̇րա̈նք ըն գյո̇̇ւ̇դո̇ւ̇մ, լհա̈ վար հըսնում ըն հղեն, կնեգյն ըտեղ ծին վըենն ա կըցնում։ Էտ մարթն էլ վըեննը կըցնում։ Էտ կնեգյն ո̇ւ̇րա̈ն ծիյին կապը տամ ա նրան, ինքյը քըերծնըյեր պըցրա̈նո̇ւ̇մ։ Մին խիլլա̈ վախտ անց կընելանը ետն էտ մարթը եշում ա, տըեսնում՝ կնեգյն ըրեվաց տիյեր, էրկու մարթու կլո̈խ ծըեռքեն։ Տա տըեսնալնը֊բա̈ստ վախը վըեններն ա ըյնո̇ւ̇մ, օզում ա թա փախճի։ Էտ կնեգյը կլո̈խ ա ըյնո̇ւ̇մ, վար տա օզում ա փախճի․
— Վախիլ մի, ինձ քյո̈մա̈գյ ըրա, վըեր կյամ։
Մարթը քյո̈մա̈գյ ա անում, տա վըեր ա կյամ․
— Տըեսնում ը՞ս, սահանք իմ թշնամիքյըս ըն։ Դե, եր իլ ծին, հա̈լա̈ քյիննա̈կան ընք։
Տահանք նորից ծիյըվըերվում ըն, քյինա̈մ։ Շատ ըն քյինա̈մ, թա խրեգյ, մին խիլլա̈ վախտ անց ա կենում։ Քյինա̈մ ըն հըսնում մին կյիրըզմանու կոշտ։ Կնեգյը ծիյան վդեր ա կյամ, ո̇ւ̇րա̈ն ըսպանած մարթուցը կլխընեն վըեր ածում էտ կյիրըզմանեն յրա̈։
— Հանգյիստ քոն իլ, թըշնամուցըտ կլխընեն պիրա̈լ ըմ, համ ընձետի էլ տեղ պա̈ց, ես էլ ըմ կյամ կոշտըտ, — լա̈ց ինիլա̈վ ասում ա էտ կնեգյը։
— Ա՛ քուր, լա̈ց մընիլ, ըսօրա ետ տու իմ քուրըս ըս, ես քու ախպերը, — ասում ա էտ մարթը,— եկ քյինա̈նք տոն։
— Չէ՛,— ասում ա էտ կնեգյը,— թա տու ինձ հարգում ըս մարթիս կոխկավը մին փոս կտրե, ինձ թաղե, նոր քյինա̈։
===Օրթնված կնեգյը===
Ընո̇ւ̇մ ա չընո̇ւ̇մ մին թաքավըեր ա ընո̇ւ̇մ։ Հունց ա տա̈ռնում, մին օր էտ թաքավըերը շատ փիս կզնըվում ա ո̇ւ̇րա̈ն տղեն յրա̈։ Օզում ա, վար նրան ըսպանել տա։ Էտ պա̈նը կլխու վա ընգյնո̇ւ̇մ թաքավըերեն կնեգյը։ Մին օր նա տղեն ծեն ա տամ կոշտը, ասըմ․
— Բալա, քու հա̈ր օզում ա քեզ ըսպանել տա, եք մին քսակ վըեսկե եր կալ, էս փիս հողան տո̇ւ̇ս եք, քյինա̈ կլո̈ըտ պահե․ ըիբը կսըկանաս, վար թաքավըերը կլո̈խը վըեր ա տիրա̈լ, էն վախտը կրկյա̈ս։
Դե խեղճ տղան հինչ ա̈՞նե։ Քշերը եր ա կենում, մին քսակ վըեսկե յոր օնում, քյինա̈մ։ Քյինա̈մ ա, քյինա̈մ, շատն ան խրեգյը ինքյն ա գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ, մենգյել աստված։ Էնքան քյինա̈մ ա, վար ո̇ւ̇րա̈ն հորը թաքավըրութո̇ւ̇նան տո̇ւ̇ս ա կյամ։
Ուրերեն մին օրը տո̇ւ̇ս ա կյամ մին ղարիբ շեն։ Օրը լհա̈ մթնելավ ա ընո̇ւ̇մ։ Թաքավըերեն տղան, վար անըմը գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ չընք, լհա̈ մին անըմ ասենք։ Մա̈րդրո̇ւ̇սը մուտանում ա մին տան։ Եշում ա, տըեսնում մին պառավ կնեգյ կըռանը վըետ կացած։
— Բի՛բի, ինձ ղոնաղ չը՞ք անել ո̇ւ̇րո̇ւ̇գյո̇ւ̇նըս,— հըրցնում ա Մա̈րդրո̇ւ̇սը։
— Ղոնաղը ըստուծենն ա, բա՛լա, ըստուծեն էլ մատաղ, ղունաղեն էլ,— ասըմ ա պառավ կնեգյը, ղունաղեն տանում տոն։
