Changes
/* Երգ քսաներորդ։ Դիցամարտ */
== Երգ քսաներորդ։ Դիցամարտ ==
<poem style='margin:0ex 5ex'>
{{տող|1}}Այսպես ահան ավերի մոտ աքայեցիք պըղընձավառ
Զինվում էին քո շուրջ-բոլոր, ոազմի անհագ ո՛վ Աքիլլես,
Տըրոյացիք էլ մյուս կողմից՝ հանդիպակաց սարահարթում։
Իսկ Արամազդը Թեմիսին հըրամայեց, որ ժողովի
Կանչի բոլոր անմահներին Ոլիմպոսի վեհ բարձունքում։
Գընաց Թեմիսն ու բոլորին ազդարարեց հոր անունից,
Որ ըշտապեն անմիջապես դեպի տաճարն Արամազդի:
Ժողովից չէր բացակայում և ոչ մի գետ Օվկիանից զատ,
Այնտեղ էին հարսները, որ ապրում էին անտառներում,
{{տող|10}}Մարգագետնում դալարավետ կամ գետերի ակունքներում։
Ամպրոպային Արամազդի ապարանքը գալով նըրանք,
Բազմեցին այն մեծ դահլիճում, որ Հեփեստոսն էր կառուցել
Հանճարամիտ իմաստությամբ՝ Արամազդի- իր հոր համար:
Այսպես բոլոր անմահները հավաքվեցին ակըմբահույլ,
Հընազանդեց և Պոսեյդոնն աստվածուհու հըրավերին,
Ելավ ծովից ու բազմելով բոլորի հետ այդ ատյանում՝
Զևսի միտքը հասկանալու համար հարցում արավ նըրան.
«Ինչո՞ւ ես մեզ, ո՛վ շանթընկեց, դու ժողովի կանչել նորից,
Աքայեցոց և տըրոյանց համար խորհո՞ւրդ ունես արդյոք,
{{տող|20}}Որոնք շուտով պիտի վառեն պատերազմի հուրը ահեղ»։
Եվ Արամազդն ամպրոպային նըրան այսպես պատասխանեց.
«Միտքըս դու ճիշտ ըմբըռնեցիր, ո՛վ ահավոր Երկրասասան,
Դըրա համար եմ ձեզ կանչել, ցավում եմ ես նըրանց համար,
Ինքըս պիտի նըստած մընամ ամենաբերձ Ոլիմպոսում
Ու նայելով նըրանց կըռվին՝ զըվարճանամ իմ սըրտի մեջ.
Իսկ դուք դեպի տըրոյացիք և աքայանք ըշտապեցեք
Եվ օգնեցեք երկուսին էլ, ամեն մեկըդ ում ուզում է.
Քանզի եթե տըրոյանց դևմ միայն Աքիլլն ինքը կըռվի,
Չեն դիմանա նըրանք երբեք Պելիսածնի ահեղ ուժին:
{{տող|30}}Առաջ նըրա միայն երե՛սն էլ տեսնելով փախչում էին,
Իսկ հիմա, որ իր ընկերոջ մահվան վըրա ցասկոտ է խիստ՝
Վախենում եմ, որ տարաժամ քանդի Իլիոնն ամրապարիսպ»:
Այսպես ասաց և արծարծեց խըռովություն երկնայնոց մեջ,
Որոնք դեպի մարտ դիմեցին երկպառակված հոգիներով։
Հերան, Պալլաս Աթենասը և Պոսեյդոնն աշխարհակալ,
Հերմեսը ժիր, օգտամատույց, որ խոհեմ է և նրբամիտ,
Եվ Հեփեստոսն իր վիթխարի ուժի վրրա վըստահացած
Կաղ սըրունքներն իր շարժելու,— աստվածները միախորհուրդ
Դիմում էին արագընթաց դեպի նավերն աքայեցոց:
{{տող|40}}Իսկ Արեսը սաղարտաճոճ և Ապոլլոնն երկայնավարս,
Արտեմիսը նետազըվարճ, Քըսանթոսը, Լեդովնը և
Սիրաժըպիտ Աստղիկը՝ մեկ՝ տըրոյանց կողմն էին գընում։
Քանի դեռևս աստվածները հեռու էին կըռվողներից՝
Խըրոխտ էին աքայեցիք Աքիլլեսի հանդես գալով,
Նա, որ երկար ժամանակով ձեռընթափ էր եղել մարտից։
Սաստիկ սարսուռ մի սողոսկեց տըրոյացոց սըրտերից ներս,
Երբ որ տեան զարհուրելի Պելիսածին Աքիլլեսին
Փայլակնացայտ, ըսպառազեն արյունառուշտ Արեսի պես:
Իսկ երբ եկան ոլիմպյաններն ու մարդկանց մեջ մըտան խումբ-խումբ
{{տող|50}}Հառնեց դարձյալ Ոխըդաժան, դըռույթ տըվեց ամբոխի մեջ:
Աթենասը մերթ փոսի մոտ, մերթ պարըսպից դուրսը կանգնած,
Եվ երբեմն էլ ծովի ափին՝ որոտում էր ուժգընորեն։
Իսկ մյուս կողմից Արեսն էր բուռըն մըռընչում մըրըրկի պես՝
Տըրոյացոց դըրդելով մերթ բարձրապարիսպ Իլիոնից,
Մերթ դիմելով դեպ Գեղասար բլուրն — ափը Սիմոյիսի:
Այսպես ահա գըրգըռեցին երկու կողմերն իրարու դեմ
Ոլիմյաններն՝ արծարծելով սաստիկ մի մարտ նըրանց միջև։
Գոռաց վերից աստվածների և մարդկանց հայրն ահեղաձայն,
Իսկ Պոսեյդոնը դըղըրդեց տակից երկիրն անվայրափակ
{{տող|60}}Եվ լեռները բարձրակատար ցընցեց ուժով իր վիթխարի.
