}}
[[Category: Արձակ]]
{{Թարգմանվում է}}
Երբ մենք խոսում ենք ստեղծագործական հարմարման կորստի մասին, դա նշանակում է, որ մենք «սառեցնում» ենք իրավիճակը կամ մարդոն․ մենք իրերը դիտարկում ենք տվյալ իրավիճակում տվյալ պահին; եթե ասում են, որ ստեղծագործական հարմարումը դադարել է գործել, դա ընդհանրացում չէ, այլ վերաբերում է միայն կոնկրետ իրավիճակի։ Նմանատիպ իրավիճակում ստեղծագործական հարմարումը կարող է գործել, իսկ մի ակնթարթ անց կարող է խանգարվել։ Ամեն ինչ կախված է մարդու անհատական պատմությունից և տվյալ պահի բնութագրիչների հետ դրա համընկնումից։
==Գիտակցում==
Առաջին եզրերից մեկը, որը մենք կօգտագործենք, «գիտակցումն» է, անմիջական գիտակցումը։ Մենք գեշտալտ֊թերապիայում՝ որպես դրան համահունչ կիրառում ենք անգլիական "awareness" բառը, որպեսզի ընդգծենք դրա տարբերությունը գիտակցման այլ՝ ռեֆլեքսիվ ձևից, որը անգլերեն կոչվում է "conciousness", և որը ավելի շուտ «մտածողությունն է ․․․․ մասին»։ Awareness֊ը՝ գիտակցման ձև է, որը ունեն նաև կենդանիները, որը միաժամանակ հանդիսանում է և շարժողական, և զգայական, դաշտի բոլոր ցուցանիշները միավորող ամբողջություն։ Կարելի է ասել, որ այդ գիտակցումը անմիջապես և իմպլիցիտ գիտելիք է։
Հոգեթևապևտը փորձում է օգնել մարդուն դառնալ ավելի և ավելի «գիտակցաբար գիտակցող», վերականգնել այն ամենի գիտակցության անընդհատությունը, ինչ տեղի է ունենում րոպե առ րոպե։ Ելնելով դրանից՝ ինչպե՞ս է հնարավոր օգնել մարդուն կրկին ձեռք բերել ստեղծագործական հարմարման կարողությունը, այսինքն՝ դուրս գալ ֆիքսացիայից, անշարժ վիճակից, և հասնել շրջապատող միջավայրի հետ իսկական հպման։
==Գեշտալտների կառուցում֊քայքայում==
Վերևում մենք սահմանեցինք, թե ինչ ենք մենք հասկանում գեշտալտ ասելով․ գեշտալտը նշանակում է ֆիգուր, որը սուբյեկտը ստեղծում է շրջապատող միջավայրի հետ առնչվելուց։ Ֆիգուրը գլխավորապես սահմանվում է կախված մարդու պահանջմունքներից, ցանկություններից, «ախորժակից» կամ անավարտ իրավիճակներից տվյալ պահին։ Հոգեթևապևտի խնդիրն է փորձել ամրացնել մարդու՝ ֆիգուրներ ձևավորելու, ֆիգուրները ֆոնից տարբերակելու, դրանց ծավալվել և կոնտակտի մեջ մտնել, կառուցվել և քանդվել թույլ տալու, հենց այդ կարողությունը, քանի որ ֆիգուրը կառուցվում է այն բանի համար, որպեսզի հնարավորություն ունենա հայտնվել և անհետանալ։
Երբ ես ընտանիքիս հետ արձակուրդ գնալուց ես նստած եմ լինում ավտոմեքենայի ղեկին՝ գեշտալտները, որոնք ես կառուցում եմ, բաղկացած են բնության տեսարաններից և ճարտարապետական կոթողներից, որոնք գրավում են իմ ուշադրությունը։ Եթե հանկարծ ճանապարհին վտանգ է հայտնվում, «մեքենա վարելու» գեշտալտը անմիջապես փոխարինում է նախորդը, և ֆիգուրան, որի հետ ես առնչվում եմ, կրկին վերածվում է ճանապարհի։