Էկ կնգանը ճար֊մադար մին ախճիգյը ա ընո̇ւ̇մ, էն էլ էնքան սո̇ւ̇րո̇ւ̇ն ա ընո̇ւ̇մ, վար կարալ չըմ ասեմ, լհա̈ օտիսհուչ, խմեսհուչ, եր կենաս նրա իրեսեն թըմա̈շա̈ անես։ Մա̈րդրո̇ւ̇սը լհա̈ վար էտ ըխճըկանը տըեսնում չի՜, հըյըլմայիլ տառնում, օզում ա թա խելքը կուրցնե։
Տղան էլ ըխճըկանն ա տուր կյամ։ Մարը տա դա̈ստի գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ ա։ Էտ պառավ կնեգյը շատ ա հըրցըփորց անում Մա̈րդրո̇ւ̇սին անա, թա հո՞ւ վա ինքյը, հինչ օնե, հինչ չօնե։ Վար տրա կենսագրությունը լրիվ գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ ա, ասում ա․
— Բա՛լա, տու մըեր խոխան ըս, մըեր տանը կաց, տա̈ռ մըզանամինը։
Մարդրո̇ւ̇սը մնամ ա տահանց տանը։ Մին քանի օրանը ետն էտ կնեգյը մըեռնում ա, Մա̈րդրո̇ւ̇սն էլ փսակվում ա էտ կնգյանը ըխճկանը՝ Շըրմաղեն նհետ։ Մա̈րդրո̇ւ̇սն ո̇ւ̇րա̈նց տանան եր կալած վըեսկան պիրո̇ւ̇մ ա պալատնե շինում, վար մեչին ապրեն։ Մին օր Մա̈րդրո̇ւ̇սին կնեգյը ետ ա տա̈ռնում, մարթին ասում․
— Ա՛ մարթ, ախր վըեսկեն շատ ըս քըռըփուչ անում, ըստո̇ւ̇ր֊ընդո̇ւ̇ր նհետ շատ ըս օտում, պա վար պրծնե, հունց ա՞ ըննա̈կան մեր ճարը։ Լա̈վ չի ընի՞լ, վար քյինա̈ս մին գործ անիս, փող ըշխադիս, վար ետնան կարանք ապրինքը, մըեր խոխեքյը պահինքյ։
— Շարմա՛ղ,— պատասխանում ա Մա̈րդրո̇ւ̇սը,— տու շատ դո̇ւ̇զ ըս ասում, պա էս շենումըս ես վըեչ մին պարիկամ չօնիմ, վար քեզ թողիմ նրա քշտին, քեզ մինակ հունց թո՞ղիմ ըստեղ, թա ես քյինա̈մ ըմ փեշակ սըվերիմ, կամ փող ըշխադիմ։
— Տո̇ւ̇ ինձա̈նա̈ լափ արխային կաց, ըստուծեն անավ ո̇ւ̇րթըմն ըմ օտում, վար ես մեղաց հացու տար ընիլ չըմ, իմը տո̇ւ̇ վըս, քըզանա կման ես վըեչ մինին ճընա̈նչիլ չըմ։ Վար ես ըտհենց մին պա̈ն անիմ, հունցու տո̇ւ̇ վըս մըտածում, թող աստված ինքյը իմ պատիճըս տա։
Մա̈րդրո̇ւ̇սը կնգյանը թողում ա տանը, ինքը քյինա̈մ, վար փեշակ սըվերե, փող ըշխատե, պիրի տոնը պահե։ Թա հինչ ա պըտահում Մա̈րդրո̇ւ̇սին նհետ, տա մեզ հայտնի չի։ Մհենգյ խաբար տանք Շըրմաղեն անա։
Լհա̈ Մա̈րդրո̇ւ̇սին քյինա̈ցած ո̇ւ̇րո̇ւ̇գյո̇ւ̇նն ա ընո̇ւ̇մ։ Շարմաղը եշո̇ւ̇մ ա, տըեսնում մին ջա̈հիլ տղա ո̇ւ̇րանց մղակումը վըետ կացած։
— Ա՛ քուր, ղարիբ մարթ ըմ,— ասում ա էտ տղատ,— ինձ ղոնաղ կանե՞ս ո̇ւ̇րո̇ւ̇գյո̇ւ̇նըս։
— Ղոնաղը ըստուծենն ա,— պատասխանում ա Շարմաղը,— քեզ էլ մատաղ, ըստուծեն էլ, եք։
Շարմաղը ղունաղեն տանում ա տոն, լա̈վ հարգում, պահում, վըեններն էլ լվանում, փափուկ տըեղ վըեր քցո̇ւ̇մ, վար քոն ընի։ Ինքյն էլ ա քյինա̈մ քոն ընո̇ւ̇մ։
Քշերեն կեսը ընցած ա ընո̇ւ̇մ, բո̇ւ̇րդան եշո̇ւ̇մ ա, տըեսնում ղոնաղը եր կացած, բդա̈ ո̇ւ̇րա̈ն տըեղը կյամ ա։
— Վար էտ մեթկն ըլա̈լ ա,— կզնված ասում ա Շարմաղը,— խե՞ յըս եկալ իմ տոնըս։ Համոթ ա, համոթ ա, էլ տհենց պա̈ն չանես։
Ղոնաղը քոռ ու փեշման քյինա̈մ ա նի մննում տըեղը, քշրհանան էլ ներողո̇ւ̇թյո̇ւ̇ն խնթրում, անց կենում քյինա̈մ։
Էքյսը ո̇ւ̇րո̇ւ̇գյո̇ւ̇նն էլ էլհա մին պառավ մարթ ա կյամ տահանց մղակը․
— Ա՛ վերթի, ինձ ղոնաղ չը՞ս անել,— հըրցնում ա էտ պառավ մարթը։
— Վա՛, պապե ջան, խե չը՞մ ղոնաղ անել,— ուրախընալավ ասում ա Շարմաղը,— ղոնաղը ըստուծենն ա, ղոնաղեն էլ մատաղ, ըստուծենն էլ, եք։ Իմ հոր թայ մարթ ըս, եք։ Ղոնաղը քյինա̈մ ա տոն։
Հաց ուտելանը ետը, վար Շարմաղը պիրո̇ւ̇մ ա թա վըենները լվանա, ղոնաղն ասում ա, վար ո̇ւ̇րա̈ն վըենները պտո̇ւ̇մ ա հացեն տաշտումը լվանա։ Շարմաղը քյինա̈մ ա հացեն տաշտը պիրո̇ւ̇մ, ճո̇ւ̇րը նի ածում, էտ մարթին վըենները լվանում, փափուկ տըեղը վըեր քցո̇ւ̇մ, ղունաղեն տնո̇ւ̇մ մա̈չին, վար լա̈վ քոն ինի։
— Վըններես լվացած ճո̇ւ̇րը,— ասում ա պառավ ղոնաղը,— տար ածե տանը չորս բուրջերը։
Շարմաղը տանում ա ճո̇ւ̇րն ածում տանը չորս պուճուխնեն, տաշար տնո̇ւ̇մ, ո̇ւ̇րա̈ն տըեղը, կյամ քոն ընո̇ւ̇մ։ Ղոնաղն էլ ա քոն ինո̇ւ̇մ։
Վար քշերան նհետ խիլլա̈ անց ա կենում, Շարմաղը եշում ա տըեսնում, վար ո̇ւ̇րա̈ն մին նա̈փա̈ս նի եկավ։ Բո̇ւ̇րդա̈ն ո̇ւ̇րա̈ն փիս թվալան նհետ լոք ա տամ տըեղը նստում, քընըքոն ասում․
— Վա՜, ա՛պեր, պա տո̇ւ̇ իմ հոր թայ մարթ ըս, էտ հի՞նչ ընցավ մըթկավըտ։
Բո̇ւ̇րդան եշում ա, տըեսնում վըեչ մին պա̈ն կահուչ։ Եր ա կենում ղունաղեն տըեղեն եշում, տըեսնում մարթ չկա։ Դե ո̇ւ̇րո̇ւ̇գյո̇ւ̇նն էլ քոն ընիլիս տո̈ռնը մեչ ղոլան քըլլալ ա։ Հունց վար քըլլալ ա, ընհենց էլ հա̈լա̈ էն ա քըլլած։ Դե, վերչը, հինչո̇ւ̇ կա, կա, Շարմաղը քյինա̈մ ա նի մննում տըեղը, վար քոն ինի։ Բո̇ւ̇րդա̈ն եշում ա, տըեսնում տըեղեն մաչին մի քանի վըեսկե վըեր ընգյա̈ծ։ Էտ կնեգյըտ ըսկըսում ա վըեսկավը տանը հետե տեսա֊տենա̈ ինքյ օնելը։
Հըրվաներն ըսկսում ըն նախաանձվելը, թա սա էս վըրդե՞ղա յա էսքան հըրուստանում։ Մին քանի հիմար մարթիքյ եր ըն կենում Մարրո̇ւ̇սին յրա̈ փըսպարում, վար հա̈լ֊հա̈քյա̈ր կնեգյըտ շատ վըեսկե յա ըշխադալ, էլ հինչ ը՞ս անում աշխադանքը, եք, կնեգյըտ օրեկան էրկու ջահիլ տղա յա փոխ տամ։ Մա̈րդրո̇ւ̇սը վար ետ խոսկն ըսկանըմ ա, խրեգյ ա մնամ, թա կյըժվի։ Մին հըվատըմ չի, մհենգյ էլ, վար բո̇ւ̇րդա̈ն կնգյանը կոշտը, օզում ա, թա լհա̈ կյա̈ ըսպանե, սըերտը հուվուցնե։
Մա̈րդրո̇ւ̇սը հընգյո̇ւ̇րունցան մինին սուվուրցնում ա, վար քյինա̈ ո̇ւ̇րա̈ն կնգյանը ըսպանե, շորերն էլ հա̈լա̈ ըռնոտ անե, յոր օնե պիրի ո̇ւ̇րա̈ն նշանց տա։ Տրա հընգերը եր ա կենում, կյամ Մա̈րդրո̇ւ̇սանց տոն։ Տա Շըրմաղեն ասում ա, վար իփրեւ թա ո̇ւ̇րա̈ն մարթը կյամ ա, եկալ ա ո̇ւ̇րա̈ն յոր օնե, քյինա̈ Մա̈րդրո̇ւ̇սեն առաչը։ Շարմաղը եր ա կենում էտ տղետ նհետ քյինա̈մ։ Վար շատ քյինա̈մ ըն, Շարմաղը հըրցնում ա, թա պա հոր ա՞ Մա̈րդրո̇ւ̇սը։ Էտ ընիծվածն էլ ասըմ ա, վար մխրե քյինա̈նք, էն ա ըննա̈կան ըռըչեներես։ Էտ ընիծվածը հունց ա պըտահըմ, Շըրմաղեն միյամիդն ա քըցո̇ւ̇մ պրծնում, բո̇ւ̇րդա̈ն ղա̈մա̈ն տո̇ւ̇ս օնում, թխում վըզա̈ն կտրում։ Վար Շարմաղը օշան տարած վըեր ա ըյինո̇ւ̇մ, Մա̈րդրո̇ւ̇սեն հընգերը Շըրմաեւղեն շորերը հանըմ ա, ըռնոտ անըմ, յոր օնըմ քյինա̈մ։
