Changes

Պատմում են, որ չին բանաստեղծ Հան Ֆոկը երիտասարդ հասակում ամեն ինչ սովորելու և ամեն ինչում կատարելագործվելու մի հրաշալի տենչանքով էր ոգեշնչված այն ամենի հանդեպ, ինչը վերաբերում էր բանաստեղծական արվեստին: արվեստին։ Այն օրերին, երբ Հան Ֆոկը դեռ ապրում էր հայրենիքում՝ Դեղին գետի ափին, նա իր ցանկությամբ և իրեն քնքշորեն սիրող ծնողների հավանությամբ նշանված էր բարեհամբավ ընտանիքից սերած մի օրիորդի հետ և հարսանյաց հանդեսի տոնակատարությունը շատ շուտով, երջանկախոստում մի օր պետք է տեղի ունենար: ունենար։ Հան Ֆոկը այն ժամանակ մոտ քսանամյա մի հաճելի երիտասարդ էր համեստ ու բարեկիրթ շարժուձևերով, գիտություններին իրազեկ, և չնայած երիտասարդ հասակին՝ մի քանի գերազանց բանաստեղծություններով արդեն ճանաչված էր, իր հայրենիքի ուսումնական շրջաններով: շրջաններով։ Հարուստ լինելով նա իր մեջ համբերելու բավականաչափ ուժ էի էր գտնում, չնայած որ հարսնացուի օժիտը նրա համար բարեկեցիկ կյանք կապահովեր, բացի այդ էլ հարսնացուն շատ գեղեցիկ էի էր ու առաքինի, և թվում էր երիտասարդի երջանկությանը այլևս ոչինչ չէր պակասում: պակասում։ Բայց նա իրեն լիովին երջանիկ չէր զգում, քանի որ նրա սիրտը լեցուն էր կատարյալ բանաստեղծ դառնալու փառասիրությամբ:փառասիրությամբ։ Այնպես պատահեց, որ մի երեկո, երբ գետափին ջահերի տոնն էին պատրաստվում նշել, Հան Ֆոկը միայնակ թափառում էր գետի հակառակ ափին։ Նա կռնթեց ջրի վրա խոնարհված ծառաբնին և գետի հայելու մեջ տեսավ հազարավոր լողացող ու առկայծող լույսեր, նավակների ու լաստերի վրա նշմարեց, տղամարդկանց ու կանանց, որ ողջունում էին միմյանց և սքանչելի ծաղիկների նման շողարձակում տոնականորեն զարդարված կողափայտերին։ Նա լսում էր լուսաճաճանչ ջրերի թույլ շշնջյունը, տաղասացների երգը, կիթառի թրթռոցը և սրինգների արձակած մեղմօրոր հնչյունները։ Այդ ամենից վերև նրա աչքովն ընկավ կապտավուն գիշերը, որի մեջ ասես ճախրելիս լիներ տաճարի գմբեթը։ Պատանու սիրտը ալեկոծվեց, երբ նա, միայնակ հանդիսատեսի պես զորվելով իր հոգեկան ցնորքներին, զննում էր այդ ողջ գեղեցկությունը։ Բայց նա այնքան շատ, այնպիսի մեծ անձկությամբ էր տենչում գետի մյուս կողմն անցնել և իր հարսնացուի ու բարեկամների հետ տոնը վայելել, այնպես էր ուզում այդ ամենը որպես մի ազնվագույն հանդիսատես ընդունել և ողջը մի կատարյալ բանաստեղծության մեջ արտացոլել․ գիշերվա կապույտն ու ջրերի լուսախաղը, տոնակատարությանը մասնակցող հյուրերի խրախճանքն ու ջրափնյա ծառաբնին կռթնած խաղաղ հանդիսատեսի անսահման կարոտը։ Նա հասկացավ, սակայն, որ այս աշխարհի բոլոր տոնահանդեսներին ու խրախճանքներին ինքը երբեք էլ լիովին ուրախ ու ջերմ սրտով չի կարող մասնակից լինել, որ ինքը կատարյալ մենակյաց է և, ըստ երևույթին, միշտ էլ հանդիսատես ու օտարական է մնալու։ Նա զգաց, որ իր հոգին, ի տարբերություն բոլոր֊բոլոր մյուսների, այնպես է արարված, որ ինքը հավասարապես իր մեջ զգալու է երկրի գեղեցկությունը և օտարականի ծածուկ տենչանքը։ Այդ պատճառով էլ նա տխուր էր ու մտածկոտ և շարունակ խորհում էր, թե գուցե իրեն էլ մի իսկական երջանկություն ու խորին հագեցում է վիճակվելու, որ մի օր աշխարհը կատարյալ բանաստեղծությունների մեջ արտացոլելու հաճույքը ինքը կվայելի և իր այդ արտացոլվածք֊պատկերների մեջ աշխարհին կտիրանա լիովին ու հավերժ։ Դեռ նոր էր Հան Ֆոկը սկսել մտածել իր քուն թե արթուն լինելու մասին, երբ թույլ աղմուկ լսեց և ծառաբնի մոտ նկատեց մի անծանոթի մանուշակագույն հանդերձանքի մեջ ամփոփված, պատկառազդու արտաքինով մի ծերունու։ Ֆոկը ուղղվեց ու ողջունեց նրան այնպես, ինչպես միայն ալևորներին ու նշանավոր մարդկանց են մեծարում։ Օտարականը, սակայն, ժպտում էր և իրար ետևից մի քանի բանաստեղծություն արտասանեց, որոնց մեջ կար այն ամենը, ինչը երիտասարդը հենց նոր էր զգացել, այնքան կատարյալ, գեղեցիկ ու մեծ բանաստեղծների արվեստով չափաբերված, որ պատանու սիրտը զարմանքից ասես կանգ առավ։