Դողաց նաև բյուրակընյա Իդան բոլոր իր հիմքերով,
Իլիոն քաղաքն ամրապարիսպ և նավատորմն աքայեցոց:
Սոսկաց սաստիկ սանդարապետ Այիդոնեսն իր անդընդում,
Սարսափահար փըռընչալով ոստնեց գահից, թե մի գուցե
Պոսեյդոնը երկրադըղորդ պատռի վերից երկիրն հանկարծ
Եվ ճեղքըվեն կացարաններն անմահների, նաև մարդկանց
Դըժնատեսիլ և ահավոր, որոնք մինչև անգամ անմահ
Աստվածներին են պատճառում խորշանք ու դող քըստըմնելի:
Այսպիսի մեծ թընդյուն ելավ, երբ աստվածներն ի մարտ մըտան
{{տող|70}}Կանգնեց ընդդեմ Պոսեյդոնի իբր ախոյան արծաթաղեղ
Ապոլլոնը կորովաձիգ սըրաթըռիչ իր նետերով,
Եվ Արեսի դեմ Աթենաս կապուտաչվի աստվածուհին,
Իսկ Հերային ընդդիմամարտ՝ ոսկեփըքին, ամբոխահույզ
Արտեմիսը նետազըվարճ՝ քույրն աստըծու կորովաձիգ.
Լետովնի դեմ իբր ախոյան կանգնեց Հերմեսն օգտամատույց,
Հեփեստոսին՝ Գետն ահագին, հորձանահոս, որին անմահ
Աստվածները Քսանթրոս են կոչում, մարդիկ՝ Սկամանդրոս:
Այսպես՝ աստված աստըծու դեմ կըռվում էին, իսկ Աքիլլեսն
Իր սըրտի մեջ եփ էր գալիս հանդիպելու լոկ Հեկտորին:
{{տող|80}}Ուզում էր նա վըրիժավար՝ Պրիամոսի որդու արյամբ
Կուշտ հագեցնել անհաթելի պատերազմող բուռն Արեսին:
Ապոլլոնը ամբոխադրույթ՝ Էնիասին նախ հորդորեց,
Ներշընչելով նըրան կորով, որ Աքիլլի վըրա վազի։
Եվ Պրիամյան Լիկայոնի կերպարանքն ու ձայնն առնելով
Ապոլլոնը՝ Արամազդի որդին այսպես ասաց նըրան.
«Էնիաս, տրոյանց իշխանավորդ, սպառնանքներդ ո՞ւր գընացին,
Երբ գինու լիք բաժակը ձեռք՝ ասում էիր ավագանուն,
Թե կըկըռվես դու քաջաբար Պելիսածին Աքիլլի դեմ»։
Եվ Էնիասն իսկույն ևեթ նըրան այսպես պատասխանեց.
{{տող|90}}«Ինչո՞ւ ես դու, ո՛վ Պրիամյան, հակառակ իմ կամքին, այդպես,
Գըրգռում ինձ հանդըգնելու անպարտելի Պելյանի դեմ:
Այս առաջին անգամը չէ, որ նըրան եմ հանդիպում ես.
Առաջ էլ նա իր նիզակով ինձ փախցըրեց Իդա սարից,
Հարձակելով մեր եզների նախրի վըրա, և կործանեց
Լիոնեսոսն ու Պեդասոսը, բայց Արամազդն ինձ ազատեց,
Արծարծելով կորով իմ մեջ և զորություն իմ ծընկներին,
Ապա թե ոչ բոլորովին կըկորչեի նըրա ձեռքից,
Որին ինքը Աթենասն էր առաջնորդում, հորդորելով
Պղնձյա տեգով ըսպանելու լելեգներին և տըրոյանց:
{{տող|100}}Ո՛չ, չի կարող և ոչ մի մարդ Աքիլլեսի դեմ ճակատել,
Զի նա իր հետ աստվածներից մեկն ունի միշտ իրեն պաշտպան.
Եվ բացի այդ, սըլաքները նըրա ուղիղ են թըռչում միշտ,
Ու թըռչելուց չեն դադարի, մինչև չանցնեն մարդու մարմնից:
Ապա թե ոչ, եթե աստված անկողմնակալ լինի մարտում՝
Հազիվ թե նա կարողանա ինձ հեշտությամբ հաղթահարել,
Նույնիսկ եթե ամբողջովին նա պըղընձից լինի ձուլված»։
Եվ Ապոլլոնն՝ Արամազդի որդին այսպես ասաց նըրան,
«Օ՛ն, աղոթիր և դո՛ւ հավերժ աստվածներին, ո՛վ դյուցազուն,
Զի ասում են, թե քեզ ծնեց Աստղիկը՝ դուստրն Արամազդի,
{{տող|110}}Իսկ նա ծընված է աննըշան, ըստորադաս մի դիցուհուց.
Աստղիկին Զևսն ի՛նքն է ծընել, իսկ Թետիսին՝ Ծերը ծովի:
Ցընցի՛ր ուստի պըղինձդ անհաղթ և դու երբեք մի՛ վախենա
Ո՛չ Աքիլլից, ո՛չ էլ նըրա ըսպառնալից հոխորտանքից»։
Ասաց և ուժ ներշընչեց նա ժողովըրդոց արի հովվին,
Որը գընաց ըսպառազեն դեպի գընդերն առաջամարտ:
Լուսածըղի Հերան տեսավ Անքիսեսի արի որդուն,
Որ ամբոխի միջից ուղիղ դեպ Աքիլլեսն էր ընթանում,
Եվ կանչելով աստվածներին իր մոտ` այսպես ասաց նըրանց.