Տա թող տհենց քյինա̈, չարը տրա նհետ։ Մհենգյ ես ձեզ պըտմըլական ըմ Շըրմաղեն անա, տըեսնանք, թե հինչ ա պըտահում նրա նհետ։
Վար Շարմաղն օշը տարած ընդեղ վըեր չի ըյնո̇ւ̇՜մ, ծըծերեն թուշան ա ընըմ, թա լհա̈ ո̇ւ̇րա̈ն ծըծերան ախպո̇ւ̇ր ա տո̇ւ̇ս քցո̇ւ̇մ։ Մին խոջա մարթ ո̇ւ̇րա̈ն քյըրվանավը քյինա̈լիս ա ընո̇ւ̇մ։ Էնքան ծըրավում ա տա, վար պթռըշնեն չըքչըքոտում ա։ Էտ ճո̇ւ̇րը վար տըեսնում չի՜, խելքը կուրցրած քյինա̈մ ա, վար խմե։ Բո̇ւ̇րդա̈ն տըեսնում ա մի ախճիգյ ընդեղ յարալու ըրած, վըեր քցա̈ծ։ Մին կոլա էլ էտ ճիրա̈ն պարան ա ածում, պիրում տրա յրա̈ն ածում, լիվըցնում։ Խոջան մուտանում ա, եշում տըեսնում էտ ըխճըկանը քշտեն վըեսկե կա վըեր տա̈ռած։ Վերչը վըեսկեն էլ ա յոր օնում, էտ ըխճըկանն էլ տանում ո̇ւ̇րա̈նց տոն։
Վար Շարմաղը արթեն լա̈վ լիվանում ա, խոջան տրա յրա օզում ա, վար սաթաշմիշ ինի։ Էտ խուջեն տոնն էլ էն ա ընո̇ւ̇մ ծովեն ղրաղեն։ Վար արթեն խոջան կյամ ա Շըրմաղեն կոշկը, Շարմաղը մին պա̈ն մհանա քցա̈ծ տո̇ւ̇ս ա կյամ տոռնը, բուլկոնեն վըետ կենում, ծեռքերը բդա̈ երգինքյ մըեկնում, ասում․
— Այ աստված, տու գյիա̈, վար ես մեզաց հացու տար չըմ,— ասում ա պրծնում, ո̇ւ̇րա̈ն թող անում, քցո̇ւ̇մ ծովեն մեչը։ Էտ վախտ էլ թորչիքյը թորերը քցա̈ծ ծո̇ւ̇կուն ըն ընո̇ւ̇մ վըերս ընելիս։ Շարմաղը ընգյնո̇ւ̇մ ա թորը, ծո̇ւ̇կունփռնողնեն տո̇ւ̇ըն օնում, տըեսնում մին հո̇ւ̇րո̇ւ̇փա̈րի։ Վերչը, շատ ուրխանում ըն էտ ծո̇ւ̇կունչիքյը։
Շըրմաղեն յոր ըն օնում, տանում տոն։ Տըհանցա մինին մըեթկը էն ա ինո̇ւ̇մ, վար Շըրմաղեն օզի։ Շարմաղը վար տա գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ չի՜, եր ա կենում փախճում։ Ծմըկներեն մեչավը քյինա̈մ ա քյինա̈մ, էնքան վար մին մարթու պըտահում ա, տա յել ընո̇ւ̇մ ա աբեշիգյը։
Աբեշիգյն էլ ա օզում, տրան ծեռքը քցի, բայց Շարմաղը մին հափուռ վըեսկե յա տամ, մին սանդող շինիլ տամ, նի մննում մեչը, էտ սանդողը քցո̇ւ̇մ ըն ծովը։ Շատ ա մնամ ծովեն իրեսին, թա խրեգյ, վերչը մին օր էտ սանդողը ըյնո̇ւ̇մ ա մին ճըղացու արխ, քյինա̈մ ճըղացեն փոշտին տա̈մ ըյնո̇ւ̇մ։ Վար տա̈մ չի ըյնո՜ւմ, ճըղացեն ճո̇ւ̇րը կտրվում ա, ճըղացպանը տո̇ւ̇ս ա կյամ եշում, թա տըեսնա էտ՞հինչ ա պըտահալ։ Եշում ա, տըեսնում մին սանդող։ Շարմաղը սընդողան նհետ ծեն ա տամ․
— Ա՛յ մարթ, թա պարի մարթ ըս, ինձ տո̇ւ̇ս կալ, թա չար մարթ ըս, կուփի տո ինձ սընդողավը քցի ճըղացեն դոնգըզլըղեն տակը։
— Մին ախճիգյ օնեմ տանը,— ասում ա ճըղացպանը,— քըզանավ էլ էրկու աղճիգյ կըտա̈ռնաք։
