Changes

===<strong>§ 1. Ազատել — ազատագրել</strong>===

===<strong>§2․ Ազգային — ազգայնական — ազգայնամոլ — ազգասեր</strong>===

===<strong>§3․ Այգաբաց — այգեբաց</strong>===

===<strong>§4․ Այլասերություն — այլասիրություն</strong>===

===<strong>§5․ Անակնկալ գալ — անակնկալի գալ</strong><br><strong>Հանկարծակի , հանկարծակի գալ — հանկարծակիի գալ</strong>=== 

===<strong>§6․ Անօրինակ — անօրինական</strong>===

===<strong>§7․ Ավանդություն— ավանդույթ</strong>===

Սխալ են՝ <span style="color:#0000FF"> 

===<strong>§8․ Բարդություն — բարդույթ</strong>===

===<strong>§9․ Բռնագանձել — բռնագրավել</strong>===

Ուրեմն՝ ուղղենք սխալը․ <span style=”color"color:#0000FF”0000FF">«Տուժածի օգտին <i>բռնագանձեցին</i></span> (փոխ․՝ <strong>բռնագրավեցին</strong>)<span style=”color"color:#0000FF”0000FF"> դաշնամուրը», «Իշխանության կարգադրությամբ այդ գործարարից բռնագրավեցին</span> (փոխ․՝ <strong>բռնագանձեցին</strong>) <span style=”color:#0000FF”>հարյուր հազար դրամ»</span>։

===<strong>§10․ Գործառություն — գործառնություն</strong>===

===<strong>§11․ Դիտել — դիտարկել</strong>===

«Մենք <strong>դիտում</strong> ենք աստղերը» եւ «Մենք <strong>դիտարկում</strong> ենք աստղերը»։ Առաջինում սովորական գործողությունն ենք հասկանում, երկրորդում նշանակում է նշանակում է դիտելու առարկա դարձնել, դիտել որոշակի նպատակով՝ հետազոտելու, ուսումնասիրելու, ճանաչելու, <strong>քննելու — քններկելուքննարկելու</strong>… Ահա այս զույգը եւս տարբերակման կարիք ունի, մանավանդ որ <i>դիտել — դիտարկել</i>֊ի համեմատ սրանց <i>գործառույթները</i> համարյա նույնանում են, ինչպես՝ «Հարցը պետք է ըստ ամենայնի <i>քննել // քննարկել</i>»։ Այս նախադասության մեջ եթե <i>քննել</i>֊ը գործածենք, ապա ուզում ենք առավելապես կարեւորել, որ հարցը պետք է բոլոր կողմերից <i>ուսումնասիրել, հետազոտել, պարզել, խորացնել</i>… Իսկ եթե <i>քննարկել</i>֊ը թողնենք, ապա առավելապես շեշտում ենք այն, որ հարցը <i>քննության առարկա պիտի դարձնել, տարբեր անձանց կարծիքներն ու տեսակետնգրը լսել, մտքեր փոխանակել</i> եւ այլն։

===<strong>§12․ Երախտիք — երախտագիտություն</strong>===

===<strong>§13․ Զեկուցում — զեկույց</strong>===

Ուղղենք սխալը՝ <span style=”color"color:#0000FF”0000FF">«Ուսանողական գիտական ընկերությունում կարդացված զեկույցները</span> (փոխ․՝ <strong>զեկուցումները</strong><span style*”color="color:#0000FF”0000FF"> բավականաչափ ինքնուրույն էին», «Հնագիտական եռամյա հետազոտությունների արդյունքների վերաբերյալ ներկայացված մեկ էջանոց <i>զեկուցումը</i> </span>(փոխ․՝ <strong>զեկույցը</strong>)<span style=”color"color:#0000FF”0000FF"> ինքնին խոսում էր»</span>։

===<strong>§14․ Զերծ — զուրկ</strong>===

===<strong>§15․ Ըստ որի — ըստ որում</strong>===

===<strong>§16․ Թեթեւամիտ — թեթեւաբարո</strong>===

===<strong>§17․ Ժառանգել — ժառանգություն ստանալ</strong>===

Դժվարություն կարող է առաջանալ նշված հոմանիշների ընտրության հարցում։ Եթե խոսքը ունեցվածքի կամ փողի մասին է, երկուսն էլ՝ եւ՝ <i>ժառանգել</i>֊ը, եւ՝ <i>ժառանգություն ստանալ</i>֊ը կամ <i>թողնել</i>֊ը, ճիշտ են։ Այնինչ եթե խոսքը վերաբերում է հոգեկան֊բարոյական կողմերին կամ արտաքին հատկանիշներին, ապա ճիշտը միայն ժառանգել֊ի գործածությունն է․ «Նա հորից է ժառանգել (ոչ թե «ժառանգություն ստացել») իր կրակոտ խառնվածքը», «Աչքերի կապույտը աղջիկը մորից էր ժառանգել»։ Ուղղենք՝ <span style=”color"color:#0000FF”0000FF">«Իր ազնվությունն ու համարձակությունը նա <i>ժառանգություն է ստացել</i></span> (փոխ․ <strong>ժառանգել է</strong>) <span style=”color"color:#0000FF”0000FF">ծնողներից»</span>։<span style=”color:#0000FF”></span>

