չ (→I) |
|||
| (4 intermediate revisions by one other user not shown) | |||
| Տող 15. | Տող 15. | ||
Նախասրահում խաշած կաղամբի ու հնամաշ ուղեալաթերի հոտ էր գալիս։ Շքադռանը դեմ հանդիման պատին կախված էր մի գունավոր ցուցապաստառ, որ շա՜տ մեծ էր այդ շինության համար: Պաստառին մի հսկայական, մետրից ավելի լայնքով, քառասունհինգամյա տղամարդու դեմք էր` թանձր սև բեղերով, կոպտավուն, բայց առնականորեն գեղեցիկ դիմագծերով: Ուինսթոնը քայլեց դեպի սանդղահարթակը: Վերելակին մոտենալն ուղղակի անիմաստ էր: Լավագույն ժամանակներում անգամ այն հազարից մեկ էր աշխատում, իսկ հիմա ցերեկը հոսանքն ընդհանրապես անջատում էին: Գործում էր տնտեսման ռեժիմը. պատրաստվում էին Ատելության յոթնօրյակին: Ուինսթոնը պիտի յոթ սանդղահարթակ հաղթահարեր. նա երեսունինը տարեկան էր, աջ ոտնակոճին` երակային վերք. դանդաղ էր բարձրանում ու մի քանի անգամ կանգնեց` շունչ առնելու: Յուրաքանչյուր սանդղահարթակում պատից նայում էր նույն հսկայական դեմքը: Դիմանկարն այնպես էր արված, որ ուր էլ կանգնեիր, աչքերը քեզ բաց չէին թողնում: ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ Է ՔԵԶ - բարբառում էր մակագրությունը: | Նախասրահում խաշած կաղամբի ու հնամաշ ուղեալաթերի հոտ էր գալիս։ Շքադռանը դեմ հանդիման պատին կախված էր մի գունավոր ցուցապաստառ, որ շա՜տ մեծ էր այդ շինության համար: Պաստառին մի հսկայական, մետրից ավելի լայնքով, քառասունհինգամյա տղամարդու դեմք էր` թանձր սև բեղերով, կոպտավուն, բայց առնականորեն գեղեցիկ դիմագծերով: Ուինսթոնը քայլեց դեպի սանդղահարթակը: Վերելակին մոտենալն ուղղակի անիմաստ էր: Լավագույն ժամանակներում անգամ այն հազարից մեկ էր աշխատում, իսկ հիմա ցերեկը հոսանքն ընդհանրապես անջատում էին: Գործում էր տնտեսման ռեժիմը. պատրաստվում էին Ատելության յոթնօրյակին: Ուինսթոնը պիտի յոթ սանդղահարթակ հաղթահարեր. նա երեսունինը տարեկան էր, աջ ոտնակոճին` երակային վերք. դանդաղ էր բարձրանում ու մի քանի անգամ կանգնեց` շունչ առնելու: Յուրաքանչյուր սանդղահարթակում պատից նայում էր նույն հսկայական դեմքը: Դիմանկարն այնպես էր արված, որ ուր էլ կանգնեիր, աչքերը քեզ բաց չէին թողնում: ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ Է ՔԵԶ - բարբառում էր մակագրությունը: | ||
| + | |||
Բնակարանում մի հյութեղ ձայն թուջի արտադրության հետ կապված ինչ-որ թվերի ցուցակ էր ընթերցում: Ձայնը գալիս էր աջ պատի մեջ «ներփորված» երկարավուն մետաղյա սկավառակից, որն ասես պղտոր հայելի լիներ: Ուինսթոնը պտտեց բռնակը, ձայնը թուլացավ, բայց առաջվա պես հստակ էր լսվում: Սարքը, որ հեռէկրան էր կոչվում, կարելի էր մասամբ լռեցնել բայց լրիվ անջատելն անհնար էր: Ուինսթոնը քաշվեց դեպի պատուհանը, ցածրահասակ, թուլակազմ այդ մարդը կուսակցականի իր կապույտ կոմբինեզոնի մեջ ավելի վտիտ էր երևում: Մազերը համարյա ճերմակին տվող բացգույն էին, իսկ վարդագույն դեմքի մաշկը թեփոտել էր զզվելի օճառից, ածելու բութ սայրից ու հենց նոր վերջացած ձմռան ցրտերից: | Բնակարանում մի հյութեղ ձայն թուջի արտադրության հետ կապված ինչ-որ թվերի ցուցակ էր ընթերցում: Ձայնը գալիս էր աջ պատի մեջ «ներփորված» երկարավուն մետաղյա սկավառակից, որն ասես պղտոր հայելի լիներ: Ուինսթոնը պտտեց բռնակը, ձայնը թուլացավ, բայց առաջվա պես հստակ էր լսվում: Սարքը, որ հեռէկրան էր կոչվում, կարելի էր մասամբ լռեցնել բայց լրիվ անջատելն անհնար էր: Ուինսթոնը քաշվեց դեպի պատուհանը, ցածրահասակ, թուլակազմ այդ մարդը կուսակցականի իր կապույտ կոմբինեզոնի մեջ ավելի վտիտ էր երևում: Մազերը համարյա ճերմակին տվող բացգույն էին, իսկ վարդագույն դեմքի մաշկը թեփոտել էր զզվելի օճառից, ածելու բութ սայրից ու հենց նոր վերջացած ձմռան ցրտերից: | ||
| + | |||
Դրսի աշխարհը, նույնիսկ ամուր գոցված պատուհաններից, ցուրտ էր շնչում: Փողոցում քամին փոշու և թղթի պատառների պտտահողմ էր բարձրացրել ու չնայած արևը շողում էր, իսկ երկինքը վառ երկնագույն էր, քաղաքում ամեն ինչ անգույն էր երևում, բացի ամենուր փակցված ցուցապաստւսռներից: Բոլոր անկյուններից նայում էր սևաբեղը: Դիմացի շենքից՝ նույնպես: ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ է ՔԵԶ - ասում էր մակագրությունը, ու սև աչքերը նայում էին Ուինսթոնի աչքերի մեջ: Ներքևում՝ մայթեզրին, քամու տակ փողփողում էր անկյունը պոկած մի ցուցապաստառ՝ թաքցնելով ու բանալով իր միակ բառը՝ ԱՆԳՍՈՑ: Հեռվում տանիքների արանքով մի ուղղաթիռ էր սահում, կախվեց մի պահ, մեռելաճանճի պես, ու շրջվելով՝ շարունակեց ճանապարհը: Ոստիկանական պարեկախումբն էր, որ նայում էր պատուհաններից ներս: Սակայն պարեկախմբերը հաշիվ չէին, կարևորը Մտքի ոստիկանությունն էր: | Դրսի աշխարհը, նույնիսկ ամուր գոցված պատուհաններից, ցուրտ էր շնչում: Փողոցում քամին փոշու և թղթի պատառների պտտահողմ էր բարձրացրել ու չնայած արևը շողում էր, իսկ երկինքը վառ երկնագույն էր, քաղաքում ամեն ինչ անգույն էր երևում, բացի ամենուր փակցված ցուցապաստւսռներից: Բոլոր անկյուններից նայում էր սևաբեղը: Դիմացի շենքից՝ նույնպես: ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ է ՔԵԶ - ասում էր մակագրությունը, ու սև աչքերը նայում էին Ուինսթոնի աչքերի մեջ: Ներքևում՝ մայթեզրին, քամու տակ փողփողում էր անկյունը պոկած մի ցուցապաստառ՝ թաքցնելով ու բանալով իր միակ բառը՝ ԱՆԳՍՈՑ: Հեռվում տանիքների արանքով մի ուղղաթիռ էր սահում, կախվեց մի պահ, մեռելաճանճի պես, ու շրջվելով՝ շարունակեց ճանապարհը: Ոստիկանական պարեկախումբն էր, որ նայում էր պատուհաններից ներս: Սակայն պարեկախմբերը հաշիվ չէին, կարևորը Մտքի ոստիկանությունն էր: | ||
| + | |||
Ուինսթոնի թիկունքից հեռէկրանի ձայնը դեռ բարբաջում էր թուջի ձուլման և իններորդ եռամյա պլանի գերակատարման մասին: Հեռէկրանր միաժամանակ և ընդունիչ էր, և հաղորդիչ: Այն որսում էր Ուինսթոնի արտաբերած ցանկացած հնչյունը, եթե չափազանց ցածր շշուկով չէր ասվում, ավելին՝ քանի դեռ պղտոր սկավառակի տեսադաշտում էր, Ուինսթոնը ոչ միայն լսելի էր, այլև տեսանելի: Իհարկե, ոչ ոք չէր կարող ասել՝ տվյալ պահին իրեն հետևու՞մ են, թե՞ ոչ: Ի՞նչ հաճախականությամբ ու կարգացանկով է քո անհատական մալուխին միանում Մտքի ոստիկանությունը, դրա մասին կարելի էր միայն գուշակություններ անել: Բացառված չէր, որ հետևում էին բոլորին և՝ օրնիբուն: Համենայնդեպս, կարող էին միանալ ցանկացած պահի: Մարդիկ ստիպված էին ապրել և ապրում էին բնազդի վերածված սովորույթի ուժով այն գիտակցությամբ, որ լսում են բոլոր շշուկներդ, հետևում քո յուրաքանչյուր շարժմանը, բացի խավարում կատարվածից: | Ուինսթոնի թիկունքից հեռէկրանի ձայնը դեռ բարբաջում էր թուջի ձուլման և իններորդ եռամյա պլանի գերակատարման մասին: Հեռէկրանր միաժամանակ և ընդունիչ էր, և հաղորդիչ: Այն որսում էր Ուինսթոնի արտաբերած ցանկացած հնչյունը, եթե չափազանց ցածր շշուկով չէր ասվում, ավելին՝ քանի դեռ պղտոր սկավառակի տեսադաշտում էր, Ուինսթոնը ոչ միայն լսելի էր, այլև տեսանելի: Իհարկե, ոչ ոք չէր կարող ասել՝ տվյալ պահին իրեն հետևու՞մ են, թե՞ ոչ: Ի՞նչ հաճախականությամբ ու կարգացանկով է քո անհատական մալուխին միանում Մտքի ոստիկանությունը, դրա մասին կարելի էր միայն գուշակություններ անել: Բացառված չէր, որ հետևում էին բոլորին և՝ օրնիբուն: Համենայնդեպս, կարող էին միանալ ցանկացած պահի: Մարդիկ ստիպված էին ապրել և ապրում էին բնազդի վերածված սովորույթի ուժով այն գիտակցությամբ, որ լսում են բոլոր շշուկներդ, հետևում քո յուրաքանչյուր շարժմանը, բացի խավարում կատարվածից: | ||
| + | |||
Ուինսթոնը մեջքով դարձավ դեպի հեռէկրանը: Այդպես ավելի ապահով էր, թեև լավ գիտեր, որ նույնիսկ իր մեջքը կարող է մատնել: Մի կիլոմետրի վրա մրոտ քաղաքի գլխին լեռնացած Ճշմարտության նախարարության ճերմակ շենքն էր` նրա աշխատավայրը: Ահա, անորոշ զզվանքով մտածում էր Ուինսթոնը, ահա նա` Լոնդոնը, Թռիչքուղի 1-ի, Օվկիանիա պետության` բնակչությամբ երրորդ պրովինցիայի գլխավոր քաղաքը: Նա վերադառնում էր իր մանկությանը` փորձելով հիշել` Լոնդոնը մի՞շտ էր այդպիսին: Մի՞շտ էին շարվեշար դեպի հեռուն ձգվում տասնիններորդ դարի խարխուլ տների շարքերը` դիմհարած գերաններով, խավաթղթով կարկատած պատուհաններով, ծռմռված տանիքներով, նախապարտեզների կախ ընկած միջնապատերով: Ե՛վ ռմբակոծությունների բացած փոսորակները, որոնց մեջ ոլորվում էր ալաբաստրե փոշին ու սողում ավերակույտերի վրայով, և՛ հսկայական պարապուտները, որտեղ հրթիռները տեղ էին բացել հավաբներ հիշեցնող աղքատիկ տախտակաշեն խրճիթների համար: Սակայն անդրադարձն անհույս էր. ոչինչ հիշել չէր կարողանում, մանկությունից ոչինչ չէր մնացել, բացի կցկտուր, վառ լուսավորված տեսարաններից, որոնք զուրկ էին խորապատկերից, և առավել հաճախ` անհասկանալի: | Ուինսթոնը մեջքով դարձավ դեպի հեռէկրանը: Այդպես ավելի ապահով էր, թեև լավ գիտեր, որ նույնիսկ իր մեջքը կարող է մատնել: Մի կիլոմետրի վրա մրոտ քաղաքի գլխին լեռնացած Ճշմարտության նախարարության ճերմակ շենքն էր` նրա աշխատավայրը: Ահա, անորոշ զզվանքով մտածում էր Ուինսթոնը, ահա նա` Լոնդոնը, Թռիչքուղի 1-ի, Օվկիանիա պետության` բնակչությամբ երրորդ պրովինցիայի գլխավոր քաղաքը: Նա վերադառնում էր իր մանկությանը` փորձելով հիշել` Լոնդոնը մի՞շտ էր այդպիսին: Մի՞շտ էին շարվեշար դեպի հեռուն ձգվում տասնիններորդ դարի խարխուլ տների շարքերը` դիմհարած գերաններով, խավաթղթով կարկատած պատուհաններով, ծռմռված տանիքներով, նախապարտեզների կախ ընկած միջնապատերով: Ե՛վ ռմբակոծությունների բացած փոսորակները, որոնց մեջ ոլորվում էր ալաբաստրե փոշին ու սողում ավերակույտերի վրայով, և՛ հսկայական պարապուտները, որտեղ հրթիռները տեղ էին բացել հավաբներ հիշեցնող աղքատիկ տախտակաշեն խրճիթների համար: Սակայն անդրադարձն անհույս էր. ոչինչ հիշել չէր կարողանում, մանկությունից ոչինչ չէր մնացել, բացի կցկտուր, վառ լուսավորված տեսարաններից, որոնք զուրկ էին խորապատկերից, և առավել հաճախ` անհասկանալի: | ||
| + | |||
Ճշմարտության նախարարությունը, նորալեզվով` Նախաճշտը, ապշեցուցիչ կերպով տարբերվում էր այն ամենից, որ իր շուրջն էր: Դա մի հսկայական բրգաձև շինություն էր, որը ճերմակ բետոնը շողացնելով` սանդուղք առ սանդուղք խոյանում էր դեպի երեքհարյուրմետրանոց բարձունքը։ Ուինսթոնն իր կանգնած տեղից շենքի սպիտակ ճակատին կարող էր կարդալ նրբագեղ տառատեսակով գրված երեք կուսակցական կարգախոսները. | Ճշմարտության նախարարությունը, նորալեզվով` Նախաճշտը, ապշեցուցիչ կերպով տարբերվում էր այն ամենից, որ իր շուրջն էր: Դա մի հսկայական բրգաձև շինություն էր, որը ճերմակ բետոնը շողացնելով` սանդուղք առ սանդուղք խոյանում էր դեպի երեքհարյուրմետրանոց բարձունքը։ Ուինսթոնն իր կանգնած տեղից շենքի սպիտակ ճակատին կարող էր կարդալ նրբագեղ տառատեսակով գրված երեք կուսակցական կարգախոսները. | ||
| + | |||
<center> '''ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ է''' | <center> '''ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ է''' | ||
| Տող 27. | Տող 33. | ||
'''ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է'''</center> | '''ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է'''</center> | ||
| − | Ըստ լուրերի՝ Ճշմարտության նախարարությունը ուներ երեք հազար աշխատասենյակ գետնի երեսին և համապատասխան ճյուղավորում՝ գետնի տակ։ Լոնդոնի տարբեր ծայրերում այդ կարգի ու չափերի ընդամենը երեք շինություն էր կանգնած։ Դրանք այնպես էին խոյանում քաղաքի վրա, որ «Հաղթանակ» բնակելի շենքի տանիքից կարելի էր տեսնել չորսը միանգամից։ Այդ շինություններում տեղավորված էին չորս նախարարությունները՝ ամբողջ պետական ապարատը. Ճշմարտության նախարարությունը, որ տնօրինում էր տեղեկատվությունը, ժամանցը, կրթությունը և գեղեցիկ արվեստները, Խաղաղության նախարարությունը, որ տնօրինում էր պատերազմը, Սիրո նախարարությունը, որ տնօրինում էր կարգի պահպանումը, և Առատության նախարարությունը, որը պատասխանատու էր տնտեսության համար։ Նորալեզվով՝ Նախաճշտ, Նախախաղ, Նախասիր | + | |
| + | Ըստ լուրերի՝ Ճշմարտության նախարարությունը ուներ երեք հազար աշխատասենյակ գետնի երեսին և համապատասխան ճյուղավորում՝ գետնի տակ։ Լոնդոնի տարբեր ծայրերում այդ կարգի ու չափերի ընդամենը երեք շինություն էր կանգնած։ Դրանք այնպես էին խոյանում քաղաքի վրա, որ «Հաղթանակ» բնակելի շենքի տանիքից կարելի էր տեսնել չորսը միանգամից։ Այդ շինություններում տեղավորված էին չորս նախարարությունները՝ ամբողջ պետական ապարատը. Ճշմարտության նախարարությունը, որ տնօրինում էր տեղեկատվությունը, ժամանցը, կրթությունը և գեղեցիկ արվեստները, Խաղաղության նախարարությունը, որ տնօրինում էր պատերազմը, Սիրո նախարարությունը, որ տնօրինում էր կարգի պահպանումը, և Առատության նախարարությունը, որը պատասխանատու էր տնտեսության համար։ Նորալեզվով՝ Նախաճշտ, Նախախաղ, Նախասիր և Նախառատ։ | ||
| + | |||
Սիրո նախարարությունը իրոք սարսափեցնող էր։ Շինությունը լուսամուտներ չուներ։ Ուինսթոնը ոչ մի անգամ չէր հատել նրա շեմը, ոչ մի անգամ կես կիլոմետրից ավելի չէր մոտեցել այդ շենքին։ Այնտեղ կարելի էր մտնել միայն որևէ պաշտոնական գործով, այն էլ՝ հաղթահարելով փշալարերի, պողպատե դռների և քողարկված գնդացրային բների մի ամբողջ լաբիրինթոս։ Նույնիսկ դեպի արտաքին արգելապատնեշները տանող փողոցներում պարեկում էին սևազգեստ պահնորդները, ովքեր գորիլայի մռութներ ունեին ու զինված էին հոդավոր մահակներով։ | Սիրո նախարարությունը իրոք սարսափեցնող էր։ Շինությունը լուսամուտներ չուներ։ Ուինսթոնը ոչ մի անգամ չէր հատել նրա շեմը, ոչ մի անգամ կես կիլոմետրից ավելի չէր մոտեցել այդ շենքին։ Այնտեղ կարելի էր մտնել միայն որևէ պաշտոնական գործով, այն էլ՝ հաղթահարելով փշալարերի, պողպատե դռների և քողարկված գնդացրային բների մի ամբողջ լաբիրինթոս։ Նույնիսկ դեպի արտաքին արգելապատնեշները տանող փողոցներում պարեկում էին սևազգեստ պահնորդները, ովքեր գորիլայի մռութներ ունեին ու զինված էին հոդավոր մահակներով։ | ||
| + | |||
Ուինսթոնը կտրուկ շրջվեց։ Հանդարտ լավատեսության արտահայտություն տվեց դեմքին, ինչն ավելի էր պատշաճում հեռէկրանի առջև կանգնելուն, և անցավ սենյակի մյուս ծայրը` դեպի փոքրիկ խոհանոցը։ Այդ ժամին նախարարությունը լքելով` զոհաբերել էր ճաշը, և գիտեր, որ տանն ուտելու ոչինչ չկար, բացի մի պատառ սև հացից, որ պետք էր խնայել մինչև հաջորդ օրվա նախաճաշը։ Նա դարակից վերցրեց անգույն հեղուկի շիշը, որի վրա մի հասարակ սպիտակ պիտակ էր փակցված՝ «Հաղթանակ» ջին։ Խմիչքի հոտը գարշելի էր, մի տեսակ յուղոտ, ինչպես չինական բրնձօղունը։ Ուինսթոնը համարյա մի ամբողջ գավաթ լցրեց, խոր շունչ քաշեց ու կուլ տվեց, ինչպես դեղն են կլլում։ | Ուինսթոնը կտրուկ շրջվեց։ Հանդարտ լավատեսության արտահայտություն տվեց դեմքին, ինչն ավելի էր պատշաճում հեռէկրանի առջև կանգնելուն, և անցավ սենյակի մյուս ծայրը` դեպի փոքրիկ խոհանոցը։ Այդ ժամին նախարարությունը լքելով` զոհաբերել էր ճաշը, և գիտեր, որ տանն ուտելու ոչինչ չկար, բացի մի պատառ սև հացից, որ պետք էր խնայել մինչև հաջորդ օրվա նախաճաշը։ Նա դարակից վերցրեց անգույն հեղուկի շիշը, որի վրա մի հասարակ սպիտակ պիտակ էր փակցված՝ «Հաղթանակ» ջին։ Խմիչքի հոտը գարշելի էր, մի տեսակ յուղոտ, ինչպես չինական բրնձօղունը։ Ուինսթոնը համարյա մի ամբողջ գավաթ լցրեց, խոր շունչ քաշեց ու կուլ տվեց, ինչպես դեղն են կլլում։ | ||
| + | |||
Նրա դեմքն անմիջապես շառագունեց, իսկ աչքերից արցունքներ հոսեցին։ Խմիչքն ազոտաթթու էր հիշեցնում, դա իբր քիչ էր՝ կում անելուց հետո զգացողությունն այնպիսին էր, ասես մեջքդ դաղած լինեին ռետինե մահակով։ Բայց շուտով ստամոքսի այրոցը մեղմացավ և աշխարհն ավելի ուրախ տեսք առավ։ Նա «Հաղթանակ» պիտակով սիգարետների ճմռթված տուփից մի գլանակ հանեց ու, ցրվածությունից, չափազանց երկար պահեց ուղղահայաց դիրքով, ամբողջ թութունը թափվեց հատակին։ Ուինսթոնը մյուս սիգարետի հետ ավելի զգույշ էր։ Նա վերադարձավ սենյակ ու նստեց սեղանիկի մոտ՝ հեռէկրանից ձախ։ Սեղանի դարակից հանեց գրիչը, թանաքամանը և մի հաստափոր գրքույկ՝ կարմիր կռնակով ու մարմարատիպ կազմով՝ նախատեսված գրառումների համար։ | Նրա դեմքն անմիջապես շառագունեց, իսկ աչքերից արցունքներ հոսեցին։ Խմիչքն ազոտաթթու էր հիշեցնում, դա իբր քիչ էր՝ կում անելուց հետո զգացողությունն այնպիսին էր, ասես մեջքդ դաղած լինեին ռետինե մահակով։ Բայց շուտով ստամոքսի այրոցը մեղմացավ և աշխարհն ավելի ուրախ տեսք առավ։ Նա «Հաղթանակ» պիտակով սիգարետների ճմռթված տուփից մի գլանակ հանեց ու, ցրվածությունից, չափազանց երկար պահեց ուղղահայաց դիրքով, ամբողջ թութունը թափվեց հատակին։ Ուինսթոնը մյուս սիգարետի հետ ավելի զգույշ էր։ Նա վերադարձավ սենյակ ու նստեց սեղանիկի մոտ՝ հեռէկրանից ձախ։ Սեղանի դարակից հանեց գրիչը, թանաքամանը և մի հաստափոր գրքույկ՝ կարմիր կռնակով ու մարմարատիպ կազմով՝ նախատեսված գրառումների համար։ | ||
| + | |||
Ինչ-որ անհայտ պատճառով հեռէկրանն այդ սենյակում ընդունված ձևով չէր տեղադրված։ Ոչ թե կողմնային պատի մեջ էր, որտեղից հնարավոր էր տեսնել ամբողջ սենյակը, այլ երկարուկ պատի մեջ՝ լուսամուտի դիմաց։ Այնտեղ մի կողային խորշ կար, հավանաբար գրքերի համար, որտեղ էլ հենց տեղավորվել էր Ուինսթոնը։ Ավելի խոր նստելով իր անկյունում՝ անհասանելի, ավելի ստույգ՝ անտեսանելի էր դառնում հեռէկրանի համար։ Նրան լսել, իհարկե, կարող էին, բայց հետևել, քանի դեռ այնտեղ էր՝ ոչ։ Սենյակի այս փոքր-ինչ անսովոր կառուցվածքն էլ նրան բերեց այն գործով զբաղվելու մտքին, որով հիմա պատրաստվում էր զբաղվել։ | Ինչ-որ անհայտ պատճառով հեռէկրանն այդ սենյակում ընդունված ձևով չէր տեղադրված։ Ոչ թե կողմնային պատի մեջ էր, որտեղից հնարավոր էր տեսնել ամբողջ սենյակը, այլ երկարուկ պատի մեջ՝ լուսամուտի դիմաց։ Այնտեղ մի կողային խորշ կար, հավանաբար գրքերի համար, որտեղ էլ հենց տեղավորվել էր Ուինսթոնը։ Ավելի խոր նստելով իր անկյունում՝ անհասանելի, ավելի ստույգ՝ անտեսանելի էր դառնում հեռէկրանի համար։ Նրան լսել, իհարկե, կարող էին, բայց հետևել, քանի դեռ այնտեղ էր՝ ոչ։ Սենյակի այս փոքր-ինչ անսովոր կառուցվածքն էլ նրան բերեց այն գործով զբաղվելու մտքին, որով հիմա պատրաստվում էր զբաղվել։ | ||
| + | |||
Սակայն, դրանից բացի, նրան այդ միտքը հուշել էր նաև գրքույկը, որ հենց նոր էր հանել դարակից։ Գիրքը զարմանալիորեն գեղեցիկ էր։ Հարթ, կրեմագույն թուղթը ժամանակից փոքր-ինչ դեղնել էր. այդպիսի թուղթ չէր արտադրվում արդեն քառասուն տարի, գուցե և ավելի։ Ուինսթոնը կասկածներ ուներ, որ գրքույկը շատ ավելի հին է։ Նա գիրքը տեսել էր հնավաճառի ցուցափեղկում, քաղաքի հետնախորշերի թաղամասում (հատկապես որտեղ` արդեն մոռացել էր) ու բռնվել գնելու մեծ ցանկությամբ։ Կուսակցության անդամներին չէր թույլատրվում մտնել սովորական խանութները (դա կոչվում էր «ապրանքներ հայթայթել ազատ շուկայում»), սակայն այդ կանոնը հաճախ անտեսվում էր. բազմաթիվ առարկաներ, ինչպես, ասենք, կոշկաքուղերն ու ածելու սայրերը, այլ կերպ ձեռք բերել հնարավոր չէր։ Ուինսթոնն արագ շուրջը նայեց, սուզվեց կրպակն ու գիրքը գնեց երկուսուկես դոլարով։ Թե ինչի համար` դեռ ինքն էլ չգիտեր։ Գողեգող տուն բերեց՝ պորտֆելի մեջ դրած։ Նույնիսկ առանց գրառումների՝ գրքույկն արդեն անվանարկում էր տիրոջը։ | Սակայն, դրանից բացի, նրան այդ միտքը հուշել էր նաև գրքույկը, որ հենց նոր էր հանել դարակից։ Գիրքը զարմանալիորեն գեղեցիկ էր։ Հարթ, կրեմագույն թուղթը ժամանակից փոքր-ինչ դեղնել էր. այդպիսի թուղթ չէր արտադրվում արդեն քառասուն տարի, գուցե և ավելի։ Ուինսթոնը կասկածներ ուներ, որ գրքույկը շատ ավելի հին է։ Նա գիրքը տեսել էր հնավաճառի ցուցափեղկում, քաղաքի հետնախորշերի թաղամասում (հատկապես որտեղ` արդեն մոռացել էր) ու բռնվել գնելու մեծ ցանկությամբ։ Կուսակցության անդամներին չէր թույլատրվում մտնել սովորական խանութները (դա կոչվում էր «ապրանքներ հայթայթել ազատ շուկայում»), սակայն այդ կանոնը հաճախ անտեսվում էր. բազմաթիվ առարկաներ, ինչպես, ասենք, կոշկաքուղերն ու ածելու սայրերը, այլ կերպ ձեռք բերել հնարավոր չէր։ Ուինսթոնն արագ շուրջը նայեց, սուզվեց կրպակն ու գիրքը գնեց երկուսուկես դոլարով։ Թե ինչի համար` դեռ ինքն էլ չգիտեր։ Գողեգող տուն բերեց՝ պորտֆելի մեջ դրած։ Նույնիսկ առանց գրառումների՝ գրքույկն արդեն անվանարկում էր տիրոջը։ | ||
| + | |||
Իսկ հիմա մտադրվել էր օրագիր պահել։ Դա հակաօրինական արարք չէր (ընդհանրապես հակաօրինական ոչինչ գոյություն չուներ, քանի որ այլևս գոյություն չունեին իրենք՝ օրենքները), բայց եթե օրագիրը գտնեն, Ուինսթոնին մահ է սպառնում կամ, լավագույն դեպքում, քսանհինգ տարվա ազատազրկում՝ տաժանապարտների ճամբարում։ Ուինսթոնը գրչածայրը դրեց բնիկի մեջ ու լպստեց, որ քսուքը հանի։ Գրիչը հնադարյան գործիք էր. դրանով նույնիսկ հազարից մեկ էին ստորագրում, և Ուինսթոնն այն ձեռք էր բերել թաքուն ու ոչ առանց դժվարության. այդ գեղեցիկ, կրեմագույն թուղթը, նրան թվում էր, արժեր, որ վրան իսկական թանաքով գրեին, ոչ թե խազխզեին թանաքի մատիտով։ Ճիշտն ասած` նա գրելու սովոր չէր։ Բացի ամենակարճլիկ նշումներից, ամեն ինչ թելադրում էր խոսագրիչին, բայց այստեղ, հասկանալի է, թելադրելու մասին խոսք չէր կարող լինել։ Նա գրչածայրը թաթախեց թանաքի մեջ ու մի պահ հապաղեց։ Աղիքներում կծկումներ զգաց։ Գրչով թղթին հպվելն անդառնալի քայլ էր։ Մանր ու ծուռտիկ տառերով գրեց. | Իսկ հիմա մտադրվել էր օրագիր պահել։ Դա հակաօրինական արարք չէր (ընդհանրապես հակաօրինական ոչինչ գոյություն չուներ, քանի որ այլևս գոյություն չունեին իրենք՝ օրենքները), բայց եթե օրագիրը գտնեն, Ուինսթոնին մահ է սպառնում կամ, լավագույն դեպքում, քսանհինգ տարվա ազատազրկում՝ տաժանապարտների ճամբարում։ Ուինսթոնը գրչածայրը դրեց բնիկի մեջ ու լպստեց, որ քսուքը հանի։ Գրիչը հնադարյան գործիք էր. դրանով նույնիսկ հազարից մեկ էին ստորագրում, և Ուինսթոնն այն ձեռք էր բերել թաքուն ու ոչ առանց դժվարության. այդ գեղեցիկ, կրեմագույն թուղթը, նրան թվում էր, արժեր, որ վրան իսկական թանաքով գրեին, ոչ թե խազխզեին թանաքի մատիտով։ Ճիշտն ասած` նա գրելու սովոր չէր։ Բացի ամենակարճլիկ նշումներից, ամեն ինչ թելադրում էր խոսագրիչին, բայց այստեղ, հասկանալի է, թելադրելու մասին խոսք չէր կարող լինել։ Նա գրչածայրը թաթախեց թանաքի մեջ ու մի պահ հապաղեց։ Աղիքներում կծկումներ զգաց։ Գրչով թղթին հպվելն անդառնալի քայլ էր։ Մանր ու ծուռտիկ տառերով գրեց. | ||
| Տող 38. | Տող 51. | ||
Ու հետ ընկավ աթոռի թիկնակին։ Նրան պատեց կատարյալ անօգնականության զգացումը։ Նախ` չգիտեր` իսկապե՞ս 1984 թվականն է։ Մոտ այդքան, անկասկած. համարյա վստահ էր, որ ինքը երեսունինը տարեկան է և ծնվել է 1944-ին կամ քառասունհինգին, բայց արդեն անհնար էր ճշգրիտ սահմանել որևէ տարեթիվ, մեկ-երկու տարվա սխալս անխուսափելի էր։ | Ու հետ ընկավ աթոռի թիկնակին։ Նրան պատեց կատարյալ անօգնականության զգացումը։ Նախ` չգիտեր` իսկապե՞ս 1984 թվականն է։ Մոտ այդքան, անկասկած. համարյա վստահ էր, որ ինքը երեսունինը տարեկան է և ծնվել է 1944-ին կամ քառասունհինգին, բայց արդեն անհնար էր ճշգրիտ սահմանել որևէ տարեթիվ, մեկ-երկու տարվա սխալս անխուսափելի էր։ | ||
| + | |||
Իսկ, հանկարծ մտահոգվեց նա, ու՞մ համար է գրվում այս օրագիրը։ Ապագայի համար, նրանց համար, ովքեր դեռ չեն ծնվել։ Միտքը մի պահ պտտվեց թղթին տրված կասկածելի տարեթվի շուրջ ու հանկարծ սայթաքեց նորալեզվի ''կրկնամիտք'' բառի վրա։ Եվ առաջին անգամ Ուինսթոնն ընկալեց իր ձեռնարկի ամբողջ բարդությունը։ Ինչպես շփվել ապագայի հետ։ Դա, ըստ էության, անհնար է։ Կամ վաղը նման կլինի այսօրին, և ոչ ոք իրեն չի լսի, կամ բոլորովին ուրիշ կլինի, և Ուինսթոնի ձախորդությունները ոչինչ չեն ասի նրանց։ | Իսկ, հանկարծ մտահոգվեց նա, ու՞մ համար է գրվում այս օրագիրը։ Ապագայի համար, նրանց համար, ովքեր դեռ չեն ծնվել։ Միտքը մի պահ պտտվեց թղթին տրված կասկածելի տարեթվի շուրջ ու հանկարծ սայթաքեց նորալեզվի ''կրկնամիտք'' բառի վրա։ Եվ առաջին անգամ Ուինսթոնն ընկալեց իր ձեռնարկի ամբողջ բարդությունը։ Ինչպես շփվել ապագայի հետ։ Դա, ըստ էության, անհնար է։ Կամ վաղը նման կլինի այսօրին, և ոչ ոք իրեն չի լսի, կամ բոլորովին ուրիշ կլինի, և Ուինսթոնի ձախորդությունները ոչինչ չեն ասի նրանց։ | ||
| + | |||
Ուինսթոնը, որոշ ժամանակ անմիտ հայացքը թղթին հառած, նստել էր։ Հեռէկրանից ճայթեց հատու զինվորական երաժշտությունը։ Հետաքրքիր է. նա ոչ միայն կորցրել էր իր մտքերն արտահայտելու ունակությունը, այլև նույնիսկ մոռացավ, թե սկզբում ինչ էր ուզում ասել։ Քանի՜ շաբաթ պատրաստվել էր այդ պահին և մտքով անգամ չէր անցել, որ միայն խիզախությունը բավական չէ։ Ընդամենը գրի առնել, դրանից դյուրին բան կա՞։ Թղթին հանձնել անվերջավոր տագնապալի մենախոսությունը, որ արդեն տարիներ, տարինե՜ր հնչում է նրա գլխում։ Եվ ահա Նույնիսկ այդ մենախոսությանն է լռել։ Իսկ ոտնակոճի խոցն անտանելի տնքում է։ Նա չէր համարձակվում քորել ոտքը, դրանից միշտ բորբոքում էր սկսվում։ Վայրկյաններն անցնում էին. Կա՛թ, կա՛թ, կա՛թ։ Միայն թղթի ճերմակությունը, մեկ էլ` ոտնակոճի քորը, ու դղրդացող երաժշտությունը, ու թեթև գինովությունը. ահա այն ամենը, որ հիմա ընկալում էին նրա զգայարանները։ | Ուինսթոնը, որոշ ժամանակ անմիտ հայացքը թղթին հառած, նստել էր։ Հեռէկրանից ճայթեց հատու զինվորական երաժշտությունը։ Հետաքրքիր է. նա ոչ միայն կորցրել էր իր մտքերն արտահայտելու ունակությունը, այլև նույնիսկ մոռացավ, թե սկզբում ինչ էր ուզում ասել։ Քանի՜ շաբաթ պատրաստվել էր այդ պահին և մտքով անգամ չէր անցել, որ միայն խիզախությունը բավական չէ։ Ընդամենը գրի առնել, դրանից դյուրին բան կա՞։ Թղթին հանձնել անվերջավոր տագնապալի մենախոսությունը, որ արդեն տարիներ, տարինե՜ր հնչում է նրա գլխում։ Եվ ահա Նույնիսկ այդ մենախոսությանն է լռել։ Իսկ ոտնակոճի խոցն անտանելի տնքում է։ Նա չէր համարձակվում քորել ոտքը, դրանից միշտ բորբոքում էր սկսվում։ Վայրկյաններն անցնում էին. Կա՛թ, կա՛թ, կա՛թ։ Միայն թղթի ճերմակությունը, մեկ էլ` ոտնակոճի քորը, ու դղրդացող երաժշտությունը, ու թեթև գինովությունը. ահա այն ամենը, որ հիմա ընկալում էին նրա զգայարանները։ | ||
| + | |||
Ու հանկարծ սկսեց գրել, պարզապես խուճապից, աղոտ ընկալելով այն ամենը, որ հոսում էր գրչածայրից։ Մարգարտաշար, բայց երեխայաբար ծուռտիկ տողերը թղթի վրա մեկ մագլցում էին վեր, մեկ սողում ցած՝ նախ կորցնելով գլխատառերը, ապա և վերջակետերը։ | Ու հանկարծ սկսեց գրել, պարզապես խուճապից, աղոտ ընկալելով այն ամենը, որ հոսում էր գրչածայրից։ Մարգարտաշար, բայց երեխայաբար ծուռտիկ տողերը թղթի վրա մեկ մագլցում էին վեր, մեկ սողում ցած՝ նախ կորցնելով գլխատառերը, ապա և վերջակետերը։ | ||
| + | |||
