Changes
/* Գարնանային ձայներ */
== Գարնանային ձայներ ==
<b>1</b>
Կամակուրայում բալենու ծաղկած ժամանակ տոնում էին բուդդայական մայրաքաղաքի յոթհարյուրամյակը։ Տաճարների զանգերը ամբողջ օրը ղողանջում էին։
Զանգերի ձայնը, ժամանակ առ ժամանակ, չգիտես ինչու, Սինգոյին չէին հասնում։ Կիկուկոն գործ անելիս լիներ, թե խոսելիս, միևնույն է, լսում էր, իսկ Սինգոն, որպեսզի լսեր, պետք է հատուկ ականջ դներ։
— Լսո՞ւմ եք,— ասաց Կիկուկոն,— նորից զանգում են։ Լսեցի՞ք։
— Չեմ տարբերում։— Սինգոն գլուխը կռացրեց։— Կնիկ, իսկ դո՞ւ,— հարցրեց Յասուկոյին։
— Լսում եմ, իհարկե։ Մի՞թե դու չես լսում։— Յասուկոն խոսելու ցանկություն չուներ։
Վերջին չորս֊հինգ օրվա լրագրերի կույտը ծնկներին դրած, դանդաղ թերթում էր։
— Ղողանջո՜ւմ են։ Ղողանջո՜ւմ են,— ասաց Սինգոն։
Բավական էր զանգի հնչյունը թեկուզ մի անգամ որսար, այնուհետև արդեն հեշտությամբ զանազանում էր մյուս ձայներից։
— Վերջապես լսեցիր և հրճվում ես,— ակնոցը հանեց ու Սինգոյին նայեց Յասուկոն,— իսկ վանականների հոգին դուրս է գալիս օրնիբուն հնչեցնելով գանգերը։
— Զանգերը խփում են տաճարներն այցելող հավատացյալները. մի հարվածը՝ տասը իեն, և ոչ թե վանականները,— ասաց Կիկուկոն։
— Այ թե փչանն ես, հա՜։
― Չէ, ճիշտ եմ ասում, մայրիկ, դրանց անվանում են ննջեցյալի հոգու համար աղոթելու զանգեր․․․ Ասում են տաճարները նույնիսկ իրենց պլանն ունեն՝ քանի մարդ պետք է խփի զանգը, կարծեմ հարյուր հազար, թե մեկ միլիոն․․․
— Պլա՞ն։
Սինգոյին դա արտառոց թվաց։
— Տաճարների զանգերը շատ են թախծոտ ղողանջում, չեմ սիրում։
― Չէ, ինչ եք ասում, մի՞թե թախծոտ են,— առարկեց Կիկուկոն։
Ինչ հարմար է այսպես, ապրիլյան կիրակի օրը, սեղանատանը նստած հիանալ ծաղկող բալենիներով, մտածեց Սինգոն։
— Յոթհարյուրամյակը։ Ինչի՞ յոթհարյուրամյակը։ Ոմանք ասում են Մեծ Բուդդայի յոթհարյուրամյակն է, մի մասն էլ թե՝ սուրբ Նիտիրենի,— ասաց Յասուկոն։
Սինգոն չկարողացավ պատասխանել։
— Կիկուկո, դու գիտե՞ս։
— Ես էլ չեմ իմանում։
— Տարօրինակ է։ Մենք էլ պիտի ասենք, թե Կամակուրայում ենք ապրում։
— Մայրիկ, ձեր նայած թերթերում հետաքրքիր բան չկա՞։
— Որոշ բան կա։— Յասուկոն լրագրերի կույտը մեկնեց հարսին։ Դրանք խնամքով ծալված, դարսված էին միմյանց վրա։ Թերթերից մեկը պահեց մոտը,— այ հենց սրա մեջ է գրված։ Երբ կարդացի, որ երկու ծեր մարդիկ տանը թողնում գնում են, սիրտս ճմլվեց։ Դրանց պատմությունը մտքիցս ոչ մի կերպ դուրս չի գալիս։ Կիկուկո, երևի դու էլ ես կարդացել։
— Կարդացել եմ։
— «Ճապոնական թիավարման սպորտի միության պրեզիդենտի տեղակալը, որին անվանում էին թիավարել սիրողների հայր»...— հոդվածը սկսեց կարդալ Յասուկոն, բայց ընդհատեց ու վերապատմեց իր խոսքերով։— Նա, դրանից բացի, նաև նավակների և զբոսանավակների շինության ընկերության դիրեկտորն էր։ Կինը վաթսունութ տարեկան էր, ինքը՝ վաթսունինը...
— Սիրտդ ինչո՞ւ ճմլվեց։
— Այստեղ արտատպված են նրա հրաժեշտի նամակները՝ հոգեորդուն, նրա կնոջն ու թոռներին։
Յասուկոն նորից սկսեց թերթը կարդալ։
— «Պատկերացնելով խղճուկ գոյությունը քարշ տվող, ամենքից մոռացության մատնված մարդկանց թշվառ տեսքը, մենք չենք ուզում ապրել մինչև այդ օրին ընկնելը։ Դերկոմս Տակագիի հոգեկան վիճակը մեզ համար միանգամայն հասկանալի է։ Կարծում ենք լավագույն բանը կլինի կյանքից հեռանալ այն ժամանակ, քանի դեռ բոլորը քեզ հարգում ու սիրում են։ Եվ մենք՝ շրջապատված տնեցիների անկեղծ սիրով, բազմաթիվ բարեկամների ու հասակակիցների սրտագին վերաբերմունքով ու հոգատարությամբ, այդուհանդերձ, որոշեցինք, որ մեզ անհրաժեշտ է հեռանալ»։ Այս նամակը ուղղված է հոգևորդուն ու նրա կնոջը։ Իսկ սա՝ թոռներին. «Մոտենում է ճապոնիաի անկախության օրը, սակայն ապագան ծածկված է մշուշով։ Եթե երիտասարդությունը և ուսանողները, պատերազմի սարսափներից ահաբեկված, խաղաղություն են ուզում, նրանք պետք է անշեղորեն հետևեն Գանդիին պատկանող չընդդիմադրելու գաղափարին։ Մենը շատ ենք ծեր, և մեր ուժերն արդեն չեն բավարարում ընթանալու այն ճիշտ ուղիով, որին հավատում ենք, և ղեկավարելու ձեզ։ Անմտություն է սպասել մինչև խոր ծերության հասնելը, երբ ձեզ համար ծանր բեռ կդառնանք․ ապրել այդքան, կնշանակի խաչ քաշել մի ամբողջ կյանքի վրա։ Ընդամենը մի բան կցանկանայինք, որ դուք՝ մեր թոռները, ձեր սիրած պապիկից ու տատիկից ջերմ հիշողություններ պահեիք։ Դեռ չգիտենք, թե ուր ենք ուղևորվելու։ Մեր միակ ձգտումն է հանգիստ հանգչել»։
Այդտեղ Յասուկոն լռեց։
Սինգոն նստել նայում էր այգում ծաղկող բալենիներին։
Յասուկոն շարունակեց ընթերցումը։
— «Դուրս եկան Տոկիոյի իրենց տանից, այցելեցին Օսակայում ապրող քրոջը և անհետ կորան։ Օսակայում բնակվող քույրը ութսուն տարեկան է...»