===<strong>§18․ Լուծել — լուծարել</strong>===

Սխալ է՝ <span style=”color"color:#0000FF”0000FF">«Քննական պարտքերի լուծումը</span> (փոխ․ <strong>լուծարումը</strong>) <span style=”color"color:#0000FF”0000FF">հետաձգվեց»</span>։ ===<strong>§19․ Ծրագրել — ծրագրավորել</strong>=== <strong>Ծրագրել</strong>֊ը ծրագիր կազմելն է, մտադրվելը, ինչ֊որ բան նախատեսելը, օտար բառով՝ <i>պլանավորելը։</i> Մենք նախապես կամ նախօրոք ծրագրում ենք որեւէ հարց լուծել, գործ սկսել ու կազմակերպել։ <strong>Ծրագրավորել</strong>֊ը համեմատաբար նոր կազմություն է՝ կապված համակարգչային տեխնիկայի հետ, եւ նշանակում է՝ որեւէ ծրագիր կազմել համակարգչի համար՝ նրա մեջ ներդնելու նպատակով, նաեւ՝ ծրագրերով հանդերձել։ Դա մարդկանց մասին էլ հնարավոր է ասել, երբ ծրագրավորում են գործակալներին, հետախույզներին, այսինքն՝ վերջիններիս գործողությունների համար որոշակի ծրագիր են կազմում, առաջադրանք տալիս։ Ուղղենք սխալը՝ <span style="color:#0000FF">«Կառավարությունը <i>ծրագրավորել</i></span>(փոխ․ <strong>ծրագրել</strong>)<span style="color:#0000FF">է կենսամակարդակի բարելավմանը հատկացված գումարները ավելացնել եւս տասը տոկոսով»։</span> ===<strong>§20․ Կերպար — կերպարանք</strong>=== <strong>Կերպար</strong>֊ը գրողի, դերասանի, առհասարակ արվեստագետի ստեղծած հերոսն է՝ իր ուրույն եւ միաժամանակ ընդհանրացնող բնութագրով․ «Գրողը շատ հետաքրքիր կերպար է ստեղծել», «Վահրամ Փափազյանի մարմնավորած կերպարները անմոռանալի են»։ <strong>Կերպարանք</strong>֊ը պարզապես մարդու դեմքն է, երեսը, ընդհանրապես՝ արտաքին տեսքը։ Օրինակ, «Տարիների հեռվից հոր կերպարանքը (= դեմքը) աղոտացել էր», «Ընկերների կերպարանքներում (= երեսներին) դժկամության թեթեւ երանգ նկատվեց»։ ===<strong>§21․ Հակոտնյա — հակամետ</strong>=== <strong>Հակոտնյա</strong>֊ն, որ <i>հակառակ, հակադիր</i> է նշանակում, այլ հոմանիշներ էլ ունի՝ <i>ներհակ, իրարամերժ․</i> Սրանք նրբերանգներով գրեթե չեն տարբերվում իրարից, եւ կարելի է նույնանիշներ համարել։ Սրանց ճիշտ հակառակն իմաստն ունի <strong>հակամետ</strong>֊ը։ Այս բառի <i>հակ</i>֊ը <i>ոչ</i> թե նախորդների օրինակով <i>հակառակ</i>֊ի բաղադրատարրն է, այլ <i>հակվել</i>֊ի, որ <i>համաձայնել, կողմ լինել, համամիտ լինել</i> ընդհանուր իմաստն ունի․ «Ես հակված եմ այս, ոչ թե այն կուսակցության գաղափարները ընդունելու»։ <i>Հակել</i> նշանակում է նաեւ որեւէ բան մի կողմ թեքել, մի կողմի վրա ուղղել․ «Գլուխը կրծքին էր հակել», Միտքը հակել էր պատանեկան հուշերին»։ Ուրեմն նախադասության բովանդակությունից պիտի որոշենք՝ խոսքը հակառակ հակոտնյա, ներհակ լինելո՞ւ, թե՞ կողմ, համաձայն, համամիտ, որեւէ բանի տրամադիր՝ հակամետ լինելու։ Ինչպես՝ <span style="color:#0000FF">«Այդ բարի մարդու արարքները հակամետ</span>(փոխ․ <strong>ներհակ</strong>, հակառակ)<span style="color:#0000FF"> էրին չարության մասին մտքին անգամ»։</span> ===<strong>§22․ Հաղթել — հաղթահարել</strong>=== <strong>Հաղթել</strong>֊ի իմաստը պարզ է, եւ մնում է ուշադրություն դարձնել, որ նրա լրացումը ամենից առաջ անձնանիշ բառ լինի՝ հաղթել (ո՞ւմ) թշնամուն, հակառակորդին, չեմպիոնին, անծանոթին… «Ի՞նչը կհաղթի կյանքում հերոսին, թե չլինեն կինն ու գինին»։ Կարող է եւ <i>ինչի՞ն</i> հարցին պատասխանել՝ հաղթել վագրին, արջին։ Նաեւ՝ «Ու մի կերպ ցավին հաղթելով…»։ Ահա այս վերջին դեպքում է, որ <i>հաղթել</i>֊ը <i>հաղթահարել</i>֊ի իմաստն ունի, ուստի ճիշտ կլինի այդպես էլ ասենք՝ <strong>հաղթահարել</strong> (ինչը) ցավը, վիշտը, դժվարությունը, բարձունքը, պատնեշը… Այսինքն <i>հաղթահարել</i>֊ը գործածվում է մի արգելք, խոչընդոտ վերացնելու, հանելու իմաստով։ ===<strong>§23․ Համար — հանուն</strong>=== Երկուսն էլ կարող են հոմանիշ բառեր դիտվել, եթե ձեւավորում են նպատակի պարագան (պատասխանում են <i>ինչի՞ համար, ի՞նչ նպատակով</i > հարցերին)․ «Կռվեցին հայրենիքի <i>համար</i> = կռվեցին <i>հանուն</i> հայրենիքի»։ Սխալ է, երբ երկուսը միաժամանակ են գործածում նախադասության մեջ․ <span style="color:#0000FF">«Այս քաղաքական գործիչ կոչեցյանը ամեն ինչ անում է <i>հանուն</i> իր անձնական բարեկեցության ու փառքի համար</span>(պիտի հանել կա՛մ հանուն֊ը, կա՛մ համար֊ը)։ Ավելացնենք, որ հանուն֊ը կապվող բառից առաջ է դրվում, իսկ համար֊ը հետադաս է (<i>հանուն</i> երկրի = <i>երկրի</i> համար)։ ===<strong>§24․ Հանձին — հանձինս</strong>=== Առաջինը եզակի դրվաթ բառի հետ է գործածվում, երկրորդը՝ հոգնակի թիվ ունեցողի հետ, <i>հանձին ուսուցչի — հանձինս ուսուցիչների</i>։ Իմաստով նույնն է, ինչ ի <i>դեմս</i>֊ը, որը, սակայն գործածվում է ե՛ւ եզակիի, ե՛ւ հոգնակիի համար՝ <i>ի դեմս իմ ուսուցչի — ի դեմս մեր ուսուցիչների։</i> Ուրեմն ուշադիր լինենք եւ նկատենք սխալները․ <span style="color:#0000FF">«Հանձինս</span>(փոխ․ <strong>հանձին</strong>)<span style="color:#0000FF">Անդրանիկի մենք ճանաչում ենք խղճի ու հերոսականության ասպետին», «Հանձին </span>(փոխ․ <strong>հանձինս</strong>)<span style="color:#0000FF"> Արտաշի ու Կարոյի՝ ես հպարտանում եմ իմ ընկերությամբ»։</span> ===<strong>§25․ Հառել — հառնել</strong>===<strong>Հառել</strong>֊ը կենտրոնացած, սեւեռած նայելն է․ «Աբու Մահարին, աչքերն անքթիթ արեւին հառած, թռչում էր աննինջ», «Երկար ժամանակ աչքերն ինձ էր հառել»։ <strong>Հառնել</strong>֊ը բարձրանալ, վեր ելնել, կանգնել, վերակենդանանալ կնշանակի․ «Քո քաղաքում հառնող մի հոյակապ կոթող ծնվեց»։ Ավելի հաճախ պատկերավոր֊բանաստեղծական խոսքում է գործածվում․ «Հառնել է նրանց հաղթական ոգին», «Հառնեց երկիր Նաիրին ավերներից դարավոր»։ ===<strong>§26․ Հասկացողություն — հասկացություն</strong>=== <strong>Հասկացողություն</strong>֊ը հասկանալու֊ըմբռնելու կարողությունն է, ընդունակությունը, նաեւ ըմբռնումը, գաղափարը, պատկերացումը։ Մեկը, ասենք, մաթեմատիկայից ու ֆիզիկայից լավ հասկացողություն ունի, բայց գուցե քաղաքավարության տարրական կանոնների մասին գրեթե հասկացողություն (այս դեպքում՝ գաղափար) չունի։ <strong>Հասկացություն</strong>֊ը տվյալ բառի կամ բառակապակցության արտահայտած իմաստն է, բովանդակությունը, որը ձեւակերպվում է իբրեւ սահմանում։ Օրինակ՝ «Տարբեր երկրներում եւ տարբեր կուսակցությունների կողմից տարբեր կերպ են մեկնաբանում «մարդու իրավունքներ» հասկացությունը»։ Կամ հետեւյալ նախադասության մեջ՝ «Լեզվաբանության մեջ «բառակապակցություն» հասկացությունը ունի եւ լայն, եւ նեղ ըմբռնում»։ Ճիշտ կլինի, որ բառերը իբրեւ հասկացություն գործածելիս առնվեն չակերտների մեջ (ինչպես վերեւի օրինակներում) կամ առանձնանան֊ընդգծվեն տառատեսակով, ինչպես՝ «<i>Խիղճը, գութը ,կարեկցանքը</i> բարոյաբանական հասկացություններ են»։ ===<strong>§27․ Հավակնոտ — հավակնորդ</strong>=== Երկուսն էլ <strong>հավակնել</strong>֊ի իմաստին են սերտորեն առնչվում։ Հավակնել֊ը մի բանի հասնելու կամ մի բան ձեռք բերելու հետամուտ լինելն է։ Ինքնին դա վատ ձգտում չէ։ Բայց երբ մեկը դա անում է՝ անարժան կերպով իրեն մեծամեծ արժանիքներ վերագրելով, անպայման իր «գերազանցությունը» ուրիշներին ճանաչել տալու սեւեռուն մտքով, ապա նա <strong>հավակնոտ</strong> (օտար բառով՝ պրետենցիոզ) մարդու համբավ է ձեռք բերում։ <i>Հավակնոտ</i>֊ը իր մասին մեծ համարում, մեծ կարծիք ունեցողն է։ <strong>Հավակնորդ</strong>֊ը արդեն բացասական բնութագիր չունի, նա օրինական կերպով եւ ըստ արժանվույն որեւէ բանի հավակնող՝ ձգտող անձնավորությունն է։ Շախմատային կամ այլ մրցումներում, օրինակ, բոլոր մասնակիցները կարող են համարվել չեմպիոն դառնալու հավակնորդ։ Քաղաքական կամ գիտական ասպարեզներում որեւէ տեղ, պաշտոն գրավելու համար կարող են <i>հավակնել</i> շատերը, եւ նրանք բոլորն էլ դրա <i>հավակնորդներն</i> են։ Այս երկու բառերն իրարից տարբերակելու միջոցներից մեկն էլ սա է․ <strong>հավակնոտ</strong>֊ը նախ որպես ածական է գործածվում՝ հավակնոտ գործիչ, ղեկավար, գրող, երգիչ…, իսկ <strong>հավակնորդ</strong>֊ը գոյական է՝ չեմպիոնության հավակնորդ, պաշտոնի հավակնորդ…։ Այսպիսի նախադասություն կազմենք․ «Նա շատ <i>հավակնոտ</i> քաղաքական գործիչ է եւ առաջիկայում հազիվ թե կուսակցության առաջնորդ ընտրվելու <i>հավակնորդներից</i> դառնա»։ ===<strong>§28․ Հովար — հովհար</strong>=== Երկուսն էլ <i>հով</i> բառարմատից են կազմված։ <strong>Հովար</strong>֊ը հով՝ ստվեր անելու համար գլխարկի ճակատակողմից առաջ ձգվող մասն է։ Այդպիսի գլխարկներին օտար բառով <i>կեպի</i> են ասում, սովորական գլխարկից տարբերակելու համար հիմա երբեմն <i>գդակ</i>֊ն են գործածում։ <strong>Հովհար</strong>֊ը հով անելու համար ձեռքի փոքրիկ հարմարանք է։ «Հովարով գլխարկ էր դրել, բայց դա շոգից չէր փրկում, եւ նա ձեռքին էր պահում հովհարը»։ ===<strong>§29․ Հրաձիգ — հրձիգ</strong>=== Հայերենում շատ քիչ են այն բառազույգերը, որտեղ <strong>ա</strong> հոդակապը իմաստազատիչ դեր կատարի՝ բանվոր — բանավոր, քարհատ — քարահատ…։ Մեկն էլ սա է, երբ <i>հուր + ձիգ</i> բաղադրությամբ՝ <i>ա</i> հոդակապով եւ առանց դրա, տարբերակված բառեր ունենք։ <strong>Հրաձիգ</strong>֊ը հրազենից կրակողն է, որ հիմա առավելապես հանդիպում ենք համապատասխան մարզաձեւերից անցկացվող մրցումների մասին խոսելիս։ <strong>Հրձիգ</strong>֊ը, որ ուղղակի իմաստով կրակ գցող, հրկիզող, հրդեհող է նշանակում, ավելի շատ փոխաբերական իմաստով է գործածվում, այն է՝ բարբոքող, հրահրիչ, որեւէ վտանգի դրդող։ Ասում են՝ պատերազմի հրձիգներ, ազգը քայքայող հրձիգներ։ Ուրեմն սխալ կլինի՝ <span style="color:#0000FF">«Հնգամարտում Հայաստանի <i>հրձիգները</i> </span>(փոխ․ <strong>հրաձիգները</strong>) <span style="color:#0000FF">անհաջողության մատնվեցին»։</span> ===<strong>§30․ Հրավեր — հրավերք</strong>=== Սրանց միջեւ մինչեւ վերջերս շատ որոշակի տարբերակում չկար։ Հիմա էլ ոչ քիչ դեպքերում <i>հրավերք</i>֊ը <i>հրավեր</i>֊ի փոխարեն են գործածում։ Սակայն դժվար չէ դրանց ստույգ զատորոշումը։ <strong>Հրավեր</strong>֊ը հրավիրելն է, մեկին հրավեր են ուղարկում, հրավիրում են հարսանիքի, ծնունդի, զրույցի, քննարկման եւ այլն։ <strong>Հրավերք</strong>֊ը հրավիրյալների համար կազմակերպված հացկերույթն է, խնջույքը, ուրախության սեղանը, հյուրասիրությունը, հրավիրյալների մասնակցությամբ հանդիսությունը։ Ուղղենք՝ <span style="color:#0000FF">«Մեր մարզիկները դրսից շատ հրավերքներ</span> (փոխ․ <strong>հրավերներ</strong>) <span style="color:#0000FF">են ստանում, «Երգչուհին Գերմանիայից <i>հրավերք</i></span>(փոխ․ <strong>հրավեր</strong>) <span style="color:#0000FF">ունի»։</span> ===<strong>§31․ Հրատարակել — հրապարակել</strong>=== <strong>Հրատարակել</strong>֊ը տպագրելն է, լույս ընծայելը։ Գիրք, հանդես, թերթ են հրատարակում։ Միեւնույն դասագիրքը կարող է տպագրվել՝ հրատարակվել ամեն տարի անընդմեջ՝ ունենալ մի քանի <i>հրատարակություն</i>։ Բայց երբ խոսք է լինում ժողովածուում կամ թերթում որեւէ նյութ, հոդված տպագրելու մասին, արդեն չպիտի ասենք՝ <i>հրատարակել</i>, այլ՝ <strong>հրապարակել</strong>։ Ուրեմն, այսպիսի կիրառություններում <i>հրատարակել</i>֊ն ու <i>հրապարակել</i>֊ը <i>տպագրել</i>֊ի հոմանիշներ են։ Այսուհանդերձ, <i>հրապարակել</i>֊ը ավելի լայն իմաստ ունի, առհասարակ՝ «հրապարակ հանել, հայտնի դարձնել», ինչը արվում է ոչ միայն տպագրելու — հրատարակելու ձեւով, այլեւ գրվածը կարդալով հայտարարելու, ներկայացնելու։ Այսպես՝ «Դատարանի վճիռը հրապարակվեց (= ընթերցվեց) դահլիճում» եւ «Դատարանի վճիռը երկու օր անց հրապարակվեց (= տպագրվեց) տեղեկագրային հանդեսում»։ Սխալ է՝ <span style="color:#0000FF">«Շաբաթաթերթը վերլուծական հոդված է <i>հրատարակել</i></span> (փոխ․ <strong>հրապարակել</strong>) <span style="color:#0000FF">կուսակցության գործունեության վերաբերյալ։</span> ===<strong>§32․ Հրատարակություն — հրատարակչություն</strong>=== <strong>Հրատարակությունը</strong> նույն <i>հրատարակելը</i> կամ <i>տպագրելն</i> է, նաեւ՝ տպագրված գործը։ Օրինակ՝ «Հոդվածը ներկայացված է հրատարակության՝ տպագրության», «Պ․ Սեւակի ժողովածուները մի քանի հրատարակություն են ունեցել եւ հիմա էլ շարունակում են տպագրվել»։ <strong>Հրատարակչություն</strong>֊ը գրքերի, հանդեսների, ժողովածուների եւ այլնի տպագրությունը՝ հրատարակությունը նախապատրաստող եւ իրականացնող ձեռնարկությունն է։ Այսպիսի նախադասություն կազմենք․ «Այս հրատարակչության հրատարակությունները լավ ընդունելություն են գտնում»։ Սխալ է՝ <span style="color:#0000FF">«Նա մասնակցել է թերթի <i>հրատարակչությանը</i></span> (փոխ․ <strong>հրատարակությանը</strong>) <span style="color:#0000FF">»։</span> ===<strong>§33․ Հուսով — հույսով</strong>=== <strong>Հույս</strong> բառի գործիական հոլովի այս երկու տարբերակներն էլ ճիշտ են, եթե ճիշտ տեղում ենք գործածում։ <strong>Հուսով</strong>֊ը օժանդակ <strong>եմ</strong> բայի հետ է հանդես գալիս․ «Ես հուսով եմ, որ ինձ ճիշտ կհասկանաս», «Մենք հուսով ենք՝ ամեն ինչ լավ կլինի»։ Հուսով եմ֊ը հավասարարժեք է <strong>հույս ունեմ</strong>֊ին․ «<i>Հուսով եմ / հույս ունեմ</i>, որ չես մոռանա»։ Այսինքն՝ նախադասության մեջ առանձին ստորոգյալ է դառնում։ Իսկ <strong>հույսով</strong>֊ը՝ իբրեւ գործիական հոլովով գոյական, նախադասության մեջ հենց ստորոգյալի լրացում է լինում՝ պատասխանելով <i>ինչո՞վ</i> կամ <i><ինչպե՞ս</i> հարցերին․ «Հույսով սպասում է, հույսով ապրում է = հույսով է ապրում»։ Ուղղենք սխալները՝ <span style="color:#0000FF">«Այդ <i>հուսով</i> </span>(փոխ․ <strong>հույսով</strong>) <span style="color:#0000FF">էլ բոլորը գնացին քնելու», «Դուք <i>հույսո՞վ եք</i></span> (փոխ․ <strong>հուսո՞վ եք</strong>), <span style="color:#0000FF">որ նա կկատարի իր խոստումը։ — Այո, <i>հույսով</i> </span>(փոխ․ <strong>հուսով</strong>) <span style="color:#0000FF">ենք»։</span>  ===<strong>§34․ Մեկնել — մեկնարկել</strong>===<strong>Մեկնել</strong>֊ը մի քանի իմաստ ունի։ ա) <i>Ուղեւորվել, շարժվել, ճանապարհ ընկնել</i> (գնացքով, մեքենայով), «Ավտոբուսը մեկնում է ժամը 5֊ին»․ բ) Պարզել, երկարել, կարկառել․ «Ձեռքը մեկնեց վիրավորին», «Հորթուկը դունչը մեկնեց մոր կողմը»․ գ) <i>Մեկնաբանել, պարզաբանել, բացատրել․</i> «Նարեկացուն շատերն են մեկնել, բայց ասես միշտ էլ անմեկնելի է մնում»։ <i>Մեկնել</i>֊ի առաջին՝ շարժվել, մի տեղից դուրս գալ իմաստներին շատ մերձ է <strong>մեկնարկել</strong>֊ը, որը վերջին տարիների նորակազմություններից է։ Այն ստեղծվեց ավելի վաղ գործածության մեջ մտած <strong>մեկնարկ</strong> (օտար՝ ստարտ) բառից եւ, արդեն պարզ է, նշանակում է մեկնարկ (ստարտ) վերցնել, այսինչ տեղից սկսել, շարժվել։ Ավելի հաճախ գործածվում է իբրեւ մարզական եզր․ «Հեծանվորդները մեկնարկեցին Չեխիայի մայրաքաղաքից»։ ===<strong>§35․ Մեղանչել — մեղա գալ</strong>===<i>Մեղանչել</i>֊ի սխալ գործածությունը անչափ շատ է տարածված։ Կարծում են (այդ թվում՝ բավականաչափ գրագետ մարդիկ), թե <i>մեղանչել</i>֊ը հենց մեղա գալ՝ զղջալ, մեղքը ընդունել, մեղքը քավել է նշանակում։ Ճիշտ հակառակն է, <strong>մեղանչել</strong> նշանակում է մեղք գործել, հանցանք կատարել, սխալվել։ Կարծես մոռանում են հանրահայտ ասույթը․ «Ճշմարտության դեմ գործել՝ Աստծո դեմ մեղանչել»։ Հիշենք նաեւ Իսահակյանի հերոսի նշանավոր խոսքը․ «Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, սակայն չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դեմ»։ Այլ օրինակ․ «Իր նահատակների, իր անմահների դեմ մեղանչող ժողովուրդը մեծապես մեղանչում է իր ապագայի դեմ»։ Այս բոլորի մեջ՝ <i>մեղանչել = մեղք գործել</i>։ <strong>Մեղանչել</strong>֊ից <i>մեղանչում գոյականն ունենք, որ առավելապես այլ խոսքաշարերում է կիրառելի․ «Հոդվածում լեզվական <i>մեղանչումները</i> (= սխալները, վրիպակները) քիչ են»։ Ուղղենք սխալ գործածությունները․ <span style="color:#0000FF">«Թուրքիան հայ ժողովրդի դեմ կատարած մեծագույն հանցանքի համար այսօր պիտի <i>մեղանչի</i></span> (փոխ․ <strong>զղջա, ընդունի իր մեղավորությունը, մեղքը քավի՝ ապաշավի</strong>)<span style="color:#0000FF">», «Ես գիտակցում եմ իմ մեղավորությունը, որի համար էլ <i>մեղանչում եմ</i></span> (փոխ․ <strong>ափսոսում եմ, զղջում եմ</strong>)<span style="color:#0000FF">»</span>։ ===<strong>§36․ Շնորհիվ — պատճառով=== </strong>Ժամանակակից հայերենում երկու կապերն էլ ըստ էության նույնգործառույթը ունեն, բայց ոճական ֊ իմաստային տարբեր նրբերանգներով։ <strong>Շնորհիվ</strong>֊ը գերազանցապես գործածվում է դրական իմաստ արտահայտելուհամար՝ աշխատասիրության շնորհիվ, լավ դաստիարակության շնորհիվ,օգնության շնորհիվ… <strong>Պատճառով</strong>֊ը կա՛մ ընդհանրական՝ չեզոք երանգ ունի, կամ բացասական։Օրինակ՝ «Հրավերքին նա չմասնակցեց տանը հյուրեր ընդունելու պատճառով»եւ «Նրանց բաժանությունը փողի պատճառով էր»։ Նույն տիպի նախադասության մեջ, նայած բովանդակության <i>բնույթին</i>,<i>շնորհիվ</i>֊ն ու <i>պատճառով</i>֊ը կփոխարինեն իրար․ «Անձրեւիպատճառով բերքը փչացավ» եւ «Անձրեւի շնորհիվ լավ բերք ստացվեց»։ Ավելացնենք, որ եթե <i>պատճառով</i>֊ը միշտ կապվող բառից հետո էդրվում (հանդիպման պատճառով, փողի պատճառով), ապա շնորհիվը֊ը կարող էեւ հետադաս, եւ նախադաս լինել (հանդիպման շնորհիվ // շնորհիվհանդիպման)։ ===<strong>§37․ Պահպանել — պաշտպանել=== Պահպանել</strong>֊ը նույն <i>պահելն </i>է, բայց ոճականյուրահատուկ նրբերանգով։ Օրինակ՝ «Քո նվերը պահում եմ»֊ի մեջ <i>պահել</i>֊ըընդհանրական — չեզոք երանգ ունի, իսկ «Քո նվերը պահպանում եմ»՝ <i>պահպանել</i>֊ըարտահայտում է «լավ, խնամքով պահել»֊ի իմաստը։ Այլ դեպքերում դրանք,եթե նման նրբիմաստ չեն դրսեւորում, իրար չեն փոխարինում։ Ասենք՝ <i>պահումենք</i> իրերը, գրքերը, փաստաթղթերը, նաեւ՝ հիշատակը,ավանդությունները եւ այլն, եւ այլն։ <i>Պահպանել</i>֊ը, ուրեմն, գործածում ենք հատկապես այն դեպքերում, երբառկա է նաեւ ուշադիր լինելու, գիտակից մոտենալու, խնամքով վերաբերվելուհանգամանքը․ <i>պահպանել </i>լռությունը, ավանդույթը, հիշատակները,բարոյական նորմերը, սիրո զգացմունքը… Եվ պատահական չէ, որ հաճախզուգադիր կապակցությամբ ենք ասում՝ <i>պահել֊պահպանել</i>հավատարմությունը, օդն ու ջուրը, բնությունը, բարոյական մաքրությունը… <strong>Պաշտպանել</strong>֊ը այլ երանգ ունի։ Սա գործածվելիս երկու լրացում էպահանջում՝ <i>ի՞նչը </i>պաշտպանել <i>ինչից։</i> <i>Ինչի՞ց</i>հարցի պատասխանը կարող է եւ բացակայել՝ պաշտպանել սահմանները(հարձակումներից, պաշտպանել պատիվը (կողմնակի վտանգներից), պաշտպանելդեմքը (մոծակներից)… <i>Պաշտպանել</i>֊ը, ուրեմն, ինչ֊որ վտանգիառկայություն կամ հնարավորություն է ենթադրում։ Եթե ասում ենք՝«Պահպանենք մեր լեզուն», կարեւորում ենք այն ուշադրությունը, խնամքը,որ միայն մեզնից է կախված։ «Իսկ պաշտպանենք մեր լեզուն…» ասելով՝ շեշտըդնում ենք դրսից եկող վտանգների, այլեւ՝ որոշ անհոգի֊անտարբերհայախոսների լեզվական խեղումների ու գռեհկաբանությունների վրա։ Դրահամար էլ վերջին նախադասությունը կարող ենք շարունակել՝ «Պաշտպանենքմեր լեզուն անհարկի փոխառություններից եւ չարագուշակծամածռություններից»։ ===<strong>§38․ Պաշտոնական — պաշտոնեական=== </strong>Նախ՝ սրանց կազմության մասին, ինչը կօգնի իմաստներիտարբերակմանը։ <i>Պաշտոն + ական = պաշտոնական, պաշտոնյա + ական =պաշտոնեական</i> (քանի որ <i>յա</i>֊ն հնչյունափոխված է <i>ե</i>֊ի)։ <strong>Պաշտոնական</strong> (օտար բառով՝ օֆիցիալ) լինում են բանակցությունները,հանդիպիումները, որոշումները, հայտարարություններն ուհաղորդագրությունները, կարգադրությունները եւ այլն։ Ասվում է նաեւ <i>պաշտոնական</i>խոսք, տեսակետ, մոտեցում, գնահատական, կեցվածք, կարծիք եւ այլն, եւայլն։ <strong>Պաշտոնեական</strong>֊ը ավելի սահմանափակ կիրառություն ունի, նշանակում էպաշտոնյային վերաբերող, նրա հետ կապված՝ <i>պաշտոնեական</i> դիրք,իրավունք, պարտականություն․ «Նախարարը չարաշահել էր իր պաշտոնեականիրավունքները»։ Նման խոսքաշարում <i>պաշտոնեական</i>֊ին շատ մոտ է <i>ծառայողական</i>֊ը,որը ուրիշ դեպքերում չի փոխարինվում առաջինով, ինչպես՝ ծառայողականմեքենա (չի լինի՝ պաշտոնեական մեքենա)։ Ուղղենք՝ <font color="#0000ff">«Երկու երկրների պաշտոնեական<fontcolor="#000000"> (փոխ․ <strong>պաշտոնական</strong>) <fontcolor="#0000ff">հանդիպումները անարդյունավետ անցան»։ </font></font></font>===<strong>§39․ Պատրաստակամություն — պատրաստականություն</strong>=== <strong>Պատրաստակամություն</strong>֊ը ցանկություն, կամեցողություն ունենալնէ, որեւէ բան անելու պատրաստակամ՝ հոժարակամ լինելն է։ <strong>Պատրաստականություն</strong>֊ը մի բանի պատրաստ֊պատրաստված լինելն է,որեւէ բանի համար անհրաժեշտ պատրաստություն՝ գիտելիքներ կամհմտություններ ունենալն է։ Մեկը <i>պատրաստակամություն</i> ունի մյուսին օգնելու, բայց <i>պատրաստականությունը</i>պակասում է։ Եվ հակառակը՝ մեկը պատրաստականություն (անհրաժեշտգիտելիքներ կամ կարողություն) ունի մյուսին փրկելու, բայց (նախանձի կամթշնամության պատճառով) ամենեւին պատրաստակամություն չունի դա անելու։Այսպես էլ՝ «Մեր մուտբոլիստները հաղթելու <i>պատրաստակամությամբ</i>մտան խաղադաշտ, բայց անբավարար պատրաստականության պատճառով հաջողությանչհասան»։ ===<strong>§40․ Վաղորդայն — վաղորդյան</strong>=== <strong>Վաղորդայն</strong>՝ վաղ առավոտ, այգաբաց։ <strong>Վաղորդյան</strong>՝ առավոտյան։ Ուրեմն, <i>վաղորդայն</i>֊ը գոյական է եւ կարող է հոլովվել՝ <i>վաղորդայնի,վաղորդայնից… Վաղորդյան</i>֊ը ածական է եւ <i>առավոտյան</i>֊ի պեսչի կարող հոլովվել, երկուսն էլ (լավ հիշենք) <i>յան</i>֊ով ենվերջանում եւ արտաքուստ հենց դրանով կարող ենք տարբերակելվաղորդայն֊ից։ Այսպես՝ «Վաղորդայն Ճառագայթները» պիտի ուղղենք կա՛մ«վաղորդայնի (= առավոտվա, այգաբացի) ճառագայթները», կամ «վաղորդյան (=առավոտյան) ճառագայթները»։ ===<strong>§41․ Վերահաս — վերահասու</strong>=== <strong>Վերահաս</strong> նշանակում է տագնապալիորեն վրա եկող ու սպառնացող, շատմոտալուտ․ «<i>Վերահաս</i> դժբախտությունները՝ սովը, ժանտախտը, մոռանալտվին թագուհու ոխակալությունը»։ <strong>Վարահասու</strong> նշանակում է գիտակ, լավատեղյակ, մի բանի մասինանհրաժեշտ տեղեկություններ իմացող, նաեւ՝ մի բանի ուշադրությամբհետեւող․ «Նա <i>վերահասու</i> էր բոլոր անցուդարձերին»։ Ավելիհաճախադեպ հանդես է գալիս <i>վերահասու լինել</i> (= տեղյակ, իրազեկլինել) հակադրությամբ․ «Նա այդպես էլ վերահասու չեղավ իր թիկունքումկատարվող մութ գործարքներին»։ Ուղղենք՝ <font color="#0000ff">«Նա վաղուց էր զգում <i>վերահասու</i><fontcolor="#000000"> (փոխ․ <strong>վերահաս</strong>) <font color="#0000ff">հիվանդությունը,բայց գործերն ասես միշտ անհետաձգելի էին», «Վերահաս<fontcolor="#000000"> (փոխ՝ <strong>վերահասու</strong>) <fontcolor="#0000ff">լինելով տղայի նոր նախաձեռնությանմանրամասներին՝ հայրը հարկ համարեց մի քանի խորհուրդ տալնրան»։ </font></font></font></font></font>===<strong>§42․ Վերաբերյալ— վերոբերյալ</strong>=== Վերաբերյալ</strong>֊ը, անկասկած, լավ գիտենք, որեւէ բանի կամ մեկիմասին, վերաբերող։ <strong>Վերոբերյալ</strong> նշանակում է <i>վերը՝ վերեւում</i>, այսինքն՝ <i>նախորդտողերում բերված</i> կամ <i>քիչ առաջ ասված, հիշված</i>։ Նույնիմաստով էլ՝ <strong>վերոհիշյալ</strong> = վերը հիշած, քիչ առաջ ասած։ Ունենք նաեւ մյուս համանիշը՝ <strong>վերոգրյալ</strong>․ վերը գրված, նախորդտողերում, էջերում ասված, հիշատակված։ Ուրեմն չշփոթենք՝ <font color="#0000ff">«Բացի <i>վերաբերյալ</i><fontcolor="#000000"> (փոխ․ <strong>վերոբերյալ</strong>) <fontcolor="#0000ff">հրաշքներից, Նաիրյան արքաներ կան թաղվածԱռաքելոց եկեղեցում», «Նրա վերոբերյալ<font color="#000000"> (փոխ․<strong>վերաբերյալ</strong>) ուրիշ տեղեկություններ չունեմ»։ </font></font></font></font>===<strong>§43․ Վերաբերել — վերաբերվել</strong>=== </strong>Սա թերեւս միակ բայն է, ուր <strong>վ</strong> ածանցը ոչ թե բայասեռնէ փոխում (ինչպես՝ գրել֊գրվել, ջարդել֊ջարդվել), այլ իմաստային որոշակիտարբերակում է առաջ բերում։ <strong>Վերաբերել</strong> նշանակում է որեւէ մեկի կամ մի բանի մասին ասել,խոսել, նաեւ առնչվել֊առնչություն ունենալ։ Օրինակ՝ «Դիտողությունսվերաբերում է այդ տղայի շատ ազատ պահվածքին, ոչ թե վայրիվերոդատողություններին», «Ասածս նախ քե՛զ է վերաբերում, հետո՝ ընկերոջդ»։ <strong>Վերաբերվել</strong> նշանակում է վերաբերմունք ունենալ, վարվել․ «Դու լավ(վատ) ես <i>վերաբերվում</i> (= վարվում) ընկերոջդ հետ, լավ (վատ) եսվերաբերվում գրքին, նստարանին, տան իրերին…»։ Այո՛, առակրաների դեպքումչի կարելի <i>հետ</i> ասել՝ <i>վերաբերվել գրքի հետ, կահույքի հետ</i>…,քանի որ չկա փոխադարձ հարաբերություն։ Անձի դեպքում երկու տարբերակներնէլ ճիշտ են․ «<i>Երեխայի հետ // երեխային</i> քնքշորեն վերաբերվիր»։ Վերոբերյալ օրինակներից երեւում է նաեւ, որ եթե ենթական անձնանիշ բառէ, ապա ստորագյալը <i>վերաբերվել</i>֊ով (վ֊ով) պիտի լինի․ «<i>Ինքը</i>(<i>նա, հայրը, ծերունին</i>) կասկածանքով էր վերաբերվում բոլորին ուամեն ինչին», «Ժողովուրդը (<i>ուսանողությունը, հոգեւորականությունը</i>)միանշանակ չէր վերաբերվում իշխանության քայլերին»։ Ոչ անձնանիշենթակայի ստորոգյալը արդեն վերաբերել֊ն է լինում․ «Մեծ ուսուցչի <i>ասածները</i>բոլորիս են վերաբերում», «Նոր որոշումը վերաբերում է ոչ միայն պատմականհուշարձաններին, այլեւ այսօրվա կոթողներին»։ ===<strong>§44․ </strong><strong>Վրդովել֊վրդովվել, խռովել֊խռովվել=== </strong>Երկու բառազույգերը հոմանիշ են <i>հուզել֊հուզվել</i>֊ին։ Եվվերջինիս օգնությամբ էլ կարող ենք անսխալ կողմնորոշվել։ Եթե «Մեկըմյուսին վրդովում // խռովում է», ապա ճիշտ են այս՝ առանց կրավորական <strong>վ</strong>ածանցի տարբերակները, ինչպես որ՝ «Մեկը մյուսին <i>հուզում</i> է»։Կամ՝ «Տղայի խոսքը<i> վրդովեց // խռովեց // հուզեց</i> մորը»։ Սաներգործական կառույցի նախադասություն է (ի՞նչ արեց)։ Հիմա նույննախադասության բովանդակությունը արտահայտենք կրավորական կառույցով․«Մայրը <i>վրդովվեց // խռովվեց // հուզվեց</i> տղայի խոսքից»։ Իհարկե, պետք է նկատի ունենալ, որ որոշ դեպքերում <i>խռովել</i>֊ը,նաեւ <i>վրդովել</i>֊ը միշտ չեն համարժեք <i>հուզվել</i>֊ին։ Դրանքկարող են ունենալ նաեւ <i>խախտել</i>֊ի, <i>խանգարել</i>֊ի իմաստներինչպես՝ «Նրա հանգիստը խռովվեց (= խախտվեց, խանգարվեց) երեխայիհեկեկոցից»։ Զանց առնենք (= մի կողմ թողնենք) նաեւ <i>խռովել</i>֊իմյուս իմաստը՝ <i>նեղանալ, կապերը խզել</i>․ Լավ ընկերներ էին, բայցմի դատարկ բանից խռովեցին իրարից։ Ուղղենք սխալները․ <font color="#0000ff">«Այգու անմխիթար վիճակից <i>վրդովեց</i></font>(փոխ․՝ <strong>վրդովվեց = հուզվեց</strong>) <font color="#0000ff">ծերունուսիրտը», «<i>Խռոված</i></font> (փոխ․ <strong>խռովված = հուզված</strong>) <fontcolor="#0000ff">հոգով նա հեռացավ հայրենի ակութից», «Բնությանհոգեպարար անդորրը հանկարծ <i>խռովվեցին</i></font> (փոխ․ <strong>խռովեցին= խախտեցին</strong>)<font color="#0000ff">մարդկանց աղեկտուր ճիչերը»<fontcolor="#000000">։ </font></font>===<strong>§45․ Տանտեր — տանուտեր</strong>=== <strong>Տանտեր</strong>֊ը, լավ գիտենք՝ տան տերն է՝ տան գլխավորը, ամեն տունունի իր <i>տանտերը</i> կամ <i>տանտիրուհին</i>։ <strong>Տանուտեր</strong>֊ը արդեն քիչ գործածական բառերից է, դարձել էհնաբանություն։ <i>Տանուտեր</i>֊ը անցյալում գյուղի տերն էր՝կառավարիչը, որի գործառույթը հիմա, որոշ պայմանականությամբ֊ <strong>գյուղապետն</strong>է կատարում։ Հիշենք Թումանյանի «Հառաչանքի» տողերը․ «Թե տանուտերինգանգատ ես գնում, բան չես վաստակում բացի դուշմանից»։ Պատահում են սխալ գործածություններ․ «Պաշտոնանկ նախագահը բացառիկհաճելի զրուցակից է եւ հյուրասեր տանուտեր (փոխ․ տանտեր)»։ ===<strong>§46․ Տեղական — տեղային Ցեղական — ցեղային</strong>=== <strong>Տեղական</strong>֊ը եւ <strong>տեղային</strong>֊ը վերջին հաշվով նույն իմաստնունեն եւ ավելի շուտ գործածվել են <i>տեղական</i>֊ի տարբերակով, որիընդհանուր նշանակությունը սա է՝ այդ տեղին հատուկ՝ վերաբերող, այդ տեղիհետ կապված, <i>տեղական</i> իշխանություններ, սովորույթներ,կառավարության տեղական մարմիններ, տեղական միջնակարգ դպրոց, տեղականնշանակություն ունեցող դեպքեր, նաեւ՝ տեղական ժամանակ եւ այլն։ <strong>Տեղային</strong>֊ի գործածությունը սահմանափակ է եւ կիրառվում է հենց <i>սահմանափակված</i> (օտար բառով՝ լոկալ) իմաստը արտահայտելու համար։ Կարող ենք ասել՝ <i>տեղային</i> (= տվյալ տարածքով սահմանափակված) հակամարտություններ, տեղային թմրեցում, տեղային վեճեր եւ այլն։ Իրողությունը այդուհանդերձ այն է, որ <i>տեղային</i>֊ը <i>տեղական</i>֊ից առայժմ հստակորեն չի սահմանազատվել։ <strong>Ցեղական</strong>֊ը ընտիր ցեղից սերվածն է, ազնվացեղ հատկություններ ունեցողը։ Խոսքը, իհարկե, տնային կենդանիներին է վերաբերում․ ցեղական ձի, ցուլ, կով… <strong>Ցեղային</strong> նշանակում է ցեղին վերաբերող կամ նրան հատուկ, <i>ցեղային</i> կռիվներ, հակամարտություններ (որ, ի դեպ, <i>տեղային</i> բնույթ են կրում), <i>ցեղային</i> հատկանիշներ։ Գործածվում է նաեւ՝ <i>նեղ, խիստ ազգային</i> նշանակությամբ․ <i>ցեղային գաղափարախոսություն</i>։ Սխալ է՝ <font color="#0000ff">«Երկար տարիներ տեւող <i>ցեղական</i></font> (փոխ․ <strong>ցեղային</strong>) <font color="#0000ff">ընդհարումները կարծես դադարեցին</font>։ ===<strong>§47․ Տեղի տալ — տեղիք տալ</strong>=== Պետք է ուշադիր լինել եւ չշփոթել, որ <strong>տեղի տալ</strong>֊ը տեղը զիջելն է, նահանջելը, հրաժարվելը, իսկ <strong>տեղիք տալ</strong>֊ը առիթ տալն է, պատճառ դառնալը։ Այսպիսի մի նախադասություն՝ «Երկու ամուսիններն էլ ընտանեկան վեճերի <i>տեղիք էին տալիս</i>, բայց նրանցից ոչ մեկը <i>տեղի չէր տալիս</i>»։ Ուղղենք, եթե սխալ է․ <font color="#0000ff">«Քամի բարձրացավ, եւ ցերեկվա տոթը <i>տեղիք տվեց</i> երեկոյան զովությանը», «Նա չիջավ ներքեւ, քանի որ կարող էր <i>տեղի տալ</i> անհարկի կասկածներին»։</font> ===<strong>§48. Տնօրինություն — տնօրենություն</strong>=== <strong>Տնօրեն</strong>֊ը վաղուց է շատերի կողմից գործածվում (դպրոցի տնօրեն, հիմնարկի տնօրեն), եւ դրա շնորհիվ էլ, կարելի է ասել, օտար <i>դիրեկտոր</i>֊ը դուրս է մղվել։ Նրանից կազմված <strong>տնօրինություն</strong>֊ը նույնպես սովորական կիրառություն ունի՝ նշանակելով տնօրինելու, վերահսկելու իրավունք, իրավասություն։ «Հարցի <i>տնօրինությունը</i> հանձնված է մշակույթի նախարարությանը»։ Արդի արեւելահայերենում <i>տնօրինություն</i>֊ը շատ անգամ գործածումեն <i>դիրեկցիա</i> բառի դիմաց, ինչը, սակայն, պիտի համարելաննպատակահարմար, քանի որ կա <strong>տնօրենություն</strong>֊ը, որը հենցտեսչություն, ղեկավարություն է նշանակում եւ որը արեւմտահայերենումվաղուց ի վեր է արմատավորվել։ Ուստի այսպիսի մի նախադասությունկազմենք․ «Վարձատրման նոր կարգ մշակելու <i>տնօրինությունը</i>թողնվել է գործարանի <i>տնօրենությանը</i>»։ ===<strong>§49․ </strong><strong>Ցուցում — ցուցմունք=== </strong>Եթե ընդունենք, որ <strong>ցուցմունք</strong>֊ը այսօր առավելապեսիրավաբանական եզր (= տերմին) կամ հասկացություն է (ոչ թե«հասկացողություն») եւ նշանակում է մեղադրյալի (ամբաստանյալի)վկայությունը, ապա (չհաշված մեկ֊երկու դեպքեր ունենք նաեւ՝ «հաշվիչի,ջրաչափի ցուցմունք») մնացած պարագաներում ճիշտ է <strong>ցուցում</strong>֊ը,այն է՝ հրահանգ, պարզաբանում, առաջադրանք այսպես կամ այնպես վարվելումասին։ Ուղղենք՝ <font color="#0000ff">«Ֆուտբոլիստներին մարզչի տված <i>ցուցմունքները</i><font color="#000000">(<strong>ցուցումները</strong>) <font color="#0000ff">շատհստակ էին», «Վկայի <i>ցուցումները</i> <font color="#000000">(<strong>ցուցմունքները</strong>)<font color="#0000ff">խիստ կասկածելի էին»</font>։ </font></font></font></font>===<strong>§50․ </strong><strong>Փոխանակ — փոխարեն=== </strong>Իբրեւ կապեր՝ սրանք նույնանիշներ են, բայց կիրառությունըսերտորեն կապված է շարադասության հետ․ <strong>փոխանակ</strong>֊ը առաջադաս է, <strong>փոխարեն</strong>֊ը՝հետադաս․ «<i>Փոխանակ զայրանալու</i>՝ լռեց = <i>Զայրանալու փոխարեն </i>լռեց»,«Հանգստանալու փոխարեն // փոխանակ հանգստանալու՝ շարունակեց գործը»։ Նման փոխատեղումը հնարավոր է բայական կապակցության ժամանակ, իսկ երբկապվող բառը ուրիշ խոսքի մաս է, գործածվում է միայն <i>փոխարեն</i>֊ը(դարձյալ՝ հետադաս)․ «<i>Քո փոխարեն </i>ծնողներդ են ամաչում», «<i>Տղայիփոխարեն</i> քույրն էր եկել» (սխալ է՝ <i>քո փոխանակ</i>, տղայիփոխանակ)։ Այսպիսի կառույցներում փոխարեն֊ը առանձին էլ է գործածվում․«Տղան չկար․ փոխարենը քույրն էր եկել»։ Դարձյալ ուշադրության առնենք՝ <i>փոխանակ</i>֊ը միշտ նախադաս է եւդերբայի հետ մեկ կապակցություն է կազմում անգամ այն դեպքերում, երբնրանք իրարից հեռացած են լինում․ «<i>Փոխանակ</i> այդքան երկար ուանիմաստ <i>հակաճառելու</i>…»։ Ուղղենք՝ <font color="#0000ff">«Ավերված տան փոխանակ<fontcolor="#000000"> (<strong>փոխարեն</strong>) <font color="#0000ff">նորբնակարան հատկացրին», «Փոխարեն քո լավության <fontcolor="#000000">(<strong>քո լավության փոխարեն</strong>)</font> կփորեմայգիդ»</font></font></font>։ ===<strong>§51․ Քառատող — քառյակ</strong>=== <strong>Քառատող</strong>․ ցանկացած չորս տողը կարող ենք կոչել քառատող։Ավելի նեղ իմաստով այն չափածո երկի չորստողանոց մասն է՝ բանաստեղծականտունը։ <strong>Քառյակ</strong>֊ը նույնպես կարող է ընկալվել իբրեւ չորս տողից բաղկացածմաս։ Բայց այն առավելապես գործածվում է ճիշտ 4 տողից բաղկացած առանձինբանաստեղծության ժանրատեսակը անվանելու համար։ Ի դեպ, Արեւելքիպոեզիայում այն հայտնի է <strong>ռուբայի</strong> անունով, իսկ հայ միջնադարյանքնարերգության մեջ՝ <strong>խաղիկ</strong> կամ <strong>հայրեն</strong>։ ===<strong>§52․ ֊յուն</strong> եւ <strong>֊ուն</strong> վերջածանցներով կազմված նույնարմատ ձեւեր=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><i>գոյականներ</i></td><td valign="top"><i>ածականներ</i></td><td valign="top"><i>ածականներ (բարդ ածանցավոր կամ բարդ)</i></td></tr><tr><td valign="top">հնչյուն</td><td valign="top">հնչուն</td><td valign="top">համահնչյուն֊համահունչ<ref>Միայն այս զույգն է պարզ ածանցավոր</ref></td></tr><tr><td valign="top">կարկաչյուն</td><td valign="top">կարկաչուն</td><td valign="top">բարեհնչյուն֊բարեհունչ</td></tr><tr><td valign="top">շաչյուն</td><td valign="top">շաչուն</td><td valign="top">դյուրահնչյուն֊դյուրահունչ</td></tr><tr><td valign="top">շառաչյուն</td><td valign="top">շառաչուն</td><td valign="top">քաղցրահնչյուն֊քաղցրահունչ</td></tr><tr><td valign="top">խոխոջյուն</td><td valign="top">խոխոջուն</td><td valign="top">մեղմահնչյուն֊մեղմահունչ</td></tr><tr><td valign="top">դողդոջյուն</td><td valign="top">դողդոջուն</td><td valign="top">նույնահնչյուն֊նույնահունչ</td></tr><tr><td valign="top">—————</td><td valign="top">պաղպաջուն</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">դոփյուն</td><td