Եթե ես տեսնում եմ, որ իմ մեքենայի վառելիքի ցուցանիշները կերպով մոտենում են զրոյին, իմ հետաքրքրությունը բնապատկերի հանդեպ քչանում է՝ ի հաշիվ բենզալցակայանի հանդեպ հետաքրքրության։ Իսկ երբ մոտենում է ուտելու ժամը, այդ ֆիգուրները այլևս գերակա չեն հանդիսանում, այլ գլխավոր է դառնում փոքրիկ հյուրանոցի կամ պարզապես գյուղական ճանապարհի որոնումները, որի մոտակայքում կարելի է խնջույք կազմակերպել։
Ավելի մանրամասն դիտարկենք սովի հետ կապված այդ օրինակը։ Որոշակի պահի սովը ձևավորում է ֆիգուր և ընդհատում է իմ այլ զգայությունները և զբաղմունքները, այն առաջին պլան է գալիս, և ես առնչվում է շրջապատող միջավայրի հետ, որպեսզի լուծում գտնեմ դրա բավարարման համար։ «Սովի» ֆիգուրը կզարգանա, ինձ էներգիայով կլցնի, կստիպի միջավայրի հետ կոնտակտի մեջ մտնել, որտեղից ես սնունդ կճարեմ, իսկ հետո՝ իմ ուտելուն և սնունդը յուրացնելուն զուգընթաց, «սովի» գեշտալտը կքայքայվի և թույլ կտա ինձ անցնել այլ գեշտալտի։
Խանգարված նյարդային համակարգ ունեցող անձը, ով դժվար կացության մեջ է գտնվում, կամ «նևռոտիկ անձը», այն մարդն է, ով կորցրել է գեշտալտներ կառուցելու և քանդելու ընդունակությունը։ Այդ ժամանակ այս պարը, այս անընդհատ տատանում է, այս կառուցման֊քայքայման գործընթացը կասեցվում է, հատկապես անշարժ, ֆիքսված վիճակներով։ Դիտարկենք այս էվոլյուցիայի, ավելի կոնկրետ՝ գեշտալտների կառուցման֊քայքայման մի քանի դետալ, որպեսզի ծանոթանանք գեշտալտ֊թերապևտի կողմից պարբերաբար օգտագործվող միջոցի հետ։ Գեշտալտների կառուցման֊քայքայման հերթականությունը (որը երբեմն կոչվում է «կոնտակտի ցիկլ», քանի որ նկարագրում է օրգանիզմի՝ շրջակա միջավայրի հետ առնչման գործընթացը) ընթանում է չորս փուլով։ Բնականաբար, իրականում այդ չորս փուլերը բաժանված չեն միմյանցից։ Այստեղ դրանք առանձին֊առանձին են նկարագրված դիդակտիկ նպատակներով։
==Կոնտակտի հերթականություն==
===Նախակոնտակտ===
Առաջին փուլը կոչվում է նախակոնտակտ։ Այս փուլում ներառված է այն, ինչ կազմում է ֆոնը, հետին պլանը, դա հիմնականում մարմինն է և հենց մարմնում է սկսում առաջանալ զգայությունը։ Այդ զգայությունը հանդիսանում է ներկա պահին զարգացող օրգանիզմի առավել արդիական պահանջմունքի ցուցիչը։ Ես այստեղ օգտագործում եմ «պահանջմունք» եզրը շատ լայն իմաստով, այսինքն՝ պահանջմունք, մղում, ախորժակ, ցանկություն, անավարտ իրավիճակ, այն, ինչ կազմում է էությունը, իրավիճակի «կորիզը», իրավիճակի «այն»֊ը։ Հետևաբար, գեշտալտը այստեղ կառանձնանա ֆոնից, որպեսզի սկսի գոյանալ և ապա «կոնտակտի գնա» շրջակա միջավայրի հետ՝ ձեռք բերելով ավելի ու ավելի հստակ ուրվագիծ։ Նախնական կողմնորոշման այս փուլի ընթացքում մարդկանց մոտ կարող են առաջանալ հստակ գծագրված գեշտալտ կառուցելու անկարողության հետ կապված դժվարություններ։