Այնպես պատահեց— Ո՞վ ես դու, որ մի երեկո, երբ գետափին ջահերի տոնն էին պատրաստվում նշել, Հան Ֆոկը միայնակ թափառում էր գետի հակառակ ափին: Նա կռնթեց ջրի վրա խոնարհված ծառաբնին և գետի հայելու մեջ տեսավ հազարավոր լողացող — ճչած նա ու առկայծող լույսերխոնարհվեց, նավակների ու լաստերի վրա նշմարեց, տղամարդկանց ու կանանց— դո՛ւ, որ ողջունում էին միմյանց կարողանում ես տեսնել իմ հոգին և սքանչելի ծաղիկների նման շողարձակում տոնականորեն զարդարված կողափայտերին: Նա լսում էր լուսաճաճանչ ջրերի թույլ շշնջյունըհրաշալի բանաստեղծություններ ես արտասանում, տաղասացների երգը, կիթառի թրթռոցը և սրինգների արձակած մեղմօրոր հնչյունները: Այդ ամենից վերև նրա աչքովն ընկավ կապտավուն գիշերը, որի մեջ ասես ճախրելիս լիներ տաճարի գմբեթը: Պատանու սիրտը ալեկոծվեց, երբ նա, միայնակ հանդիսատեսի պես զորվելով որպիսիք ես միայն իմ ուսուցիչներից եմ երբևէ լսել։Օտարականը ժպտաց դարձյալ իր հոգեկան ցնորքներին, զննում էր այդ ողջ գեղեցկությունը: Բայց նա այնքան շատ, այնպիսի մեծ անձկությամբ էր տենչում գետի մյուս կողմն անցնել հրաշագործ ժպիտով և իր հարսնացուի ու բարեկամների հետ տոնը վայելել, այնպես էր ասաց․— Եթե դու բանաստեղծ ես ուզում այդ ամենը որպես մի ազնվագույն հանդիսատես ընդունել և ողջը մի կատարյալ բանաստեղծության մեջ արտացոլել. գիշերվա կապույտն ու ջրերի լուսախաղըդառնալ, տոնակատարությանը մասնակցող հյուրերի խրախճանք ու ջրափնյա ծառաբնին կռթնած խաղաղ հանդիսատեսի անսահման կարոտը: Նա հասկացավ, սակայն, որ այս աշխարհի բոլոր տոնահանդեսներին ու խրախճանքներին ինքը երբեք էլ լիովին ուրախ ու ջերմ սրտով չի կարող մասնակից լինել, որ ինքը կատարյալ մենակյաց ուրեմն եկ ինձ հետ։ Իմ հյուղակը գտնվում է ևՄեծ գետի ակունքների մոտ, ըստ երևույթին, միշտ էլ հանդիսատես ու օտարական հյուսիս֊արևմտյան լեռներում։ Իմ անունն է մնալու: Նա զգաց, որ իր հոգին, ի տարբերություն բոլոր-բոլոր մյուսների, այնպես է արարված, որ ինքը հավասարապես իր մեջ զգալու է երկրի գեղեցկությունը և օտարականի ծածուկ տենչանքը: Այդ պատճառով էլ նա տխուր էր ու մտածկոտ և շարունակ խորհում էր, թե գուցե իրեն էլ մի իսկական երջանկություն ու խորին հագեցում է վիճակվելու, որ մի օր աշխարհը կատարյալ բանաստեղծությունների մեջ արտացոլելու հաճույքը ինքը կվայելի և իր այդ արտացոլվածք-պատկերների մեջ աշխարհին կտիրանա լիովին ու հավերժ:ԿԱՏԱՐՅԱԼ ԽՈՍՔԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏ։

