Changes

— Գիտե՞ս ինչ, Սևուկ, ես այնքան բարկացած էի,— շարունակեց Ալիսը և փիսիկին գրկած նորից նստեց բազկաթոռին,— երբ տեսա քո արարքները, ուզում էի պատուհանը բաց անել ու շպրտել քեզ ձյան վրա։ Եվ դու արժանի ես դրան, դո՛ւ, պստիկ չարագործ։ Ի՞նչ կասես քեզ արդարացնելու համար։ Ինձ չընդհատես, հիմա ես քո բոլոր մեղքերը կասեմ։— Նա ծալեց մի մատը,— նախ առավոտյան, երբ Դինան լվանում էր դեմքդ, դու երկու անգամ մլավեցիր։ Չէ՛, Սևուկ, չես կարող ժխտել։ Ես լսեցի։ Ի՞նչ ես ասում։ (Ալիսը ձևացրեց, թե փիսիկը խոսում է իր հետ)։ Դինայի թաթը աչքդ մտաժվ։ մտավ։ Դե, դա քո մեղքն էր, որովհետև աչքերդ չռել էիր, եթե պինդ փակեիր, նման բան չէր լինի։ Այժմ ոչ մի արդարացում, լսիր ինձ։ Երկրորդ՝ Ձյունիկի պոչը տրորեցիր, երբ նրա առջև հատակին դնում էի կաթի ամանը։ Ծարավ է՞իր։ Իսկ ի՞նչ գիտես, որ Ձյունիկն էլ ծարավ չէր։ Եվ երրորդ՝ երբ ուրիշ կողմ էի նայում, կծիկս քանդեցիր։

[[Պատկեր::::::::::ՓՐՉՐԹԱՆ <poem>::::::::Ճաշ չորսն էր գալիս, փանչերը ճկլոր::::::::::Հոլում էին և շաղափում քամչին,::::::::Ու թշվաբր էին չամչերը բոլոր,::::::::::Փռնչում էին խոչերը փամճին։</poem>Ալիսը հրաշքների աշխարհում հայելային ոտանավոր.png|center|280px]]

::::::::::Փռնչում էին խոչերը փամճին։<ref>Նոնսենսի մեկ այլ ծայրահեղ օրինակ։ Ոտանավորի առաջին տունը առաջին հայացքից անիմաստ է, բառերը սարքովի են, ինչպես ոտանավորի վերնագիրը՝ Փրչրթան։ Սակայն ըստ Քերոլի՝ նրանցից շատերը իմաստ են պարունակում, այն էլ մեկից ավելի իմաստ (հեքիաթի 6֊րդ գլխում Պստլիկ Հաստլիկը Ալիսին «բացատրում» է բառերի իմաստը»)։ <br/>Քառյակը Քերոլը գրել է 1855֊ին՝ ընտանեկան «Միշ֊Մաշ» ամսագրում, «Անգլո֊սաքսոնական ոտանավոր» վերնագրով, և վերջում ծանոթագրել է. «Հնագույն քերթողական արվեստին պատկանող այս հատվածի իմաստը խրթին է, բայց և այնպես հուզում է մարդկանց սրտերը»։ Վերնագիրը (jabberwocku) ֆրանսերեն թարգմանվել է Le Jaserogue, գերմաներեն՝ Der Jammerwoch, ռուսերեն՝ Бармаглот։ Հայերեն առաջին անգամ թարգմանվել է Փնթփնթան (Լուիս Քերոլ — Ալիսը հրաշքների աշխարհում, Ալիսը հայելու աշխարհում, «Հայաստան» հր., Երևան, 1971, անգլ. թարգմ.՝ Ս. Սեֆերյանի, չափածո թարգմ.՝ Գ. Բանդուրյանի), մինչդեռ ստույգ իմաստ բառը չպետք է արտահայտեր։<br/> «Սնարքի որսը» նոնսենս֊պոեմում «Փրչրթան» բառը չի հիշատակվում, սակայն նամակներից մեկում գրողը նշել է, որ «Սնարքի» գործողությունները տեղի են ունենում մի կղզում, «որը հաճախ այցելում են Ջաբջաբ թռչունն ու Չարչամչարախը։ Սա, անկասկած, այն կղզին է, որտեղ սպանվել է Փրչրթանը»։</ref></poem>

«Եթե կարողանամ բարձրանալ բլրի գագաթը, պարտեզն ավելի լավ կտեսնեմ,— մտածեց Ալիսը,— ահա այս արահետը տանում է ուղիղ դեպի վեր։ Բայց ոչ... (մի քանի կտրուկ շրջադարձ և որոշ տարածություն անցնելուց հետո սրտնեղեց նա)։... Ինձ թվում է, ի վերջո կհասնեմ։ Ի՞նչ զարմանալի ոլորապտույտներ ունի ճանապարհը և ի՞նչ էլ նման է ոլորաձև խցանահանի։ Ահա այս մեկը կարծես տանում է դեպի բլուր... Ո՛չ, ո՛չ, դարձյալ սխալվեցի։ Սա տուն տանող ճանապարհն է։ Հիմա էլ փորձեմ մյուսը»։ մյուսը»<ref>«Տվյալ դեպքում,— նշել է «Ալիս»֊ների մասին փիլիսոփայության աշխատության հեղինակ Փիթեր Հիթը,— Ալիսի անհաջողությունը (որ հատուկ է Կաֆկայի հերոսներին), ոչ թե կատարումն է, այլ սխալ մոտեցումը։ Հաճախ այդպես են բացատրում նաև փիլիսոփայական և գիտական դժվարությունները։ Երբ բոլոր ճանապարհները նպատակից հեռու են տանում... վրա է հասնում մեթոդաբանական հարցերի և խնդրի պայմանների վերանայման ժամանակը։ Այն, ինչ անլուծելի է թվում մի անկյան տակ, մեկ ուրիշի տակ դժվարություն չի ներկայացնում։ Ալիսն ինքը շուտով կհասկանա այդ»։</ref>։

— Իզուր տեղն էլ այդ մասին խոսում եմ,— վրդովվեց պղջիկըաղջիկը, նայելով տանը և ձևացնելով, թե վիճում է հետը,— միևնույն է, ներս չեմ գնա, որովհետև նորից ձայելու հայելու միջով պիտի անցնեմ ու մտնեմ իմ հին սենյակը և վերջ բոլոր արկածներին։

— Դե գիտես, մեզ վայել չէ առաջինը խոսել,— նկատեց Վարդը <ref>Լիդելների ընտանիքում մեզ հայտնի երեք քույրերից, կային ևս երկուսը՝ Ռոզան (Rose - վարդ) և Վայոլեթը (Violet ֊ մանուշակ)։ Այս գլխում նրանք հայտնվում են որպես Վարդ և Մանուշակ։</ref>,— սպասում էի, թե երբ կխոսես ու մտածեցի. «Այս ծաղկի դեմքն ինչ֊որ արտահայտություն ունի, որ այնքան էլ խելացի չէ, թեպետ գույնը լավն է, իսկ դա քիչ բան չէ...»։

Թագուհին, իսկապես որ, աոաջվանը առաջվանը չէր։ Երբ Ալիսն առաջին անգամ հանդիպեց նրան մոխիրների մեջ, նա ընդամենը երեք մատնաչափ էր, իսկ այստեղ՝ պարտեզում, կես գլխով բարձր էր իրենից։

<nowiki>* * *</nowiki><ref>Վեց առվակները վեց հորիզոնականներ են, որոնք Ալիսին բաժանում են Ութերորդից, ուր և ձգտում է հասնել աղջիկը։ Ամեն անգամ, երբ նա հաղթահարում է առվակը, անցումը տեքստում պատկերվում է աստղանշաններով։</ref>

— Արի ինձ մոտ, արի,— Ալիսը ձեռքը Երկարեց երկարեց դեպի կենդանին և փորձեց շոյել նրան։ Եղնիկը հետ քաշվեց ու շարունակեց անթարթ աչքերով նայել աղշկան։աղջկան։

