Changes

=== Գլուխ երկրորդ. Ռոհանցի Ռոհանի հեծյալները ===

–Այնտեղ — Այնտեղ ոչ երեխաներ կային, ոչ էլ թզուկներ,– — ասաց Էոմերը: –Մենք — Մենք հավաքել ենք նրանց զենքերը, իսկ դիակները մեր ավանդույթի համաձայն կիտել իրար գլխի վրա ու այրել: Մնացորդները դեռ ծխում են:

–Մեր — Մեր ընկերները ոչ թզուկներ են , ոչ էլ երեխաներ,– — առարկեց Ջիմլին,– նրանք : — Նրանք հոբիթներ են:

–Հոբիթնե՞ր— Հոբիթնե՞ր,- — զարմացավ Էոմերը,– — այդ ի՞նչ ցեղ է: Տարօրինակ անվանում ունեն:

–Անվանումն — Անվանումն էլ է տարօրինակ, ժողովուրդն էլ,– — համաձայնեց Ջիմլին: –Այդ — Այդ երկուսը մեզ համար շատ թանկ են: Ինչքան որ հասկացա , գուշակության բառերը այստեղ էլ են հասել: Այնտեղ խոսվում է կոլոտիկի մասին: Ուրեմն այսպես, Ուրեմն՝ կոլոտիկները հենց հոբիթներն են:

–Կոլոտիկներ— Կոլոտիկներ,– — քմծիծաղեց Էոմերի կողքին կանգնած ռոհանցին: –Ինչեր — Ինչեր ասես որ չես լսի հիմա: Կոլոտիկները Կոլոտիկներն այն փոքրիկ մարդուկներն են՝ հյուսիսային հին հեքիաթներից: Բայց մենք հո հեքիաթո՞ւմ չենք: Մենք հիմա Ռոհանում ենք՝ ինչ է, հեքիաթո՞ւմ ենք, թե՞ այնուամենայնիվ գտնվում ենք ռոհանյան հարթավայրում՝ պայծառ արևի ներքո:

–Մեկը մյուսին չի խանգարում— Լինում է,– որ իրարից չես տարբերում,— պատասխանեց Արագորնը: –Մեզանից — Մեզանից հետո ապրողներն էլ մեր ժամանակի մասին հեքիաթներ կպատմեն: Դու ասում ես, որ մենք կանգնած ենք հարթավայրում, իսկ հարթավայրի մասին մի՞թե երգեր չկան:

–Ժամանակը — Ժամանակը չի սպասում տեր իմ,– — անհամբեր խոսեց ռոհանցին չլսելով Արագորնին,– պետք ուշադրություն չդարձնելով Արագորնի վրա: — Հարկավոր է հարավ շտապելհարավ: Թողնենք այս խելագարներին իրենց զառանցանքներով: Թե՞ կհրամայես կապկպել նրանցև տանել թագավորի մո՞տ:

–Հանգիստ — Հանգի՛ստ, Էոտա՛յն,– կանգնեցրեց — ասաց նրան Էոմերը անցնելով ռոհաներենի,– — սպասի՛ր մի քանի րոպե: Գնացե՛ք, հավաքվեք արահետի մոտ ու պատրաստ եղեք: Գնում ենք ԷնտֆորդԷնտուոշի գետանցում:

–Տարօրինակ — Տարօրինակ են զրույցներդ Արագո՛րն,– — ասաց նա,– — բայց ես զգում եմ, որ դու չես խաբում: Մենք՝ ռոհանցիներս, երբեք չենք ստում, այդ պատճառով էլ մեզ հեշտ չէ խաբել: Չնայած ինչ որ բան թաքցնում ես: Կպատմե՞ս ինձ ձեր ճանապարհորդության իրական նպատակի մասին:

–Մեր — Մեր ճանապարհորդությունը սկսվել է Իմլադրիսից,– — պատասխանեց Արագորնը,– — այն նույն Իմլադրիսից, որի մասին խոսվում է գուշակությունում: Այդ օրվանից արդեն շատ շաբաթներ են անցել: Բորոմիրն էլ էր մեր ջոկատում: Ես պետք է գնայի նրա հետ Գոնդոր, որպեսզի օգնեի Սաուրոնի դեմ պատերազմում: Բայց Սակայն ջոկատը ուրիշ նպատակ էր հետապնդում, որի մասին ես հիմա իրավունք չունեմ խոսել: Մեր ջոկատի առաջնորդը Գենդալֆ Մոխրագույնն էր:

–Գե՛նդալֆը— Գե՛նդալֆը,– — գոչեց Էոմերը: –Ռոհանում ,— Ռոհանում Գենդալֆ Մոխրագույնին լավ են ճանաչում: Բայց զգուշացնում եմ, նրա անունը չի օգնի ձեզ ձեռք բերել թագավորի բարեհաճությունը: Գենդալֆը հաճախ էր հյուր գալիս մեզ: Լինում էր նույնիսկ տարվա մեջ մի քանի անգամ: Բայց լինում էր, որ անհետանում էր մի քանի տարով ու ամեն անգամ անհանգստացնող լուրեր էր բերում: Դրա համար նրան սկսեցին անվանել Գենդալֆ չարագույժ: Եվ իսկապես, այս ամառվա նրա վերջին այցելությունից հետո անախորժությունները սկսվեցին: Սարումանի հետ լեզու չենք գտնում: Առաջ մենք Սարումանին բարեկամ էինք համարում, բայց Գենդալֆը զգուշացրեց, որ Իզենգարդում մեր դեմ պատերազմի են պատրաստվում: Նա ասաց, որ բանտարկված է եղել Օրթհանքում ու և հրաշքով է փրկվել: Խնդրեց, որ օգնենք իրեն, բայց թագավորը մերժեց: Ռոհանում զգուշացիր Գենդալֆի անունը տալուց: Թագավորը կատաղած է նրա վրա: Նա մեր երամակից ընտրել տարել է Լուսաչ անունով արքայական նժույգին, որին հեծնել կարող են միայն Ռոհանի տիրակալները: Լուսաչի նախահայրը Էորլ արքայի փառապանծ նժույգն է եղել, որը , ինչպես հայտնի է , հասկանում էր մարդկային լեզուն: Յոթ օր առաջ Լուսաչը վերադարձել է, բայց թագավորը ավելի է կատաղել, . նժույգը ոչ մեկին չի թողնում իրեն մոտենալ:

–Փաստորեն — Փաստորեն Լուսաչը կարողացել է գտնել տան ճանապարհը,– — ասաց Արագորնը: –Նա — Նա Գենդալֆից բաժանվել է հեռավոր հյուսիսում: Բայց ավա՛ղ, ավա՜ղ, Գենդալֆը այլևս չի կարողանա հեծնել նժույգին: Նա գահավիժեց Մորիայի խավար անդունդն ու հավիտյան հեռացավ աշխարհից:

–Չարագույժ — Վշտալի լուր է,– — ասաց Էոմերը: –Համենայն — Համենայն դեպս իմ ու ինձ, և ինձ նմանների համար: Բայց Սակայն ոչ բոլորն են այդպես մտաածումմտածում: Թագավորի արքունիքում լինես՝ ինքդ կհամոզվես:

–Այդ լուրը — Այդ լուրն ավելի դառն է , քան դուք՝ ռոհանցիներդ կարող եք պատկերացնել,– — տխուր պատասխանեց Արագորնը: –Կարճ — Կարճ ժամանակ անց նրա ծանրությունը կզգան բոլորը: Նրա մահից հետո ջոկատը ես էի առաջնորդում և տարա նրանց Լոթորիեն: Այդ հրաշք երկրի մասին խոսելուց առաջ պետք է գոնե մեկ անգամ այն տեսնել, Էոմե՛ր: Այնպես որ դատարկ զրույցներ այլևս չանես: Հետո մենք լողացինք մեծ գետն ի վար մինչև Ռաուրոս ջրվեժն ու ջրվեժը, և այնտեղ իր մահը գտավ Բորոմիրը: նրան նետահարեցին այն նույն օրքերը, որոնց դուք քիչ առաջ ոչնչացրել եք:

–Վա՜յ — Վա՜յ մեզ,– — մինչև հոգու խորքը ցնցված բղավեց Էոմերը: –Բորոմիրի — Բորոմիրի մահը չափազանց մեծ կորուստ կորու՛ստ է Մինաս Թիրիթի և մեզ բոլորիս համար: Նա հզոր ռազմիկ էր, և նրա փառքը թնդում էր ամենուր: Ռոհանում նա հազվադեպ էր լինում: Պաշտպանում էր Գոնդորի արևելյան սահմաննները, բայց ինձ հաջողվել է հանդիպել նրան: Նա ավելի շատ ռոհանցու էր հիշեցնում, քան խստադեմ գոնդորցու: Ափսո՜ս: Բորոմիրը իր ժողովրդի համար մեծ առաջնորդ կդառնար, բայց երևում է ճակատագիրն այլ կերպ է վարվելորոշել... Իսկ ինչու ինչու՞ Գոնդորից լուր չի եկել: Ե՞րբ է այդ ամենը կատարվել:

–Չորս — Չորս օր առաջ,– — պատասխանեց Արագորնը: –Հենց — Հենց այդ երեկո էլ մենք ճանապարհ ընկանք Թոլ Բրանդիրի ստորոտից և , հիմա կանգնած ենք այստեղ, այստեղ՝ քո առջև:

–Ինչպես — Ինչպես թե... ոտքո՞վ,– — չհասկացավ Էոմերը:

–Այո— Այո, ինչպես տեսնում ես:

–Պանդուխտ— Պանդու՜խտ... սխալ են քեզ անվանել, օ օ՛ Արաթորնի որդի, պետք է Թռչող Ոտքեր անվանեին: Ձեր այս արշավի մասին դեռ շատ երգեր կերգվեն: Քառասունհինգ Չո՛րս անգամ քսան և հինգ լիգ ոտքով ու ընդամենը չորս օրում: Ամուր են Էլենդիլի հետնորդների մկանները: Բայց ասա ինձ, պարո՛նօ՛ պարոն, ի՞նչ անեմ ես հիմա: Մենք շտապում ենք, պետք է հետ վերադարնանք: , Թեոդոնը մեզ է սպասում: Իմ զինակիցների ներկայությամբ ես զգույշ էի խոսում, բայց սև տիրակալի Սև Տիրակալի հետ մենք իրոք պատերազմի մեջ չենք, չնայած թեպետ արքունիքում կան մարդիկ, որոնք թագավորի ականջին վախկոտ խորհուրդներ են շշնջում: Բայց պատերազմի հոտն արդեն գալիս է: Մենք դաշինքի մեջ ենք Գոնդորի հետ ու և չենք դրժի մեր խոստումը՝ առաջին կանչով հասնել օգնության: Այդպես եմ մտածում ես ու , և նրանք՝ ովքեր կգան իմ ետևից: Երրորդ հրամանատարը զորավարը պատասխանատու է արևելյան սահմանների հանգստության համար ու , և ես հրամայել եմ բոլոր հովիվներին արածեցնել իրենց երամակներին Էնվեյի Էնտուոշի մյուս ափին ու այս ափում չերևալ: Այստեղ մնացել են միայն պահակազորն ու հետախույզներն հետախույզները՝ իրենց արագավազ ձիերով:

–Ուրեմն — Ուրեմն դուք Սաուրոնին տուրք չե՞ք վճարում,– — դուրս թռավ Ջիմլիի բերանից: –Ո՛չ— Ո՛չ, և երբեք էլ չե՛նք վճարի: –Էոմերի — Էոմերի աչքերը փայլեցին: –Ինձ էլ — Ինձ է՛լ են հասել այդ կեղծ լուրերը, բայց չգիտեի, որ այդքան հեռու են գնացել: Մի քանի տարի առաջ սև տիրակալն Սև Տիրակալն ուզում էր մեզանից նժույգներ գնել ու և լավ գին էր առաջարկում նրանց համար, բայց մենք հրաժարվեցինք, որովհետև նա չար նպատակով է օգտագործում նժույգներին: Դրանից հետո նա Ռոհան ուղարկեց օրք ձիագողերի, որոնք շատ սևամազ նժույգներ գողացան ու , և հիմա այդ ցեղից համարյա չի մնացել: Ահա՛ թե ինչու ենք մենք օրքերի նկատմամբ այդպիսի թշնամանք տածում՝ առանց ներում բեկումի: Բայց Սակայն վերջին ժամանակներս ամենաշատ դժբախտությունները գալիս են Սարումանից: Նա իրեն այս հողերի տիրակալն է հռչակել , և արդեն մի քանի ամիս է մեր միջև պատերազմ է: Սարումանն իր շուրջն է հավաքել օրքերին, գայլ դարձորյակներին, լեռնային ավազակներին և արդեն փակել է ռոհանյան լեռնանցքըՌոհանյան Լեռնանցքը: Աչքններս Աչքներս չթարթած կհայտնվենք շրջափակման մեջ: Արևմուտքում թշնամիներ, արևելքում թշնամիներ... Դժվար է կռվել այդպիսի հակառակորդի դեմ: Սարումանը կախարդ է, է՝ խորամանկ ու և հմուտ, և բացի այդ նաև փոխակերպուկ է: Ասում են հայտնվում է գլխանոցով թիկնոցի մեջ փաթաթված ծերունու տեսքով ու և ջրի երկու կաթիլի պես նման է Գենդալֆին: Սարումանի լրտեսները թափանցում են բոլոր արգելքների միջով, իսկ նրա չարագույժ թռչունները գիշեր ու ցերեկ ճախրում են մեր երկնակամարում: Չգիտեմ ինչով այս ամենը կվերջանա, բայց սիրտս վատ բան է գուշակում: Ինձ թվում է Սարումանը թագավորական արքունիքում էլ աչքեր ու ականջներ ունի: Ինքդ կհամոզվես, եթե գաս մեզ հետ: Գնա՛նք մեզ հետ, Արագո՛րն: Թե՞ իզուր է հուսում իմ սիրտը, որ դու հայտնվել ես օգնելու ինձ կասկածի ու վտանգի այս ժամին:

–Ես — Ես կգամ Էդորաս հենց կարողանամ,– — խոստացավ Արագորնը:

–Բայց — Բայց ինչու՞ ոչ հիմա: Այս տագնապալի օրերին Էլենդիլի փորձառու հետնորդի հայտնվելը մեր ժողովրդին մեծ հույս ու տոկունություն կհաղորդեր: Արևմտյան դաշտերում հիմա ճակատամարտ է ընդանում ընթանում և , վախենում եմ եմ՝ մերոնք չդիմանան: Ես առանց Թեոդենի թույլտվության իմ ջոկատով հյուսիս եմ արշավել և արքունիքը հիմա անպաշտպան է, բայց մնացել: Բայց ես չէի կարող այլ կերպ վարվել: Հետախույզները . հետախույզները լուր բերեցին, որ երեք օր առաջ օրքերի մի մեծ ջոկատ է իջել արևմտյան պատովԱրևելյան Պատով, իսկ նրանց վահաններին Սարումանի զինանշանն է: Փաստորեն Սարումանը դաշի՞նք է կնքել սև տիրակալի հետ: Դա ամենասարսափելին էր իմ կարծիքով: Այդ հրեշավոր լուրը լսելով լուրն իմանալով, ես իմ ջոկատը հավաքեցի և ու ճանապարհ ընկա: Երկու օր առաջ, մայրամուտին, Ֆենգորնի անտառի մուտքի մոտ բռնացրեցինք բռնացրինք օրքերին: Մենք շրջապատեցինք նրանց և , երեկ առավոտյան հարձակվեցինք: Այդ մարտում ես տասնհինգ մարտիկ ռազմիկ կորցրեցի և տասներկու ձի: Օրքերն ավելի շատ դուրս եկան քան մենք կարծում էինք: Արևելքից նրանց օգնություն էր եկել՝ դատելով հետքերից: Ամենավերջում անտառից ևս մի ջոկատ օգնության եկավ մեր թշնամիներին: Իսկական հսկաներ էին: Կրկին էին՝ կրկին սպիտակ ձեռքի զինանշանով՝ զինանշանով, կատաղի ու ուժեղ: Բայց մենք նրանց էլ ոչնչացրեցինք, չնայած շատ երկար ժամանակ պահանջվեց: Մենք պետք ենք թե՛ հարավում , և թե՛ արևմուտքում: Չե՞ք ուզում միանալ մեզ: Մենք ձեզ ձիեր կտանք: Սրիդ համար էլ աշխատանք կճարվի: Թզուկի տապարն ու էլֆի աղեղն էլ իրենց համար գործ կգտնեն, եթե նրանք ներեն ինձ ոսկե անտառի տիրուհու մասին ասած խոսքերս: Ես ուղղակի կրկնում եմ այն ինչը այն՝ ինչ խոսում են մեր կողմերում: Ուրախ կլինեմ , եթե այդպես չլինի:

–Քո — Քո խոսքերը բարի են,– — ասաց Արագորնը,– — Շնորհակալություն: Իմ սիրտը նույնպես ձգտում է դուրս գալ նախանշված ճանապարհից ու և գալ քո ետևից, բայց ես չեմ կարող թողնել մեր ընկերներին բախտի քմահաճույքին, քանի դեռ հույս կա, որ նրանք կգտնվեն:

–Հույս — Հույս չկա,– — ասաց Էոմերը: –Հյուսիսային սահմանին — Հյուսիսային սահմաններում դու նրանց չես գտնի:

–Բայց — Բայց նրանք ետևում հետևում էլ չեն մնացել: Մենք ճանապարհին արևելյան պատից , Արևելյան Պատից ոչ հեռու , հստակ նշանի հանդիպեցինք, և գիտենք, որ նրանցից գոնե մեկը այդ ժամանակ դեռ ողջ էր: Պատից այս կողմ ուրիշ ոչ մի արտառոց բան չի հանդիպել: Արահետը ուղիղ այս կողմ է գալիս: Ուրիշ , և այլ հետքեր չկան, եթե իհարկե հետքագետի իմ վարպետությունը ինձ չի դավաճանել:

–Այդ — Այդ դեպքում ո՞ւր են նրանք անհետացել:

–Չգիտեմ— Չգիտեմ: մտածում եմ, որ նրանք սպանված են ու և այրված օրքերի հետ միասին, բայց դու դա բացառում ես, և ես քեզ հավատում եմ: Կարող եմ եզրակացնել միայն մի բան: Մարտից առաջ նրանք ծլկել փախել են անտառ: Երևի դա տեղի է ունեցել նախքան օրքերին շրջափակման մեջ վերցնելը: Դու վստա՞հ ես, որ շրջափակումից ոչ ոք դուրս չի պրծել:

–Կարող — Կարող եմ երդվել, որ ոչ մի օրք չի դուրս եկել շրջափակումից,– — գոչեց Էոմերը: –Իսկ — Իսկ եթե ինչ որ մեկը կարողացել է դուրս պրծնել օղակից, ուրեմն նա հաստատ ամենաքիչը էլֆ կախարդ է:

–Մեր — Մեր բարեկամները հագնված են ինչպես մենք,– — նկատեց Արագորնը,– — իսկ դուք մեզ չնկատեցիք:

–Այո— Այո, ճիշտ է, այդ մասին ես մոռացել էի,– — համաձայնվեց Էոմերը: — Եվ առհասարակ այսօր այնքան հրաշքներ տեղի ունեցան, որ ես էլ ոչ մի բանում վստահ չեմ: Ինչ ասես չի կատարվում աշխարհում: Թզուկն ու էլֆը ձեռք ձեռքի տված զբոսնում են Ռոհանի դաշտերում, մարդիկ հանդիպում են Լորիենի կախարդուհուն և նրանց հետ ոչինչ չի պատահում: Եվ դա դեռ ամենը չէ: Ռոհան է վերադարձել Էլենդիլի սուրը, որը կոտրվել էր դեռ այն ժամանակ, երբ մեր նախահայրերը դեռ ոտք չէին դրել այս հողերըհողեր: Եվ վերադարձել է վերածնված: Այսպիսի իրավիճակում չգիտես էլ ինչ անես:

–Ոչ — Ոչ մի տարօրինակ բան էլ չկա,– — ասաց Արագորնը: –Չարն — Չարն ու բարին միշտ էլ մնում են չար ու բարի, թե մարդկանց, թե էլֆերի և թզուկների համար: Ուղղակի պետք է կարողանալ մեկը մյուսից տարբերել: Ոսկե անտառում էլ է ամեն ինչ այդպես: