Changes

[[Կատեգորիա:Ռեզո ԳաբրիաձեինԱրձակ]]

:Թե երբվանի՞ց էր Ինֆանտեւն աշխատանքի անցել այդ գիտահետազոտական ինստիտուտում, ոչ ոք չգիտեր, թեկուզ այն պատճառով, որ այդ կարգի տեղեկություններ տրամադրելը հենց նրա մենաշնորհն էր։ Թվում էր, թե նա միշտ այստեղ է աշխատել։ Մի տեսակ տարօրինակ էր, սակայն նրան ընհանրապես ոչ ոք չէր նկատում ու չէր հիշում բոլոր այս երկարուձիգ տարիներին։ Ասում էին, թե նա գիտի՛ իր գործը։ 

:Ինֆանտեւին նկատեցին մեկեն, երբ նա բաժնի վարիչ դարձավ։ 

:Հենց այդ ժամանակ էլ սկսեցին կարծիք կազմել Ինֆանտեւի՝ կնոջ հետ ունեցած հարաբերությունների մասին։ Չէ՞ որ կինը ծառայում էր նույն ԳՀԻ֊ում, ճիշտ է, վաղուց՝ պատերազմից անմիջապես հետո եւ ոչ երկար։  Բայց հին սերունդը շեշտակիորեն թոշակի էր անցնում եւ արդեն վատ էլ հիշում էր։  Հիշում էին, որ Ինֆանտեւից ջահել էր, բարալիկ, լավիկն էր, սեւուկ եւ էլի մի մանրուք՝ որ կլոր ականջօղեր էր կրում՝ գնչուհու պես։ Հիշում էին, որ նա ուրախ էր, աշխույժ, թեեւ կարծես մի առանձին բան չուներ, որի համար նրան կարելի լիներ պարսավել։ Որեւէ ավելի էական բան թերեւս չկար էլ․ չէին նկատել։ Մանավանդ որ այն ժամանակից ի վեր նրան ոչ ոք չէր տեսել, ու թե ինչպիսին էր դարձել այժմ՝ ոչ ոք չգիտեր։ :Ի դեպ, գնալով հո չե՞նք ջահելանում․․․ջահելանում…

:Մի խոսքով, ցավում էին, որ ժամանակին ուշադիր չէին գտնվել։ Որովհետեւ, աշխատակիցների տեսակետի համաձայն, Ինֆանտեւի հարաբերությունները կնոջ հետ լավ չէին։ Այս մասին կարելի էր դատել թեկուզեւ ըստ նրա, թե ինչպես էր հեռախոսում կնոջ հետ։ Նախեւառաջ՝ նրա հետ «դուք»֊ով էր խոսում եւ անվանում էր Նատալյա Վլադիմիրովնա։ Երկրորդ՝ նրա պատասխանները կցկտուր էին ու կոպիտ․ «Է՞լ ին կա։ Ոչ, ոչ, ոչ։ Զբաղված եմ։ Այո։ Այո»։ Երրորդ՝ վատ էին։ 

:Կուզենային ավելին իմանալ, սակայն Ինֆանտեւը բնույթով բավական մռայլ ու մենակ մարդ էր եւ որեւէ մեկի հետ չէր անկեղծանում։ Ժամանակին ի՞նչ էր անցել նրանց միջեւ, որ հանգեցրել էր ահա այսպիսի հետեւանքների՝ մնում էր գուշակել միայն։ 

:Բայց օրերից մի օր այդ գուշակությունները եւս միանգամայն անկարեւոր դարձան։ 

:Մի անգամ Ինֆանտեւի օվկիանոսային սեղանին հնչեց հեռախոսազանգը, եւ Ինֆանտեւը ծանրումեծ վերցնելով լսափողը, հանկարծ բացարձակապես փոխվեց ու ասաց․ «Հա, Նատա․․․ Նատա… Ինչպե՞ս ես քեզ զգում․․․ զգում… Հիմա կգամ․․․»կգամ…», ― ու տեղնուտեղը հավաքվեց, եւ, ոչ մեկի ոչինչ չասելով, աճապարեց դուրս։ Նրա սենյակում նստած այցելուները սաստիկ անհանգստացան։ Լուրն ակնթարթորեն տարածվեց ԳՀԻ֊ում։ Եվ այն ժամանակ բոլորն անխտիր, մտաբերեցին,  որ Ինֆանտեւը վերջերս փոխված էր։ Արդեն մի ամիս կլինի, չէ՝ երկու, չէ՝ մեկուկես, լավ հիշում եմ, երբ մենք խմբով թատրոն էինք գնում․․․ գնում… Այսինքն պարզապես զարմացել էին, թե ինչպես միանգամից գլխի չէին ընկել։ Չէ՞ որ վերջին ամսվա ընթացքում նա այնքան հաճախ էր տեղից պոկվում ու անհետանում աշխատանքային օրվա կեսին։ Մյուսներն ասում էին, թե Ինֆանտեւը միշտ էլ ծածկամիտ է եղել, եւ տարօիրնակ բան չկա։ Երրորդներն էլ՝ թե խղճում են նրան՝ այդպիսի վիշտ․․․ վիշտ… Թեպետ ի՞նչ վիշտ՝ դեռեւս չգիտեին էլ։ 

:Այսպիսին էր պատկերը կողքից։ 

:Իսկ դժբախտությունն այն էր, որ Ինֆանտեւի կինը կրծքի քաղցկեղ ուներ։ Դա հայտնի դարձավ դեռեւս կես տարի առաջ։ :Ինֆանտեւը հասկանում էր, որ դա ոչ միայն ցավոտ ու վտանգավոր, այլեւ կանանց համար մեկ ուրիշ, առավել ծանր մի բան է։ :Նա խղճում էր կնոջը, եւ երբ վերջինս վիրահատությունից հետո տուն վերադարձավ, ջանաց այնպես անել, որ նա, որքան հնարավոր է, շուտ մոռանա կրածը։ Նա յուրովի էր հասկանում դա․ ջանում էր կնոջը թույլ չտալ որ սա թթվի ու սեւեռվի հիվանդության վրա, եւ այդ պատճառով իրեն այնպես էր պահում, ասես ոչինչ չէր պատահել։ 

:Կինն առաջվա պես պետք է տնտեսությամբ զբաղվեր։ Եվ եթե նա տեսնում էր, որ կինը նստած է անջատված, թեւաթափ, նայում ու չի տեսնում, ապա տեղնուտեղը որեւէ բան էր բստրում նրան զբաղեցնելու կամ շեղելու համար։  «Կոճակս կարեք», ― ասում էր նա օրինակ։  Բայց, իհարկե, այս պարագայում էական դեր էր խաղում նաեւ բազմամյա կարգուկանոնը պահպանելու ցանկությունը։ Ի դեպ, ամեն իինչ չէ, որ նախկինի պես նույնությամբ հաջողվում էր։ 

:Օրինակ՝ Ինֆանտեւը կնոջից թաքցրել էր, որ աղջիկը հեռացել է բուհ֊ից։ Նա գիտեր, թե որքան կարեւոր է դա կնոջ համար։ :Առաջ նա երբեք որեւէ բան չէր թաքցնի միայն այն նկատառումով, թե դա կարող է ցավ պատճառել կնոջը, թե անհրաժեշտ է խնայել նրան, բայց այժմ թաքցրեց։ Եվ ոչ միայն իր ջահելության, այլեւ հենց այդ պատճառով աղջիկը չէր հասկանում ընտանեկան վիշտը։ Բայց Ինֆանտեւին հատկապես շվարեցնում էր այն, որ ամեն ինչ միանգամից եղավ՝ թե՛ կինը, թե՛ աղջիկը։ 

:Իսկ հետո կինն այնքան վատ էր, որ սույն՝ «ամեն ինչ՝ առաջվա պես եւ թույլ չտալ, որ անձկության մեջ ընկնի» մեթոդը դադարեց գործել, եւ կինը դարձյալ հիվանդանոց ընկավ։ 

:Այնտեղ այլեւս ոչինչ չձեռնարկեցին։ Եվ շուտով Ինֆանտեւն աղջկա հետ գնաց Նատալյա Վլադիմիրովնային տուն բերելու։ :Նատալյա Վլադիմիրովնան ոչ մի կերպ չհամաձայնվեց մենքենա նստել․ դրա հոտից նա շնչահեղձ էր լինում։ Կարճ ասած՝ թոքերի վարատում։ Եվ նրանք ոտքով եկան։ Ճանապարհը եկար էր եւ նրանք՝ աղջիկն ու ինքը, կնոջ թեւատակերից բռնած բերեցին մինչեւ տուն։ Պարզկա օր էր, սառնամանիք, եւ պարզ, մոխրագույն երկնքից թափվում էին նոսր, հատուկենտ փաթիլներով թեթեւ ձյունը։ 

:Հետո․․․ Հետո… Նատաշա, Նատա, դու․․ նա արդեն վեր չէր կենում անկողնուց։ Աղջիկն ամեն առավոտ ինչ֊որ տեղ էր գնում․ ինստիտուտ՝ մայրիկի համար։ Իսկ Ինֆանտեւը, Ինֆանտեւը․․․ Ինֆանտեւը… նա՝ ցածրահասակ, նիհար, սղալած, մոխրագույն, գրեթե ճերմակած մազերով ու պայծառ դատարկ աչքերով․ Նատաշա, Նատ․․․ դու․․․Նատ… դու…, ― լսում էին, թե ինչպես է նա խոսում հեռախոսով ու պոկվում տեղից՝ հիմա՛, հիմա՛։ Իհարկե, արդեն ոչ մի կերպ չէր կարելի, չէր հաջողվելու այնպես անել, որ կինը չզգա, որ հիվանդ է, չքմեղանալ՝ իբր ամեն ինչ առաջվանն է։ Նատաշա՛, Նա՛տ, դո՛ւ․․․ դո՛ւ… 

:Նրան թաղեցին քաղաքի ամենալավ գերեզմանատանը։ Այն վաղուց արդեն ասես թանգարան լինի, եւ թաղումներ այնտեղ բացառիկ դեպքերում են կատարվում։ Ինֆանտեւի կապերը բավեցին գործը գլուխ բերել։ Այս գերեզմանատունը լճի վերեւում է՝ սոճու ծառերի մեջ կորած բլրաշատ բարձր ափին։ Ու արանքում՝ շիրիմներ, շիրիմներ․․․ շիրիմներ… Իսկ բլրի գագաթին՝ հին տաճարն է։ Սա հիանալի գերեզմանոց է․ բնավ էլ ճնշող տպավորություն չի թողնում, նույնիսկ ինչ֊որ կենդանի, թե՞ պայծառ, տրտում, գուցե անգամ ուրախ ազդեցություն է թողնում այցելուի վրա։ Եվ որ կարեւոր է՝ գերեզմանները թեպետ շատ մոտ են, սակայն չեն փակում տեսադաշտը, չեն խցանում, այլ իջնում են զառիթափն ի վար։ Եվ ամբողջ տեսարանը՝ դարատափը, սոճիները, լիճը եւ դրան հանդիպակաց անտառոտ հեռավոր ափն ու աջ կողմի անկարգելային կայմը նույնիսկ ավելի շուտ են աչքի զարնում, քան տապանաքարերը։ Իսկ եթե երկինքը մաքուր է, եւ արեւ է, եւ սոճիները աղմկում են, եւ ջրում արտացոլվում են ամպի քուլաները՝ ուրեմն՝ մահ չկա էստեղ։ Եվ արեւը մայր է մտնում այն հեռավոր ափից անդին, եւ նրա արդեն հորիզոնական շողերը լուսավորում են դարատափը, բոլոր տապանաքարերը, ողջ գերեզմանատունը մինչեւ վերջալույս։ 

:Այս տեղը մի տեսակ լուսավոր է ու լայնարձակ․․․ լայնարձակ… 

:Երբ նրան թաղում էին, որոշակի մի եղանակ էր՝ չէր հիշում ինչ տեսակ։ Նա հիշում էր, որ եղանակն առանձնահատուկ էր, սակայն խնդո՞ւն էր, թե՞ տխուր՝ չէր հիշում։ 

:Առհասարակ այդ օրը նրա հիշողության մեջ նմանվում էր կետագծի կամ կրակահերթի․ նրանում երեք գծիկ, երեք պատկեր, երեք գնդակ կար, մնացյալը չէր հիշում, կորսված ժապավենի երեք կադր․․․ կադր… Բայց նույնիսկ այդ երեքը չէին տեղավորվում նրա գիտակցության մեջ, ծվատում էին, եւ ասես իր՝ Ինֆանտեւի մասին էլ չէին, այլ մեկ ուրիշ, թվում է՝  իրեն շատ նման մեկի, սակայն, այնուամենայնիվ, ո՛չ իր մասին։ Այդ պատկերներն Ինֆանտեւին որոշակի տարակուսանքի էին մատնում։ Դրանք ուղեղում ծագում էին անկախ իր կամքից, հանկարծակի, երեքն էլ միշտ միասին եւ միեւնույն հաջորդականությամբ․․․հաջորդականությամբ…

:Ասելը հեշտ է․․․ է… Նա իրեն կորսված էր զգում․․․ զգում… «Տատիկն ո՞ւր է։ Տատիկն ո՞ւր է»՝ խոսեցին հանկարծ։ Ինֆանտեւին թվաց, թե բոլորն իր կողմն են շրջվել, նայում, հարցնոմ են հենց իրեն։ «Լավ, ես հիմա․․․»հիմա…», ― ասաց նա եւ ետ վազեց տապանաքարերի միջով ձգվող նեղլիկ արահետով։ Արահետը, որոց հենց նոր առաջ էր շարժվում իրենց թափորը, այժմ դատարկ էր։ 

:Ինֆանտեւը վազում էր վառ դեղին ավազով պատած այս շավղով եւ, յուրայիններից հեռանալուն զուգընթաց, նրան համակում էր տարօրինակ ու անասելի մի հուզմունք։ Նա՝ ասես մեծերի պատվերով վազող տղեկ, սլանում էր՝ շնչակտուր լինելով պատասխանատվությունից ու վստահությունից (մոռացված մի զգացում), եւ միաժամանակ, հարկա՜վ, փախչում օտարոտի, իր հետ կապ չունեցող մի բան էր կատարվում, անհասկանալի էր՝ ինչու է ինքը մասնակցում, պարտավո՞ր է մասնակցել երկար արկղը տանող թափորի այս տարօրինակ գնացքին․ արկղ, որի մեջ․․․ մեջ… չէ, իհարկե չէ, հայտնի չէ՝ ինչ է։ :Ինֆանտեւը վազում էր։ 

:Մեկ էլ հանկարծ ասես գայթեղ ու քարացավ անկայուն հավասարակշռության դիրքում՝ առաջ հակված, ինչպես որ վազում էր, այդպես ցած չընկնելով։ Թափորը նրա վրա էր գալիս։ Ինֆանտեւը փութով ընկրկեց՝ կանգնելով առվակի մեջ՝ հերվա խաշամի վրա, որսաց ինչ֊որ մեկի դատապարտող, կշտամբալից հայացքն ու աչքերը գետնին հառեց։ Ինքն ուրեմն, ոչ մի տեղ էլ չէր փախել, այլ շրջան էր արել ու նորից եկել նույն իր թափորի մեջ։ Հայացքն զգուշորեն բարձրացնելով՝ նա իր դիմաց տեսավ քահանային․ սա քայլում էր բոլորի առջեւից՝ ունայնության եւ, միեւնույն ժամանակ ծուլության արտահայտությունը լայն դեմքին, թեթեւակի թափահարելով բուրվառը, քայլում էր մի տեսակ ընկճված, շատ ավելի դանդաղ, քան կուզենար, ասես վախենալով, առաջ ընկնել  կափարիչից, որ բերում էին իր ետքից եւ դագաղից, որ տանում էին կափարիչի ետեւից։ վազում էր։ 

:Այստեղ Ինֆանտեւը կարողացավ ինքն իրեն մրմնջալ «դագաղ» բառը, որովհետեւ թեթեւացած հասկացավՄեկ էլ հանկարծ ասես գայթեղ ու քարացավ անկայուն հավասարակշռության դիրքում՝ առաջ հակված, ինչպես որ սա մեկ ուրիշ թափոր է՝ ո՛չ իրենցըվազում էր, որ ուղեղը պարզապես մթանգնել է․ հիմարություն էր անգամ այդպես մտածելը։ Իհարկեցած չընկնելով։ Թափորը նրա վրա էր գալիս։ Ինֆանտեւը փութով ընկրկեց՝ կանգնելով առվակի մեջ՝ հերվա խաշամի վրա, սա իրենց թափորըորսաց ինչ֊որ մեկի դատապարտող, իրենցը չէ՛րկշտամբալից հայացքն ու աչքերը գետնին հառեց։ Ինքն ուրեմն,  իրենցը ոչ մի տեղ էլ չէր կարող քահանա ունենալ․․․ Այդ պահին ինչ֊ինչ ծվեններ միացան ուղեղումփախել, այլ շրջան էր արել ու նորից եկել նույն իր թափորի մեջ։ Հայացքն զգուշորեն բարձրացնելով՝ նա մեկեն հասկացավ ամեն ինչ ու տեղում անհամբեր ոտընդփոխ տալովէ դնդնաց, իր դիմաց տեսավ քահանային․ սա քայլում էր բոլորի առջեւից՝ ունայնության եւ հենց որ թափորն անցավ, նրա առջեւ բացվեց լուսավորմիեւնույն ժամանակ ծուլության արտահայտությունը լայն դեմքին, մեջտեղում հողաթումբ ունեցող այս հարթակըթեթեւակի թափահարելով բուրվառը, որ եզրափակվում քայլում էր հենց այն եկեղեցիովմի տեսակ ընկճված, որի կապույտ գմբեթը տեսանելի էր ամեն կողմից։ Եվ եկեղեցու դռները բաց էին։ Ինֆանտեւը վազքով կտրեց֊անցավ այդ տարածությունը եւ երկու ոստյունով հաղթահարեց աստիճանները։ Նրա արձակ վերարկուի փեշերը դեուդեն էին ծածանվում։ Վերեւ վազելով՝ նա թափով կանգ առավ՝ լույսից հետո ոչինչ չնշմարելով եկեղեցու մութ խորքում։ Վերարկուի փեշերը վար իջանշատ ավելի դանդաղ, եւքան կուզենար, ասես ծալելով թեւերըվախենալով, նա կամացուկ ներս սահեց։ Թերեւս կյանքում ոչ մի անգամ չէր եղել եկեղեցումառաջ ընկնել  կափարիչից, ինքն որ բերում էին իր մասին ասաց․ «Չեմ եղել ներսում»։ :Բնազդորեն բարձրացրեց գլուխն ու վեր նայեց․ վերից ներս էր հորֆում փոշոտ լույսը․ ուրիշ բան չտարբերեց։ Սթափվելով՝ կախեց գլուխն ու ձեռքերը հանեց վերարկուի գրպաններից։ ետքից եւ դագաղից, որ տանում էին կափարիչի ետեւից։ 

:ՀանելովԱյստեղ Ինֆանտեւը կարողացավ ինքն իրեն մրմնջալ «դագաղ» բառը, սակայնորովհետեւ թեթեւացած հասկացավ, նա արդեն որ սա մեկ ուրիշ թափոր է՝ ո՛չ իրենցը, որ ուղեղը պարզապես մթանգնել է․ հիմարություն էր անգամ այդպես մտածելը։ Իհարկե, սա իրենց թափորը, իրենցը չէ՛ր,  իրենցը չէր իմանում՝ ուր խցկի դրանք։ Նշմարեց մուկ կերպարանքներկարող քահանա ունենալ… Այդ պահին ինչ֊ինչ ծվեններ միացան ուղեղում, ուրավագծեր․ սրանք խմբվել էին մի կենտրոնի շուրջնա մեկեն հասկացավ ամեն ինչ ու տեղում անհամբեր ոտընդփոխ տալովէ դնդնաց, եւ այդ դարձյալ դագաղ էր։ Լույսի նեղ սյունը երկու կես էր անում ողջ այդ ստվերոտ ծավալը։ «Թրի պես․․․»հենց որ թափորն անցավ, ― ասաց իրեն Ինֆանտեւը։ Նա առաջվա պես չգիտեր՝ ուր խցկի ձեռքերը՝ մեկ փորիննրա առջեւ բացվեց լուսավոր, մեկ մեջքին դնելովմեջտեղում հողաթումբ ունեցող այս հարթակը, մեկ էլ ծածուկ սրբելով դրանք թաշկինակով։ Մարդիկ խռնվելոր եզրափակվում էր հենց այն եկեղեցիով, նույնիսկ ասես քուլան֊քուլա կիտվել էին որի կապույտ գմբեթը տեսանելի էր ամեն կողմից։ Եվ եկեղեցու դռները բաց էին։ Ինֆանտեւը վազքով կտրեց֊անցավ այդ նեղ ճառագայթի մեջ, քուլա֊քուլա վեր տարածությունը եւ երկու ոստյունով հաղթահարեց աստիճանները։ Նրա արձակ վերարկուի փեշերը դեուդեն էին բարձրանումծածանվում։ Վերեւ վազելով՝ նա թափով կանգ առավ՝ լույսից հետո ոչինչ չնշմարելով եկեղեցու մութ խորքում։ Վերարկուի փեշերը վար իջան, ինպես փոշոտ լույսը։ «Նրանց վիշտն ընդհանուր է․․․»եւ, արգելակվելով մտածես ԻՆֆանտեւը։ասես ծալելով թեւերը, նա կամացուկ ներս սահեց։ Թերեւս կյանքում ոչ մի անգամ չէր եղել եկեղեցում, ինքն իր մասին ասաց․ «Չեմ եղել ներսում»։ Բնազդորեն բարձրացրեց գլուխն ու վեր նայեց․ վերից ներս էր հորֆում փոշոտ լույսը․ ուրիշ բան չտարբերեց։ Սթափվելով՝ կախեց գլուխն ու ձեռքերը հանեց վերարկուի գրպաններից։

:Զարմանքով նկատեցՀանելով, որ բոլոր մարդիկ իրենց ավելի ազատ են զգումսակայն, քան ինքը։ «Նրանք, ախր, հավատում են, իսկ ես՝ չէ․․․», ― զարմանքով ինքն իրեն ասաց Ինֆանտեւը՝ ուշադրություն դարձնելով սարսուռի եւ լռության բացակայության վրա, որ սպասում էր տեսնել այստեղ։ Հակառակը՝ այստեղ գվվոց ու ցրվածություն էր տիրում։ Նույն վշտով համակված այս մարդիկ, ինչպես թվաց իրեննա արդեն չէր իմանում՝ ուր խցկի դրանք։ Նշմարեց մուկ կերպարանքներ, չափազանց ազատ ուրավագծեր․ սրանք խմբվել էին պահում իրենց։ Միայն մեկը՝ դեմքը ծածկած մի տիկինկենտրոնի շուրջ, չափից շատ էր կսկծում, գրեթե կաղկանձում եւ այդ դարձյալ դագաղ էր։ Մեկն էլ բարձր խնչում էր, Լույսի նեղ սյունը երկու հոգի աշխույժ զրուցում էին, ծանրամարմին մի պառավ ծունկի կես էր իջել եւ երկար հարմարվում էր տեղում՝ խշխշացնելով ու շուռումուռ գալով։ Ինչ֊որ անհեթեթություն հանկարծ պարզ դարձավ Ինֆանտեւին․ նա, ի դեպ, վերջին օրերին անում ողջ այդ ամենի ականատեսն էրստվերոտ ծավալը։ «Թրի պես…», բայց նոր միայն հասկացավ։ Դա― ասաց իրեն Ինֆանտեւը։ Նա առաջվա պես չգիտեր՝ ուր խցկի ձեռքերը՝ մեկ փորին, թերեւսմեկ մեջքին դնելով, անհեթեթություն մեկ էլ չէրծածուկ սրբելով դրանք թաշկինակով։ Մարդիկ խռնվել, այլ խորտակումը սխալ մի պատկերացմաննույնիսկ ասես քուլան֊քուլա կիտվել էին այդ նեղ ճառագայթի մեջ, որը չգիտես ինչուքուլա֊քուլա վեր էին բարձրանում, ապրում էր իՆֆանտեւի մեջ՝ թե վիշտը մարդիկ կրում են հույժ միասնաբարինպես փոշոտ լույսը։ «Նրանց վիշտն ընդհանուր է…», միատեսակ, միաձույլ, որ խորունք վիշտը մեկ մի արտահայտություն ունի։ արգելակվելով մտածես ԻՆֆանտեւը։

:Եվ ահաԶարմանքով նկատեց, այժմոր բոլոր մարդիկ իրենց ավելի ազատ են զգում, դիտելով դագաղի շուրջ սպասող այս խուռներամ բժժանքը (ընդ որումքան ինքը։ «Նրանք, Ինֆանտեւը պատկերացում իսկ չուներախր, թե ինչի՞ էին սպասում)հավատում են, դիտելով այս ցացառ երամը եւ մինչեւ իսկ հրեշավոր թվացող անհամբերությունըես՝ չէ…», իր՝ անհավատի մեջ նշմարելով նույնիսկ առավել երկյուղածություն ու անձկագին հուզմունք― զարմանքով ինքն իրեն ասաց Ինֆանտեւը՝ ուշադրություն դարձնելով սարսուռի եւ լռության բացակայության վրա, քան նկատելի որ սպասում էր հավատացյալների դեմքերինտեսնել այստեղ։ Հակառակը՝ այստեղ գվվոց ու ցրվածություն էր տիրում։ Նույն վշտով համակված այս մարդիկ, չիմանալով՝ ուր խցկի ձեռքերըինչպես թվաց իրեն, Ինֆանտեւն իսպառ մոռացավ ամեն բան ու զարմացած շուրջն չափազանց ազատ էին պահում իրենց։ Միայն մեկը՝ դեմքը ծածկած մի տիկին, չափից շատ էր նայումկսկծում, երբ գրեթե կաղկանձում էր։ Մեկն էլ բարձր խնչում էր, երկու հոգի աշխույժ զրուցում էին, ծանրամարմին մի պառավ ծունկի էր իջել եւ երկար հարմարվում էր տեղում՝ խշխշացնելով ու շուռումուռ գալով։ Ինչ֊որ անհեթեթություն հանկարծ տեսավ տատիկին։ Նապարզ դարձավ Ինֆանտեւին․ նա, չտարբերվելով մյուս պառավներիցի դեպ, կանգնած վերջին օրերին այդ ամենի ականատեսն էր հենց դագաղի կողքին՝ սեւավոր, չորուկ գլուխը լռիկ մի կողմ թեքածբայց նոր միայն հասկացավ։ Դա, թաշկինակի կնձիկը համաչափ կերպով միշտ միեւնույն աչքին մոտեցնելով եւ շուրթերը դանդաղ շարժելով։ Ինֆանտեւն արագ թերեւս, անհեթեթություն էլ չէր, այլ խորտակումը սխալ մի քայլ արեցպատկերացման, վերարկուի փեշերը դարձյալ ծածանվեցինորը չգիտես ինչու, ասես թեւերն ապրում էր թափահարում։ իՆֆանտեւի մեջ՝ թե վիշտը մարդիկ կրում են հույժ միասնաբար, միատեսակ, միաձույլ, որ խորունք վիշտը մեկ մի արտահայտություն ունի։

:Նա շրջանցում էր այս մուգԵվ ահա, իր համար հանկարծ կանգ առած կերպարանքները՝ մոտենալով տատիկին։ «Այ քեզ բա՜նայժմ, ― կրկնում էր նա ինքնիրեն համր տարակուսանքով, ― ուրիշի դիտելով դագաղի մոտ ենք․․․ Տե՜ր Աստված․․․», ― ասում էր նաշուրջ սպասող այս խուռներամ բժժանքը (ընդ որում, Ինֆանտեւը պատկերացում իսկ պառավըչուներ, միեւնույն է, չէր շարժվում տեղից։ «Դե գնանք․․․ ― ասում էր նա՝ կյանքում առաջին անգամ զոքանչին մամ, այլ ոչ թե մայրիկ, հենց մամ կոչելով։ ― Մեզ ինչի՞ էին սպասում են»։ Տատիկը), վերջապես ճանաչելով նրանդիտելով այս ցացառ երամը եւ մինչեւ իսկ հրեշավոր թվացող անհամբերությունը, շլմորելով թեւքի իր՝ անհավատի մեջ նշմարելով նույնիսկ առավել երկյուղածություն ու անձկագին հուզմունք, քան նկատելի էր թաքցնում թաշկինակի եւ կողքանցհավատացյալների դեմքերին, չիմանալով՝ ուր խցկի ձեռքերը, հայացքը կախ հեռանում Ինֆանտեւն իսպառ մոռացավ ամեն բան ու զարմացած շուրջն էր դագաղիցնայում, երբ հանկարծ ասես ընդհանուր մի հառաչանք պոկվեց բոլորի շուրթերիցտեսավ տատիկին։ Նա, ու ամենքը սսկվեցին․ առաջ եկավ փարաջայով մեկը։ «Տերտերը․․․ քահանան․․․»չտարբերվելով մյուս պառավներից, ― Ինֆանտեւը չգիեր՝ ինչպես կոչի նրան։ Բարեհունչ ցածր ձայնը լույսի նեղ սյան միջով կերկերաց ներքեւից վեր։ Եվ այստեղ գտնվող մարդիկ հանկարծ ապշեցրին Ինֆանտեւին։ Չքացավ խառնակ իրարանցումն ու մեկեն ծնվեց կանգնած էր հենց այն ընդհանուրությունըդագաղի կողքին՝ սեւավոր, որ այնքան միամտորենչորուկ գլուխը լռիկ մի կողմ թեքած, ուր որ է սպասում էր տեսնել Ինֆանտեւը ընդհանուր վշտով համակված մարդկանց մեջ։ Նրանց հանկարծ քարացան՝ միաշարթաշկինակի կնձիկը համաչափ կերպով միշտ միեւնույն աչքին մոտեցնելով եւ շուրթերը դանդաղ շարժելով։ Ինֆանտեւն արագ մի քայլ արեց, նպատակաձիգ ու միասնական։ Բայց դրանում արդեն վիշտ չկարվերարկուի փեշերը դարձյալ ծածանվեցին, եւ դա է՛լ ավելի ապշեցրեց Ինֆանտեւին։ ասես թեւերն էր թափահարում։

:Ապա հետեւում էր երկրորդ պատկերը։ Նա կանգնած շրջանցում էր եզրին․ առաջինն ինքը պետք է մի բուռ հող լցներ։ Բոլորն սաես ընկրկեցինայս մուգ, չքացանիր համար հանկարծ կանգ առած կերպարանքները՝ մոտենալով տատիկին։ «Այ քեզ բա՜ն, չկային։ Նա կանգնած ― կրկնում էր եզրիննա ինքնիրեն համր տարակուսանքով, եւ առջեւում ոչինչ չկար։ Միայն շուրջբոլորը հանկարծ ողողվեց համաչափ լույսով― ուրիշի դագաղի մոտ ենք… Տե՜ր Աստված…», արեւ ծագեց։ Իսկ Ինֆանտեւը տակավին անշարժ կանգնած ― ասում էր եզրին եւ ասես երաժշտություն էր լսում։ Այն նրա վրա իջավ լույսի հետ միասին՝ ծորուն ու հանդարտնա, միալարիսկ պառավը, ասես անվերջ կրկնվելով։ Վերից հանկարծ թեթեւ ձյուն մաղեցմիեւնույն է, մարդիկ ետ քաշվեցին ու կարծես դեսուդեն թռան։ Միայն արեւի հետ տեղացող այս ձյունն չէր շարժվում տեղից։ «Դե գնանք… ― ասում էրնա՝ կյանքում առաջին անգամ զոքանչին մամ, եւ ծորուն մեղեդու ձայնըայլ ոչ թե մայրիկ, եւ նրանիցհենց մամ կոչելով։ ― Մեզ սպասում են»։ Տատիկը, ինչպես պայթյունի կենտրոնից մի տեսակ անսահմանորեն խույս տալըվերջապես ճանաչելով նրան, մնացած բոլոր մարդկանց նրանից հեռանալըշլմորելով թեւքի մեջ էր թաքցնում թաշկինակի եւ կողքանց, փախուստը դեպի հեռավորհայացքը կախ հեռանում էր դագաղից, ավելի ու ավելի հեռասլացերբ հանկարծ ասես ընդհանուր մի հառաչանք պոկվեց բոլորի շուրթերից, խելահեղ ու համասփյուռ անսահմանություն՝ ասես փչել են խատուտիկի վրաամենքը սսկվեցին․ առաջ եկավ փարաջայով մեկը։ «Տերտերը… քահանան…», ― Ինֆանտեւը չգիեր՝ ինչպես կոչի նրան։ Բարեհունչ ցածր ձայնը լույսի նեղ սյան միջով կերկերաց ներքեւից վեր։ Եվ այստեղ գտնվող մարդիկ հանկարծ ապշեցրին Ինֆանտեւին։ Չքացավ խառնակ իրարանցումն ու մեկեն ծնվեց հենց այն ցրիվ է եկել չորս դի։ Եվ ահա նա դեռեւս գամված է եզրին՝ առջեւում անէությունընդհանուրությունը, կաթնագույն ամայություն եւ հայտնի չէ ուրկից թափվող արեւախառն ձյունոր այնքան միամտորեն, թիկունքին՝ շրջվող դեմքերի տարօրինակ փախուստն անէություն․․․ ու ուր որ է սպասում էր տեսնել Ինֆանտեւը ընդհանուր վշտով համակված մարդկանց մեջ։ Նրանց հանկարծ խոնավ հնչյունով հողակոշտն ընկավ կափարիչի վրա։ Լույսքարացան՝ միաշար, լույսնպատակաձիգ ու միասնական։ Բայց դրանում արդեն վիշտ չկար, լույս․․․եւ դա է՛լ ավելի ապշեցրեց Ինֆանտեւին։