Դեռ նոր էր Հան Ֆոկը սկսել մտածել իր քուն թե արթուն լինելու մասին, երբ թույլ աղմուկ լսեց Այնուհետև ծերունին մտավ ծառերի ծանծաղ ստվերների մեջ և ծառաբնի մոտ նկատեց մի անծանոթի մանուշակագույն հանդերձանքի մեջ ամփոփվածշուտով անհետացավ, պատկառազդու արտաքինով մի ծերունու: իսկ Հան Ֆոկը ուղղվեց ու ողջունեց նրան այնպես, ինչպես միայն ալևորներին ու նշանավոր մարդկանց են մեծարում: Օտարականը, սակայն, ժպտում որ անօգուտ փնտրում էր նրան և իրար ետևից մի քանի բանաստեղծություն արտասանեցվերջիվերջո հետքը կորցրեց, որոնց մեջ կար այն ամենըայժմ արդեն հաստատ հավատացած էր, ինչը երիտասարդը հենց նոր որ այդ ամենը հոգնածության մղձավանջ էր զգացելեղել։ Նա շտապեց նավակների կողմը, այնքան կատարյալորոնք լողում էին դեպի մյուս ափը և ընկավ տոնահանդեսի ճիշտ մեջտեղը, գեղեցիկ սակայն խոսակցությունների ու մեծ բանաստեղծների արվեստով չափաբերվածսրնգահնչյունների մեջ անգամ նա մշտապես լսում էր օտարականի խորհրդավոր ձայնը, որ պատանու սիրտը զարմանքից և իր հոգին ասես կանգ առավ: անհետացած֊հեռացած լիներ նրա հետ։ Իր օտարոտի ու երազկոտ աչքերը լույսերին հառած՝ նա տեղ զբաղեցրեց խրախճացողների շրջանում, որոնք իրենց սիրահարված հայացքներով նյարդայնացնում ու բարկացնում էին պատանուն։

Քիչ օրեր անց Հան Ֆոկի հայրը ուզում էր հրավիրել հարազատներին ու բարեկամներին ամուսնության օրը որոշելու համար։ Հանկարծ փեսացուն հակառակվեց ու ասաց․— Ո՞վ ես Ների՛ր ինձ, եթե հնազանդության դեմ եմ մեղանչում, ըստ որի որդին պարտ է հլու֊հնազանդ լինել հոր կամքին։ Աակայն դուգիտես,— ճչած նա ու խոնարհվեցթե որքան շատ եմ տենչում բանաստեղծական արվեստի մեջ աչքի ընկնել։ Իմ ընկերներից ոմանք երբեմն նույնիսկ գովում են իմ բանաստեղծությունները,— դո՛ւբայց ես հո լավ գիտեմ, որ կարողանում ես տեսնել իմ հոգին դեռևս սկսնակ եմ այդ գործում և հրաշալի բանաստեղծություններ ես արտասանումճանապարհի ամենասկզբնական աստիճանին եմ գտնվում։ Այդ պատճառով էլ, որպիսիք խնդրում եմ, թո՛ւյլ տուր ինձ մի որոշ ժամանակ էլ դեռ միայնության մեջ ապրեմ և անձնատուր լինեմ իմ ուսումին, որովհետև ինձ թվում է, որ եթե ես հենց միայն կին և տուն կառավարելու լինեմ, չեմ կարողանա զբաղվել իմ ուսուցիչներից նախասիրած գործով։ Այժմ ես դեռևս երիտասարդ եմ երբևէ լսել:Օտարականը ժպտաց դարձյալ իր հրաշագործ ժպիտով և ասաց.— Եթե դու բանաստեղծ ես ուզում դառնալուրիշ պարտականություններ չունեմ և կուզեի դեռ միառժամանակ սոսկ իմ բանաստեղծական արվեստին ապավինել, ուրեմն եկ որից ինձ հետ: Իմ հյուղակը գտնվում է Մեծ գետի ակունքների մոտ, հյուսիս-արևմտյան լեռներում: Իմ անունն է ԿԱՏԱՐՅԱԼ ԽՈՍՔԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏ:համար մեծ երջանկություն ու հռչակ եմ ակնկալում։

Այնուհետև ծերունին մտավ ծառերի ծանծաղ ստվերների մեջ Այս խոսքերը զարմացրին հորը, և շուտով անհետացավնա ասաց․— Այդ արվեստը պետք է որ քեզ համար ամեն ինչից սիրելի լինի, իսկ Հան Ֆոկը, որ անօգուտ փնտրում էր նրան եթե նրա պատճառով նույնիսկ քո հարսանիքն ես ուզում հետաձգել։ Կամ գուցե ինչ֊որ բան է տեղի ունեցել քո և վերջիվերջո հետքը կորցրեցհարսնացուիդ միջև, այժմ արդեն հաստատ հավատացած էր, որ այդ ամենը հոգնածության մղձավանջ էր եղել: Նա շտապեց նավակների կողմըդեպքում ասա՛ ինձ, որոնք լողում էին դեպի մյուս ափը և ընկավ տոնահանդեսի ճիշտ մեջտեղըորպեսզի կարողանամ ձեզ օգնել, սակայն խոսակցությունների ու սրնգահնչյունների մեջ անգամ նա մշտապես լսում էր օտարականի խորհրդավոր ձայնը, և իր հոգին ասես անհետացած-հեռացած լիներ նրա իրար հետ: Իր օտարոտի ու երազկոտ աչքերը լույսերին հառած՝ նա տեղ զբաղեցրեց խրախճացողների շրջանումհաշտեցնել, որոնք իրենց սիրահարված հայացքներով նյարդայնացնում ու բարկացնում էին պատանուն:կամ էլ գուցե մեկ ուրիշին գտնել քեզ համար։