— Ուրեմն, նրանք միևնույն տանն են ապրում,— կռահեց Ալիսը,— զարմանալի է, ինչո՞ւ մինչև հիմա այդ մասին չեմ մտածել։ Բայց այնտեղ երկար մնալ չեմ կարող։ Միայն կողջունեմ նրանց և կհարցնեմ, անտաոից անտառից դուրս գալու ճանապարհը։ Երանի մինչև մութն ընկնելը հասնեմ Ութերորդ Քառակուսուն։

::::::::::Կերել էին փոքրից մեծ։<ref>«Ծովացուլն ու Հյուսնը» հիշեցնում է Թոմաս Հուդի (1799֊1845) «Յուջին Արամի երազը» բանաստեղծությունը, սակայն Քերոլը ծաղրանմանակում է այդ ստեղծագործության ոճը։ Հետաքրքիր է, որ Ջ. Բ. Փրիսթլին 1957֊ին հրատարակել է «Ծովացուլն ու Հյուսնը» հոդվածը, որտեղ քերոլյան երկու հերոսներին համարել է քաղաքական գործիչների նախակերպարներ։ </ref></poem>

— Բոժոժիկ է, չխկչխկան խաղալիք,— իրն զգույշ զննելուց հետո ասաց ԱւիսըԱnիսը,— և ոչ թե բոժոժավոր օձ,— շտապ ավելացրեց նա, մտածելով հանգստացնել վախեցած Չրըխկին,— հին, ջարդված չխչխկան է, ուրիշ ոչինչ։

— Հակառակ ձևով ապրելու հմա՞յքը,— ապշած կրկնեց Ալիսը,— ես երբեք այդպիսի բան չեմ լսել9։լսել<ref>«Հակառակ ձևով» ապրելու հնարքը Քերոլից հետո շատերն են օգտագործել։ Ամենահայտնին Ֆ. Սքոթ Ֆիցջերալդի «Տարօրինակ դեպք Բենջամին Բարթընի հետ» պատմվածքն է։</ref>։

Նա տեսավ, թե ինչպես Թագուհին հանկարծ թաթախվեց բրդի մեջ։ Ալիսը շփեց աչքերն ու նորից նայեց. չէր կարողանում հասկանալ, թե ի՞նչ է կատարվել և որտե՞ղ է գտնվում ինքը։ Կարծես խանութում էր, և վաճառասեղանի դիմաց նըստողն նստողն էլ... ոչխա՞ր էր։ Գուցե միայն իրեն էր թվում։ Ալիսը շարունակեց տրորել աչքերը, բայց ոչինչ չփոխվեց։ Արմունկները վաճառասեղանին հենած, նա կանգնել էր մութ խանութում և դիտում էր բազկաթոռին նստած ծեր Ոչխարին, որը մերթ հյուսում էր, մերթ էլ դադար տալով նայում Ալիսին իր հսկայական ակնոցի միջով։

<nowiki>* * *</nowiki> <ref>Աստղանիշները նշանակում են, որ Ալիսն անցավ առվակը և մուտք գործեց d6 դաշտը։ Այժմ նա Սպիտակ Արքայի աջ կողմում է, թեև նրան կհանդիպի միայն հաջորդ գլխում։ ''(Ծանոթագրությունը՝ անգլիացի մաթեմատիկոս Մարթին Գարդների)''։</ref>