''4-ը ապրիլի, 1984 թվական։ Երեկ կինոյում։ Ծայրեծայր զինվորական ֆիլմեր։ Մեկը շատ լավն էր. ինչ-որ տեղ` Միջերկրական ծովում, ռմբակոծում են փախստականների նավը։ Հանդիսատեսին զվարճացնում են այն կադրերը, որտեդ փորձում է լողալով փախչել մի հսկայական չաղ տղամարդ, ու նրան հետապնդում է ուղղաթիռը, սկզբում տեսնում ենք, թե նա ինչպես է ծովախոզուկի նման թպրտում ջրի մեջ, հետո տեսնում ենք նրան ուղղաթիռից` նշանացույցի միջով, հետո լրիվ ծակծկված է, ու ծովի ջուրը` վարդագույն, և անմիջապես սուզվում է, ասես ծակերով ջուր է քաշել. երբ սուզվեց ջրի հատակը, հանդիսատեսները սկսեցին հռհռալ։ հետո փրկանավակը` լիքը երեխա ու վրան պտտվող ուղղաթիռը։ նավաքթին նստել է միջին տարիքի մի կին, հրեուհու նման, երեք տարեկան երեխան գրկած։ տղան վախից ճչում է ու գլուխը թաքցնում մոր կրծքին, ասես ուզում է խրվել-մնալ այնտեղ, իսկ կինը հանգստացնում է ու ծածկում-պաշտպանում ձեռքերով, չնայած ինքն էլ վախից կապտել է, շարունակ ուզում է ձեռքերով ավելի լավ ծածկել` ասես գնդակներից նրան պաշտպանելու համար։ հետո ուղղաթիռը նրանց վրա 20 կիլոգրամանոց հրթիռ նետեց, սարսափելի պայթյուն, ու նավակը կտոր-կտոր եղավ։ հետո հրաշալի կադր` մանկան ձեռքը թռչում է դեպի վեր վեր ուղիղ երկինք երևի նկարել են ուղղաթիռի ապակեպատ քթից ու կուսակցական շարքերում ուժեղ ծափահարում էին բայց այնտեղ որտեղ նստած էին պրոլները մի կին աղմուկ բարձրացրեց և բղավեց որ դա չի կարելի ցույց տալ երեխաներին ինչպես կարելի է ինչպես կարելի է երեխաների ներկայությամբ և աղմկում էր մինչև ոստիկանները դուրս տարան նրան դուրս տարան նրան ու հազիվ թե նրան բան պատահի ինչ ասես չեն կարող ասել պրոլները զուտ պրոլական ռեակցիա է դրան ոչ ոք ուշադրություն...'' | ''4-ը ապրիլի, 1984 թվական։ Երեկ կինոյում։ Ծայրեծայր զինվորական ֆիլմեր։ Մեկը շատ լավն էր. ինչ-որ տեղ` Միջերկրական ծովում, ռմբակոծում են փախստականների նավը։ Հանդիսատեսին զվարճացնում են այն կադրերը, որտեդ փորձում է լողալով փախչել մի հսկայական չաղ տղամարդ, ու նրան հետապնդում է ուղղաթիռը, սկզբում տեսնում ենք, թե նա ինչպես է ծովախոզուկի նման թպրտում ջրի մեջ, հետո տեսնում ենք նրան ուղղաթիռից` նշանացույցի միջով, հետո լրիվ ծակծկված է, ու ծովի ջուրը` վարդագույն, և անմիջապես սուզվում է, ասես ծակերով ջուր է քաշել. երբ սուզվեց ջրի հատակը, հանդիսատեսները սկսեցին հռհռալ։ հետո փրկանավակը` լիքը երեխա ու վրան պտտվող ուղղաթիռը։ նավաքթին նստել է միջին տարիքի մի կին, հրեուհու նման, երեք տարեկան երեխան գրկած։ տղան վախից ճչում է ու գլուխը թաքցնում մոր կրծքին, ասես ուզում է խրվել-մնալ այնտեղ, իսկ կինը հանգստացնում է ու ծածկում-պաշտպանում ձեռքերով, չնայած ինքն էլ վախից կապտել է, շարունակ ուզում է ձեռքերով ավելի լավ ծածկել` ասես գնդակներից նրան պաշտպանելու համար։ հետո ուղղաթիռը նրանց վրա 20 կիլոգրամանոց հրթիռ նետեց, սարսափելի պայթյուն, ու նավակը կտոր-կտոր եղավ։ հետո հրաշալի կադր` մանկան ձեռքը թռչում է դեպի վեր վեր ուղիղ երկինք երևի նկարել են ուղղաթիռի ապակեպատ քթից ու կուսակցական շարքերում ուժեղ ծափահարում էին բայց այնտեղ որտեղ նստած էին պրոլները մի կին աղմուկ բարձրացրեց և բղավեց որ դա չի կարելի ցույց տալ երեխաներին ինչպես կարելի է ինչպես կարելի է երեխաների ներկայությամբ և աղմկում էր մինչև ոստիկանները դուրս տարան նրան դուրս տարան նրան ու հազիվ թե նրան բան պատահի ինչ ասես չեն կարող ասել պրոլները զուտ պրոլական ռեակցիա է դրան ոչ ոք ուշադրություն...'' | ||
| + | |||
Ուինսթոնը դադար տվեց, նաև այն պատճառով որ ձեռքը թմրել էր։ Ինքն էլ չէր հասկանում՝ ինչու՞ է այդ ամբողջ ցնդաբանությունը թափում թղթին։ Սակայն հետաքրքիր է՝ քանի դեռ շարժում էր գրիչը, հիշողությունը վերականգնեց մի իրադարձություն, որը կարելի էր թեկուզ միանգամից էլ գրի առնել։ Նա հիմա հասկացավ, որ հենց այդ դեպքի պատճառով էր որոշել անմիջապես հասնել տուն ու հենց այդ օրը սկսել օրագիրը։ | Ուինսթոնը դադար տվեց, նաև այն պատճառով որ ձեռքը թմրել էր։ Ինքն էլ չէր հասկանում՝ ինչու՞ է այդ ամբողջ ցնդաբանությունը թափում թղթին։ Սակայն հետաքրքիր է՝ քանի դեռ շարժում էր գրիչը, հիշողությունը վերականգնեց մի իրադարձություն, որը կարելի էր թեկուզ միանգամից էլ գրի առնել։ Նա հիմա հասկացավ, որ հենց այդ դեպքի պատճառով էր որոշել անմիջապես հասնել տուն ու հենց այդ օրը սկսել օրագիրը։ | ||
| + | |||
Դա կատարվել էր առավոտյան, նախարարությունում,֊ եթե, իհարկե, այդպիսի միգամածության մասին կարելի է ասել «կատարվել էր»: | Դա կատարվել էր առավոտյան, նախարարությունում,֊ եթե, իհարկե, այդպիսի միգամածության մասին կարելի է ասել «կատարվել էր»: | ||
| + | |||
Ժամանակը մոտենում էր տասնմեկ զրո-զրոյին, և փաստաթղթերի բաժնում, որտեղ աշխատում էր Ուինսթոնը, աշխատակիցները սկսեցին խցիկներից հանել աթոռներն ու շարել նախասրահի կենտրոնում՝ մեծ հեռէկրանի առաջ. հավաքվում էին՝ մասնակցելու Ատելության երկրոպեին։ Ուինսթոնը պատրաստվում էր իր տեղը գրավել միջին շարքում, երբ անսպասելիորեն էլի երկու հոգի մտան սենյակ. դեմքերը ծանոթ էին, սակայն հետները խոսել չէր վիճակվել։ Նրանցից մեկին՝ աղջկան, հաճախ էր տեսնում միջանցքներում։ Թե անունն ինչ էր, չգիտեր, գիտեր միայն, որ աշխատում է Գեղարվեստական գրականության բաժնում։ Դատելով նրանից, որ յուղոտ ձեռքերում երբեմն մանեկաբանալի էր լինում, աղջիկը սպասարկում էր վեպեր հորինող մեքենաներից մեկը։ Նա պեպենոտ էր, խիտ սև մազերով, մոտ քսանյոթ տարեկան, ինքնավստահ պահվածք ուներ, մարզական սրընթաց քայլք։ Մեջքին մի քանի տակ փաթաթած նեղ ալ գոտին՝ Երիտասարդական հակասեռային միության խորհրդանշանը, ընդգծում էր ազդրերի պրկությունը։ Նա առաջին իսկ հայացքից դուր չէր եկել Ուինսթոնին։ Գիտեր, թե ինչու։ Աղջկա շուրջը թևածում էր մականախաղի մարզադաշտերի, սառը լոգանքների, տուրիստական արշավների և ընդհանրապես՝ ուղղափառության ոգին։ Նա չէր սիրում համարյա բոլոր կանանց, հատկապես՝ ջահելներին ու սիրուններին։ Հենց կանայք ու հատկապես ջահելներն էին Կուսակցության ամենաջերմեռանդ նվիրյալները, նրանց կարգախոսները կլլողները, ինքնուս լրտուներն ու հերձվածողությունը հոտոտողները։ Բայց հատկապես այս աղջիկը նրան մյուսներից ավելի վտանգավոր էր թվում։ Մի անգամ աղջկան հանդիպեց միջանցքում, սա շեղ նայեց, ասես խոցեց հայացքով, և Ուինսթոնի հոգին թափանցեց սև վախը։ Մինչևիսկ կասկած մտավ մեջը, թե աղջիկը Մտքի ոստիկանության գործակալ է։ Ասենք, դա քիչ հավանական էր։ Համենայնդեպս, ամեն անգամ աղջկան իր կողքին տեսնելիս Ուինսթոնը տհաճություն էր զգում, որին խառնվում էին ատելությունն ու վախը։ | Ժամանակը մոտենում էր տասնմեկ զրո-զրոյին, և փաստաթղթերի բաժնում, որտեղ աշխատում էր Ուինսթոնը, աշխատակիցները սկսեցին խցիկներից հանել աթոռներն ու շարել նախասրահի կենտրոնում՝ մեծ հեռէկրանի առաջ. հավաքվում էին՝ մասնակցելու Ատելության երկրոպեին։ Ուինսթոնը պատրաստվում էր իր տեղը գրավել միջին շարքում, երբ անսպասելիորեն էլի երկու հոգի մտան սենյակ. դեմքերը ծանոթ էին, սակայն հետները խոսել չէր վիճակվել։ Նրանցից մեկին՝ աղջկան, հաճախ էր տեսնում միջանցքներում։ Թե անունն ինչ էր, չգիտեր, գիտեր միայն, որ աշխատում է Գեղարվեստական գրականության բաժնում։ Դատելով նրանից, որ յուղոտ ձեռքերում երբեմն մանեկաբանալի էր լինում, աղջիկը սպասարկում էր վեպեր հորինող մեքենաներից մեկը։ Նա պեպենոտ էր, խիտ սև մազերով, մոտ քսանյոթ տարեկան, ինքնավստահ պահվածք ուներ, մարզական սրընթաց քայլք։ Մեջքին մի քանի տակ փաթաթած նեղ ալ գոտին՝ Երիտասարդական հակասեռային միության խորհրդանշանը, ընդգծում էր ազդրերի պրկությունը։ Նա առաջին իսկ հայացքից դուր չէր եկել Ուինսթոնին։ Գիտեր, թե ինչու։ Աղջկա շուրջը թևածում էր մականախաղի մարզադաշտերի, սառը լոգանքների, տուրիստական արշավների և ընդհանրապես՝ ուղղափառության ոգին։ Նա չէր սիրում համարյա բոլոր կանանց, հատկապես՝ ջահելներին ու սիրուններին։ Հենց կանայք ու հատկապես ջահելներն էին Կուսակցության ամենաջերմեռանդ նվիրյալները, նրանց կարգախոսները կլլողները, ինքնուս լրտուներն ու հերձվածողությունը հոտոտողները։ Բայց հատկապես այս աղջիկը նրան մյուսներից ավելի վտանգավոր էր թվում։ Մի անգամ աղջկան հանդիպեց միջանցքում, սա շեղ նայեց, ասես խոցեց հայացքով, և Ուինսթոնի հոգին թափանցեց սև վախը։ Մինչևիսկ կասկած մտավ մեջը, թե աղջիկը Մտքի ոստիկանության գործակալ է։ Ասենք, դա քիչ հավանական էր։ Համենայնդեպս, ամեն անգամ աղջկան իր կողքին տեսնելիս Ուինսթոնը տհաճություն էր զգում, որին խառնվում էին ատելությունն ու վախը։ | ||
| + | |||
Մյուսը Օ’Բրայենն էր՝ Ներքին կուսակցության անդամ, ով այնքան բարձր ու անհասանելի պաշտոն էր զբաղեցնում, որ Ուինսթոնը դրա մասին աղոտ պատկերացում ուներ։ Ներքին կուսակցության անդամի սև կոմբինեզոնը տեսնելով՝ հեռէկրանի առջև նստած մարդիկ մի պահ սսկվեցին։ Օ’Բրայենը թիկնեղ, ամուր կազմվածքով տղամարդ էր պարանոցն ուժեղ, դեմքին՝ կոպտավուն ծաղրասիրություն։ Չնայած ահազդու արտաքինին՝ հմայքից զուրկ չէր։ Նա քթարմատին ակնոցը շտկելու սովորություն ուներ, և այղ ինքնահատուկ շարժման մեջ մի տարօրինակության աստիճանի զինաթափող բան կար, մի անորսալի բարեկրթություն։ Տասնութերորդ դարի ազնվական, որ առաջարկում է քթախոտի ւոուփը. ահա թե ինչ էր անցնում նրա մտքով, ով դեռ կարողանում էր նման համեմատություններով մտածել։ Տասը տարվա ընթացքում Ուինսթոնը երևի մի տասն անգամ տեսած կլիներ Օ’ԲրայենիՆ։ Օ’Բրայենը ձգում էր նրան, բայց ոչ միայն այն պատճառով, որ մտահոգիչ էր դաստիարակվածության ու ծանրքաշային բռնցքամարտիկի մարմնակազմության այդ հակադրությունը։ Ուինսթոնը հոգու խորքում կասկածում էր (գուցե չէր էլ կասկածում, այլ հույս ուներ), որ Օ’Բրայենը քաղաքականապես այնքան էլ ուղղափառ չէ։ Նրա դեմքն այդպես մտածելու տեղիք էր տալիս։ Բայցևայնպես, հնարավոր է, որ դեմքին գրված էր ոչ թե անուղղափառությունը, այլ պարզապես խելքը։ Այսպես թե այնպես նա այնպիսի մարդու տպավորություն էր թողնում, որի հետ հնարավոր է խոսել, եթե հաջողվի մենակ մնալ ու թաքնվել հեռէկրանի աչքից։ Ուինսթոնը ոչ մի անգամ չէր փորձել ստուգել իր այդ ենթադրությունը. ասենք, դա նաև նրա ուժերից վեր էր։ Օ’Բրայենը նայեց ժամացույցին, տեսավ, որ համարյա տասնմեկ զրո-զրոն է, ու որոշեց Ատելության երկրոպեն անցկացնել փաստաթղթերի բաժնում։ Նստեց Ուինսթոնի շարքում, երկու աթոռ այն կողմ։ Նրանց արանքում տեղ էր զբաղեցրել մի փոքրամարմին, շիկահեր կին, ով աշխատավայրում Ուինսթոնի հարևանն էր։ Թխահեր աղջիկը նստեց ուղիղ ետևը։ | Մյուսը Օ’Բրայենն էր՝ Ներքին կուսակցության անդամ, ով այնքան բարձր ու անհասանելի պաշտոն էր զբաղեցնում, որ Ուինսթոնը դրա մասին աղոտ պատկերացում ուներ։ Ներքին կուսակցության անդամի սև կոմբինեզոնը տեսնելով՝ հեռէկրանի առջև նստած մարդիկ մի պահ սսկվեցին։ Օ’Բրայենը թիկնեղ, ամուր կազմվածքով տղամարդ էր պարանոցն ուժեղ, դեմքին՝ կոպտավուն ծաղրասիրություն։ Չնայած ահազդու արտաքինին՝ հմայքից զուրկ չէր։ Նա քթարմատին ակնոցը շտկելու սովորություն ուներ, և այղ ինքնահատուկ շարժման մեջ մի տարօրինակության աստիճանի զինաթափող բան կար, մի անորսալի բարեկրթություն։ Տասնութերորդ դարի ազնվական, որ առաջարկում է քթախոտի ւոուփը. ահա թե ինչ էր անցնում նրա մտքով, ով դեռ կարողանում էր նման համեմատություններով մտածել։ Տասը տարվա ընթացքում Ուինսթոնը երևի մի տասն անգամ տեսած կլիներ Օ’ԲրայենիՆ։ Օ’Բրայենը ձգում էր նրան, բայց ոչ միայն այն պատճառով, որ մտահոգիչ էր դաստիարակվածության ու ծանրքաշային բռնցքամարտիկի մարմնակազմության այդ հակադրությունը։ Ուինսթոնը հոգու խորքում կասկածում էր (գուցե չէր էլ կասկածում, այլ հույս ուներ), որ Օ’Բրայենը քաղաքականապես այնքան էլ ուղղափառ չէ։ Նրա դեմքն այդպես մտածելու տեղիք էր տալիս։ Բայցևայնպես, հնարավոր է, որ դեմքին գրված էր ոչ թե անուղղափառությունը, այլ պարզապես խելքը։ Այսպես թե այնպես նա այնպիսի մարդու տպավորություն էր թողնում, որի հետ հնարավոր է խոսել, եթե հաջողվի մենակ մնալ ու թաքնվել հեռէկրանի աչքից։ Ուինսթոնը ոչ մի անգամ չէր փորձել ստուգել իր այդ ենթադրությունը. ասենք, դա նաև նրա ուժերից վեր էր։ Օ’Բրայենը նայեց ժամացույցին, տեսավ, որ համարյա տասնմեկ զրո-զրոն է, ու որոշեց Ատելության երկրոպեն անցկացնել փաստաթղթերի բաժնում։ Նստեց Ուինսթոնի շարքում, երկու աթոռ այն կողմ։ Նրանց արանքում տեղ էր զբաղեցրել մի փոքրամարմին, շիկահեր կին, ով աշխատավայրում Ուինսթոնի հարևանն էր։ Թխահեր աղջիկը նստեց ուղիղ ետևը։ | ||
| + | |||
Եվ ահա սենյակի ծայրից՝ մեծ հեռէկրանից մի զզվելի վայնասուն ու մռնչոց պոկվեց, ասես գործի գցած լինեին մի հրեշավոր չյուղած մեքենա։ Այդ ձայնից մարդու մազերը բիզ-բիզ էին կանգնում, ատամները տնքում էին։ Ատելությունն սկսվել էր։ | Եվ ահա սենյակի ծայրից՝ մեծ հեռէկրանից մի զզվելի վայնասուն ու մռնչոց պոկվեց, ասես գործի գցած լինեին մի հրեշավոր չյուղած մեքենա։ Այդ ձայնից մարդու մազերը բիզ-բիզ էին կանգնում, ատամները տնքում էին։ Ատելությունն սկսվել էր։ | ||
| + | |||
Ինչպես միշտ, էկրանին հայտնվեց ժողովրդի թշնամի էմանուել Գոլդսթայնը։ Հանդիսատեսները ֆշշացրին։ Շիկավուն մազերով փոքրամարմին կինը ծղրտաց վախից ու զզվանքից։ Գոլդսթայնը՝ ուրացող ու ռենեգատ, մի ժամանակ, վաղուց, շատ վաղուց (այնքա՜ն վաղուց, որ արդեն ոչ ոք չէր հիշում, թե երբ) Կուսակցության ղեկավարներից էր եղել համարյա հավասար անձամբ Մեծ եղբորը, իսկ հետո հակահեղափոխության ճանապարհն էր բռնել, դատապարտվել էր մահապատժի, բայց առեղծվածայնորեն փախել ու անհետացել էր։ Երկրոպեի ծրագիրը փոխվում էր ամեն օր, սակայն գլխավոր գործող անձը միշտ Գոլդսթայնն էր։ Գլխավոր դավաճանը, Կուսակցության անաղարտության առաջին ապականիչը։ Նրա տեսությունից էին ճյուղավորվել հետագա բոլոր հանցագործությունները Կուսակցության դեմ, բոլոր վնասարարությունները, դավաճանությունները, հերձվածները, շեղումները։ Հայտնի չէ՝ որտեղ, նա դեռ շարունակում էր ապրել ու դավադրություն կռել գուցե ծովից անդին՝ իր օտարերկրյա տերերի պաշտպանության ներքո, կամ հնարավոր է (նաև այդպիսի լուրեր էին շրջում) այնտեղ էր՝ Օվկիանիայում, ընդհատակում։ | Ինչպես միշտ, էկրանին հայտնվեց ժողովրդի թշնամի էմանուել Գոլդսթայնը։ Հանդիսատեսները ֆշշացրին։ Շիկավուն մազերով փոքրամարմին կինը ծղրտաց վախից ու զզվանքից։ Գոլդսթայնը՝ ուրացող ու ռենեգատ, մի ժամանակ, վաղուց, շատ վաղուց (այնքա՜ն վաղուց, որ արդեն ոչ ոք չէր հիշում, թե երբ) Կուսակցության ղեկավարներից էր եղել համարյա հավասար անձամբ Մեծ եղբորը, իսկ հետո հակահեղափոխության ճանապարհն էր բռնել, դատապարտվել էր մահապատժի, բայց առեղծվածայնորեն փախել ու անհետացել էր։ Երկրոպեի ծրագիրը փոխվում էր ամեն օր, սակայն գլխավոր գործող անձը միշտ Գոլդսթայնն էր։ Գլխավոր դավաճանը, Կուսակցության անաղարտության առաջին ապականիչը։ Նրա տեսությունից էին ճյուղավորվել հետագա բոլոր հանցագործությունները Կուսակցության դեմ, բոլոր վնասարարությունները, դավաճանությունները, հերձվածները, շեղումները։ Հայտնի չէ՝ որտեղ, նա դեռ շարունակում էր ապրել ու դավադրություն կռել գուցե ծովից անդին՝ իր օտարերկրյա տերերի պաշտպանության ներքո, կամ հնարավոր է (նաև այդպիսի լուրեր էին շրջում) այնտեղ էր՝ Օվկիանիայում, ընդհատակում։ | ||
| + | |||
Ուինսթոնի շնչառությունը ծանրացավ։ Գոլդսթայնի դեմքը միշտ նրա մեջ բարդ ու տանջալից զգացումներ էր արթնացնում։ Չոր հրեական դեմքը՝ թեթև ճերմակ հերքի շրջանակում, այծամորուքը, դեմքը՝ խելացի ու դրա հետ մեկտեղ անբացատրելիորեն վանող, և ինչ-որ տարօրինակ բան կար այդ երկար, նիհար քթի մեջ, որի վրայից ակնոցը սահել համարյա հասել էր ծայրին։ Նա նման էր ոչխարի, և ձայնի մեջ էլ մայուն էր լսվում։ Ինչպես միշտ, Գոլդսթայնը չարախնդությամբ հարձակվեց կուսակցական ուսմունքի վրա. այդ հարձակումներն այնքան անմիտ ու անհեթեթ էին, որ չէին խաբի անգամ երեխային, սակայն դրա հետ միասին զուրկ չէին համոզչությունից, և լսողն ակամա երկյուղում էր, որ ուրիշները՝ պակաս սթափները, կարող են հավատալ Գոլդսթայնին։ Նա լուտանքներ էր տեղում Մեծ եղբոր վրա, պսակազերծում էր Կուսակցության դիկտատուրան, պահանջում էր անհապաղ հաշտություն կնքել Եվրասիայի հետ, կոչում էր խոսքի ազատության, մամուլի ազատության, հավաքների ազատության, մտքի ազատության, նւս հիստերիկ ճղավում էր, թե հեղափոխությունը ծախել են, և այղ ամենը շուտասելուկով, կազմածո բառերով՝ ասես նմանակելով կուսակցական հռետորների խոսքը, նույնիսկ նորալեզվի բառերով, որոնք, ի դեպ, նրա խոսքում ավելի հաճախադեպ էին, քան ցանկացած կուսակցականի խոսքում։ Եվ ամբողջ ժամանակ, որպեսզի կասկած անգամ չլիներ, թե ով է կանգնած Գոլդսթայնի կեղծավոր շատախոսության թիկունքին, նրա դեմքից անդին՝ երկրորդ պլանում, երթաքայլում էին եվրասիական անվերջանալի շարասյուները. շարք-շարք պնդակազմ զինվորները՝ ասիական անդրդվելի կերպարանքներով, դուրս էին լողում խորքերից ու լուծվում հեռուներում՝ տեղը զիջելով իրենց նմանակներին։ Զինվորական սապոգների խուլ դոփյունը նվագակցում էր Գոլդսթայնի մկկոցին։ | Ուինսթոնի շնչառությունը ծանրացավ։ Գոլդսթայնի դեմքը միշտ նրա մեջ բարդ ու տանջալից զգացումներ էր արթնացնում։ Չոր հրեական դեմքը՝ թեթև ճերմակ հերքի շրջանակում, այծամորուքը, դեմքը՝ խելացի ու դրա հետ մեկտեղ անբացատրելիորեն վանող, և ինչ-որ տարօրինակ բան կար այդ երկար, նիհար քթի մեջ, որի վրայից ակնոցը սահել համարյա հասել էր ծայրին։ Նա նման էր ոչխարի, և ձայնի մեջ էլ մայուն էր լսվում։ Ինչպես միշտ, Գոլդսթայնը չարախնդությամբ հարձակվեց կուսակցական ուսմունքի վրա. այդ հարձակումներն այնքան անմիտ ու անհեթեթ էին, որ չէին խաբի անգամ երեխային, սակայն դրա հետ միասին զուրկ չէին համոզչությունից, և լսողն ակամա երկյուղում էր, որ ուրիշները՝ պակաս սթափները, կարող են հավատալ Գոլդսթայնին։ Նա լուտանքներ էր տեղում Մեծ եղբոր վրա, պսակազերծում էր Կուսակցության դիկտատուրան, պահանջում էր անհապաղ հաշտություն կնքել Եվրասիայի հետ, կոչում էր խոսքի ազատության, մամուլի ազատության, հավաքների ազատության, մտքի ազատության, նւս հիստերիկ ճղավում էր, թե հեղափոխությունը ծախել են, և այղ ամենը շուտասելուկով, կազմածո բառերով՝ ասես նմանակելով կուսակցական հռետորների խոսքը, նույնիսկ նորալեզվի բառերով, որոնք, ի դեպ, նրա խոսքում ավելի հաճախադեպ էին, քան ցանկացած կուսակցականի խոսքում։ Եվ ամբողջ ժամանակ, որպեսզի կասկած անգամ չլիներ, թե ով է կանգնած Գոլդսթայնի կեղծավոր շատախոսության թիկունքին, նրա դեմքից անդին՝ երկրորդ պլանում, երթաքայլում էին եվրասիական անվերջանալի շարասյուները. շարք-շարք պնդակազմ զինվորները՝ ասիական անդրդվելի կերպարանքներով, դուրս էին լողում խորքերից ու լուծվում հեռուներում՝ տեղը զիջելով իրենց նմանակներին։ Զինվորական սապոգների խուլ դոփյունը նվագակցում էր Գոլդսթայնի մկկոցին։ | ||
| + | |||
Ատելությունն սկսվել էր ընդամենը մի երեսուն վայրկյան առաջ, բայց հանդիսատեսների կեսն արդեն չէր կարողանում զսպել կատաղի գոչյունները։ Անտանելի էր տեսնել այդ ինքնահավան ոչխարային դեմքը ու դեմքից այն կողմ՝ եվրասիական զորքերի սարսափազդու հզորությունը. բացի այդ, Գոլդսթայնին տեսնելիս և նույնիսկ ընդամենը նրա մասին մտածելիս վախն ու ատելությունը ծնվում էին ինքնաբերաբար։ Նրա հանդեպ ատելությունը շատ ավելի մշտակայուն էր, քան Եվրասիայի և Արևելաասիայի, քանզի երբ Օվկիանիան պատերազմում էր նրանցից մեկի դեմ, մյուսի հետ սովորաբար հաշտություն էր կնքում։ Բայց ահա թե ինչն էր ամենազարմանալին. թեև Գոլդսթայնին ատում ու արհամարհում էին բոլորը, թեև ամեն օր, օրը հազար անգամ ամբիոններից, հեռէկրանով, թերթերում ու գրքերում նրա ուսմունքը ժխտում էին, ջարդուփշուր անում, ոչնչացնում, ծանակում՝ իբրև խղճուկ ցնդա-բանություն, նրա ազդեցությունը բնավ չէր նվազում։ Միշտ կային դյուրահավատ մարդիկ, որոնց նա հրապուրում էր։ Օր չէր անցնում, որ Մտքի ոստիկանությունը չմերկացներ լրտեսներին ու վնասարարներին, ովքեր գործում էին նրա ցուցումներով։ Նա հսկայական ստվերային բանակ էր ղեկավարում, դավադիրների ընդհատակյա ցանց, ովքեր ձգտում էին իրավակարգի տապալմանը։ Ենթադրվում էր, որ այն կոչվում է Եղբայրություն։ Շշուկով խոսում էին նաև մի սարսափելի գրքի մասին, հերձվածների ժողովածուի, որի հեղինակը Գոլդսթայնն էր, և որը գաղտնի էր տարածվում։ Գիրքը վերնագիր չուներ։ Խոսակցություններում այն հիշատակում էին (եթե ընդհանրապես հիշատակում էին) պարզապես որպես ''գիրք''։ Սակայն նման բաների մասին հայտնի էր դառնում միայն անհստակ շշուկներից։ Կուսակցության անդամներն ըստ կարելվույն աշխատում էին չխոսել ո՛չ Եղբայրության մասին, ո՛չ ''գրքի:'' | Ատելությունն սկսվել էր ընդամենը մի երեսուն վայրկյան առաջ, բայց հանդիսատեսների կեսն արդեն չէր կարողանում զսպել կատաղի գոչյունները։ Անտանելի էր տեսնել այդ ինքնահավան ոչխարային դեմքը ու դեմքից այն կողմ՝ եվրասիական զորքերի սարսափազդու հզորությունը. բացի այդ, Գոլդսթայնին տեսնելիս և նույնիսկ ընդամենը նրա մասին մտածելիս վախն ու ատելությունը ծնվում էին ինքնաբերաբար։ Նրա հանդեպ ատելությունը շատ ավելի մշտակայուն էր, քան Եվրասիայի և Արևելաասիայի, քանզի երբ Օվկիանիան պատերազմում էր նրանցից մեկի դեմ, մյուսի հետ սովորաբար հաշտություն էր կնքում։ Բայց ահա թե ինչն էր ամենազարմանալին. թեև Գոլդսթայնին ատում ու արհամարհում էին բոլորը, թեև ամեն օր, օրը հազար անգամ ամբիոններից, հեռէկրանով, թերթերում ու գրքերում նրա ուսմունքը ժխտում էին, ջարդուփշուր անում, ոչնչացնում, ծանակում՝ իբրև խղճուկ ցնդա-բանություն, նրա ազդեցությունը բնավ չէր նվազում։ Միշտ կային դյուրահավատ մարդիկ, որոնց նա հրապուրում էր։ Օր չէր անցնում, որ Մտքի ոստիկանությունը չմերկացներ լրտեսներին ու վնասարարներին, ովքեր գործում էին նրա ցուցումներով։ Նա հսկայական ստվերային բանակ էր ղեկավարում, դավադիրների ընդհատակյա ցանց, ովքեր ձգտում էին իրավակարգի տապալմանը։ Ենթադրվում էր, որ այն կոչվում է Եղբայրություն։ Շշուկով խոսում էին նաև մի սարսափելի գրքի մասին, հերձվածների ժողովածուի, որի հեղինակը Գոլդսթայնն էր, և որը գաղտնի էր տարածվում։ Գիրքը վերնագիր չուներ։ Խոսակցություններում այն հիշատակում էին (եթե ընդհանրապես հիշատակում էին) պարզապես որպես ''գիրք''։ Սակայն նման բաների մասին հայտնի էր դառնում միայն անհստակ շշուկներից։ Կուսակցության անդամներն ըստ կարելվույն աշխատում էին չխոսել ո՛չ Եղբայրության մասին, ո՛չ ''գրքի:'' | ||
| + | |||
Երկրորդ րոպեին ատելությունը վերածվեց կատաղության մոլուցքի։ Մարդիկ վեր էին թռչում տեղներից ու բղավում կոկորդով մեկ, որպեսզի խլացնեն Գոլդսթայնի անտանելի, մկկացող ձայնը։ Շիկավուն մազերով փոքրամարմին կինը կարմրատակել էր ու ցամաք ընկած ձկան պես բացուխուփ էր անում բերանը։ Նույնիսկ Օ’Բրայենի ծանր դեմքն էր շառագունել։ Նա նստել էր ձգված, և հզոր կուրծքն ուռչում ու ցնցվում էր, ասես ներսում ալեկոծություն լիներ։ Ուինսթոնի ետևը նստած թխահեր աղջիկը ճչաց. «Սրիկա՛։ Սրիկա՛։ Սրիկա՛», ապա վերցրեց Նորալեզվի ծանր բառարանն ու նետեց հեռէկրանի վրա։ Բառարանը դիպավ Գոլդսթայնի քթին ու հետ թռավ։ Սակայն ձայնն անհնար էր սպանել։ Պայծառացման մի պահի Ուինսթոնը գիտակցեց, որ ինքն էլ է բղավում բոլորի հետ ու կատաղած քացահարում աթոռի թիկնակը։ Ատելության երկրոպեի ժամանակ սարսափելին այն չէր, որ ստիպված էիր խաղալ, այլ այն, որ ուղղակի չէիր կարող անտարբեր մնալ։ Անցնում է ընդամենը ինչ-որ երեսուն վայրկյան, և արդեն ձևանալու կարիք չունես։ Ասես էլեկտրական լիցքից՝ հավաքվածների վրա էին հարձակվում վախի և վրեժխնդրության գարշելի ջղակծկումները, սպանելու, բզկտելու, դեմքերը մուրճով ջնջխելու մոլեգին ցանկությունը, մարդիկ ծամածռում էին երեսներն ու ճղավում խելագարի պես։ Միևնույն ժամանակ՝ կատաղությունը վերացական էր և ոչ ուղղորդված, այն կարելի էր դարձնել ցանկացած կողմ, ինչպես զոդալամպի բոցը։ Եվ հանկարծ պարզվում էր, որ Ուինսթոնի ատելությունն ուղղված է բոլորովին էլ ոչ Գոլդսթայնին, այլ Մեծ եղբորը, Կուսակցությանը, Մտքի ոստիկանությանը. նման պահերին նա սրտով այդ միայնակ, ծանակված հերետիկոսն էր, ողջամտության ու ճշմարտության միակ պահապանը ստի աշխարհում։ Իսկ վայրկյան անց արդեն միակամ էր մնացածի հետ, ու ճշմարտություն էր թվում այն ամենը, որ ասվում էր Գոլդսթայնի մասին։ Այդ ժամանակ արդեն Մեծ եղբոր հանդեպ թաքուն զզվանքը վերածվում էր երկրպագման, և Մեծ եղբայրը բարձրանում էր ամենքից և ամեն ինչից վեր՝ անխոցելի, անվախ պաշտպանը՝ ժայռի պես կեցած ասիական հորդաների դեմ, իսկ Գոլդսթայնը, չնայած վտարակի վիճակին ու անօգնականությանը, չնայած կասկածներին, թե ո՞ղջ է ընդհանրապես, ներկայանում էր որպես չարագուշակ կախարդ, որն ընդունակ է հենց միայն ձայնի ուժով կործանել քաղաքակրթության շինությունը։ | Երկրորդ րոպեին ատելությունը վերածվեց կատաղության մոլուցքի։ Մարդիկ վեր էին թռչում տեղներից ու բղավում կոկորդով մեկ, որպեսզի խլացնեն Գոլդսթայնի անտանելի, մկկացող ձայնը։ Շիկավուն մազերով փոքրամարմին կինը կարմրատակել էր ու ցամաք ընկած ձկան պես բացուխուփ էր անում բերանը։ Նույնիսկ Օ’Բրայենի ծանր դեմքն էր շառագունել։ Նա նստել էր ձգված, և հզոր կուրծքն ուռչում ու ցնցվում էր, ասես ներսում ալեկոծություն լիներ։ Ուինսթոնի ետևը նստած թխահեր աղջիկը ճչաց. «Սրիկա՛։ Սրիկա՛։ Սրիկա՛», ապա վերցրեց Նորալեզվի ծանր բառարանն ու նետեց հեռէկրանի վրա։ Բառարանը դիպավ Գոլդսթայնի քթին ու հետ թռավ։ Սակայն ձայնն անհնար էր սպանել։ Պայծառացման մի պահի Ուինսթոնը գիտակցեց, որ ինքն էլ է բղավում բոլորի հետ ու կատաղած քացահարում աթոռի թիկնակը։ Ատելության երկրոպեի ժամանակ սարսափելին այն չէր, որ ստիպված էիր խաղալ, այլ այն, որ ուղղակի չէիր կարող անտարբեր մնալ։ Անցնում է ընդամենը ինչ-որ երեսուն վայրկյան, և արդեն ձևանալու կարիք չունես։ Ասես էլեկտրական լիցքից՝ հավաքվածների վրա էին հարձակվում վախի և վրեժխնդրության գարշելի ջղակծկումները, սպանելու, բզկտելու, դեմքերը մուրճով ջնջխելու մոլեգին ցանկությունը, մարդիկ ծամածռում էին երեսներն ու ճղավում խելագարի պես։ Միևնույն ժամանակ՝ կատաղությունը վերացական էր և ոչ ուղղորդված, այն կարելի էր դարձնել ցանկացած կողմ, ինչպես զոդալամպի բոցը։ Եվ հանկարծ պարզվում էր, որ Ուինսթոնի ատելությունն ուղղված է բոլորովին էլ ոչ Գոլդսթայնին, այլ Մեծ եղբորը, Կուսակցությանը, Մտքի ոստիկանությանը. նման պահերին նա սրտով այդ միայնակ, ծանակված հերետիկոսն էր, ողջամտության ու ճշմարտության միակ պահապանը ստի աշխարհում։ Իսկ վայրկյան անց արդեն միակամ էր մնացածի հետ, ու ճշմարտություն էր թվում այն ամենը, որ ասվում էր Գոլդսթայնի մասին։ Այդ ժամանակ արդեն Մեծ եղբոր հանդեպ թաքուն զզվանքը վերածվում էր երկրպագման, և Մեծ եղբայրը բարձրանում էր ամենքից և ամեն ինչից վեր՝ անխոցելի, անվախ պաշտպանը՝ ժայռի պես կեցած ասիական հորդաների դեմ, իսկ Գոլդսթայնը, չնայած վտարակի վիճակին ու անօգնականությանը, չնայած կասկածներին, թե ո՞ղջ է ընդհանրապես, ներկայանում էր որպես չարագուշակ կախարդ, որն ընդունակ է հենց միայն ձայնի ուժով կործանել քաղաքակրթության շինությունը։ | ||