— Իսկ ո՞ւր է կնոջ հրաժեշտի նամակը։
— Ի՞նչ։
Յասուկոն բարձրացրեց ցրված հայացքը։
— Կինը նամակ չի՞ թողել։
— Կի՞նը։ Այսինքն՝ պառա՞վը։
— Իհարկե։ Քանի որ վճռել էին երկուսով մեռնել, ուրեմն կինն էլ պետք է նամակ թողած լիներ։ Մի րոպե պատկերացրու, որ ես ու դու որոշել ենք միասին վերջ տալ մեր կյանքին, և դու ուզում ես հրաժեշտի ինչ-որ խոսքեր ասել, մի՞թե նամակ չես թողնի։
— Ոչ, ինչիս է պետք,— առանց մտածելու պատասխանեց Յասուկոն։― Տղամարդը և կինը առանձին-առանձին նամակներ են գրում այն դեպքում, երբ դեռ երիտասարդ են և որոշել են միասին ինքնասպանություն գործել։ Երբ տխրությամբ եկել են այն համոզման, որ իրենց բախտ չի վիճակված միասին ապրելու․․․ Եթե այդ անում է ամուսնացած զույգը, երկուսի անունից գրած մարդու նամակն էլ հերիք է։ Դե, օրինակ, ես ի՞նչ կարող եմ ավելացնել այն խոսքերի վրա, որ դու կասեիր հրաժեշտի ժամանակ։
— Այդպե՞ս ես կարծում։
— Ուրիշ բան, եթե որոշեմ մենակ մեռնել։
— Հարկավ, երբ մեռնում է ամուսիններից մեկը, հետո ահագին բարդություններ ու անախորժություններ են ծագում։
— Չէ մի՜, հա, դրանք բոլորը դատարկ բաներ են։ Այն էլ մեր տարիքում։
— Այնպիսի անհոգությամբ ես խոսում, կարծես ամենևին չես մտածում մահվան մասին կամ ընդհանրապես մեռնելու միտք չունես,— ծիծաղեց Սինգոն։— Իսկ դո՞ւ, Կիկուկո։
— Ինչ կանեի ե՞ս։
Կիկուկոն այդ ասաց անվստահ, ցածրաձայն։
— Եթե դու և Սյուիտին որոշեիք միասին վերջ տալ ձեր կյանքին, չէի՞ր ուզենա հրաժեշտի նամակ թողնել։
Սինգոն ասածի համար տեղնուտեղը զղջաց։ Իզուր եմ նման բաներ խոսում, մտածեց նա։
— Չգիտեմ։ Եթե դա իրոք պատահի, ի՞նչ կանեմ։ Չեմ իմանում։— Կիկուկոն աջ ձեռքի բութ մատը մտցրեց օբիի տակ։ Ապա նայեց Սինգոյին։— Հայրիկ, ինձ թվում է ես․․․ նամակը կգրեի ձեզ։
Կիկուկոյի հայացքր մշուշապատվեց, աչքերը երեխայի պես լցվեցին արցունքներով։
Յասուկոն մահվան մասին երբեք չի մտածում, իսկ Կիկուկոն, երևում է, հաճախ է մտորում, զգացվեց Սինգոն։
Հարսը կախեց գլուխը, և արդեն հեկեկալու աստիճան լցվաձ, տեղից վեր թռավ, վազեց դուրս։
Յասուկոն նայեց նրա ետևից.
— Տարօրինակ է։ Ինչո՞ւ հանկարծ... Հիստերիկ է դարձել։ Դա պարզապես սովորական հիստերիա է։
Սինգոն արձակեց վերնաշապկի կոճակները, ձեռքը դրեց կրծքին։
— Սրտխփոց ունե՞ս,— հարցրեց Յասուկոն։
— Ոչ, կուրծքս եռուքոր է գալիս։ Կարծրացել ու եռուքոր է գալիս։
― Ոնց որ տասնհինգ տարեկան աղջկա կուրծք։
Սինգոն մերսում էր ձախ կրծքապտուկը։
Ամուսինները որոշում են ինքնասպանությամբ իրենց կյանքին վերջ տալ, իսկ հրաժեշտի նամակ միայն մարդն է գրում, կինը, չգիտես ինչու, չի գրում։ Կինն արդյո՞ք համարում է, որ ամուսինը կարող է փոխարինել իրեն, թե՞ կարծում է ինքը նրա հետ միասին մի անբաժանելի ամբողջություն է կազմում՝ մի մարմին, մի հոգի։
Ունկնդրելով Յասուկոյին թերթը կարդալու ժամանակ, Սինգոն տալիս էր այդ հարցն իրեն ու փորձում պատասխանել։
Գուցե միասին ապրած երկարամյա կյանքի ընթացքում նրանք վերածվել էին մի ամբողջությա՞ն կամ պառաված կինը լրիվ կորցրել էր իր անհատականությունը և պարզապես ամուսնու գրածի վրա ավելացնելու բան չէր ունեցել։ Թերևս, ավելի ճիշտ, կինը, չնայած մեռնելու առանձնահատուկ շարժառիթներ չուներ, հնազանդորեն հետևում է ամուսնուն, և, միանալով նրա հրաժեշտի նամակին, հետն ինքնասպանություն գործում, այդպես ազատագրում իրեն թե ափսոսանքից, թե զղջումից, թե տարակուսանքներից։ Ապշեցուցիչ է։
Ա՛յ, իր պառավ կինն էլ է ասում՝ եթե միասին մեր կյանքին վերջ տանք, այդ դեպքում հարկ չկա, որ ես նամակ թողնեմ, մենակ ինքդ կգրես և դա լիովին բավական է։
Կինը տղամարդու անտրտունջ ուղեկիցն է մահվան ժամանակ։ Ճիշտ է, նրանք երբեմն փոխում են իրենց տեղերն ու հակառակն էլ է լինում, բայց մեծ մասամբ կինը առանց առարկելու ենթարկվում է ամուսնուն․ ահա այդպիսի կանանցից մեկր, այժմ արդեն պառավաձ, նստել է իր կողքին։ Այդ մտքից Սինգոն շշմեց։
Կիկուկոյի և Սյուիտիի ընտանեկան կյանքը ոչ միայն կարճ է, այլև հասել է իր փլուզման սահմանին։