Այնուամենայնիվ, ձուն գնալով մեծանում էր ու մեծանում և վերջապես մարդկային կերպարանք ընդունեց։ Եվ երբ Ալիսը մի քանի քայլ առաջացավ, տեսավ, որ ձուն ունի աչքեր, քիթ ու բերան։ Իսկ ավելի մոտենալով հասկացավ, որ իր տեսածը ՊՍՏԼԻԿ ՀԱՍՏԼԻԿՆ է11է<ref>Պստլիկ Հաստլիկը, ինչպես և Փոսիկի Վալետը, Առյուծն ու Միեղջյուրը, մանկական երգերի հերոսներ են։<br/>Փիթեր Էլիգզենդրը «Լուիս Քերոլի տրամաբանությունն ու հումորը» հոդվածում (1951) ուշադրության է հրավիրում Քերոլին հատուկ շրջումը, որը սովորաբար աննկատ է մնում։ Իրական կյանքում հատուկ անունները երբեմն մեկ ուրիշ իմաստ ունեն, մինչդեռ հասարակ անուններն օժտված են համընդհանուր իմաստով։ Պստլիկ Հաստլիկի աշխարհում ճիշտ հակառակն է. հատուկ անունները ցանկացած իմաստ կարող են արտահայտել, իսկ հատուկ գոյականները՝ համընդհանուր իմաստ։ Հոդվածի հեղինակը նշում է, որ Քերոլի հումորը առանձնահատուկ բնույթ ունի այն բանի շնորհիվ, որ գրողը հետաքրքրվում էր ձևական տրամաբանությամբ։ ''(Ծանոթագրությունը՝ անգլիացի մաթեմատիկոս Մարթին Գարդների)։'' </ref>:

— Գուցե մեկը չկարողանա,— ասաց Պստլիկ Հաստլիկը,— բայց երկուսը կարող են։ Հատուկ օգնությամբ դու միշտ կարող էիր մնալ յոթ տարեկան։

— Դա էլ նշանակում է «ճկուն և կլոր»։ «Ճկուն» բառը նույնն է, ինչ֊որ «աշխույժը»։ Տեսնո՞ւմ ես, կարծես ճամպրուկ լինի. մեկ բառի մեջ երկու իմաստ է տեղավորվում12։տեղավորվում<ref>Նման «բառ֊ճամպրուկներ» այժմ կան բոլոր ժամանակակից բառարաններում։ Դրանք այն բառերն են, որոնց մեջ «տեղավորված» են երկու իմաստ։ Անգլիական գրականությունում այսպիսի բառերի վարպետն, իհարկե, Ջեյմս Ջոյսն է։ ''(Ծանոթագրությունը՝ անգլիացի մաթեմատիկոս Մարթին Գարդների)։''</ref>։

— Բոլորովին էլ ոչ,— ասաց Արքան,— նա անգլո֊սաքսոնացի Սուրհանդակն է, հետևաբար շարժումներն էլ անգլո֊սաքսոնական ոն։ են։ Եվ երբ նա իրեն երջանիկ է զգում, այդպիսի շարժումներ է անում։ Նրա անունը Լապստրակ է։

— Իմ Սիրո անունը սկսվում է «Լ» տառով13տառով<ref>Վիկտորիական Անգլիայում տարածված խաղ. առաջին մասնակիցն ասում է. «Իմ սիրո անունն սկսվում է «Ա» տառով, և այլն։ Երկրորդը կրկնում է նույնը, միայն «Բ» տառով, և այսպես շարունակ։ Անհրաժեշտ բառերը չգտնողները դուրս են մնում խաղից։</ref>,— սկսեց արտասանել Ալիսը։— Ես սիրում եմ նրան, որովհետև նա Լավն է։ Ես ատում եմ նրան, որովհետև նա Լալկան է։ Եմ կերակրում եմ նրան Լորով ու Լոբով։ Նրա անունը Լապստրակ է և նա ապրում է...

Ալիսն ուրախացավ, երբ քիչ անց Արքան ուշքի գալովփնթփնթացգալով փնթփնթաց.— Երբ ուշաթափվում ես, լոբու նման լավ բան չես գտնի։

— Ճիշտ է,— ասաց ԱոքանԱրքան,— այս փոքրիկ աղջիկն էլ տեսավ նրան։ Իհարկե, Ոչ Ոքը քեզնից դանդաղ էր քայլում։

— Երևի նրան թշնամի է հետապնդում,— առանց շուրջը նայելու խոսեց Արքան,— անտառը յիքն լիքն է թշնամիներով։

«Չեմ հասկանում, թե որոնք են ճակատամարտի կանոնները,— վախեցած դուրս նայելով իր թաքստոցից, մտածում էր Ալիսը,— երևի աոաջին առաջին կանոնը սա է. եթե մեկը հարվածի մյուսին, պետք է նժույգից վայր գցի, իսկ եթե վրիպի, ինքն իրեն պիտի գցի։ Երկրորդ կանոնն էլ այն է, որ նրանք պետք է բռնեն իրենց մահակները Փանչի ու Ջուդիի նման14։ նման<ref>Փանչ և Ջուդի — անգլիական ժողովրդական տիկնիկային թատրոնի հերոսներ՝ կռվարար ամուսիններ։ </ref>։ Բայց ի՜նչ աղմուկ են բարձրացնում վայր ընկնելիս։ Ասես բուխարիկի մի խուրձ ունելիներ են թափվում ցանցի վրա։ Ի՜նչ էլ հանգիստ են նժույգները։ Հեծյալները մեկ ընկնում են, մեկ բարձրանում, իսկ նրանց հեչ պետքն էլ չէ»։

— Այո, բայց ես ավելի լավն էի հնարել՝ սրածայր բլրի էր նման։ Երբ զգում էի ընկնելու վտանգը, դնում էի գլխիս և սաղավարտն անմիջապես խրվում էր գետնին։ Այսպիսով ընկնելու քիչ հնարավորություն ունեի։ Բայց մեջն ընկնելու վտանգը կար։ Մի անգամ ինձ հետ պատահեց ամհնասարսափելինամենասարսափելին. մինչ կկարողանայի դուրս գալ, մյուս Սպիտակ Ձին վերցրեց այն ու դրեց գլխին, կարծելով, թե իրենն է։

— Բայց երաժշտությունը նրա հորինածը չէ,— ինքն իրեն ասաց Ալիսը. «Ես քեզ ավի տվի այն բոլորը, ինչ կարող էի» երգի մեղեդին է։ Նա կլանված ունկնդրում էր, բայց մինչև վերջ էլ արցունքներ չերևացին աչքերում։

::::::::::Ցանկապատին լուռ նստած15։նստած<ref>Սպիտակ Ձիու երգը ծաղրում է Վիլյամ Վորդսվորթի «Վճռականության և անկախության» խոհափիլիսոփայական բանաստեղծության բովանդակությունը։ Քնարական հերոսը գետակի մոտ հանդիպում է մի ծերունու՝ «ոչ ողջ, ոչ մեռած, խոր ծերության կիսաթմբիրում» և հայտնում է նրան.<br/> — Ի՞նչն է ձեզ բերել այս վայրն ամայի,<br/>Ինչպե՞ս պատահեց, որ հասաք այստեղ։<br/>Ա՞յս է ձեր հացը, այսպե՞ս եք ապրում։<br/>Ծերունին պատմում է իր մենավոր կյանքը, թե ինչպես է սնունդ հայթայթում, ինչպիսի դժվարությամբ է պահպանում իր գոյությունը։ Բանաստեղծությունն ավարտվում է քնարական հերոսի հիացական բացականչությամբ.<br/>— Աստվա՜ծ,— գոչեցի,— մարդն այսքան տոկո՞ւն,<br/>Այս ծերունին միշտ կապրի իմ հոգում։</ref>։</poem>

— Ահա թե ինչն ինձ դուր չի դայիս։ գալիս։ Դու պետք է մտածեիր։ Ի՞նչ ես կարծում, ո՞ւմ են պետք չմտածող երեխաները։ Նույնիսկ կատակը պետք է իմաստ ունենա, իսկ երեխայի խոսքը կատակից ավելի կարևոր է։ Դու չես կարող ժխտել այդ, եթե նույնիսկ երկու ձեռքով էլ փորձես։

— Ճիշտ այդպես,— բղավեց Սև Թագուհին,— հինգ անգամ ավելի տաք և հինգ անգամ ավելի ցուրտ, ինչպես ես հինգ անգամ ավելի հարուստ եմ և հինգ անգամ ավելի խելացի, քան դու։ դու<ref>Սև Թագուհին «հարուստ» և «խելացի» ածականներն օգտագործում է որպես հականիշ բառեր։</ref>։

— Պստլիկ Հաստլիկն էլ տեսավ,— ցածրաձայն շարունակեց Սպիտակ Թագուհին, կարծես ինքն իր հետ խոսելիս լիներ,— խցանահանը ձեռքին եկավ ու կանգնեց դռան շեմին... <ref>Ալիսը հիշում է Պստլիկ Հաստլիկի երգը, որտեղ վերջինս խցանահանով և թեյամանով զինված որոշել էր պատժել անհնազանդ ձկներին։</ref>

::::::::Գովեք Ալիս թագուհուն երեք անգամ երեսուն։<ref>Կրկներգում Քերոլը ծաղրանմանակում է Վալթեր Սքոթի «Սիրուն Դենդի» երգը՝ «Դևորգոյլ տոհմի անեծքը» պիեսից. <br/>Լցրեք բաժակները ձեր և գավաթները լցրեք, <br/>Կանչեք այստեղ բոլորին և նժույգները հեծեք, <br/>Դարպասները լայն բացեք, եկեք բոլոր կողմերից, <br/>Շոտլանդացիք են գալիս մեր Դենդիի ետևից։ </ref></poem>

::::::::::Ափսեն բացել, թե՞ բացել այս հանելուկը»։հանելուկը»<ref>Չափածո հանելուկի պատասխանն է՝ ոստրե։ Անհայտ հեղինակի նույնպես չափածո պատասխանը տպագրվել է «Ֆան» ամսագրում 1878֊ի հոկտեմբերի 30֊ին։</ref>։</poem>

Այդ վայրկյանին հենց իր կողքին Ալիսը մի խռպոտ ծիծաղ լսեց և շրջվեց տեսնելու, թե ինչ է կատարվում Սպիտակ Թագուհու հետ, բայց Թագուհու փոխարեն Ոչխարի Ոտքն էր նստած աթոռին։ աթոռին<ref>Սպիտակ Թագուհին Ալիսից հեռանում է դեպի a6 դաշտը։ Շախմատի խաղի տեսակետից, այս քայլը հակասում է կանոններին, քանի որ Սպիտակ Արքան շախից չի ազատվում։ ''(Ծանոթագրությունը՝ անգլիացի մաթեմատիկոս Մարթին Գարդների)։'' </ref>։

— Իսկ ձեզ,— կրկնեց նա և ճիշտ ժամանակին հասցրեց բռնել Թագուհուն, որ պատրաստվում էր ցատկել սեղանին նոր թառած շշի վրայով,— իսկ ձեզ մի լավ ծեծ կտամ, ինչպես իմ փիսիկին։փիսիկին<ref>Ալիսը վերցնում է Սև Թագուհուն և Սև Արքային «մատ» հայտարարում։ Սրանով երազն ավարտվում է, սակայն այդպես էլ հայտնի չէ, թե ում երազն էր՝ Ալիսի՞, թե Սև Արքայի, որն ամբողջ մրցախաղի ընթացքում քնած էր։</ref>։

::::::::Լուսավո՜ր ու հուսաբե՜ր22։հուսաբե՜ր<ref>Բանաստեղծությունը գրված է աքրոստիկոսի ձևով, յուրաքանչյուր տողի առաջին տառերից կազմվում է աղջկա անունը՝ Ալիս Փլեզընս Լիդել։</ref>։</poem>

 ==Կեղծամով Իշամեղուն<ref>Ըստ նախնական մտահղացման՝ այս դրվագը պետք է նախորդեր «Հայելու աշխարհի» վերջին գլխին, որտեղ Ալիսը Թագուհի է դառնում։ Սակայն հեքիաթները նկարազարդող Ջոն Թենիելի խնդրանքով Քերոլը հրաժարվում է դրվագից, քանի որ Թենիելը ոչ մի կերպ չէր կարողանում նկարազարդել այն։</ref>==