===Կոնտակտի կառուցում կամ հպում===
Հաջորդ փուլում, որը կոչվում է կոնտակի կառուցում, այդ գեշտալտը, այդ ֆիգուրը, որը առանձնացել է չտարբերակված ֆոնից, իր հերթին անցնում է հետին պլան, որպեսզի սնի ֆոնը, դրան էներգիա տա։ Այս պահից սկսած գրգիռը, էներգիան մոբիլիզացվում են և օրգանիզմին թույլ են տալիս դիմել շրջակա միջավայրին և ուսումնասիրել միջավայրի տրամադրած հնարավորությունները սեփական պահանջմունքների բավարարումը գտնելու համար։
Շրջապատող միջավայրի հետ հպման փուլում մարդը արարում է այն, ինչը տեխնիկական եզրերով սահմանվում է, որպես սահմանում և դեն նետում, պարզ ասած՝ իրականացվում է «այո» կամ «ոչ» ընտրության գործառույթը։ «Այո, սա կարող է ինձ հարմար լինել։ Ոչ, սա ինձ չի համապատասխանում»։ Օրգանիզմը իրականացնում է շրջակա միջավայրի ռեսուրսների վերազննում և մաղում, որպեսզի բավարարի իրավիճակի «այն»֊ը։
===Վերջնական կոնտակտ կամ առնչություն===
Հաջորդ քայլը վերապրման հաջորդական ծավալման մեջ հանդիսանում է վերջնական կոնտակտը։ Այդ պահին շրջակա միջավայրը, իր հերթին, անցնում է հետին պլան և ձևավորվում է նոր ֆիգուր․ դա ընտրված օբյեկնտն է։
Սուբյեկտը վերջնականորեն, ամբողջապես առնչվում է դրա հետ, այնպես որ ինչ֊որ պահի մարդն ու ընտրված օբյեկտը անտարբերակելի են լինում։ Կարճ ժամանակով չկա ոչ ֆիգուր, ոչ ֆոն, ոչ սահմաններ սուբյեկտի և օբյեկտի միջև։
Միջանձնային հարաբերություններում հստակ սահմանված «Ես» և «Դու»֊ին կարող է ինչ֊որ պահի փոխարինի «Մենք»֊ը։ Սիրո «Մենք»֊ը, օրգազմի, կոնֆլիկտի, սարսափի կամ ցանկացած այլ կոնտակտային իրավիճակի «Մենքը»։
===Հետկոնտակտ===
Վերջին փուլը կոչվում է հետկոնտակտի փուլ։ Լիարժեք կոնտակտի փուլում սահմանը բացվել է այնպես, որպեսզի ներս թողնի վերապրվող օբյեկտը, իսկ հետկոնտակտի փուլում սահմանը փակվում է այդ ապրված փորձի վրա, և սկսվում է դրա յուրացման աշխատանքը։ Այլևս չկա ֆիգուր, դաշտում այլևս չի մնացել ոչ մի արդիական բան։
==Կոնտակտի հաջորդականության օրինակ==
Դիտարկենք խմբային թերապիայի բանալ իրավիճակից վերցված օրինակ։ Ենթադրենք, որ տվյալ պահին մարդու իրական պահանջմունքը պաշտպանված լինելու պահանջմունքն է։ Նախակոնտակտի փուլում նա զգում է, ինչպես են իր ուսերը բարձրանում, ինչպես է գլուխը մտնում ուսերի մեջ, հայացքը փոքր ինչ կասկածամիտ է, նա նաև զգում է մի արք մարմնական նշաններ, զգում է հոգեբանական և հուզական մթնոլորտը, որտեղ աստիճանաբար և թերապևտի օգնությամբ գծագրվում է ֆիգուրը, որը կոչվում է «պաշտպանված լինելու պահանջմունք»։ Այս պաշտպանված լինելու արդեն դրսևորված պահանջմունքը ակտիվություն կառաջացնի, էներգիա հոսք, որը թույլ կտա մարդուն դիմել շրջակա միջավայրին այն պաշտպանությունը փնտրելու