| + | |||
Իսկ երբեմն կարելի էր դառնում սեփական ատելությունը գիտակցաբար ուղղել այս կամ այն առարկային։ Կամքի մի կատաղի ջանքով, ինչպես մղձավանջի ժամանակ գլուխդ կտրում ես բարձից, Ուինսթոնը կատաղությունն էկրանային դեմքից տեղափոխում էր ետևը նստած թխահեր աղջկա վրա։ Երևակայության մեջ առկայծում էին հստակ, գեղեցիկ պատկերները. ինքը նրան կծեծի ռետինե մահակով։ Մերկացրած կկապի սյանը, կխոցոտի նետերով, ինչպես սուրբ Սեբաստիանին։ Կբռնաբարի ու վերջին ջղակծկումներում կկտրի կոկորդը։ Եվ առավել պարզ, քան նախկինում, հասկացավ, թե ինչու է նրան ատում։ Նրա համար, որ ջահել էր, գեղեցիկ և սեռազուրկ, նրա համար, որ ինքն ուզում է նրա հետ քնել ու երբեք չի կարողանա, նրա համար, որ աղջկա բարալիկ, նուրբ, ասես գրկելու համար ստեղծված գոտկատեղին ոչ թե իր ձեռքն է, այլ այդ զզվելի ալ կարմիր գոտու՝ կուսականության մարտնչող խորհրդանիշի։ | Իսկ երբեմն կարելի էր դառնում սեփական ատելությունը գիտակցաբար ուղղել այս կամ այն առարկային։ Կամքի մի կատաղի ջանքով, ինչպես մղձավանջի ժամանակ գլուխդ կտրում ես բարձից, Ուինսթոնը կատաղությունն էկրանային դեմքից տեղափոխում էր ետևը նստած թխահեր աղջկա վրա։ Երևակայության մեջ առկայծում էին հստակ, գեղեցիկ պատկերները. ինքը նրան կծեծի ռետինե մահակով։ Մերկացրած կկապի սյանը, կխոցոտի նետերով, ինչպես սուրբ Սեբաստիանին։ Կբռնաբարի ու վերջին ջղակծկումներում կկտրի կոկորդը։ Եվ առավել պարզ, քան նախկինում, հասկացավ, թե ինչու է նրան ատում։ Նրա համար, որ ջահել էր, գեղեցիկ և սեռազուրկ, նրա համար, որ ինքն ուզում է նրա հետ քնել ու երբեք չի կարողանա, նրա համար, որ աղջկա բարալիկ, նուրբ, ասես գրկելու համար ստեղծված գոտկատեղին ոչ թե իր ձեռքն է, այլ այդ զզվելի ալ կարմիր գոտու՝ կուսականության մարտնչող խորհրդանիշի։ | ||
| − | Ատելությունն ավարտվեց ջղացնցումներով։ Գոլդսթայնի ելույթը վերածվեց իսկական մկկոցի, իսկ դեմքը մի ակնթարթ դարձավ իսկապես ոչխարի դեմք։ Հետո մռութը լուծվեց եվրասիական զինվորի մեջ. հսկայական ու սարսափելի՝ նա գալիս էր նստածների վրա, ինքնաձիգից կրակ թափելով, սպառնալով պատառ-պատառ անել էկրանը, այնպես, որ դիմացի շարքում շատերը վախեցած հետ ընկան աթոռների վրա։ Բայց և անմիջապես թեթևացած շունչ քաշեցին. թշնամու կերպարանքը սահուն փակեց | + | |
| + | Ատելությունն ավարտվեց ջղացնցումներով։ Գոլդսթայնի ելույթը վերածվեց իսկական մկկոցի, իսկ դեմքը մի ակնթարթ դարձավ իսկապես ոչխարի դեմք։ Հետո մռութը լուծվեց եվրասիական զինվորի մեջ. հսկայական ու սարսափելի՝ նա գալիս էր նստածների վրա, ինքնաձիգից կրակ թափելով, սպառնալով պատառ-պատառ անել էկրանը, այնպես, որ դիմացի շարքում շատերը վախեցած հետ ընկան աթոռների վրա։ Բայց և անմիջապես թեթևացած շունչ քաշեցին. թշնամու կերպարանքը սահուն փակեց Մեծ եղբոր գլուխը՝ սևահեր, սևաբեղ, լեցուն ուժով ու առեղծվածային հանդարտությամբ, այնքան ահռելի, որ բռնեց համարյա ամբողջ էկրանը։ Ոչ ոք չէր լսում՝ ինչ է ասում Մեծ եղբայրը։ Գոտեպնդման ընդամենը մի քանի բառ, ինչպիսիք առաջնորդը նետում է ճակատամարտի դղրդոցի մեջ, որոնք ինքնին թող որ անհասկանալի են, բայց վստահություն ներշնչող հենց միայն նրանով, որ արտասանվել են։ Հետո Մեծ եղբոր դեմքն աղոտացավ, ու հայտնվեց հստակ խոշորատառ մակագրությունը՝ երեք կուսակցական կարգախոսները. | ||
| + | |||
<center>'''ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ է''' | <center>'''ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ է''' | ||
| Տող 61. | Տող 90. | ||
'''ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է'''</center> | '''ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է'''</center> | ||
| + | |||
Բայց դեռ էլի մի քանի ակնթարթ Մեծ եղբոր դեմքը կարծես մնում էր էկրանին. այնպես վառ էր կանգնած մարդկանց աչքի առաջ, որ միանգամից անհետանալ չէր կարող։ Փոքրամարմին շիկահեր կինը կրծքով ընկավ առջևի աթոռի թիկնակին։ Հեծկլտացող շշուկով մրմնջաց՝ «Փրկի՜չ իմ», ու ձեռքերը պարզեց հեռէկրանին։ Ըստ երևույթին՝ աղոթում էր։ | Բայց դեռ էլի մի քանի ակնթարթ Մեծ եղբոր դեմքը կարծես մնում էր էկրանին. այնպես վառ էր կանգնած մարդկանց աչքի առաջ, որ միանգամից անհետանալ չէր կարող։ Փոքրամարմին շիկահեր կինը կրծքով ընկավ առջևի աթոռի թիկնակին։ Հեծկլտացող շշուկով մրմնջաց՝ «Փրկի՜չ իմ», ու ձեռքերը պարզեց հեռէկրանին։ Ըստ երևույթին՝ աղոթում էր։ | ||
| + | |||
Այստեղ արդեն ամբողջ խումբը սկսեց դանդաղ, համաչափ, ցածրաձայն վանկարկել «Մ-Ե... Մ-Ե... Մ-Ե... ».֊ նորից ու նորից, ծոր տալով տևական դադարներով Մ-ի ու Ե-ի արանքում, և այդ ծանր ալիքաձև ձայնի մեջ ինչ-որ տարօրինակ նախնականություն կար. նրանից այն կողմ տեսլանում էին բոբիկ ոտքերի թփթփոցն ու մեծ թմբուկների դղիրդը։ Այդ ամենը տևեց կես րոպեի չափ։ Նման բան հաճախ պատահում էր այն վայրկյաններին, երբ զգացումները հասնում էին առանձնակի շիկացման։ Երբեմն դա հիմն էր Մեծ եղբոր վեհությանն ու իմաստնությանը, բայց առավել՝ ինքնահիպնոս. մարդիկ իրենց բանականությունը միտումնավոր խեղդում էին ռիթմիկ աղմուկի մեջ։ Ուինսթոնը որովայնում սառնություն զգաց։ Ատելության երկրոպեներին նա չէր կարողանում չտրվել համընդհանուր խելահեղությանը, բայց վայրենիների այդ մարտակոչը՝ «Մ-Ե... Մ-Ե... Մ-Ե...», միշտ սարսափեցնում էր նրան։ Իհարկե, վանկարկում էր մյուսների հետ, այլ կերպ չէր կարելի։ Թաքցնել զգացումները, տիրապետել դիմախաղին, անել այն, ինչ մյուսները. այս ամենը դարձել էր բնազդ, սակայն կար մի երկվայրկյանանոց միջնատարածք, երբ աչքերի արտահայտությունը կարող էր մատնել նրան։ Հենց այդ ժամանակահատվածում էլ մի զարմանալի բան կատարվեց, եթե, իհարկե, կատարվեց իսկապես: | Այստեղ արդեն ամբողջ խումբը սկսեց դանդաղ, համաչափ, ցածրաձայն վանկարկել «Մ-Ե... Մ-Ե... Մ-Ե... ».֊ նորից ու նորից, ծոր տալով տևական դադարներով Մ-ի ու Ե-ի արանքում, և այդ ծանր ալիքաձև ձայնի մեջ ինչ-որ տարօրինակ նախնականություն կար. նրանից այն կողմ տեսլանում էին բոբիկ ոտքերի թփթփոցն ու մեծ թմբուկների դղիրդը։ Այդ ամենը տևեց կես րոպեի չափ։ Նման բան հաճախ պատահում էր այն վայրկյաններին, երբ զգացումները հասնում էին առանձնակի շիկացման։ Երբեմն դա հիմն էր Մեծ եղբոր վեհությանն ու իմաստնությանը, բայց առավել՝ ինքնահիպնոս. մարդիկ իրենց բանականությունը միտումնավոր խեղդում էին ռիթմիկ աղմուկի մեջ։ Ուինսթոնը որովայնում սառնություն զգաց։ Ատելության երկրոպեներին նա չէր կարողանում չտրվել համընդհանուր խելահեղությանը, բայց վայրենիների այդ մարտակոչը՝ «Մ-Ե... Մ-Ե... Մ-Ե...», միշտ սարսափեցնում էր նրան։ Իհարկե, վանկարկում էր մյուսների հետ, այլ կերպ չէր կարելի։ Թաքցնել զգացումները, տիրապետել դիմախաղին, անել այն, ինչ մյուսները. այս ամենը դարձել էր բնազդ, սակայն կար մի երկվայրկյանանոց միջնատարածք, երբ աչքերի արտահայտությունը կարող էր մատնել նրան։ Հենց այդ ժամանակահատվածում էլ մի զարմանալի բան կատարվեց, եթե, իհարկե, կատարվեց իսկապես: | ||
| + | |||
Վայրկենապես նա հայացքով հանդիպեց Օ’Բրայենի հայացքին։ Օ’Բրայենը արդեն վեր էր կացել։ Նա հանել էր ակնոցն ու հիմա նորից դնելով՝ ձեռքի յուրահատուկ շարժումով շտկում էր քթարմատին։ Սակայն ակնթարթի ինչ-որ մասում նրանց հայացքները խաչվեցին, և այդ կարճ միջոցում Ուինսթոնը հասկացավ, այո՛, հասկացավ որ Օ’Բրայենը նույն բանի մասին է մտածում։ Ազդանշանն այլ կերպ մեկնաբանել հնարավոր չէր։ Ասես նրանց մտքերը բացված լինեին, և խոհերը հոսեցին մեկից մյուսը՝ աչքերով։ «Ես ձեզ հետ եմ,– կարծես ասում էր Օ’Բրայենը։– Ես հրաշալի գիտեմ, թե ինչ եք զգում։ Գիտեմ ձեր արհամարհանքի, ձեր ատելության, ձեր զզվանքի մասին։ Մի՛ տագնապեք, ես ձեր կողմն եմ»։ Սակայն մտքի այդ պայծառացումը մարեց, և Օ’Բրայենի դեմքը կրկին նույնքան անթափանց էր, որքան մյուսներինը։ | Վայրկենապես նա հայացքով հանդիպեց Օ’Բրայենի հայացքին։ Օ’Բրայենը արդեն վեր էր կացել։ Նա հանել էր ակնոցն ու հիմա նորից դնելով՝ ձեռքի յուրահատուկ շարժումով շտկում էր քթարմատին։ Սակայն ակնթարթի ինչ-որ մասում նրանց հայացքները խաչվեցին, և այդ կարճ միջոցում Ուինսթոնը հասկացավ, այո՛, հասկացավ որ Օ’Բրայենը նույն բանի մասին է մտածում։ Ազդանշանն այլ կերպ մեկնաբանել հնարավոր չէր։ Ասես նրանց մտքերը բացված լինեին, և խոհերը հոսեցին մեկից մյուսը՝ աչքերով։ «Ես ձեզ հետ եմ,– կարծես ասում էր Օ’Բրայենը։– Ես հրաշալի գիտեմ, թե ինչ եք զգում։ Գիտեմ ձեր արհամարհանքի, ձեր ատելության, ձեր զզվանքի մասին։ Մի՛ տագնապեք, ես ձեր կողմն եմ»։ Սակայն մտքի այդ պայծառացումը մարեց, և Օ’Բրայենի դեմքը կրկին նույնքան անթափանց էր, որքան մյուսներինը։ | ||
| + | |||
Ահա և վերջ. Ուինսթոնը դարձյալ կասկածում էր՝ պատահե՞լ է դա իրականում, թե՞ ոչ։ Այդպիսի դեպքերը շարունակություն չէին ունենում։ Միայն մեկ բան. նրա մեջ այդ դեպքերը պահպանում էին հավատը կամ հույսը, որ իրենից բացի էլի կուսակցության թշնամիներ կան։ Գուցե ճյուղավորված ընդհատակյա դավադրության մասին լուրերը համենայնդեպս ճի՞շտ են, գուցե Եղբայրությունն իսկապե՞ս գոյություն ունի։ Չէ՞ որ, չնայած անվերջանալի ձերբակալություններին, խոստովանություններին, մահապատիժներին, ոչ ոք համոզված չէր, որ Եղբայրությունը միֆ չէ։ Նա մեկ հավատում էր դրան, մեկ չէր հավատում։ Ապացույցներ չկային, միայն հպանցիկ հայացքներ, որոնք կարող էին նշանակել ամեն ինչ ու ոչինչ չնշանակել, օտար խոսակցությունների պատառիկներ, կիսաջնջված գրություններ արտաքնոցներում, իսկ մի անգամ, երբ իր ներկայությամբ հանդիպեցին երկու անծանոթներ, նկատեց նրանց ձեռքերի թեթև շարժումը, որի մեջ կարելի էր ողջույնի նշան կռահել։ Մայն կռահումներ. միանգամայն հնարավոր էր, որ այդ ամենը երևակայության պտուղ է։ Նա առանց Օ’Բրայենին նայելու հեռացավ իր խցիկը։ Թռուցիկ կապը զարգացնելու մասին նույնիսկ չէր մտածում։ Անգամ եթե գիտենար, թե ինչպես վարվի այդ ամենի հետ, էլի նման փորձն աներևակայելիորեն վտանգավոր կլիներ։ Մեկ-երկու վայրկյան երկիմաստ հայացքներ փոխանակեցին ու վերջ։ Բայց նույնիսկ դա հիշատակելի իրադարձություն էր մարդու համար, ում կյանքն անցնում է միայնակության կողպեքի տակ... | Ահա և վերջ. Ուինսթոնը դարձյալ կասկածում էր՝ պատահե՞լ է դա իրականում, թե՞ ոչ։ Այդպիսի դեպքերը շարունակություն չէին ունենում։ Միայն մեկ բան. նրա մեջ այդ դեպքերը պահպանում էին հավատը կամ հույսը, որ իրենից բացի էլի կուսակցության թշնամիներ կան։ Գուցե ճյուղավորված ընդհատակյա դավադրության մասին լուրերը համենայնդեպս ճի՞շտ են, գուցե Եղբայրությունն իսկապե՞ս գոյություն ունի։ Չէ՞ որ, չնայած անվերջանալի ձերբակալություններին, խոստովանություններին, մահապատիժներին, ոչ ոք համոզված չէր, որ Եղբայրությունը միֆ չէ։ Նա մեկ հավատում էր դրան, մեկ չէր հավատում։ Ապացույցներ չկային, միայն հպանցիկ հայացքներ, որոնք կարող էին նշանակել ամեն ինչ ու ոչինչ չնշանակել, օտար խոսակցությունների պատառիկներ, կիսաջնջված գրություններ արտաքնոցներում, իսկ մի անգամ, երբ իր ներկայությամբ հանդիպեցին երկու անծանոթներ, նկատեց նրանց ձեռքերի թեթև շարժումը, որի մեջ կարելի էր ողջույնի նշան կռահել։ Մայն կռահումներ. միանգամայն հնարավոր էր, որ այդ ամենը երևակայության պտուղ է։ Նա առանց Օ’Բրայենին նայելու հեռացավ իր խցիկը։ Թռուցիկ կապը զարգացնելու մասին նույնիսկ չէր մտածում։ Անգամ եթե գիտենար, թե ինչպես վարվի այդ ամենի հետ, էլի նման փորձն աներևակայելիորեն վտանգավոր կլիներ։ Մեկ-երկու վայրկյան երկիմաստ հայացքներ փոխանակեցին ու վերջ։ Բայց նույնիսկ դա հիշատակելի իրադարձություն էր մարդու համար, ում կյանքն անցնում է միայնակության կողպեքի տակ... | ||
| + | |||
Ուինսթոնը ցնցվեց, շտկվեց։ Բխկաց։ Ջինն ապստամբում էր ստամոքսում։ | Ուինսթոնը ցնցվեց, շտկվեց։ Բխկաց։ Ջինն ապստամբում էր ստամոքսում։ | ||
| + | |||
Աչքերը նորից կենտրոնացան էջի վրա։ Պարզվեց՝ քանի դեռ զբաղված էր անօգնական մտորումներով, ձեռքը շարունակել էր մեքենայաբար գրել։ Բայց ոչ ջղաձիգ, անշնորհք խուճուճիկներ, ինչպես սկզբում։ Գրիչը հեշտասիրությամբ սահել էր հարթ թղթի վրայով՝ խոշոր տպատառերով տողագրելով. | Աչքերը նորից կենտրոնացան էջի վրա։ Պարզվեց՝ քանի դեռ զբաղված էր անօգնական մտորումներով, ձեռքը շարունակել էր մեքենայաբար գրել։ Բայց ոչ ջղաձիգ, անշնորհք խուճուճիկներ, ինչպես սկզբում։ Գրիչը հեշտասիրությամբ սահել էր հարթ թղթի վրայով՝ խոշոր տպատառերով տողագրելով. | ||
| + | |||
<center>'''ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ''' | <center>'''ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ''' | ||
| Տող 78. | Տող 114. | ||
'''ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ,-'''</center> | '''ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ,-'''</center> | ||
| + | |||
իրար ետևից, շար-շար, և արդեն կես էջ գրոտած էր։ | իրար ետևից, շար-շար, և արդեն կես էջ գրոտած էր։ | ||
| + | |||
Նա խուճապային վախով բռնվեց։ Անմտություն էր, իհարկե. այդ բառերը գրելն ավելի վտանգավոր չէր, քան պարզապես օրագիր պահելը. համենայնդեպս, նրա մեջ գայթակղություն ծնվեց պատռել գրոտած թղթերն ու ընդհանրապես հրաժարվել այդ ձեռնարկից։ | Նա խուճապային վախով բռնվեց։ Անմտություն էր, իհարկե. այդ բառերը գրելն ավելի վտանգավոր չէր, քան պարզապես օրագիր պահելը. համենայնդեպս, նրա մեջ գայթակղություն ծնվեց պատռել գրոտած թղթերն ու ընդհանրապես հրաժարվել այդ ձեռնարկից։ | ||
| + | |||
Բայց այդպես չվարվեց. գիտեր, որ անիմաստ է։ Կգրի ինքը ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ, թե չի գրի՝ որևէ տարբերություն չկա։ Մտքի ոստիկանությունը այսպես թե այնպես կգտնի նրան։ Նա կատարել է, և եթե նույնիսկ գրչով դիպած չլիներ թղթին, դարձյալ կատարած կլիներ, բացարձակ հանցագործություն, որը ներառում է մնացած բոլոր հանցագործությունները։ Մտահանցագործություն, ահա թե ինչպես էր այն կոչվում։ Մտահանցագործությունը չի կարելի հավերժ թաքցնել։ Ինչ-որ ժամանակ, գուցե և մեկ տարի, կարող ես դիմանալ, բայց, մեկ է, վաղ թե ուշ կհասնեն քեզ։ | Բայց այդպես չվարվեց. գիտեր, որ անիմաստ է։ Կգրի ինքը ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ, թե չի գրի՝ որևէ տարբերություն չկա։ Մտքի ոստիկանությունը այսպես թե այնպես կգտնի նրան։ Նա կատարել է, և եթե նույնիսկ գրչով դիպած չլիներ թղթին, դարձյալ կատարած կլիներ, բացարձակ հանցագործություն, որը ներառում է մնացած բոլոր հանցագործությունները։ Մտահանցագործություն, ահա թե ինչպես էր այն կոչվում։ Մտահանցագործությունը չի կարելի հավերժ թաքցնել։ Ինչ-որ ժամանակ, գուցե և մեկ տարի, կարող ես դիմանալ, բայց, մեկ է, վաղ թե ուշ կհասնեն քեզ։ | ||
| + | |||
Դա միշտ կատարվում էր գիշերը, գիշերով էին ձերբակալում։ Արթնացնում էին անսպասելի. կոպիտ ձեռքը ցնցում է ուսերդ, լույսը գցում են աչքերիդ, մահճակալը շրջապատել են խստամբեր մարդիկ։ Որպես կանոն, դատ չէր լինում, ձերբակալման մասին չէր հաղորդվում ոչ մի տեղ։ Մարդիկ ուղղակի անհետանում էին և միշտ՝ գիշերը։ Քո անունը հանվում է ցուցակներից, բոլոր հիշատակումներն այն մասին, թե ինչ ես արել, ջնջված են, քո գոյության փաստն իսկ ժխտվում է և մոռացման է մատնվում։ Դու չեղյալ ես հայտարարված, ոչնչացված ես. ինչպես ընդունված է ասել, ''գոլորշացված''։ | Դա միշտ կատարվում էր գիշերը, գիշերով էին ձերբակալում։ Արթնացնում էին անսպասելի. կոպիտ ձեռքը ցնցում է ուսերդ, լույսը գցում են աչքերիդ, մահճակալը շրջապատել են խստամբեր մարդիկ։ Որպես կանոն, դատ չէր լինում, ձերբակալման մասին չէր հաղորդվում ոչ մի տեղ։ Մարդիկ ուղղակի անհետանում էին և միշտ՝ գիշերը։ Քո անունը հանվում է ցուցակներից, բոլոր հիշատակումներն այն մասին, թե ինչ ես արել, ջնջված են, քո գոյության փաստն իսկ ժխտվում է և մոռացման է մատնվում։ Դու չեղյալ ես հայտարարված, ոչնչացված ես. ինչպես ընդունված է ասել, ''գոլորշացված''։ | ||
| − | |||
| − | ''ինձ կգնդակահարեն ինձ մեկ է թող գնդակահարեն կրակեն ծոծրակիս ինձ համար մեկ է կորչի մեծ եղբայրը | + | Մի պահ տրվեց հիստերիային։ Հապշտապ, ծուռտիկ տառերով սկսեց գրել. |
| + | |||
| + | |||
| + | ''ինձ կգնդակահարեն ինձ մեկ է թող գնդակահարեն կրակեն ծոծրակիս ինձ համար մեկ է կորչի մեծ եղբայրը միշտ կրակում են կրակում են ծոծրակին ինձ համար մեկ է կորչի մեծ եղբայրը։'' | ||
| + | |||
Փոքր-ինչ ամաչելով՝ նա պոկվեց սեղանից, հետ ընկավ աթոռին ու ցած դրեց գրիչը։ Եվ այդ պահին արդեն ցնցվեց ողջ մարմնով։ Դուռը թակում էին։ | Փոքր-ինչ ամաչելով՝ նա պոկվեց սեղանից, հետ ընկավ աթոռին ու ցած դրեց գրիչը։ Եվ այդ պահին արդեն ցնցվեց ողջ մարմնով։ Դուռը թակում էին։ | ||
| + | |||
Արդե՜ն։ Նա սսկվեց մկան պես՝ հուսալով, որ ձայն չառնելով՝ առաջին թակոցից հետո կհեռանան։ Բայց ոչ, թակոցը կրկնվեց։ Ամենավատն այդ վիճակում հապաղելն էր։ Սիրտը դմբդմբում էր թմբուկի նման, սակայն դեմքը, հավանաբար տևական վարժանքի շնորհիվ անխռով էր։ Նա վեր կացավ ու ծանրաքայլ գնաց դեպի դուռը։ | Արդե՜ն։ Նա սսկվեց մկան պես՝ հուսալով, որ ձայն չառնելով՝ առաջին թակոցից հետո կհեռանան։ Բայց ոչ, թակոցը կրկնվեց։ Ամենավատն այդ վիճակում հապաղելն էր։ Սիրտը դմբդմբում էր թմբուկի նման, սակայն դեմքը, հավանաբար տևական վարժանքի շնորհիվ անխռով էր։ Նա վեր կացավ ու ծանրաքայլ գնաց դեպի դուռը։ | ||
| + | |||
| + | === II === | ||
| + | |||
| + | Ձեռքը գցելով դռան բռնակին՝ Ուինսթոնը տեսավ, որ օրագիրը թողել է սեղանին։ «ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ»՝ գրված էր բոլոր էջերին և այնպիսի մեծ տառերով որ կարելի էր տեսնել սենյակի ցանկացած ծայրից։ Արածն ակնհայտ հիմարություն էր։ Բայց նա հիշեց, որ նույնիսկ խուճապի պահին չէր ցանկացել փակել օրագիրը, որպեսզի չլղոզի յուղոտ թերթը, քանի դեռ թանաքը չէր չորացել։ | ||
| + | |||
| + | Շունչ քաշեց ու բացեց դուռը։ Մի ակնթարթում թեթևության տաք ալիքը պարուրեց նրան։ Շեմին կանգնած էր գունատ, ճնշված տեսքով մի կին՝ յուղոտ մազերով ու կնճռոտ դեմքով։ | ||
| + | |||
| + | - Օ՜, ընկե՛ր,- սկսեց նա տաղտկալի, նվնվան ձայնով:- Լսեցի, որ ներս մտաք։ Եթե դժվար չէ, կգա՞ք մեր տուն՝ խոհանոցի լվացարանը ստուգելու։ Խցանվել է և... | ||
| + | |||
| + | Տիկին Փարսոնսն էր՝ նույն հարթակի հարևանի կինը։ («Տիկին» բառը չէր խրախուսվում Կուսակցության կողմից։ Պետք էր բոլորին կոչել «ընկեր», բայց որոշ կանանց դեպքում բառը բնազդաբար էր դուրս թռչում)։ Երեսունին մոտ կին էր, բայց ավելի մեծ էր երևում։ Այնպիսի տպավորություն էր, թե դեմքի ծալքերում փոշի է ծվարել։ Ուինսթոնը նրա ետևից քայլեց միջանցքով։ Առօրյա մանր, կենցաղային խնդիրները միշտ զայրացնում էին նրան։ | ||
| + | |||
| + | (բաց է թողնված կես էջ...) | ||
| + | |||
| + | Բոլոր առարկաները ճմռթված էին, տրորված, ասես հենց նոր մի մեծ վայրի կենդանի էր հյուր եկել։ Հատակին թափված էին մարզական պարագաներ հոկեյի մականներ, բռնցքամարտի ձեռնոցներ, ֆուտբոլի ծակված գնդակ, թարս շրջած ու քրտնակոլոլ կարճ տաբատ, իսկ սեղանին իրար գլխի կուտակված կեղտոտ սպասք ու ծալծլված եզրերով տետրեր էին։ Պատերից կախված էին Երիտասարդական լիգայի և Լրտեսների ալ կարմիր ցուցապաստառներն ու Մեծ եղբոր՝ ոտքից գլուխ պատկերը։ Զգացվում էր շոգեխաշած կաղամբի սովորական հոտը, որ հատուկ էր ամբողջ շենքին, բայց այն խամրում էր քրտինքի ավելի սուր հոտից։ Չգիտես ինչպես, բայց կարելի էր գուշակել, որ թողել էր ինչ-որ մեկը, ով հիմա ներկա չէր։ Մեկ այլ սենյակում մեկը սանրով ու մի կտոր զուգարանի թղթով փորձում էր նվագակցել հեռէկրանից դեռևս հնչող ռազմական երաժշտությանը։ | ||
| + | |||
| + | - Երեխաներն են,- ասաց տիկին Փարսոնսը երկյուղած՝ հայացք նետելով դռանը։- Այսօր տնից դուրս չեն եկել, և իհարկե... | ||
| + | |||
| + | Նա նախադասությունները կիսատ թողնելու սովորություն ուներ։ Խոհանոցի լվացարանը համարյա պռնկեպռունկ լցված էր կեղտոտ կանաչավուն ջրով, որ ավելի գարշահոտ էր, քան կաղամբը։ Ուինսթոնը չոքեց ու սկսեց ուշադիր զննել խողովակի արմունկը։ Նա տանել չէր կարողանում ձեռքի աշխատանքը, չէր սիրում կռանալ, ինչից հետո միշտ սկսում էր հազալ։ Տիկին Փարսոնսն անօգնական հայացքով հետևում էր նրան։ | ||
| + | |||
| + | - Իհարկե, եթե Թոմը տանը լիներ, մի վայրկյանում կարգի կգցեր,- ասաց նա։- Սիրում է այդպիսի գործեր։ Ոսկի ձեռքեր ունի... Թոմը։ | ||
| + | |||
| + | Փարսոնսը Ուինսթոնի հետ աշխատում էր Ճշմարտության նախարարությունում։ Գիրուկ, բայց գործունյա մարդ էր՝ օժտված կաթվածահար անող տխմարությամբ և տկարամիտ խանդավառությամբ, մեկն այն չընդվզող, նվիրված աշխատավորներից, որոնցից, ավելի քան Մտքի ոստիկանությունից, կախված էր Կուսակցության կայունությունը։ Երեսունհինգ տարեկանում նրան, իր կամքին հակառակ, հեռացրել էին Երիտասարդական միությունից, իսկ մինչ այնտեղ ընդունվելը հաջողել էր սահմանված ժամկետից մեկ տարի ավելի աշխատել որպես լրտես։ Նախարարությունում զբաղեցնում էր երկրորդական պաշտոն, որի համար մտավոր ունակություններ բնավ չէին պահանջվում, բայց մյուս կողմից՝ կարևոր դեր էր խաղում Սպորտի և բոլոր այլ կոմիտեներում, որոնք պատասխանատու էին տուրիստական արշավների, ինքնաբուխ ցույցերի, տնտեսելուն ուղղված քարոզարշավների և այլ կամավոր նախաձեռնությունների համար։ Ծխամորճից քուլաներն արձակելով՝ նա համեստ հպարտությամբ պատմում էր, որ վերջին չորս տարվա ընթացքում բաց չի թողել Հանրային կենտրոնի ոչ մի երեկոյան միջոցառում։ Քրտինքի անհաղթահարելի հոտը՝ լարված կյանքի ակամա վկան, ուղեկցում էր նրան՝ ուր էլ որ գնար, և մնում էր նույնիսկ նրա հեռանալուց հետո։ | ||
| + | |||
| + | - Մանեկաբանալի ունե՞ք,- հարցրեց Ուինսթոնը՝ փորձելով պնդօղակը հարմարեցնել խողովակի միացման կետին։ | ||
| + | |||
| + | - Պտուտակաբանալի՞,- ասաց տիկին Փարսոնսը փոքր-ինչ երկյուղած։- Չգիտեմ, գուցե երեխաները... | ||
| + | |||
| + | Հանկարծ կոշիկների դոփյուն լսվեց, նվազող սանրի ևս մի ճզվզոց, ու հյուրասենյակ խուժեցին երեխաները։ Տիկին Փարսոնսը բերեց մանեկաբանալին։ Ուինսթոնը բաց թողեց ջուրը ու զզվանքով մի փունջ մազ հանեց, որն էլ խցանել էր խողովակը։ Ծորակի սառը ջրով որքան հնարավոր է խնամքով լվաց մատներն ու վերադարձավ մյուս սենյակ։ | ||
| + | |||
| + | - Ձեռքերդ վե՛ր,- ճայթեց մի վայրագ ձայն։ | ||
| + | |||
| + | Մոտ ինը տարեկան մի գեղեցիկ, ամրակազմ տղա դուրս էր ցատկել սեղանի ետևից ու սպառնում էր խաղալիք ատրճանակով, իսկ կրտսեր քույրը, որ մոտ երկու տարով փոքր էր, կրկնում էր եղբոր շարժումը փայտի կտորով։ Երկուսի հագին էլ կապույտ կիսատաբատներ էին, մոխրագույն վերնաշապիկներ և կարմիր վզկապներ։ Դա Լրտեսների համազգեստն էր։ Ուինսթոնը բարձրացրեց ձեռքերը։ Նրան տհաճ զգացողություն համակեց։ Տղան այնքան թշնամաբար էր տրամադրված, որ ամեն ինչից երևում էր սա սոսկ խաղ չէ։ | ||
| + | |||
| + | - Դու դավաճա՜ն ես,- ճչաց տղան։- Մտքի հանցագործ, եվրասիացի լրտես։ Ես կսպանեմ քեզ։ Կգոլորշացնեմ։ Կուղարկեմ աղահանքեր։ | ||
| + | |||
| + | Հանկարծ երկուսն էլ սկսեցին ցատկոտել շուրջը՝ նրան «դավաճան» ու «մտքի հանցագործ» կոչելով։ Փոքրիկ աղջիկը կրկնօրինակում էր եղբոր ամեն մի շարժումը։ Այդ ամենը փոքր-ինչ վախեցնող էր. նրանք ասես ցատկոտող վագրաձագեր լինեին, որ շատ շուտով վերածվելու էին մարդակերների։ Տղայի աչքերում գիտակցված դաժանություն կար, Ուինսթոնին խփելու կամ քացի տալու ակնհայտ ցանկություն։ Նա գիտակցում էր, որ բավական մեծ է՝ իր նպատակին հասնելու համար։ «Լավ է, որ ատրճանակն իսկական չէ»,– մտածեց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | Տիկին Փարսոնսի աչքերը վախեցած նայում էին մեկ Ուինսթոնին, մեկ երեխաներին, ու հակառակը։ Լավ լուսավորված հյուրասենյակում Ուինսթոնը հետաքրքրությամբ նկատեց, որ կնոջ դեմքի ծալքերում իսկապես փոշի կա։ | ||
| + | |||
| + | - Նրանք այնքան աղմկոտ են,- ասաց կինը։- Տխրել են, որ չկարողացան տեսնել կախաղան հանվողներին։ Ես զբաղված եմ ու չեմ կարող տանել նրանց, իսկ Թոմը շուտ չի վերադառնա աշխատանքից։ | ||
| + | |||
| + | - Ինչի՞ կարող տեսնել ոնց են կախաղան հանում,- բամբ ձայնով գոռաց տղան։ | ||
| + | |||
| + | - Ուզում եմ տեսնե՜լ կախաղան հանվողներին, ուզում եմ տեսնե՜լ կախաղան հանվողներին,- երգում էր փոքրիկ աղջիկը շարունակ թռչկոտելով։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը հիշեց, որ այդ երեկո զբոսայգում պետք է կախաղան հանեին ռազմական հանցագործությունների համար մեղադրվող որոշ եվրասիացի գերիների։ Այդ սիրված արարողությունը տեղի էր ունենում ամիսը մեկ անգամ։ Երեխաները միշտ պահանջում էին, որ իրենց տանեն նայելու։ Ուինսթոնը հրաժեշտ տվեց տիկին Փարսոնսին և ուղղվեց դեպի դուռը։ Բայց դեռ վեց քայլ էլ չէր արել միջանցքով, երբ ծոծրակին դիպավ ինչ-որ բան, որ տանջող ցավ պատճառեց։ Ասես պարանոցի մեջ շիկացած հոսանքալար խրեցին։ Ցավից գալարվելով՝ նա շրջվեց ու տեսավ, թե տիկին Փարսոնսն ինչպես է դռնից ներս քաշում որդուն, տղան էլ իր հերթին գրպանն է խցկում պարսատիկը։ | ||
| + | |||
| + | - Գոլդսթա՜յն,- մռնչաց տղան, մինչ դուռը կփակվեր նրա ետևից։ Բայց Ուինսթոնին ուղղակի տապալեց վախի անօգնական արտահայտությունը կնոջ մոխրագույն դեմքին։ | ||
| + | |||
| + | Վերադառնալով իր բնակարան՝ Ուինսթոնն արագ անցավ հեռէկրանի կողքով ու նորից նստեց սեղանի մոտ՝ շարունակ տրորելով պարանոցը։ Հեռէկրանի երաժշտությունը դադարել էր։ Դրա փոխարեն հատու մարտական ձայնը դաժան «ախորժակով» նկարագրում էր, թե ինչ սպառազինություններով է օժտված նոր Լողացող ամրոցը, որը խարիսխ էր նետել Իսլանդիայի և Ֆարերյան կղզիների միջև։ | ||
| + | |||
| + | «Այդ երեխաների հետ,- մտածում էր Ուինսթոնը,- թշվառ կնոջ կյանքը երևի վերածվել է սարսափի»։ Եվս մեկ-երկու տարի, և նրանք կսկսեն գիշեր-ցերեկ հետևել իրենց մորը՝ անուղղահավատության ախտանիշներ գտնելու նպատակով։ Հիմա գրեթե բոլոր երեխաներն էլ սարսափելի են։ Բայց ամենասարսափելին, թերևս, այն է, որ այնպիսի կազմակերպությունների թեթև ձեռքով, ինչպիսին «Լրտեսներն» է, կանոնավոր կերպով վերածվում էին անկառավարելի փոքրիկ վայրենիների, իսկ նրանց մեջ ցանկություն չէր առաջանում ապստամբել Կուսակցության կարգերի դեմ։ Հակառակը՝ պաշտում էին Կուսակցությունն ու նրա հետ կապված ամեն ինչ։ Երգերը, երթերը, դրոշակները, էքսկուրսիաները, ուսումնական հրացանների կրակոցները, կարգախոսների բարբառումը, Մեծ եղբոր պաշտամունքը. այս ամենը փառահեղ խաղ էր թվում նրանց։ Երեխաների ողջ դաժանությունն ուղղված էր դեպի դուրս՝ ընդդեմ պետության թշնամիների, օտարների, դավաճանների, վնասարարների, մտքի հանցագործների։ Երեսունից բարձր գրեթե բոլոր մարդիկ վախենում էին սեփական երեխաներից։ Իսկ դրա համար պատճառներ կային, որովհետև շաբաթ չէր անցնում, որ «Թայմսում» հոդված չհայտնվեր այն մասին, թե ինչպես մի փոքրիկ «ականջ դնող» կամ «մանուկ հերոս», ինչպես ընդունված էր նրանց կոչել, գաղտնի լսել էր որևէ վարկաբեկող դիտողություն և ծնողներին մատնել Մտքի ոստիկանությանը։ | ||
