Changes

Տասնհինգերորդ գլխում մենք քննեցինք այն բազմազան կոմբինացիաները, որոնք կարող են առաջ գալ աշխատուժի արժեքի բացարձակ կամ հարաբերական (այսինքն՝ հավելյալ արժեքի համեմատությամբ) մեծության փոփոխման շնորհիվ, ընդ որում պարզվեց, որ այն կենսամիջոցների քանակը, որոնց մեջ իրացվում է աշխատուժի գինը, կարող է այս գնի տատանումներից անկախ<ref>«Ճիշտ չէր լինի ասել, թե աշխատավարձն աճել է (խոսքը վերաբերում է նրա փողային արտահայտությանը) միայն այն պատճառով, որ նա հնարավորություն է տալիս ավելի մեծ քանակությամբ արդյունք գնելու պակասած գնով» (Դավիթ Բյուկենենը Ա. Սմիթի «Wealth of Nations»-ի իր հրատարակության մեջ, 1814 թ., հ, I, էջ 417, ծանոթագրություն)։<br>64a Մի այլ տեղ մենք կհետազոտենք։ կհետազոտենք, թե ինչպիսի հանգամանքներ կարող են այդ օրենքի ներգործությունը ձևափոխել արդյունաբերության առանձին ճյուղերի համար աշխատանքի արտադրողականության նկատմամբ։</ref> կամ նրանցից տարբեր փոփոխություններ կրել։ Ինչպես արդեն նշել ենք, աշխատանքային ուժի արժեքի — համապատասխանորեն գնի — պարզ փոխարկումով աշխատավարձի էկզոտերիկ [արտաքին, մակերեսի վրա ընկած] ձևի, այնտեղ մատնանշված բոլոր օրենքները դառնում են աշխատավարձի շարժման օրենքներ։ Այն, ինչ որ այդ շարժման սահմաններում ներկայանում է որպես միմյանց հերթափոխող հաջորդական կոմբինացիաներ, տարբեր երկրների համար այդ նույնը կարող է ներկայանալ որպես առանձին երկրների աշխատավարձերի միաժամանակ գոյություն ունեցող տարբերություններ։ Հետևաբար, տարբեր երկրների աշխատավարձերը համեմատելիս անհրաժեշտ է նկատի ունենալ աշխատուժի արժեքի մեծության փոփոխությունները որոշող բոլոր մոմենտները՝ բնական և պատմականորեն զարգացած կենսական պահանջմունքների գինն ու ծավալը, բանվորի դաստիարակության ծախսերը, կանանց ու երեխաների աշխատանքի դերը, աշխատանքի արտադրողականությունը, նրա էքստենսիվ ու ինտենսիվ մեծությունը։ Նույնիսկ ամենամակերեսային համեմատությունը պահանջում է, ամենից առաջ, տարբեր երկրների միևնույն արտադրության միջին օրավարձը վերածել միատեսակ տևողությամբ աշխատանքային օրվա։ Օրական աշխատավարձերի այդպիսի հավասարեցումից հետո պետք է ժամանակավարձը վերածվի հատավարձի, որովհետև միայն այս վերջինն է տալիս աշխատանքի թե՛ արտադրողականության և թե՛ ինտենսիվության չափանիշ։

Բայց արժեքի օրենքն իր միջազգային կիրառման պրոցեսում է՛լ ավելի զգալի փոփոխություններ է կրում այն հանգամանքի շնորհիվ, որ ավելի արտադրողական ազգային աշխատանքը համաշխարհային շուկայում հաշվի է առնվում որպես նաև ավելի ինտենսիվ աշխատանք, քանի դեռ կոնկուրենտ ցիան կոնկուրենցիան ավելի արտադրողական ազգին չի հարկադրում իր ապրանքի վաճառքի գինն իջեցնելու մինչև նրա արժեքը։

Տվյալ երկրում ազգային աշխատանքի ինտենսիվությունն ու արտադրողականությունը միջազգային մակարդակից այն չափով է բարձրանում, ինչ չափով զարգանում է այդ երկրի կապիտալիստական արտադրությունը [''Տես 64a ծանոթ.'']։ Հետևաբար, միևնույն տեսակի ապրանքների տարբեր քանակները, որոնք տարբեր երկրներում հավասար աշխատաժամանակում են արտադրվում, միջազգային ոչ-միատեսակ արժեքներ ունեն, որոնք արտահայտվում են տարբեր գների մեջ, այսինքն՝ միջազգային արժեքների նկատմամբ տարբեր փողային գումարների մեջ։ Այսպիսով, փողի հարաբերական արժեքը արտադրության ավելի զարգացած կապիտալիստական եղանակ ունեցող ազգի մոտ ավելի փոքր է, քան արտադրության կապիտալիստական ավելի քիչ զարգացած եղանակ ունեցող ազգի մոտ։ Սրանից հետևում է, որ անվանական աշխատավարձը, այսինքն՝ աշխատ ուժի աշխատուժի համարժեքը, որ արտահայտվում է փողի մեջ, ավելի բարձր կլինի առաջին ազգի մոտ, քան երկրորդի մոտ. բայց այդ ամենևին դեռ չի նշանակում, թե այնտեղ ավելի կլինի նաև ռեալ աշխատավարձը, այսինքն՝ բանվորի տրամադրության տակ գտնվող կենսամիջոցների քանակը։

Բայց եթե նույնիսկ մի կողմ թողնենք փողի արժեքի այդ հարաբերական տարբերությունը տարբեր երկրներում, այնուամենայնիվ հաճախ կտեսնենք, որ օրավարձը, շաբաթավարձը և այլն առաջին ազգի մոտ ավելի բարձը բարձր է, քան երկրորդի մոտ, այնինչ աշխատանքի հարաբերական գինը, այսինքն՝ աշխատանքի գինը, հավելյալ արժեքի և արդյունքի արժեքի համեմատությամբ, երկրորդ ազգի մոտ ավելի բարձր է, քան առաջնի մոտ<ref>Ջեմս Անդերսոնը, Ա. Սմիթի դեմ բանավիճելով, նկատում է. «Պետք է նմանապես նշել, որ թեև աշխատանքի թվացող գինը սովորաբար ավելի ցածր է աղքատ երկրներում, որտեղ հողագործության արդյունքները և մանավանդ հացը էժան են, այնուամենայնիվ, աշխատանքի իրական գինն այնտեղ սովորաբար ավելի բարձր է, քան ուրիշ երկրներում։ Որովհետև մի օրվա աշխատանքի համար բանվորին տրվող աշխատավարձը չէ, որ կազմում է աշխատանքի իսկական գինը, թեև հենց այդ աշխատավարձն է աշխատանքի թվացող գինը։ Իրական գինն այն է, ինչ ձեռնարկատիրոջ վրա նստում է պատրաստի արդյունքի մի որոշ քանակ, և այս տեսակետից աշխատանքը գրեթե բոլոր դեպքերում ավելի էժան է հարուստ երկրներում, քան ավելի աղքատ երկրներում, չնայած որ հացի ու այլ կենսամիջոցների գինը վերջին երկրներում սովորաբար ավելի ցածր է, քան առաջին երկրներում... Օրով չափվող աշխատանքը զգալիորեն ավելի ցածր է Շոտլանդիայում, քան Անգլիայում... Իսկ հատավարձով չափվող աշխատանքը ընդհանուր առմամբ ավելի էժան է Անգլիայում» (James Anderson: «Observations on the means of exciting a spirit of National Industry Edinburgh 1777, էջ 350, 351)։ — Ընդհակառակը, ցածր աշխատավարձը, իր հերթին) , առաջ է բերում աշխատանքի թանկացում։ «Աշխատանքն Իռլանդիայում ավելի թանկ է, քան Անգլիայում, չնայած այն բանին կամ հենց այն պատճառով, որ աշխատավարձն այնտեղ այնքան զգալիորեն ավելի ցածր է» (№ 2074 «Royal Commission on Railways, Minutes»-ում. 1867)։</ref>։

1833 թվականի գործարանային հանձնաժողովի անդամ Ջ. Վ. Կաուելը, մանածային արտադրությունը ուշադիր հետազոտելով, այն եզրակացության եկավ, թե «աշխատավարձերը գործարանատերերի տեսակետից, ըստ գործի էության, ավելի ցածր են Անգլիայում, քան մայր-ցամաքում, թեև բանվորների տեսակետից նրանք կարող են և ավելի բարձր լիներ (ՍreUre: «Philosophy of Manufactures», էջ 314)։ Անգլիական գործարանային տեսուչ Ալեքսանդր Ռեդգրեյվը 1866 թ. հոկտեմբերի 31-ի գործարանային հաշվետվության մեջ մայր-ցամաքային երկրների և Անգլիայի համեմատական վիճակագրության միջոցով ապացուցում է, թե, չնայած ավելի ցածր աշխատավարձին և անհամեմատ ավելի երկար աշխատանքային օրին, մայր-ցամաքային աշխատանքը, արդյունքի համեմատությամբ, ավելի թանկ է, քան անգլիական աշխատանքը։ Օլդենբուրգի մի բամբակեղենի գործարանի անգլիացի դիրեկտոր (manager) հայտարարում է, որ այնտեղ աշխատաժամանակը տևում է 14½ ժամ, առավոտյան ժամի 5,30-ից մինչև երեկոյան ժամի 8-ը, չբացառելով նաև շաբաթ օրը, և որ այնտեղի բանվորները անգլիացի վերակացուների հսկողության տակ մի փոքր պակաս արդյունք են արտադրում, քան անգլիական բանվորները 10 ժամում, իսկ գերմանացի վերակացուների հսկողության տակ դեռ էլ ավելի քիչ։ Աշխատավարձն այնտեղ շատ ավելի ցածր է, քան Անգլիայում, շատ դեպքերում ամբողջ 50%-ով, և, չնայած, դրան, տվյալ քանակությամբ մեքենաներին ընկնող աշխատող ձեռքերի թիվն անհամեմատ ավելի է. մի քանի բաժանմունքներում այդ թիվը անգլիականին հարաբերում է ինչպես 5 : 3։ Պ-ն Ռեդգրեյվը շատ մանրամասն տվյալներ է բերում բամբակեղենի ռուսական գործարանների վերաբերմամբ։ Այդ տվյալները նրան հաղորդել է դեռ վերջերս այնտեղ աշխատող մի անգլիացի manager [դիրեկտոր]։ Ռուսական այդ հողի վրա, որն այնքան հարուստ է ամեն տեսակ այլանդակություններով, դեռ, լիակատար ծաղկման մեջ են անգլիական գործարանային սիստեմի մանկության ժամանակաշրջանի հին սարսափները։ Կառավարիչներն, իհարկե, անգլիացիներ են, որովհետև ռուսական տեղաբնիկ կապիտալիստը գործարանային աշխատանքի համար բոլորովին անպետք է։ Չնայած ուժից վեր աշխատանքին, ցերեկվա ու գիշերվա անընդհատ աշխատանքներին և բանվորների խղճուկ վարձին, ռուսական ֆաբրիկացիան իր ողորմելի գոյությունը մի կերպ քարշ է տալիս օտարերկրյա կոնկուրենցիայի դեմ ստեղծվող արգելքների շնորհիվ միայն։— Վերջապես, ես կբերեմ դեռ պ. Ռեդգրեյվի արած համեմատական տեսությունը Եվրոպայի տարբեր երկրների իլիկների այն միջին թվի մասին, որ ընկնում է մի գործարանին և մի մանողին։ Պ. Ռեդգրեյվն ինքը նկատում է, որ այդ թվերը հավաքված են մի քանի տարի առաջ, և որ այդ ժամանակվանից թե՛ անգլիական գործարանների ծավալը և թե՛ մեկ բանվորին ընկնող իլիկների թիվն աճել է, Բայց նա ենթադրում է, որ իր կողմից թվարկված մայր-ցամաքային երկրների առաջադիմությունն էլ նույն տեմպով է կատարվել, այնպես որ թվական տվյալները պահպանում են իրենց համեմատական նշանակությունը։

«Այս համեմատությանը,— ասում է պ. Ռեդգրեյվը,— չխոսելով արդեն ուրիշ հանգամանքների մասին, աննպաստ է Մեծ Բրիտանիա յի Բրիտանիայի համար առանձնապես այն պատճառով, որ այնտեղ գոյություն ունեն մեծ թվով գործարաններ, որոնց մեջ մեքենայական ջուլհակությունը միացած է մանագործության հետ, այնինչ հաշվարկումից չի հանված ջուլհակահաստոցով աշխատողներից ոչ մի մարդ։ Օտարերկրյա գործարանները, ընդհակառակը, սովորաբար միայն մանագործարաններ են։ Եթե հնարավոր լիներ լիովին համեմատելի տվյալներ գտնել, ես կարող էի իմ շրջանում թվարկել շատ բամբակամանարաններ, որտեղ 2 200 իլիկ ունեցող մյուլերը մեկ բանվոր (minder) է կառավարում իր երկու օգնականների հետ, որոնք օրական արտադրում են 220 ֆունտ մանվածք 400 (անգլիական) մղոն երկարությամբ» (reports Reports of Insp. of Fact. for 31st October 1866», էջ 31—37, տարբեր տեղերում)։

«Աշխատավարձի մակարդակի ուսումնասիրության փորձի»<ref>«Essay on the Rate of Wages: with an Examination of the Causes of the Differences in the Conditions ot of the Labouring Population throughout the World». Philadelphia 1835.</ref> — իր տնտեսագիտական ամենավաղ գրվածքներից մեկի — մեջ Հ. Քերին աշխատում է ապացուցել, որ տարբեր ազգային աշխատավարձերն ուղղակի հարաբերական են ազգային աշխատանքային օրվա արտադրողականությանը։ Այդ միջազգային հարաբերակցությունից նա այն հետևություն է հանում, թե աշխատավարձն ընդհանրապես բարձրանում կամ ընկնում է աշխատանքի արտադրողականության հետ համամասնորեն։ Մինչդեռ հավելյալ արժեքի արտադրության մեր ամբողջ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այդ եզրահանգումը անհեթեթ կլիներ նույնիսկ այն դեպքում, եթե Քերին իսկապես ապացուցեր իր նախադրյալները և ոչ թե, իր սովորության համաձայն, անքննադատաբար ու հապճեպով այստեղից ու այնտեղից պոկած պատահական վիճակագրական նյութը մի կույտի մեջ խառներ։ Բայց ամենից լավն այն է, որ, նրա անձնական խոստովանությամբ, բանն իրականում այնպես չէ, ինչպես պետք է լիներ թեորիայի համաձայն։ Այսինքն՝ պետության միջամտությունը աղավաղում է այդ բնական տնտեսական հարաբերությունը։ Ուստի անհրաժեշտ է ազգային աշխատավարձերն այնպես հաշվել, որ իբրև թե նրանց այն մասը, որ հարկերի ձևով անցնում է պետությանը, հենց բանվորների ձեռքն է ընկնում։ Շատ լավ կլիներ, որ պ. Քերին մի քիչ մտածեր այն մասին, թե արդյոք այդ «պետական ծախքերն» էլ կապիտալիստական զարգացման «բնական պտուղները» չե՞ն։ Հիշյալ դատողությունը լիովին արժանի է այդ մարդուն, որն սկզբում արտադրության կապիտալիստական հարաբերությունները հայտարարում է բնության ու բանականության հավիտենական օրենքներ, իսկ պետական միջամտությունը՝ միայն ընդունակ նրանց ազատ, ներդաշնակ խաղը խանգարելու, և ապա հայտնագործում է, թե Անգլիայի կողմից համաշխարհային շուկայի վրա արված դիվային ազդեցությունը, որը, ինչպես երևում է, չի բխո՜ւմ կապիտալիստական արտադրության բնական օրենքներից, — անհրաժեշտ է դարձնում պետական միջամտությունը, այն է՝ «բնության ու բանականության այդ օրենքների» պետական պաշտպանությունը, alias [այլ խոսքով] — հովանավորման սիստեմը։ Այնուհետև նա հայտնագործեց, որ ո՛չ թե Ռիկարդոյի և մյուսների թեորեմաները, որոնց մեջ ձևակերպված են գոյություն ունեցող հասարակական հակադրություններն ու հակասությունները, իրական տնտեսական զարգացման իդեալական արդյունք են, այլ, ընդհակառակը, Անգլիայի և այլ երկրների կապիտալիստական արտադրության իրական հակադրություններն են Ռիկարդոյի և մյուսների թեորիայի արդյունքը։ Վերջապես, նա հայտնագործեց, որ վերջին հաշվով առևտուրը ոչնչացնում է արտադրության կապիտալիստական եղանակի բնածին հրաշալիքներն ու ներդաշնակությունը։ Մի քայլ ևս այս ուղղությամբ, և, ո՛վ գիտե, նա կհայտնագործի, թե կապիտալիստական արտադրության միակ չարիքը հենց ինքը՝ կապիտալն է։ Միայն այդքան ահռելի անքննադատականությամբ ու այդպիսի կեղծ գիտնականությամբ աչքի ընկնող մարդը կարող էր, չնայած իր հովանավորական հերետիկոսությանը, արժանի լինել մի ինչ-որ Բաստիայի և արդի ֆրիտըեդերության ֆրիտրեդերության մյուս բոլոր օպտիմիստների ներդաշնակ իմաստության գաղտնի աղբյուրը դառնալու։