համար, որի կարիքը նա ունի։ Նա կսկսի սահմանել և դեն նետել, այսինքն՝ կֆիքսի, կուղղորդի իր ուշադրությունը, կմանիպուլացնի իր աշխարհը այնպես, որ գտնի պաշտպանությունը, որին ձգտում է։ Այս թերապևտիկ դահլիճում, օրինակ, վարագույրները նրան պաշտպանություն չեն հանդիսանում, և նա դրանք դեն է նետում, բազմոցները նմանապես չեն պաշտպանում և այլն; ընդհակառակը՝ մեկ այլ մարդ, որը հավանաբար դրսևորում է իրեն իր ջերմ հայացքով, կարող է հետաքրքրել որպես օբյեկտ, որն ունակ է տալ այն, ինչ նա փնտրում է։ «Ընտրել և դեն նետել», ահա այս՝ շրջապատող միջավայրի հետ հպման փուլի էությունը, երբ մարդը ամբողջությամբ շրջված է դեպի այն։ Ինչպես նաև այդ փուլում ամենից շատ են հույզերը, քանի որ մարդը անցնում է կատարում իր վրա կենտրոնացվածությունից շրջակա միջավայրի ռեսուրսների վրա կենտրոնացվածության։ Սա բախում է, եթե կարելի է այդպես ասել, իր և շրջակա միջավայրում գտնվող ռեսուրսների միջև, որը և առաջացնում է այն, ինչ անվանում են հույզեր․ տխրություն, ուրախություն, զայրույթ, կատաղություն, վախ և այլն։
Հենց մարդը սահմանում է պահանջվող օբյեկտը այլ օբյեկտների շարքում, որոնք նա ընտրում էր և դեն նետում (դա կարող է լինել նաև «Դու֊օբյեկտ», ինչպես բերված օրինակում, որտեղ այդպիսի օբյեկտ հանդիսացավ մարդը), նրա մոտ առաջանում է վերջնական կոնտակտի հնարավորություն, այսինքն՝ դրսևորված պահանջմունքի՝ պաշտպանված լինելու պահանջմունքի, լիակատար բավարարման հնարավորություն։
Կգա պահ, երբ մարդը կապրի լիակատար նույնությունը իր պահանջմունքի և շրջակա միջավայրում ընտրված ռեսուրսի միջև։ Առկա կլինի ամբողջական և ավարտում գեշտալտ։ «Գեշտալտ֊թերապիայի» հեղինակները, խոսելով վերջնական առնչման մասին, որպես մոդել են վերցրել օրգանիզմը սեռական ակտի ժամանակ․ այլևս չկամ ես, չկաս դու, գոյություն ունի միայն միահյուսման պահը, երբ աստիճանաբար ձևավորվող ցանկությունները գրավել են ողջ դաշտը, որտեղ ուրիշը նմանապես գրավում է ողջ տեղը, բայց որտեղ այլևս չկաս ոչ դու, ոչ ես, քանի որ չկա յալևս սահմանի զգացողություն, կա միայն Մենք֊ը, ժամանակավոր Մենք֊ը։ Վերջնական կոնտակտի ապրման փուլից հետո սահմանը փակվում է և մարդը սկսում է յուրացնել ստացված փորձը; վերջինիս յուրացման («ինտեգրացիայի») արդյունքում տեղի է ունենում աճը։
Բայց թերապիայում եմքն տեսնում ենք, որ մեզնից մեծամասնությունը ընդհատում է այդ հերթականությունը։ Կան մտադրված, ինքնակամ, հետևաբար նաև՝ կառավարելի ընդհատումներ․ այն պահին, երբ ես պատրաստվում եմ իրականացնել այս կամ այն գործողությունը, հեռախոսը զանգում է և ընդհատում է ինձ, ես կարող եմ մի կողմ դնել գործը և շարունակել այն ավելի ուշ։ Նմանապես ես կարող եմ անել մտածված, գիտակցված ընտրություն և ընդհատել հերթականությունը։ Ես «պարտավոր» չեմ բավարարել իմ ցանկությունը կամ իմ պահանջմունքը իմպուլսիվ և ավտոմատ կերպով․ ցանկացած պահի ես պահպանում եմ ընտրության հնարավորությունը։ Ախտածին իրավիճակը ստեղծվում է, երբ ես չեմ ընտրում ընդհատել փորձի հոսքը, այլ ինչ֊որ ձևով այն ընդհատվում է առանց իմ իմացության։