Քիչ օրեր անց Հան Ֆոկի հայրը ուզում էր հրավիրել հարազատներին ու բարեկամներին ամուսնության օրը որոշելու համար: Հանկարծ փեսացուն հակառակվեց ու ասաց.— Ների՛ր ինձՈրդին սակայն երդվեց, եթե հնազանդության դեմ եմ մեղանչումոր ինքը իր հարսնացուին առաջվա պես սիրում է, ըստ որի որդին պարտ սիրելու է հլու-հնազանդ լինել հոր կամքին: Աակայն դու գիտեսև որ վեճի ստվերները իրենց միջև չեն ընկել։ Ապա հորը պատմեց, թե որքան շատ եմ տենչում բանաստեղծական արվեստի մեջ աչքի ընկնել: Իմ ընկերներից ոմանք երբեմն նույնիսկ գովում են իմ բանաստեղծությունները, բայց ես հո լավ գիտեմ, որ դեռևս սկսնակ եմ այդ գործում և ճանապարհի ամենասկզբնական աստիճանին եմ գտնվում: Այդ պատճառով էլ, խնդրում եմ, թո՛ւյլ տուր ինձ ինչպես ջահերի տոնահանդեսի օրը տեսիլքի միջոցով մի որոշ ժամանակ էլ դեռ միայնության մեջ ապրեմ և անձնատուր լինեմ իմ ուսումին, որովհետև ինձ թվում վարպետ էիրեն հայտնվել, որ եթե ես հենց միայն կին և տուն կառավարելու լինեմորին ինքն այժմ անձկությամբ, չեմ կարողանա զբաղվել իմ նախասիրած գործով: Այժմ ես դեռևս երիտասարդ եմ և ուրիշ պարտականություններ չունեմ և կուզեի դեռ միառժամանակ սոսկ իմ բանաստեղծական արվեստին ապավինել, որից ինձ համար մեծ երջանկություն ու հռչակ եմ ակնկալում:աշխարհային բոլոր բարիքներից առավել աշակերտել է ցանկանում։

Այս խոսքերը զարմացրին հորը— Շատ լավ, և նա — ասաց.հայրը,— ես քեզ տալիս եմ մեկ տարի ժամանակ։ Այդ արվեստը պետք է որ քեզ համար ամեն ինչից սիրելի լինի, եթե նրա պատճառով նույնիսկ քո հարսանիքն ընթացքում դու կարող ես ուզում հետաձգել: Կամ գուցե ինչ-որ բան է տեղի ունեցել գնալ քո և հարսնացուիդ միջևերազանքի ետևից, այդ դեպքում ասա՛ ինձորն, որպեսզի կարողանամ ձեզ օգնելո՞վ գիտե, իրար հետ հաշտեցնել, կամ էլ գուցե մեկ ուրիշին գտնել աստծո կողմից է քեզ համար:նախասահմանված։

Որդին սակայն երդվեց— Գուցե նույնիսկ երկու տարի պահանջվի, որ ինքը իր հարսնացուին առաջվա պես սիրում է— ասաց Հան Ֆոկը վարանելով, սիրելու է և որ վեճի ստվերները իրենց միջև չեն ընկել: Ապա հորը պատմեց, թե ինչպես ջահերի տոնահանդեսի օրը տեսիլքի միջոցով մի վարպետ է իրեն հայտնվել, որին ինքն այժմ անձկությամբ, աշխարհային բոլոր բարիքներից առավել աշակերտել է ցանկանում:— ո՞վ իմանա։

— Շատ լավ,— ասաց Այնուհետև հայրըճանապարհ դրեց որդուն ու տրտմեց,— ես քեզ տալիս եմ մեկ տարի ժամանակ: Այդ ընթացքում դու կարող ես գնպլ քո երազանքի ետևից, որն, ո՞վ գիտե, գուցե աստծո կողմից է քեզ նախասահմանված:— Գուցե նույնիսկ երկու տարի պահանջվի,— ասաց Հան Ֆոկը վարանելովիսկ երիտասարդը մի նամակ գրեց իր հարսնացուին,— ո՞վ իմանա:հրաժեշտ տվեց նրան և հեռացավ։

Այնուհետև հայրը ճանապարհ դրեց որդուն ու տրտմեցԲավական երկար թափառելուց հետո նա հասավ գետի ակունքին և խորին միայնության մատնված մի բամբուկե հյուղակ գտավ, իսկ հյուղակի առջև, հյուսած խսիրի վրա նստած էր այն ծերունին, որին ինքը տեսել էր գետափին՝ ծառաբնի մոտ։ Նա նստել ու վին էր նվագում, ու երբ նկատեց ակնածանքով իրեն մոտեցող հյուրին՝ տեղից չշարժվեց, և մինչ եկվորը կողջուներ իրեն՝ ծերունին ժպտաց ու նուրբ մատները վազեցին լարերի վրայով։ Կախարդիչ երաժշտությունը հալվեց֊անէացավ, ինչպես արծաթե ամպը հովտի մեջ։ Իսկ երիտասարդը մի նամակ գրեց իր հարսնացուինկանգնել ու հմայված լսում էր, հրաժեշտ տվեց նրան այդ քաղցր զմայլանքի մեջ մոռանալով ամեն֊ամեն ինչ, մինչև որ ԿԱՏԱՐՅԱԼ ԽՈՍՔԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏԸ իր փոքրիկ վինը մի կողմ դրեց և հեռացավ:հյուղակը մտավ։ Պատկառանքի արտահայտությունը դեմքին՝ Հան Ֆոկը հետևեց ծերունուն և մեկընդմիշտ մնաց նրա մոտ՝ որպես սպասավոր ու աշակերտ։