| + | |||
| + | Պարսատիկի գնդակի ցավն անցել էր։ Ուինսթոնն առանց ոգևորության վերցրեց գրիչն ու մտմտաց, թե ուրիշ ինչի մասին կարելի է գրել օրագրում։ Եվ հանկարծ դարձյալ սկսեց մտածել Օ’Բրայենի մասին։ | ||
| + | |||
| + | Տարիներ առաջ,- ե՞րբ էր,- երևի յոթ տարի առաջ, երազում քայլում էր մթին սենյակում։ Եվ ինչ-որ մեկը, որ նստած էր կողքին, ասաց. «Մենք կհանդիպենք այնտեղ, ուր խավար չկա»։ Շատ ցածր ասվեց, իմիջիայլոց, ոչ որպես հրաման, այլ որպես պնդում։ Ուինսթոնը հեռացավ առանց հապաղելու։ Հետաքրքիր է, որ այն ժամանակ՝ երազում, բառերը չազդեցին նրա վրա։ Դրանք նշանակություն ստացան ավելի ուշ և աստիճանաբար։ Հիմա չէր էլ կարող հիշել՝ առաջին անգամ ե՞րբ տեսավ Օ’Բրայենին՝ երազից առաջ, թե՞ հետո։ Չէր հիշում նաև, թե առաջին անգամ երբ նույնացրեց ձայնը Օ’Բրայենի ձայնի հետ։ Բայց ամեն դեպքում ձայնը նույնն էր։ Խավարում իր հետ խոսողը հենց Օ’Բրայենն էր։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը երբեք վստահ չէր եղել, և նույնիսկ այն բանից հետո, երբ նրանք առավոտյան հայացքներ փոխանակեցին, մինչև վերջ վստահ չէր Օ’Բրայենը ընկե՞ր է, թե՞ թշնամի։ Բայց դա այնքան էլ կարևոր չէր։ Նրանց միջև կարծես թե փոխըմբռնում կար, իսկ դա ավելի կարևոր էր, քան մտերմությունը կամ համախոհությունը։ «Մենք կհանդիպենք այնտեղ, ուր խավար չկա»,– ասել էր նա։ Ուինսթոնը չէր հասկանում դրա նշանակությունը, բայց զգում էր, որ այս կամ այլ կերպ իրականություն էր դառնալու։ | ||
| + | |||
| + | Հեռէկրանից հնչող ձայնը դադարեց։ Շեփորի հստակ ու գեղեցիկ կանչը տարածվեց սենյակի գաղջ օդում։ Խզված ձայնը շարունակեց. | ||
| + | |||
| + | - Ուշադրությու՛ն, ուշադրությու՛ն։ Հենց նոր հրատապ լուր ստացանք Մալաբարի ռազմաճակատից։ Մեր ուժերը Հարավային Հնդկաստանում փառավոր հաղթանակ են տարել։ Լիազորված եմ հայտարարելու, որ ռազմական գործողությունների արդյունքում, որոնց մասին տեղեկացնում ենք այժմ, հնարավոր է, որ մոտ ապագայում պատերազմը մոտենա ավարտին։ Լսեք ամփոփագիրը... | ||
| + | |||
| + | «Անախորժություններ են սպասվում»,– մտածեց Ուինսթոնը։ Այդպես էլ եղավ. եվրասիական բանակի ոչնչացման արյունահեղ նկարագրությունից, սպանվածների և գերվածների ապշեցուցիչ թվերը հրապարակելուց հետո հնչեց հայտարարություն առ այն, որ հաջորդ շաբաթվանից շոկոլադի օրաբաժինը կկրճատվի՝ երեսուն գրամից հասնելով քսանի։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը նորից բխկաց։ Ջինի ազդեցությունն անհետանում էր՝ թողնելով տհաճ զգացողություն։ Հեռէկրանը, հաղթանակը տոնելու կամ էլ շոկոլադի կրճատման մտքից շեղելու համար, դղրդաց «Քե՛զ, Օվկիանիա»։ Պետք էր զգաստ ոտքի կանգնել։ Բայց ներկայիս դիրքում նա անտեսանելի էր։ | ||
| + | |||
| + | «Քե՛զ, Օվկիանիան» փոխարինվեց ավելի թեթև երաժշտությամբ։ Ուինսթոնը մոտեցավ պատուհանին՝ մեջքով դեպի հեռէկրանը։ Ցուրտ ու պարզկա օր էր։ Ինչ-որ տեղ՝ հեռվում, բութ, արձագանքող դղրդյունով պայթեց հրթիռը։ Շաբաթական քսան-երեսուն հրթիռ էր ընկնում Լոնդոնի վրա։ | ||
| + | |||
| + | Իսկ փողոցում քամին ճոճում էր պատռված ազդագիրը, որի վրա մերթ հայտնվում, մերթ անհետանում էր ԱՆԳՍՈՑ բառը։ Անգսոց։ Անգսոցի սրբազան սկզբունքներ։ Նորալեզու, կրկնամիտք, հեղհեղուկ անցյալ։ Նրան թվում էր, թե շրջում է ծովի հատակի անտառներում ու կորել է հրեշների աշխարհում, ուր ինքն էլ մի հրեշ է: Նա մենակ էր։ Անցյալը մեռած էր, ապագան՝ անորոշ։ Ինչպե՞ս կարող էր վստահ լինել, որ որևէ կենդանի մարդ արարած իր կողմը կանցնի։ Իսկ ինչպե՞ս իմանաս՝ արդյոք Կուսակցության գերիշխանությունը հավերժ է լինելու։ Եվ նա հիշեց Ճշմարտության նախարարության սպիտակ ճակատին գրված երեք կարգախոսները, որոնք պատասխանեցին իր հարցերին. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | <center> '''ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ է''' | ||
| + | |||
| + | '''ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ է''' | ||
| + | |||
| + | '''ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է'''</center> | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Նա գրպանից հանեց քսանհինգսենթանոց մետաղադրամը, որի վրա հստակ ու մանր տառերով գրված էին նույն կարգախոսները, իսկ հակառակ երեսին՝ Մեծ եղբոր գլուխն էր։ Նույնիսկ մետաղադրամից աչքերն ասես հետապնդում էին։ Մետաղադրամների, դրոշմանիշների, գրքերի կազմերի, դրոշների, ազդագրերի և նույնիսկ ծխախոտատուփերի վրա, ամենուր։ Աչքերը մշտապես հետևում, իսկ ձայնը՝ պարուրում։ Քնած թե արթուն, աշխատելիս թե ուտելիս, տանը թե դրսում, լոգարանում թե անկողնու մեջ՝ ազատում չկար։ Ոչինչ քո սեփականությունը չէր, բացի գանգուղեղիդ ներսի մի քանի խորանարդ սանտիմետրից։ | ||
| + | |||
| + | Արևն արդեն մայր էր մտել, և Ճշմարտության նախարարության անհամար պատուհանները, որոնց մեջ այլևս լույս չէր փայլում, մռայլ էին, ինչպես ամրոցի հրակնատներ։ Նրա սիրտն ընկրկեց այդ հսկայական բրգաձև կառույցի տեսքից։ Այն չափազանց հզոր էր ու աներեր։ Հազարավոր հրթիռներ անգամ չէին կարողանա տապալել։ Նա նորից հարցրեց իրեն՝ իսկ ու՞մ համար է գրում օրագիրը։ Ապագայի՞, անցյալի՞, գուցե երևակայական դարի՞։ Հասկանում էր՝ իրեն ոչ թե մահ, այլ բնաջնջում է սպասում։ Օրագիրը կվերածեն մոխրի, իսկ իրեն կգոլորշացնեն։ Միայն Մտքի ոստիկանությունը կկարդա իր գրածները, իսկ հետո կջնջի երկրի երեսից ու հիշողությունից։ Ինչպե՞ս կարող ես դիմել ապագային, եթե աշխարհիս երեսին չի պահպանվելու ո՛չ քո հետքը, ո՛չ էլ թղթի կտորի վրա խզբզած անանուն մի բառ։ | ||
| + | |||
| + | Հեռէկրանը խփեց ժամը տասնչորսը։ Տասը րոպեից նա պետք է վերադառնար։ Մինչ տասնչորսն անց կես պետք է աշխատավայրում լիներ։ | ||
| + | |||
| + | Զարմանալի է, բայց այդ ղողանջը կարծես համարձակություն տվեց։ Նա միայնակ ուրվական էր և արտահայտում էր այն ճշմարտությունը, որ երբեք ոչ ոք չի լսելու։ Բայց քանի դեռ ասում է ճշմարտությունը, ինչ-որ տարօրինակ կերպով կյանքը շարունակվում է։ Նպատակն այն չէ, որ քեզ լսեն, այլ գիտակցությունը, որ քո մեջ կրում ես մարդկային ժառանգությունը։ Նա վերադարձավ սեղանի մոտ, գրիչը թաթախեց թանաքի մեջ ու գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Ապագային կամ անցյալին, այն ժամանակին, երբ միտքն ազատ կլինի, երբ մարդիկ կտարբերվեն իրարից և չեն ապրի միայնակ, այն ժամանակին, երբ ճշմարտությունը գոյություն կունենա, և եղածը չի փոշիանա:'' | ||
| + | |||
| + | ''Հոտայնության դարաշրջանից, միայնության դարաշրջանից, Մեծ եղբոր դարաշրջանից, կրկնամտքի դարաշրջանից՝ ողջույն։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Գիտակցում էր, որ գրեթե մեռած է։ Նրան թվում էր, որ հիմա, վերստանալով մտքերը շարադրելու ունակությունը, վճռական քայլ կատարեց։ Ցանկացած գործողության հետևանքներն այդ գործողության մեջ են։ Նա գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Մտքի հանցագործությունը չի հանգեցնում մահվան։ Մտքի հանցագործությունն ԻՆՔՆԻՆ մահ է:'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Հիմա, երբ հասկանում էր, որ մեռած է, կարևոր էր հնարավորինս երկար ողջ մնալ։ Աջ ձեռքի երկու մատին թանաքի բծեր կային։ Նման մանրամասները կարող էին հեշտությամբ մատնել։ Նախարարությունում մի որևէ հետաքրքրասեր մոլեռանդ (ամենայն հավանականությամբ՝ կին, թեկուգ հենց փոքրամարմին, ավազագույն մազերով կնոջ նման մեկը կամ էլ Գեղարվեստական գրականության բաժնի թխահերը) կմտածի՝ նա ինչու է գրել ճաշի ընդմիջման ընթացքում, ինչու է հնաոճ գրիչ օգտագործել, ինչ է գրել, իսկ հետո իր մտքերը կփոխանցի համապատասխան մարմիններին։ Նա գնաց լոգարան ու թանաքը խնամքով մաքրեց կոշտ, մուգ դարչնագույն օճառով, որ հղկաթղթի պես քերում էր մաշկը, ուստի հարմար էր հենց այդ նպատակի համար։ | ||
| + | |||
| + | Նա օրագիրը դրեց դարակի մեջ։ Անօգուտ էր մտածել, թե կարող է թաքցնել, բայց այդպես կարելի էր գոնե ստուգել՝ արդյոք արդեն գիտե՞ն նրա գոյության մասին։ Գրքի երկարությամբ դրված մազը պարզ երևում էր։ Մատի ծայրով մի սպիտակ փոշեհատիկ վերցրեց ու դրեց կազմի անկյունում. եթե գրքին դիպչեն, փոշեհատիկը կընկնի։ | ||
| + | |||
| + | === III === | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը երազում տեսնում էր մորը։ | ||
| + | |||
| + | Հավանաբար տասը-տասնմեկ տարեկան էր, երբ մայրն անհետացավ։ Բարձրահասակ, թիկնեղ, լռակյաց կին էր՝ դանդաղ շարժուձևով ու շքեղ խարտյաշ մազերով։ Հորն ավելի աղոտ էր հիշում. նա թխահեր էր, նիհար, միշտ մուգ, կոկիկ հագուստով (Ուինսթոնը հիշում էր հատկապես հոր կոշիկների շատ նեղ ներբանները) և ակնոցով։ Ամենայն հավանականությամբ, երկուսն էլ զոհ էին գնացել հիսունական թվականների առաջին մեծ զտումներին։ | ||
| + | |||
| + | Ու հիմա մայրը նստած էր ինչ-որ տեղ՝ ներքևում, կրտսեր քրոջը գրկած։ Նա բոլորովին չէր հիշում քրոջը, միայն՝ պստլիկ, նվազ երեխա էր, միշտ լուռ, խոշոր, ուշադիր աչքերով։ Երկուսն էլ ներքևից նայում էին իրեն։ Նրանք ստորգետնյա մի վայրում էին, օրինակ՝ ջրհորի հատակին կամ շատ խոր գերեզմանում, որը, թեև արդեն ներքևում էր, հետզհետե ավելի էր իջնում։ Նրանք նստած էին խորտակվող նավի հյուրասրահում և մուգ ջրերի միջից նայում էին Ուինսթոնին։ Սրահում դեռ օդ կար, և նրանք դեռևս տեսնում էին Ուինսթոնին, Ուինսթոնն էլ՝ իրենց, բայց այդ ամբողջ ընթացքում սուզվում էին, սուզվում դեպի կանաչ ջրերը, ևս մի քանի ակնթարթ, ու հավիտյան կանհետանային տեսադաշտից։ Ուինսթոնը դրսում էր, ուր կար լույս և օդ, իսկ նրանք սուզվում էին դեպի մահ։ Նրանք ներքևում էին, որովհետև ինքը վերևում էր։ Նա հասկանում էր դա, նրանք՝ նույնպես. Ուինսթոնը հասկանում էր նրանց դեմքերից։ Նախատինքի նշույլ անգամ չկար ո՛չ դեմքերին, ո՛չ էլ սրտերում։ Գիտակցում էին, որ պիտի զոհեն իրենց կյանքը հանուն Ուինսթոնի. կյանքի անխուսափելի թելադրանքն էր դա։ | ||
| + | |||
| + | Չէր կարողանում հիշել, թե դեպքն ինչպես էր պատահել, բայց երազում գիտեր, որ ինչ-որ ձևով մայրն ու քույրը զոհել են իրենց կյանքը հանուն իրեն։ Դա այն երազներից էր, որտեղ երազին հատուկ տեսարանում շարունակվում է մտքի աշխատանքը, երազ, որում բացահայտված փաստերն ու գաղափարներն արթնանալուց հետո էլ թվում են նոր ու արժեքավոր։ Հանկարծ Ուինսթոնը հիշեց, որ մոտ երեսուն տարի առաջ մոր մահը այնքան ողբերգական ու վշտալի էր, որ հիմա անհնար էր ըմբռնել։ Հասկացավ, որ այդ ողբերգությունը պատկանում է հնագույն ժամանակներին, երբ գոյություն ուներ անձնական կյանք, սեր և ընկերություն, և երբ ընտանիքի անդամները, առանց որևէ պատճառի, կանգնում էին իրար թիկունքի։ Մոր մասին հիշողությունը ծվատում էր սիրտը, որովհետև նա մահացել էր իրեն սիրելով, իսկ ինքը չափազանց երիտասարդ ու եսասեր էր փոխադարձաբար սիրելու համար, և որովհետև նա (Ուինսթոնը չէր հիշում, թե ինչպես) զոհել էր իրեն՝ հանուն հավատարմության գաղափարի, որն անձնական էր և անխորտակելի։ Հասկանում էր, որ նման բան չի կարող պատահել այսօր։ Այսօր կա վախ, ատելություն և ցավ, բայց ո՛չ զգացմունքի արժանապատվություն, ո՛չ էլ խոր կամ բարդ վիշտ։ Այդ ամենը նա տեսնում էր մոր ու քրոջ մեծ աչքերում, որոնք նայում էին իրեն կանաչավուն ջրերի միջից՝ հարյուրավոր սաժեններ ներքև, և դեռ շարունակում էին սուզվել։ | ||
| + | |||
| + | Հանկարծ նա հայտնվեց կարճ, ձիգ խոտի վրա։ Ամառային երեկո էր, և արևի շեղ ճառագայթները ոսկեզօծել էին գետինը։ Բնության այս տեսարանն այնքան հաճախ էր հանդիպել երազներում, որ չէր կարող վստահ ասել՝ տեսե՞լ է իրականում, թե՞ ոչ։ Արթմնի մտքերում նա այն կոչում էր Ոսկե երկիր։ Դա հին, ճագարների կրծոտած մարգագետին էր, որի միջով արահետ էր անցնում, իսկ այսուայնտեղ խլուրդի թմբիկներ էին։ Դաշտի հակառակ կողմում՝ մաշված ցանկապատի մոտ, ծփիների ճյուղերը մեղմիկ օրորվում էին զեփյուռից, իսկ դրանց խիտ տերևները կնոջ մազերի նման տարուբերվում էին։ Ինչ-որ տեղ՝ շատ մոտիկ, բայց անտեսանելի, անշտապ հոսում էր վճիտ առվակը, իսկ ուռիների տակ՝ ջրափոսերում, լողում էին մանրածածանները։ | ||
| + | |||
| + | Մարգագետնով իր կողմն էր գալիս թխահեր աղջիկը։ Մի շարժումով նա պատռեց-հանեց հագուստը և արհամարհական դեն նետեց։ Նրա մարմինը սպիտակ էր ու հարթ, բայց ոչ մի ցանկություն չարթնացրեց Ուինսթոնի մեջ. նա ուղղակի նայում էր։ Նրան հիացրեց այն շարժումը, որով աղջիկը դեն նետեց հագուստը։ Իր վայելչագեղությամբ ու անփութությամբ այդ շարժումը բնաջնջեց մի ամբողջ մշակույթ, մտածողության մի ամբողջ համակարգ, ասես Մեծ եղբայրը, Կուսակցությունն ու Մտքի ոստիկանությունը ի չիք դարձան ձեռքի թեթև շարժումով։ Այդ շարժումը նույնպես պատկանում էր հին ժամանակներին։ Եվ Ուինսթոնն արթնացավ՝ «Շեքսպիր» բառը շուրթերին։ | ||
| + | |||
| + | Հեռէկրանը խլացնող սուլոց էր արձակում, որ նույն նոտայի վրա շարունակվեց երեսուն վայրկյան։ Յոթն անց էր տասնհինգ րոպե. գրասենյակային աշխատողների արթնանալու ժամանակն էր։ Ուինսթոնը դժվարությամբ անկողնուց դուրս քաշեց մարմինը (նա մերկ էր, որովհետև Արտաքին կուսակցության անդամը տարեկան ստանում էր հագուստի ընդամենը 3000 կտրոն, իսկ գիշերազգեստն արժեր 600) և աթոռից վերցրեց մաշված շապիկն ու կարճ տաբատը։ Մարմնամարզությունը սկսվելու էր երեք րոպեից։ Հաջորդ իսկ պահին նա գալարվեց հազի սարսափելի նոպայից, որ գրեթե միշտ վրա էր հասնում արթնանալուն պես։ Հազն այնպես էր ցնցում թոքերը, որ շնչառությունը վերականգնվում էր միայն, երբ Ուինսթոնը պառկում էր մեջքի վրա ու մի քանի անգամ խոր շունչ քաշում։ Երակներն ուռել էին հազալու ջանքից, իսկ երակային խոցը սկսել էր քոր գալ։ | ||
| + | |||
| + | - Երեսունից քառասուն տարիքային խումբ,- կլանչեց կնոջ ծակող ձայնը։- Երեսունից քառասուն տարիքային խումբ։ Ելման դիրք ընդունեք, խնդրում եմ։ Երեսունից քառասուն։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը զգաստ կանգնեց հեռէկրանի առաջ. այնտեղ կարելի էր տեսնել երիտասարդ, նիհար, բայց մկանուտ մի կնոջ՝ պարեգոտով ու մարզակոշիկներով։ | ||
| + | |||
| + | - Ձեռքերի ծալում և ձգում,- գոռաց կինը։- Հաշվեք ինձ հետ։ ''Մե՛կ'', երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ ''Մե՛կ'', երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ Դե, ընկերնե՛ր, ավելի աշխույժ։ ''Մե՛կ'', երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ ''Մե՛կ'', երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ | ||
| + | |||
| + | Հազի ցավը դեռ չէր վերացրել երազի թողած տպավորությունը, և ռիթմիկ վարժություններն ասես թարմացնում էին այդ հիշողությունը։ Մռայլ գոհունակությամբ մեխանիկորեն հետուառաջ անելով թևերը, ինչը սովորական էր մարմնամարզության ժամին, նա ջանում էր վերադառնալ դեպի վաղ մանկություն։ Դա չափազանց բարդ էր։ Ինչ տեղի էր ունեցել հիսունականներին, ջնջվել էր հիշողությունից։ Երբ հնարավոր չէ օգտվել որևէ վկայությունից, նույնիսկ սեփական կյանքիդ ուրվագիծը կորցնում է հստակությունը։ Հիշում ես խոշոր իրադարձություններ, որոնք գուցե չեն էլ պատահել, հիշում ես դեպքերի մանրամասներ, բայց ի վիճակի չես վերականգնել մթնոլորտը. կային նաև երկար, ոչնչով չառանձնացող բաց ժամանակահատվածներ։ Այն ժամանակ ամեն ինչ այլ էր։ Այլ էին նաև երկրների անունները, նրանց տեսքը քարտեզի վրա։ Օրինակ՝ Թռիչքուղի մեկն այն ժամանակ ուրիշ անուն ուներ, կոչվում էր Անգլիա կամ Բրիտանիա, մինչդեռ Լոնդոնը, Ուինսթոնը միանգամայն վստահ էր, միշտ էլ Լոնդոն է կոչվել։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը չէր կարողանում մտաբերել մի ժամանակ, երբ իր երկիրը պատերազմի մեջ չէր. ամենայն հավանականությամբ, իր մանկության տարիներին խաղաղության բավական երկարատև շրջան էր եղել, որովհետև ամենավաղ հիշողություններից մեկը օդային հարձակումն էր, որն անակնկալի բերեց բոլորին։ Գուցե հենց այդ ժամանակ ատոմային ռումբ գցեցին Քոլչեսթերի վրա։ Նա չէր հիշում հարձակումը, բայց հիշում էր, թե հայրն ինչպես էր ամուր բռնել իր ձեռքը, ու իրենք շտապում էին ներքև, ներքև, ներքև՝ դեպի երկրի խորքը, պտուտակաձև սանդուղքով, որ ճռռում էր ոտքերի տակ։ Ի վերջո ոտքերն այնքան հոգնեցին, որ սկսեց նվնվալ, ուստի ստիպված էին կանգ առնել ու հանգստանալ։ Մայրն իր դանդաղ ու երազկոտ քայլերով հետ էր մնացել նրանցից։ Նա գրկել էր Ուինսթոնի փոքրիկ քրոջը, կամ գուցե ձեռքին ծածկոցների կապոց էր. Ուինսթոնը վստահ չէր՝ քույրն արդեն ծնվե՞լ էր, թե՞ ոչ։ Վերջապես նրանք հայտնվեցին մի աղմկոտ ու մարդաշատ վայրում. Ուինսթոնը հասկանում էր, որ դա Մետրոյի կայարան է։ | ||
| + | |||
| + | Ոմանք նստած էին քարե հատակին, իսկ մյուսները շատ կիպ, կողք կողքի տեղավորվել էին մետաղյա մահճակալների վրա. Ուինսթոնը, մայրն ու հայրը իրենց համար տեղ գտան հատակին, իսկ նրանց մոտ՝ անկողնակին, կողք կողքի նստած էին մի ծերունի ու ծեր կին։ Ծերունին համեստ մուգ կոստյում էր հագել, իսկ սպիտակ մազերը ծածկված էին ծոծրակին թեքած սև կտորից գլխարկով, դեմքը կարմիր էր, իսկ կապույտ աչքերն արտասվում էին։ Նրանից ջինի հոտ էր փչում։ Այնպիսի տպավորություն էր, թե մաշկը ջին է արտաշնչում։ Կարելի էր պատկերացնել, որ աչքերից թափվող արցունքները նույնպես մաքուր ջին են։ Չնայած ծերունին փոքր-ինչ հարբած էր, երևում էր, որ տառապում է անկեղծ ու անտանելի վշտից։ Իր մանկական ուղեղով Ուինսթոնը կռահում էր, որ նրա հետ պատահածը երբեք չի ներվելու, ու վիշտը չի ամոքվելու։ Նրան նույնիսկ թվաց, թե հասկացավ այդ վշտի էությունը։ Սպանվել էր ծերունու սիրելիներից մեկը՝ փոքրիկ թոռնուհին։ Ծերունին մի քանի րոպեն մեկ կրկնում էր. | ||
| + | |||
| + | - Ոչ մի դեպքում չպիտի վստահեինք նրանց։ Ասում էի, չէ՞, այ կնիկ, ասում էի։ Ահա նրանց վստահելու հետևանքը։ Միշտ ասում էի։ Ոչ մի դեպքում չպիտի վստահեինք այդ տականքներին։ | ||
| + | |||
| + | Բայց Ուինսթոնը չէր կարողանում հիշել, թե ովքեր էին այդ տականքները։ | ||
| + | |||
| + | Այդ ժամանակից ի վեր պատերազմը տառացիորեն չէր դադարում, չնայած, եթե ճիշտն ասենք, միշտ նույնը չէր լինում։ Իր մանկության տարիներին, մի քանի ամիս շարունակ, Լոնդոնում փողոցային անկանոն մարտեր էին գնում, որոնց մի մասը տպավորվել էր նրա մեջ։ Բայց անհնար էր գտնել ամբողջ ժամանակահատվածի հետքը, ասել, թե ով ում դեմ էր կռվում և երբ, որովհետև չկար որևէ գրառում կամ բանավոր վկայություն, որ կտարբերվեր գոյություն ունեցող տվյալներից։ Օրինակ՝ հիմա՝ 1984 թվականին (եթե, իհարկե, հիմա 1984 թվականն էր), Օվկիանիան պատերազմում էր Եվրասիայի դեմ և դաշինքի մեջ էր Արևելաասիայի հետ։ Ո՛չ հանրային ու ո՛չ էլ մասնավոր մակարդակում ոչ ոք չէր հիշատակում, թե երբևէ այս երեք պետությունների հարաբերություններն այլ են եղել։ Ուինսթոնը հրաշալի գիտեր՝ Օվկիանիան պատերազմում էր Արևելաասիայի դեմ և դաշինքի մեջ էր Եվրասիայի հետ ընդամենը չորս տարի։ Բայց թաքուն էր պահում այդ փաստը։ Գիտեր, որովհետև իր հիշողությունը չէր վերահսկվում։ Պաշտոնապես դաշնակիցն ու թշնամին բնավ չէին փոխվել։ Օվկիանիան պատերազմում է եվրասիայի դեմ, հետևաբար Օվկիանիան միշտ էլ պատերազմել է Եվրասիայի դեմ։ Տվյալ պահի թշնամին համարվում էր բացարձակ չարիքի մարմնավորում, իսկ դա նշանակում էր, որ ո՛չ անցյալում, ո՛չ ապագայում հնարավոր չէ համաձայնության գալ նրա հետ։ | ||
| + | |||
| + | Ամենասարսափելին այն էր, նկատեց նա տասնյակ հազարերորդ անգամ, երբ հետ տարավ ուսերը՝ ցավեցնելով գոտկատեղը (ձեռքերը ազդրերին՝ նրանք կատարում էին իրանի պարուրաձև վարժություն, որն օգտակար էր մեջքի մկանների համար), ամենասարսափելին այն էր, որ այդ ամենը, հնարավոր է, իրականություն է։ Եթե Կուսակցությունը կարող էր ներխուժել անցյալ և ասել, որ այս կամ այն իրադարձությունը ''երբեք տեղի չի ունեցել'', ուրեմն դա, անկասկած, ավելի սարսափելի էր, քան սոսկ տանջանքը և մահը։ | ||
| + | |||
| + | Կուսակցության խոսքով՝ Օվկիանիան երբեք չի դաշնակցել Եվրասիայի հետ։ Նա՝ Ուինսթոն Սմիթը, գիտեր, որ ընդամենը չորս տարի առաջ Օվկիանիան դաշնակցել է Եվրասիայի հետ։ Բայց որտե՞ղ է պահպանվում այդ իմացությունը։ Միայն նրա գիտակցության մեջ, որը ցանկացած դեպքում շուտով վերացնելու էին։ Ու եթե մյուսներն ընդունում էին Կուսակցության հրամցրած սուտը, եթե բոլոր փաստաթղթերը նույն հեքիաթն էին պատմում, ապա սուտը մտնում էր պատմության մեջ և դառնում ճշմարտություն։ «Ով վերահսկում է անցյալը,- բարբառում էր Կուսակցության կարգախոսը,- վերահսկում է ապագան, ով վերահսկում է ներկան, վերահսկում է անցյալը»։ Սակայն անցյալը, չնայած իր հեղհեղուկ բնույթին, երբեք չէր ենթարկվել փոփոխության։ Ինչ ճշմարիտ էր համարվում հիմա, ճշմարիտ էր հավիտենությունից հավիտենություն։ Ամեն ինչ պարզ էր։ Ընդամենը պետք էր մի անվերջ շարք հաղթանակներ տանել սեփական հիշողության հանդեպ։ Դա կոչվում էր «իրականության վերահսկում», իսկ նորալեզվով՝ կրկնամիտք։ | ||
| + | |||
| + | - Ազատ եք,- կլանչեց հրահանգչուհին փոքր-ինչ խնդուն ձայնով։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն իջեցրեց թևերը ու թոքերը դանդաղ լցրեց օդով։ Նրա միտքը սահեց դեպի կրկնամտքի լաբիրինթոս։ Իմանալ և չիմանալ, գիտակցել ողջ ճշմարտությունը, մինչդեռ ասել խնամքով հորինված ստեր, ունենալ միմյանց հակասող երկու կարծիք, իմանալ, որ նրանք բացառում են իրար, բայց հավատալ երկուսին էլ, կիրառել տրամաբանությունն ընդդեմ տրամաբանության, հրաժարվել բարոյականությունից՝ միաժամանակ հաստատելով այն, կարծել, որ ժողովրդավարությունն անհնար է, և որ Կուսակցությունը ժողովրդավարության խնամակալն է, մոռանալ, ինչ պետք է մոռանալ, իսկ հետո անհրաժեշտ պահին դարձյալ հիշել, իսկ հետո նորից արագ մոռանալ, և ամենակարևորը՝ այս ամբողջ գործընթացին վերաբերվել զուտ որպես գործընթացի։ Սա էր ամենակարևոր նրբությունը. գիտակցաբար հաղթահարել գիտակցությունը, իսկ հետո դարձյալ չգիտակցել հենց նոր կատարած հիպնոսի գործողությունը։ Նույնիսկ «կրկնամիտք» բառը հասկանալու համար պետք էր դիմել կրկնամտքի օգնությանը։ | ||
| + | |||
| + | Հրահանգչուհին դարձյալ նրանց խնդրեց զգաստ կանգնել։ | ||
| + | |||
| + | - Իսկ հիմա տեսնենք, թե մեզնից ով կարող է դիպչել ոտնաթաթերին,- ոգևորված ասաց նա։- Ազդրերից, խնդրում եմ, ընկերնե՛ր։ ''Մե՛կ''-երկու։ ''Մե՛կ''-երկու... | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն ատում էր այդ վարժությունը, որ ծակող ցավ էր առաջացնում կրունկներից մինչև նստատեղ և հաճախ ավարտվում հազի նոպայով։ Տխրության կիսով չափ տհաճ, կիսով չափ հաճելի զգացողությունը հեռացավ նրա մտորումներից։ Նա գիտակցում էր, որ անցյալը ոչ միայն փոխվել, այլև ոչնչացվել էր։ Ինչպե՞ս կարելի է հաստատել նույնիսկ ամենաակնհայտ փաստը, եթե բացի քո հիշողությունից այն ուրիշ ոչ մի տեղ գոյություն չունի։ Նա փորձում էր հիշել՝ առաջին անգամ երբ է լսել Մեծ եղբոր մասին։ Որքան հիշում էր, վաթսունական թվականներին, բայց անհնար էր մտաբերել ճշգրիտ տարեթիվը։ Կուսակցության պատմության մեջ, անշուշտ, Մեծ եղբայրը հանդես էր գալիս որպես հեղափոխության առաջնորդ և ղեկավար սկզբնավորման առաջին իսկ օրերից։ Նրա սխրագործություններն աստիճանաբար հրվում էին հետ՝ դեպի անցյալի խորքը, հասնում քառասունականների ու երեսունականների առասպելական աշխարհ, երբ տարօրինակ գլանաձև գլխարկներով կապիտալիստները դեռ անցնում էին Լոնդոնի փողոցներով խոշոր, փայլփլուն մեքենաներով կամ ապակեպատ ձիակառքերով։ Ոչ ոք չգիտեր՝ այս լեգենդի որ մասն է իրական, որը՝ հորինված։ Ուինսթոնը նույնիսկ չէր հիշում, թե կոնկրետ երբ է ստեղծվել Կուսակցությունը։ Որքան հիշում էր, մինչ 1960 թվականը երբևէ չէր լսել «Անգսոց» բառը, բայց հնարավոր է, որ այդ բառն ավելի վաղ գոյություն է ունեցել հնալեզվում՝ «անգլիական սոցիալիզմ» տարբերակով։ Ամեն ինչ պատված էր մշուշով։ Սակայն երբեմն հաջողվում էր սուտ բռնել։ Օրինակ՝ ճիշտ չէր այն, որ, ինչպես պատմում էին Կուսակցության պատմության գրքերը, Կուսակցությունն էր ինքնաթիռ ստեղծել։ Ինքնաթիռներ կային դեռ վաղ մանկության շրջանում։ Բայց ապացուցելն անհնար էր։ Ոչ մի վկայություն չկար։ Իր ամբողջ կյանքում նա մեկ անգամ էր ձեռքում պատմական փաստի կեղծման անսխալ ու վավերական ապացույց պահել։ Այդ օրը... | ||
| + | |||
| + | - Սմի՛թ,- ճչաց փնթփնթան ձայնը հեռէկրանից: 6079։ Սմիթ Ու.։ Այո՛, ''դու՛ք'': Ավելի կռացեք, խնդրեմ։ Կարող եք ավելի լավ կատարել վարժությունը, բայց չեք ջանում։ Ավելի ցածր, խնդրում եմ։ ''Այդպես'' ավելի լավ է, ընկե՛ր։ Իսկ հիմա ամբողջ խումբն ազատ է։ Հետևեք ինձ։ | ||
| + | |||
| + | Հանկարծ տաք քրտինքը պատեց Ուինսթոնի մարմինը։ Դեմքը միանգամայն անվրդով էր։ Երբեք ցույց մի՛ տուր սարսափ։ Ցույց մի՛ տուր վրդովմունք։ Աչքի թրթռոցն անգամ կարող է մատնել։ Նա ուշադիր հետևեց, թե հրահանգչուհին ինչպես ձեռքերը բարձրացրեց գլխից վեր, ու եթե ոչ նրբագեղ, ապա զարմանալի հստակ ու հմուտ շարժումով կռացավ և մատներով բռնեց ոտնաթաթը։ | ||
| + | |||
| + | - Տեսնո՞ւմ եք, ընկերնե՛ր։ Ապացուցեք, որ դուք էլ կարող եք։ Մեկ անգամ ևս հետևեք ինձ։ Ես երեսունինը տարեկան եմ, ունեմ չորս երեխա։ Հիմա նայեք,- նա նորից կռացավ։- Տեսնո՞ւմ եք՝ ծնկներս ծալված չեն։ Բոլորդ էլ կարող եք անել, եթե ցանկանաք,– ավելացրեց նա և ուղղվեց։- Քառասունհինգից պակաս ցանկացած մարդ ի վիճակի է հասնել ոտնաթաթին։ Մեզ բախտ չի վիճակվել կռվել ռազմաճակատի առաջին գծում, բայց գոնե կարող եք լավ մարզավիճակում լինել։ Հիշեք Մալաբարի ճակատում կռվող մեր տղաներին։ Ինչպես և Լողացող ամրոցների նավաստիներին։ Մտածեք՝ ինչ դժվարություններ են հաղթահարել նրանք։ Հիմա նորից փորձեք։ Ավելի լավ է, ընկե՛ր, շատ ավելի լավ է,– քաջալերեց նա, երբ Ուինսթոնին, վերջին մի քանի տարվա ընթացքում առաջին անգամ, ուժերի գերլարումով հաջողվեց դիպչել ոտքերի մատներին՝ առանց ծնկները ծալելու։ | ||
| + | |||
| + | === IV === | ||
| + | |||
| + | Խոր, անբռնազբոսիկ հոգոց հանելով, ինչին չխանգարեց նույնիսկ հեռէկրանի մոտիկությունը, Ուինսթոնը սկսեց առօրյա աշխատանքը. մոտեցրեց խոսագրիչը, փչեց խոսափողի վրա հավաքված փոշին ու դրեց ակնոցը։ Հետո բացեց ու իրար կպցրեց թղթի չորս փոքր գլան, որոնք արդեն դուրս էին թռել գրասեղանի աջ կողմում գտնվող օդաճնշական խողովակից։ | ||