:Հետո արդեն երրորդը․․․ Երբ Ինֆանտեւն ինչ֊որ մեկի դրդումով ու քաջալերանքով Ապա հետեւում էր երկրորդ պատկերը։ Նա կանգնած էր եզրին․ առաջինն ինքը պետք է ետ դառնարմի բուռ հող լցներ։ Բոլորն սաես ընկրկեցին, ամենայն հավանականությամբ՝ տուն․․․ Նատալյա Վլադիմիրովնան արդեն չքացան, չկային։ Նա կանգնած էր եզրին, եւ առջեւում ոչինչ չկար։ Միայն շուրջբոլորը հանկարծ ողողվեց համաչափ լույսով, արեւ ծագեց։ Իսկ Ինֆանտեւը կանգնել տակավին անշարժ կանգնած էր բլրի ստորոտին՝ գրեթե ջրի ափին։ :Դեղին ավազի շերտը եզրին եւ լիճը։ Ոչ մի շիրիմ առջեւում եւ լոկ ասես երաժշտություն էր լսում։ Այն նրա մուգ հողաթումբը։ Եվ ահավրա իջավ լույսի հետ միասին՝ ծորուն ու հանդարտ, երբ նա շրջվեց զառիթափով ետ դառնալու (նրան շրջեցին)՝ միալար, ասես անվերջ կրկնվելով։ Վերից հանկարծ տեսավ հարեւան գերեզմանն թեթեւ ձյուն մաղեց, մարդիկ ետ քաշվեցին ու զարմացավ։ Պաղեց կարծես դեսուդեն թռան։ Միայն արեւի հետ տեղացող այս ձյունն էր, եւ ծորուն մեղեդու ձայնը, եւ նրանից, ինչպես պայթյունի կենտրոնից մի տեսակ անսահմանորեն խույս տալը, մնացած բոլոր մարդկանց նրանից հեռանալը, փախուստը դեպի հեռավոր, ավելի ու բութ զննեց այն։ ավելի հեռասլաց, խելահեղ ու համասփյուռ անսահմանություն՝ ասես փչել են խատուտիկի վրա, ու այն ցրիվ է եկել չորս դի։ Եվ ահա նա դեռեւս գամված է եզրին՝ առջեւում անէություն, կաթնագույն ամայություն եւ հայտնի չէ ուրկից թափվող արեւախառն ձյուն, թիկունքին՝ շրջվող դեմքերի տարօրինակ փախուստն անէություն… ու հանկարծ խոնավ հնչյունով հողակոշտն ընկավ կափարիչի վրա։ Լույս, լույս, լույս…

:Սա շրջափակված էր տանիքապատ ցանցով ոչ այն Հետո արդեն երրորդը… Երբ Ինֆանտեւն ինչ֊որ մեկի դրդումով ու քաջալերանքով պետք է տնակիետ դառնար, ոչ այն է ծածկապատշգամբի պես։ Տնակում գեղեցիկ տապանաքար կար, վերեւում՝ հուշարձան։ Հուշարձանի մեջ զետեղված ամենայն հավանականությամբ՝ տուն… Նատալյա Վլադիմիրովնան արդեն չկար։ Ինֆանտեւը կանգնել էր հաճելի ու խելացի դեմքով երիտասարդ բեղավոր տղամարդու բլրի ստորոտին՝ գրեթե ջրի ափին։ Դեղին ավազի շերտը եւ լիճը։ Ոչ մի դիմանկար։ Սակայն, դատելով տապանաքարիցշիրիմ առջեւում եւ լոկ նրա մուգ հողաթումբը։ Եվ ահա, երբ նա մահացել էր 52 տարեկան հասակում, այնպես որ այդքան լավ տեսք չպետք է ունենար։ Դա, ըստ երեւույթին, ավելի վաղ արված լուսանկար էր։ Տապանաքարի կողքին կոկիկ նստարան կար, ամեն բան կատարելապես կոկիկ տեսք ուներ։ Իսկ տապանաքարի վրա, եւ դա ամենազարմանալին էր, կենդանի ճնճղուկը կոնֆետ էր կտցում։ շրջվեց զառիթափով ետ դառնալու (նրան շրջեցին)՝ հանկարծ տեսավ հարեւան գերեզմանն ու զարմացավ։ Պաղեց ու բութ զննեց այն։

:Թաղումից հետո Ինֆանտեւը երկար ժամանակ ուժ չուներ այցելելու կնոջ գերեզմանին։ Միայն գարնանըՍա շրջափակված էր տանիքապատ ցանցով ոչ այն է տնակի, երն արդեն ձյունը հալվելոչ այն է ծածկապատշգամբի պես։ Տնակում գեղեցիկ տապանաքար կար, եւ զարմանալի մի օր վերեւում՝ հուշարձան։ Հուշարձանի մեջ զետեղված էրհաճելի ու խելացի դեմքով երիտասարդ բեղավոր տղամարդու մի դիմանկար։ Սակայն, դատելով տապանաքարից, նա գնաց։ Հուշաքարի մասին տեղեկանալու։ մահացել էր 52 տարեկան հասակում, այնպես որ այդքան լավ տեսք չպետք է ունենար։ Դա, ըստ երեւույթին, ավելի վաղ արված լուսանկար էր։ Տապանաքարի կողքին կոկիկ նստարան կար, ամեն բան կատարելապես կոկիկ տեսք ուներ։ Իսկ տապանաքարի վրա, եւ դա ամենազարմանալին էր, կենդանի ճնճղուկը կոնֆետ էր կտցում։

:Մինչ գնում էրԹաղումից հետո Ինֆանտեւը երկար ժամանակ ուժ չուներ այցելելու կնոջ գերեզմանին։ Միայն գարնանը, իսկ գնում էր երկար՝ տրամվայով եւ երն արդեն դուրս էր եկել քաղաքի շրջագծից ձյունը հալվել, եւ շուտով իջնելու զարմանալի մի օր էր, դեղին ամպեր կուտակվեցին եւ մթնեղ։ Ինֆանտեւը դա նկատեց մեկեն․ արեւ էր՝ մթնեց։ Նա զարմացավ, որ առաջ չէր նկատել դա եւ միայն զարմանալով հասկացավ, որ ողջ երկարուձիգ ճանապարհի ընթացքում ասես խորասուզված է եղել ինչ֊որ տեղ։ :Այսինքն՝ այժմ նա չէր կարողանում հիշել ոչ այն, թե ինչպես է եկել, ոչ՝ ինչ է տեսել, ոչ էլ՝ ովքեր էին բարձրանում կանգառներում։ Եվ այդ պահին նա հասկացավ, որ ոչ մի այնպիսի բան, ինչի գնաց։ Հուշաքարի մասին կարելի լիներ այդպես մտահոգվել ու խորասուզվել (ինչի՞ մեջ, որտե՞ղ) նա չէր մտածել։ Այս, իսկապես, ընդհանուրի կողմից ընդունված իմաստով չէր մտածում։ :Բայց չէ՞ որ ամբողջովին կլանված էր։ Եվ այդժամ հիշեց՝ ինչով։ Եվ տեղնուտեղն էլ կարկամեց, անգամ շառագունեց եւ աջուձախ շուռ եկավ՝ ասես կարող էին թիկունքից ինչ֊որ բան նկատել։ Բայց ուղեւորները ոչինչ չէին կասկածում։ Եղած֊չեղածը երեք հոգի էին։ Եվ վագոնավարը ննջում էր։ Ի վերջո հիմարություն էր չորսբոլորը զննելը։ Նա հանկարծ հասկացավ, որ իր ճակատին ոչինչ էլ գրված չէ։ տեղեկանալու։

:Եվ եթե չլիներ այս հանկարծական մթագնումըՄինչ գնում էր, միտք արեց իսկ գնում էր երկար՝ տրամվայով եւ արդեն դուրս էր եկել քաղաքի շրջագծից եւ շուտով իջնելու էր, դեղին ամպեր կուտակվեցին եւ մթնեղ։ Ինֆանտեւըդա նկատեց մեկեն․ արեւ էր՝ մթնեց։ Նա զարմացավ, ես որ առաջ չէր նկատել դա եւ միայն զարմանալով հասկացավ, որ ողջ երկարուձիգ ճանապարհի ընթացքում ասես խորասուզված է եղել ինչ֊որ տեղ։ Այսինքն՝ այժմ նա չէր կարողանում հիշել ոչ այն, թե ինչպես է եկել, ոչ՝ ինչ է տեսել, ոչ էլ՝ ովքեր էին բարձրանում կանգառներում։ Եվ այդ պահին նա հասկացավ, որ ոչ մի նման այնպիսի բան , ինչի մասին կարելի լիներ այդպես մտահոգվել ու խորասուզվել (ինչի՞ մեջ, որտե՞ղ) նա չէր մտածել։ Այս, իսկապես, ընդհանուրի կողմից ընդունված իմաստով չէր մտածում։ Բայց չէ՞ որ ամբողջովին կլանված էր։ Եվ այդժամ հիշեց՝ ինչով։ Եվ տեղնուտեղն էլ չէի նկատիկարկամեց, այլ պարզապես կիջնեի անգամ շառագունեց եւ կմոռանայի ամենը, ինչ տեղի աջուձախ շուռ եկավ՝ ասես կարող էին թիկունքից ինչ֊որ բան նկատել։ Բայց ուղեւորները ոչինչ չէին կասկածում։ Եղած֊չեղածը երեք հոգի էին։ Եվ վագոնավարը ննջում էր։ Ի վերջո հիմարություն էր ունենում ուղեղից մեջ այս ճանապարհի ընթացքում։ Ա՜յ քեզ բան․․․ Անհեթեթ է։ չորսբոլորը զննելը։ Նա հանկարծ հասկացավ, որ իր ճակատին ոչինչ էլ գրված չէ։

:․․․Ի՜նչ երկար էր ճանապարհը․․․ եւ ՆատանԵվ եթե չլիներ այս հանկարծական մթագնումը, ― հանկարծ նա բարձրանում է տրամվայմիտք արեց Ինֆանտեւը, իսկ լուսամուտից այն կողմ՝ տրամվայի զույգ պատերից դենը, երկինքն է (տրամվայը սողում է բլուրն ի վեր) եւ սոճիներ են․ սրանք խշշում են, իսկ նա ներս է մտնում՝ բարալիկ, անլսելի։ Ներս է մտնում ու․․․ հանկարծ ես ոչ մի տեսակ սարսուռ զգաց, սարսափեց։ Չէ, նա կենդանի է։ Բայց հատկապես այն պատճառով, որ արեւ է, եւ երկինքն է, եւ սոճիներն են, եւ տրամվայը սողում է սարն ի վեր, նա՝ Ինֆանտեւը, ճչում է, բայց, տարօրինակ նման բանէլ չէի նկատի, լուռ է։ Իսկ Նատան մատը շուրթերին մոտեցրել ու նրան է նայում այլ պարզապես կիջնեի եւ դեպի նա գալիս։ :Այնպես անլսելի։ Սակայն ուղեւորներից եւ ոչ մեկը ուշադրություն չի դարձնում նրա վար․ մեկը դուրս է նայում լուսամուտից, սա էլ՝ ննջում է։ Իսկ Նատան մոտ է գալիս ու ասում․ «Դեհ, ինչպե՞ս ես»։ Իսկ ինքն ուզում է ասել, որ վատ էկմոռանայի ամենը, ամեն ինչ վատ է, լավ չէ․․․ «Ոչինչ, ― ասում է նա, ― առանց տեղի էր ունենում ուղեղից մեջ այս ճանապարհի ընթացքում։ Ա՜յ քեզ տխուր է, կարոտում ենք»։ «Դա լավ է, ասում է Նատան, լավ է»։ Բայց Ինֆանտեւը տարօրինակ կերպով զգում է, որ ամեն ինչ նորմալ է, բնական եւ, միեւնույն ժամանակ, անկարելի է, որ այսպես լինի, անհնար է, որ «այնտեղ» գոյություն ունենա։ Եվ որքան պարզ ու անհրաժեշտ է՝ «այնտեղ»․․․ «Դեհ, ո՞նց է էնտեղ», ― հարցնում է նա չգիտես ինչու երկչոտ ու շշուկով։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», ― հարցնում է նա անսովոր հետաքրքրասիրությամբ՝ ահով, երկյուղածությամբ, մի առանձին պատկառանքով դիմելով այն մարդուն, ով հաստատապես գիտի այդ, եւ հիմա Ինֆանտեւն ինքն էլ ի վերջո կիմանա ճշմարտությունը։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», ― հարցնում է Ինֆանտեւը։ «Ահա», ― ասում է Նատան եւ մատնացույց անում լուսամուտը։ Ինֆանտեւը դուրս է նայում․ այնտեղ կապույտ֊կապույտ երկինք է (տրամվայը սողում է սարն ի վեր)։ «Հա», ― հառաչում է Ինֆանտեւը։ Շրջվում է՝ Նատան չկա։ բան… Անհեթեթ է։