Վերչը, ճըացպանը վըրդեղ վար կենում ա, էտ ըշխարքետ թաքավըերը մին արազ ա ընո̇ւ̇մ տըեսած, թե հունց մին կյա̈րի հասկ մին ցորեն հասկ ա կոլ տամ։ Թաքավըերն ո̇ւ̇րա̈ն երգյիրումը վըերքան իմաստուն մարթ ա ընո̇ւ̇մ, հուվաքում ա պիրում թա տըեսնա կարում ըն ո̇ւ̇րա̈ն տըեսած ըրազեն մըետկը ճարեն։
Շարմաղն ըսկանում ա, թաքավըերեն ըրազեն մհար մին օր նա ետ ա տա̈ռնում ճըղացպան հորն ասում, վար քյինա̈ թաքավըերեն կոշտը, ասե ո̇ւ̇րա̈ն մին քաչալ տղա օնի, էտ ըրազետ մըետկը գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ ա, մենակ շոր չօնե, վար կյա̈։
Ճըղացպանը քյինա̈մ ա թաքավըերեն կոշտը․
— Թաքավըերն ապրած կենա,— ասում ա ճըղացպանը,— ես մին քաչալ տղա օնիմ, նա քու տըեսած ըրազեն մըետքը գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ ա, մենակ ընա յա խընգարում, վար շոր չօնե կյենա̈, կյա̈ կոշտըտ։
Թաքավերեը ճըղցպանեն մին ծեռք շոր ա տամ, տանըմ ա ըտեղ Շըրմաղեն կյեց տամ, վըխճարու ղառին կլո̈խն ա քաշում, տա̈ռնոմ քաչալ տղա։
Վար Շարմաղը տղու շորեր կյեցած քյինա̈մ ա թաքավըերեն կոշտը, ասում ա․
— Թաքավըերն ապրած կենա, թաքավորությունըտ մին տարավ ինձ ըս տըլական, ինքյն էլ աշխարքըս սով ա ըյնըլա̈կան, ըմբըրնետ պընդըցրու, վար ժողովըրթը կտորվենհուչ։
Թաքավըերն ո̇ւ̇րա̈ն թաքավորությունը տամ ա Շըրմաղեն։ Շարմաղը ղեկավարում ա աշխարքը։ Ուրերեն մին օրը աշխարքը սով ա ըյնո̇ւ̇մ։ Վըեչ մին տըեղ հաց չի ճարվում, բացի թաքավըերեն ըմբարան։ Շըրմաղեն մարթ Մա̈րդրո̇ւ̇սը, էն խոջան, ծովան ծո̇ւ̇կուն փռնողնեն, լոխ կյամ ըն, վար թաքավըերեն անա մին հափուռ ցորեն յոր օնեն, տանեն ապրեն։
Շարմաղը տըհանց լոխեն ճնա̈նչո̇ւ̇մ ա։ Տահանց հըվաքում ա մին օրիթ օթաղ, լոխեն անա մին֊մին հըրցնում, պատմել տա ո̇ւ̇րա̈նց կենսագրությունը։ Վերչումն էլ Մա̈րդրո̇ւ̇սն ա ո̇ւ̇րա̈ն կյանքը պատմում։ Ըստեղ Շարմաղը տահանց վըեչ մին փիսոթուն անում չի, ցորեն ա տամ, շոր ա տամ, ասում ա․
— Քյինա̈ցեքյ ծըզետե ըպրեցեքյ։ Իսկ մարթին էլ ինքյը յոր ա օնում, մարթը թաքավըեր ա տա̈ռնում, ինքյն էլ՝ թաքուհի։ Ըսկսում ըն քախծր ու երչանիկ ապրելը։
Ըստուծանա իրեք խնձո̈ր վըեր ըյնի, մինն ըսողեն, մինը՝ լսողեն, մինն էլ կըրթո̇ղեն։
===Տոն տինո̈ղը կնեգյն ա===
Ինո̇ւ̇մ ա չինո̇ւ̇մ մին հարուստ մարթ, տրա ինո̇ւ̇մ ա էրկու ախճիգյ։ Մին օր ծեն ա տամ ո̇ւ̇րա̈ն մըեծ ըխճըկանը, հըրցնում․
— Ասե տըեսնամ էս տոնը, հարուստոթունը իմն ա՞, թա քո մորը…
— Պարզ չի՞, վըեր քունըտ ա։
Հա̈րը շատ ա ուրխանում, մարը տխըրվում ա։ Մին էլ ծեն ա տամ կուճո̇ւ̇ր ըխճըկանը․
— Ասե տըեսնամ հո̇ւ̇րն ա՞ ես հարուստոթունը՝ իմը՞, թա քո մորը։
— Իմ մորը, որովհետեւ իմ մար ա էտ հարուստոթունը տիրա̈լ։