| + | |||
| + | Խցի պատերի մեջ երեք անցք կար։ Խոսագրիչից աջ փոքր օդաճնշական խողովակ էր՝ տպագիր հաղորդագրությունների համար, իսկ ձախ կողմինն ավելի մեծ էր՝ թերթերի համար. կողքի պատին, այնքան մոտ, որ Ուինսթոնի ձեռքը հեշտությամբ հասնում էր, մետաղալարե վանդակով առանձնացված մեծ, երկարավուն ճեղք էր։ Վերջինս նախատեսված էր անպետք թղթերի համար։ Շենքում կային նմանատիպ հազարավոր կամ տասնյակ հազարավոր ճեղքեր, ոչ միայն բոլոր սենյակներում, այլև միջանցքներում՝ ամեն քայլափոխի։ Չդիտես ինչու, դրանք կոչվում էին հիշողության անցքեր։ Եթե որևէ մեկն ուզում էր ազատվել ոչնչացման ենթակա փաստաթղթից կամ հատակին թղթի կտոր էր տեսնում, մեքենայաբար բացում էր մոտակա հիշողության անցքի կափարիչը ու գցում ներս. թուղթը պտտվում էր տաք օդի հոսանքում և սլանում դեպի հսկայական հնոցները, որոնք թաքնված էին շենքի խորքում։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն ուսումնասիրեց բացած չորս թերթը։ Դրանցից յուրաքանչյուրի վրա միայն մեկ կամ երկուտողանոց, հեռագրային ոճով հաղորդագրություն էր՝ գրված ոչ թե նորալեզվով, այլ բաղկացած նորալեզվի բառերից, և նախարարությունում ծառայում էր ներքին նպատակների համար։ Բովանդակությունը հետևյալն էր. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | թայմս 17.03.84 մե ելույթ կեղծված աֆրիկա ճշտել | ||
| + | |||
| + | թայմս 19.12.83 կանխատեսում եռամյա պլան 4-րդ եռամսյակ 83 տառասխալ ստուգել ընթացիկ համարի հետ | ||
| + | |||
| + | թայմս 14.02.84 նախառատ սխալ մեջբերում շոկոլադ ճշտել | ||
| + | |||
| + | թայմս 3.12.83 զեկույց մե օրվա պատվեր կրկնակիպլյուսլավ մեջբերումներ չմարդիկ վերաշարադրել լրիվ վերից վար մինչ ներկայացումը | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Գոհունակության անորոշ զգացումով Ուինսթոնը մի կողմ դրեց չորրորդ թերթը։ Գործը բարդ էր ու պատասխանատու, և վերջինն ավելի մեծ ուշադրության կարիք ուներ։ Իսկ մյուս երեքը սովորական առաջադրանքներ էին, չնայած երկրորդի համար երևի պետք էր ձանձրալի էքսկուրս կատարել թվերի ցուցակում։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը «հետին տարեթվերը» հավաքեց հեռէկրանի վրա և պատվիրեց ''«Թայմսի»'' համապատասխան համարները, որոնք ընդամենը րոպեներ անց սահելով ընկան օդաճնշական խողովակից: Ուինսթոնի ստացած հաղորդագրությունները վերաբերում էին հոդվածներին կամ նորություններին, որոնք, չգիտես ինչու, փոփոխման կամ, պաշտոնական լեզվով ասած, շտկման կարիք ունեին։ Օրինակ՝ «Թայմսի» մարտի տասնյոթի համարից պարզ էր դառնում, որ Մեծ եղբայրը նախորդ օրվա իր ելույթում խաղաղություն էր կանխատեսել հարավհնդկական ճակատում և Եվրասիայի կողմից շուտափույթ կարճաժամկետ հարձակում Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Մինչդեռ Եվրասիայի բարձրագույն հրամանատարական կազմը հարձակում էր սկսել Հարավային Հնդկաստանում, իսկ Հյուսիսային Աֆրիկայում ոչինչ չէր ձեռնարկել։ Հետևաբար անհրաժեշտ էր վերաշարադրել Մեծ եղբոր ելույթի այդ պարբերությունն այնպես, իբր նա ճիշտ էր կանխագուշակել դեպքերի ընթացքը։ Կամ, օրինակ, «Թայմսի» դեկտեմբերի տասնիննի համարում հրապարակվել էին 1983 թվականի չորրորդ եռամսյակի, որը նույնն էր թե՝ իններորդ եռամյա պլանի վեցերորդ եռամսյակի սպառողական ապրանքների տարբեր տեսակների թողարկման պաշտոնական կանխատեսումները։ Այսօրվա համարը պարունակում էր արտադրողականության փաստացի տվյալներ, որոնցից պարզ էր դառնում, որ բոլոր կանխատեսումները սխալ են։ Ուինսթոնի խնդիրն էր շտկել նախնական թվերն այնպես, որ դրանք համապատասխանեն վերջիններին։ Իսկ երրորդ հաղորդագրությունը վերաբերում էր մի շատ պարզ սխալի, որը կարելի էր ուղղել մի քանի րոպեում։ Բոլորովին վերջերս՝ փետրվարին, Առատության նախարարությունը խոստացել էր (պաշտոնական լեզվով ասած՝ «կտրական խոստում էր տվել»), որ 1984 թվականին շոկոլադի չափաբաժնի կրճատում չի լինի։ Իրականում, որքանով Ուինսթոնն էր տեղյակ, սույն շաբաթվա վերջին շոկոլադի չափաբաժինը երեսուն գրամից պետք է կրճատվեր քսանի։ Անհրաժեշտ էր ընդամենը նախկին խոստումը փոխարինել զգուշացմամբ՝ առ այն, որ ապրիլ ամսին գուցե կարիք լինի կրճատել չափաբաժինը։ | ||
| + | |||
| + | Ավարտելով աշխատանքը հաղորդագրություններից յուրաքանչյուրի հետ՝ Ուինսթոնը գրավոր ուղղումներն ամրացրեց «Թայմսի» համապատասխան կրկնօրինակին և հրեց օդաճնշական խողովակի մեջ։ Հետո իրեն հատուկ մեխանիկական շարժումով ճմռթեց նախնական օրինակն ու իր կատարած նշումները և նետեց հիշողության անցքի մեջ, որ կրակի բաժին դառնան։ | ||
| + | |||
| + | Թե ինչ էր կատարվում անտեսանելի լաբիրինթոսում, ուր տանում էր օդաճնշական խողովակը, Ուինսթոնը կոնկրետ չգիտեր, միայն ընդհանուր պատկերացում ուներ։ Երբ «Թայմսի» համապատասխան համարում բոլոր անհրաժեշտ փոփոխությունները հավաքվում ու համեմատվում էին, համարը վերատպվում էր, իսկական օրինակը՝ ոչնչացվում, իսկ դրա փոխարեն թղթապանակում դրվում էր ուղղված տարբերակը։ Անվերջ փոփոխությունների այս գործընթացը վերաբերում էր ոչ միայն թերթերին, այլև գրքերին, պարբերականներին, գրքույկներին, ազդագրերին, թռուցիկներին, ֆիլմերին, ձայնագրություններին, ծաղրանկարներին ու լուսանկարներին, այսինքն՝ այն բոլոր գրական կամ վավերագիր նյութերին, որոնք կարող են քաղաքական կամ գաղափարական նշանակություն ունենալ։ Օրեցօր և գրեթե րոպե առ րոպե անցյալը թարմացվում էր։ Հենց այդպես Կուսակցության ցանկացած կանխագուշակման իրավացիությունը հաստատվում էր փաստացի ապացույցով, գրանցումների մեջ չկար որևէ նորություն կամ կարծիք, որը կարող էր հակասել ժամանակի կարիքներին։ Ամբողջ պատմությունը մագաղաթ էր, որ ջնջվում ու դարձյալ գրվում էր այնքան հաճախ, որքան անհրաժեշտ էր։ Եվ երբ գործն արվում էր, այլևս հնարավոր չէր ապացուցել, թե որևէ կեղծում է կատարվել։ Արձանագրությունների բաժնի ամենամեծ հատվածը, շատ ավելի մեծ, քան Ուինսթոնի բաժինն էր, բաղկացած էր մարդկանցից, որոնց պարտականությունն էր գտնել ու հավաքել փոփոխման կամ ոչնչացման ենթակա գրքերի, թերթերի և այլ փաստաթղթերի բոլոր կրկնօրինակները։ «Թայմսի» համարը, որը քաղաքական հանգամանքների փոփոխության կամ Մեծ եղբոր սխալ մարգարեությունների պատճառով հավանաբար տասնյակ անգամներ փոփոխվել էր, դրված էր թղթապանակում՝ իր իսկական ամսաթվով և գոյություն չուներ նրան հակասող այլ կրկնօրինակ։ Գրքերը նույնպես պատվիրվում էին, նորից ու նորից վերաշարադրվում և վերատպվում՝ առանց փոփոխության մասին որևէ ծանուցման։ Նույնիսկ Ուինսթոնի ստացած գրավոր հրահանգներում, որոնցից նա միշտ ազատվում էր կատարելուն պես, ուղիղ կամ անուղղակիորեն չէր ասվում, որ ինչ-որ բան է կեղծվել, մշտապես նշվում էին միայն այն սայթաքումները, սխալները, տառասխալները կամ սխալ ձևակերպումները, որոնք անհրաժեշտ էր ուղղել՝ ելնելով ճշգրտության նկատառումներից։ | ||
| + | |||
| + | Իրականում, մտածեց Ուինսթոնը, երբ ուղղում էր Առատության նախարարության թվերը, սա նույնիսկ կեղծարարություն չէ, այլ ընդամենը մի անհեթեթության փոխարինում մյուսով։ Նյութի հիմնական մասը, որի հետ առնչվում էր աշխատողը, ոչ մի կապ չուներ իրական աշխարհի հետ, նույնիսկ այնպիսի կապ, որ կարելի էր տեսնել անկեղծ ստի մեջ։ Վիճակագրությունը նույնքան ֆանտաստիկ էր ինչպես բնագրում, այնպես էլ շտկված տարբերակում։ Հիմնականում ստիպված էին լինում թվեր հորինել։ Օրինակ՝ ըստ Առատության նախարարության կանխատեսումների՝ եռամսյակի ընթացքում պետք է արտադրվեր հարյուր քառասունհինգ միլիոն զույգ կոշիկ։ Իրականում արտադրվում էր վաթսուներկու միլիոն։ Սակայն կանխատեսումը վերաշարադրելիս Ուինսթոնը թիվն իջեցրեց հիսունյոթ միլիոնի, որպեսզի, ինչպես միշտ, տպավորություն ստեղծվի, թե պլանը գերակատարվել է։ Ամեն դեպքում, վաթսուներկու միլիոնը նույնքան հեռու էր իրականությունից, որքան 145 միլիոնը։ Շատ հավանական էր, որ կոշիկ ընդհանրապես չէր արտադրվել։ Շատ ավելի հավանական էր, որ ոչ ոք չգիտի և չի էլ ուզում իմանալ, թե որքան կոշիկ է արտադրվել։ Հայտնի էր միայն, որ ամեն եռամսյակի ընթացքում թղթի վրա արտադրվում էր աստղաբաշխական քանակի կոշիկ, սակայն Օվկիանիայի բնակչության կեսը բոբիկ էր։ Նույն վիճակն էր մեծ կամ փոքր ցանկացած գրավոր փաստի դեպքում։ Ամեն ինչ խամրում էր ստվերների աշխարհում, որտեղ նույնիսկ տարեթիվը հնարավոր չէր հստակ որոշել։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը հայացք գցեց սրահի հակառակ կողմը։ Զուգահեռ խցում Թիլոթսոն անունով փոքրամարմին, բծախնդիր, մուգ կզակով մի մարդ անվրդով աշխատում էր՝ ծնկին պահելով ծալած թերթը, բերանը մոտեցրած խոսագրիչի բարձրախոսին։ Թվում էր՝ նա ամեն ինչ անում է, որ ամբողջ ասվածը մնա իր ու հեռէկրանի միջև։ Նա բարձրացրեց գլուխը, և ակնոցը թշնամաբար ուղղվեց Ուինսթոնի կողմը։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը գրեթե չէր ճանաչում Թիլոթսոնին և գաղափար անգամ չուներ, թե նա ինչ գործով էր զբաղվում։ Արձանագրությունների բաժնում ոչ ոք չէր սիրում խոսել իր աշխատանքի մասին։ Երկար, առանց պատուհանների միջանցքում, որ բաղկացած էր երկշարք խցերից՝ լի թղթերի անվերջ խշխշոցով ու խոսագրիչի մեջ մրմնջացող ձայների բզզոցով, աշխատում էին տասնյակ մարդիկ, որոնց Ուինսթոնը նույնիսկ անունով չէր ճանաչում, չնայած ամեն օր տեսնում էր, թե ինչպես են շտապ-շտապ հետուառաջ անում միջանցքներում կամ թափահարում թևերը Ատելության երկրոպեի ընթացքում։ Նա գիտեր, որ հարևան խցում աշխատող ավազագույն մազերով փոքրամարմին կինն ամբողջ օրը տանջվում էր՝ գտնելով ու մամուլից ջնջելով այն մարդկանց անունները, ովքեր գոլորշացվել էին, հետևաբար երբեք էլ գոյություն չէին ունեցել։ Աշխատանքն ասես հենց նրա համար էր ստեղծված. բանն այն է, որ մի քանի տարի առաջ գոլորշացրել էին նրա ամուսնուն։ Իսկ մի քանի խուց այն կողմ աշխատում էր մեղմ, անճարակ, երազկոտ մի արարած՝ Ամփլֆորթ անունով, չափազանց մազոտ ականջներով և հանգի ու ռիթմի ապշեցուցիչ տաղանդով. նա ստեղծում էր բանաստեղծությունների աղավաղված տարբերակներ կամ, այսպես կոչված, եզրափակիչ տեքստեր, որոնք գաղափարական առումով վտանգավոր չէին, բայց, չգիտես ինչու, պետք է պահպանվեին անթոլոգիաներում։ Եվ այս ամբողջ սրահը, մոտ հիսուն աշխատողներով, կազմում էր ընդամենը մեկ ենթաբաժին, այսպես ասած՝ մի աոանձին բջիջ Արձանագրությունների բաժնի հսկայական ու խժճված համակարգում։ Նրանից այն կողմ, նրանից վերև ու ներքև աշխատողների մեղվապարսերը զբաղված էին ամենաբազմազան գործերով։ Կային հսկայական հրատարակչություններ՝ իրենց ենթախմբագիրներով, տպագրիչներով և հատուկ կահավորված ստուդիաներով, որտեղ լուսանկարներ էին կեղծվում։ Կար նաև հեռուստահաղորդումների բաժին՝ իր ինժեներներով, ռեժիսորներով և դերասանների խմբերով, որոնք հատուկ ընտրված էին ձայներ նմանակելու ունակության համար։ Կար նաև ռեֆերենտների մի ամբողջ բանակ, որոնց պարտականությունն էր կազմել գրքերի ու պարբերականների ցուցակները, որոնք ենթակա էին փոփոխման։ Կային հսկայական պահոցներ՝ փաստաթղթերի համար, և թաքնված հնոցներ, որտեղ ոչնչացվում էին իսկական օրինակները։ Իսկ ինչ-որ տեղ գաղտնի, ուղղորդող ուղեղներն էին, որոնք, կենտրոնացնելով իրենց ջանքերը, կազմում էին քաղաքական ուղեգիծ, ըստ որի՝ անհրաժեշտ էր անցյալի մի մասը պահպանել, մյուս մասը կեղծել, իսկ երրորդն առհասարակ ոչնչացնել։ | ||
| + | |||
| + | Իսկ Արձանագրությունների բաժինը Ճշմարտության նախարարության առանձին մասն էր, որի գլխավոր խնդիրն էր ոչ թե վերակառուցել անցյալը, այլ Օվկիանիայի բնակիչներին մատակարարել թերթեր, ֆիլմեր, դասագրքեր, հեռէկրանի հաղորդումներ, պիեսներ, վեպեր, այսինքն՝ համոզիչ տեղեկատվություն, հրահանգներ կամ ժամանց՝ արձանից մինչև լոզունգ, քնարական պոեմից մինչև կենսաբանական տրակտատ և մանկական այբբենարանից մինչև նորալեզվի բառարան։ Նախարարությունը ոչ միայն բավարարում էր Կուսակցության բազմազան կարիքները, այլև կրկնում ամբողջ գործողությունը ավելի ցածր մակարդակով՝ պրոլետարիատի համար: Գոյություն ուներ առանձին բաժինների մի ամբողջ համակարգ, որոնք զբաղվում էին պրոլետարական գրականությամբ, երաժշտությամբ, դրամատուրգիայով և զվարճանքներով։ Այստեղ տպագրվում էին ցածրորակ թերթեր, որոնք գրեթե ոչինչ չէին պարունակում՝ բացի սպորտից, հանցագործությունների ամփոփագրից ու աստղագիտությունից, գրոշանոց սենսացիոն նովելներից. ստեղծվում էին անվայելուչ տեսարաններով ֆիլմեր ու սենտիմենտալ երգեր, որոնք հորինվում էին մեխանիկական միջոցներով՝ յուրահատուկ գեղադիտակով, որը կոչվում էր հանգագրիչ։ Գոյություն ուներ նաև մի ամբողջ ենթաբաժին, նորալեզվով այն կոչվում էր Պոռնոբաժին և զբաղվում էր ամենացածրորակ պոռնոգրաֆիայի ստեղծմամբ, որն ուղարկվում էր կնքված փաթեթներով, և Կուսակցության անդամներին, բացի հեղինակներից, արգելվում էր դիտել դրանք: | ||
| + | |||
| + | Մինչ Ուինսթոնն աշխատում էր, օդաճնշական խողովակից ևս երեք հաղորդագրություն էր ընկել, բայց դրանք սովորական առաջադրանքներ էին, ուստի ավարտեց մինչև Ատելության երկրոպեի սկիզբը։ Երբ Ատելությունն ավարտվեց, նա վերադարձավ իր խուցը, դարակից հանեց Նորալեզվի բառարանը, մի կողմ դրեց խոսագրիչը, մաքրեց ակնոցը և անցավ առավոտվա հիմնական գործին։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնի կյանքի ամենամեծ հաճույքն աշխատանքն էր։ Հիմնականում հոգնեցուցիչ ու սովորական առաջադրանքներ էին, բայց երբեմն այնքան բարդ ու խճճված, որ կարող էիր գլուխդ կորցնել, ինչպես մաթեմատիկական խնդիր լուծելիս. լինում էին դեպքեր, երբ կեղծելու ընթացքում ոչինչ չէր կարող ուղղորդել. պետք էր միայն տիրապետել Անգսոցի սկզբունքներին և կանխագուշակել՝ Կուսակցությունն ինչ է ուզում լսել քեզնից։ Ուինսթոնը հիանալի էր տիրապետում այս գործին։ Մի անգամ նրան նույնիսկ վստահել էին «Թայմսի» առաջնորդող հոդվածների շտկման գործը, որոնք ամբողջությամբ գրված էին նորալեզվով։ Նա բացեց հաղորդագրությունը, որն ավելի վաղ մի կողմ էր դրել։ Այնտեղ գրված էր. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | թայմս 3.12.83 զեկույց մե օրվա պատվեր կրկնակիպլյոալավ մեջբերումներ չմարդիկ վերաշարադրել լրիվ վերից վար մինչ ներկայացումը | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Հնալեզվում (կամ ստանդարտ անգլերենում) դա հնչում էր այսպես. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | 1983 թվականի դեկտեմբերի երեքի «Թայմսի» համարում տպագրված Մեծ եղբոր հրամանը գոհացնող է. վկայակոչված են գոյություն չունեցող մարդիկ։ Ամբողջությամբ վերաշարադրեք և մինչ պահոց ուղարկելը ձեր տարբերակը հանձնեք ղեկավարությանը։ | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն աչքի անցկացրեց սխալ հողվածը։ Երևում էր՝ Մեծ եղբոր Օրվա հրամանը գլխավորապես նվիրված էր ԷֆԷֆՍիՍի կազմակերպության աշխատանքի գովերգմանը, որը սիգարետ և այլ պարագաներ էր մատակարարում Լողացող ամրոցների նավաստիներին։ Աչքի էր ընկել հատկապես ոմն ընկեր Ուիդերս՝ Ներքին կուսակցության հայտնի անդամ. նրան շնորհվել էր երկրորդ կարգի շքանշան՝ Գերազանց ծառայության համար։ | ||
| + | |||
| + | Երեք ամիս անց ԷֆԷֆՍիՍի-ն լուծարվել էր՝ առանց որևէ պատճառի։ Կարելի էր ենթադրել, որ Ուիդերսը և նրա գործընկերները հիմա շնորհազրկված էին, թեև այդ մասին որևէ հիշատակություն չկար ո՛չ մամուլում, ո՛չ էլ հեռէկրանով։ Դա սպասելի էր, քանի որ քաղաքական օրինազանցները սովորաբար չէին դատապարտվում կամ ենթարկվում հանրային մեղադրանքի։ Մեծ զտումները, որոնց զոհ էին գնում հազարավոր մարդիկ, դավաճանների ու մտքի հանցագործների բաց դատաքննությունները, որտեղ նրանք ստորացած խոստովանում էին իրենց մեղքը, ապա մահապատժի ենթարկվում, հատուկ ներկայացումներ էին և տեղի էին ունենում ոչ հաճախ, քան մի քանի տարին մեկ։ Իսկ մարդիկ, ովքեր արժանացել էին Կուսակցության դժգոհությանը, ուղղակի անհետանում էին, ու նրանց մասին այլևս ոչ ոք չէր լսում։ Ոչ ոք պատկերացում չուներ՝ ինչ է պատահել նրանց։ Հնարավոր է, որ նույնիսկ ողջ են։ Տարբեր ժամանակներում անհետացել էր երեսուն մարդ, որոնց Ուինսթոնը անձամբ էր ճանաչում՝ չհաշված իր ծնողներին։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն ամրակով դանդաղ շոյում էր քիթը։ Դիմացի խցում ընկեր Թիլոթսոնը դեռ գաղտնի խոսում էր քթի տակ՝ թեքված դեպի խոսագրիչը։ Նա մի պահ բարձրացրեց գլուխը, ու ակնոցը դարձյալ թշնամաբար փայլեց։ Ուինսթոնը չգիտեր՝ արդյո՞ք ընկեր Թիլոթսոնը նույն գործով էր զբաղվում, ինչ ինքը։ Դե ինչ, չի բացառվում։ Նման նուրբ գործեր չեն կարող վստահվել միայն մեկ մարդու. մյուս կողմից՝ առաջադրանքը կոմիտեին հանձնարարելը կնշանակեր խոստովանել, որ կեղծում է տեղի ունենում։ Շատ հավանական է, որ հիմա տասնյակից ավելի մարդիկ աշխատում էին Մեծ եղբոր ասածի հակառակ տարբերակների վրա։ Հիմա մի փայլուն ուղեղ Ներքին կուսակցությունից կընտրի այս կամ այն տարբերակը, կխմբագրի, գործի կդնի խաչաձև հղումների բարդ, բայց անհրաժեշտ համակարգը, ապա ընտրված սուտը կհանձնվի մշտական պահպանման և կդառնա ճշմարտություն։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը չգիտեր, թե Ուիդերսն ինչու էր շնորհազրկվել։ Գուցե չարաշահումների կամ աշխատանքը վատ կատարելու համար։ Իսկ գուցե Մեծ եղբայրն ուղղակի ազատվում էր չափազանց հայտնի իր ենթակայից։ Հնարավոր է, որ Ուիդերսին կամ նրան մտերիմ մեկին մեղադրում էին հերետիկոսության համար։ Կամ գուցե, ինչն ամենահավանականն էր, դա պատահել էր, որովհետև զտումներն ու «գոլորշացումները» կառավարության մեխանիզմի անհրաժեշտ մասն էին։ Միակ իրական հուշումը «հիշատակված չմարդիկ» արտահայտության մեջ էր. նշանակում էր՝ Ուիդերսն արդեն մեռած է։ Այս արտահայտությունը չէր օգտագործվում ձերբակալված մարդկանց դեպքում։ Երբեմն նրանց բաց էին թողնում և թույլ էին տալիս մինչ մահապատիժը մեկ-երկու տարի մնալ ազատության մեջ։ Պատահում էր, որ մեկը, ում վաղուց մեռած էին համարում, ուրվականի պես հայտնվում էր որևէ հանրային դատավարության ընթացքում, որտեղ վկայություններ էր տալիս հարյուրավոր մարդկանց դեմ, ապա անհետանում, այս անգամ՝ ընդմիշտ։ Այնուամենայնիվ, Ուիդերսն արդեն «չմարդ» էր։ Նա գոյություն չուներ, երբեք էլ գոյություն չէր ունեցել։ Ուինսթոնը որոշեց, որ բավական չէ փոխել միայն Մեծ եղբոր ելույթի միտումը։ Ավելի լավ կլիներ նա խոսեր հիմնական թեմայի հետ բոլորովին կապ չունեցող մեկ այլ բանի մասին։ | ||
| + | |||
| + | Նա կարող է շեղել ելույթի ուղղությունն ու պախարակել դավաճաններին ու մտքի հանցագործներին, բայց դա չափազանց ակնհայտ կլիներ, իսկ ռազմաճակատում հաղթանակ հորինելը կամ Իններորդ եռամյա պլանի գերակատարումը կարող էր շատ խճճել արձանագրությունները։ Այստեղ անհրաժեշտ էր մաքուր երևակայություն։ Հանկարծ ուղեղում փայլատակեց ընկեր Օգլվիի՝ կարելի է ասել պատրաստի պատկերը. նա վերջերս զոհվել էր ճակատամարտում՝ հերոսական հանգամանքներում։ Լինում էին դեպքեր, երբ Մեծ եղբայրն իր Օրվա հրամանը նվիրում էր Կուսակցության շարքային համեստ անդամի հիշատակին, ում կյանքն ու մահը օրինակելի էին բոլորի համար։ Այսօր նրա խոսքը նվիրված կլինի ընկեր Օգլվիին։ Անշուշտ, ընկեր Օգլվի անունով մարդ գոյություն չուներ, բայց մի քանի տպագիր տող մի քանի կեղծ լուսանկար, և նա շուտով կյանքի կկոչվի։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը մի պահ մտածեց, հետո իր կողմը քաշեց խոսագրիչն ու սկսեց թելադրել Մեծ եղբոր ծանոթ ոճով՝ միաժամանակ ռազմական ու մանրակրկիտ ոճ, ինչը հեշտ էր կրկնօրինակել՝ հարցեր տալու և դրանց անմիջապես պատասխանելու հնարքի շնորհիվ («Ի՞նչ դաս ենք քաղում այս փաստից, ընկերներ։ Դաս, որը նաև Անգսոցի հիմնարար սկզբունքներից մեկն է, և այլն, և այլն»)։ | ||
| + | |||
| + | Երեք տարեկանում ընկեր Օգլվին հրաժարվել էր բոլոր խաղալիքներից՝ բացի թմբուկից, ինքնաձիգից և ուղղաթիռի մոդելից։ Վեց տարեկանում, բացառության կարգով մեկ տարի շուտ, համալրել է Լրտեսների շարքերը, իսկ ինը տարեկանում արդեն դասակի հրամանատար էր։ Տասնմեկ տարեկանում հորեղբորը մատնել էր Մտքի ոստիկանությանը, երբ գաղտնալսելով խոսակցությունը՝ հասկացել էր, որ նա հանցավոր գաղափարներ ունի։ Տասնյոթ տարեկանում Երիտասարդական հակասեռային միության շրջանային ղեկավարն էր։ Տասնինը տարեկանում հնարել էր ձեռքի նռնակ, որն ընդունվել էր Խաղաղության նախարարության կողմից և առաջին փորձարկման ընթացքում մեկ պայթյունով ոչնչացրել երեսունմեկ եվրասիացի գերի։ Քսաներեք տարեկանում զոհվել էր ռազմական գործողությունների ժամանակ։ Կարևոր հաղորդագրություններով Հնդկական օվկիանոսի վրայով թռչելիս նրան հետապնդել էին թշնամու կործանիչ ինքնաթիռները։ Գնդացիրը մարմնին կապած՝ ուղղաթիռից թռել էր խոր ջրերի մեջ՝ իր հետ տանելով հաղորդագրությունները։ «Նման վախճանը, - ասաց Մեծ եղբայրը,- կարող է դառնալ միայն նախանձի առարկա»։ Մեծ եղբայրը մի քանի մեկնաբանություն արեց ընկեր Օգլվիի կյանքի մաքրության ու նպատակաուղղվածության վերաբերյալ։ Նա չէր խմում և չէր ծխում, չուներ ժամանցի այլ տարբերակ, քան օրական մեկ ժամ մարզասրահում անցկացնելը, ամուրիության երդում էր տվել, քանզի կարծում էր, որ ամուսնությունն ու ընտանիքի խնամքը անհամատեղելի են պարտքին քսանչորս ժամ նվիրվելու պատրաստակամության հետ։ Չուներ խոսակցության այլ թեմա, քան Անգսոցը, և ոչ մի նպատակ՝ բացի եվրասիական թշնամու դեմ հաղթանակից և լրտեսներ, վնասարարներ, մտքի հանցագործներ ու այլ դավաճաններ գտնելուց։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը երկար մտածում էր՝ չարժե՞ արդյոք շքանշան շնորհել ընկեր Օգլվիին «Գերազանց ծառայության համար». ի վերջո, որոշեց չշնորհել, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ էր մի քանի խաչաձև հղում։ | ||
| + | |||
| + | Մի անգամ էլ նայեց դիմացի խցում աշխատող մրցակցին: Ինչ-որ բան նրան հուշում էր, որ Թիլոթսոնը հաստատ զբաղված է նույն գործով, ինչ ինքը։ Անհնար էր կռահել, թե ում աշխատանքն ի վերջո կընդունվի, բայց նա միանգամայն վստահ էր, որ իր տարբերակն է ընդունվելու։ Ընկեր Օգլվին, ով ընդամենը մեկ ժամ առաջ գոյություն չուներ, հիմա իրական էր։ Ուինսթոնին հետաքրքիր թվաց այն փաստը, որ կարելի է ստեդծել մեռած մարդկանց, բայց ոչ՝ որջերին: Ընկեր Օգլվին, ով երբեք գոյություն չէր ունեցել ներկայում, հիմա գոյություն ուներ անցյալում, ու երբ կեղծման փաստը մոռացվի, նրա գոյությունը նույնքան հաստատ և անժխտելի կլինի, որքան Կարլ Մեծինը կամ Հուլիոս Կեսարինը։ | ||
| + | |||
| + | === V === | ||
| + | |||
| + | Ցածր առաստաղով ճաշարանում, գետնի տակ, դանդաղ առաջ էր գնում ճաշին սպասողների հերթը։ Սենյակն արդեն լի էր մարդկանցով ու խլացնող աղմուկով։ Վաճառասեղանի ետևից քուլա-քուլա բարձրանում էր շոգեխաշած մսի գոլորշին՝ թթու մետաղական հոտով, որին, սակայն, չէր հաջողվում ճնշել «Հաղթանակ» ջինի հոտը։ Սրահի հեռավոր անկյունում փոքրիկ բար էր՝ պատի մեջ բացված անցք, որտեղից ջինի մի մեծ ումպը կարելի էր գնել տասը սենթով։ | ||
| + | |||
| + | - Ահա թե ում էի փնտրում,- լսեց Ուինսթոնը թիկունքից։ | ||
| + | |||
| + | Նա շրջվեց։ Մտերիմներից էր՝ Սայմը, ով աշխատում էր Հետազոտությունների բաժնում։ «Մտերիմ» բառը թերևս տեղին չէ։ Արդեն բարեկամներ չկային, միայն «ընկերներ», բայց կային որոշ ընկերներ, որոնց ներկայությունն ավելի հաճելի էր, քան մյուսներինը։ Սայմը բանասեր էր, նորալեզվի մասնագետ։ Նա փորձագետների հսկայական թիմի կազմում էր, ովքեր պատրաստում էին Նորալեզվի բառարանի տասնմեկերորդ հրատարակությունը։ Ուինսթոնից էլ փոքրամարմին էր, մուգ մազերով և մեծ, դուրս պրծած աչքերով, որոնք միաժամանակ թե՛ տխուր էին, թե՛ ծիծաղելի, և զրուցակցի հետ խոսելիս կարծես ուսումնասիրում էին նրա դեմքը։ | ||
| + | |||
| + | - Ուզում էի հարցնել՝ ածելի ունե՞ք,- ասաց նա։ | ||
| + | |||
| + | - Ոչ մի հատ,- ասաց Ուինսթոնը մի տեսակ մեղավոր շտապողականությամբ։- Ամբողջ քաղաքում հարցրել եմ։ Ոչ մի տեղ այլևս չկա։ | ||
| + | |||
| + | Բոլորն ածելիներ էին փնտրում։ Իրականում Ուինսթոնը երկու չօգտագործած ածելի ուներ, որոնք գանձի պես պահել էր։ Ածելիներն անհետացել էին մի քանի ամիս առաջ։ Ցանկացած պահի կուսակցական խանութներից մեկ այս անհրաժեշտ առարկան էր չքանում, մևկ մյուսը։ Մերթ կոճակներն անհետ կկորչեն, մերթ թելը, երբեմն էլ՝ կոշկաքուղերը. հիմա էլ, ահա, ածելիներն էին չքվել։ Եթե հնարավոր էր ձեռք բերել, ապա միայն «սև» շուկայում, այն էլ՝ թաքուն ու դժվարությամբ։ | ||
| + | |||
| + | - Վեց ամիս է՝ նույն ածելիով եմ սափրվում,- ստեց նա։ | ||
| + | |||
| + | Հերթն առաջ շարժվեց։ Երբ կանգ առան, Ուինսթոնը նորից շրջվեց դեպի Սայմը։ Նրանք մեկական մետաղյա յուղոտ սկուտեղ վերցրին վաճառասեղանի եզրին շարված կույտից։ | ||
| + | |||
| + | - Երեկ տեսա՞ք՝ ինչպես կախաղան հանեցին գերիներին,- ասաց Սայմը։ | ||
| + | |||
| + | - Աշխատում էի,- անտարբեր պատասխանեց Ուինսթոնը։– Երևի կինոյում կտեսնեմ։ | ||
| + | |||
| + | - Բոլորովին համարժեք փոխատեղում չէ,- ասաց Սայմը։ | ||
| + | |||
| + | Նրա քմծիծաղող հայացքը տնտղում էր Ուինսթոնի դեմքը։ «Լա՜վ գիտենք ձեզ,- ասում էին նրա աչքերը:- Կարդում եմ մտքերդ։ Շատ լավ հասկանում եմ՝ ինչու չես գնացել գերիների մահապատիժը նայելու»։ | ||
| + | |||
| + | Ինտելեկտուալ Սայմը մոլեռանդ ուղղափառ էր։ Տհաճ ու ագահ գոհունակությամբ պատմում էր թշնամու գյուղերի վրա ուղղաթիռների գրոհների, մտքի հանցագործների դատավարությունների ու խոստովանությունների, Սիրո նախարարության նկուղներում իրականացվող մահապատիժների մասին։ Զրուցելիս ստիպված էիր շեղել նրան այդպիսի թեմաներից ու, եթե հաջողվեր, հարցնել նորալեզվի տեխնիկական միջոցներից, որոնց մասին խոսում էր հետաքրքրությամբ ու իմացությամբ։ Ուինսթոնը մի քիչ թեքեց գլուխը, որ խուսափի խոշոր սև աչքերի մանրազնին հայացքից։ | ||
| + | |||
| + | - Գեղեցիկ մահապատիժ ստացվեց,- երազկոտ մրմնջաց Սայմը։- Իմ կարծիքով՝ երբ նրանց ոտքերը կապում են, փչացնում են ամբողջ տեսարանը։ Սիրում եմ, երբ թափահարում են ոտքերը։ Իսկ ամենից շատ սիրում եմ վերջին պահը, երբ դուրս է ընկնում լեզուն, կապույտ, վառ կապույտ լեզուն։ Այդ մանրուքն ինձ շատ է գրավում։ | ||
| + | |||
| + | - Հաջո՛րդը,- շերեփը թափահարելով՝ ճչաց սպիտակ գոգնոցով պրոլը։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն ու Սայմը մոտեցրին սկուտեղները։ Երկուսին էլ արագորեն սովորական ճաշ շպրտեցին. մետաղյա, մոխրավարդագույն միս, մի կտոր հաց, պանրի խորանարդիկ, մի բաժակ «Հաղթանակ» սուրճ՝ առանց կաթի, և սախարինի մի կոճակ։ | ||