:Դե ինչ…Ի՜նչ երկար էր ճանապարհը… եւ Նատան, եթե հիմա մթնշաղ ― հանկարծ նա բարձրանում էտրամվայ, իսկ լուսամուտից այն կողմ՝ տրամվայի զույգ պատերից դենը, երկինքն է (տրամվայը սողում է բլուրն ի վեր) եւ այդ սոճիներ են․ սրանք խշշում են, իսկ նա ներս է մտնում՝ բարալիկ, անլսելի։ Ներս է մտնում ու… հանկարծ մի տեսակ սարսուռ զգաց, սարսափեց։ Չէ, նա կենդանի է։ Բայց հատկապես այն պատճառով էլ ինքը նկատեց֊զգաց այս ամենը, ուրեմն նախկինում էլ որ արեւ է եղել․․․ Ահա նստած , եւ երկինքն է , եւ սոճիներն են, եւ տրամվայը սողում է սարն ի վեր, նա՝ Ինֆանտեւը, ճչում է, բայց, տարօրինակ բան, լուռ է։ Իսկ Նատան մատը շուրթերին մոտեցրել ու նրան է նայում եւ դեպի նա տանը գալիս։ Այնպես անլսելի։ Սակայն ուղեւորներից եւ միտք ոչ մեկը ուշադրություն չի դարձնում նրա վար․ մեկը դուրս է անում․ այննայում լուսամուտից, որ սա էլ՝ ննջում է։ Իսկ Նատան մահացավմոտ է գալիս ու ասում․ «Դեհ, այնքան անհեթեթ ինչպե՞ս ես»։ Իսկ ինքն ուզում էասել, որ չի էլ կարող լինել։ Առավել եւս՝ թաղումըվատ է, գերեզմանատունը․ այդ ամենը հեռացել ամեն ինչ վատ է (որովհետեւ անբնական , լավ չէ… «Ոչինչ, ― ասում էնա, որ տեւեր֊մնար)― առանց քեզ տխուր է, հեռացել կարոտում ենք»։ «Դա լավ է, եւ այդ պատճառով պարզապես չգիտես ինչու այսքան երկար ժամանակ չկա Նատան։ Նստած ասում է Նատան, լավ է»։ Բայց Ինֆանտեւը սեղանի մոտ եւ չի շրջվումտարօրինակ կերպով զգում է, քանի որ հանկարծ առկայծում ամեն ինչ նորմալ է ուղեղում, թե ինչուբնական եւ, ասենքմիեւնույն ժամանակ, ներս չմտնի Նատանանկարելի է, հեշտ որ այսպես լինի, անհնար է, որ «այնտեղ» գոյություն ունենա։ Եվ որքան պարզ ու հասարակ՝ ներս մտնի անհրաժեշտ է՝ «այնտեղ»… «Դեհ, ո՞նց է էնտեղ», ― հարցնում է նա չգիտես ինչու երկչոտ ու նստի կողքին․ ինքը չի էլ զարմանա։ Եվ հանկարծ՝ զանգ։ Ինֆանտեւը գույնը գցեցշշուկով։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», մոտեցավ դռանը― հարցնում է նա անսովոր հետաքրքրասիրությամբ՝ ահով, բացեց՝ մարդ չկա։ Երազում երկյուղածությամբ, մի առանձին պատկառանքով դիմելով այն մարդուն, ով հաստատապես գիտի այդ, եւ հիմա Ինֆանտեւն ինքն էլ ի վերջո կիմանա ճշմարտությունը։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», ― հարցնում է եղելԻնֆանտեւը։ «Ահա», այն էլ՝ ոչ մեկ անգամ։ Ոչ այնքան հաճախ― ասում է Նատան եւ մատնացույց անում լուսամուտը։ Ինֆանտեւը դուրս է նայում․ այնտեղ կապույտ֊կապույտ երկինք է (տրամվայը սողում է սարն ի վեր)։ «Հա», բայց ոչ մեկ անգամ։ ― հառաչում է Ինֆանտեւը։ Շրջվում է՝ Նատան չկա։

:Նատան տուն է մտնումԴե ինչ, եւ նրան տեսնում եթե հիմա մթնշաղ է միայն ինքը։ Աղջիկը չի տեսնում, հարեւաններն եւ այդ պատճառով էլ չեն տեսնում։ Ու իրենք զրուզում են տան մասինինքը նկատեց֊զգաց այս ամենը, ուրեմն նախկինում էլ է եղել… Ահա նստած է նա տանը եւ մի անսովոր հանգստություն ու իմաստություն միտք է համակում իրեն։ անում․ այն, որ Նատան անցուդարձ մահացավ, այնքան անհեթեթ է անում սենյակներով, խոսում որ չի էլ կարող լինել։ Առավել եւս՝ թաղումը, գերեզմանատունը․ այդ ամենը հեռացել է (որովհետեւ անբնական է, բայց միայն Ինֆանտեւն որ տեւեր֊մնար), հեռացել է տեսնում դա, ոչ մնացյալները։ Եվ եւ այդ պատճառով պարզապես չգիտես ինչու այսքան երկար ժամանակ չկա Նատան։ Նստած է Ինֆանտեւը սեղանի մոտ եւ չի շրջվում, քանի որ հանկարծ առկայծում է ուղեղում, թե ինչու, ասենք, ներս չմտնի Նատան , հեշտ ու հասարակ՝ ներս մտնի ու նստի կողքին․ ինքը պայման են կնքել․ նա խնդրել է՝ ինքը կգաչի էլ զարմանա։ Եվ հանկարծ՝ զանգ։ Ինֆանտեւը գույնը գցեց, բայց Ինֆանտեւն այդ մասին չպետք մոտեցավ դռանը, բացեց՝ մարդ չկա։ Երազում էլ է ասի եղել, այն էլ՝ ոչ մեկիմեկ անգամ։ Ոչ այնքան հաճախ, բայց ոչ մեկի․․․մեկ անգամ։

:Ինչ անհեթեթություն․ գալիս՝ արեւ էր, տեղ հասավ՝ ամպ ու զամպ։ Գերեզմանոցը մթնեցՆատան տուն է մտնում, եւ այստեղ ահա նա հասկացավ, թե որքան զարմանալի գերեզմանոց նրան տեսնում է սա․ այնմիայն ինքը։ Աղջիկը չի տեսնում, միեւնույն է, մեռյալ չէ։ Պարզապես մթնշաղ է, եւ սոճիներն հարեւաններն էլ չեն տեսնում։ Ու իրենք զրուզում են աղմում։ Նա իջավ թեք ափինտան մասին, հողաթմբերի արանքով ձգվող նեղլիկ արահետի վրա եւ ահա՝ լճափին է։ Մի տեսակ շատ հանդարտ մի անսովոր հանգստություն ու մթամած էր լիճը։ :Որքան էլ հարթ, այն, անգամ անհասականալի իմաստություն է, թե ինչու ճողփյունով զարնվում էր առափնյա հարթ ծանծաղուտին։ Ինֆանտեւը զարմացավ, թե որքան հանգիստ համակում իրեն։ Նատան անցուդարձ է ինքը նայում գերեզմանին։ Իհարկեանում սենյակներով, ինքը հիմա արգելակված խոսում է, եւ աչքերը շարունակ սառում են մի կետի վրա։ Գուցե այդպես բայց միայն Ինֆանտեւն է նաեւ այն պատճառովտեսնում դա, որ չի գիտակցում, որ ոչ մնացյալները։ Եվ Նատան այս քարի տակ է։ Չէ՞ որ դա՝ այդ գիտակցումն եւս անբնական է։ Իրականում սա պարզապես տեղն էու ինքը պայման են կնքել․ նա խնդրել է՝ ինքը կգա, պարզապես հիշողությունն է, պարզապես պատկանելությունը, եւ միայն բայց Ինֆանտեւն այդ պատճառով կարելի մասին չպետք է գալ գերեզմանոց։ Ինֆանտեւը նկատեցասի ոչ մեկի, որ հարեւան տնակ֊գերեզմանի մոտ, արն այնպես երեւացող է, կանգնած է ինչ֊որ մեկը՝ մի կին։ ոչ մեկի…

:Այդպես Ինֆանտեւը կանգնել Ինչ անհեթեթություն․ գալիս՝ արեւ էր ավելի շուտ լճի, քան գերեզմանի մոտ՝ անշարժտեղ հասավ՝ ամպ ու զամպ։ Գերեզմանոցը մթնեց, հոգին խաղաղեւ այստեղ ահա նա հասկացավ, թեթեւթե որքան զարմանալի գերեզմանոց է սա․ այն, միտքը՝ թափուրմիեւնույն է, երբ հանկարծ որոտը թնդաց հենց լճի ու ջրի վրամեռյալ չէ։ Պարզապես մթնշաղ է, եւ առաջին կլորիկ սոճիներն են աղմում։ Նա իջավ թեք ափին, հողաթմբերի արանքով ձգվող նեղլիկ արահետի վրա եւ ահա՝ լճափին է։ Մի տեսակ շատ հանդարտ ու հատուկենտ կաթիլները գորշ գնդիկներով շրմփացին ավազի վրա։ Բոլորովին մեքենայաբար Ինֆանտեւը նայեց երկնքին։ Շարժումը պարզ ու անհեթեթ մթամած էր, որովհետեւ ուրիշ լիճը։ Որքան էլ ուրկի՞ցհարթ, եթե ոչ երկնքից։ Մինչ վերեւ էր նայումայն, կաթիլների կտկտոցը հաճախացավանգամ անհասականալի է, եւ նա լսեցթե ինչու ճողփյունով զարնվում էր առափնյա հարթ ծանծաղուտին։ Ինֆանտեւը զարմացավ, թե ինչպես իրեն ձայն տվին։ Նա ցնցվեց ու նայեց հարեւան որքան հանգիստ է ինքը նայում գերեզմանին։ Կինքը կանգնած էր դեմքով դեպի նաԻհարկե, ձեռքով կանչում էր ու ասում․ «Եկեքինքը հիմա արգելակված է, եւ աչքերը շարունակ սառում են մի կետի վրա։ Գուցե այդպես է նաեւ այն պատճառով, էստեղ եկեք։ Ախր կթրջվեք»։ Եվ հենց որ նա մտավ չի գիտակցում, որ Նատան այս քարի տակ է։ Չէ՞ որ դա՝ այդ ցանցապատ տնակըգիտակցումն եւս անբնական է։ Իրականում սա պարզապես տեղն է, անձրեւը հեղեղի պես վրա տվեց։ Ինֆանտեւը շնորհակալություն հայտնեց ու շուրջը նայեց։ Ցանցապատերից մեկին հեծանիվ էր հենվածպարզապես հիշողությունն է, պարզապես պատկանելությունը, եւ անձրեւի խոշոր կաթիլները զարկում էին դրա թափքին։ Ինֆանտեւն ապշեց․ լայնմիայն այդ պատճառով կարելի է գալ գերեզմանոց։ Ինֆանտեւը նկատեց, ցածր տապանաքարին շրջանով կոնֆետներ էին շարված։ «Արջը հյուսիսում»։ որ հարեւան տնակ֊գերեզմանի մոտ, արն այնպես երեւացող է, կանգնած է ինչ֊որ մեկը՝ մի կին։