«Մետածեցե՛ք, ո՛վ աստվածներ, դուք, Պոսեյդոն և Աթենաս,
{{տող|120}}Մըտածեցե՛ք իմաստնաբար, թե վերջը ո՞ւր պիտի հանգի:
Էնիասն ահա հրաշեկ պղնձով ըսպառազեն, խըրոխտապանծ,
Ապոլլոնից դըրդված դեպի Պելիսածինն է ընթանում։
Պետք է որ մենք, ո՛վ աստվածներ, ե՛տ դարձընենք Էնիասին,
Եվ կամ մեկն էլ Աքիլլեսին թող զորավիգ լինի մեզնից,
Ու ներշընչի կորով նըրան, որ ոչ ոքից տեղի չըտա
Եվ իմանա, թե սիրվում է նա մեծագույն աստվածներից,
Եվ անզոր են բոլոր այն մյուս աստվածները, որոնք մինչ արդ
Ջանք են թափում պաշտպանելու տըրոյացոց՝ պատերազմում:
Մենք բոլորըս Ոլիմպոսից այստեղ իջանք նըրա համար,
{{տող|130}}Որ Աքիլլեսն այսօր ոչինչ չըկըրի այդ տըրովներից,
Իսկ թող հետո կըրի, ինչ որ Բախտը մանեց նըրա համար
Այն օր երբ նա աշխարհ եկավ. մայրը ցավով ծընեց նըրան:
Բայց թե Աքիլլն աստվածներին իրենց ձայնից չըճանաչի`
Կըվախենա, եթե կըռվում մի աստըծու հանդիպի նա,
Զի ահեղ են աստվածները մահկանացոց երևալիս»:
Պոսեյդոնը անմիջապես նըրան այսպես պատասխանեց.
«Այդ բարկությունըդ անխոհեմ անվայել է քեզ, ո՛վ Հերա,
Ես չեմ ուզում բոլորովին, որ գըրգըռենք ամենազոր
Աստվածներին իրարու դեմ՝ մասնակցելով պատերազմին,
{{տող|140}}Այլ դուրս գալով ճանապարհից՝ գընանք նըստենք մի բարձրը տեղ
Եվ արյունոտ կըռիվների հոգսը թողնենք մահկանացոց:
Սակայն եթե Արեսը բուռն ու Ապոլլոնն ըսկըսեն մարտն
Ու արգելեն Աքիլլեսին, թույլ չտալով մարտընչելու,
Այն ժամանակ և մե՛ր միջև մի պատերազմ պիտի պայթի:
Ու կարծում եմ, որ հապըշտապ նըրանք այնժամ հարկադըրված
Եվ հակառակ իրենց կամքին՝ պիտի դառնան դեպի Ոլիմպ,
Դեպի կաճառն անմահների՝ մեր ձեռքերից հաղթահարված»։
Այս ասելով առաջնորդեց կապուտավարս արքան նըրանց
Դեպի պատվարը երկնաբերձ աստվածային Հերակլեսի,
{{տող|150}}Որ շինեցին նըրա համար Աթենասն ու տըրոյացիք
Իբրև պաշտպան և ապավեն ծովի հըսկա հըրեշի դեմ,
Եթե ճիվաղն այդ հալածեր նըրան ծովի ափից դեպ դաշտ:
Իր կողմնակից աստվածների հետ Պոսեյդոն արքան հըզոր
Նըստեց այնտեղ՝ անհերձելի թանձըր ամպով շըրջապատված.
Իսկ Գեղասար բըլրի վըրա նըստեցին քո և Արեսի
Շուրջն, Ապոլլոն, մյուս աստվածներն, որ Իլիոնին էին պաշտպան։
Այսպես ջոկ-ջոկ, հեռու նըստած նըրանք խորհուրդ էին անում,
Ու ոչ մեկը սիրտ չէր անում ըսկըսել մարտն աղետավոր,
Բայց Արամազդն ըստիպում էր նըրանց նըստած Ոլիմպոսում:
{{տող|160}}Ծայրե ի ծայր դաշտը լըցվեց ռազմիկներով և ձիերով
Զինավառված փայլակնացայտ և թընդում էր լայնատարած
Դաշտը նըրանց ոտքերի տակ, երբ ընթանում էն գունդ-գունդ։
Հակառակորդ բանակներից՝ քաջերի մեջ ամենաքաջ
Երկու հոգի առաջ անցան ու քինալից հասան իրար.
Անքիսեսի որդի Էնիասն ու Աքիլլեսն աստվածազարմ։
Նախ Էնիասն ահեղակերպ աոաջ եկավ ըսպառնալից
Ցընցելով իր կարդակը կուռ և հաստաբեստ վահանը հաղթ
Իր լայն կըրծքի առջև բըռնած, պղնձյա նիզակն իր ճոճելով:
Իսկ մյուս կողմից Պելիսածինն առաջ անցավ, ինչպես առյուծ,
{{տող|170}}Որին կըտրիճ մարդկանց ամբոխն, հավաքվելով ավանն ամբողջ
Ճիգ են թափում ըսպանելու, բայց գալիս է նա հավակնոտ,
Իսկ երբ խիզախ մի պարմանի զարնի նըրան սուր նիզակով՝
Գալարվում է կոկորդաբաց, ու ժայթքում է փըրփուր բերնից,
Եվ ամեհի հոգին կըրծքում հեծում է խոր, և իր պոչով
Մըտրակում է, ձաղկում կողերն իր և ազդրերը անդադար,
Գըրգըռելով իրեն՝ կըռվի մըտնելու գոռ ամբոխի դեմ,
Ու հարձակվում է խելահեղ կատաղությամբ գազանային,
Որ հոշոտի մեկն ու մեկին և կամ ընկնի նորանց առաջ։-
Այսպես եռանդն ու զայրույթը դըրդում էին Աքիլլեսին
{{տող|180}}Դուրս գալ ընդդեմ Անքիսեսյան արիասիրտ Էնիասի։
Խըրոխտաբար առաջ գալով, երբ մոտեցան նըրանք իրար,
Առաջինը խոսեց ինքը՝ աստվածազարմ Աքիլլը քաջ.
«Էնիա՛ս, ինչո՞ւ ընկերներիցդ այդքան առաջես անցել դու.