Բավական երկար թափառելուց հետո Անցավ մեկ շաբաթ, նա հասավ գետի ակունքին և խորին միայնության մատնված բոլորովին մոռացության մատնեց այն բանաստեղծությունները, որ մի բամբուկե հյուղակ գտավժամանակ ինքն էր հորինել, իսկ հյուղակի առջև, հյուսած խսիրի վրա նստած էր դրանք առհասարակ ջնջեց իր մտածությունների ոլորտից։ Իսկ ամիսներ անց նրա հիշողությունից ջնջվեցին նաև այն ծերունիներգերը, որին ինքը տեսել որ իր ծննդավայրի ուսուցիչներից էր գետափին՝ ծառաբնի մոտ: Նա նստել ու վին էր նվագում, ու երբ նկատեց ակնածանքով իրեն մոտեցող հյուրին՝ տեղից չշարժվեց, սովորել։ Վարպետը նրա հետ դեռ ոչ մի բառ չէր փոխանակել և մինչ եկվորը կողջուներ իրեն՝ ծերունին ժպտաց ու նուրբ մատները վազեցին լարերի վրայով: Կախարդիչ երաժշտությունը հալվեց-անէացավ, ինչպես արծաթե ամպը հովտի մեջ: Իսկ երիտասարդը կանգնել ու հմայված լսում լռելյայն ուսուցանում էր, այդ քաղցր զմայլանքի մեջ մոռանալով ամեն-ամեն ինչվին նվագելու արվեստը այնքան ժամանակ, մինչև որ ԿԱՏԱՐՅԱԼ ԽՈՍՔԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏԸ իր փոքրիկ վինը մի կողմ դրեց և հյուղակը մտավ: Պատկառանքի արտահայտությունը դեմքին՝ Հան Ֆոկը հետևեց ծերունուն և մեկընդմիշտ մնաց նրա մոտ՝ որպես սպասավոր ու աշակերտ:աշակերտի միտքն ամբողջովին համակվեց երաժշտությամբ։

Անցավ մեկ շաբաթՄի անգամ Հան Ֆոկը մի փոքրիկ բանաստեղծություն հորինեց, նա բոլորովին մոռացության մատնեց այն բանաստեղծություններըորի մեջ նկարագրում էր երկու թռչունների թռիչքը աշնանային երկնքում։Այն իրեն շատ էր դուր գալիս, որ բայց չհամարձակվեց բանաստեղծությունը Վարպետին ցույց տալ։ Սակայն մի ժամանակ ինքն էր հորինելերեկո, դրանք առհասարակ ջնջեց երբ խրճիթի առաջ նստած երգում էր իր մտածությունների ոլորտից: Իսկ ամիսներ անց նրա հիշողությունից ջնջվեցին նաև այն երգերըստեղծագործությունը՝ Վարպետը լսեց այն։ Բայց ոչինչ չասաց։ Ֆոկը շարունակում էր ցածրաձայն երգել վինի նվագակցությամբ, երբ հանկարծ օդը մի պահ սառեց և մթնշաղը փութով իջավ, սաստիկ քամի բարձրացավ՝ չնայած դեռ ամսվա կեսն էր, մոխրագույն դարձած երկնքում ծածանվեցին զույգ ձկնկուլների թևերը՝ թափառաշրջիկների վիթխարահսկա կարոտախտով վարակված։ Այդ ամենը այնքան հրաշալի էր ու կատարյալ, իսկ և իսկ պատանու բանաստեղծությունների պես, որ նա տխրամած լռեց՝ զգալով իր ծննդավայրի ուսուցիչներից արվեստի անարժեքությունը։ Այդպես էր սովորել: Վարպետը նրա հետ դեռ ոչ մի բառ չէր փոխանակել և լռելյայն ուսուցանում ծերունին։ Երբ մի տարին անցավ՝ Հան Ֆոկն արդեն կատարելապես տիրապետում էր վին նվազելու նվագելուն, իսկ, այ, բանաստեղծելու արվեստը այնքան ժամանակնա շատ ավելի դժվար, մինչև որ աշակերտի միտքն ամբողջովին համակվեց երաժշտությամբ:ավելի վսեմ ու բարձր էր համարում։ Երբ անցավ երկու տարի՝ պատանի Ֆոկը մի անդիմադրելի կարոտ զգաց յուրայինների, իր հայրենիքի ու հարսնացուի հանդեպ։ Նա Վարպետին խնդրեց թույլ տալ իրեն ճանապարհ ընկնել։