valign="top">—————</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">կռնչյուն</td><td valign="top">կռնչուն</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">քրթմնջյուն</td><td valign="top">—————</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">պայթյուն</td><td valign="top">—————</td><td valign="top"></td></tr></table> Այս բառաշարքերը դեռ կարող ենք շարունակել։ Ձախ կողմի երկուսյունակներից պարզ երեւում է, որ միեւնույն արմատից ֊<strong>յուն</strong>վերջածանցով կազմվել է գոյական, իսկ ֊<strong>ուն</strong>֊ով՝ ածական։Համապատասխանաբար հարցերն էլ կհնչեն՝ ի՞նչ (գոյ․) եւ <i>ինչպիսի՞</i>(ած․)․ «Լսվում էր առվակի մեղմ <i>խոխոջյունը</i> (ի՞նչը)» եւ «<i>Խոխոջուն</i>(ինչպիսի՞) առվակը անդորր էր բերում նրա խռովված հոգուն»։ Սրանցզանազանությունը ակնհայտ է դառնում նաեւ նրանից, որ գոյական ձեւերըկարող են հոլովվել կամ հոգնակիի մասնիկ ստանալ, հոդ առնել (<i>հնչյունից,հնչյուններով, դոփյունը</i>, իսկ ածական ձեւերը՝ ոչ։ <strong>Հնչյուն</strong> գոյականով բաղադրվում են <i>համահնչյուն,մեղմահնչյուն, արծաթահնչյուն</i> եւ այլն, որոնք բոլորն էլ ածականբառեր են։ Սրանց գրեթե նույնանիշ են <strong>հունչ</strong> բաղադրիչով կազմվածզուգահեռները՝ <i>համահունչ, բարեհունչ, նույնահունչ</i>… ===<strong>§53․ </strong><strong>Իմաստային ընդհանրություններ չունեցող հարանուններ</strong>=== Բազմաթիվ հարանուններից (հնչումով մոտ բառեր) իրենց հակիրճբացատրականներով բերվում են միայն այնպիսիները, որոնք կարող ենիմաստային տարբերակման շփոթի տեղիք տալ։ <strong>Աղանդ</strong> — տվյալ եկեղեցու դավանանքից շեղվող կրոնական ուսմունք (<i>սեկտա</i>)։ <strong>Աղանդեր</strong> — ճաշից հետո մատուցվող քաղցրեղեն ու մրգեղեն (<i>դեսերտ</i>)։   <strong>Ականակիտ</strong> — վճիտ, մաքուր (ջրի մասին), փայլփլուն, շողշողուն։ <strong>Ականակիր</strong> — 1. Չափազանց մութ։ 2. Ականներով զինված ռազմանավ,ականանավ։   <strong>Ակութ</strong> — կերակուր եփելու օջախ, փոքր թոնիր։ <strong>Անութ</strong> — թեւատակի փոսը, թեւատակ։   <strong>Անըստգյուտ</strong> — կատարյալ, անթերի։ <strong>Անստույգ</strong> — չստուգված, ոչ հավաստի, անճիշտ։   <strong>Աշտանակ</strong> — ճրագակալ, մոմակալ։ <strong>Աշտարակ</strong> — բարձր ու նեղ կառուցվածք։   <strong>Ապիկար</strong> — անկարող, ապաշնորհ, անընդունակ։ <strong>Ապիրատ</strong> — անիրավ, անարդար, անօրեն։   <strong>Առասան</strong> — թոկ, պարան։ <strong>Երասան</strong> — սանձ, պախուրց։ <strong>Դրասանգ</strong> — ծաղիկներից կամ այլ բաներից պատրաստված հյուսակ,ծաղկաշղթա։   <strong>Աստանդական</strong> — թափառական, պանդուխտ։ <strong>Ասպնջական</strong> — հյուրընկալ, հյուրասեր։   <strong>Բամբիռ</strong> — ժողովրդական հնագույն նվագարան։ <strong>Բամբիշ</strong> — թագուհի, իշխանուհի։   <strong>Բրդել</strong> — կտոր֊կտոր անել, մանր կտրատել։ <strong>Բրթել</strong> — հրել։   <strong>Գիրթ</strong> — շեշտակի, կտրուկ։ <strong>Գիրգ</strong> — փափուկ, քնքուշ։   <strong>Դեղձան</strong> — բաց դեղնագույն, խարտյաշ։ <strong>Դերձան</strong> — կարի թել։   <strong>Թափոր</strong> — որեւէ տեղ ընթացող մարդկանց կամ մեքենաներիբազմություն։ <strong>Թափուր</strong> — դատարկ, ազատ, չզբաղեցրած։   <strong>Թոծովել</strong> — անվարժ, կցկտուր խոսել, կմկմալ։ <strong>Թոծվել</strong> — թեթեւակիորեն ցնցել, շարժել, թափ տալ։   <strong>Թյուր</strong> — սխալ, ծուռ, խոտոր։ <strong>Թույր</strong> — գույն, երանգ։   <strong>Խաշամ</strong> — աշնանը ծառերից թափված տերեւներ, խազալ։ <strong>Խարամ</strong> — արտադրության ընթացքում առաջացած ավելորդ նյութեր,թափոն։ <strong>Խարան</strong> — դաջելու, խարանելու մետաղյա հարմարանք, փխբ նվաստացմանհետեւանքով առաջացած ծա նր զգացում։   <strong>Կթղա</strong> — փոքրիկ բաժակ։ <strong>Կխտար</strong> — այծյամ, եղնիկ։   <strong>Կտրիճ</strong> — քաջ, արի, խիզախ։ <strong>Կտրիչ</strong> — հատիչ, կտրող բերան ունեցող գործիք։   <strong>Հերկել</strong> — վարել, ցանելու համար հողը շուռ տալ։ <strong>Հերքել</strong> — որեւէ բան ժխտել կամ որեւէ բանի հակառակը ապացուցել։   <strong>Հովատակ</strong> — արու ձի։ <strong>Հրովարտակ</strong> — թագավորի գրավոր դիմումը ժողովրդին։   <strong>Մախաղ</strong> — փոքրիկ տոպրակ։ <strong>Մախաթ</strong> — մեծ ասեղ։   <strong>Մահիկ</strong> — կիսալուսին։ <strong>Մահիճ</strong> — անկողին։   <strong>Մեղկ</strong> — թուլամորթ, կամազուրկ։ <strong>Մեղք</strong> — հանցանք, մեղավորություն։   <strong>Մույթ</strong> — կամարակալ, սյուների հենարան՝ նեցուկ։ <strong>Մույկ</strong> — ոտնաման, կոշիկ։   <strong>Նկանակ</strong> — փափուկ հաց (<i>բուլկի</i>) <strong>Ջնարակ</strong> — ապակեներկ, որով զօծում՝ պատում են խեցեգործականառարկաները։   <strong>Շաղախ </strong>— մածուցիկ խառնուրդ։ <strong>Շաղափ</strong> — անցքեր բացելու կտրող գործիք։ <strong>Շառափ</strong> — 1. Փայլ, ցոլք։ 2. Հորդ, տեղատարափ անձրեւ։   <strong>Շեղբ</strong> — դանակի կտրող մասը։ <strong>Շեղջ</strong> — կույտ, կուտակ։   <strong>Ոստան</strong> — մայրաքաղաք, մեծ քաղաք։ <strong>Ոստայն</strong> — 1. Ջուլհակի գործած թելերի ցանցը 2. Սարդոստայն։   <strong>Պճնվել</strong> — զարդարվել, զուգվել։ <strong>Պչրվել</strong> — սեթեւեթել, կոտրատվել։   <strong>Սամում</strong> — տաք ավազախառն քամի, փոթորիկ։ <strong>Սամույր</strong> — թանկարժեք մորթով կենդանիկզաքիսների ցեղից։   <strong>Սկահակ</strong> — գավաթ, բաժակ։ <strong>Ստահակ</strong> — ստոր, տականք, սինլքոր։   <strong>Վարկ</strong> — 1. Հեղինակություն, պատիվ։ 2. Դրամական միջոց,փոխանվություն։ <strong>Վարք</strong> — իրեն պահելու եղանակը, կենցաղավարությունը։ <strong>Վարգ</strong> — ձիերի (եւ այլ ծանրաքաշ կենդանիների) վազքը, ձիութեթեւ ու համաչափ ընթացք։ ===<strong>§53ա․ </strong><strong>Ի՞նչ ձայն են հանում կենդանիները=== Բառաչում</strong> են կովերը։ <strong>Մայում</strong> են ոչխարներն ու գառները <strong>Մկվում</strong> են այծերն ու ուլերը։ <strong>Խրխնջում</strong> ու <strong>վրնջում</strong> են ձիերը։ <strong>Մռնչում</strong> են գազանները (առյուծ, վագր, արջ…)։ (<strong>Մռնչալ</strong> առհասարակ նշանակում է ուժգին ձայնով գոչել, մռնչյունհանել)։ <strong>Մռլտում</strong> (մռմռում, մռմռացնում ու մլավում) է կատուն։ <strong>Գռմռում</strong> (<i>գռմռացնում</i> կլանչում, կաղկանձում) է շունը։ <strong>Ոռնում</strong> է գայլը։ ==Բ․ Բառաձեւի սխալներ== Բառաձեւի աղավաղումները, ըստ տարածվածության աստիճանի, լինում ենանհատական եւ ընդհանրական։ Լեզվական ամեն մի շեղում ի վերջո սկսվում էառանձին մարդկանց կողմից եւ հետո միայն, խոսողների ավելի ու ավելի լայնշրջանակներ ընդարձակելով, դառնում ընդհանրական։ Վտանգավորը սա է։ Եվսրա դեմ պայքարելու հիմնական եղանակը նույն անհատական ջանքերի գնովճիշտ, անխաթար ձեւերին վերադառնալու ուղին է։ Իրենց հերթին ընդհանրական սխալները տարաբնույթ են։ Կան ակնհայտաղավաղումներ, որ բավարար գրագիտություն ունեցող դպրոցականն էլ էգիտակցում։ Կան եւ «անմեղ» թվացող կամ «խոր ընդհատակ» անցած այնպիսիխոտորումներ, որ միայն նուրբ եւ ուշադիր աչքը կարող է դրանք նկատել։ Բառաձեւի խաթարումների պատճառները բազմապիսի են։ Դրանց մի մասըպայմանավորված է առավելապես արտասանական֊հնչական շեղումներով,մյուսները կարող են առաջ գալ բառակազմության կանոնների անտեսման, բառիառանձին բաղադրիչների թյուրմբռնման, քերականական ինչ֊ինչօրինաչափությունների խախտման հետեւանքով եւ այլն։ Երբեմն նշվածգործոններից մի քանիսը միասին են դեր խաղում։ Ըստ այդմ էլ ստորեւ ներկայացվող բառաձեւի սխալների ենթախմբայինդասդասումները որոշակի պայմանականությամբ են արված։ Երեւույթը առավելակներեւ դարձնելու նպատակով նախ մաս֊մաս երկու սյունակներիզուգահեռականությամբ անմիջաբար տրվում են սխալ (ձախ կողմում) ու ճիշտ(աջ կողմում) ձեւերը, ապա եւ դրանց վերաբերյալ հակիրճ պարզաբանումները։ ===§54․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">ԱմաՆչել, կամաՆց,կանաՆչ, ավելՆորդ, մանրուՆք, արտասուՆք, կանաՆցի, բարձՐունք</font><br></td><td valign="top">ամաչել, կամաց, կանաչ, ավելորդ, մանրուք,արտասուք, կանացի, բարձունք<br></td></tr></table> Մի քանի տասնամյակ առաջ տարածված <i>սանդր, մանդր, ծանդր</i>սխալաձեւությունները այսօր նույնիսկ ծիծաղ են հարուցում։ Սրանցում առկաավելորդ <b>դ</b> աճականի (հավելադիր հնչյունի) դիմաց բերված բառերումէլ <b>ն</b> աճականն է խցկվել՝ ամաՆչել, կամաՆց, կանաՆչ… Մյուս բառերիդեպքում դա պարզվում է նաեւ բաղադրիչների վերլուծությունից՝ <b>մանր+ուք,արտաս+ուք, կան(&lt;կին)+ացի</b>։ <b>Բարձունք</b>֊ի մեջ բարձրարմատաբառի <b>բարձ</b> փոփոխակն