| + | |||
| + | - Այնտեղ՝ այն հեռէկրանի տակ, սեղան կա,- ասաց Սայմը։- Եկեք ճամփին ջին վերցնենք։ | ||
| + | |||
| + | Ջինը մատուցվում էր անպոչ ճենապակե գավաթներով։ Նրանք կտրեցին-անցան մարդաշատ սրահը ու սկուտեղները դրեցին մետաղյա երեսով սեղանին, որի անկյունում ինչ-որ մեկը ճաշ էր թափել՝ կեղտոտ, ջրիկ, փսխուք հիշեցնող։ Ուինսթոնը վերցրեց ջինի գավաթը, մի պահ կանգ առավ՝ համարձակություն հավաքելու, ապա կուլ տվեց ձիթանման հեղուկը։ Հետո կկոցեց արցունքոտ աչքերն ու հանկարծ բացահայտեց, որ քաղցած է։ Սկսեց գդալել ճաշը. արգանակից բացի՝ ափսեի մեջ վարդագույն սպունգանման խորանարդիկներ կային, երևի մսի պատրաստուկ էր։ Երկուսն էլ լուռ էին այնքան, մինչև դատարկեցին թասերը։ Ուինսթոնից ձախ՝ նրա թիկունքում, ինչ-որ մեկն անընդհատ ու արագ-արագ խոսում էր։ Նրա հապճեպ շաղակրատանքը բադի կռնչոց էր հիշեցնում, որն առանձնանում էր ընղհանուր ժխորի մեջ։ | ||
| + | |||
| + | - Բառարանի գործերն առա՞ջ են գնում,- հարցրեց Ուինսթոնը՝ ձայնը բարձրացնելով, որ հաղթահարի աղմուկը։ | ||
| + | |||
| + | - Դանդաղ,- ասաց Սայմը։- Ես ածականներով եմ զբաղվում։ Հրաշալի՜ է։ | ||
| + | |||
| + | Նա անմիջապես պայծառացավ, երբ խոսք գնաց նորալեզվի մասին։ Մի կողմ հրեց մետաղյա թասը, նուրբ ձեռքերից մեկով բռնեց հացի կտորը, մյուսով՝ պանիրը, ու կռացավ սեղանին, որ առանց գոռալու խոսի Ուինսթոնի հետ։ | ||
| + | |||
| + | - Տասնմեկերորդ հրատարակությունը վերջնական է,– ասաց նա։– Մենք վերջնական տեսքի ենք բերում լեզուն. այդպիսին կլինի լեզուն այն ժամանակ, երբ այլևս ոչ ոք չի խոսի ուրիշ լեզվով։ Երբ ավարտենք այս գործը, ձեզ նման մարդիկ ստիպված կլինեն նորից սովորել լեզուն։ Երևի կարծում եք, թե մեր գլխավոր գործը նոր բառեր հորինելն է։ Ոչ մի դեպքում։ Մենք ոչնչացնում ենք բառերը՝ տասնյակ բառեր, հարյուրավոր բառեր, ամեն օր։ Մինչև ոսկորը տաշում ենք լեզուն։ 2050 թվականին տասնմեկերորդ հրատարակությունում ներառված ոչ մի բառ հնացած չի լինի։ | ||
| + | |||
| + | Նա ագահորեն կծեց հացը, ծամեց ու կուլ տվեց, ապա շարունակեց խոսել տառակերի կրքոտությամբ։ Նիհար, թուխ դեմքն աշխուժացել էր, աչքերը կորցրել էին ծաղրական արտահայտությունը ու գրեթե երազկոտ էին։ | ||
| + | |||
| + | - Բառերի ոչնչացումը գեղեցիկ բան է։ Իհարկե, ամենաանպետքը բայերն ու ածականներն են, բայց կան նաև հարյուրավոր գոյականներ, որոնցից նույնպես կարելի է ազատվել։ Հարցը միայն համանիշները չեն, կան նաև հականիշներ։ Ի վերջո, ինչի՞ է պետք բառը, որն ընդամենը այլ բառի հակառակ իմաստն է։ Բառն ինքնին իր հակառակ իմաստը պարունակում է։ Օրինակ՝ վերցնենք «լավ» բառը։ Եթե կա «լավ» բառը, ի՞նչ իմաստ ունի «վատը»։ «Չլավ»–ը բավական է ու ավելի հարմար, քանի որ, ի տարբերություն նախորդի, ճշգրիտ հականիշն է։ Կամ, եթե ուզում եք «լավ» բառի ավելի ուժեղ տարբերակ, ի՞նչ իմաստ ունի կիրառել այնպիսի աղոտ ու անիմաստ բառեր, ինչպիսիք են «գերազանցը», «փառահեղը» և այլն։ «Պլյուսլավ» բառն արտահայտում է ողջ իմաստը, կամ, եթե ավելի ուժեղ տարբերակ եք ուզում, «կրկնակիպլյուսլավ»։ Իհարկե, մենք արդեն օգտագործում ենք այդ ձևերը, բայց նորալեզվի վերջնական տարբերակում մյուսներն այլևս չեն լինի։ Ի վերջո, լավ ու վատ հասկացությունները կներկայացվեն վեց բառով, իսկ իրականում՝ ընդամենը մեկով։ Զգու՞մ եք գեղեցկությունը, Ուի՛նսթոն։ Անշուշտ, դա Մ. Ե.-ի գաղափարն է,– ավելացրեց՝ որպես ուշացած միտք։ | ||
| + | |||
| + | Մեծ եղբոր անունը լսելիս Ուինսթոնի դեմքով անբովանդակ ջերմություն անցավ։ Այնուամենայնիվ, Սայմը նկատեց նրա թույլ խանդավառությունը։ | ||
| + | |||
| + | - Ըստ արժանվույն չեք գնահատում նորալեզուն, Ուինսթոն,- տխուր ասաց նա։– Նույնիսկ նորալեզվով գրելիս հնալեզվով եք մտածում։ Մի քանի անգամ կարդացել եմ ձեր հոդվածները «Թայմսում»։ Լավն են, բայց թարգմանություններ են։ Հոգու խորքում դուք նախընտրում եք կառչել հնալեզվից՝ իր ողջ անորոշությամբ ու իմաստի անհեթեթ երանգներով։ Բառերի ոչնչացման գեղեցկությունը հասու չէ ձեզ։ Գիտե՞ք՝ նորալեզուն աշխարհի միակ լեզուն է, որի բառապաշարն ամեն տարի պակասում է։ | ||
| + | |||
| + | Անշուշտ, Ուինսթոնը գիտեր այդ մասին։ Նա ժպտաց, որքան հնարավոր է, կարեկցանքով, բայց չհամարձակվեց խոսել։ Սայմը կծեց մուգ հացի ևս մի կտոր, արագ ծամեց ու շարունակեց. | ||
| + | |||
| + | - Մի՞թե չեք հասկանում, որ նորալեզվի հիմնական նպատակը մտքի ծավալների նեղացումն է։ Ի վերջո, մենք կհասնենք նրան, որ մտքի հանցագործությունը տառացիորեն անհնար կլինի. չեն լինի բառեր` այն արտահայտելու համար։ Ցանկացած անհրաժեշտ հասկացություն կարտահայտվի միայն մեկ բառով, որի իմաստը խստորեն սահմանված կլինի, իսկ մյուս բոլոր լրացուցիչ իմաստները կվերանան ու կմոռացվեն։ Արդեն տասնմեկերորդ հրատարակությունում մենք գրեթե հասնում ենք այդ նպատակին։ Բայց գործընթացը դեռ երկար կշարունակվի, նույնիսկ իմ ու ձեր մահից հետո։ Ամեն տարի բառերն աստիճանաբար կքչանան, իսկ գիտակցության ծավալները կփոքրանան։ Անշուշտ, նույնիսկ հիմա չկա մտքի հանցագործության ո՛չ պատճառ, ո՛չ արդարացում։ Կա ինքնաղեկավարման, իրականության վերահսկման խնդիր։ Բայց, ի վերջո, նույնիսկ դրա կարիքը չի լինի։ Հեղափոխությունն ավարտված կլինի այն ժամանակ, երբ լեզուն կատարյալ լինի։ Նորալեգուն Անգսոցն է, Անգսոցը՝ նորալեզուն,- ավելացրեց նա մի տեսակ միստիկական բավարարվածությամբ։- Ձեր մտքով երբևէ անցե՞լ է, Ուի՛նսթոն, որ ամենաուշը մինչ 2050 թվականը չի մնա ոչ մի մարդ, ով կկարողանա հասկանալ իմ ու ձեր խոսակցությունը։ | ||
| + | |||
| + | - Բացի…,- կասկածանքով սկսեց Ուինսթոնն ու անմիջապես կանգ առավ։ | ||
| + | |||
| + | «Բացի պրոլներից»,- նրա լեզվի ծայրին էր։ Բայց իսկույնևեթ զգաց, որ այդ մեկնաբանությունը բավական է իրեն գաղափարներից շեղվելու մեջ մեղադրելու համար։ Սակայն Սայմը գլխի էր ընկել, թե նա ինչ էր ուզում ասել։ | ||
| + | |||
| + | Պրոլները մարդ չեն,- անփույթ ասաց նա։- Մինչ 2050 թվականը կամ գուցե ավելի շուտ ոչ ոք չի տիրապետի հնալեզվին։ Անցյալի ողջ գրականությունը կոչնչացվի։ Չոսեր, Շեքսպիր, Միլթոն, Բայրոն. նրանց ստեղծագործությունները գոյություն կունենան միայն նորալեզվի տարբերակով. դրանք ոչ միայն կփոխվեն, այլև նոր տարբերակը կհակասի հնին։ Կփոխվի նույնիսկ Կուսակցության գրականությունը։ Անգամ կարգախոսները կփոխվեն։ Ինչպե՞ս կկիրառվի «Ազատությունը ստրկություն է» արտահայտությունը, երբ «ազատություն» հասկացությունը վերանա։ Մտածողության մթնոլորտն այլ կլինի։ Ըստ էության, միտքը, իր ժամանակակից իմաստով նույնպես չի լինի։ Ուղղափառը չի մտածում։ Նա մտածելու կարիք չունի։ Ուղղափառությունն անգիտակցական վիճակ է։ | ||
| + | |||
| + | Հանկարծահաս խոր համոզմունքով Ուինսթոնը մտածեց, որ մոտ օրերս Սայմին «կգոլորշացնեն»։ Նա չափազանց խելացի է։ Շատ պարզ է հասկանում ու շիտակ է խոսում։ Կուսակցությունը չի սիրում այդպիսիններին։ Նրա դեմքին էլ գրված է, որ մի օր անհետանալու է։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն արդեն կերել էր հացն ու պանիրը։ Նա մի քիչ հետ ընկավ աթոռին, որ խմի մի գավաթ սուրճը։ Նրանից ձախ՝ սեղանի առաջ, ճղճղան ձայնով մարդը դեռ անխղճորեն խոսում էր։ Մի երիտասարդ կին, ով հավանաբար նրա քարտուղարուհին էր ու մեջքով էր նստած Ուինսթոնին, լսում էր նրան ու սիրով համաձայնում ամեն խոսքին։ Ժամանակ առ ժամանակ Ուինսթոնի ականջին էր հասնում կնոջ երիտասարդ ու բավական հիմար ձայնը, որն ասում էր` «Իրավացի եք։ Լիովին համամիտ եմ ձեզ հետ»։ Բայց մյուս ձայնը չէր դադարում ոչ մի վայրկյան, նույնիսկ երբ աղջիկն էր խոսում։ Ուինսթոնը ճանաչում էր տղամարդուն, բայց միայն գիտեր, որ կարևոր պաշտոն է զբաղեցնում Գրականության բաժնում։ Նա մոտ երեսուն տարեկան էր, մկանուտ կոկորդով ու մեծ, շարժուն բերանով։ Գլուխը մի քիչ հետ էր գցել, և այդ դիրքի պատճառով լույսն ընկնում էր աչքերին, ու Ուինսթոնին թվում էր, թե աչքերի փոխարեն երկու դատարկ սկավառակ է։ Սարսափելին այն էր, որ հնարավոր չէր գոնե մեկ բառ առանձնացնել նրա շուրթերից հորդող հնչյունների հոսքից։ Միայն մեկ անգամ Ուինսթոնը հասկացավ արտահայտության մի պատառիկ՝ «գոլդսթայնականության լրիվ ու վերջնական վերացում». այդ պատառիկն այնքան արագ թռավ, որ ասես լինոտիպի տող լիներ։ Իսկ մնացածն ընդամենը աղմուկ էր, կռնչոց՝ կըռ-կըռ-կըռ։ Չնայած հնարավոր չէր լսել նրա խոսքը, անկասկած կարելի էր կռահել խոսակցության թեման։ Կարևոր չէր՝ նա մեղադրում է Գոլդսթայնին և պահանջում ավելի՞ դաժան միջոցներ մտքի հանցագործների ու վնասարարների դեմ, քննադատում էր եվրասիական բանակի վայրագություննե՞րը, թե՞ գովերգում էր Մեծ եղբորը կամ Մալաբարի ռազմաճակատի հերոսներին։ Ինչ էլ լիներ, կարելի էր վստահ ասել՝ նրա յուրաքանչյուր բառը ուղղափառություն է, մաքուր Անգսոց։ Երբ Ուինսթոնն ուշադիր զննեց նրա անաչք դեմքը և շտապ-շտապ վերուվար անող բերանը, տարօրինակ զգացողություն ունեցավ։ Ասես նրա առաջ ոչ թե կենդանի մարդ էր, այլ ինչ-որ մանեկեն։ Խոսքը ծնվում էր ոչ թե ուղեղում, այլ կոկորդում։ Նրանից հորդող զանգվածը բաղկացած էր բառերից, բայց խոսք չէր բառի բուն իմաստով, անգիտակցաբար արտահայտված աղմուկ էր, որ նման էր բաղի կռկռոցի։ | ||
| + | |||
| + | Մի պահ Սայմը լուռ էր և գդալի պոչով խզմզում էր ճաշի ջրիկ մասը։ Մյուս սեղանի հապճեպ կռկռոցը շարունակվում էր և ընկալելի էր՝ չնայած շրջապատող աղմուկին։ | ||
| + | |||
| + | - Նորալեզվում մի բառ կա,- ասաց Սայմը։- Չգիտեմ՝ գիտեք, թե ոչ. բադախոսք, այսինքն՝ բադի կռկռոց։ Սա այն հետաքրքիր բառերից է, որը երկու իրար հակասող իմաստ ունի։ Եթե ասում ես հակառակորդիդ, վիրավորանք է, իսկ եթե համախոհիդ, գովասանք է։ | ||
| + | |||
| + | «Անտարակույս, Սայմին կգոլորշացնեն»,- նորից մտածեց Ուինսթոնը, մտածեց մի տեսակ տխրությամբ, թեև քաջ գիտակցում էր, որ Սայմն արհամարհում է իրեն ու առանձնապես չի սիրում և կարող է շատ հանգիստ մատնել որպես մտքի հանցագործի, եթե որևէ հիմք ունենա։ Սայմի մեջ ինչ-որ բան այն չէր։ Նրան ինչ-որ բան էր պակասում. շրջահայացություն, հեռատեսություն, մի ինչ-որ փրկարար հիմարություն։ Չէր կարելի ասել, թե անուղղափառ է։ Նա հավատում էր Անգսոցի սկզբունքներին, խորապես հարգում էր Մեծ եղբորը, ուրախանում էր հաղթանակներով, ատում էր հերետիկոսներին ոչ միայն անկեղծորեն, այլև անխոնջ եռանդով, ընդ որում՝ տեղյակ էր վերջին իրադարձություններից, որոնք չէին անցնում Կուսակցության շարքային անդամի մտքով։ Սակայն նրանից անպարկեշտության հոտ էր փչում։ Ասում էր այն, ինչ ավելի լավ կլիներ չասեր, չափազանց շատ գիրք էր կարդացել, հաճախ էր այցելում «Շագանակենի» սրճարան, որտեղ հավաքվում էին նկարիչներ ու երաժիշտներ։ Չկար ոչ մի օրենք, նույնիսկ չգրված օրենք, «Շագանակենի» սրճարան հաճախելու դեմ, բայց այն վատ համբավ ուներ։ Կուսակցության հին, իրենց հանդեպ վստահությունը կորցրած ղեկավարները սովորություն ունեին հավաքվել այնտեղ, մինչ վերջնական զտումը։ Ասում էին՝ տասնամյակներ առաջ այդտեղ տեսել էին հենց իրեն՝ Գոլդսթայնին։ Սայմի ճակատագիրը դժվար չէր կանխատեսել։ Բայց փաստ էր, որ եթե նույնիսկ երեք վայրկյանով Սայմը հասկանա իր՝ Ուինսթոնի գաղտնի մտքերի էությունը, անմիջապես կմատնի նրան Մտքի ոստիկանությանը։ Ցանկացած մեկն էլ կմատներ, բայց Սայմը՝ բոլորից շուտ։ Եռանդը բավական չէր։ Ուղղափառությունն անգիտակցություն է։ | ||
| + | |||
| + | Սայմը բարձրացրեց գլուխը։ | ||
| + | |||
| + | - Փարսոնսն է գալիս,- ասաց նա։ | ||
| + | |||
| + | «Այդ անիծյալ հիմարը», ասես մտքում ավելացրեց նա։ Եվ իսկապես, «Հաղթանակ» բնակելի տան Ուինսթոնի հարևանը քայլում էր սեղանների արանքով։ Տակառանման, միջահասակ մարդ էր` խարտյաշ մազերով ու գորտի դեմքով։ Թեև երեսունհինգ տարեկան էր, պարանոցն ու գոտկատեղը պատված էին ճարպի շերտերով, բայց շարժումները ժիր էին ու տղայական։ Տեսքն այնպիսին էր, ասես փոքրիկ տղա լիներ, միայն թե՝ մեծացրած։ Չնայած կանոնավոր կոմբինեզոնով էր, այնպիսի տպավորություն էր, թե հագին կապույտ կարճ տաբատ է, մոխրագույն վերնաշապիկ ու լրտեսի կարմիր վզկապ։ Կարելի էր պատկերացնել նրա ծնկների փոսիկներն ու թմբլիկ թևերին ծալված թեզանիքները։ Ամեն հարմար առիթով՝ հանրային էքսկուրսիաների կամ ֆիզիկական աշխատանք պահանջող միջոցառումների ժամանակ, Փարսոնսը կարճ տաբատ էր հագնում։ Նա երկուսին էլ ուրախ-ուրախ բարևեց՝ ասելով ողջույն, ողջույն, ու նստեց սեղանի առաջ՝ քրտինքի ուժեղ հոտ տարածելով։ Վարդագույն դեմքին քրտինքի կաթիլներ էին։ Նրա քրտնարտադրությունն անհավանական էր։ Հանրային կենտրոնում, ըստ թիակի պոչի խոնավության, կարելի էր գուշակել, թե նա երբ է սեղանի թենիս խաղացել։ Սայմը հանել էր բառերի երկար սյունակով մի թղթի կտոր և ուսումնասիրում էր՝ թանաքի գրիչը մատների արանքում պահած։ | ||
| + | |||
| + | - Տես, է՜, ճաշի ժամին էլ է աշխատում,- ասաց Փարսոնսը՝ արմունկով հրելով Ուինսթոնին։- Շատ աշխատասեր է։ Այդ ի՞նչ եք անում։ Երևի իմ խելքի բանը չէ։ Սմի՛թ, գիտե՞ք՝ ինչու էի փնտրում ձեզ։ Մոռացել եք անդամավճարը տալ ինձ։ | ||
| + | |||
| + | - Ի՞նչ անդամավճար,- հարցրեց Ուինսթոնը՝ մեխանիկորեն գրպանում գումար փնտրելով։ Աշխատավարձի մոտ մեկ քառորդը պետք է հատկացվեր կամավոր վճարներին, որոնք այնքան շատ էին, որ հաշիվը կորցնում էիր։ | ||
| + | |||
| + | - Ատելության շաբաթի։ Անդամավճար՝ ըստ բնակության վայրի։ Ես մեր շենքի գանձապահն եմ։ Ջանք չենք խնայում։ Չենք ուզում սևերես լինել։ Ուղիղ եմ ասում, եթե «Հաղթանակ» բնակելի տունը չզարդարվի ամենից շատ դրոշներով, քան փողոցի այլ շենքեր, ես մեղավոր չեմ։ Երկու դոլար եք խոստացել։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը գտավ ու տվեց երկու ծալված ու կեղտոտ թղթադրամ, իսկ Փարսոնսը գրանցեց փոքր նոթատետրի մեջ՝ անգրագետի կոկիկ ձեռագրով։ | ||
| + | |||
| + | - Ի դեպ,- ասաց նա,- լսել եմ՝ իմ փոքրիկ անիրավը երեկ պարսատիկից կրակել է ձեզ վրա։ Դրա համար մի լավ դաս տվեցի։ Ասացի, որ եթե կրկնվի, պարսատիկը կվերցնեմ ձեռքից։ | ||
| + | |||
| + | - Տրամադրությունը վատ էր. արգելել էին գնալ մահապատիժը տեսնելու,– ասաց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | - Գիտե՞ք, պետք է ասել՝ միանգամից երևում է, որ ճիշտ ոգով է դաստիարակվել։ Նրանք երկուսն էլ չարաճճի անիրավներ են, բայց այնպես են ոգևորված։ Մտքներին միայն մի բան է՝ լրտեսներ և, իհարկե, պատերազմ։ Գիտե՞ք՝ աղջնակս ինչ օյին է բերել անցած շաբաթ։ Նրանք գնացել էին էքսկուրսիայի՝ Բերքհեմսթեդ։ Իր հետ երկու աղջկա էլ տանելով՝ շեղվել է ճանապարհից և ամբողջ օրը հետևել մի անծանոթի։ Երկու ժամ անտառով գնացել են նրա ետևից, իսկ հետո, երբ հասել են Ամերշեմ, հանձնել են պարեկախմբին։ | ||
| + | |||
| + | - Ինչի՞ համար,- շփոթված հարցրեց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | Փարսոնսը հաղթական շարունակեց. | ||
| + | |||
| + | - Աղջնակս գլխի էր ընկել, որ նա թշնամու գործակալ է, հնարավոր է՝ իջել է պարաշյուտով։ Բայց ամենակարևորն ուրիշ բան է: Գիտե՞ք՝ ինչն էր կասկած առաջացրել նրա մեջ։ Կոշիկներն են անսովոր թվացել։ Ասում է՝ երբեք էդպիսի կոշիկներով մարդ չէի տեսել։ Իսկ եթե օտարերկրացի՞ է։ Յոթ տարեկան է, բայց ի՜նչ խելք ունի։ | ||
| + | |||
| + | - Իսկ բռնվա՞ծն ինչ եղավ,– հարցրեց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | - Չգիտեմ, չեմ կարող ասել։ Բայց առանձնապես չէի զարմանա, եթե…,- Փարսոնսը ձևացրեց, թե հրացանով նշան է բռնում, ու լեզվով չխկացրեց։ | ||
| + | |||
| + | - Լավ է,- ցրված ասաց Սայմը՝ առանց գլուխը թղթից բարձրացնելու։ | ||
| + | |||
| + | - Անշուշտ, մենք չպետք է կորցնենք զգոնությունը,- հնազանդ համաձայնեց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | - Հասկանու՞մ եք, պատերազմ է,- ասաց Փարսոնսը։ | ||
| + | |||
| + | Ի հաստատումն այս խոսքերի՝ նրանց գլխավերևում՝ հեռէկրանից, հնչեց շեփորը։ Այս անգամ, սակայն, ոչ թե ռազմական հաղթանակի ազդարարում էր, այլ ընդամենը Առատության նախարարության հայտարարություն։ | ||
| + | |||
| + | - Ընկերնե՛ր,- ճչաց եռանդուն ու երիտասարդ ձայնը։- Ուշադրություն, ընկերնե՛ր։ Փառահեղ նորություն։ Մենք հաղթանակ ենք տարել արտադրության ոլորտում։ Բոլոր սպառողական ապրանքների արտադրության ամփոփագրերը ցույց են տալիս, որ կենսամակարդակն անցյալ տարվա համեմատ բարձրացել է ոչ պակաս, քան քսան տոկոսով։ Այս առավոտ ամբողջ Օվկիանիայում կազմակերպվել են ինքնաբուխ ցույցեր։ Բանվորները դուրս են եկել գործարաններից ու գրասենյակներից և դրոշներով անցել փողոցներով՝ իրենց երախտագիտությունն արտահայտելով Մեծ եղբորը նրա իմաստուն ղեկավարության ներքո սկսված մեր նոր, երջանիկ կյանքի համար։ Ահա այն թվերը, որոնք արդեն պատրաստ են՝ սնունդ... | ||
| + | |||
| + | «Մեր նոր, երջանիկ կյանք» արտահայտությունը կրկնվեց մի քանի անգամ։ Վերջին շրջանում այն Առատության նախարարության սիրած արտահայտությունն էր։ Փարսոնսը, ով իր ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացրել էր շեփորականչի վրա, լսում էր բերանբաց ու ձանձրալի հանդիսավորությամբ։ Նա չէր կարող հետևել թվերին, բայց հասկանում էր, որ դրանք պետք է գոհացնեն։ Նա հանել էր մեծ ու գարշահոտ ծխամորճը, որը կիսով չափ լի էր ածխացած ծխախոտով։ Ծխախոտի չափաբաժինը շաբաթական 100 գրամ էր, ուստի ծխամորճը մինչև վերջ լցնելը ճոխություն էր համարվում։ Ուինսթոնը «Հաղթանակ» սիգարետ էր ծխում՝ ջանալով դրանք պահել հորիզոնական դիրքով։ Նոր չափաբաժինը ստանալու էին հաջորդ օրը, իսկ նրա մոտ ընդամենը չորս սիգարետ էր մնացել։ Մի պահ փակեց ականջները ընդհանուր աղմուկից ազատվելու և հեռէկրանից հնչող ձայնը լսելու համար։ Պարզվեց՝ կազմակերպվել են ցույցեր, որտեղ մարդիկ շնորհակալություն են հայտնել Մեծ եղբորը՝ շոկոլադի չափաբաժինը շաբաթական քսան գրամի հասցնելու համար։ Բայց չէ՞ որ երեկ հայտարարվեց, որ այն ''կրճատվել'' է քսան գրամի։ Մի՞թե մարդիկ կհավատան։ Չէ՞ որ ընդամենը քսանչորս ժամ է անցել։ Այո, հավատում են։ Փարսոնսը հեշտ հավատաց, ապուշ անասուն։ Մյուս սեղանի առաջ նստած անաչք արարածը նույնպես հավատաց և հիմա լցված էր կրքոտ ու կատաղի ցանկությամբ՝ գտնելու, մատնելու ու գոլորշացնելու որևէ մեկին, ով կասի, թե անցյալ շաբաթ չափաքանակը երեսուն գրամ է եղել։ Սայմը նույնպես հավատաց՝ շատ ավելի բարդ տարբերակով՝ գործի դնելով կրկնամիտքը։ Ուրեմն ինչ, ''միայն'' Ուինսթո՞նը հիշողություն ունի։ | ||
| + | |||
| + | Առասպելական վիճակագրությունը շարունակում էր հորդել հեռէկրանից։ Անցյալ տարվա համեմատ՝ ավելի շատ ուտելիք, ավելի շատ հագուստ, ավելի շատ տներ, ավելի շատ կահույք, ավելի շատ կաթսաներ, ավելի շատ վառելիք, ավելի շատ նավեր, ավելի շատ ուղղաթիռներ, ավելի շատ գրքեր, ավելի շատ երեխաներ. ամեն ինչ ավելի շատ՝ բացի հիվանդություններից, հանցագործություններից ու խելագարությունից։ Տարեցտարի, րոպե առ րոպե ամեն ոք և ամեն ինչ արագորեն վեր էր սլանում։ Ինչպես Սայմն ավելի վաղ, Ուինսթոնը նույնպես վերցրել էր գդալը ու խաղում էր սեղանին թափված գունատ սոուսի հետ՝ երկարուկ լճակին ճիշտ ուղղություն տալով։ Նա վրդովմունքով մտածում էր իր կենցաղի, կյանքի պայմանների մասին։ Արդյո՞ք միշտ է այդպես եղել։ Արդյո՞ք սնունդը միշտ այդպիսի համ է ունեցել։ Զննեց ճաշարանը։ Ցածր առաստաղ, լեփ-լեցուն սրահ, պատերը սևացել էին անհամար մարդկանց դիպչելուց, հնամաշ մետաղյա սեղաններն ու աթոռներն այնքան մոտ էին, որ նստելիս մարդիկ արմունկներով դիպչում էին իրար. ծռմռված գդալներ, փոս ընկած սկուտեղներ, կոպիտ սպիտակ գավաթներ, բոլորի երեսները՝ յուղոտ, բոլոր ճեղքերը՝ կեղտակուր։ Ամենուր թթվահոտ էր՝ բաղկացած անպետք ջինի, անպետք սուրճի, մետաղահամ սոուսի ու կեղտոտ շորերի բույրերից։ Առաջ նու՞յնպես ստամոքսն ու մաշկն այնքան դժգոհ են եղել, որքան հիմա։ Անցյալում նու՞յնպես զգացողություն կար, որ քեզ մերժեցին մի բան, ինչի իրավունքն ունեիր։ Իսկապես, ամբողջ կյանքում ուրիշ ոչինչ չէր տեսել։ Որքան իրեն հիշում էր, ուտելիքը երբեք չէր բավարարել, անծակ գուլպաներ կամ ներքնազգեստ չկար, կահույքը միշտ խփված էր ու երերուն, սենյակները՝ չտաքացվոդ, մետրոյի գնացքները՝ լեփ-լեցուն, տները՝ անկայուն, հացը՝ սև, թեյը՝ հազվադեպ, սուրճը՝ գարշելի, սիգարետը՝ հաշված։ Եվ միայն սինթետիկ ջինն էր, որ էժան էր և առատ։ Անշուշտ, տարիքի հետ ամեն ինչ ավելի վատ է թվում, բայց եթե մարդու սիրտը ճմլվում է անհարմարավետությունից, կեղտից ու սակավությունից, անվերջ ձմեռներից, կոշտ գուլպաներից, մշտապես խափանված վերելակներից, սառը ջրից, ավազոտ օճառից, կոտրվող սիգարետից, տարօրինակ ու զզվելի համով սննդից, մի՞թե այս ամենը չէր նշանակում, որ ինչ-որ բան ''սխալ'' է։ Եթե հասկանում ես, որ այդ ամենն անտանելի է, մի՞թե ժառանգական հիշողությունը չի հուշում, որ կյանքը մի ժամանակ այլ է եղել։ | ||
| + | |||
| + | Նա նորից զննեց ճաշարանը։ Գրեթե բոլոր մարդիկ տգեղ էին և տգեղ կլինեին, եթե նույնիսկ հագնեին ոչ թե կապույտ արտահագուստ, այլ որևէ այլ բան։ Սենյակի հեռավոր անկյունում սեղանի առաջ միայնակ նստած էր փոքրամարմին, տարօրինակ, բզեզանման մի մարդ, ով սուրճ էր խմում, և փոքրիկ աչքերը կասկածամիտ նետահարում էին այս ու այն կողմ։ «Երբ շուրջդ չես նայում,– մտածեց Ուինսթոնը,– ինչ հեշտ է հավատալ, որ կա և նույնիսկ գերակայում է Կուսակցության սահմանած կատարյալ տեսակը՝ բարձրահասակ, մկանուտ երիտասարդներ և փարթամ կրծքով աղջիկներ՝ շիկահեր, կենսախինդ, արևախանձ, անհոգ»։ Իրականում, ըստ Ուինսթոնի, Թռիչքուղի մեկի մարդկանց մեծամասնությունը փոքրամարմին էր, թխադեմ և տգեղ։ Տարօրինակ է՝ ո՜նց է բզեզանման տեսակը բազմացել նախարարություններում. փոքրամարմին, կարճ ոտքերով, վաղ գիրացած, փութկոտ շարժումներով, գեր, անթափանց դեմքերով ու մանր աչքերով տղամարդիկ։ Մարդու հենց այս տեսակն էր ծաղկում Կուսակցության գերիշխանության ներքո։ | ||
| + | |||
| + | Առատության նախարարության հայտարարությունն ավարտվեց նոր շեփորականչով, ու սկսվեց թեթև երաժշտություն։ Փարսոնսը թվերի ռմբակոծությունից խանդավառվել էր ու բերանից հանեց ծխամորճը։ | ||
| + | |||
| + | - Այս տարի Առատության նախարարությունն իսկապես լավ աշխատեց,- ասաց նա գիտակի տեսքով:- Ի դեպ, Սմիթ, պատահմամբ ավելորդ ածելի չունե՞ք։ | ||
| + | |||
| + | - Ոչ մի հատ,- ասաց Ուինսթոնը։- Արդեն վեց շաբաթ է՝ նույն ածելին եմ օգտագործում։ | ||
| + | |||
| + | - Պարզ է... Հենց այնպես հարցրի։ | ||
| + | |||
| + | - Ներող եղեք,– ասաց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | Հարևան սեղանից հնչող կռկռոցը, որ նախարարության հայտարարության ընթացքում առժամանակ լռել էր, վերսկսվեց նախկին ուժով։ Չգիտես ինչու, Ուինսթոնը հանկարծ մտածեց տիկին Փարսոնսի մասին, հիշեց նրա յուղոտ մազերն ու դեմքի ծալքերում ծվարած փոշին։ Գալիք երկու տարում, եթե ոչ ավելի շուտ, երեխաները նրան կմատնեն Մտքի ոստիկանությանը։ Տիկին Փարսոնսին կգոլորշացնեն։ Սայմին կգոլորշացնեն։ Ուինսթոնին կգոլորշացնեն։ Օ’Բրայենին կգոլորշացնեն։ Փարսոնսին, հակառակը, երբեք չեն գոլորշացնի։ Կռկռան ձայնով անաչք արարածին երբեք չեն գոլորշացնի։ Փոքրիկ բզեզանման մարդկանց, ովքեր շտապ-շտապ անցնում են նախարարությունների լաբիրինթանման միջանցքներում, նույնպես երբեք չեն գոլորշացնի։ Գրականության բաժնի այն թխահեր աղջկան նույնպես երբեք չեն գոլորշացնի։ Ուինսթոնին թվում էր՝ ինքը բնազդաբար գիտի՝ ով է ողջ մնալու, ով է անհետանալու, սակայն դժվար էր ասել, թե ինչ էր պետք ողջ մնալու համար։ | ||
| + | |||
| + | Այդ պահին կոպիտ միջամտությունը նրան կտրեց մտքերից։ Հարևան սեղանի աղջիկը փոքր-ինչ շրջվել ու նրան էր նայում։ Հենց այն թխահեր աղջիկն էր։ Նայում էր շեղ, անհասկանալի, սևեռուն հայացքով։ Ու հենց որ նրանց հայացքները հանդիպեցին, աղջիկը շրջվեց։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնի ողնաշարով սառը քրտինք ծորաց։ Ահավոր սարսափ տիրեց նրա հոգում, որը գրեթե անմիջապես էլ անցավ, բայց թողեց թույլ կաշկանդվածության զգացողություն։ Աղջիկն ինչու՞ էր ուսումնասիրում իրեն։ Ինչու՞ էր շարունակում հետևել։ Ցավոք, Ուինսթոնը չէր կարող հիշել՝ արդեն սեղանի մո՞տ էր, երբ ինքը եկավ, թե՞ հետո էր մոտեցել։ Ամեն դեպքում երեկ՝ Ատելության երկրոպեի ընթացքում, աղջիկը նստած էր անմիջապես իր ետևում, թեև դրա կարիքը բնավ չկար։ Շատ հավանական է, որ ուզում էր լսել Ուինսթոնին ու ստուգել՝ արդյո՞ք բավականաչափ բարձր է գոռում։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը նորից մտածեց, որ աղջիկը Մտքի ոստիկանությունից չէ, ուրեմն հաստատ սիրողական մակարդակի լրտես է, որն ամենավտանգավորն էր։ Ուինսթոնը չգիտեր՝ աղջիկը վաղու՞ց է հետևում իրեն. հավանաբար մոտ հինգ րոպե, չէ՞ որ ինքն այդ ընթացքում չի վերահսկել իր շարժումները։ Չափազանց վտանգավոր է, սարսափելի է թույլ տալ, որ մտքերդ թափառեն, եթե հանրային վայրում ես կամ հեռէկրանի տեսադաշտում։ Նույնիսկ ամենափոքր մանրուքը կարող է մատնել։ Նյարդային շարժում, չգիտակցված անհանգիստ հայացք, քթի տակ մռթմռթալու սովորություն. ցանկացած երևույթ, որ կարող է դիտարկվել իբրև արտասովորություն կամ ինչ-որ բան թաքցնելու փորձ։ Ամեն դեպքում, պատժի արժանի հանցագործություն էր դեմքի ոչ պատշաճ արտահայտությունը (օրինակ, երբ հայտարարում էին հաղթանակի մասին, և դեմքդ թերահավատություն էր արտահայտում)։ Նորալեզվում նույնիսկ այդպիսի բառ կար՝ ''«դիմահանցագործություն»''։ | ||
| + | |||
| + | Աղջիկը նորից մեջքով շրջվել էր դեպի Ուինսթոնը։ Շատ հավանական է, որ իրականում չէր հետևում Ուինսթոնին, գուցե զուգադիպություն էր, որ երկու օր անընդմեջ հայտնվում էր նրա կողքին։ Ուինսթոնի սիգարետը հանգել էր, զգուշորեն դրեց սեղանի եզրին։ Եթե ծխախոտը չթափվի միջից, աշխատանքից հետո կծխի։ Հնարավոր է, որ հարևան սեղանի աղջիկը Մտքի ոստիկանության լրտես է, և շատ հավանական է, որ առաջիկա երեք օրվա ընթացքում ինքը հայտնվի Սիրո նախարարության խցերում, բայց սիգարետը չի կարելի փչացնել։ Սայմը ծալեց թղթի կտորն ու դրեց գրպանը։ Փարսոնսը նորից խոսեց։ | ||
| + | |||
| + | - Ձեզ պատմե՞լ եմ,- ասաց՝ ծխամորճը բերանին ու ծիծաղելով,- թե իմ երկու չարաճճիներն ինչպես են վառել շուկայում առևտուր անող ծեր կնոջ շրջազգեստը, որովհետև տեսել էին, թե ոնց է նրբերշիկը փաթաթում Մ. Ե.–ի ցուցապաստառի մեջ։ Հետևից թաքուն մոտեցել ու վառել էին մի տուփ լուցկով։ Կարծում եմ՝ կարգին վառվել է։ Ա՜յ քեզ անպիտաններ։ Բայց ի՜նչ ոգևորված են։ Հիմա հետախույզներին շատ ավելի լավ են մարզում, քան մեր ժամանակ։ Իսկ գիտե՞ք՝ վերջերս նրանց ինչով են զինել, լսափողերով՝ բանալու անցքից գաղտնալսելու համար։ Երեկ աղջիկս բերեց տուն, փորձեց մեր հյուրասենյակի դռան վրա, ասում է՝ կրկնակի լավ է լսվում, քան ականջն անցքին դնելով։ Իհարկե, ասեմ ձեզ, ընդամենը խաղալիք է։ Բայց մտքին ճիշտ ուղղություն է տալիս, այնպես չէ՞։ | ||