Վերադառնանք թերապևտիկ հանդիպման ժամանակ սուր իրավիճակի մասին հարցին։ Թերապևտը փորձում է օգնել այցելուին գիտակցել կոնտակտի ընդհատումը և նրա հետ միասին տեսնել, ինչպես է այդ ընդհատումը դրսևորվում, ինչով և ինչպես կարելի է ազդել այդ ընդհատման վրա այնպես, որպեսզի սուբյեկտը կրկին կրկին ձեռք բերի ընտրության, գիտակցված ընտրության կարողություն․ ընդհատել, թե այլ կերպ վարվել, այլ կերպ ասած, որպեսզի սուբյեկտը կրկին ստանա ստեղծագործական հարմարման հնարավորություն։
==Self֊ը գեշտալտ֊թերապիայում==
Ստեղծագործական հարմարման «ստեղծողը» միասնական չափումն է, որը միավորում է կոնտակտի ժամանակ ստեղծագործական հարմարման գործընթացի գործադրման համար անհրաժեշտ միավորող գործառույթները․ դա այն է, ինչ գեշտալտ֊թերապիայում անվանում են «serlf» («ինքը/իրեն»)։
Serlf֊ը գեշտալտ֊թերապիայում չի դիտարկվում որպես ամրագրված, կայուն ամբողջություն։ Դա «անձը» չէ, օրինակ, որը համաբերականորեն կայուն է, այլ գործառույթների ամբողջություն, որն անհրաժեշտ է ստեղծագործական հարմարման իրականացման համար։ Հենց այդ պատճառով էլ նախընտրում են ավելի շուտ պահպանել անգլոսակսոնական serlf եզրույթը, քան օգտագործել «ես» բառը, քանի որ «ես»֊ի մեջ արտահայտված է կայուն ու ամուր ամբողջություն լինելու ձգտումը; serlf֊ը անգլերեն լեզվում հանդիսանում է սահմանող բառը, որը ավելացնում են գոյականներին և որը, ինչ֊որ կերպ, գործընթաց է ցույց տալիս։ Serlf֊ը կոնտակտի պահն է, որպես այդպիսին, օրգանիզմի գործողությունը, որը նորի հետ առնչության մեջ է մտնում և վերջինիս հանդեպ անհրաժեշտ ստեղծագործական հարմարում է իրականացնում։
Գեշտալտների կամ կոնտակտի ցիկլի կառուցման֊քայքայման հերթականությունը «իրեն» նկարագրելու միջոց է․ միջոց, որը թույլ է տալիս դիտարկել «իրեն» դինամիկ դրսևորման մեջ։ Բայց կարելի է «իրեն» նկարագրել նաև կառուցվածքային ձևով, համադրման միջոցով․ այդ ենթահամակարգերի մասնավոր գործառույթները serlf֊ի ակտիվության յուրահատուկ մոդալություններ են հանդիսանում, դրանք գոյություն ունեն միայն որպես վերացարկումներ և բաժանվում են իայն գործնական և դիդակտիկ նպատակներով և փորձի վերլուծության համար։ Երեք գործառույթ, որոնք հետաքրքրում են մեզ (դրանից չի հետևում, որ serlf֊ը սահմանափակվում է այդ երեք գործառույթներով) ստեղծագործական հարմարման դրսևորումներում, կոչվում են «Այն», «Անձ» և «Էգո»։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>