:Այդպես Ինֆանտեւը խեթ նայեց կնոջը։ Սրա տեսքըկանգնել էր ավելի շուտ լճի, սակայնքան գերեզմանի մոտ՝ անշարժ, լիովին նորմալ էր․ նա շատ հանգիստհոգին խաղաղ, թեթեւ, միտքը՝ թափուր, երբ հանկարծ որոտը թնդաց հենց լճի ու ջրի վրա, անգամ երանավետ դեմք ուներ եւ հասակակից էր Ինֆանտեւին։ առաջին կլորիկ ու հատուկենտ կաթիլները գորշ գնդիկներով շրմփացին ավազի վրա։ Բոլորովին մեքենայաբար Ինֆանտեւը նայեց երկնքին։ Շարժումը պարզ ու փախցրեց հայացքը։ «Այսօր մեզ համար տոն է», ― ասաց կինը։ Ինֆանտեւը կարկամեց։ Բոլորվին մթնել անհեթեթ էր, երկինքը որոտում որովհետեւ ուրիշ էլ ուրկի՞ց, եթե ոչ երկնքից։ Մինչ վերեւ էրնայում, կաթիլների կտկտոցը հաճախացավ, եւ կայծակի շեղբերընա լսեց, թվում էթե ինչպես իրեն ձայն տվին։ Նա ցնցվեց ու նայեց հարեւան գերեզմանին։ Կինքը կանգնած էր դեմքով դեպի նա, ծեծում ― շանթում էին լճի սեւ կուրծքը։ Ողջ այս ցանցկեն տնակը բոլորված ձեռքով կանչում էր անձրեւովու ասում․ «Եկեք, եւ շիթերըէստեղ եկեք։ Ախր կթրջվեք»։ Եվ հենց որ նա մտավ այդ ցանցապատ տնակը, ցանցից ներս թռչելովանձրեւը հեղեղի պես վրա տվեց։ Ինֆանտեւը շնորհակալություն հայտնեց ու շուրջը նայեց։ Ցանցապատերից մեկին հեծանիվ էր հենված, չոր եւ անձրեւի խոշոր կաթիլները զարկում էին թողնում միայն կենտրոնի փոքրիկ հարթակը։ Այն ամենըդրա թափքին։ Ինֆանտեւն ապշեց․ լայն, ինչ կատարվում էր դրսում, ահարկում էր ու զվարճալի։ Վրադիր էլ սա՝ կոնֆետներով այս տարօրինակ կինը։ Թե՞ ցնդած է․․․ ցածր տապանաքարին շրջանով կոնֆետներ էին շարված։ «Արջը հյուսիսում»։

:«Ի՞նչ տոն»Ինֆանտեւը խեթ նայեց կնոջը։ Սրա տեսքը, ― հարցրեց սակայն, լիովին նորմալ էր․ նա համենայնդեպս։ «Միշայի ծննդյան օրն շատ հանգիստ, անգամ երանավետ դեմք ուներ եւ հասակակից էր Ինֆանտեւին։ Ինֆանտեւը նայեց ու փախցրեց հայացքը։ «Այսօր մեզ համար տոն է», ― ասաց կինըկինը։ Ինֆանտեւը կարկամեց։ Բոլորվին մթնել էր, երկինքը որոտում էր, մատնացույց արեց բեղավոր մարդու դիմանկարը եւկայծակի շեղբերը, նայելով Ինֆանտեւինթվում է, արագ֊արագ վրա տվեց, ասես վազում էր․ «Նա բեւեռախույզ ծեծում ― շանթում էին լճի սեւ կուրծքը։ Ողջ այս ցանցկեն տնակը բոլորված էրանձրեւով, տեսեք՝ «Արջը հյուսիսում»եւ շիթերը, ես նրա տապանաքարին մեծ արջ էի կանգնեցրելցանցից ներս թռչելով, չոր էին թողնում միայն թե գողացանկենտրոնի փոքրիկ հարթակը։ Այն ամենը, այ՝ հրես հետքերը․ ես էլ պարսպապատեցի, որ կողպվի, արջն էնպես սիրուն ինչ կատարվում էրդրսում, սպիտակ․․․»։ ահարկում էր ու զվարճալի։ Վրադիր էլ սա՝ կոնֆետներով այս տարօրինակ կինը։ Թե՞ ցնդած է…

:Երկինքը պատռվեց հենց լճի վերեւում։ Նրանում ձագարանման անցք գոյացավ«Ի՞նչ տոն», եւ այնտեղից դուրս պրծավ արեւը։ Բայց ամպերն առաջվա պես պատել էին երկինքը, եւ անձրեւը մտրակում էր, ու ծանր խշշում էին սոճիները։ Շուրջն անսպասելիորեն կերպարանափոխվեց; Անձրեւը փայլկտում ու քրքրում էր ավազը, իսկ արեւը՝ հենց լուսարձակ, լուսավորում էր թաց սոճիները, եւ տապանաքարերը պսպղում էին, ու ալեծածան ցոլցոլում էր լիճը։ Որոտը թնդում էր այլեւս ինչ֊որ հեռվում։ Ինֆանտեւը նույնիսկ ասաց․ :― Հոյակապ է։ :― Հա՛հարցրեց նա համենայնդեպս։ «Միշայի ծննդյան օրն է»,― ասաց կինը, ― ես ու Միշան շատ ենք սիրում էս տեղը։ :«Հատկապես՝ Միշան․․․»մատնացույց արեց բեղավոր մարդու դիմանկարը եւ, ― մտածեց Ինֆանտեւն ու մեկ էլ սաստիկ կարմրեց։ :― Ա՛խնայելով Ինֆանտեւին, ես ձեզ չբացատրեցիարագ֊արագ վրա տվեց, ― առաջվա չխոսեց՝ վազ տվեց կինը։ ― Միշան պատմում ասես վազում էր․ «Նա բեւեռախույզ էր, էն ժամանակ դեռ նոր էինք ծանոթացելտեսեք՝ «Արջը հյուսիսում», թե թանձր մառախուղի մեջ քիթ քթի սպիտակ արջի է հանդիպել․ սողացել է, սողացել, հանկարծ զգացել՝ էս ինչ թաց ու տաքուկ բան է։ Դու մի ասա՝ արջի քիթն է եղել, իսկ արջը ոչ մի վնաս չի տվել ու հեռացել է։ Ահա ես էլ նրա տապանաքարին մեծ արջ էի կանգնացրել տապանաքատին՝ դիմանկարի դիմաց։ :― Հականգնեցրել, ― ասաց Ինֆանտեւը,― ահա միայն թե ինչ․․․:― Հյուրասիրվեքգողացան, ― ասաց կինըայ՝ հրես հետքերը․ ես էլ պարսպապատեցի, ― վերցրեքոր կողպվի, կոնֆետ վերցրեք։ :― Չէարջն էնպես սիրուն էր, ինչ եք ասում․․․ ― ասաց Ինֆանտեւը։ սպիտակ…»։

:Նրանք նստել էին տապանաքարի կողքի նստարանին։ Ինֆանտեւը ծամում էր կոնֆետը։ Երկնքի ճեղքը մեծացավԵրկինքը պատռվեց հենց լճի վերեւում։ Նրանում ձագարանման անցք գոյացավ, եւ ահա երկնքի կեսն արդեն ջինջ էրայնտեղից դուրս պրծավ արեւը։ Բայց ամպերն առաջվա պես պատել էին երկինքը, եւ ամեն ինչ փայլում էր լվացված։ Եվ Ինֆանտեւը բոլորովին կորցրեց գլուխը։ Որովհետեւ առաջ անձրեւ անձրեւը մտրակում էր, եւ այն ժամանակ հասկանալի ու ծանր խշշում էին սոճիները։ Շուրջն անսպասելիորեն կերպարանափոխվեց; Անձրեւը փայլկտում ու քրքրում էր, թե ինչու է ինքն այս վանդակում գտնվում եւ ականջ դնում այս կնոջըավազը, իսկ հիմա անձրեւ չկարարեւը՝ հենց լուսարձակ, եւ՝ հասկանալի չէր։ Եվ շատ բան անհասկանալի լուսավորում էր կնոջ պատմածի մեջ։ Ամեն ինչից դատելովթաց սոճիները, նա գրեթե ամեն օր այստեղ է գալիսեւ տապանաքարերը պսպղում էին, ահա ուրեմն հեծանիվն էլ հատկապես դրա համար է գնել։ ու ալեծածան ցոլցոլում էր լիճը։ Որոտը թնդում էր այլեւս ինչ֊որ հեռվում։ Ինֆանտեւը նույնիսկ ասաց․

:Մոտոռոլեր էր ուզում, վախեցավ՝ գողանան, էն էլ՝ գերեզմանատանը։ Տես է՜, ուրեմն հասկանում է, որ ինչքան չլինի, գերեզմանատուն ― Հոյակապ է։ Այսպիսի հուշարձան է կանգնացրել, կոնֆետներ է բերում, բայց ասաց, որ իրենք տարիներով բաժան են ապրել։ Ինֆանտեւը մի տեսակ չընկալեց, թե նա դա ինչպես ասաց։ Թերեւս արշավախմբերում են եղել։ Չէ, նա էդպես չասաց։ :Կինը դեռ վազ էր տալիս մանրիկ, միաձույլ բառերի վրայով, իսկ Ինֆանտեւն անհարմարությունից կորցրել էր գլուխը։ Էստեղ մի աբողջ կյանք, պատմություն, իսկ ի՞նքն ինչ գործ ունի․․․

:Եվ արդյոք սրա խելքը տե՞ղն է․․․ ու անձրեւը կտրվեց։ Նա ծամում էր կոնֆետները եւ դրանից իրեն դարձյալ անհարմար էր զգում։ Բայց չծամել եւ միայն լսել՝ հո՞ ավելի վատ էր․․․ Կոնֆետները․․․ ի՜նչ համեղ էին։ Ու մեկ էլ մտածեց՝ քանի տարի չի կերել։ Նա չկարողացավ հիշել― Հա՛, թե վերջին անգամ երբ է կերել։ Միայն մանկության կոնֆետներն էր հիշում։ Իսկ նա կուտեր՝ թեկուզ ամեն օր․․․ Եվ այս կինը․․․ Թեպետեւ անհարմար էր զգում եւ չէր հաջողում հետեւլ նրա խոսքին― ասաց կինը, իր համար, չգիտես ինչու, խիստ կարեւոր էր լսել այս կցկտուր ― ես ու շփոթ խոսքը, եւ այն, ինչ նա ասում էր՝ Միշան շատ կարեւոր էր, անգամ՝ սրտամոտ։ :Հետեւողականության առումով նրա խոսքում ամեն ինչ անհասկանալի էր։ ենք սիրում էս տեղը։

:Բայց«Հատկապես՝ Միշան…», միեւնույն ժամանակ, ի վերջո ամենագլխավորը, ասածի բուն էությունը հասավ Ինֆանտեւին։ Եվ նա ― մտածեց, որ գուցե ողջ կյանքւոմ շատ բան է լսել, որ հնարավոր էր, կարելի էր հասկանալ Ինֆանտեւն ու չի հասկացել։ Որովհետեւ համարում էր, որ հասկանալը մտքի պարզ հետեւողականությունը, մեկը մյուսից բխելն է։ Եվ հենց այս վազկան, անհետեւողական պատմությունն էր պետք հիմա իրեն, քանի որ մերժելով հետեւողականւոթյունը՝ արտահայտում էր բուն էությունը։ Ինֆանտեւը նույնսիկ շուռումուռ եկավ նստարանին․ չափազանց բարդ ու անարտահայտելի էր այն, ինչ նա այդ րոպեին մտածում ու հասկանում էր։ Իսկ գուցե հենց հիմա չպետք է ձգտի ձեւակերպել՝ ինչ է դա, եւ այնժամ ավելի ճիշտ կլինի․․․մեկ էլ սաստիկ կարմրեց։