Հա̈րը շատ ա տխըրվում, մարը ուրխանում ա ըխճըկանը խոսկանը։
Հա̈րը ըխճըկորանցը փսակում ա։ Մըեծ ըխճըկանը տամ ա մին հըրուստու, կո̇ւ̇ճուրեն՝ մին քյա̈սիբ տղու։
Հա̈րը կո̇ւ̇ճո̇ւ̇ր ըխճըկանը իրեք մանեթ ա ինո̇ւ̇մ տըված, տամ ա մարթին, ասում․ «Տար պո̇ւ̇րթ ինքյ կալ, պեր»։ Մարթը յոր ա օնում, պո̇ւ̇րթ ինքյ օնում, տանում տոն։ Կնեգյը թիլ ա քաշում, ըսկսում շալ անելը։ Անում ա պըրծնում, ղա̈շա̈նգյ շալը տամ մարթին, թա տար ծախե բըզարումը, ինքյն էլ հուվը հինչ վըեր ասե, եք ինձ ասե։ Մարթը յոր ա օնում, տանում բազար։ Բըզարումը մին հարուստ վաճառական շալը ինքյ ա օնում, ասում․
— Հու վա՞ կյո̈րծալ էս ղա̈շա̈նգյ շալը։
— Իմ կնեգյը,— պատասխան ա տամ քյա̈սիբ տղան։
— Ըրեմը քեզ մին շնորքավ կնեգյ օնես, լա̈վ ա, աստուծ համփերություն տա քեզ, համփերությունը կյանք ա։
Էտ քյա̈սիբը ծախած շալեն փողավը նորից պո̇ւ̇րթա̈, տեսա̈֊տենա̈ ինքյ ա օնում, տանում տոն։ Հինչ վըեր վաճառականը ասած ա իլա̈լ, լոխ կնգանը ասում ա։ Կնեգյը մին խրեգյ մըտածում ա, նորից սկսում էն մին շալը կյործելը։ Նորից պըրծած շալը քյա̈սիբը յոր ա օնում, տանում բազար։ Էս դո̈նում քյա̈սիբ տղեն պըտահում ա մին օ̈րիշ շատ հարուստ մարթ։ Շալեն շատ ա հավան կենում, ուրկուտակ ա տամ կյինը։ Քյա̈սիբը զըրմացած եշում ա նրան։
— Խե յը՞ս զըրմանում, աշկըս տեսածը սիրեց, ավել տվե, բայց ես քեզ մին պա̈ն ըմ խնթրում։
— Ասե, ես պատրաստ ըմ կըդարել քու խնթիրքըտ։
— Դե՛, ըրեմը տո̇ւ̇ պիտի ինձ մոտ մին տարե ծառայություն անես, ես քեզ ռոճիկ կըտամ։
Քյա̈սիբը մըտածում ա, մըտածում, ասում․
— Քյինա̈մ կնգանըս նհետ պայման նստեմ, կյամ…
— Տո̇ւ̇ վըս գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ,— համաձայնվում ա հարուստը, հղե ինո̇ւ̇մ բիդի տոն։ Վաճառականեն նհետ պայման ա անում, վըեր էն մին օրը կյա̈ն բըզարումը պտահեն։
Քյա̈սիբը կյամ ա տոն, կնգանը պատմում։ Կնեգյը հըրցնում ա․
— Նրա առաչի խոսկը հինչ ա̈՞ր։
— Աշկըս տեսածը սիրեց։
— Հա՜, ըրեմն տի յա ասալ, լա̈վ, կարող ըս քյինա̈ս։
Տղան քյինա̈մ ա հարուստեն քըշտեն ծառայություն մննում։ Էն մին օրը հարուստն ո̇ւ̇րա̈ն բանվորներեն նհետ տանում ա մին ճիրա̈փոս ա ինո̇ւ̇մ նրա կոխկը, պիտի տեղատ վիդրա̈վ ճո̇ւ̇ր տո̇ւ̇ս օնեն։ Քյինա̈մ ըն, էտ տղետ քցո̇ւ̇մ ըն մեչը, վիդրենին մին֊մին տամ ըն ո̇ւ̇րա̈ն, ճո̇ւ̇ր ըն տո̇ւ̇ս օնում։ Վըեր պըրծնում ա, էդ քյա̈սիբ տղան օ̈զում ա տո̇ւ̇ս կյա, բո̇ւ̇րդա̈ն քըմական նհետ օշափը փռնում ա, տանում հողեն տակը։ Հողեն տակեն ո̇ւ̇րա̈ն տներ օնար։ Տանում ա շոռ ածում, մին տանը մարթու մեյդեր ա ինո̇ւ̇մ, էն մին տանը մարթու կլխընե, մին տանն էլ ղա̈շա̈նգյ ախճիգյ ար նստած, մին կյերթնուկ էլ քըշտին տիրա̈ծ։ Օշափը տրան ասում ա․