Մի՞թե սիրտըդ դըրդում է քեզ պստերազմի ելնել իմ դեմ,
Հուսալով, որ տըրոյացոց վըրա պիտի թագավորե՞ս
Պրիամոսյան փառքով շըքեղ. բայց դու թեկուզ ինձ ըսպանես,
Պրիամ արքան այդ մըրցանակ-պատիվը քեզ չի՛ ընձեռի,
Քանզի ունի նա որդիներ և տակավին չի զառամել։
Կամ գուցե քեզ տըրոյացիք խոստացան տալ բաժին մի հո՞ղ
{{տող|190}}Արգասավոր ու բարեբեր՝ մըշակության համար հարմար,
Եթե սպանես Աքիլլեսին, բայց այդ դըժվար հաջողվի քեզ:
Կարծեմ թե քեզ մի այլ անգամ ես փախցըրի իմ նիզակով:
Մոռացե՞լ ես միթե, Էնիա՛ս, որ Իդայի վըրա մենակ
Գըտնելով քեզ՝ հալածեցի արագավազ իմ ոտքերով.
Թողիր նախիրն ու փախչելիս ետևդ անգամ չէիր նայում։
Դու այնտեղից հալածական թողիր փախարդեպ Լիոնեսոս,
Որ քանդեցի հիմնահատակ՝ շնորհիվ Զևսի ու Պալլասի,
Ու կանանց էլ գերի տարա՝ նըրանց ազատ կյանքից զըրկած։
Զևսը այդ օր և մյուս անմահ աստվածները քեզ փըրկեցին,
{{տող|200}}Բայց չեմ կարծում թե քեզ փըրկեն երկնայիններն և այս անգամ:
Խորհուրդ կըտամ, որ հեռանաս և ձերոնց մեջ մըտնես նորից,
Եվ չըկանգնես ինձ ախոյան, քանի փորձանք չի հասել քեզ,
Քանզի ինչ որ պիտի լինի՝ հասկանում է հիմարն անգամ»։
Իսկ Էնիասն ի պատասխան Աքիլլեսին՝ բացականչեց.
«Զո՜ւր ես փորձում, որպես մանկան, ինձ վախեցնել քո խոսքերով,
Ե՛ս էլ, Պելյա՛ն, գիտեմ անսաստ լուտանք կարդալ և նախատել,
Մենք իրարու զարմը գիտենք, գիտենք նաև ծընողներին
Իմանալով մեր հինավուրց զրույցներից բերանացի,
Ո՛չ դու ես քո աչքով տեսել իմոնց, ոչ էլ քոնոնցը՝ ես:
{{տող|210}}Աում են թե սերել ես դու քաջ Պելևսից, ո՛վ Աքիլլես,
Եվ ծովային հավերժահարս Թետիսն է մայրըդ վարսագեղ։
Իսկ ես ինքըս որդին եմ՝ վեհ, մեծահոգի Անքիսեսի,
Մայրըս՝ Աստղիկ աստվածուհին. մեր մայրերից մեկը այսօր
Պիտի ողբա իր սիրելի որդու վըրա անտարակույս,
Որովհետև չեմ կարծում թե տըղայական փուչ խոսքերով
Ըսպառնալիք տալով իրար կըբաժանվենք աոանց կըռվի:
Իսկ եթե իմ տոհմն ես ուզում իմանալ դու, կասեմ ես քեզ,
Որ քաջ գիտեն շատերն արդեն։- Արամազդը ամսրոպային`
Ծընեց առաջ Դարդանոսին, որ Դարդանիան ձեռակերտեց,
{{տող|220}}Զի տակավին այն ժամանակ դաշտավայրում չէր կառուցված
Պարզաբարբառ մարդկանց քաղաքն՝ Իլիոնը մեր նըվիրական,
Այլ դեռ Իդա բյուրակընյա լեռան թիկունքն էին ապրում։
Դարդանոսը ծընեց որդի՝ Երեքթոնյոս թագավորին,
Որը բոլոր մահկանացոց մեջ ամենեն մեծատունն էր.
Երեք հազար զամբիկ ուներ մարգագետնի մեջ արածող,
Որոնք խայտում էին իրենց մատաղատի մըտրուկներով։
Բորեասը սիրահարվեց զամբիկներից մի քանիսին,
Եվ առնելով կապուտաբաշ հովատակի մարմին ու կերպ
Զամբիկների վըրա ելավ, և նըրանից հըղանալով՝
{{տող|230}}Տասներկու ժիր մտրուկ բերին, որոնք երբ որ կենսապարգև
Երկրի վըրա խայտում էին, այնքան թեթև էին սուրում,
Որ հասկերի ծայրերն անգամ չէին կոտրում արտերի մեջ.
Իսկ խընդասիրտ երբ վազեին ծովի ծըփուն մակերեսով,
Ճերմակ ալյաց վրայով էին թըռչում թեթև թըռչունի պես։
Երիքթոնը ծընեց Տրովսին՝ թագավորին տըրոյացոց.
Տրովսն ունեցավ հետագայում նըշանավոր երեք որդի
Իլոսն անբիծ, Ասսարակոսն ու Գանիմեդն աստվածատիպ,
Ողջ մարդկանց մեջ ամենագեղ տըղամարդը, որի համար
Աստվածները տարան երկինք, որ մատըռվակ լինի Զևսին,
{{տող|240}}Եվ դասեցին ոլիմպական անմահների կարգը նըրան:
Իսկ Իլոսը ծընեց որդի ըսքանչելի Լավմեդոնին,
Եվ Լավմեդոնն աշխարհ բերեց Տիրթոնոսին և Պրիամին,
Կլոդիոսին ու Լամպոսին, Հիկետավնին՝ ոստ արիսյան,
Ասսարակոսը՝ Կապիսին, և Կապիսը՝ Անքիսեսին,
Իսկ Անքիսեսն էլ ծընեց ինձ, և Պրիամը քաջ Հեկտորին:
Պարծենում եմ ահա՛, որ այս զարմից եմ ես և արյունից։
Բայց Արամազդն է տալիս ուժ դյուցազներին և կամ առնում՝
Ինչպես ուզի, զի բոլորից ուժեղ է նա և զորավոր։
Սակայն արի, որ մենք փոքրիկ մանուկների պես ընդունայն
{{տող|250}}Չըբարբաջենք այսպես այստեղ՝ պատերազմի դաշտի վըրա.