:Կինը նայեց Նատալյա Վլադիմիրովնայի գերեզմանի կողմը․․․ :― Ձեր կինը Ձե՞ր ազգանունն էր կրումԱ՛խ, ― հարցրեց նա մտածկոտ։ :― Իմ․․․ ― վարանելով հաստատ Ինֆանտեւը։ :― Ուրեմն Ձեր հայրը քահանա՞ էրես ձեզ չբացատրեցի, ― ուրախացավ առաջվա չխոսեց՝ վազ տվեց կինը։ :― Ինչո՞ւՄիշան պատմում էր, ― տարակուսեց Ինֆանտեւը։ :― Հապա ինչպես․․․ ― կրկին փութով վրա տվեց կինն իր շորորուն խոսքով։ ― Դատեցեք ինքներդ․․․ Դուք ռուս եք․․ ռո՞ւս եքէն ժամանակ դեռ նոր էինք ծանոթացել, չէ՞։ :― Ռո՛ւս եմթե թանձր մառախուղի մեջ քիթ քթի սպիտակ արջի է հանդիպել․ սողացել է, ― փքվեց Ինֆանտեւը։ :― Իսկ ազգանվան արմատըսողացել, ― վազ էր տալիս կինը՝ չլսելով նրան, ― ավելի քան ֆրանսիական է․․․ անգամ իսպանական։ Ինֆանտ՝ արքայորդիհանկարծ զգացել՝ էս ինչ թաց ու տաքուկ բան է։ Դու մի ասա՝ արջի քիթն է եղել, ժառանգորդ։ Իսկ դու հաստատ ծագումով իսպանացի չեք․․․իսկ արջը ոչ մի վնաս չի տվել ու հեռացել է։ Ահա ես էլ արջ էի կանգնացրել տապանաքատին՝ դիմանկարի դիմաց։

:― Դա որ հաստատ էՀա, ― ուրախացավ Ինֆանտեւը գոնե որոշակի հասկանալի մի բանի վրա։ Ես էստեղ եմ ծնվել։ :― Իսկ Ձեր հա՞յրը։ :― Վոլգայի ափին․․․ ― ասաց Ինֆանտեւը։ ― Աստրախանի մոտակայքում․․․ Սպասես, ― ուրախացավ նա, ― նա, ախր, իրոք էլ կարծեմ մի կարճ ժամանակ սովորել է ճեմարանում․․․ Բայց հետո, հետո, ― սթափվեց Ինֆանտեւը, ― բնավ էլ այդպես չէ։ Նա փականագործ է, ― զայրացավ Ինֆանտեւը։ :― Ահա տեսնո՞ւմ եք, տեսնո՞ւմ եք, ― ցնծում էր կինը։ ― Ուրեմն Ձեր պապը քահան է եղել։ :― Չի եղել, ― վերջնականապես պոռթկաց Ինֆանտեւը։ Որտեղի՞ց իմացաք։ :― Հապա ինչպե՜ս, հապա ինչպե՜ս։ Շատ հերաքիքր է․․․ ― բացականչում էր կինը։ ― Ռուսիայում հենց գավառական քահանաներն էին էդ տեսակ տարօրինակ ազգանուններ հնարում։ Երբ հիմնական եկեղեցական ազգանունները՝ Պրեոբրոժենսկի, Վոսկրեսենսկի, Բոգոյավլենսկի, խլխլեցին պրծան, սկսեցին ավելի խրթինները բստրել՝ մենակ ահա թե գեղեցիկ, բարեհունչ լինեին․ ես, օրինակ ընկերություն եմ անում Ֆենոմենով ազգանանունով մի քահանայի հետ․․․ ահա Դուք էլ Ինֆանտեւ եք։ ինչ…

:― Հըմ, հաՀյուրասիրվեք, ― ոչինչ չասաց Ինֆանտեւը։ Հետոասաց կինը, այնուամենայնիվ, գտավ։ ― Ինչպես կրկեսում։ :― Ճիշտ որ, ճիշտ որ։ Դերասանների ազգանունները՝ նույնպես, ― ուրախացավ կինը։ ― Ինչպես նուրբ դիտողություն։ :Կրկեսում հաճախ իտալականներ են, բայց կան նաեւ Ալմազովներ, Իզումրուդովներ․․․ Շատ։ Ես երբեք այդպես չեմ մտածել։ Հետաքրքիր է։ Մոնախով՝ այդպիսի արտիստական ազգանուն կա, բայց չէ՞ որ քահանաներից է սերում։ Հավանորեն հայրը նույնպես հոգեւորական է եղեկ, որդին՝ դերասան։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ դրամավերցրեք, հակամարտություն։ կոնֆետ վերցրեք։

:― ՀաՉէ, բայց իմ պապը տարտեր չի եղել։ ինչ եք ասում… ― Ինֆանտեւը նմանվեց չհրկիզվող պահարանի։ :― Եղել է։ Հավատացնում եմ Ձեզ։ Հենց Վոլգայի ափին՝ մի խուլ տեղ գյուղական քահան եղած կլինի։ Եվ Ձեր ապուպապը, Ձեր ապուպապի պապն էլ․․․ Ահա Ձեր հորն էլ ճեմարանում են տեղավորել, թեպետեւ չի ավարտել, ինչպես ասում եք։ Այլապես էդպիսի ազգանուն բնավ չէր կարող ունենալ։ Թե՞ դուք պնդում եք, որ սերում եք ըմբիշներից։ ասաց Ինֆանտեւը։

:― Այսինքն՝ ինչպե՞ս։ Դե այո։ Ի դեպՆրանք նստել էին տապանաքարի կողքի նստարանին։ Ինֆանտեւը ծամում էր կոնֆետը։ Երկնքի ճեղքը մեծացավ, ի՞նչ նկատի ունեքեւ ահա երկնքի կեսն արդեն ջինջ էր, ― խճճվեց Ինֆանտեւը։ :― Կրկեսը, ― ծիծաղեց կինը։ :եւ ամեն ինչ փայլում էր լվացված։ Եվ Ինֆանտեւը բերանը կոնֆետ դրեցբոլորովին կորցրեց գլուխը։ Որովհետեւ առաջ անձրեւ էր, եւ այն ժամանակ հասկանալի էր, թե ինչու է ինքն այս վանդակում գտնվում եւ ականջ դնում այս կնոջը, իսկ հիմա անձրեւ չկար, եւ՝ հասկանալի չէր։ Եվ շատ բան անհասկանալի էր կնոջ պատմածի մեջ։ Ամեն ինչից դատելով, նա գրեթե ամեն օր այստեղ է գալիս, ավելի ճիշտ՝ խցկեց։ ահա ուրեմն հեծանիվն էլ հատկապես դրա համար է գնել։

:Իսկ կինը շարւոնակում Մոտոռոլեր էր վազ տալ մանրիկ ու հոծ բառերի շարանով՝ պատմվելովուզում, թե ինչպես էր սուրացել Միությունով մեկ՝ իմանալով ամուսնու մահվան բոթըվախեցավ՝ գողանան, թե ինչպես մոտը փող չէր եղելէն էլ՝ գերեզմանատանը։ Տես է՜, վրադիր՝ բնակարանն էին կողոպտել, եւ ինչպես փողերը լրիվ ծախսվել էին հուշաքարի վրաուրեմն հասկանում է, որ զավակ ունի՝ դպրոցականինչքան չլինի, եւ ինչ դժվարգերեզմանատուն է։ Այսպիսի հուշարձան է կանգնացրել, դժվա՜ր կոնֆետներ էբերում, եւ ինքան երջանի՜կբայց ասաց, երջանի՛կ է եւ վերջում՝ այնքան անհասկանալի ու միաժամանակ ամենահասկանալի որ իրենք տարիներով բաժան են ապրել։ Ինֆանտեւը մի բանտեսակ չընկալեց, բայց թե նա դա արդեն անհնար ինչպես ասաց։ Թերեւս արշավախմբերում են եղել։ Չէ, նա էդպես չասաց։ Կինը դեռ վազ էր որսալ֊մտապահելտալիս մանրիկ, կարելի միաձույլ բառերի վրայով, իսկ Ինֆանտեւն անհարմարությունից կորցրել էր միայն գզալգլուխը։ Էստեղ մի աբողջ կյանք, եւ գուցե իր զգացածի մասին հիշողությունն էր․․․ պատմություն, իսկ ի՞նքն ինչ գործ ունի…

:― ԱյոԵվ արդյոք սրա խելքը տե՞ղն է… ու անձրեւը կտրվեց։ Նա ծամում էր կոնֆետները եւ դրանից իրեն դարձյալ անհարմար էր զգում։ Բայց չծամել եւ միայն լսել՝ հո՞ ավելի վատ էր… Կոնֆետները… ի՜նչ համեղ էին։ Ու մեկ էլ մտածեց՝ քանի տարի չի կերել։ Նա չկարողացավ հիշել,― հառաչեց Ինֆանտեւը։ ― Ահա թե ինչպես․․․ :― վերջին անգամ երբ է կերել։ Միայն մանկության կոնֆետներն էր հիշում։ Իսկ տղաս արդեն մեծ է․․․ ― ասաց նա։ :Ինֆանտեւը հանկարծ հասկացավ, թե որքան շատ տարիներ են անցել այն ժամանակից ի վեր, որքա՜ն վաղուց է եղել այն, ինչի մասին խոսում նա կուտեր՝ թեկուզ ամեն օր… Եվ այս կինը… Թեպետեւ անհարմար էր կինը, զգում եւ որքա՜ն այսօրեական, զարմանալիորեն հենց հիմա տեղի ունեցող մի բան էր կնոջ պատմածը։ :Կինն ասես հասկացավ՝ ինչի մասին մտածեց Ինֆանտեւը։ :― Ինձ թվում է՝ ես առնչվում եմ չէր հաջողում հետեւլ նրա հետխոսքին, ― ասաց կինը։ ― Ոչ էլ թե՝ թվում էիր համար, հաստատ առնչվում եմ։ :― Հա, ― ասաց Ինֆանտեւըչգիտես ինչու, խիստ կարեւոր էր լսել այս կցկտուր ուշփոթ խոսքը, միեւնեւյն էեւ այն, չհասկանալով նրան նայեց։ :― Ես գիտեմինչ նա ասում էր՝ շատ կարեւոր էր, Ձեր վիշտն ավելի մեծ է։ Ձերը դեռ նոր է․․․ :― Հա, ― պարզապես ասաց Ինֆանտեւը։ ― Էնքան դատարկ․․․ :― Իսկ ես, եթե վատ եմ լինում, միշտ գալիս եւ խոսում եմ անգամ՝ սրտամոտ։ Հետեւողականության առումով նրա հետ։ Նա կլռի, ու ես կթեթեւանամ։ խոսքում ամեն ինչ անհասկանալի էր։