— Եթե կարես ասես՝ էս ախճիգյը խե՞ չի էս անպետկը կյո̇ւ̇րթնուկան ծեռք քաշում, քեզ կըզադեմ, թա չէ՝ ասեսվըեչ, էս մարթունցը նման կլո̈խըտ կտրել կըտամ։
Տղան ասում ա․
— Խնթրում ըմ մին խրեգյ թողես դինջա̈նա̈մ, որովհետեւ ծզա̈նա̈ շատ ըմ վըխեցալ։ Օշափը համաձայնվում ա եւ մին ժամ ժամանակ ա տամ։ Տղան նստում ա թա դինա̈նա̈, մըետն ա իյնո̇ւ̇մ են հարուստեն խոսկը, վըեր աշկը տըեսածը կըսիրի։ Քյինա̈մ ա ուշափեն կոշտը, տի յել ասում։ Ուշափեն էտ պատասխանը շատ ա տուր կյամ, տրան ըզադում ա, իրեք հատ նոռն ա տամ, պա̈ց թողում։ Քյինա̈մ ա, էն փոսան նհետը տո̇ւ̇ս ա կյամ։ Տո̇ւ̇ս կյա̈լիս հարուստը նկատում ա տրա ծուցեն նոռնը։ Էտ հարուստը մինն օզում ա, էտ տղատ մինը տո̇ւ̇ս ա օնում տամ ո̇ւ̇րա̈ն, մըտածում ա, վըեր տավըեչ, մին տարվա ռոճիկից կինգյնի։ Ըստիպված մինը տամ ա ո̇ւ̇րա̈ն, չիմանալավ, թա տա հինչ նոռն ա։
Վերչը, տի յել հուրուստան ըզադվում ա, կյամ ո̇ւ̇րա̈նց էն բազարը։ Բըզարումն ո̇ւ̇րա̈ն հընգուրունցան մինին պըտահում ա, էտ նուռներան մինը տամ ա ո̇ւ̇րա̈ն, թա կըտանես տաս կնգանըս։
Հընգերը կյամ ա նոռնը տամ էտ քյա̈սիբ կնգանը, տա յել արտեն պատճառեւուրա ա ինո̇ւ̇մ։ Կնեգյն էտ նոռնը յոր ա օնում, տանում տինո̇ւ̇մ սընդուղումը։ Տո̇ւ̇ս ա օնում նոռնը, վըեր կտրե օտե։ Տա̈նա̈կը մուտըցնում ա թա չէ, բո̇ւ̇րդա̈ն նոռնը պա̈նվում ա եւ հի՜նչ, մեչին թա̈նգյ֊թա̈նգյ քըերավ, վըեսկավ լիգյը։ Կնեգյը լոխ յոր ա օնում, տանում փողու նհետ փոխում, պիրում տինո̇ւ̇մ ընդեղ։ Էտ քշերը տա մին տղա յա պիրում, էնքան ղա̈շա̈նգյ, հունցու լո̇ւ̇սնընգյա̈։ Ետնան նա ծեն ա տամ բանվորներեն, պայմանավորվում մին շատ ղա̈շա̈նգյ պալատ շինին, փողն ըստանան։
Բանվորնեն ո̇ւ̇րա̈նց ըշխադանքն ըսկսում ըն։ Մին օր անց կացած, էտ քյա̈սիբ տղան էն մին նոռնն էլ ա տամ մին մարթու, ասում ա՝ տարեքյ կնգանըս տըվեքյ։ Իտի էլ անում ա՝ պիրո̇ւ̇մ ա, տամ էտ կնգանը։ Պալատնեն օրկանց օր պիցըրա̈նո̇ւ̇մ ըն, տահանց նհետ մըծանում ա ո̇ւ̇րա̈ն կուճուր տղան։ Ըխճըկանը հարուստ հա̈րը զարմանում ա, մըտածում ա, վըեր կարող ա փիս ճանապարավ հարստոթուն ծեռք պիրի։ Մարթիքյ ըսկսում ըն փիս֊փիս խոսելը։
Պալատը վըեր պըրծնում ըն, քյա̈սիբին կնեգյը բանվորներեն փողը տամ ա, հղե տինո̇ւ̇մ, դըրբըզնեն կապում, ինքյն ան ո̇ւ̇րա̈ն տղան առոք֊փառոք ըսկսում ըն ապրել, մինչեւ վըեր մարթը կյա̈։ Իսկ նրա մըեծ քուրը արտեն ո̇ւ̇րա̈ն մարթին հարուստոթունը կերած, տա̈րտակ նըստած ա ինո̇ւ̇մ։
Տարինե յա անց կենում, քյա̈սիբին տղան մըծանում ա, տա̈ռնում մին ղա̈շա̈նգյ տղա։ Մին օր քյա̈սիբը բըզարավը կյամ ա տոն, պըտահում ա ո̇ւ̇րա̈նց շինա̈ցուց մինին, բայց ասում չի, թա ինքյը հու վա, ըսկսում ա ո̇ւ̇րա̈ն կնգանան հըրցուփորց անելը։
— Է՛հ, հինչ կնե՞գյ ա նա, լերփ, անառակեն մինը, փիս֊փիս միջոցներավ պալատնե յա շինիլ տըվալ, մին սիրական եր կալած, նհետն ապրում ա։