| + | |||
| + | Այդ պահին հեռէկրանը ծակող սուլոց արձակեց։ Աշխատանքին վերադառնալու ազդանշանն էր։ Երեքն էլ վեր թռան, որպեսզի միանան սկսված հրմշտոցին, և մնացած ծխախոտը թափվեց Ուինսթոնի սիգարետից։ | ||
| + | |||
| + | === VI === | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը գրում էր օրագրում. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Երեք տարի առաջ էր։ Մութ էր, երեկո, երկաթուղային մեծ կայարանին կից նեղ փողոցներից մեկում։ Նա կանգնած էր մուտքի մոտ, փողոցային լապտերի տակ, որ համարյա լույս չէր տալիս։ Երիտասարդ դեմքը պատված էր շպարի թանձր շերտով։ Իրականում ինձ գրավեց շպարը, դեմքի ճերմակությունը, որ ասես դիմակ լիներ, ու վառ կարմիր շուրթերը։ Կուսակցության կանայք երբեք չեն շպարվում։ Փողոցում ուրիշ ոչ ոք չկար, հեռէկրաններ՝ նույնպես։ Նա ասաց՝ երկու դոլար։ Ես...'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Մի պահ դժվարացավ շարունակել։ Փակեց աչքերն ու մատներով սեղմեց քունքերը` փորձելով հեռացնել անընդհատ կրկնվող տեսիլքը։ Նրան համակել էր հայհոյելու ցանկությունը՝ բարձրաձայն ու երկար։ Կամ էլ կուզեր գլուխը խփել պատին, ոտքով շուռ տալ սեղանն ու թանաքամանը դուրս նետել պատուհանից. անել ինչ-որ կատաղի, աղմկոտ կամ ցավոտ մի բան, որ խլացներ տանջող հիշողությունը։ | ||
| + | |||
| + | Նա հասկացավ, որ մարդու ամենավատ թշնամին նրա նյարդային համակարգն է։ Ցանկացած պահի ներքին լարվածությունը կարող է արտացոլվել արտաքինում։ Նա հիշեց մի անցորդի, ում շաբաթներ առաջ հանդիպել էր փողոցում. ոչնչով աչքի չէր ընկնում, Կուսակցության անդամ, երեսունհինգ-քառասուն տարեկան, բարձրահասակ ու նիհար, ձեռքին՝ պայուսակ։ Նրանք իրարից մի քանի մետրի վրա էին, երբ տղամարդու դեմքի ձախ կեսը հանկարծ ջղաձգորեն ծռմռվեց։ Երբ նրանք հավասարվեցին, կծկումը կրկնվեց. դա ընդամենը ջղային ցնցում էր, թրթռոց, ֆոտոխցիկի շխկոցի պես արագ, բայց, ըստ երևույթին, սովորական։ Այդ պահին Ուինսթոնը մտածեց, որ խեղճի վերջը եկել է։ Ամենասարսափելին այն էր, որ գործողությունը կատարվում էր անգիտակցաբար։ Բայց ամենամահացու վտանգը քնի մեջ խոսելն էր։ Ուինսթոնի կարծիքով՝ այդ դեպքում ընդհանրապես անհնար է ինքնավերահսկումը։ | ||
| + | |||
| + | Նա շունչ առավ ու շարունակեց գրել. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Ես նրա հետ մտա շքամուտք, իսկ այնտեղից ետնաբակով քայլեցի դեպի նկուղային խոհանոց։ Պատի տակ մահճակալ կար, սեղանին՝ լուսամփոփ, որի լույսը շատ թույլ էր։ Կինը...'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Նա սեղմել էր ատամները։ Ուզում էր թքել։ Կնոջ հետ նկուղային խոհանոցում, միաժամանակ մտածում էր Քեթրինի՝ իր կնոջ մասին։ Ուինսթոնն ամուսնացած էր, ավելի ճիշտ՝ մի ժամանակ ամուսնացած էր եղել, գուցե հիմա էլ դեռ ամուսնացած էր, քանի որ գիտեր՝ կինը չի մահացել։ Նա կարծես թե նորից շնչում էր խոհանոցի գաղջ ու հեղձուկ օղը, փայտոջիլների ու կեղտոտ հագուստի խառը հոտը և զազրելի էժանագին օծանելիքի բույրը, որը, այնուամենայնիվ, հրապուրիչ էր, որովհետև Կուսակցության ոչ մի կին երբեք օծանելիք չէր օգտագործում ու չէր էլ կարող երազել դրա մասին։ Օծանելիք օգտագործում էին միայն պրոլները։ Ուինսթոնի պատկերացմամբ՝ օծանելիքի հոտն անքակտելիորեն կապված էր անառակության հետ։ | ||
| + | |||
| + | Այդ կնոջ հետ հանդիպումը նրա առաջին մեղանչումն էր երկու տարվա ընթացքում։ Մարմնավաճառների հետ շփվելն, անշուշտ, արգելված էր, բայց դա այն օրենքներից էր, որոնք երբեմն կարելի էր խախտել։ Վտանգավոր էր, բայց կենաց-մահու հարց չէր։ Եթե բռնեին մարմնավաճառի հետ, հնարավոր է՝ հինգ տարով ընկնեիր տաժանապարտների ճամբար, եթե ծանրացուցիչ հանգամանքներ չլինեին։ Իսկ դա հեշտ է, եթե, իհարկե, խուսափես դեպքի վայրում բռնվելուց։ Աղքատ թաղամասերը լեփ-լեցուն էին կանանցով, որոնք պատրաստ էին վաճառել իրենց։ Ոմանց նույնիսկ կարելի էր գնել մի շիշ ջինով. պրոլներին ջին չէր հասնում։ Անկասկած, Կուսակցությունը խրախուսում էր մարմնավաճառությունը՝ որպես մեթոդ՝ ազատվելու այն բնազդներից, որոնք անհնար է լրիվ ճնշել։ Ինքնին անառակությունն այնքան էլ էական չէր, միայն թե թաքուն և անուրախ լիներ, ընդ որում՝ ցածր ու արհամարհված դասի կանանց հետ։ Աններելի հանցագործություն էր համարվում Կուսակցության անդամների կապը։ Ու չնայած մեծ զտումների ժամանակ մարդիկ միշտ խոստովանում էին այս հանցագործությունը, դժվար էր պատկերացնել, որ նման բան իրականում կարող է տեղի ունենալ։ | ||
| + | |||
| + | Կուսակցությունը ձգտում էր ոչ միայն խանգարել, որ տղամարդիկ ու կանայք միություն կազմեն, որը հնարավոր չի լինի վերահսկել։ Նրա իրական, չհրապարակված նպատակն էր վերացնել սեռական ակտի ամբողջ հաճույքը։ Թշնամին ոչ թե սերն էր, այլ էրոտիկան, ինչպես ամուսնական կյանքում, այնպես էլ նրանից դուրս։ Կուսակցության անդամների ամուսնությունները վավերացնում էր այդ նպատակով ստեղծված կոմիտեն, և, չնայած այդ սկզբունքը երբեք հստակ չէր նշվում, եթե երևում էր, որ ապագա ամուսինները ֆիզիկապես գրավիչ են միմյանց համար, թույլտվությունը միշտ մերժվում էր։ Ամուսնության միակ ընդունված նպատակն էր ծնել երեխաներ Կուսակցությանը ծառայելու համար։ Սեռական հարաբերությունը պետք է դիտարկվեր որպես մի քիչ զզվելի, ոչ կարևոր գործողություն, ինչպիսին հոգնան է։ Դա երբեք ուղղակի չէր հայտարարվում, բայց մանկուց ներարկվում էր Կուսակցության յուրաքանչյուր անդամի մեջ։ Նույնիսկ գոյություն ունեին կազմակերպություններ, ինչպիսին Հակասեռային երիտասարդական միությունն է, որը երկու սեռերին ամուրիություն էր քարոզում։ Երեխաները պետք է ստեղծվեին արհեստական բեղմնավորման ճանապարհով (արհբեղմ, այդպես էր կոչվում նորալեզվով) և դաստիարակվեին հանրային հաստատություններում։ Ուինսթոնը տեղյակ էր, որ այդ պահանջն այնքան էլ լուրջ չէր առաջադրվում, բայց ընդհանուր առմամբ տեղավորվում էր Կուսակցության ընդհանուր գաղափարախոսության շրջանակներում։ Կուսակցությունը փորձում էր սպանել սեռական բնազդը, կամ եթե սպանել չհաջողվեր, ապա աղճատել ու ապականել։ Ուինսթոնը չէր հասկանում՝ ինչի համար էր այդ ամենը, բայց թվում էր՝ այդպես էլ պետք է լիներ։ Ինչ վերաբերում է կանանց, այդ հարցում Կուսակցությունը հաջողություններ էր արձանագրել։ | ||
| + | |||
| + | Նա նորից մտածեց Քեթրինի մասին։ Ինը, տասը... գրեթե տասնմեկ տարի էր անցել իրենց բաժանումից։ Ու որքա՜ն հազվադեպ էր մտածում նրա մասին։ Պատահում էր՝ օրեր շարունակ չէր էլ հիշում, որ երբևէ ամուսնացած է եղել։ Նրանք միայն տասնհինգ ամիս էին միասին ապրել։ Կուսակցությունն արգելում էր ամուսնալուծությունները, բայց խրախուսում էր բաժանություններն այն դեպքում, եթե երեխաներ չկային։ | ||
| + | |||
| + | Քեթրինը բարձրահասակ, խարտյաշ, սլացիկ աղջիկ էր, հոյակապ շարժուձևով։ Հստակ, արծվենի կիսադեմը կարելի էր ազնվական համարել, քանի դեռ չես հասկացել, որ այդ ամենի ետևում բացարձակապես ոչինչ չկա։ Ամուսնական կյանքի հենց սկզբում Ուինսթոնը որոշել էր (գուցե պատճառն այն է, որ նրան ավելի մոտիկից էր ճանաչում, քան ուրիշներին), որ երբևէ չի հանդիպել ավելի հիմար, գռեհիկ ու դատարկ արարածի։ Նրա գլխում բոլոր մտքերը բաղկացած էին կարգախոսներից, և չկար որևէ ապուշություն, որ ի վիճակի չլիներ մարսել, եթե Կուսակցությունը հրամցներ։ Մտքում Ուինսթոնը նրան «քայլող գրամոֆոն» էր կոչում։ Եվ գուցե կարողանար շարունակել համատեղ կյանքը, եթե չլիներ մի հանգամանք՝ սեքսը։ | ||
| + | |||
| + | Հենց որ Ուինսթոնը դիպչում էր, նա սկսում էր ցնցվել ու փայտանալ։ Նրան գրկելը նույնն էր, թե փայտե մանեկեն գրկեր։ Իսկ ամենատարօրինակն այն էր, որ երբ իրեն էր սեղմում Ուինսթոնին, այնպիսի տպավորություն էր, ասես միաժամանակ ամբողջ ուժով վանում էր։ Պատճառը նրա պիրկ մկաններն էին։ Նա պառկում էր փակ աչքերով, ո՛չ դիմադրում էր, ո՛չ մասնակցում. ''հնազանդվում'' էր։ Այդ ամենը սկզբում շփոթեցնում էր, հետո սարսափելի դարձավ։ Բայց նույնիսկ այդ դեպքում Ուինսթոնը կդիմանար համատեղ կյանքին, եթե պայմանավորվեին դադարեցնել սեռական հարաբերությունները։ Զարմանալի է, բայց հենց Քեթրինը չհամաձայնեց։ Ասում էր, որ եթե հաջողվի, պետք է երեխա ունենան։ Ուստի ներկայացումը շարունակվում էր, խիստ կանոնավոր, շաբաթական մեկ անգամ, եթե խանգարող հանգամանք չկար։ Նույնիսկ առավոտյան Ուինսթոնին հիշեցնում էր, թե ինչ է սպասվում երեկոյան, և որ այդ մասին չի կարելի մոռանալ։ Սեռական հարաբերությունը կոչում էր երկու բառով։ Առաջինը՝ «երեխայի ստեղծում», իսկ երկրորդը՝ «կուսակցական պարտք» (այո՛, նա հենց այս արտահայտությունն էր օգտագործում)։ Շուտով Ուինսթոնը սկսեց վախենալ նշանակված օրվա մոտենալուց։ Բայց, բարեբախտաբար, երեխա չծնվեց, ի վերջո, Քեթրինը համաձայնեց դադարեցնել փորձերը, և շուտով նրանք բաժանվեցին։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը անձայն հառաչեց։ Նորից վերցրեց գրիչն ու գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Կինն ընկավ մահճակալին և միանգամից, առանց նախաբանի, ամենագռեհիկ ու վուլգար ձևով բարձրացրեց փեշը։ Ես...'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Նա տեսավ իրեն՝ լուսամփոփի աղոտ լույսի մեջ, ու նորից քիթը լցվեց փայտոջիլների ու էժանագին օծանելիքի հոտով, սիրտը նվաղեց պարտության ու վիրավորանքի զգացումից, որ նույնիսկ այդ պահին միախառնվեց Քեթրինի՝ Կուսակցության հիպնոսից ընդմիշտ սառած սպիտակ մարմնի հիշողության հետ։ Ինչու՞ էր միշտ այսպես։ Ինչու՞ չի կարող իր կինն ունենալ, ոչ թե ժամանակ առ ժամանակ բավարարվել կեղտոտ ու հապճեպ հանդիպումներով։ Բայց իսկական սիրավեպի մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել։ Կուսակցության բոլոր կանայք նման էին իրար։ Կուսությունը նույնքան խոր արմատներ էր գցել նրանց մեջ, որքան հավատարմությունը Կուսակցության հանդեպ։ Մանկուց ծրագրված մշակումների, դպրոցական խաղերի ու սառը ջրով լոգանքների, Լրտեսների միությունում ու երիտասարդական լիգայում անընդհատ կրկնվող աղբի, դասախոսությունների, շքերթների, երգերի, լոզունգների ու ռազմական երաժշտության միջոցով նրանց մեջ սպանում էին բնական զգացմունքները։ Պետք է որ լինեն բացառություններ, հուշում էր նրան բանականությունը, բայց սիրտը հրաժարվում էր հավատալ։ Բոլորն անհասանելի էին. Կուսակցությանը հենց դա էր պետք։ Իսկ Ուինսթոնը, սիրված լինելուց առավել, ցանկանում էր քանդել առաքինության այդ պատը, նույնիսկ եթե դա լիներ կյանքում մեկ անգամ։ Հաջող սեռական ակտն արդեն իսկ ապստամբություն է։ Ցանկությունը մտահանցագործություն է։ Նույնիսկ եթե նրան ի վերջո հաջողվեր արթնացնել Քեթրինին, դա գայթակղության նման մի բան կլիներ, չնայած նա Ուինսթոնի կինն էր։ | ||
| + | |||
| + | Բայց պետք էր մինչև վերջ գրի առնել պատմությունը։ Նա գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Ես ուժեղացրի լույսը։ Երբ տեսա նրան լույսի տակ...'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Խավարից հետո պարաֆինե մոմի թույլ լույսը շատ պայծառ թվաց։ Առաջին անգամ ինչպես հարկն էր տեսավ կնոջը։ Նա մի քայլ արեց դեպի կինը և կանգ առավ տարփանքով ու սարսափով լի։ Քաջ գիտակցում էր, թե ինչ վտանգի է դիմել այստեղ գալով։ Շատ հավանական է, որ պարեկախումբը կբռնի իրեն հետդարձի ճանապարհին. գուցե հենց հիմա, այս պահին սպասում են դռան ետևում։ Նույնիսկ եթե հեռանա՝ առանց անելու այն, ինչի համար եկել էր... | ||
| + | |||
| + | Դա պետք էր գրի առնել, պետք էր խոստովանել։ Լամպի լույսի տակ նա հանկարծ տեսել էր, որ կինը ծեր է։ Շպարն այնպիսի թանձր շերտով էր քսված դեմքին, որ թվում էր՝ ուր որ է կճաքի ստվարաթղթե դիմակի պես։ Նրա մազերի մեջ սպիտակ փնջեր կային, իսկ ամենասարսափելի մանրամասնն այն էր, որ բերանը բաց էր, իսկ ներսում՝ ոչինչ, քարանձավի պես սև խոռոչ։ Ոչ մի ատամ։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն արագ խզբզեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Երբ նրան տեսա լույսի տակ, պարզվեց, որ շատ ծեր է, առնվազն հիսուն տարեկան։ Բայց կանգ չառա ու գործը հասցրեցի ավարտին։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Նա նորից մատները սեղմեց կոպերին։ Ահա և վերջ, ամեն ինչ գրված էր, բայց ոչինչ չէր փոխվել։ Բուժումը չէր օգնել։ Ու բարձր-բարձր հայհոյելու ցանկությունը բնավ չէր նվազել։ | ||
| + | |||
| + | |||
| + | === VII === | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''«Եթե հույս կա,-'' գրում էր Ուինսթոնը,- ''ապա միակ հույսը պրոլներն են»։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Եթե հույս կա, ապա այն պետք չէ փնտրել ուրիշ տեղ. միայն պրոլները՝ պետության հետնախորշերում վխտացող ու արհամարհված այդ զանգվածները, որոնք կազմում են Օվկիանիայի բնակչության 85 տոկոսը, կարող են կործանել Կուսակցությունը։ Կուսակցությունը չէր կարող ոչնչացվել ներսից։ Նրա թշնամիները, եթե, իհարկե, թշնամիներ կային, չէին կարող միավորվել կամ նույնիսկ ճանաչել միմյանց։ Նույնիսկ եթե լիներ լեգենդար Եղբայրությունը, ինչը չի բացառվում, անհնար է, որ նրա անդամները երկու կամ երեք հոգուց ավելի խմբեր կազմեն։ Ապստամբությունը աչքերի արտահայտություն էր, ձայնի ելևէջ կամ ամենաշատը՝ պատահական, շշուկով ասված խոսք։ Բայց եթե կարողանային ինչ-որ կերպ գիտակցել սեփական ուժը, դավադրությունների կարիք չէր լինի։ Ընդամենը պետք էր, որ ոտքի կանգնեին ու թափ տային իրենց, ինչպես ձին է իր վրայից թափ տալիս ճանճերին։ Եթե ցանկանային, կարող էին հենց վաղն առավոտյան հօդս ցնդեցնել Կուսակցությունը։ Վաղ թե ուշ այդ գաղափարը ծնվելու էր նրանց մտքում։ Բայցևայնպես... | ||
| + | |||
| + | Նա հիշեց. մի օր զբոսնում էր մարդաշատ փողոցում, երբ հանկարծ կողքից խլացնող, հարյուրավոր կանանց աղմուկից կազմված սարսափելի ճչոց լսեց։ Զայրույթի և հուսահատության հզոր ողբ էր, թանձր ու բարձրաձայն «Ա՜հ», որը շարունակում էր բզզալ զանգի արձագանքի պես։ Սիրտը սկսեց արագ բաբախել։ «Սկսվեց,- մտածեց նա,- խռովություն է։ Պրոլները վերջապես հավաքեցին ուժերը»։ Երբ մոտեցավ, տեսավ երկու-երեք հարյուր կնոջից բաղկացած մի բազմություն. նրանք հավաքվել էին փողոցային շուկայի կրպակների շուրջը՝ ողբերգական դեմքերով, ինչպես սուզվող նավի ուղևորներ։ Բայց այդ պահին համընդհանուր հուսահատության շուրջ հավաքված ամբոխը մասնատվեց՝ վերածվելով բազմաթիվ փոքրիկ վեճերի։ Պարզվեց՝ կրպակներից մեկում թիթեղյա կաթսաներ էին վաճառվում։ Դրանք շատ փխրուն էին ու անորակ, բայց հիմա դժվար էր կաթսա հայթայթել։ Եվ ահա, ապրանքն անսպասելիորեն հայտնվել էր։ Նրանք, ում բախտը բերել էր, հրմշտոցն ու ցնցումները հաղթահարելով՝ փորձում էին փախչել իրենց կաթսաներով մինչդեռ տասնյակ ուրիշ կանայք գոռգոռում էին կրպակների շուրջը՝ տիրոջը մեղադրելով, թե ոմանց արտոնություններ են տվել ու կաթսաները թաքցրել կրպակի հետևը։ Նորից ուժեղ ճչոց լսվեց։ Երկու փքված կանայք, որոնցից մեկը՝ արձակած մազերով, բռնել էին նույն կաթսան ու տարբեր կողմեր էին ձգում։ Երկուսն էլ քաշքշեցին այնքան, մինչև բռնակը պոկվեց։ Ուինսթոնը զզվանքով հետևում էր նրանց։ Սակայն ի՜նչ սարսափելի ուժ կար ընդամենը մի քանի հարյուր կոկորդից թռչող այդ ճիչի մեջ։ Բայց ինչու՞ նրանք երբեք չեն ճչում որևէ արժեքավոր, կարևոր բանի համար։ | ||
| + | |||
| + | Նա գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Մինչև չգիտակցեն, երբեք չեն ապստամբի, մինչև չապստամբեն, չեն կարող գիտակից դառնալ։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Կարծես արտագրություն լիներ Կուսակցության դասագրքերից մեկից։ Կուսակցությունն, անշուշտ, պնդում էր, որ պրոլներին ազատել է ստրկությունից։ Մինչ հեղափոխությունը նրանք ահավոր ճնշումների էին ենթարկվում կապիտալիստների կողմից, մատնվում սովի ու ենթարկվում ծեծի, կանանց ստիպում էին աշխատել ածխահանքերում (իրականում կանայք հիմա էլ աշխատում էին ածխահանքերում), երեխաներին վեց տարեկանից վաճառում էին գործարաններին։ Բայց միաժամանակ, կրկնամտքի սկզբունքների համաձայն, Կուսակցությունը սովորեցնում էր, որ պրոլները ստորադաս մարդիկ են և, ինչպես կենդանիներին, նրանց էլ պետք է հպատակեցնել՝ կիրառելով մի քանի պարզ օրենք։ Իրականում պրոլների մասին քիչ բան էր հայտնի։ Շատ իմանալու անհրաժեշտություն չկար։ Քանի դեռ շարունակում են աշխատել ու բազմանալ, ինչով ուզում են թող զբաղվեն։ Ինքնիշխան, ինչպես Արգենտինայի դաշտերում արածող եղջերավոր անասունները, նրանք որդեգրել էին մի կենսակերպ, որը բնական ու ժառանգական էր նրանց համար։ Ծնվում ու մեծանում էին փողոցում, տասներկու տարեկանից սկսում էին աշխատել, ապրում էին ծաղկման ու սեռահասունության շրջանը, քսան տարեկանում ամուսնանում էին. երեսունը համարվում էր միջին տարիք, իսկ վաթսուն տարեկանում սովորաբար մահանում էին։ Ծանր ֆիզիկական աշխատանք, տան ու երեխաների խնամք, դատարկ վեճեր հարևանների հետ, ֆիլմեր, ֆուտբոլ, գարեջուր և ամենակարևորը՝ թղթախաղ. ահա և ամբողջը, որ տեղավորում էր նրանց մտահորիզոնը։ Դժվար չէր հսկողության տակ պահել նրանց։ Մտքի ոստիկանության որոշ գործակալներ միշտ նրանց շարքերում էին, տարածում էին սուտ լուրեր, գտնում ու հեռացնում նրանց, ովքեր կարող էին վտանգավոր դառնալ, բայց նրանց Կուսակցության գաղափարախոսությանը մոտեցնելու փորձ չէր արվում։ Ցանկալի չէր, որ հետաքրքրվեին քաղաքականությամբ։ Միակ բանը, որ պահանջվում էր նրանցից, պարզունակ հայրենասիրությունն էր, որը կօգտագործվեր, երբ պետք լիներ ստիպել, որ հարմարվեին երկար աշխատանքային ժամերին կամ փոքր մթերաբաժնին։ Եվ նույնիսկ երբ դժգոհում էին, ինչը երբեմն պատահում էր, դժգոհությունը նրանց ոչ մի տեղ չէր տանում. միասնական գաղափարների բացակայության պատճառով այն ուղղված էր կոնկրետ չնչին խնդիրների։ Ավելի մեծ չարիքները մշտապես դուրս էին մնում նրանց ուշադրությունից։ Պրոլների մեծամասնության տներում անգամ հեռէկրաններ չկային։ Նույնիսկ քաղաքացիական ոստիկանությունը հազվադեպ էր միջամտում նրանց կյանքին։ Լոնդոնում հանցավորությունը հսկայական չափերի էր հասել. դա մի աշխարհ էր աշխարհի մեջ, ուր վխտում էին գողեր, ավազակներ, մարմնավաճառներ, թմրավաճառներ ու շորթողներ, բայց քանի որ այդ ամենը կատարվում էր հենց պրոլների շարքերում, դրա վրա ուշադրություն չէին դարձնում։ Բարոյականության հարցերում նրանց թույլ էին տալիս առաջնորդվել նախնիների ավանդույթներով։ Կուսակցության սեռական մաքրակենցաղությունը չէր տարածվում նրանց վրա։ Անբարոյականությունն անպատիժ էր, ամուսնալուծությունը` թույլատրված։ Ուստի աչք կփակեին նույնիսկ կրոնապաշտության վրա, եթե պրոլները ցանկություն կամ հակում դրսևորեին։ Նրանց չէին կասկածում։ Ինչպես ասում էր Կուսակցության կարգախոսը, «Պրոլներն ու կենդանիները ազատ են»։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը կռացավ ու զգույշ քորեց երակային վերքը։ Քորը վերսկսվեց։ Նորից ակամա վերադարձավ այն մտքին, որ անհնար էր իմանալ՝ ինչպիսին է իրականում եղել կյանքը հեղափոխությունից առաջ։ Դարակից հանեց պատմության դպրոցական դասագիրքը, որ վերցրել էր տիկին Փարսոնսից, և սկսեց օրագրում արտագրել մի հատված։ | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Հին ժամանակներում, մինչ փառահեղ հեղափոխությունը, Լոնդոնն այն գեղեցիկ քաղաքը չէր, որ տեսնում ենք հիմա։ Մռայլ, կեղտոտ, խղճուկ մի վայր էր, որտեղ գրեթե բոլորը քաղցած էին, հարյուր հազարավոր աղքատներ քայլում էին առանց կոշիկների և գլխավերևում տանիք չունեին։ Ձեր տարեկից երեխաները ստիպված էին օրական տասներկու ժամ աշխատել դաժան տերերի մոտ, ովքեր մտրակներով ծեծում էին, եթե նրանք շատ դանդաղ էին աշխատում, և ուտելու ոչինչ չէին տալիս, բացի չոր հացից ու ջրից։ Բայց այս սարսափելի չքավորության մեջ կանգնած էին հրաշալի, գեղեցիկ ու մեծ տներ, որտեղ ապրում էին հարուստ մարդիկ։ Երբեմն մինչև երեսուն սպասավոր էր ծառայում ամեն տան մեջ։ Այդ հարուստներին կոչում էին կապիտալիստներ։ Նրանք գեր, տգեղ մարդիկ էին՝ չար դեմքերով, ինչպես հաջորդ էջում պատկերվածը։ Ինչպես տեսնում եք, նա հագել է երկար սև վերարկու՝ սերթուկ, և տարօրինակ, փայլուն գլխարկ, որն իր տեսքով գազօջախի խողովակ է հիշեցնում ու կոչվում է ցիլինդր։ Սա կապիտալիստների համազգեստն էր, և ուրիշ ոչ ոք իրավունք չուներ կրել այն։ Աշխարհը պատկանում էր կապիտալիստներին, իսկ մյուսները նրանց ստրուկներն էին։ Բոլոր հողերը, բոլոր տները, բոլոր գործարաններն ու ամբողջ փողը նրանցն էին։ Եթե որևէ մեկը չէր ենթարկվում, նրան բանտ էին նետում կամ հեռացնում աշխատանքից ու սովի մատնում։ Երբ սովորական մարդը խոսում էր կապիտալիստի հետ, ստիպված էր քծնել, խոնարհվել նրա առաջ, հանել գլխարկն ու նրան կոչել՝ սըր։ Բոլոր կապիտալիստների ղեկավարը Թագավորն էր, և…'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն անգիր գիտեր շարունակությունը։ Կհիշատակվեն եպիսկոպոսները՝ բատիստե թեզանիքներով, դատավորները՝ կզաքիսե թիկնոցներով, անարգանքի սյուները, կալանակոճղերը, աղացները, ինը պոչանի մտրակները, Լորդ-քաղաքապետի ճաշկերույթը և Պապի կոշիկը համբուրելու սովորությունը։ Կար նաև, այսպես կոչված, ''«առաջին գիշերվա իրավունք»'', որը հավանաբար հիշատակված չէր երեխաների դասագրքում։ Ըստ այդ օրենքի՝ ցանկացած կապիտալիստ իրավունք ուներ քնելու իր գործարաններից որևէ մեկում աշխատող ցանկացած կնոջ հետ։ | ||
| + | |||
| + | Ինչպե՞ս իմանաս՝ որն էր սուտ, որը՝ միշտ։ Գուցե ճիշտ է, որ միջին մարդը հիմա ավելի բարեկեցիկ էր ապրում, քան մինչ հեղափոխությունը։ Միակ վկայությունը սուր բողոքն էր մարդու ներսում, այն բնազդային զգացողությունը, որ կյանքի պայմաններն անտանելի են, և ինչ-որ ուրիշ ժամանակ պետք է որ այլ կերպ եղած լինեն։ Հանկարծ հասկացավ, որ ժամանակակից կյանքին բնորոշ են ոչ թե դաժանությունն ու անկայունությունը, այլ դատարկությունը, աղոտությունը, անտարբերությունը։ Նայիր շուրջդ և կտեսնես՝ կյանքը նման չէ ոչ միայն հեռէկրանից հորդող ստերին, այլև նույնիսկ իդեալներին, որոնց Կուսակցությունը փորձում էր հասնել։ Հիմնականում կյանքը, նույնիսկ Կուսակցության անդամների համար, չեզոք էր և ապաքաղաքականացված. նրանք զբաղվում էին տաղտկալի գործերով, պայքարում Մետրոյում տեղ գտնելու համար, կարկատում մաշված գուլպան, սախարինի կոճակ մուրում, խնայում սիգարետի քնթուկները։ Կուսակցության կերտած իդեալը ինչ-որ մեծ, ահավոր ու շողշողուն բան էր՝ պողպատից ու բետոնից, հրեշավոր մեքենաներից ու սարսափազդու զենքերից կազմված մի աշխարհ՝ զինվորների ու մոլեռանդների երկիր, ովքեր քայլում էին կատարյալ միասնության մեջ, մտածում նույն մտքերն ու գոռում նույն կարգախոսները, մշտապես աշխատում էին, պայքարում, հաղթանակում ու պատժում. երեք հարյուր միլիոն մարդ՝ բոլորը մեկ դեմքով։ Իսկ իրականում՝ փտած, կեղտոտ քաղաքներ, ուր կիսաքաղց մարդիկ քայլում էին ծակ կոշիկներով, տասնիններորդ դարում կառուցված խարխուլ տներ, որոնցից միշտ կաղամբի և կեղտոտ զուգարանի հոտ էր փչում։ Նրա առաջ հառնում էր Լոնդոնի տեսլականը՝ ավերածությունների, միլիոնավոր աղբարկղերի հսկայական քաղաք. պատկերը լրացնում էր տիկին Փարսոնսի կերպարը՝ կնճռոտ դեմքով ու յուղոտ մազերով կնոջ, ով հուսահատ փորփրում էր կեղտաջրի խցանված խողովակը։ | ||
| + | |||
| + | Նա կռացավ ու նորից քորեց կոճը։ Գիշեր ու ցերեկ հեռէկրանները սղոցում էին ականջներդ վիճակագրությամբ՝ ապացուցելով, որ այսօր մարդիկ ավելի շատ ուտելիք, ավելի շատ հագուստ, ավելի լավ տներ, ավելի ուրախ հանգիստ ունեն, որ նրանք ավելի երկար են ապրում, ավելի կարճ են աշխատում, ավելի խոշոր են, ավելի առողջ, ավելի ուժեղ, ավելի երջանիկ, ավելի խելացի, ավելի կրթված, քան հիսուն տարի առաջ։ Այդ բառերից ոչ մեկը հնարավոր չէր ո՛չ ապացուցել, ո՛չ ժխտել։ Կուսակցությունը, օրինակ, պնդում էր, որ ներկայում դեռահաս պրոլների քառասուն տոկոսը գրագետ է. ասում էին՝ մինչ հեղափոխությունն այդ թիվն ընդամենը տասնհինգ տոկոս էր։ Կուսակցության պնդմամբ՝ մանկական մահացությունը հիմա հազար երեխայից 160 էր, մինչդեռ մինչ հեղափոխությունն այդ թիվը 300 էր, և այսպես շարունակ։ Ասես երկու անհայտով պարզ հավասարում լիներ։ Շատ հավանական էր, որ պատմության գրքերում գրված ամեն մի բառ, նույնիսկ այն, ինչ ընդունվում էր առանց կասկածի, մաքուր հորինվածք էր։ Որքանով Ուինսթոնն էր տեղյակ, երբեք չէր կարող լինել այնպիսի օրենք, ինչպիսին «առաջին գիշերվա օրենքն» է, կամ այնպիսի արարած, ինչպիսին կապիտալիստն է, կամ այնպիսի գլխարկ, ինչպիսին ցիլինդրն է։ | ||
| + | |||
| + | Ամեն ինչ խունանում էր մշուշում։ Անցյալը վերացել էր, վերացման փաստը մոռացվել էր, սուտը դարձել էր ճշմարտություն։ Կյանքում միայն մեկ անգամ և ամենակարևորը՝ մի իրադարձությունից հետո էր Ուինսթոնն իր ձեռքի տակ կեղծիքի կոնկրետ ու անսխալ վկայություն ունեցել։ Այն ձեռքում էր պահել երեսուն վայրկյան։ Դա կարծես 1973 թվականին էր. մի խոսքով՝ այն ժամանակ ինքն ու Քեթրինը բաժանվել էին։ Իսկ ավելի կոնկրետ՝ յոթ կամ ութ տարի առաջ։ | ||
| + | |||
| + | Իրականում պատմությունը սկսվել էր վաթսունականների կեսերին՝ մեծ զտումների ժամանակ, երբ մեկընդմիշտ բնաջնջվեցին Կուսակցության իսկական առաջնորդները։ Մինչ 1970 թվականը նրանցից ոչ մեկն արդեն ողջ չէր, բացի Մեծ եղբորից։ Բոլորին մերկացրել էին՝ որպես դավաճանների և հակահեղափոխականների։ Գոլդսթայնը դիմել էր փախուստի և թաքնվում էր՝ հայտնի չէ, թե որտեղ, ինչ վերաբերում է մյուսներին, ապա ոմանք ուղղակի անհետացել էին, մինչդեռ մեծամասնությունը մահապատժի էր ենթարկվել աղմկոտ դատավարություններից հետո, որտեղ խոստովանել էին իրենց կատարած հանցագործությունները։ Վերջին մազապուրծները երեքն էին՝ Ջոնսը, Աարոնսոնը և Ռադերֆորդը։ Երևի 1965 թվականն էր, երբ երեքն էլ ձերբակալվեցին։ Ինչպես հաճախ էր պատահում, նրանք անհետացան մեկ տարով կամ ավելի երկար, ուստի ոչ ոք չգիտեր՝ ողջ են, թե մեռած, իսկ հետո հանկարծ վերադարձվեցին, որպեսզի սովորական ձևով մերկացնեն իրենք իրենց։ Նրանք խոստովանեցին, որ լրտեսել են թշնամու համար (այն ժամանակ նույնպես թշնամին Եվրասիան էր), յուրացրել են հանրային ֆոնդերը, սպանել Կուսակցության մի շարք նվիրված անդամների, խարդավանքների են դիմել Մեծ եղբոր ղեկավարության դեմ, ինչը սկսվել է հեղափոխությունից շատ առաջ, և մասնակցել են նենգադուլի դեպքերի, որոնք հանգեցրել են հարյուր հազարավոր մարդկանց մահվան։ Այս ամենը խոստովանելուց հետո նրանց ներել էին, վերականգնել Կուսակցության շարքերում և տվել պաշտոններ, որոնք իրականում անաշխատ պաշտոններ էին, բայց կարևոր էին թվում։ Երեքն էլ զղջման երկար հոդվածներ էին գրել «Թայմսում»՝ վերլուծելով ուխտադրժության պատճառները և խոստանալով քավել մեղքերը։ | ||