Քանզի երկուսս էլ կարող ենք տեղալ այնքան լուտանք իզուր,
Որպիսի բեռ հարյուր թիակ ունեցող նավն իսկ չի տանի:
Ճըկուն է խիստ մարդու լեզուն, ունի բազում խոսքեր պես-պես,
Եվ ամեն կողմ ցըրիվ եկող բառերի պերճ արոտավայր։
Ինչպիսի խոսք որ ինքդ ասես, այն էլ պիտի լըսես անշուշտ.
Ինչո՞ւ իզուր վեճի մըտնենք ու կրռվեցնենք խոսք իրար հետ
Կանանց նըման, որ հոգեմաշ ոխով լըցված իրարու դեմ
Փողոցի մեջ, ճամփի վըրա, հաճախ տեղի կամ անտեղի
Հայհոյում են մեկ-մյուսին, թափում լուտանք ու նախատինք:
{{տող|260}}Քո խոսքերով դու չես կարող սանձել եռանդն իմ, Աքիլլես,
Որ ախոյան ելնեմ քո դեմ սուր պըղընձով ըսպառազեն:
Օ՛ն, իրարու համը առնենք պըղընձակուռ մեր տեգերով»:
Ասաց, զարկեց պըղընձակուռ մըկունդն իր նա՝ զարհուրելի
Հաղթ ասպարին, որ ղողանջեց աշտեի սուր սըլաքի տակ։
Պելյանն իսկույն արագապես հեռացրեց իր հուժկու բազկով
Ասպարն ահեղ, վախենալով, որ մի գուցե մեծահոգի
Էնիասի նիզակն ուժգին ծակի անցնի այն շեշտակի:
Օ՛, մանկամիտ, որ չըմբըռնեց ո՛չ իր խելքով և ո՛չ հոգով,
Որ հեշտությամբ չեն տեղի տա մահկանացոց հարվածներին
{{տող|270}}Անմահական աստվածների այդ ընծաներն ըսքանչարվեստ:
Քաջամարտիկ Էնիասի հուժկու տեգը չըջախջախեց
Ասպարը հաստ, աստվածային պարգև-ոսկին արգելք եղավ.
Անցավ երկու թիթեղներից, բայց երեքն էլ կային դեռևս,
Քանզի կըռել կաղոտանին, կոփել էր հինգ թիթեղաշերտ —
Երես՝ երկուսը պըղընձյա, մեջտեղն երկուսը անագից,
Մյուսը ոսկի, որի վըրա կանգ առավ սուր տեգը հացի:
Սպա նետեց քաջոտն Աքիլլն իր մըկունդը երկայնաստվեր
Եվ Էնիասի բոլորածիր մեծ ասպարի եզրին ղարկեց,
Ուր պըղինձը բարակ էր շատ, ինչպես նաև արջառենին,
{{տող|280}}Ու թափ անցավ Պելյան հացին թընդացնելով ասպարն իր տակ։
Էնիասն ահից կըծիկ եկած՝ ի բաց վանեց վահանն իսկույն,
Ու սըրընթաց նիզակն ուսից սըլանալով՝ խըրվեց գետին,
Խորտակելով բոլորածիր կուռ ասպարի եզրերն երկու։
Ճողոպրելով երկար տեգից՝ Էնիասը ելավ ոտքի,
Անհընարին մի ցավ սաստիկ նըրա աչքերը մըշուշեց,
Ու ողջ մարմնով դողաց ահից, տեսնելով տեգն իր մոտ ընկած։
Վըրա վազեց Աքիլլն արագ, մերկացրած իր սուսերը սուր,
Որոտալով ահագնաձայն, իսկ Էնիասը առավ գետնից
Հըսկա մի քար, որպիսին այժմ ապրողներից երկու հոգի
{{տող|290}}Անկարող են գետնից կըտրել, իսկ նա մենակ՝ ճոճում էր այն:
Ու կըդիպչեր վեմն Աքիլլի սաղավարտին կամ ասպարին,
Եթե Պելյանը խույս չըտար ու չըփըրկեր իրեն մահից:
Եվ Աքիլլեսն իր մեծ սըրով նըրա հոգին կառներ այդտեղ,
Եթե շուտով չընըկատեր Պոսեյդոնը երկրադըղորդ,
Որ դիմելով աստվածներին՝ այսպես ասաց տագնապահույզ.
«Էնիասի համար սըրտանց ցավում եմ ես, ո՛վ աստվածներ,
Որ Պելյանի ձեռքով պարտված պիտի դըժոխք իջնի շուտով,
Ունկընդրելով կորովաձիգ Ապոլլոնի թելադրանքին
Որը սակայն չի փըրկելու նըրան մահից անագորույն,
{{տող|300}}Բայց նա ինչո՞ւ իզուր տեղը գըլխին փորձանք պիտի բերի
Զոհ գընալով ուրիշների տեղակ այդպես անեղորեն.
Նա, որ միշտ էլ աստվածներիս հաճոյական ձոն է բերել:
Եկեք նըրան մենք ազատենք սարսափելի մահվան ձեռքից
Զըրվանյանն էլ կըզայրանա եթե սպանի Աքիլլը քաջ
Անքիսյանին, քանզի նըրա ճակատագիրն է ազատվել,
Որ անորդի և անժառանգ չըկորչի զարմը Դարդանի,
Որին Զևսը շատ ավելի սիրում է քան բոլոր նըրանց,
Որոնք ծընվել են իրենից կամ կանանցից մահկանացու:
Վաղուց է ինչ ատում է նա սերունդը ծեր Պրիամոսի,
{{տող|310}}Եվ արդ Զևսի կամքով անշուշտ իշխե պիտի տրոանց վըրա
Էնիասը քաջ և իր որդոց որդիք՝ ցեղից-ցեղ հավիտյան»։
Նըրան այսպես պատասխանեց Հերա արգո աստվածուհին.