Մի անգամ Հան Ֆոկը մի փոքրիկ բանաստեղծություն հորինեց, որի մեջ նկարագրում էր երկու թռչունների թռիչքը աշնանային երկնքում:Այն իրեն շատ էր դուր գալիս, բայց չհամարձակվեց բանաստեղծությունը Վարպետին ցույց տալ: Սակայն մի երեկո, երբ խրճիթի առաջ նստած երգում էր իր ստեղծագործությունը՝ Վարպետը լսեց այն: Բայց ոչինչ չասաց: Ֆոկը շարունակում էր ցածրաձայն երգել վինի նվագակցությամբ, երբ հանկարծ օդը մի պահ սառեց ժպտաց և մթնշաղը փութով իջավգլխով հավանության նշան արեց։— Դու ազատ ես, սաստիկ քամի բարձրացավ՝ չնայած դեռ ամսվա կեսն էր— ասաց նա, մոխրագույն դարձած երկնքում ծածանվեցին զույգ ձկնկուլների թևերը՝ թափառաշրջիկների վիթխարահսկա կարոտախտով վարակված: Այդ ամենը այնքան հրաշալի էր ու կատարյալ, իսկ — և իսկ պատանու բանաստեղծությունների պես, որ նա տխրամած լռեց՝ զգալով իր արվեստի անարժեքությունը: Այդպես էր ուսուցանում ծերունին: Երբ մի տարին անցավ՝ Հան Ֆոկն արդեն կատարելապես տիրապետում էր վին նվագելուն, իսկ, այ, բանաստեղծելու արվեստը նա շատ ավելի դժվարկարող ես գնալ ուր ուզում ես։ Դու կարող ես վերադառնալ կամ ոչ, ավելի վսեմ ու բարձր էր համարում: Երբ անցավ երկու տարի՝ պատանի Ֆոկը մի անդիմադրելի կարոտ զգաց յուրայիններիինչպես կուզես, իր հայրենիքի ու հարսնացուի հանդեպ: Նա Վարպետին խնդրեց թույլ տալ իրեն ճանապարհ ընկնել:դու ես այսուհետ քո ճակատագրի տերը։

Վարպետը ժպտաց և գլխով հավանության նշան արեց:— Դու ազատ եսԱյնժամ աշակերտը ճանապարհ ընկավ։ Առանց դադար առնելու նա թափառում էր,— ասաց մինչև որ մի առավոտ, մթնշաղի դեմ կանգ առավ հայրենի եզերքում և կորնթարդ կամրջի վրայից նայեց հարազատ քաղաքի կողմը։ Գողունի սողոսկեց հորենական այգուց ներս և պատուհանի միջից լսեց ննջասենյակից եկող հոր շնչառության ձայնը՝ նադեռ քնած էր,— ապա գաղտագողի խորացավ ծառաշատ այգու մեջ, մոտեցավ իր հարսնացուի տանը և կարող ես գնալ ուր ուզում ես: Դու կարող ես վերադառնալ կամ ոչտանձենու կատարից տեսավ նրան, որ սենյակում կանգնած մազերն էր սանրում։ Երբ աչքի տեսածը համեմատեց այն պատկերների հետ, որ ինքն էր գեղագրել իր հայրենաբաղձության ապրումներում, նրա համար պարզ դարձավ, որ ինքն արդեն իսկական բանաստեղծ է, հասկացավ, որ բանաստեղծի անուրջներում մի այնպիսի գեղեցկություն ու թովչանք է ապրում, որպիսին մարդ զուր է փնտրում իրականության մեջ։ Ցած իջավ ծառից, այգուց դուրս փախավ և հայրենի քաղաքի կամրջի վրայով կրկին վերադարձավ լեռներում տարածված բարձրադիր հովիտը։ Այնտեղ, իր հյուղակի առջև, հյուսածո խսիրի վրա առաջվա պես նստած էր ծերունին ու մատներով վինի լարերին էր հարվածում։ Ողջույնի փոխարեն նա արվեստի երջանկություն պարգևող էության վերաբերյալ երկու բանաստեղծություն արտասանեց, ինչպես կուզեսորոնց խորը, դու ես այսուհետ քո ճակատագրի տերը:բարեհունչ ու ներդաշնակ ելևէջումներից ու իմաստներից պատանու աչքերը արցունքներ կալվեցին։