Եվ հարցնել հարսին, թե Սյուիտիի հետ, եթե վերջ տալու լինի իր կյանքին, նամակ կթողնի՞, առնվազն անտակտոլթյուն էր ու դաժանություն․ ինքն այդ հարցով նրան խիստ ցավ պատճառեց։
Այժմ Սինգոյին ևս հասկանալի դարձավ, թե ինչպիսի ահավոր անդնդի եզրին էր կանգնած Կիկուկոն։
— Դու Կիկուկոյին չափից ավելի ես շփացնում, դրա համար էլ քո հարցից լաց եղավ,— ասաց Յասուկոն։— Դու մենմիայն Կիկուկոյին ես սիրում, իսկ երբ պետք է որևէ կարևոր ոշում ընդունել, քեզ ինչքան էլ խնդրեն, չես անի։ Քո աղջկա՝ Ֆուսակոյի հետ, ինչ է, նույն բանը չի կատարվե՞լ։
Սինգոն նայում էր այգու՝ ամբողջապես փթթած բալենուն։ Այդ հսկայական ծառի հենց բնի մոտ փարթամորեն աճել էր արալենին։
Նա տանելով տանել չէր կարող արալենի և մտադրվել էր նախքան բալենու ծաղկելը այդ ծառը կտրել, սակայն է դեռ ընդամենը մարտ ամիսն էր, դեռ չորս կողմը խոր ձյուն էր նստած, իսկ բալենին արդեն ծաղկել էր։
Երեք տարի առաջ նա մի անգամ արալենին սղոցեց, դրանից թփուտն ավելի խիտ ոստեր արձակեց։ Որ այդպես է, մտածեց Սինգոն, պետք է արմատախիլ անել բունն ամբողջովին, բայց հետո ձեռքը թափ տվեց՝ լավ, չարչարվել չարժե։
Յասուկոյի խոսքերը նրա մեջ, չգիտես ինչու, ավելի ուժեղ արգահատանք առաջացրին արալենու վառ կանաչ, մսոտ տերևների հանդեպ։ Եթե այդ թփուտները չլինեին, կերևար բալենու հաստ ու հզոր բունը, և վարի ճղները խոչընդոտի չհանդիպելով՝ խիտ շվաքարանի նման ազատորեն կտարածվեին չորս բոլորը։ Ասենք, միևնույն է, հիմա էլ, չնայած արալենու խանգարող թփուտներին, տարածվել էին։
Ծաղիկներն այնքան առատ էին, որ ավելի շատ լինելը թվում էր, թե պարզապես անհնար է։
Վերջալույսի արևով ողողված, դրանք լողում էին երկնքում։ Առանձնապես ոչ վառ, ոչ էլ խոշոր այդ ծաղիկներն ասես հյուսված էին օդից։ Այժմ, փթթման բուռն շրջանում, անհավատալի էր, որ բոլոր թերթիկները շուտով կթափվեն։
Բայց և այնպես մեկական կամ երկու-երկու ընկնում էին ցած և գետնին, որոշ տեղերում արդեն պսակաթերթիկների կղզյակներ էին գոյացել։
— Երբ թերթում կարդում ես որևէ երիտասարդ մարդու մահվան կամ ինքնասպանության մասին, ընդամենը մտածում ես՝ դե ինչ արած, այս մեկն էլ․․․ Իսկ երբ խոսքը վերաբերում է ծերունուն, միշտ ծանր է ազդում,— ասաց Յասուկոն։— Լավագույն բանը կլինի կյանքից հեռանալ այն ժամանակ, քանի դեռ բոլորը սիրում ու հարգում են քեզ։— Թվում էր, թե Յուսակոն երկրորդ կամ երրորդ անգամ վերընթերցում է տարեց ամուսինների մասին գրված հոդվածը։— Վերջապես վաթսունամյա մի ծերունի Տոտիգիից Տոկիո է բերում մանկական կաթվածահարությամբ տառապող իր տասնյոթ տարեկան որդուն, որպեսզի տեղավորի հիվանդանոցում բուժվելու, ընդորում, լավագույն հիվանդանոցներից մեկում։— Շարունակեց Յասուկոն։— Նախքան պառկեցնելը, որոշում է տղային քաղաքը ցույց տալ։ Եվ ահա ամբողջ օրը որդուն շալակած ման անելուց հետո, բաժանվելն այնքան ծանր է թվում ծերունուն, որ թաշկինակով խեղդամահ է անում նրան։ Թերթերը կարծեմ այս մասին նույնպես գրել էին։
— Ի՜նչ ես ասում։ Չեմ կարդացել,— ասաց Սինգոն և հանկարծ թախծով մտաբերեց Ամորիի պրեֆեկտության հղի աղջիկների մասին տպագրված հոդվածն ու գիշերը տեսած իր երազը։
Ինքն, այնուամենայնիվ, որքան տարբերվում է իր պառավ կնոջից։
<b>2</b>
— Կիկուկո-սա՜ան,— կանչեց Ֆուսակոն,— մեքենան շարունակ կտրում է թելը։ Գուցե մա՞ս է փչացել։ Եկ նայիր, խնդրում եմ։ Զինգեր է, ուրեմն պետք է որ լավ կարի։ Թե ես եմ անշնորհք։ Երևի նյարդայնանում եմ, դրա՞ համար։ Չէ, ոնց որ թե իսկապես փչացել է։ Ախր այս մեքենան դեռ իմ ուսանողուհի եղած ժամանակվանից մեզ մոտ է։ Հնացել է արդեն։
Կիկուկոն մտավ սենյակ։
— Գիտեք ինչ, տվեք ես կարեմ։
— Ինչ կա որ, փորձեք։ Սատոկոն ուղղակի կպել է ինձ, պոկ չի գալիս, սաստիկ ջղայնացնում է։ Անընդհատ վախենում եմ, թե մատը ասեղի տակ կթողնի։ Թեև գիտեմ, մատը չի հասնի թելին, բայց այն բանից, որ մի գլուխ խցկում է ձեռքերը, իսկ ես պետք է նաև ուշադիր հետևեմ, որպեսզի կարն ուղիղ ստացվի, աչքերս նրա ձեռքերի շարժումներից և կտորի խայտաբղետությունից շաղվում են։
— Գուցե հոգնե՞լ եք։