է՝ <b>բարձ+ունք</b> (ինչպես՝վերամ<b>բարձ</b>,ամ<b>բարձ</b>իչ), այս պատճառով էլ <i>բարձրունք</i>֊ը սխալ է։  ===§55․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Դա<i>ր</i>տակ, կա<i>ր</i>մունջ,բա<i>լ</i>ա<i>ն</i>ի, ա<i>լ</i>ա<i>ն</i>ի (=աղը պակաս)</font><br></td><td valign="top">դատարկ, կամուրջ, բանալի, անալի<br></td></tr></table><br> Դրափոխության՝ հնչյունների դիրքի տեղափոխության հետեւանք են՝ դատա<b>ր</b>կ&gt; դա<b>ր</b>տակ, բա<b>ն</b>ալի &gt; բա<b>լ</b>անի, կամու<b>ր</b>ջ&gt; կա<b>ր</b>մունջ (<b>ն</b>֊ի հավելումով), ա<b>ն</b>ալի (ան +աղի, ղ &gt; լ) &gt; ա<b>լ</b>ա<b>ն</b>ի։ <b>Ալանի</b>֊ն ճիշտ է, եթենշանակի ընկույզով դեղձաչիր։ ===§56․===<table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Առայժմս</font></td><td valign="top">առայժմ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">այսինքս // այսինքը,ուրեմս // ուրեմը</font></td><td valign="top">այսինքն, ուրեմն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">առնվազը, մանրամասը</font></td><td valign="top">առնվազն, մանրամասն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">եւ այլը, երբեմը</font></td><td valign="top">եւ այլն, երբեմն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">սառ</font></td><td valign="top">սառը//սառն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">դառ</font></td><td valign="top">դառը//դառն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">խառ</font></td><td valign="top">խառը//խառն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ընդհակառակ</font></td><td valign="top">ընդհակառակը//ընդհակառակն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ընդամեն</font></td><td valign="top">ընդամենը</td></tr></table><b>Այսինքն</b>, <b>ուրեմն</b>, <b>առնվազն</b>, <b>մանրամասն</b>,<b>եւ այլն</b>, <b>երբեմն</b> ձեւերը ճիշտ են միայն <b>ն</b>վերջնահնչյունով։ Ի տարբերություն սրանց՝ երկփոփոխակ՝ <b>ը/ն</b> հոովեն հանդես գալիս <b>սառը</b> կամ <b>սառն</b>, <b>խառը//խառն</b>, <b>դառը//դառն</b>,<b>ընդհակառակը//ընդհակառակն</b> բառերը (առանց հոդերի ձեւերը գրականչեն)։ Իսկ <b>ընդամենը</b> բառը միայն <b>ը</b> հոդով է ճիշտ։ <b>Առայժմ</b> բառը, ընդհակառակը, ճիշտ է միայն առանց հոդի։  Հաճախ ավելորդ <b>ը/ն</b> են կցում <b>թարմ</b>, <b>խոր</b> բառերին(թարմը ձուկ, թարմը հաց, խորը հոգի)․ <i>թարմը</i>, <i>խորը</i>ձեւերը ճիշտ կլինեն միայն փոխանվանաբար գործածելիս․ «<b>Թարմը</b>(=թարմ ձուկը, թարմ կանաչին) տուր, խորը (=խորը չափով) մտածիր»։  ===§57․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Ութանասուն(ութանասունմեկ, ուանասուներկու… ութանասունինը),</font></td><td valign="top">ութսուն (ութսունմեկ, ութսուներկու…ութսունինը),</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">տաս (10) — տասմեկ…, տասերորդ,յոթներորդ, ութնամյա, զերո, զերոյական</font></td><td valign="top">տասը // տասն — տասնմեկ…, տասներորդ, յոթերորդ,ութամյա, զրո, զրոյական</td></tr></table> Միայն <b>յոթանասուն</b>֊ի մեջ ունենք <b>յոթ+ան</b> (գրաբարյանյոթն, սեռականը՝ <b>յոթան</b> «յոթի») հոլովական մասնիկը, իսկմնացածներում արմատական թվերին ավելացել է <b>սուն</b> («տասնյակ»)ածանցը։ Ուրեմն, ճիշտ կլինեն <b>ութ+սուն &gt; ութսուն</b> եւ սրանհաջորդող մյուս թվերը՝ <b>ութսունմեկ… ութսունինը</b>։ 10 թվականըլինում է <b>տասը</b> կամ <b>տասն</b> տարբերակով (ի դեպ, նաեւ 9֊ը՝<b>ինը // ինն</b>)։ Բաղադրյալ բառերում, ուր գերազանցապես հանդես էգալիս տասն ձեւով (տասնմեկ, տասներկու…, տասներորդ, տասնամյա,տասնապատիկ…), երբեմն հանդիպում է <i>տաս</i> ձեւով՝ տասանիշ,տասհատորյակ, տաս֊տասներկու, տաս,տասնհինգ… (տես նաեւ §78)։ Մնացածթվականները, եթե փոխանվանաբար չեն գործածված, <b>ը/ն</b> չենընդունում։ «Զերո» ձեւը, որ ֆրանսերենից անցել է, ասենք, ռուսերենին (նաեւ՝ մերարեւմտահայերենին), արեւելահայ գրական տարբերակի համար անընդունելի է․ճիշտն է՝ <b>զրո, զրոյական</b>։ ===§58․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Համբյուր — համբյուրել —համբույրել</font></td><td valign="top">համբույր — համբուրել</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ողջյուն — ողջյունել —ողջյունում եմ</font></td><td valign="top">ողջույն — ողջունել — ողջունում եմ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">եղբոյր</font></td><td valign="top">եղբոր</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">թուլատրել —թուլտվություն // թույլատվություն, (ան)թուլատրելի</font></td><td valign="top">թույլատրել — թույլտվություն, անթույլատրելի —թույլատրելի</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">վիրաբուժ, հոգեբուժ,մանկաբուժ</font></td><td valign="top">վիրաբույժ, հոգեբույժ, մանկաբույժ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ուխտադրույժ</font></td><td valign="top">ուխտադրուժ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">պայթունալի,պայթունավտանգ</font></td><td valign="top">պայթյունալի, պայթյունավտանգ</td></tr></table>  <b>Համբույր</b>֊ի կազմությունը (ինչքան էլ չհամապատասխանի գիտականստուգաբանությանը) հեշտ է մտապահել <i>համ+բույր</i> մերձավոր բառերիկցումով։ Մնում է հիշել, որ ածանց կամ արմատ ավելանալիս բառային շեշտըտեղափոխվում է աջ եւ որպես կանոն, գործում է <b>ույ &gt; ու</b>հնչյունափոխությունը՝ <b>գույն &gt; գունավոր, թույն &gt; թունալի,ողջույն &gt; ողջունել, համբույր &gt; համբուրում ենք</b> (ոչ թե <i>համբյուրում</i>կամ <i>համբույրում</i> ենք), <b>դաշույն &gt; դաշունահարել</b> եւայլն։ <b>Թույլ </b>արմատաբառով կազմված բարդություններ ունենք, եւբնականաբար այստեղ էլ է գործում հիշված կանոնը՝ <b>թույլ+կազմ&gt;թուլակազմ,թուլամորթ, թուլասիրտ</b> եւ այլն։ Բայց, ահա, եթե ունենք <b>թույլտալ</b> հարադրականից կազմված բառաձեւեր, այլեւս հնչյունափոխությունտեղի չի ունենում՝ <b>թույլատրել, անթույլատրելի, թույլտվություն</b>։Սրանց մյուս տարբերակները սխալ են (տես ձախ սյունակը)։ Վերադառնալով առաջին օրինակներին՝ ասենք, որ երբ բառային շեշտը հենցվերջին վանկը կազմող <b>ույ</b>֊ի վրա է, բնականաբար ոչ միփոփոխություն էլ տեղի չի ունենա՝ <b>բարեհամբո՛ւյր, ակնաբո՛ւյժ,վիրաբո՛ւյժ, անասնաբո՛ւյժ</b>…, բայց՝ <b>համբուրե՛լ,վիրաբուժակա՛ն, անասնաբուժարա՛ն։ Նույն ձեւով՝անասնաբո՛ւյծ֊անասնաբուծարա՛ն, չարագո՛ւյժ֊չարագուժորե՛ն</b>։ Իսկ <b>ուխտադրուժ</b>֊ը հենց այսպես էլ ճիշտ է, քանի որ <i>դրույժ</i>բաղադրիչ առհասարակ գոյություն չունի։ Եղել է <b>դրուժ</b>, որից էլ՝<b>դրուժան</b> (=դրժող, խոստմնազանց)։ Ասածին ավելացնենք, որ հակառակ <b>ույ</b>֊ի, <b>յու</b> երկհնչյունըկամ չի հնչյունափոխվում եւ մնում է յու՝ <b>պայթյուն֊պայթյունալի</b>,<b>եղջյուր֊եղջյուրթաս</b>, <b>հարյուր֊հարյուրավոր</b> (ոչ թե <i>հարուրավոր</i>),կամ որոշ դեպքերում էլ փոխվում է <b>ե</b>֊ի․ <b>արյուն֊արյունակցական//արենակցական,եղջյուր֊եղջերու</b>։ ===§59․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Օրեկան, ամսեկան</font></td><td valign="top">օրական, ամսական</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">կաշվեգործ, կաշվեկազմ</font></td><td valign="top">կաշեգործ, կաշեկազմ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ընտանեականբ հարսանեական</font></td><td valign="top">ընտանեկան, հարսանեկան</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">վայրկյանական, առօրյական</font></td><td valign="top">վայրկենական, առօրեական</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">քրիստոնյական</font></td><td valign="top">քրիստոնեական</td></tr></table> Ինդո՞ւ <b>տարեկան</b>֊ը ճիշտ է, իսկ <i>օրեկան</i>֊ը, <i>ամսեկան</i>֊ը՝սխալ։ Որովհետեւ <b>տարի+ական</b> կառույցում գործում է <b>ի+ա&gt;ե</b>հնչյունափոխությունը (ոսկ<b>ի+ա</b>+գույն&gt;ոսկ<b>ե</b>գույն), իսկ <b>օր</b>եւ <b>ամիս</b> բառերում չկա <b>ի</b> վերջնահնչյուն, հետեւաբար ֊<b>ական</b>վերջածանցը մնալու է անփոփոխ՝ <b>օր+ական&gt;օրական</b>, <b>ամիս +ական &gt; ամսական</b> (իհարկե, կան բացառություններ՝ ծաղիկ + փունջ&gt; ծաղկեփունջ, հաշվեկշիռ, հաշվեհարդար…)։ Իսկ <b>կաշի + ա + գործ</b> կազմության մեջ դարձյալ միեւնույնօրինաչափությամբ (ի+ա&gt;ե) կստանանք <b>կաշեգործ</b> (կաշվեգործսխալաձեւությունը, անշուշտ, կաշվե ածականի հետ է կապվում) կամ՝ <b>կաշի+ա+պատ&gt; կաշեպատ, կաշեկազմ</b>։ Նույն կանոնը պիտի կիրառենք մյուս բառերը վերլուծելիս՝ պատան<b>ի</b> +<b>ա</b>կան &gt; <b>պատանեկան</b>, ընտան<b>ի</b>(ք) + <b>ա</b>կան&gt; ընտանեկան, հարսան<b>ի</b>(ք)+<b>ա</b>կան &gt; <b>հարսանեկան</b>(<b>ք</b>֊երը դուրս են մնում)։ Սրանց սխալ ձեւերը (<i>ընտանեական</i>…),անշուշտ, առաջ են եկել <b>քրիստոնեական</b>, <b>առօրեական</b>բառաձեւերի համաբանությամբ՝ նմանակությամբ, որոնցում, սակայն, գործել է<b>յա &gt; ե</b> հնչյունափոխությունը։ Այսինքն, երբ բառը աճել է աջկողմից, շեշտի, տեղափոխման պատճառով <b>յա</b> երկհնչյունը, որպեսկանոն, փոխվում է <b>ե</b>֊ի՝ մատյան + գիր &gt; <b>մատենագիր</b>,վայրկ<b>յան</b> + չափ &gt; <b>վայրկենաչափ</b>, առաքյ<b>ա</b>լ +ություն &gt; <b>առաքելություն</b>, այժմ<b>յա</b> + ական &gt; <b>այժմեական</b>,քրիստոն<b>յա</b>+ական&gt;<b>քրիստոնեական</b>։ ===§60․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Սյունյակ, աղյուսյակ</font></td><td valign="top">սյունակ, աղյուսակ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">պայուսյակ</font></td><td valign="top">պայուսակ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ջղայն</font></td><td valign="top">ջղային</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">գործնեություն</font></td><td valign="top">գործունեություն</td></tr></table> <b>Սյուն</b>, <b>աղյուս</b> արմատաբառերին ավելանում է — <b>ակ</b>նվազական ածանցը, ուստի ճիշտ չեն՝ <i>սյունյակ, աղյուսյակ</i>։ Սրանցսխալաբար կցված ֊<i>յակ</i>֊ը հանդես է գալիս թվային ամբողջությունցույց տվող բառերում՝ <b>տասնյակ, հարյուրյակ, եռյակ</b>, նաեւ՝ <b>հնգամյակ,քսանամյակ</b>…։ <b>Պայուսակ</b>֊ի մեջ որեւէ ածանց չկա, սա իր ամբողջական տեսքով ուղիղփոխառություն է պարսկերենից։ <b>Ջղային</b> բառում <b>ջիղ</b> արմատին ավելացված է ֊<b>ային</b>վերջածանցը՝ <b>ջիղ+ային&gt;ջղային</b>։ Սրանից կազմված նոր բառերումի֊ն սղվում է՝ ջղայնանալ, ջղայնացնել, <b>ջղայնություն</b> (կա նաեւ՝ջղայինություն «ջղային լինելը, ջղային վիճակը»)։  <b>Գործունեություն</b>֊ից նախ առանձնացնենք <i>գործունյա</i>(գործ+ուն+յա) բառահիմքը, ապա եւ, նկատի ունենալով <i>յա&gt;ե</i>փոփոխությունը, ավելացնենք վերջին ածանցը՝ <i>գործունյա+ություն &gt;գործունեություն</i>։ ===§61․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Դաստիրակ, գնհատել</font></td><td valign="top">դաստիարակ, գնահատել</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">նախագա — նախագա(յ)ի…</font></td><td valign="top">նախագահ — նախագահի…</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">թավագլոր, երկպառակտություն</font></td><td valign="top">թավալգլոր, երկպառակություն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ջրօրհներգ, դյութազուն</font></td><td valign="top">ջրօրհնեք, դյուցազուն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ասեկոս — ասեկոսներ</font></td><td valign="top">ասեկոսե — ասեկոսներ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">պատճե — պատճեներ</font></td><td valign="top">պատճեն — պատճեններ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">ֆիդային — ֆիդայիններ</font></td><td valign="top">ֆիդայի — ֆիդայիներ</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">քնքույշ</font></td><td valign="top">քնքուշ</td></tr></table> <b>Դաստիարակ</b>֊ի <b>ա</b>֊ն ոչ միայն պիտի գրվի, այլեւ հնչի։ <b>Նախագահ</b>&lt;նախ+ա+գահ,<b>թավալգլոր</b> &lt; թավալ (թավալվել) + գլոր (գլորվել)։ <b>Երկպառակություն</b>֊ը,այո, առանց տ֊ի․ յուրօրինակ բացառություն է, թեեւ սովորական ձեւերումկա՝ պառակտել, պառակտում… <b>Ջրօրհնեք</b>֊ը ջուրը օրհնելու արարողությունն է։ Կազմված է ջուր +օրհն(ել) եւ ֊<b>եք</b>, գոյականակերտ ածանցից (ոչ թե «երգ»)։Նույնատիպ կազմությամբ ունենք ՝ <b>տնօրհնեք</b> «տունը օրհնելը», <b>խաղողօրհնեք</b>«խաղող օրհնելը»։ <b>Դյուցազուն</b>֊ի խաթարված <i>դյութազուն</i>֊ը (որ դպրոցականներիշրջանում ինչ֊որ շատ է տարածված) հավանաբար կապվում է <i>դյութել —դյութիչ</i>֊ի հետ։ Պարզապես հիշենք <i>դիցուհի</i>, <i>դիցաբանություն</i>բառերի <b>դից</b> հիմքը (բառացի՝ «աստվածների»), որի մի փոփոխակն է <b>դյուց</b>֊ը,<b>դյուց+ազն</b>, որ իր առաջին՝ ուղղակի իմաստով նշանակում է«աստվածների ցեղից սերված»։  <b>Ասեկոսե</b> («բամբասանք») բառը կազմված է <b>ասե</b> «ասում է» եւ<b>կոսե</b> «խոսուե է» կիսաբարբառային ձեւերից։ <b>Պատճեն</b>․ սա ուղիղ ձեւն է (ոչ թե <i>պատճե</i>), ուրեմն եւ պիտիասենք՝ «Այդ գրության <b>պատճենը</b> (ոչ թե <i>պատճեն</i>) բե՛ր, <b>պատճենից</b>մեկը տո՛ւր»։ Հոգնակին էլ պարզ է՝ պատճեն+ներ=պատճեններ։ Իսկ <b>ֆիդայի</b>(ոչ թե ֆիդային) բառի վրա դարձյալ ֊<i>ներ</i> ավելացնելիս կունենանք <b>ֆիդայիներ</b>։ <i>Քնքույշ</i> սխալաձեւությունը հավանաբար «զգույշ, աշխույժ,դիցանույշ» ու նման բառերի նմանակման հետեւանք է․ հնուց ի վեր ուղիղը <b>քնքուշ</b>ձեւն է եղել։ ===§62․=== <table width="100%" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"><tr><td valign="top"><font color="#000099">Տարիկետում//տարեկետում</font></td><td valign="top">տարկետում</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">վարքաբեկել</font></td><td valign="top">վարկաբեկել</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">հոգեբարձու</font></td><td valign="top">հոգաբարձու</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">սննկանալ, անվհեր</font></td><td valign="top">սնանկանալ, անվեհեր</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">հաշվանդամ,հողարկավորություն</font></td><td valign="top">հաշմանդամ, հուղարկավորություն</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">դիմություն</font></td><td valign="top">(————)</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">այլոք</font></td><td valign="top">այլք</td></tr><tr><td valign="top"><font color="#000099">որոշներ</font></td><td valign="top">որոշ (իրեր, մարդիկ), ոմանք, ուրիշներ</td></tr></table> Այս սխալաձեւությունները թերեւս հետեւանք են առանձին բաղադրիչներիիմաստային թյուրիմացության կամ թերիմացության։ <b>Տարկետում</b>֊ը թյուրիմացաբար կապում են տարի֊ի հետ։ Մինչդեռ մեկըկարող է մի քանի ամսով տարկետում վերցնել։ Բառս կազմված է <b>տար </b>(«տարբեր»,ոչ թե՝ «տարի») + <b>կետ + ում</b> (ածանց է) բաղադրիչներից, այսինքն՝«տարբեր կետերի միջեւ»։ Ունենք դրա բայական ձեւը՝ <b>տարկետել</b>, որնշանակում է «ազատել, արձակուրդ տալ այս կամ այն նպատակով»։ Տարկետել֊իփոխարեն առավելապես գործածուն են <b>տարկետում տալ</b>֊ը՝ «որոշակիժամկետով որեւէ բան հետաձգել»։ <b>Վարկաբեկել</b>֊ը հենց <b>վարկը</b>՝ <i>հեղինակությունը, անունը</i><b>բեկել</b>՝ կոտրել է նշանակում, ընդհանուր իմաստով՝ հեղինակազրկել,անվանարկել, խայտառակել (իսկ վարք֊ը ապրելաձեւն է, կենցաղավարությունը,իրեն պահելու կերպը)։ <b>Հոգաբարձու</b>֊ն հոգի֊ի հետ կապ չունի, այլ <b>հոգ(ս)</b>֊ը «<i>բարձել</i>»,այսինքն՝ «<i>վերցնել, կրել</i>» է նշանակում (գրաբարյան «<i>բառնալ—բարձել</i>»֊ըայդ իմաստն ուներ)։ Հիշատակենք <i>մանկաբարձ</i> (ուհի)֊ն, բառացի՝«մանկանը վերցնող»։ <b>Հաշմանդամ</b>֊ի առաջին բաղադրիչն է <b>հաշմ</b>՝ «հաշմված,վնասված, խեղված», ուստի «հաշվելու» հետ ոչ մի կապ չունի։ <b>Սնանկանալ</b>֊ը<b>սնանկ</b> («դատարկ, զուրկ, չունեւոր») բառարմատից է կազմված եւուրեմն՝ <b>սնանկացավ</b> (ոչ թե ս<i>ննկացավ</i>)։ <b>Անվեհեր</b>֊իհականիշն է <b>վեհերոտ</b> («վախկոտ»)․ <i>վեհեր</i> = վախ, երկյուղ։Ուրեմն, «անվեհեր» կնշանակի «անվախ, ոչ վեհերոտ»։ <b>Հուղարկավորություն</b>֊ի մեջ «հող» բառը գործ չունի, քանզի այնգրաբարյան «ի ուղի» (&gt;յուղի&gt;հուղի) «արկանել» (գցել&gt;ուղարկել)բառակապակցությունից է եկել։ <i>Դիմություն</i>֊ը եւ <i>այլոք</i>֊ը կեղծ գրական բառերից են։&nbsp;Առաջինը իբրեւ թե <i>ընդդիմություն</i>֊ի հականիշն է (որ պիտի նշանակի«իշխանական, իշխանամետ»), այնինչ չկա նման բառ։ Եթե անգամ լիներ,դարձյալ <i>դեմ, ընդդեմ </i>բառիմաստը պիտի արտահայտեր եւ ոչ թե«կողմ» («ընդդիմությանը հակառակ»)։ <i>Այլոք</i>֊ը անկասկած հորինվել է «այլոց»֊ի («ուրիշների»)նմանողությամբ՝ որպես թե դրա ուղղական ձեւ։&nbsp; Այնինչ դրա ուղիղձեւն է <b>այլք</b>(=այլեր, ուրիշներ)։ Գրաբարի հոգնակին սեռականումունենում է ֊<b>աց</b>, ֊<b>ոց</b> հոլովիչներ՝ միտք&gt;մտաց,գիրք&gt;գրոց, հայք&gt;հայոց, <b>այլք</b>&gt;<i>այլոց</i>։ Իսկ ֊<b>ոք</b>֊ըեղել է գործիական հոլովի վերջավորությունը՝ օրոք=օրով,ընտանյոք=ընտանիքով («ընտանյոք հանդերձ»), Աստծո կամոք (=կամքով)։ Հայերենում <b>որոշ</b> անորոշ դերանունը հոգնակի թիվ չի վերցնում,ուստի կոպիտ աղավաղում է <i>որոշներ</i>֊ը։ Սրա փոխարեն պիտի գործածելկա՛մ «որոշ+գոյական» կառույցը (ասենք՝ «որոշ բույսեր, որոշաշակերտներ»), կա՛մ հարիմաստ այլ բառեր՝ <b>ոմանք, ուրիշներ(ը)</b>։  <references/>