Այնժամ աշակերտը ճանապարհ ընկավ: Առանց դադարՀան Ֆոկը կրկին մնաց ԿԱՏԱՐՅԱԼ ԽՈՍՔԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏԻ մոտ, առնելու նա թափառում էրորը նրան այժմ, մինչև քանի որ մի առավոտինքն արդեն տիրապետում էր վինին, մթնշաղի դեմ կանգ առավ հայրենի եզերքում և կորնթարդ կամրջի վրայից նայեց հարազատ քաղաքի կողմը: Գողունի սողոսկեց հորենական այգուց ներս և պատուհանի միջից լսեց ննջասենյակից եկող հոր շնչառության ձայնը՝ նա դեռ քնած կիթառ նվազելու արվեստն էրդասավանդում։ Ամիսները հալվեցին֊կորան, ապա գաղտագողի խորացավ ծառաշատ այգու մեջ, մոտեցավ իր հարսնացուի տանը և տանձենու կատարից տեսավ նրան, որ սենյակում կանգնած մազերն ինչպես ձյունը արևմտյան քամու շնչից։ Այս էլ արդեն երկրորդ անգամն էր սանրում: Երբ աչքի տեսածը համեմատեց այն պատկերների հետ, որ ինքն էր գեղագրել նա իր մեջ հաղթահարեց հայրենաբաղձության ապրումներումզգացումը։ Առաջին անգամ նա գիշերով թաքուն դուրս վազեց, նրա համար պարզ դարձավբայց դեռ հազիվ էր հասել հովտի վերջին թեքվածքին, որ ինքն արդեն իսկական բանաստեղծ էերբ գիշերային քամին անցավ հյուղակի դռնից կախ ընկած կիթառի լարերի վրայով, հասկացավհնչյունները սահեցին նրա ետևից և ետ կանչեցին նրան․ նա անկարող էր դիմադրել։ Մյուս անգամ, որ բանաստեղծի սակայն, նրա անուրջներում պատկերացավ, թե իբր ինքը մի այնպիսի գեղեցկություն ու թովչանք մատղաշ ծառ է ապրումտնկում իր այգում, որպիսին մարդ զուր կինը կանգնած է փնտրում իրականության մեջ: Ցած իջավ ծառիցկողքին, այգուց դուրս փախավ և հայրենի քաղաքի կամրջի վրայով կրկին վերադարձավ լեռներում տարածված բարձրադիր հովիտը: Այնտեղիսկ երեխաները ջրում են այդ ծառը գինով ու կաթով։ Երբ սթափվեց, թվաց, թե լուսինը շրջում է իր հյուղակի առջևսենյակում։ Վրդովված վեր կացավ ու իր կողքին տեսավ Վարպետին՝ պառկած նիրհելիս։ Նրա մոխրագույն մորուքը հանդարտ ալեկոծվում էր։ Հանկարծ Հան Ֆոկը ամենադառն ատելություն զգաց դեպի այդ մարդը, հյուսածո խսիրի վրա առաջվա պես նստած որը, ինչպես ինքն էր ծերունին ու մատներով վինի լարերին կարծում, փշրել էր հարվածում: Ողջույնի փոխարեն նա արվեստի երջանկություն պարգևող էության վերաբերյալ երկու բանաստեղծություն արտասանեցիր կյանքը և իր առջև բացել անմխիթար ապագայի դռները։ Հան Ֆոկի մտքովն անցավ ընկնել նրա վրա և սպանել, որոնց խորը, բարեհունչ ու ներդաշնակ ելևէջումներից ու իմաստներից պատանու սակայն ալևորը բաց արեց աչքերը արցունքներ կալվեցին:և սկսեց մի շատ նրբին ու տխուր հեզությամբ ժպտալ, և դա աշակերտին զինաթափ արեց։

— Հիշի՛ր, Հան Ֆոկը կրկին մնաց ԿԱՏԱՐՅԱԼ ԽՈՍՔԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏԻ մոտՖոկ, որը նրան այժմ— ասաց ծերունին ծուլորեն, քանի որ ինքն արդեն տիրապետում էր վինին— դու ազատ ես անելու այն, կիթառ նվազելու արվեստն էր դասավանդում: Ամիսները հալվեցին-կորան, ինչպես ձյունը արևմտյան քամու շնչից: Այս էլ արդեն երկրորդ անգամն էր, որ նա իր մեջ հաղթահարեց հայրենաբաղձության զգացումը: Առաջին անգամ նա գիշերով թաքուն դուրս վազեց, բայց դեռ հազիվ էր հասել հովտի վերջին թեքվածքին, երբ գիշերային քամին անցավ հյուղակի դռնից կախ ընկած կիթառի լարերի վրայով, հնչյունները սահեցին նրա ետևից ինչ քեզ հաճելի է թվում։ Դու կարող ես գնալ քո հայրենիքը և ետ կանչեցին նրան. նա անկարող էր դիմադրել: Մյուս անգամծառեր աճեցնել, սակայն, նրա անուրջներում պատկերացավ, թե իբր ինքը մի մատղաշ ծառ է տնկում իր այգում, կինը կանգնած է կողքին, իսկ երեխաները ջրում են այդ ծառը գինով ու կաթով: Երբ սթափվեց, թվաց, թե լուսինը շրջում է իր սենյակում: Վրդովված վեր կացավ ու իր կողքին տեսավ Վարպետին՝ պառկած նիրհելիս: Նրա մոխրագույն մորուքը հանդարտ ալեկոծվում էր: Հանկարծ Հան Ֆոկը ամենադառն ատելություն զգաց դեպի այդ մարդը, որը, ինչպես ինքն էր կարծում, փշրել էր իր կյանքը և իր առջև բացել անմխիթար ապագայի դռները: Հան Ֆոկր մտքովն անցավ ընկնել նրա վրա դու կարող ես ինձ ատել և սպանել, սակայն ալևորը բաց արեց աչքերը և սկսեց մի շատ նրբին ու տխուր հեզությամբ ժպտալ, և դա աշակերտին զինաթափ արեց:բայց դրանից ոչինչ չի փոխվի։

— Հիշի՛ր, Հան Ֆոկ,— ասաց ծերունին ծուլորեն,— դու ազատ ես անելու այն, ինչ քեզ հաճելի է թվում: Դու կարող ես գնալ քո հայրենիքը և ծառեր աճեցնել, դու կարող ես ինձ ատել և սպանել, բայց դրանից ոչինչ չի փոխվի:— Ա՜խ, ինչպես կարող եմ ես քեզ ատել,— բղավեց բանաստեղծը՝ մի դյուրագրգիռ շարժում անելով:— անելով։— Դա նույնն է, թե ես ցանկանայի ատել հենց իրեն՝ երկնքին:երկնքին։