— Դե չէ, պարզապես նյարդայնանում եմ։ Եթե հոգնելուց խոսենք, մեր մեջ հոգնողը դու ես, Կիկուկո-սան։ Մեր տանն ամենևին հոգնելու առիթ չունեն միայն պապն ու տատը։ Հենց պապ դարձավ, վաթսունն էլ անցավ, սկսեց բոլորովին հիմարանալ։ Ասացեք խնդրե՜մ, կուրծքը եռուքոր է գալիս։ Բա՜ն է ասում, եռուքոր։
Կիկուկոն ընկերուհուն՝ բուժ֊հաստատություն, այցելության գնացած օրը, ետ դառնալիս ճանապարհին Ֆուսակոյի աղջիկների համար շորացու կտոր էր գնել։
Ահա թե ինչու, կարով զբաղված, Ֆուսակոն նրա հանդեպ դարձել էր բարեհաճ։
Երբ Ֆուսակոյի փոխարեն Կիկուկոն նստեց մեքենայի աոջև, Սատոկոն խեթ֊խեթ նայեց նրան։
— Այս կտորը քեզ համար մորաքույրն է նվեր գնել, ինչու չես ուզում, որ ինքն էլ կարի,— ասաց Ֆուսակոն աղջկան և ներողություն հայցող ձայնով դարձավ Կիկուկոյին,— խնդրում եմ, դու նրան բանի տեղ մի դիր, ամբողջովին հորը՝ Աիխարային է քաշել։
Կիկուկոն գրկեց Սատոկոյի ուսերը․
— Դու պապիկի և մայրիկի հետ Մեծ Բուդդայի մոտ գնա, հա՛։ Այնտեղ շա՜տ, շատ երեխաներ կտեսնես։ Հետո նրանք կպարեն․․․
Ֆուսակոն կանչեց Սինգոյին, ու նրանք երեքով տանից դուրս եկան։ Հասե փողոցով անցնելիս Սինգոյի աչքովն ընկավ ծխախոտակրպակի դռան առջևի գաճաճ կամելիան։ Նա սիգարետ գնեց և գովեց փոքրիկ ծառը, որի վրա հինգ-վեց հատ բազմաթերթ ծաղիկներ էին բացվել։
— Խայտեր ունեցող բազմապսակաթերթ սպիտակ ծաղիկները այնքան էլ գեղեցիկ չեն, բայց ցավոք, գաճաճ պահել հաջողվում է միայն լեռնային այս կամելիան,— ասաց կրպակատերն ու Սինգոյին հրավիրեց տան ետևի պարտեզը։ Այնտեղ բանջարեղենի փոքրիկ մարգեր կային, դրանց երկայնքով, ուղղակի գետնին, կողք֊կողքի դրված էին գաճաճ ծառերով տակառիկներ։ Սրանք նույնպես լեռնային կամելիաների ծառեր էին՝ հնամենի, հաստ բներով։
— Չպետք է թույլ տալ, որ ծառերը հյուծվեն, դրա համար էլ վրայի ծաղիկները պոկել եմ,— ասաց տանտերը։
— Ուրեմն սրանք արդեն ծաղկո՞ւմ են,— հարցրեց Սինգոն։
— Դրանց վրա բազմաթիվ ծաղիկներ են բացվում, բայց ես յուրաքանչյուր ծառին երկու, երեք ծաղկից ավելի չեմ թողնում։ Կրպակի մուտքի մոտ ձեր տեսած կամելիայի վրա քսանից֊երեսուն ծաղիկ կար։
Տանտերը սկսեց պատմել, թե ինչպես պետք է խնամել գաճաճ ծառերը։ Այնուհետև անցավ այդ ծառերն աճեցնել սիրողների պատմությանը։ Նրան լսելիս Սինգոն հիշեց, որ առևտրի կենտրոնական փողոցի բազմաթիվ խանութների ցուցափեղկերում ի ցույց են դրված գաճաճ ծառեր։
— Խորապես շնորհակալ եմ։ Անչափ հետաքրքիր էր,— Սինգոն դիմեց դեպի դուռը։
— Դժբախտաբար ինձ մոտ ձեզ համար համապատասխան նմուշահատ չկա, ես այդ հասկանում եմ, սակայն ունեցածս լեռնային կամելիաներն այնքան էլ վատը չեն․․․ Փոքրիկ ծառերից մեկը վերցրեք, դա ծուլության դեմ հիանալի միջոց է, մի նոր պարտականություն եք ստանձնում, ստիպված պետք է ջանալ ծառի ձևը պահպանել, թույլ չտալ, որ չորանա,— համոզում էր ծխախոտավաճառը։
Սինգոն քայլելիս ծխեց կրպակից գնած սիգարետներից մեկը։
— Տուփի վրա Մեծ Բուդդան է նկարած։ Սիգարետները երևի հատուկ Կամակուրայի համար են թողարկել,— նա տուփը ցույց տվեց Ֆուսակոյին։
— Ինձ էլ, ինձ էլ,— պապի կողմը ձգվեց Սատոկոն։
— Հիշում ես, անցյալ աշնանը, երբ տանից հեռացար ու մեկնեցիր Սինսյու․․․
— Ես տանից չեմ հեռացել,— առարկեց Ֆուսակոն։
— Այդպես ուրեմն, ուզում էի իմանալ մեր գյուղական տանը գաճաճ ծառ չտեսա՞ր։
― Չեմ տեսել։
― Դե, իհարկե։ Չէ՞ որ այդ ամենը եղել է քառասուն տարի առաջ։ Պապդ՝ մորդ հայրը, գաճաճ ծառերի մեծ սեր ուներ։ Իսկ մայրդ դրանց նկատմամբ անտարբեր էր։ Հոգեկան նրբությունն էր պակաս, թե ինչ. պապդ դրա համար էլ ծառերի խնամքը վստահել էր մեծ աղջկան։ Զարմանահրաշ գեղեցկուհի էր։ Դժվար էր հավատալ, որ մայրդ ու նա քույրեր են։ Մինչև հիմա էլ կանգնած է աչքիս առաջ, թե ինչպես ձմռան առավոտներին, երբ ծառերի տակ դրված պատվանդանը ծածկվում էր ձյունով, նա գլխաբաց, աղջկական թեթև կիմոնոն հագին ավլում էր ձյունը։ Դա այնքան հիասքանչ տեսարան էր։ Սինսյուում ցուրտ էր, և նրա բերանից գոլորշի էր դուրս գալիս։
Սինգոյին այն ժամանակ թվում էր, թե նրա բերանի գոլորշին էլ աղջկական մաքրությամբ է բուրում։
Նա տարվեց հիշողություններով, որոնք ոչ մի առնչություն չունեին այլ սերնդի պատկանող Ֆուսակոյի հետ։