Քյա̈սիբը շատ կոտրվում ա, տխուր հղե յա ինո̇ւ̇մ բիդի տոն, քյինա̈մ ա նի մննում․ հինչ տնե՜ր, պալատնեն հինչ ը՞ն նրա քըշտեն։ Բայց պահակը թողում չի մըննե։ Բո̇ւ̇րդա̈ն կնեգյը տիյերան տըեսնում ա ո̇ւ̇րա̈ն մարթին, ճինա̈նչո̇ւ̇մ ա, բայց նշանց չի տամ։ Պահակեն հրամայում ա, վըեր թողե։
— Քույրիկ, մին տըեղ տոք ծեր քըշտեն էս քիշեր մնամ,— խնթրում ա քյա̈սիբը։
— Խնթրեմ,— համաձայնվում ա կնեգյը։ Նրա սըերտը շատ լա̈վ ա հասկանում մարթին կասկածը, բայց վըեչ մին պեն չի ասում։
Մարթին տանում ա ո̇ւ̇րա̈ն կոխկե ութաղումը տինո̇ւ̇մ, վըեր ընդեղան ամեն հինչ տըեսնա։ Քշերը վըեր կյամ ա, քյա̈սիբը պրանում ա ո̇ւ̇րա̈ն սենյակումը, սուրը տո̇ւ̇ս ա օնում պատրաստ պահում, թա հիբը կնգանը սիրականը նի մըննե, դա̈ստի ըսպանե։
Կնեգյը նի յա մըննում տըեղը։ Բո̇ւ̇րդա̈ն նի յա մըննում պեցիր բոյավ, ղա̈շա̈նգյ, սեւ ըշկերավ մին ջա̈հել տղա, շորերը հանում ա, մըննում էտ կնգանը տըեղը։ Բո̇ւ̇րդա̈ն քյա̈սիբն օզում ա տահանց ըսպանե, բայց մինել հիշում ա շալ ինքյ ընողեն խոսկը․
— Համբերությունը կյանք ա… մըխըրե եշում ա, թա հինչ կըտա̈ռնա տահանց վերչը։ Բո̇ւ̇րդա̈ն էն ջա̈հիլն ըսկսում ա խոսելը․
— Մամա, պա ասում ըս, վըեր իմ հա̈րը հեռու տըեղ ա, կյա̈լո̇ւ̇ վա, պա խե կյամ չի՞, էսքան ըսպասե՞լ կինի։
Քյա̈սիբն ըստեղ մաննը կծում ա, ո̇ւ̇րա̈ն տղեն ճինա̈նչո̇ւ̇մ։ Տո̇ւ̇ս ա կյամ ո̇ւ̇րա̈ն օթաղան, կյամ կնգանը օթաղը։ Մուրուտղա մնամ ըն ո̇ւ̇րո̇ւ̇ր յիշելիս։ Քյա̈սիբն իյնո̇ւ̇մ ա տահանց կոլավը։
Էն մին օրը ըխճըկանը հարուստ հա̈րը կնգանն ասում ա․
— Ա՛ կնեգյ, ըսկի մեր կուճուր ըխճըկանը կոխկը քյինա̈մ չընք, ասում ըն նա փիս֊փիս միջոցավ ա պալատնե շինա̈լ, հըրուստացալ, բայց սըերտըս հըվատում չի, ասում ըմ՝ մին քյինա̈նք տըեստնանք պա̈նը հինչումն ա։
Կյամ ըն ըխճըկանը տոնը։ «Քյա̈սիբը» մին լա̈վ պըդըրըստոթուն ա տըեսնում, ղոնաղլըխ անում հանորը հետե։ Քյեփեն վախտը կուճուր ախճիգյն ըստաքանը յոր ա օնում, ասում․
— Հա՛, տու իմ մին խոսկես հետե ինձ տըվալ ըս քյա̈սիբ տղու, հանցու ինձ քյամբախտցնես, ես մեհենգյ էլ ըմ ասում, վըեր տըղըմարթին հարուստոթունը կնեգյն ա, նրան ա պատկանում տոնն էլ, տըեղն էլ։ Իմ մարթըս պատկերացրալ չի, թա ինքյը տի կըհուրուստանա, նա գյո̇ւ̇դո̇ւ̇մ չի, թա հունց ընք հըրուստացալ, կոզի լոխ ինքյն ա ղարկալ։ Ընթամենը էրկու նոռն ա ղարկալ տոն, բայց գյիդացալ չի, վըեր տահանք սովորական նուռներ չըն… Կնեգյը պիտի խելունք ինի, մինն էրկու անե, վըեչ թա մըեր մըեծ քվորը նման լոխ տո̇ւ̇ս տա, քամուն տա, մեհենգյ մնա սոված նստած։
Հարուստը, մին էլ ո̇ւ̇րա̈ն կնեգյը մնամ ըն քար կտրած, իսկ «քյա̈սիբը» ո̇ւ̇րա̈ն կնգանը ճակատը պաչում ա, վըեր տի նամուսով ա։