Նա մնաց ու սովորեց կիթառ նվազել, ապա և՝ սրինգ, իսկ ավելի ուշ Վարպետի հրահանգով սկսեց բանաստեղծություններ հորինել և կամաց-կամաց կամաց֊կամաց տիրապետեց այդ գողտրիկ արվեստին, այն է՝ ողջը միայն պարզ ու անպաճույճ ձևի մեջ մատուցել, դրանով իսկ գրզռել ունկնդրի հոգին, ինչպես որ ջրի հայելին է ալեկոծվում քամուց: քամուց։ Նա նկարագրում էր արևածագը, թե ինչպես է լեռների ստորոտից արևը դանդաղ վեր բարձրանում, ձկների համր ու փութկոտ շարժումները, երբ նրանք ստվերների պես շուռումուռ են գալիս ջրի մեջ, կամ էլ երիտասարդ ուռենու օրորվելը գարնանային քամուց: քամուց։ Դա ոչ միայն արևն էր ու ձկների խաղը և կամ միայն ուռենու շշնջոցը, այլ, թվում էր, թե երկինքն ու երկիրն էին մշտապես, պահի հավերժությամբ արբած, մի կատարյալ երաժշտության մեջ դաշնաձայնում: դաշնաձայնում։ Յուրաքանչյուր ունկնդիր դրա միջոցով խորհում էր, ուրախության ու ցավի փոփոխական զգացումներով, թե ինչն էր ինքը սիրում կամ ատում, երեխան խաղի մասին էր մտածում, երիտասարդը՝ սիրուհու, ծերունին՝ մահվան:մահվան։

Հան Ֆոկը այլևս չիմացավ, թե որքան տարիներ ինքը մնաց Վարպետի մոտ՝ Մեծ գետի ակունքներում: ակունքներում։ Հաճախ նրան թվում էր, թե դեռ երեկ երեկոյան էր, որ ոտք դրեց այս հովիտը և հափշտակվեց ծերունու նվագով: նվագով։ Սակայն ավելի հաճախ նրան պատկերանում էր, թե իր թիկունքում մնացած բոլոր մարդկային հասակները և բոլոր ժամանակները թոթափվել են իր ուսերից ու անէացել:անէացել։

Մի օր էլ առավոտյան կողմ արթնանալով՝ նա իրեն միայնակ գտավ հյուղակում, և ուր էլ որ փնտրեց ու կանչեց՝ պատասխան չեղավ, Վարպետն անհետացել էր: էր։ Գիշերը հանկարծ թվաց, թե աշուն է եկել, մի սաստիկ քամի ցնցեց հին հյուղակը, լեռնաշղթայի գագաթներից վեր խոյացան չվող թռչունների մեծաքանակ երամները, թեև դեռ նրանց չվելու ժամանակն էլ չէր:չէր։

Մի օր էլ Հան Ֆոկը առավ փոքրիկ վինը ու ցած իջավ դեպի իր հայրենի երկիրը: ճանապարհին երկիրը։ Ճանապարհին հանդիպող բոլոր մարդիկ նրան ողջունում էին այնպես, ինչպես միայն ալևորներին ու նշանավոր մարդկանց են մեծարում: մեծարում։ Երբ նա եկավ իր հայրենի քաղաքը՝ հայրը, հարսնացուն և ողջ տոհմակիցներն արդեն մահացել էին, օտար մարդիկ էին բնակվում նրանց տներում: տներում։ Երեկոյան, սակայն, գետի վրա պետք է շահերի տոնահանդեսը կատարվեր: կատարվեր։ Բանաստեղծ Հան Ֆոկը կանգնած էր գետի մյուս ափին, մի հինավուրց ծառի բնին կռթնած, և երբ սկսեց նվագել իր փոքրիկ վինը՝ կանայք հառաչեցին, զմայլված և քիչ երկյուղած հայացքներ նետեցին գիշերվա մեջ, երիտասարդները ձայնեցին վինահարի կողմը, որին այդպես էլ ոչ մի տեղ չկարողացան գտնել: գտնել։ Բարձրաձայն կանչեցին նրան, որովհետև նրանցից դեռևս ոչ ոք երբեք չէր լսել վինի այդպիսի դյութիչ հնչյուններ: հնչյուններ։ Իսկ Հան Ֆոկը ժպտում էր: էր։ Նա հայացքն ուղղեց դեպի գետը, ուր հազարավոր ջահերի արտացոլանքներ էին շողարձակում, նա այլևս չէր կարողանում արտացոլանքները իրական ջահերից զանազանել: զանազանել։ Իր հոգում նա այդպես էլ չկարողացավ որևէ տարբերություն գտնել այս տոնակատարության և այն առաջինի միջև, երբ ինքը, իր պատանության օրերին, նույն այս տեղում կանգնած լուռ ունկնդրում էր օտարոտի ու անծանոթ Վարպետի խոսքերը:խոսքերը։