— Իսկ այս լեռնային կամելիաները... երբեք չես ասի, թե դրանց քրտնաջան կերպով աճեցրել են ամբողջ երեսուն֊քառասուն տարի։
Գաճաճ ծառերը պետք է որ շատ հին լինեն։ Անհրաժեշտ են երկար տարիներ, որպեսզի տակառների միջի փոքր ծառերի բները սկսեն նմանվել միմյանց հյուսված հուժկու մկանների։
Հետաքրքիր է, Յասուկոյի քրոջ մահվանից հետո զոհասեղանի մոտ դրված կարմրին տվող գաճաճ թխկին ո՞ւմ ձեռքն ընկավ։ Գուցե պարզապես չորացե՞լ է։
<b>3</b>
Երբ երեքով մոտեցան տաճարին, երեխաների թափորն արդեն շարժվում էր մեծ Բուդդայի առջև ձգվող սալարկած ճանապարհով։ Նկատվում էր, որ նրանք եկել էին հեռվից. ոմանց դեմքերը հոգնած ու սմքած էին։
Մարդկային կենդանի պատի ետևից ոչինչ չէր երևում։ Ֆուսակոն Սատոկոյին գիրկն առավ։ Աղջիկը հմայվածի պես նայում էր երեխաների՝ վառվռուն ծաղիկների նմանող, կիմոնոներին։
Սինգոն լսել էր, որ այս տաճարում է գտնվում Ակիկո Յոսանոյի տապանաքարը՝ վրան փորագրած հնգատող ոտանավորով։ Նրանք գնացին զբոսայգու խորքն ու տապանաքարերից մեկի վրա տեսան Ակիկոյի բազմապատիկ մեծացրած ինքնագիրը։
— Իսկապես, սա նրա բանաստեղծությունն է, «Սակյա Մունին...»,— ասաց Սինգոն։
Պարզվեց, որ Ֆուսակոն չգիտե այդ հայտնի հնգատողը, որն իր Ժամանակին բոլորն արտասանում էին։ Սինգոն ապշեց։ Ակիկոյի բանաստեղծության մեջ ասվում էր, «Հռչակավոր է Կամակուրան իր Բուդդայով․․․ Ի՜նչ գեղեցկատես է Սակյա Մունին..․»
— Մեծ Բուդդան Սակյա Մունի չէ։ Իրականում սա Բուդդա Ամիդան է։ Ակիկոն իր բանաստեղծության մեջ թույլ է տվել նույն սովորական սխալը։ Մեծ Բուդդային և Սակյա Մունիին միշտ շփոթում էին իրար հետ։
Տապանաքարի կողքին վրան էին խփել։ Այդտեղից կարելի էր մի զավաթ բաց գույնի թեյ ստանալ։ Ֆուսակոն թեյի արարողությանը մասնակցելու կտրոն ուներ։ Կիկուկոն էր տվել։
Սինգոն թեյի գույնը տեսնելուց հետո որոշեց, որ կարելի է Սատոկոյին էլ խմացնել, բայց աղջիկը չհամբերեց, արագ վրա պրծնելով ինքը վերցրեց գավաթը։ Դա միանգամայն էժանագին գավաթ էր. այդպիսին թեյի իսկական արարողությունների Ժամանակ չես տեսնի։ Այնուհանդերձ, Սինգոն ձեռքն առավ գավաթը։
— Երևի դառն է։
— Դա՞ռը։
Սատոկոն դեռ կարգին կում չարած, երեսը ծամածռեց։
Վրան մտավ պարուհի աղջիկների մի խումբ։ Նրանց մոտ կեսը տեղավորվեց մուտքի առջև շարած ծալովի աթոռակներին, մնացածները խռնվեցին նստողների շուրջը։ Այդ փոքրիկ աղջիկների դեմքերը սպիտակեցրած էին թանձր շպարով, և բոլորի հագին երկար թևքերով վառ կիմոնոներ էին։
Նրանց ետևում՝ դուրսը, բուռն կերպով ծաղկել էին բալենիները, որոնք սակայն աղջնակների վառ ու հյութեղ գույներով կիմոնոների կողքին գունաթափ ու խամրած էին թվում։ Արևի շողերը խայտում էին այգու հակառակ կողմում գտնվող բարձր ծառերի կանաչ տերևների վրա։
— Ջո՛ւր, մայրիկ, ջո՜ւր,— ասաց Սատոկոն, նայելով պարուհի աղջնակներին։
— Ջուր չկա։ Տանը կխմես,— համոզում էր նրան Ֆուսակոն։
Սինգոն հանկարծ ինքն էլ ծարավ զգաց։
Մարտյան մի օր Տոկիո գնալիս, Սինգոն էլեկտրագնացքի պատուհանից տեսավ, թե ինչպես գրեթե Սատոկոյին հասակակից մի աղջնակ Սինագամա կայարանի փոքրիկ շատրվանից ջուր էր խմում։ Աղջնակը մինչև վերջ բացեց ծորակը, ջրի շիթը վեր շպրտվեց, ու նա հաճույքից քրքջաց։ Սքանչելի, ծիծաղկոտ դեմք ուներ։ Մայրը կիսով չափ փակեց ծորակը։ Աղջնակն այնպիսի ախորժակով էր վայելում ջուրը, որ Սինգոն նույն պահին շոշափելիորեն զգաց՝ գարունն իրոք բացվել է։ Այդ դեպքն այժմ միտն ընկավ։
Նրա կարծիքով պատահական չէր, որ և՛ ինքը, և՛ Սատոկոկ ջուր խմել ցանկացան աղջնակ պարուհիներին նայելիս։
— Կիմոնո եմ ուզո՜ւմ, կիմոնո գնիր, կիմոնո՜,— նվնվաց Սատոկոն։
Ֆուսակոն վեր կացավ։
Պարուհիներից մեկը մոտավորապես Սատոկոյի տարիքին էր կամ գուցե մի քիչ մեծ։ Նա նկարովի հաստ ու կարճ հոնքեր ուներ։ Բոժոժների նմանող լայն բացված աչքերի անկյունները կարմիր ներկով թեթևակի երկարացված էին։
Ֆուսակոն Սատոկոյի ձեռքից բռնելով ետ քաշեց. նա ակնապիշ նայում էր այդ աղջկան։ Երբ աղջիկը դուրս գնաց վրանից, Սատոկոն մորը ձգեց նրա կողմը, անվերջ կրկնելով․
— Կիմոնո եմ ուզո՜ւմ, կիմոնո՜...