«Գետնադըղո՛րդ, քո սեփական խելքով դու լավ կըշռադատիր,
Պե՞տք է փըրկել Էնիասին անագորույն մահից դաժան,
Թե՞ թույլ տալ, որ Պելիսածին քաջի ձեռքով ընկնի մարտում։
Չէ՞ որ ես ինքս և Աթենաս Պալլասն այնտեղ երդում արինք
Ոլիմպոսում, հավերժ անմահ աստվածների ատյանի մեջ՝
Չարաբաստիկ օրը երբեք չըհեռացնել տըրովներից
Նույնիսկ եթե Իլիոնն ամբողջ տոչորակեզ հըրով վառվի,
{{տող|320}}Մոխիր դառնա աքայեցոց արիսական թեժ կըրակով»։
Այդ լըսելով երկրասասան Պոսեյդոնը ելավ գընաց
Դեպի գուպարն ու պատերազմն աղմըկահույզ, արյունահեղ:
Հասավ այնտեղ, ուր Էնիասն էր Աքիլլեսի հետ գերափառ։
Պատեց իսկույն Պելիսածին Աքիլլեսի աչքերը նա
Մի մըշուշով ու պըղընձյա տեգը հացի դուրս քաշելով
Անքիսյանի հաղթ ասպարից՝ Աքիլլեսի առջև դըրեց,
Եվ Էնիասին հափըշտակած՝ իր ձեռքերի վըրա առավ:
Եվ Էնիասն աստվածային ձեռքերի մեջ վեր բարձրացած
Ոստնեց բոլոր դյուցազների և ձիերի վըրայով ժիր
{{տող|330}}Եվ շուտափույթ՝ չարաշըշուկ պատերազմի ծայրը հասավ,
Այնտեղ, ուր քաջ կավկոնացիք զինվում էին ռազմի համար։
Պոսեյդոնը երկրասասան մոտ գընալով Էնիասին
Կանգնեց նըրա առաջ և այս խըրախուսիչ խոսքերն ասաց.
«Աստվածներից ո՞վ է դըրդում քեզ, Էնիա՛ս, անխոհեմիդ,
Որ ախոյան հանդիսանաս վայրենամիտ Աքիլլեսին,
Որին սիրում են անմահներն և քեզանից ուժեղ է շատ։
Այսուհետև ըգգուշացիր նըրան մարտում հանդիպելուց,
Որ դըժոխքի տունը չընկնես նախքան օրհասդ, անժամանակ:
Իսկ երբ հասնի մահը նըրան, այնուհետև արդեն վըստահ
{{տող|340}}Կարող ես դու պատերազմել առաջամարտ գընդերի դեմ,
Քանզի մի այլ աքայեցի անկարող է քեզ ըսպանել»։
Այսպես պատվեր տալով նըրան՝ Պոսեյդոնը թողեց գընաց
Եվ աչքերից Աքիլլեսի փարատեց մեգն աստվածահրաշ:
Աքիլլեսը բաց աչքերով տեսավ օրվա լույսը նորից
Եվ խոր հառաչ արձակելով այսպես խոսեց իր սըրտի մեջ.
«Ո՛վ աստվածներ, մի մեծ հըրաշք եմ տեսնում ես իմ աչքերով.
Նիզակս այստեղ գետնի վրա ընկած է, իսկ մարդը չըկա,
Որին ես տեգս ուղարկեցի՝ ըսպանելու նպատակով։
Ուրեմն Էնիասն էլ սիրելի եղել է մեծ աստվածներին,
{{տող|350}}Մինչդեռ ինքըս կարծում էի, թե նա իզուր է պարծենում։
Թող որ գընա՛, բայց նա այլևս չի խիզախի չափվել ինձ հետ,
Եվ թո՛ղ անչափ ուրախ լինի, որ փախչելով՝ մահից պըրծավ։
Բայց ես հիմա հորդորելով քաջամարտիկ դանայեցոց՝
Պետք է որ այլ տըրովների վըրա արդեն շահատակեմ»։
Ասաց, թըռավ շարքից ի շարք՝ հորդորելով ամեն մեկին
«Քա՛ջ աքայանք, այսուհետև տըրովներից մի՛ խուսափեք,
Այլ ամենոք թո՛ղ մեկի դեմ գոտեմարտի արիաբար,
Որովհետև որքան էլ քաջ՝ դըժվար է ինձ համար մենակ
Պատերազմել բոլորի դեմ. անմահ աստված Արե՛սն անգամ
{{տող|360}}Եվ Աթենասն անկարող են աստվածային իրենց ուժով
Բուռն այս կըռվի կոկորդից ներս մըխվել մենակ ու մարտընչել:
Իսկ ինչ որ ես հընար ունեմ անել ուժով իմ սեփական,
Ձեռք ու ոտքով՝ մի վայրկյան իսկ չեմ դադարի կատարելուց,
Այլ պիտ խըրվեմ գընդերի մեջ ու չեմ կարծում, թե որևէ
Տըրոյացի ուրախ լինի իմ աշտեին հանդիպելուց»։
Այսպես ասաց ի խըրախույս, մյուս կողմից էլ Հեկտորն էր քաջ
Հորդոր կարդում տըրոյացոց, հոխորտալով Աքիլլի դեմ.
«Տըրոյացի՛ դյուցազուններ, մի՛ վախենաք Աքիլլեսից.
Խոսքով ե՛ս էլ կըհոխորտամ ընդդեմ անմահ աստվածների,
{{տող|370}}Բայց դըժվար է տեգով կըռվել, զի ավելի՛ քաջ են նըրանք:
Աքիլլը չի կարող բոլոր իր ասածներն ի գլուխ բերել,
Մեկն ի կատար ածի եթե, բայց կըթողնի մյուսն անկատար:
Պիտի ելնեմ ես նըրա դեմ, թեկուզ ձեռքերն լինեն բոցե,
Լինեն բոցե նըրա ձեռքեր և կորովը՝ հրաշեկ երկաթ»:
Այսպես ասաց, և տըրոյանք տեգերը վեր բարձրացնելով,
Կորովն իրենց բերին ի մի ու գոռացին միահամուռ:
Եվ Ապոլլոնն արծաթաղեղ այսպես ասաց քաջ Հեկտորին.