:― Դուք երեւի հավատում եք ԱստծունԲայց, ― շշուկով հարցրեց Ինֆանտեւը եւ զգուշորեն նայեց երկնագույն գմբեթին։ :Կինը նկատեց նրա հայացքը եւ անհասկանալի ժպտաց։ :― Չէմիեւնույն ժամանակ, ― ասաց նա։ ― Ես այնտեղ երբեք չեմ եղել։ ― ի վերջո ամենագլխավորը, ասածի բուն էությունը հասավ Ինֆանտեւին։ Եվ նույնպես նայեց գմբեթին։ :― Ես եղել եմ։ ― Ինֆանտեւը հառաչեց։ ― Պատահաբար․․․ Տարօրինակ կերպով․․․ Ինչ արած, ― քրթմնջաց նա արդեն բոլորովին անիմաստ։ ― Դուքմտածեց, ուրեմն նրա հետ խոսո՞ւմ եք։ :― Դուք մի զարմացեքոր գուցե ողջ կյանքւոմ շատ բան է լսել, ― ասաց կինը։ ― Ես ախր կրթված մարդ եմ։ Ուրիշ էլ ի՞նչ դաոր հնարավոր էր, եթե ոչ առնչություն։ :― Դե․․․ այո, ― ասաց Ինֆանտեւը, ― ես պարզապես այդպես դեռ չեմ մտածել։ :― Մանավանդկարելի էր հասկանալ ու չի հասկացել։ Որովհետեւ համարում էր, որ նա այնտեղ չէհասկանալը մտքի պարզ հետեւողականությունը, ― ասաց կինը եւ մատնացույց արեց տապանաքարը։ :― Ինչպե՞ս․․․:― Չէ՞ որ Ձեր կինն էլ այնտեղ չէ։ Չէ՞ որ սա հուշարձան է, հիշողություն․․․ մեկը մյուսից բխելն է։ Եվ տեղը գեղեցիկ է։ :― Նա էլ այնտեղ չէհենց այս վազկան, ― համաձայնեց Ինֆանտեւը։ :― Նրանք ողջ ենանհետեւողական պատմությունն էր պետք հիմա իրեն, իհարկեքանի որ մերժելով հետեւողականւոթյունը՝ արտահայտում էր բուն էությունը։ Ինֆանտեւը նույնսիկ շուռումուռ եկավ նստարանին․ չափազանց բարդ ու անարտահայտելի էր այն, ― ասաց կինը։ ― Այլապես մենք ինչպե՞ս կխոսեինք նրանց հետ։ :― Ես ինչ֊որ գլխի չեմ ընկել այդպես մտածել, ― ապշած ծոր տվեց Ինֆանտեւը։ :― Նա նույնիսկ այցի ինչ նա այդ րոպեին մտածում ու հասկանում էր։ Իսկ գուցե հենց հիմա չպետք է ձգտի ձեւակերպել՝ ինչ է գալիս ինձ․․․ :― Ձե՞զ էլդա, ― բացականչեց Ինֆանտեւը։ եւ այնժամ ավելի ճիշտ կլինի…

:Կինը նայեց Նատալյա Վլադիմիրովնայի գերեզմանի կողմը…  ― Ձեր կինը Ձե՞ր ազգանունն էր կրում, ― հարցրեց նա մտածկոտ։  ― Իմ… ― վարանելով հաստատ Ինֆանտեւը։  ― Ուրեմն Ձեր հայրը քահանա՞ էր, ― ուրախացավ կինը։  ― Ինչո՞ւ, ― տարակուսեց Ինֆանտեւը։  ― Հապա ինչպես… ― կրկին փութով վրա տվեց կինն իր շորորուն խոսքով։ ― Դատեցեք ինքներդ… Դուք ռուս եք․․ ռո՞ւս եք, չէ՞։  ― Ռո՛ւս եմ, ― փքվեց Ինֆանտեւը։  ― Իսկ ազգանվան արմատը, ― վազ էր տալիս կինը՝ չլսելով նրան, ― ավելի քան ֆրանսիական է… անգամ իսպանական։ Ինֆանտ՝ արքայորդի, ժառանգորդ։ Իսկ դու հաստատ ծագումով իսպանացի չեք… ― Դա որ հաստատ է, ― ուրախացավ Ինֆանտեւը գոնե որոշակի հասկանալի մի բանի վրա։ Ես էստեղ եմ ծնվել։ ― Իսկ Ձեր հա՞յրը։  ― Վոլգայի ափին… ― ասաց Ինֆանտեւը։ ― Աստրախանի մոտակայքում… Սպասես, ― ուրախացավ նա, ― նա, ախր, իրոք էլ կարծեմ մի կարճ ժամանակ սովորել է ճեմարանում… Բայց հետո, հետո, ― սթափվեց Ինֆանտեւը, ― բնավ էլ այդպես չէ։ Նա փականագործ է, ― զայրացավ Ինֆանտեւը։  ― Ահա տեսնո՞ւմ եք, տեսնո՞ւմ եք, ― ցնծում էր կինը։ ― Ուրեմն Ձեր պապը քահան է եղել։  ― Չի եղել, ― վերջնականապես պոռթկաց Ինֆանտեւը։ Որտեղի՞ց իմացաք։  ― Հապա ինչպե՜ս, հապա ինչպե՜ս։ Շատ հերաքիքր է… ― բացականչում էր կինը։ ― Ռուսիայում հենց գավառական քահանաներն էին էդ տեսակ տարօրինակ ազգանուններ հնարում։ Երբ հիմնական եկեղեցական ազգանունները՝ Պրեոբրոժենսկի, Վոսկրեսենսկի, Բոգոյավլենսկի, խլխլեցին պրծան, սկսեցին ավելի խրթինները բստրել՝ մենակ թե գեղեցիկ, բարեհունչ լինեին․ ես, օրինակ ընկերություն եմ անում Ֆենոմենով ազգանանունով մի քահանայի հետ… ահա Դուք էլ Ինֆանտեւ եք։  ― Հըմ, հա, ― ոչինչ չասաց Ինֆանտեւը։ Հետո, այնուամենայնիվ, գտավ։ ― Ինչպես կրկեսում։  ― Ճիշտ որ, ճիշտ որ։ Դերասանների ազգանունները՝ նույնպես, ― ուրախացավ կինը։ ― Ինչպես նուրբ դիտողություն։ Կրկեսում հաճախ իտալականներ են, բայց կան նաեւ Ալմազովներ, Իզումրուդովներ… Շատ։ Ես երբեք այդպես չեմ մտածել։ Հետաքրքիր է։ Մոնախով՝ այդպիսի արտիստական ազգանուն կա, բայց չէ՞ որ քահանաներից է սերում։ Հավանորեն հայրը նույնպես հոգեւորական է եղեկ, որդին՝ դերասան։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ դրամա, հակամարտություն։  ― Հա, բայց իմ պապը տարտեր չի եղել։ ― Ինֆանտեւը նմանվեց չհրկիզվող պահարանի։  ― Եղել է։ Հավատացնում եմ Ձեզ։ Հենց Վոլգայի ափին՝ մի խուլ տեղ գյուղական քահան եղած կլինի։ Եվ Ձեր ապուպապը, Ձեր ապուպապի պապն էլ… Ահա Ձեր հորն էլ ճեմարանում են տեղավորել, թեպետեւ չի ավարտել, ինչպես ասում եք։ Այլապես էդպիսի ազգանուն բնավ չէր կարող ունենալ։ Թե՞ դուք պնդում եք, որ սերում եք ըմբիշներից։  ― Այսինքն՝ ինչպե՞ս։ Դե այո։ Ի դեպ, ի՞նչ նկատի ունեք, ― խճճվեց Ինֆանտեւը։  ― Կրկեսը, ― ծիծաղեց կինը։  Ինֆանտեւը բերանը կոնֆետ դրեց, ավելի ճիշտ՝ խցկեց։  Իսկ կինը շարւոնակում էր վազ տալ մանրիկ ու հոծ բառերի շարանով՝ պատմվելով, թե ինչպես էր սուրացել Միությունով մեկ՝ իմանալով ամուսնու մահվան բոթը, թե ինչպես մոտը փող չէր եղել, վրադիր՝ բնակարանն էին կողոպտել, եւ ինչպես փողերը լրիվ ծախսվել էին հուշաքարի վրա, որ զավակ ունի՝ դպրոցական, եւ ինչ դժվար, դժվա՜ր է, եւ ինքան երջանի՜կ, երջանի՛կ է եւ վերջում՝ այնքան անհասկանալի ու միաժամանակ ամենահասկանալի մի բան, բայց դա արդեն անհնար էր որսալ֊մտապահել, կարելի էր միայն գզալ, եւ գուցե իր զգացածի մասին հիշողությունն էր…  ― Այո,― հառաչեց Ինֆանտեւը։ ― Ահա թե ինչպես…  ― Իսկ տղաս արդեն մեծ է… ― ասաց նա։  Ինֆանտեւը հանկարծ հասկացավ, թե որքան շատ տարիներ են անցել այն ժամանակից ի վեր, որքա՜ն վաղուց է եղել այն, ինչի մասին խոսում էր կինը, եւ որքա՜ն այսօրեական, զարմանալիորեն հենց հիմա տեղի ունեցող մի բան էր կնոջ պատմածը։  Կինն ասես հասկացավ՝ ինչի մասին մտածեց Ինֆանտեւը։  ― Ինձ թվում է՝ ես առնչվում եմ նրա հետ, ― ասաց կինը։ ― Ոչ էլ թե՝ թվում է, հաստատ առնչվում եմ։  ― Հա, ― ասաց Ինֆանտեւը, ու, միեւնեւյն է, չհասկանալով նրան նայեց։  ― Ես գիտեմ, Ձեր վիշտն ավելի մեծ է։ Ձերը դեռ նոր է…  ― Հա, ― պարզապես ասաց Ինֆանտեւը։ ― Էնքան դատարկ…  ― Իսկ ես, եթե վատ եմ լինում, միշտ գալիս եւ խոսում եմ նրա հետ։ Նա կլռի, ու ես կթեթեւանամ։  ― Դուք երեւի հավատում եք Աստծուն, ― շշուկով հարցրեց Ինֆանտեւը եւ զգուշորեն նայեց երկնագույն գմբեթին։  Կինը նկատեց նրա հայացքը եւ անհասկանալի ժպտաց։  ― Չէ, ― ասաց նա։ ― Ես այնտեղ երբեք չեմ եղել։ ― Եվ նույնպես նայեց գմբեթին։  ― Ես եղել եմ։ ― Ինֆանտեւը հառաչեց։ ― Պատահաբար… Տարօրինակ կերպով… Ինչ արած, ― քրթմնջաց նա արդեն բոլորովին անիմաստ։ ― Դուք, ուրեմն նրա հետ խոսո՞ւմ եք։  ― Դուք մի զարմացեք, ― ասաց կինը։ ― Ես ախր կրթված մարդ եմ։ Ուրիշ էլ ի՞նչ դա, եթե ոչ առնչություն։  ― Դե… այո, ― ասաց Ինֆանտեւը, ― ես պարզապես այդպես դեռ չեմ մտածել։  ― Մանավանդ, որ նա այնտեղ չէ, ― ասաց կինը եւ մատնացույց արեց տապանաքարը։  ― Ինչպե՞ս… ― Չէ՞ որ Ձեր կինն էլ այնտեղ չէ։ Չէ՞ որ սա հուշարձան է, հիշողություն… Եվ տեղը գեղեցիկ է։  ― Նա էլ այնտեղ չէ, ― համաձայնեց Ինֆանտեւը։  ― Նրանք ողջ են, իհարկե, ― ասաց կինը։ ― Այլապես մենք ինչպե՞ս կխոսեինք նրանց հետ։  ― Ես ինչ֊որ գլխի չեմ ընկել այդպես մտածել, ― ապշած ծոր տվեց Ինֆանտեւը։  ― Նա նույնիսկ այցի է գալիս ինձ…  ― Ձե՞զ էլ, ― բացականչեց Ինֆանտեւը։  Նա տուն էր դառնում՝ տրամվայը սողում էր սարն ի վեր։ Երկինքը գունատվել ու մթնել էր, զառիթափին՝ սոճիներ, եւ սոճիների արանքից առկայծում էր կարմիր արեւը։ :«Այո, ես այդպես չեմ մտածել, ― կրկնում էր Ինֆանտեւը։ ― Ես էլ մտածում էի՝ ի՞նչ բան է դա։ Իսկ դա, պարզվում է, ահա՛ թե ինչ է»։ [[Կատեգորիա:Արձակ]]