— Կիմոնո քեզ մանկական տոներին կնվիրեն։ Պապիկդ կնվիրի,— ակնարկելով ասաց Ֆուսակոն։— Չէ որ այդ աղջիկն էլ այսօր առաջին անգամ է կիմոնո հագել։ Առաջ նա էլ միայն օսիմեով էր։ Օսիմեն պարզապես ամառային հին կիմոնոյից մնացած կտորտանք էր, որոնցով փաթաթում էին նրան։
Թեյի տաղավարում, ուր մտան նրանք հանգստանալու, Սինգոյի համար ջուր բերին, Սատոկոն ագահաբար երկու բաժակ խմեց։
Երբ տաճարի ցանկապատից դուրս էին եկել տուն գնալու, Սատոկոյի կողքով, մոր ձեռքը բռնած, շտապ անցավ շքեղազարդ կիմոնոն հագին պարուհի այն աղջիկը։ Լավ կլինի Սատոկոն չտեսնի նրան, մտածեց Սինգոն ու գրկեց թոռնիկի ուսերը, բայց արդեն ուշ էր։
— Կիմոնո՜,— Սատոկոն փորձեց ձեռքը գցել աղջկա թևքին։
— Բաց թո՛ղ,— աղջիկը նետվեց մի կողմ և անշնորհք շարժում կատարելով՝ կոխեց գրեթե մինչև գետին կախված երկար թևքն ու մայթից գլորվեց ցած։
— Օ՜հ,— գոչեց Սինգոն, ափերը սեղմելով աչքերին։
Վայր գլորեցի՜ն։ Սինգոն լսեց միայն սեփական աղաղակը, բայց, ըստ երևույթին, շատերն էին գոռում։
Ավտոմեքենան ճռնչալով արգելակեց։ Քարացած ամբոխից մի քանիսը նետվեցին ընկածի կողմը։
Աղջիկը ինքը ոտքի թռավ, սեղմվեց մորն ու հանկարծ սկսեց հոնգուր֊հոնգուր լաց լինել։
— Բախտը բերե՜ց, բախտը բերե՜ց։ Ինչ երջանկություն, որ արգելակները կարգին էին։ Հիանալի մեքենա է,— ասաց ինչ֊որ մեկը։
— Դրա փոխարեն մի խարխլվածը լիներ, աղջիկը կենդանի չէր մնա։
Սատոկոն աչքերը թռցրել էր ճակատին, ասես նոպայի մեջ էր։ Նա սարսափելի տեսք ուներ։
Ֆուսակոն վախեցած հարցուփորձ էր անում փրկված երեխայի մորը՝ աղջկա որևէ տեղը հո չի՞ ջարդվել, հո կիմոնոն չի՞ պատռվել։
Մայրը ապրած սարսափից ուշքի գալ չէր կարողանում։
Աղջնակն այլևս չէր լալիս, արցունքները քսմսվել էին նրա սպիտակեցրած դեմքին, իսկ աչքերը պլպլում էին, կարծես լվացած լինեին։
Ճանապարհին Սինգոն լռել էր, խոսելու տրամադրություն չուներ։
Տանից երեխայի լաց լսվեց։ Կունիկոյին գիրկն առած, օրոր երգելով, նրանց դեմ դուրս եկավ Կիկուկոն։
― Կներեք, երեխան շատ լաց եղավ, ոչ մի կերպ հանգստացնել չկարողացա,— դիմեց նա Ֆուսակոյին։
Քրոջ լացից կամ, թերևս, այն բանից, որ տանը լարվածությունն անցավ, Սատոկոն ինքն էլ սկսեց լալ։
Ֆուսակոն, ուշադրություն չդարձնելով մեծ աղջկա վրա, փոքրին վերցրեց Կիկուկոյից ու բացեց իր կուրծքը։
— Օ՜հ, նույնիսկ կրծքիս վրա էլ քրտինքի սառը կաթիլներ կան։
Սինգոն նայեց իր դիմացի պատին, որտեղ փակցրած էր Ռյոկանի գեղագրական նկարը՝ «Երկնային փոթորիկը»։ Որպես իսկական Ռյոկան, նկարը Սինգոյի վրա խիստ էժան էր նստել, բայց ինչպես երևում է, իսկականը չէր, նմանակածն էր։ Գիտակ մարդիկ բացատրեցին Սինգոյին, և այժմ Սինգոն ինքն էլ հասկանում էր, որ դա իրոք իսկական Ռյոկան չէ։
— Մենք տեսանք Ակիկոյի տապանաքարը,— ասաց Կիկուկոյին,— տապանաքարի վրա Ակիկոյի ձեռագրով գրված է «Սակյա Մունին․․․»։
— Իսկապե՞ս։
<b>4</b>
Ընթրիքից հետո Սինգոն դուրս եկավ տանից, գնաց շրջեց կտորեղենի ու բանեցրած հագուստի խանութները։
Սատոկոյին հարմար բան չգտավ։
Թոռնիկը նրան մտահոգում էր։
Նույնիսկ վախեցրեց։
Դեռ բոլորովին փոքրիկ աղջիկ էր։ Բայց բավական էր ուրիշի վրա մի վառ իր տեսներ, իսկույն բռնվում էր այդ իրն ունենալու անսանձ ցանկությամբ։
Գուցե նրա նախանձն ու ագահությունն ավելի ուժեղ էին զարգացած, քան մյուս երեխաներինը։ Կամ հնարավոր է, որ աղջիկը ժամանակից շատ ավելի շո՞ւտ էր հասունացել։ Ոչ, ամենից հավանականն այն է, որ Սատոկոն պարզապես հիստերիկ է, որոշեց Սինգոն։
Ի՞նչ էին անելու հիմա, եթե շքեղ կիմոնո հագած աղջնակին մեքենան մահացու ճխլած լիներ։ Սինգոյի աչքի առջև պարզ պատկերացան նրա կիմոնոյի գեղեցիկ նախշանկարները։ Այդպիսի շքեղազարդ կիմոնոներ խանութների ցուցափեղկերում անգամ չեն ցուցադրում։
Սինգոն տուն վերադարձավ դատարկ ձեռքով։ Այդ նրան խիստ վշտացրեց։
Յասուկոն ինչպե՞ս է թույլ տալիս, որ թոռնիկը մինչև հիմա հին կիմոնոյից կարած օսիմե հագնի։ Ֆուսակոյի խոսքերի մեջ բավական թույն կար։ Թեպետ, նա կարող էր նաև ստել։ Մի՞թե երեխայի համար երբևէ նույնիսկ մանկական հասարակ կիմոնո էլ չեն գնել։ Գուցե Ֆուսակոն ակնարկով ուզում էր հասկացնել, որ հայրը Սատոկոյի համար եվրոպական զգեստ գնի։
— Մոռացա,— բարձրաձայն ասաց Սինգոն։
Նա չէր հիշում, կարծես, Յասուկոն էր ասել, որ եթե իրենք երկուսով Ֆուսակոյի նկատմամբ ավելի հոգատար լինեին, հնարավոր է, որ տգեղ աղջկանից սիրունիկ թոռնիկ ծնվեր։ Այժմ արդեն եղածը չես ուղղի։ Սինգոն խղճի սուր խայթ զգաց։
Մինչև ծնվելն իմանայիր ում ես ծնելու, մինչև ծնվելն եթե իմանայիր ում ես ծնելու, տառապանքի մատնվող ծնողներ չէին լինի։ Չլինեին ծնողները, գոյություն չէին ունենա մեր սիրտը կեղեքող երեխաները․․․
Այդ նախադասությունը, որ Նո թատրոնում ներկայացվող պիեսից էր, Սինգոյի միտն ընկավ հանկարծ։ Բայց միտն ընկավ հենց այնպես, ոչ այն պատճառով, որ նրան անսպասելի տանջել սկսեցին ափսոսանքի ուշացած զգացումները։
Հին Բուդդան հեռացավ աշխարհից, Նոր Բուդդան դեռ ի հայտ չի եկել։ Երազում նա հանկարծ կմտնի ծեր ծառայի մարմինն ու կվերածնվի։ Ո՞վ կլինի նա հարթմնի։ Մարդկային կերպարանք ձեռք բերելուց հետո նրա մեջ վերաստեղծվելն այնքան դժվար է։
Չարամտությունն ու վայրագությունը, որ համակել էին Սատոկոյին, ձեռքը պարուհի աղջկա կիմոնոյին գցելիս, պետք է որ ժառանգած լինի Ֆուսակոյից։ Գուցե և Աիխարայից։ Եթե, այնուամենայնիվ, Ֆուսակոյից, հետաքրքիր է, ո՞ւմ արյունից է անցել նրան, հո՞ր, թե մոր։
Եթե Սինգոն ամուսնացած լիներ Յասուկոյի ավագ քրոջ հետ, երևի այնպիսի աղջիկ, ինչպիսին Ֆուսակոն է, չծնվեր։ Երևի չէր ծնվի նաև Սատոկոյի պես թոռնիկ։
Այնուհանդերձ տարօրինակ է։ Սինգոն մինչև հիմա էլ շարունակում է վաղուց ի վեր մեռած մարդուն սիրել։
Այժմ ինքը վաթսուներեք տարեկան է, իսկ չէ որ Յասուկոյի քույրը, երբ քսանը նոր բոլորած մահացավ, իրենից մեծ էր։
Սինգոն տուն վերադարձավ, տեսավ Ֆուսակոն փոքր աղջկան գիրկն առած արդեն պառկել է անկողնում։ Տեսավ, որովհետև նրանց սենյակը սեղանատնից անջատող ֆուսուման կիսաբաց էին թողել։
— Քնած են։
Այդ ասաց Յասուկոն, նկատելով ամուսնու՝ սենյակի ներսը նետած հայացքը։
— Սիրտս այնպես ուժեղ է խփում, ասես հիմա կրծքիցս դուրս կթռչի, հարկավոր է գոնե մի քիչ հանգստանալ, գանգատվեց ինձ Ֆուսակոն, քնաբերը ընդունեց, ու անմիջապես քունը տարավ,— շարունակեց Յասուկոն։
Սինգոն գլխով արեց.
— Գուցե փակե՞նք։
— Հիմա,— փեր կացավ Կիկուկոն։
Սատոկոն պառկած էր անշարժ, ամուր կպած մոր մեջքին։ Աչքերը բաց էին։ Բոլոր դեպքերում արտասովոր երեխա էր։ Լուռ պառկում ու չէր քնում։
Սինգոն չասաց, որ գնացել էր Սատոկոյի համար կիմոնո գնելու։
Ըստ երևույթին Ֆուսակոն էլ մորը չէր պատմել, թե ինչ էր արել Սատոկոն։
Սինգոն անցավ մյուս սենյակը, Կիկուկոն կրակ բերեց։
— Նստի՛ր,— ասաց Սինգոն։
— Մի րոպե,— Կիկուկոն դուրս գնաց ու վերադարձավ՝ ձեռքին սկուտեղ, որի վրա սափորով ջուր կար։ Միայն սափորի համար սկուտեղը թերևս անհրաժեշտ չէր, բայց կողքին ծաղիկներ էին դրված։
— Սրանք ի՞նչ են, զանգակածաղիկնե՞ր։
— Ոչ, սև շուշաններ։
— Սև շուշաննե՞ր։
— Ընկերուհիս բերեց. նա թեյ պատրաստելու ծիսակարգ է ուսուցանում,— Կիկուկոն Սինգոյի թիկունքում գտնվող պահարանից մի ոչ մեծ ծաղկաման հանեց։
— Մի՞թե սև շուշան կոչվածը հենց սա է, որ կա,— չէր դադարում զարմանալ Սինգոն։
— Ընկերուհիս պատմում էր, որ վերջերս պետական թանգարանում Ռիկյուի տարեդարձի առթիվ կազմակերպած թեյի արարողակարգի ժամանակ այնտեղ սև ու սպիտակ շուշաններ էին դրել, և դա շատ գեղեցիկ էր հնչում։ Ծաղիկները դրված էին բրոնզե հնամենի նեդրերան սափորներում․․․
— Հը՛մ։
Սինգոն նայում էր սև շուշաններին։ Երկու հատ էին, ամեն մեկի ցողունի վրա՝ երկուական ծաղիկ։
— Այս տարի գարնանը տասնմեկ կամ նույնիսկ տասներկու անգամ ձյուն եկավ։
— Հա, հաճախ է գալիս,― հաստատեց Սինգոն։
— Վաղ գարնանը, երբ Ռիկյուի տարեդարձն էին նշում, դեռ խոր ձյուն էր նստած։ Այդ եղանակին սև շուշաններն ուղղակի զարմանք են հարուցում։ Հավանաբար սարերից էին քաղել։
— Իրենց գույնով մի քիչ նման են կամելիայի։
― Ըհը՛։
Կիկուկոն ծաղկամանի մեջ ջուր լցրեց։
— Այս անգամ Ռիկյուի տարեդարձի Ժամանակ ցուցադրել էին մահվանից առաջ գրած նրա բանաստեղծությունները և այն դաշույնը, որով նա իրեն խարակիրի էր արել։
— Ի՞նչ ես ասում։ Քո ընկերուհին թեյի արարողակարգ է դասավանդո՞ւմ։
— Այո։ Պատերազմի վերջում նրա ամուսինը զոհվեց․․․ Ընկերուհիս ամուսնու կենդանության օրոք էլ հաճախ էր թեյի արարողություններ կազմակերպում, և հիմա դա նրան պետք եկավ։
— Ո՞ր ուղղության կողմնակից է։
— Մուսյա֊նո կոձիի դպրոցի։
Սինգոն, ծանոթ չլինելով թեյի ծիսակարգի ուղղություններին, բան չհասկացավ։
Կիկուկոն անշարժ կանգնած սպասում էր, որպեսզի նա ձեռքին պահած ծաղիկները տա ծաղկամանի մեջ դնելու։
— Սրանք, ըստ երևույթին, այսպես էլ աճում են․ գլխիկները խոնարհած լինելն ամենևին էլ թառամելուց չէ։
— Այո, իհարկե, չէ որ ես դրանց անմիջապես ջրի մեջ դրի։
— Իմ կարծիքով, զանգակածաղիկների գլխիկներն ավելի շատ են վայր հակված։
— Ինչ ասացի՞ք։
— Ինձ թվում է սրանք անհամեմատ մանր են զանգակածաղիկներից։ Ճի՞շտ է։
— Երևի։
— Սկզբում միանգամայն սև են երևում, բայց իրականում ոչ թե սև են, այլ մանուշակագույն, թունդ կարմրավուն երանգով։ Լավ, վաղը ցերեկով կնայեմ։
— Արևի տակ կարմրա-յասամանագույնի են տալիս։
Ծաղիկները թեև բոլորովին բացվել էին, երկարությամբ երեք սանտիմետր էլ չկային։ Ունեին վեցական պսակաթերթիկ․ վարսանդը եռամատ էր, առէջքը՝ չորսից-հինգ հատ։ Չորս կողմից դույրս եկած տերևները մի քանի հարկաշարքով պատել էին ամբողջ ցողունը։ Այդ տերևները մանր էին՝ երեք-երեքուկես սանտիմետր։ Սինգոն ծաղկից հոտ քաշեց։
— Փնթի կնոջ հոտ ունի,— ասաց առանց մտածելու։
Նա որևէ վատ բան նկատի չուներ, բայը Կիկուկոն կարմրեց ու կախեց գլուխը։
— Հոտն ինձ հիասթափեցրեց,― ասածն ուղղեց Սինգոն,― հապա հոտ քաշիր։
— Ես չէի ուզենա ծաղիկն այդքան մանրակրկիտ ուսումնասիրել, ինչպես անում եք դուք, հայրիկ։
Կիկուկոն ծաղիկները ջոկջկելով փնջում էր։
— Թեյի արարողակարգի համար չորս ծաղիկը, ճիշտ է, շատ է, բայց գուցե բոլո՞րն էլ ծաղկամանի մեջ դնեմ։
— Դիր, իհարկե։
Կիկուկոն սև շուշանները շարեց հատակին։
— Այն պահարանում, որտեղ այդ ծաղկամանն էր, պետք է, որ դիմակներ լինեն, նեղություն քաշիր հանել։
— Հիմա։
Քիչ առաջ Նո թատրոնի պիեսից միտն ընկած նախադասությունը Սինգոյին հիշեցրեց դիմակները։
Նա վերցրեց Ձիդոյի դիմակը։
— Սա բարի ոգին է՝ հավերժական մանուկը։ Երբ գնեցի այս դիմակը․․․ քեզ պատմե՞լ եմ։
— Ոչ։
— Ուրեմն, երբ գնեցի դիմակը, խնդրեցի Տանիձաքիին, հիշո՞ւմ ես, Ֆիրմայի իմ քարտուղարուհին էր, դիմակը հագնել։ Այդ այնքան հաճելի էր, որ ուղղակի ապշել էի։
Կիկուկոն Ձիդոյի դիմակը դրեց դեմքին։
— Քուղերը ետևի՞ց կապեմ։
Սինգոն զգաց՝ դիմակի ակնախոռոչներից իրեն էին հառած Կիկուկոյի բիբերը։
— Դիմակը կենդան անում է շարժման մեջ։
Սինգոյի սիրտը դարձյալ թունդ եղավ այն մաքուր, բայց արգելված զգացումից, որ մեկ անգամ արդեն ապրել էր, երբ գնումներով տուն վերադառնալուց հետո քիչ էր մնացել համբուրեր դիմակի վառ կարմիր գայթակղիչ շուրթերը։
Կյանքն անհայտության մեջ երկյուղալի չէ, միայն թե պահպանվեն սրտի ծաղիկները։
Այս խոսքերը պետք է որ նույնպես Նո թատրոնի պիեսից լինեին։
Սինգոն չէր կարողանում հայացքը պոկել գլուխը մերթ աջ, մերթ ձախ տարուբերող, Կիկուկոյի դեմքին դրած, հմայիչ մանուկի դիմակից։
Կիկուկոն փոքրիկ դեմք ուներ, նրա կզակը գրեթե ամբողջովին ծածկվել էր դիմակի տակ, և, հանկարծ, հազիվ երևացող դնչիկի ծայրից մի արցունք գլորվեց պարանոցի վրա։ Հետո դարձավ շիթ, երեք շիթ, և արցունքները սկսեցին հոսել ու հոսել։
— Կիկուկո՜, — ձայն տվեց Սինգոն։— Այսօր ընկերուհուդ հանդիպելիս երևի մտածեցիր, որ եթե Սյուիտիից բաժանվես, ինքդ էլ կսկսես թեյի արարողակարգ դասավանդել, այնպես չէ՞։
Կիկուկո֊Ձիդոն գլխով արեց։
— Բայց եթե մենք նույնիսկ բաժանվենք, միևնույն է, ես էլի կգամ ձեզ մոտ, ձեզ համար թեյի արարողակարգ սարքելու,— դիմակի տակից հաստատակամորեն ասաց նա։
Հանկարծ լսվեց Սատոկոյի լացի ձայնը։
Բակում բարձր հաչաց Տերուն։
Ամեն ինչ վատ է, մտածեց Սինգոն։ Նա զգում էր՝ Կիկուկոն ինչպես է ականջ դնում դարբասի մոտ տեղի ունեցող խլրտոցին․ չլինի թե Սյուիտին է վերադարձել. տղան, ըստ երևույթին, սիրուհուն այցելում էր նաև կիրակի օրերը։
== Թռչունների տունը ==