«Հեկտո՛ր, երբեք չանցնես առաջ Աքիլլի դեմ խիզախելու,
Այլ կաց այստեղ գընդերի մեջ, զի մի գուցե իր նիզակով
{{տող|380}}Խոցի հեռվից և կամ մոտից սուսերահար անի նա քեզ»։
Այսպես ասաց, և Հեկտորը մըտավ նորից բազմության մեջ
Սարսափահար աստվածային ձայնից ահեղ և պատգամից:
Իսկ Աքիլլեսն ամբողջ ուժով որոտալով, առյուծաբար
Տըրոյացոց մեջ խոյացավ և ըսպանեց նախ Իփիտին՝
Ոտրինտեսի արի որդուն, բազում զորաց զորավարին,
Որին ծընեց հավերժահարս Նեիսն՝ ահեղ Ոտրինտեսից
Ձյունապըսակ Տմոլոսի ըստորոտում, Հիդեի մեջ։
Առաջ էր նա գալիս, երբ որ Աքիլլեսը զարկեց տեգով
Նըրա գըլխի ճիշտ մեջտեղին և երկու կես արավ իսկույն:
{{տող|390}}Ընկավ թընդմամբ թավալգըլոր, և Աքիլլես քաջը պանծաց.
«Ահա ընկած ես, Ոտրինտյան, ահավորըդ դու մարդկանց մեջ.
Մահըդ այստեղ, իսկ ծընունդըդ եղավ Գիգյան լըճի ափին,
Որտեղ ունես դու արգավանդ անդաստաններ հայրենատուր՝
Հիլլոսի մոտ ձըկնով հարուստ ու հորդահոս Հերմոսի շուրջ»:
Այսպես ասաց, ու մութն իջավ, ծածկեց աչքերն Իփիդիոնի,
Որին ձիերն աքայեցոց՝ անիվների տակ ջարդեցին
Առաջամարտ գընդերի մեջ: Աքիլլն ապա Դեմոլյոնի՝
Պատերազմում քաջակորով Անտենորի արի որդու
Քունքին զարկեց՝ պղընձածընոտ սաղավարտից, և չըտոկաց
{{տող|400}}Սաղավարտը պըղընձաձույլ, այլ անցնելով տեգը ուժգին
Փըշրեց ոսկորն ու գանգուղեղը խարխըլեց ամբողջապես
Եվ ամեհուն փըռեց գետին: Թողած նըրան այնտեղ ընկած՝
Հիպպոդամի թիկնամեջքին զարկեց ապա իր նիզակով,
Երբ նա կառքից ցած իջնելով՝ խույս էր տալիս Աքիլլեսից:
Հոգին տալիս գոռում էր նա այն ցուլի պես, որին երբ որ
Քարշ են տալիս պատանիներն Հելիկոնյան արքայի շուրջ՝
Բառաչում է, ու ցընծում է գետնադըղորդ արքան ահեղ:
Մըռընչում էր այսպես և նա՝ հոգին մարմնից բաժանվելիս:
Գընաց ապա նիզակաճոճ՝ դեպ Պոլիդորն աստվածատիպ, —
{{տող|410}}Պրիամի ա՛յն որդին, որին հայրը ճակատ չէր ուղարկում,
Որովհետև կըրտսերն էր նա և սիրելին մյուսներից
Եվ ոտքերի թեթևությամբ գերազանցում էր բոլորին։-
Եվ նա, ահա՛, իր ոտքերի շընորհքը ցույց տալու համար
Առաջ անցավ ջոկատներից, մինչև հոգին իր կորցըրեց։
Վըրա վազեց Աքիլլն ա՛յն ժամ, երբ առաջ էր արշավում նա,
Եվ աշտեով զարկեց մեջքին, ուր կամարի ոսկյա երկու
Ճարմանդներն են կոճկըվում պինդ և ուր զըրահն է կըրկնակի:
Սուր նիզակի սըլաքն ուժգին անցնելով այն՝ ելավ պորտից.
Գոռաց, ընկավ ծընկան վըրա, և ամպը մութ ծածկեց նըրան,
{{տող|420}}Ու ժողովեց ձեոքով՝ թափված իր աղիքներն ու փորոտին:
Հեկտորը հենց տեսավ թե չէ իր հարազատ Պոլիդորին՝
Աղիքները ձեռքում բըռնած, գետնի վըրա թավալվելիս,
Մառախուղը պատեց աչքերն ու սիրտն այլևս չըհամբերեց
Հեռու մընալ և բոցի պես Աքիլլեսի վըրա վազեց։
Աքիլլեսը այդ տեսնելով՝ ցոլաց դեպ նա և որոտաց.
«Ահա՛ այն մարդն, որ իմ սըրտում խոր վերք բացեց անբուժելի,
Ըսպանելով իմ սիրելուն. անտարակույս այլևս երկար
Չենք խուսափի մենք իրարից պատերազմի ճանապարհին»։
Այսպես ասաց ու դեպ Հեկտորն ահեղաձայն աղաղակեց.
{{տող|430}}«Մոտի՛կ արի, որպեսզի շո՛ւտ հասնես կյանքի քո վախճանին»։
Կորդակաճոճ Հեկտորն անվախ նըրան այսպես պատասխանեց.
«Պելիսածի՛ն, մի՛ աշխատիր ինձ խոսքերով ահաբեկել,
Ինչպես փոքրիկ երեխայի, և ե՛ս կարող եմ որոտալ:
Քաջ ես, գիտեմ, և ես քեզնից ետ եմ մընում իմ զորությամբ,
Բայց մեծազոր աստվածների մոտ է պահված դեռևըս այն,
Թե քեզանից թեպետև թույլ կարո՞ղ եմ ես հոգիդ առնել
Իմ նիզակով, քանզի և իմ մըկունդը սուր սըլաք ունի»:
Ասաց, ճոճեց տեգն ու նետեց, բայց Աթենասն իր մի շընչով
Թեքեց ու ետ դարձըրեց այն՝ վըսեմապանծ Աքիլլեսից.
{{տող|440}}Եվ ահարկու տեգն Հեկտորի ոտքերի մոտ ընկավ գետին:
Աքիլլեսը որոտալով վըրա վազեց եռանդալից
Ըսպանելու համար նըրան, բայց Ապոլլոն իբրև աստված
Խըլեց իսկույն Պրիամյանին ու պարուրեց թանձըր մեգով:
Երեք անգամ վըրա վազեց աստվածային Աքիլլը քաջ,
Եվ երեք հեղ նա միմիայն վիրավորեց մըշուշը մառ.
Իսկ երբ չորրորդ անգամ ահեղ նա հարձակվեց աստվածորեն՝
Ահագնագոչ աղաղակով այս թևավոր խոսքերն ասաց.
«Այս անգա՛մ էլ փախար դու, շուն, մահից պըրծար, մինչդեռ այնպե՜ս
Մոռացել էր օրհասըդ սև, բայց ազատեց քեզ Ապոլլոնն,
{{տող|450}}Որին, անշուշտ, ուխտ ես անում, երբ տեգերի դեմ ես գալիս:
Սակայն վերջըդ պիտի բերեմ քեզ այլ անգամ հանդիպելով,
Աստվածներից մեկն էլ եթե ի՛նձ զորավիգ լինի մարտում.
Իսկ ես հիմա գընամ այլոց ըսպանելու, ով ձեռքս ընկնի»:
Ասաց, զարկեց իր աշտեով Դըրիոփսի պարանոցին,
Որ ոտքերի առաջն ընկավ. և թողնելով նըրան այնտեղ,
Հըսկայազոր ու հաղթանդամ Փիլետորյան Դեմուքոսի
Ծունկը տեգով վիրավորեց ու կանգնեցրեց նըրան տեղում,
Ապա սըրով զարկեց նըրան և հոգին դուրս հանեց մարմնից:
Հետո կոքից ցած գըլորեց նա Պիասի որդիներին՝
{{տող|460}}Լավոգնոսին, Դարդանոսին, հարձակվելով նըրանց վըրա.
Վիրավորեց մեկին տեգով և մյուսին սըրով՝ մոտից:
Եկավ Տրովսն Ալաստորյան ու ծընկներին փարվեց նըրա,
Աղաչելով, որ խընայի ու չըսպանի Աքիլլն իրեն,
Մտածելով, որ նա գուցե գըթա որպես հասակակցի:
Խե՜նթ, չըգիտեր, որ չի կարող ի գութ շարժել Աքիլլեսին,
Զի նա երբեք չէր հեզասիրտ, այլ բիրտ էր խիստ և անողոք.
Եվ մինչ ուզում էր աղերսել՝ սուրը նըրա կողքը մըխվեց,
Լյարդը պատռեց և սևաթույր արյամբ լըցվեց գոգը նըրա,
Եվ խավարը ծածկեց աչքերն Ալաստորի թըշվառ որդու:
{{տող|470}}Հասավ Աքիլլն Մուլեոսի մի ականջին զարկեց տեգով,
Եվ սլաքը պըղընձաշեշտ ելավ թափով մյուս ականջից։
Ապա սըրով իր մեծակոթ հարված տըվեց Ագենորի
Որդու գըլխին՝ Եքեկլոսին, ու տաքացավ սուրն արյունով,
Եվ ծիրանի մահը նըրա ծածկեց աչքերն անմիջապես:
Դևկալիոնին խոցեց հետո, նըրա բազկից, արմունկի մոտ
Դևկալիոնը մընաց անշարժ, թըմրած թևով, մահն առաջին.
Աքիլլեսը սուրն իջեցրեց նըրա փափուկ պարանոցին,
Եվ գըլուխը գեղապաճույճ կորդակի հետ թըռավ հեռու
Ու դուրս ցայտեց հատման տեղից ողնաշարի ուղեղն իսկույն,
{{տող|480}}Եվ Դևկալիոնը անգըլուխ գետին փըռվեց հասակով մեկ:
Աքիլլեսը թողած նըրան Հռիգմոսի վըրա վազեց,
Պիրոսյանի, որ եկել էր դալարավետ Թըրակիայից.
Տեգը մըխեց մեջքը նըրա, պղինձը խըրվեց թոքերի մեջ,
Եվ նա կառքից ցած գըլորվեց, նըրա ծառան՝ Արեիթոսն
Ուզեց փախչել իր ձիերով, որ թիկունքին գամվեց աշտեն.
Կառքից ընկավ թավալգըլոր ու ձիերը խըրտընեցին։
Ինչպես որ հուրն աստվածառաք տարածվում է ահեղորեն
Եվ լափում է լեռնահովտում թավանտառներն, ու մոլեգին
Հողմի շընչով բոցերը բորբ մըրըրկվում են ամենուրեք,
{{տող|490}}Այդպես Աքիլլն աստվածորեն մոլեգնում էր տեգով չորս կողմ,
Խողխողում էր ձեռքն ընկնողին և հողը սև արյամբ ներկում։
Ինչպես որ մարդ լըծում է հաղթ, լայնաճակատ իր եզներին,
Որ ըսպիտակ գարին կալսեն հարթահատակ կալատեղում,
Ու բառաչող արջառների կըճղակների տակ ճըզմվելով
Փըշըրվում են հասկերն իսկույն,— շըքեղալանջ Աքիլլեսի
Սալասըմբակ ձիերն այդպես զըրահ ու զեն և դիակներ
Սըմբակակոխ անելով ողջ՝ թըռչում էին դեպի առաջ։
Կառջի սըռնին ամբողջապես ու շըրջապատն արյուն էր ողջ,
Որ ցայտում էր արշավասույր նըժույգների սըմբակներից
{{տող|500}}Ու հեցերից անիվների. իսկ Աքիլլը ձըգտում էր լոկ
Փառք ու պանծանք վաստակելու, անպարտ ձեռքերն արնաթաթավ:
</poem>
== Երգ քսանմեկերորդ։ Մարտ գետի շուրջը ==