| + | |||
| + | Նրանց ազատ արձակելուց որոշ ժամանակ անց Ուինսթոնը երեքին էլ տեսել էր «Շագանակենի» սրճարանում։ Հիշում էր, թե ինչ ահարկու գայթակղությամբ էր աչքի պոչով հետևում նրանց։ Այդ տղամարդիկ տարիքով շատ մեծ էին, հին աշխարհի մնացուկներ, վերջին խոշոր կերպարները՝ Կուսակցության վաղ հերոսական օրերից։ Ընդհատակյա պայքարի ու քաղաքացիական պատերազմի փառավոր ոգին դեռ թևածում էր նրանց շուրջը։ Այնպիսի տպավորություն էր, որ չնայած փաստերն ու ամսաթվերը լղոզված էին, Ուինսթոնը նրանց ճանաչում էր շատ ավելի վաղուց, քան Մեծ եղբորը։ Բայց նրանք հանցագործներ էին, թշնամիներ, իրավազուրկներ և առաջիկա մեկ-երկու տարվա ընթացքում անկասկած ենթարկվելու էին մահապատժի։ Մտքի ոստիկանության ձեռքն ընկած որևէ մեկը երբևէ չէր ազատվել։ Նրանք դիակներ էին, որոնք սպասում էին գերեզմանոց ուղարկվելուն: | ||
| + | |||
| + | Սեղանների մոտ նրանց շուրջը, ոչ ոք չկար։ Նման մարդկանց կողքին երևալն անխոհեմ արարք էր։ Նրանք լուռ նստած էին, դիմացը՝ մեխակի բույրով ջինի բաժակներ, որը սրճարանի ֆիրմային խմիչքն էր։ Երեքից Ուինսթոնի վրա ամենամեծ ազդեցությունը թողեց Ռադերֆորդը։ Մի ժամանակ նա հայտնի ծաղրանկարիչ էր, ում սուր ծաղրանկարները նպաստել էին հանրային կրքերի բորբոքմանը մինչ հեղափոխությունը և դրա ընթացքում։ Նույնիսկ հիմա, ժամանակ առ ժամանակ, նրա ծաղրանկարները հայտնվում էին «Թայմսում»։ Դրանք իր նախկին ոճի նմանակումն էին՝ զարմանալիորեն անկյանք ու անհամոզիչ։ Միշտ հին թեմաների պատառիկներ՝ խրճիթներ հետնախորշերում, քաղցած երեխաներ, փողոցային կռիվներ, ցիլինդրներով կապիտալիստներ (նույնիսկ բարիկադների վրա կապիտալիստները չէին բաժանվում իրենց ցիլինդրներից), անցյալ վերադառնալու անվերջ ու հուսահատ փորձեր։ Նա վիթխարի մարդ էր՝ յուղոտ մոխրագույն մազերի բաշով, դեմքը պարկի պես կախված էր ու կնճռոտ, շուրթերը՝ փքված, ինչը հատուկ էր նեգրոիդ տիպին։ ժամանակին պետք է որ անսահման ուժեղ եղած լիներ. հիմա հսկայական մարմինը կորացել էր, թեքվել, այտուցվել, կախվել տարբեր ուղղություններով։ Նա մարդու աչքի առաջ մասնատվում էր, ինչպես փլվող սարը։ | ||
| + | |||
| + | Ժամը տասնհինգն էր՝ հանգստի ժամը։ Ուինսթոնը չէր հիշում՝ այդ ժամին ինչպես էր հայտնվել սրճարանում։ Ներսում գրեթե դատարկ էր։ Հեռէկրանից տարածվում էր թեթև երաժշտություն։ Անկյունում նստած երեք տղամարդիկ անշարժ էին ու ոչ մի բառ չէին խոսում։ Առանց պատվերի սպասելու՝ մատուցողը ևս մի քանի բաժակ ջին բերեց։ Հարևան սեղանին շախմատի տախտակ կար. խաղաքարերը շարված էին, բայց խաղը չէր սկսվել։ Իսկ հետո մոտ կես րոպե հեռէկրանների հետ ինչ-որ բան պատահեց։ Հնչող մեղեդին փոխվեց, երաժշտության տոնայնությունը՝ նույնպես։ Ինչ-որ բան ներխուժեց, բայց թե ինչ, դժվար էր նկարագրել։ Տարօրինակ, խելահեղ, սուր, ծաղրող հնչողություն: Ուինսթոնը մտքում այն կոչեց դեղին տոնայնություն։ Իսկ հետո հեռէկրանից հնչեց երգը. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Սաղարթաշատ շագանակի ծառի տակ'' | ||
| + | ''Դու ծախեցիր ինձ, ես ծախեցի քեզ,'' | ||
| + | ''Պառկած ենք. նրանք՝ այնտեղ, մենք՝ այստեղ,'' | ||
| + | ''Սաղարթաշատ շագանակի ծառի տակ։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Երեք տղամարդիկ չշարժվեցին։ Բայց երբ Ուինսթոնը նորից նայեց Ռադերֆորդի քայքայված դեմքին, տեսավ, որ նրա աչքերում արցունքներ կան։ Առաջին անգամ ներքին սարսուռով, միևնույն ժամանակ չհասկանալով, թե ինչից, սարսռաց, Ուինսթոնը նկատեց, որ Աարոնսոնի և Ռադերֆորդի քթերը ջարդված են։ | ||
| + | |||
| + | Շուտով երեքին էլ նորից ձերբակալեցին։ Պարզվեց՝ ազատ արձակվելու պահից ի վեր նրանք զբաղվել են նոր դավադրություններով։ Երկրորդ դատավարության ընթացքում նրանք դարձյալ խոստովանեցին նախկինում գործած, ինչպես և մի շարք նոր հանցագործություններ։ Նրանց մահապատժի ենթարկեցին, նրանց ճակատագիրը հավերժացավ Կուսակցության պատմության մեջ՝ որպես դաս ապագա սերունդներին։ Դրանից հինգ տարի անց՝ 1973 թվականին, Ուինսթոնը բացում էր օդաճնշական խողովակից հենց նոր իր գրասեղանին ընկած թղթերը, երբ հանկարծ ձեռքն ընկավ թղթի մի կտոր։ Ըստ երևույթին, սխալմամբ էր հայտնվել մյուսների մեջ, իսկ հետո մոռացվել էր։ Հենց որ շտկեց թուղթը, անմիջապես հասկացավ դրա կարևորությունը։ Մոտ տասը տարի առաջ «Թայմսից» պատռած կես էջ էր՝ վերևի կեսը, ուստի վրան ամսաթիվ կար. պատվիրակների լուսանկարն էր Նյու Յորքում՝ կուսակցական միջոցառման ժամանակ։ Խմբի կենտրոնում աչքի էին ընկնում Ջոնսը, Աարոնսոնը և Ռադերֆորդը։ Հնարավոր չէր չճանաչել, ամեն դեպքում նրանց անունները գրված էին լուսանկարի տակ։ | ||
| + | |||
| + | Բայց չէ՞ որ երկու դատավարությանն էլ երեք տղամարդիկ խոստովանել էին, որ այդ օրը եղել են եվրասիական հողի վրա։ Նրանք Կանադայի գաղտնի օդանավակայանից թռել էին Սիբիր՝ հանդիպման, և խորհրդակցել էին եվրասիական գլխավոր շտաբի անդամների հետ, որոնց հայտնել էին կարևոր ռազմական գաղտնիքներ։ Ամսաթիվը հստակ ամրագրվել էր Ուինսթոնի հիշողության մեջ, որովհետև միջամառային օրն էր՝ հունիսի 23-ը, բայց ամբողջ պատմությունը պետք է որ գրանցված լիներ նաև բազմաթիվ այլ տեղերում։ Կար միայն մեկ հնարավոր եզրակացություն. խոստովանությունները սուտ էին։ | ||
| + | |||
| + | Անշուշտ, սա ինքնին բացահայտում չէր։ Նույնիսկ այդ ժամանակ Ուինսթոնի մտքով չէր անցել, որ զտումներին զոհ գնացած մարդիկ իրականում գործել են այն հանցագործությունները, որոնցում մեղադրվում են։ Բայց սա կոնկրետ ապացույց էր. անհետացած անցյալի մի պատառիկ, բրածո ոսկորի պես, որը հայտնվում է սխալ նստվածքաշերտում ու ոչնչացնում երկրաբանական տեսությունը։ Միայն դա բավական էր Կուսակցությունը հյուլեների բաժանելու համար, եթե ինչ-որ կերպ աշխարհն իմանար այդ մասին, և նրա կարևորությունը հայտնի դառնար բոլորին։ | ||
| + | |||
| + | Նա շարունակեց աշխատել։ Երբ տեսավ լուսանկարն ու հասկացավ, թե դա ինչ է նշանակում, անմիջապես ծածկեց մի ուրիշ թղթով։ Բարեբախտաբար, երբ հարթեցրեց թերթը, տեսավ, որ այն հակառակ է դրված և չի երևում հեռէկրանից։ | ||
| + | |||
| + | Նա ծնկին դրեց նոթատետրը և աթոռը հրեց այնպես, որ հնարավորինս հեռանա հեռէկրանից։ Դժվար չէր անարտահայտիչ դարձնել դեմքը, ու ջանքերի գնով նույնիսկ շնչառությունը կարելի էր վերահսկել, բայց հնարավոր չէր կառավարել սրտի զարկը, և հեռէկրանն այնքան նրբազգաց էր, որ կարող էր որսալ։ Նա սպասեց, իր հաշվարկներով մոտ տասը րոպե՝ ամբողջ ընթացքում տառապելով վախից, որ ինչ-որ դեպք, օրինակ՝ հանկարծակի միջանցիկ քամին, կարող է մատնել իրեն; Հետո, առանց լուսանկարը բացելու, գցեց հիշողության անցքը՝ այլ անպետք թղթերի հետ։ Երևի հաջորդ րոպեի ընթացքում այն կվերածվի փոշու։ | ||
| + | |||
| + | Տասը-տասնմեկ տարի առաջ էր։ Այսօր թերևս կպահեր այդ լուսանկարը։ Զարմանալի էր, որ այն իր ձեռքում պահելու փաստը շատ կարևոր էր նույնիսկ հիմա, երբ լուսանկարը, ինչպես և իրադարձությունը, որ պատկերված էր այնտեղ, ընդամենը հիշողություն էին։ Նա մտածում էր՝ մի՞թե Կուսակցության կողմից անցյալի կառավարումը թուլացավ նրանից, որ ''ինչ-որ ժամանակ'' գոյություն է ունեցել մի վկայություն, որն այլևս գոյություն չունի։ | ||
| + | |||
| + | Բայց այսօր, եթե լուսանկարը նույնիսկ ինչ-որ կերպ հառներ մոխրից, այն գուցե վկայություն էլ չլիներ։ Այն ժամանակ, երբ Ուինսթոնն արել էր այդ հայտնագործությունը, Օվկիանիան այլևս չէր պատերազմում Եվրասիայի դեմ, և երեք մեռած տղամարդիկ հավանաբար իրենց երկիրը մատնել էին արևելաասիացի գործակալներին։ Այդ ժամանակից ի վեր եղել էին նաև ուրիշ փոփոխություններ՝ մեկ, երկու, նա չէր հիշում՝ քանիսը։ Հավանական է, որ խոստովանությունները նորից ու նորից էին գրվել, այնքան, մինչև իսկական փաստերն ու տարեթվերը կորցրել էին նույնիսկ ամենաչնչին նշանակությունը։ Անցյալը ոչ միայն փոխվել էր, այլև շարունակ փոխվում էր։ Նրան ամենից շատ տանջում էր այն մղձավանջային միտքը, որ ինքը երբեք պարզ չէր հասկացել, թե ինչու էր արվում այս հսկայական խարդախությունը։ Անցյալի կեղծման անմիջական առավելություններն ակնհայտ էին, բայց վերջնական շարժառիթն առեղծվածային էր։ Նա դարձյալ վերցրեց գրիչն ու գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Ես հասկանում եմ՝ ԻՆՉՊԵՍ։ Չեմ հասկանում՝ ԻՆՉՈՒ։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Ինչպես բազմիցս՝ նախկինում, այժմ էլ մտածում էր՝ արդյո՞ք ինքը խելագար չէ։ Գուցե խելագար է նա, ով փոքրամասնություն է։ Մի ժամանակ խելագարության նշան էր հավատալը, որ Երկիրը պտտվում է արևի շուրջը, իսկ այսօր՝ որ անցյալն անփոփոխելի է։ Հավանաբար միայն ինքն էր հավատում այդ համոզմունքին, իսկ եթե միայն ինքն էր, ուրեմն խելագար է։ Խելագար լինելու միտքն այնքան էլ չէր անհանգստացնում. սարսափելին այն էր, որ ինքը գուցե սխալվում է։ | ||
| + | |||
| + | Նա վերցրեց երեխաների պատմության դասագիրքն ու նայեց Մեծ եղբոր նկարին, որը գրքի ճակատին էր։ Հիպնոսացնող աչքերը նայեցին Ուինսթոնի աչքերին։ Ասես մի հսկայական ուժ ճնշում էր քեզ, թափանցում գանգդ, տրորում ուղեղդ, վախեցնելով ստիպում հրաժարվել համոզմունքներից, գրեթե համոզում մերժել զգայարանների վկայությունը։ Ի վերջո, Կուսակցությունը կհայտարարի, որ երկու անգամ երկու հավասար է հինգի, և ստիպված կլինեք հավատալ։ Անխուսափելիորեն, վաղ թե ուշ նրանք կներկայացնեն այդ պահանջը, դա էր պահանջում նրանց իշխանության տրամաբանությունը։ Ոչ միայն փորձի հիմնավորությունը, այլև ինքնին արտաքին իրականության գոյությունը անխոս մերժվում էր նրանց փիլիսոփայության կողմից։ Ամենամեծ հերետիկոսությունն առողջ բանականությունն էր։ Իսկ սարսափելին ոչ թե այն էր, որ քեզ կսպանեն այլ կերպ մտածելու համար, այլ այն, որ նրանք գուցե իրավացի են։ Ի վերջո, ինչպե՞ս կարող եք իմանալ, որ երկու անգամ երկու չորս է։ Կամ՝ ձգողականության ուժը գործում է։ Կամ՝ անցյալն անփոփոխելի է։ Եթե անցյալն ու արտաքին աշխարհը գոյություն ունեն միայն մտքում, ու եթե միտքն ինքնին վերահսկելի է, ուրեմն ի՞նչ։ | ||
| + | |||
| + | Բայց ոչ։ Հանկարծ նա խիզախության անսպասելի հոսք զգաց։ Անհայտ է, թե ինչ զուգորդումով մտքում լողաց Օ’Բրայենի դեմքը։ Հիմա, ավելի վստահ, քան առաջ, նա գիտեր, որ Օ’Բրայենը իր կողքին է: Նա օրագիրը լրացնում էր Օ’Բրայենի համար՝ ''Օ’Բրայենին''. ասես անվերջ նամակ լիներ, որը ոչ ոք երբեք չէր կարդալու, բայց ուղղված էր որոշակի մարդու, և իմաստավորված էր հենց դրանով։ | ||
| + | |||
| + | Կուսակցությունը պատվիրում էր չհավատալ սեփական աչքերին ու ականջներին։ Դա նրանց վերջնական, ամենակարևոր հրամանն էր։ Նրա սիրտը նվաղեց, երբ մտածեց, թե ինչ հսկայական ուժ է կանգնել իր դեմ, թե Կուսակցության ցանկացած գաղափարախոս բանավեճի ժամանակ ինչ հեշտությամբ կտապալի իրեն նուրբ փաստարկներով, որոնք ինքն ի վիճակի չի լինի հասկանալ, առավել ևս՝ պատասխանել։ Բայց միևնույն է, ինքն իրավացի է։ Նրանք սխալ են, իսկ ինքը՝ իրավացի։ Պետք է պաշտպանել ակներևը, տարրականը, ճիշտը։ Հանրահայտ ճշմարտությունները ճիշտ են. կառչե՛ք այդ մտքից։ Աշխարհի գոյությունն աներեր է, նրա օրենքները չեն փոխվում։ Քարերը պինդ են, ջուրը՝ թաց, հենման կետ չունեցող առարկաներն ընկնում են Երկրի վրա։ Այնպիսի զգացողությամբ, ասես խոսում է Օ’Բրայենի հետ և մի կարևոր աքսիոմ առաջադրում, Ուինսթոնը գրեց. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''Ազատությունը երկուսին զումարած երկու հավասար է չորսի ասելու հնարավորությունն է: Եթե դա թույլատրվի, մնացած ամեն ինչ կբխի դրանից։'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | === VIII === | ||
| + | |||
| + | Ինչ-որ տեղից՝ միջանցքի խորքից, դեպի փողոց փչեց բոված սուրճի բույրը, իսկական, ոչ թե «Հաղթանակ» սուրճի։ Ուինսթոնն ակամա կանգ առավ։ Մոտ երկու վայրկյանով նա վերադարձավ իր մանկության գրեթե մոռացված աշխարհ։ Հետո դուռը շրխկոցով փակվեց ու ասես կտրեց բույրը, ինչպես հնչյուն։ | ||
| + | |||
| + | Նա մի քանի կիլոմետր քայլել էր մայթերով, ու երակային վերքը տրոփում էր։ Երեք շաբաթվա ընթացքում արդեն երկրորդ անգամ բաց էր թողնում Հանրային կենտրոնում կազմակերպված երեկոն. անխոհեմ քայլ էր, քանի որ կասկածից վեր է, որ այցելությունները Կենտրոն խնամքով հաշվվում են: Սկզբունքորեն Կուսակցության անդամն ազատ ժամանակ չուներ և երբեք մենակ չէր մնում, միայն անկողնում: Ենթադրվում էր, որ երբ չի աշխատում, չի ուտում կամ քնում, ուրեմն մասնակցում է որևէ հանրային զվարճանքի. փոքր-ինչ վտանգավոր էր զբաղվել մի գործով, որը ենթադրում էր մենակության հակում, նույնիսկ մենակ զբոսանքի գնալը: Նորալեզվում անգամ այդպիսի բառ կար՝ ''սեփակյանք'', որը նշանակում էր անհատականություն և արտասովորություն: Բայց այս երեկո նախարարությունից դուրս գալիս ապրիլյան օդի քնքշությունը գայթակղեց նրան: Այդպիսի ջերմ կապույտ երկինք դեռ չէր տեսել այդ տարի, և հանկարծ երկարատև, աղմկոտ երեկոն Կենտրոնում, ձանձրալի ու հոգնեցնող խաղերը, դասախոսությունները, ջինով օծված, բայց ճռճռան ընկերությունը անտանելի թվացին: Մի ներքին մղումով նա հեռացել էր ավտոբուսի կանգառից ու թափառել էր Լոնդոնի լաբիրինթոսում, նախ՝ դեպի հարավ, հետո՝ արևելք, հետո՝ նորից հյուսիս, և կորել էր անհայտ փողոցներում՝ չմտահոգվելով, թե ինչ ուղղությամբ է գնում: | ||
| + | |||
| + | Նա իր օրագրում գրել էր. «Եթե կա հույս, ապա հույսը պրոլներն են»: Այս դարձվածքն անընդհատ պտտվում էր գլխում՝ որպես միստիկական ճշմարտություն ու ակնհայտ անհեթեթություն: Նա ինչ-որ աղոտ, դարչնագույն հետնախորշերում էր՝ երբեմնի Սուրբ Պանկրասի կայարանից հյուսիս-արևելք: Քայլում էր սալարկված փողոցով՝ փոքրիկ երկհարկանի տների մոտով, որոնց խարխուլ մուտքերը բացվում էին ուղիղ մայթի վրա, և որոնք զարմանալիորեն առնետաբներ էին հիշեցնում: Այսուայնտեղ՝ սալարկների արանքում, կեղտաջրով լի փոսեր էին: Մռայլ մուտքերում և դրանցից դուրս, երկկողմ ճյուղավորված նեղ նրբանցքներն ի վար հավաքված էին ապշելու թվով մարդիկ՝ հասուն, ծաղկման շրջանում գտնվող աղջիկներ՝ կոպիտ ներկած շուրթերով, երիտասարդներ, ովքեր հետապնդում էին աղջիկներին, հաստաբեստ շորորուն կանայք, որոնց տեսքից կարելի էր կռահել՝ ինչպիսին կլինեն աղջիկները տասը տարի անց, ծեր, կորացած արարածներ, որոնք օրորվում էին ծուռ ոտքերի վրա, և ցնցոտիապատ ոտաբոբիկ երեխաներ, ովքեր խաղում էին ջրափոսերում, իսկ հետո ցրվում մայրիկների բարկացած ճչոցներից։ Փողոցի պատուհանների գրեթե մեկ քառորդը կոտրված էր ու տախտակապատ։ Համարյա ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում Ուինսթոնին, բայց ոմանք ուղեկցում էին զգուշավոր ու հետաքրքրասեր հայացքով։ Երկու խոշորամարմին կին՝ աղյուսագույն թևերը գոգնոցներին կանթած, խոսում էին մուտքի մոտ։ Մոտենալով Ուինսթոնը խոսակցության պատառիկներ լսեց. | ||
| + | |||
| + | - Այո՛, ասում եմ նրան, ամեն ինչ շատ լավ է, ասում եմ։ Բայց իմ փոխարեն դու էլ նույնը կանեիր։ Հեշտ է, ասում եմ, քննադատել, րայց որ իմ օրին լինեի՜ր... | ||
| + | |||
| + | - Հա՜,- ասաց մյուսը,- ճիշտ է։ Շատ էլ ճիշտ ես ասում։ | ||
| + | |||
| + | Ճղճղան ձայները կտրուկ դադարեցին։ Կանայք թշնամական լռությամբ ուսումնասիրեցին անցնող Ուինսթոնին։ Ավելի ճիշտ՝ ոչ թե թշնամություն էր, այլ զգուշություն, վայրկենական քարացում, ինչպես պատահում է, երբ կողքից ինչ-որ անծանոթ կենդանի է անցնում։ Կուսակցության կապույտ տաբատը սովորական երևույթ չէր նման փողոցում։ Իսկապես, նման վայրում հայտնվելն անխոհեմություն էր, եթե, իհարկե, չես եկել որոշակի գործով։ Պարեկախումբը կարող է կանգնեցնել, եթե պատահաբար հանդիպես նրանց։ «Կարելի՞ է ձեր փաստաթղթերը, ընկե՛ր։ Ի՞նչ եք անում այստեղ։ Ժամը քանիսի՞ն եք դուրս եկել աշխատանքից։ Սա ձեր տան սովորական ճանապա՞րհն է», և այլն, և այլն։ Իհարկե, ոչ սովորական ճանապարհով տուն գնալն արգելող ոչ մի օրենք չկար, բայց բավական էր Մտքի ոստիկանությունը լսեր այդ մասին, և ձեզ վրա ուշադրություն կսևեռեիք։ | ||
| + | |||
| + | Հանկարծ ամբողջ փողոցը սկսեց խլրտալ։ Բոլոր կողմերից նախազգուշացնող ճիչեր լսվեցին։ Մարդիկ ճագարների պես պահ մտան իրենց տներում։ Ուինսթոնից մի քայլի վրա մի երիտասարդ կին դուրս թռավ մուտքից, բռնեց ջրափոսում խաղացող փոքրիկ երեխային, գոգնոցով փաթաթեց ու հետ սուրաց, ամեն ինչ ասես մեկ շարժումով կատարվեց։ Նույն ակնթարթում հարևան ծառուղուց հայտնվեց ակորդեոն հիշեցնող սև կոստյումով մի տղամարդ, վազեց Ուինսթոնի ուղղությամբ՝ հուզված ցույց տալով դեպի երկինք։ | ||
| + | |||
| + | - Շոգենա՜վ,- ճչաց նա։- Նայի՛ր, ղեկավա՛ր։ Հիմա կընկնի գլխներիս։ Արագ պառկեք։ | ||
| + | |||
| + | Չգիտես ինչու, պրոլները հրթիռին «շոգենավ» էին ասում։ Ուինսթոնը բերանքսիվայր ընկավ գետնին։ Պրոլները գրեթե միշտ իրավացի էին, երբ զգուշացնում էին նման բաներից։ Նրանք օժտված էին ինչ-որ բնազդով, որը մի քանի վայրկյան առաջ հայտնում էր հրթիռի մոտենալու մասին, չնայած ենթադրվում էր, որ հրթիռը ձայնից արագ է սլանում։ Ուինսթոնը թևերով ծածկեց գլուխը։ Այնպիսի թնդյուն լսվեց, որն ասես ցնցեց մայթը. թեթև առարկաների տարափ տեղաց մեջքին։ Երբ ոտքի կանգնեց, պարզեց, որ պատված է մոտակա պատուհանի ապակու կտորտանքով։ | ||
| + | |||
| + | Շարունակեց քայլել։ Ռումբը 200 մետրի վրա մի քանի տուն էր ավերել։ Օդում ծխի սև սյուն էր կանգնած, նրա տակ՝ գիպսափոշու ամպի մեջ, ավերակների շուրջն արդեն մարդիկ էին հավաքվում։ Նրա առաջ՝ մայթի վրա, սվաղի փոքրիկ կույտ էր, որի կենտրոնում Ուինսթոնը բաց կարմիր շերտագիծ տեսավ։ Երբ մոտեցավ, պարզվեց՝ կտրված դաստակ է։ Բացի արյունոտ վերքից՝ ձեռքն ամբողջությամբ սպիտակել էր, ինչպես գիպսե կաղապար։ | ||
| + | |||
| + | Ոտքով խփեց-գցեց ջրատարը, հետո ամբոխից խուսափելու համար քայլեց աջ՝ նրբանցքն ի վար։ Երեք կամ չորս րոպեում հեռացավ ռումբի ավերած տարածքից. այստեղ՝ փողոցներում, թշվառ, մրջնային կյանքը շարունակվում էր այնպես, ասես ոչինչ էլ չէր պատահել։ Մոտավորապես երեկոյան ութն էր, և խմիչքի խանութները, ուր հաճախում էին պրոլները (դրանք կոչվում էին «պանդոկներ»), լեփ-լեցուն էին հաճախորդներով։ Մրոտ դռներից, որոնք անվերջ բացվում ու փակվում էին, փչում էր մեզի, թեփի ու թթու գարեջրի հոտը։ Շարքից առաջ ընկած շենքի անկյունում կիպ կանգնել էին երեք տղամարդ. մեջտեղինը ձեռքում ծալված թերթ ուներ, որը մյուս երկուսը նրա ուսի վրայից ուսումնասիրում էին։ Ուինսթոնը դեռ այնքան մոտ չէր՝ նրանց դեմքի արտահայտությունը տեսնելու համար, բայց զգում էր, որ մարմնի բոլոր մասերով կլանված են իրենց գործով։ Պարզ էր, որ ինչ-որ կարևոր նորություն են կարդում։ Ուինսթոնը մի քանի քայլ հեռավորության վրա էր, երբ հանկարծ խումբը բաժան-բաժան եղավ, ու տղամարդկանցից երկուսը կատաղի վեճի բռնվեցին։ Մի պահ թվաց՝ կանցնեն բռունցքների։ | ||
| + | |||
| + | - Բթամի՛տ, չե՞ս լսում՝ ինչ եմ ասում։ Ասում եմ՝ յոթով վերջացող ոչ մի թիվ չի հաղթել տասնչորս ամսվա ընթացքում։ | ||
| + | |||
| + | - Ես էլ ասում եմ՝ հաղթել է։ | ||
| + | |||
| + | - Ո՛չ, չի հաղթել։ Տանը ունեմ երկու տարվա բոլոր գրանցումները։ Գրանցում եմ ժամացույցի ճշտությամբ։ Ասում եմ՝ յոթով վերջացող ոչ մի թիվ... | ||
| + | |||
| + | - Չէ՛, յոթը հաղթել է։ Կարող եմ նույնիսկ անիծյալ թիվն ասել։ Վերջանում էր չորս զրո յոթով։ Փետրվարին էր։ Փետրվարի երկրորդ շաբաթը։ | ||
| + | |||
| + | - Փետրվարին քու տատիկը... Գրել եմ սևով սպիտակի վրա։ Ասում եմ քեզ՝ յոթով ոչ մի թիվ... | ||
| + | |||
| + | - Դե վե՛րջ տվեք,- ասաց երրորղ տղամարդը։ | ||
| + | |||
| + | Վիճակախաղի մասին էին խոսում։ Ուինսթոնը հետ նայեց, երբ երեսուն մետր հեռացել էր։ Նրանք դեռ վիճում էին՝ վառվող, կրքոտ դեմքերով: Վիճակախաղը՝ ամեն շաբաթ հանձնվող հսկայական մրցանակներով միակ հանրային իրադարձությունն էր, որին պրոլները լուրջ ուշադրություն էին դարձնում։ Հնարավոր է՝ միլիոնավոր պրոլների համար վիճակախաղն ապրելու գլխավոր, եթե ոչ միակ պատճառն էր։ Դա նրանց բերկրանքն էր, նրանց խենթությունը, նրանց ցավի ամոքումը, նրանց ինտելեկտուալ խթանը։ Երբ հարցը վերաբերում էր վիճակախաղին, նույնիսկ մարդիկ, ովքեր հազիվ էին կարդում ու գրում, ցուցաբերում էին ապշեցուցիչ հիշողություն և բարդ հաշվարկների ունակություն։ Կար մարդկանց մի ամբողջ խումբ, որն ապրուստ էր հայթայթում համակարգեր, կանխատեսումներ ու թալիսմաններ վաճառելով։ Ուինսթոնը ոչ մի կապ չուներ վիճակախաղի հետ, որով զբաղվում էր Առատության նախարարությունը, բայց տեղյակ էր (անշուշտ, Կուսակցությունում բոլորն էին տեղյակ), որ մրցանակները հիմնականում երևակայական էին։ Իրականում վճարվում էին միայն փոքր գումարներ, իսկ մեծ մրցանակների հաղթողները գոյություն չունեցող մարդիկ էին։ Դա դժվար չէր կազմակերպել, քանի որ բացակայում էր որևէ իրական փոխադարձ կապ Օվկիանիայի մասերի միջև։ | ||
| + | |||
| + | Բայց եթե հույս կա, ապա հույսը պրոլներն էին։ Պետք է կառչել ղրանից։ Երբ բառերով ես արտահայտում, միտքը թվում է բանական. իսկ երբ նայում ես կողքիցդ անցնող մարդ արարածներին, մտածումը վերածվում է հավատի։ Փողոցը, ուր նա թեքվեց, զառիթափ էր։ Այնպիսի զգացողություն ուներ, որ առաջ էլ է եղել այս թաղամասում, և որ մայրուղին մոտակայքում է։ Առջևում՝ ինչ-որ տեղից, գոռգոռոցներ լսվեցին։ Փողոցը կտրուկ թեքվեց, ապա ավարտվեց խուլ նրբանցք տանող մի քանի աստիճանով, ուր մի քանի կրպակատերեր թոշնած բանջարեղեն էին վաճառում։ Այդ պահին Ուինսթոնը հիշեց, թե որտեղ է։ Նրբանցքը տանում էր դեպի գլխավոր փողոց, իսկ հաջորդ խաչմերուկում՝ ընդամենը հինգ րոպեի հեռավորության վրա, հնավաճառի խանութն էր. այնտեղից էր գնել տետրը, որը հիմա իր օրագիրն էր։ Իսկ ոչ հեռու գտնվող գրենական պիտույքների փոքրիկ խանութում գնել էր գրչակոթ ու մի շիշ թանաք։ | ||
| + | |||
| + | Մի պահ կանգ առավ աստիճանների գլխին։ Նրբանցքի հակառակ կողմում անշուք փոքրիկ պանդոկ էր, որի պատուհաններն առաջին հայացքից եղյամապատ, բայց իրականում ընդամենը պատված էին փոշով; Մի շատ ծեր մարդ՝ կռացած, բայց եռանդուն, ծովախեցգետնի կախված, սպիտակ բեղերով բացեց ճոճվող դուռն ու ներս մտավ: Ուինսթոնը կանգնած հետևում էր, երբ հանկարծ հասկացավ, որ այդ ծեր մարդը, ով առնվազն ութսուն տարեկան էր, միջին տարիքի է եղել, երբ սկսվել է հեղափոխությունը։ Նա և իր նման մի քանիսը կապիտալիզմի անհետացած աշխարհի հետ կապող վերջին թելն էին։ Կուսակցությունում քչերը կային, որոնց գաղափարները ձևավորվել էին մինչ հեղափոխությունը։ Ավագ սերունդը գերազանցապես բնաջնջվել էր հիսունականների ու վաթսունականների մեծ զտումների ժամանակ, և այն քչերը, որ ողջ էին մնացել, շատ վաղուց սարսափից ենթարկվել էին կատարյալ մտավոր կապիտուլյացիայի։ Եթե դեռ կար որևէ ողջ մարդ, ով կարող էր ճշգրիտ նկարագրել դարասկզբի կյանքի պայմանները, ապա դա կարող էր միայն պրոլ լինել։ Հանկարծ Ուինսթոնի մտքում հայտնվեց պատմության գրքի հատվածը, որն արտագրել էր օրագրի մեջ, և համակվեց խելագարի մղումով։ Կմտնի պանդոկ, կծանոթանա ծերունու հետ ու կհարցնի. «Պատմեք՝ ինչպե՞ս էիք ապրում, երբ փոքր էիք։ Ինչպիսի՞ն էր կյանքն այն ժամանակ։ Ավելի լա՞վ քան հիմա, թե՞ ավելի վատ»։ | ||
| + | |||
| + | Արագ-արագ, որ չհասցնի վախենալ, նա իջավ աստիճաններով և անցավ նեղ փողոցը։ Անշուշտ, այդ ամենը խենթություն էր։ Ինչպես միշտ, պրոլների հետ խոսելն ու պանդոկ հաճախելն արգելող որևէ որոշակի օրենք չկար, բայց անհնար էր, որ այդ արտասովոր գործողությունն աննկատ մնար։ Եթե պարեկախումբը հայտնվի, ինքը կձևացնի, թե հանկարծ տկարություն է զգացել, բայց քիչ հավանական է, որ իրեն կհավատան։ Հրեց-բացեց դուռը, ու դեմքին փչեց թթու գարեջրի գարշելի հոտը։ Երբ ներս մտավ, ժխորը կիսով չափ պակասեց։ Թիկունքում զգում էր, որ բոլորը նայում են իր կապույտ տաբատին։ Սենյակի հակառակ ծայրում շարունակվող տեգախաղը դադարեց ուղիղ երեսուն վայրկյան։ Ծերունին, ում ետևից Ուինսթոնը եկել էր, կանգնած էր բարի մոտ ու վիճում էր բարմենի՝ թիկնեղ, գեր, արծվաքիթ ու հսկայական բազուկներով երիտասարդի հետ: Մի քանիսը, շուրջը կանգնած, ձեռքերին մի-մի բաժակ ջին, հետևում էին տեսարանին։ | ||
| + | |||
| + | - Կարծեմ պարզ ասացի քեզ, չէ՞,- ասաց ծերուկը՝ կռվի տրամադրությամբ շտկելով ուսերը։- Իսկ դու ասում ես՝ պինտանոց գավաթ չունես անիծյալ պանդոկում։ | ||
| + | |||
| + | - Գրողը տանի, ի՞նչ է նշանակում պինտա,- հարցրեց բարմենը՝ մատների ծայրերով հենվելով վաճառասեղանին։ | ||
| + | |||
| + | - Սրա՜ն տեսեք։ Իրեն բարմեն է կոչում ու չգիտի՝ ինչ է պինտան։ Լսի՛ր, պինտան կվարտայի կեսն է, իսկ գալոնի մեջ չորս կվարտա կա։ Մյուս անգամ այբուբենն եմ սովորեցնելու։ | ||
| + | |||
| + | - Երբեք չէի լսել,- կարճ կապեց բարմենը։- Լիտր ու կես լիտր. մենք այդպես ենք մատուցում։ Բաժակները ձեր դիմաց են՝ դարակի վրա։ | ||
| + | |||
| + | - Ինձ պինտան է դուր գալիս,- պնդեց ծերունին։- Քեզ համար, ի՞նչ է, դժվա՞ր է մի պինտա գարեջուր տալը։ Երբ ջահել էի, գրողի տարած լիտրեր չկային։ | ||
| + | |||
| + | - Երբ ջահել էիք, բոլորս ծառերի վրա էինք ապրում,- ասաց բարմենը՝ հայացք նետելով մյուս հաճախորդներին։ | ||
| + | |||
| + | Բարձր ծիծաղ լսվեց, և Ուինսթոնի մտնելուց ստեղծված անհարմար վիճակը կարծես անցավ։ Ծերունու սպիտակ դեմքը վարդագունել էր։ Նա շրջվեց՝ ինքնիրեն փնթփնթալով, ու բախվեց Ուինսթոնին։ Ուինսթոնը հանդարտ բռնեց նրա թևը։ | ||
| + | |||
| + | - Կարո՞ղ եմ խմիչք հյուրասիրել,- ասաց նա։ | ||
| + | |||
| + | - Դուք ազնվազարմ մարդ եք,– ասաց ծերուկը՝ դարձյալ շտկելով ուսերը։ Նա կարծես չէր նկատել Ուինսթոնի կապույտ կոմբինեզոնը։- Պինտա,- հարձակողական տոնով դիմեց բարմենին։- Մի պինտա քոթակ: | ||
| + | |||
| + | Բարմենը խշշոցով մուգ դարչնագույն գարեջուր լցրեց երկու կեսլիտրանոց հաստ պատերով գավաթները, որոնք մինչ այդ ողողել էր վաճառասեղանի տակ դրված դույլի մեջ։ Գարեջուրը միակ խմիչքն էր, որ կարելի էր գտնել պրոլների պանդոկներում։ Պրոլներին ջին չէր հասնում, թեև իրականում կարող էին հեշտությամբ ճարել։ Տեգախաղը դարձյալ եռում էր, և բարի մոտ հավաքված տղամարդիկ խոսում էին վիճակախաղի տոմսերից։ Ուինսթոնի ներկայությունը մի պահ մոռացվեց։ Պատուհանի տակ սոճու փայտից սեղան կար, որտեղ էլ նա և ծերունին կարող էին խոսել՝ առանց վախենալու, որ իրենց կլսեն։ Վտանգն ահռելի էր, բայց, համենայնդեպս, սենյակում հեռէկրան չկար. համոզվել էր ներս մտնելուն պես։ | ||
| + | |||
| + | - Գոնե մի պինտա լցներ,- փնթփնթաց ծերունին՝ նստելով բաժակի առաջ։- Կես լիտրը բավական չէ։ Չի հագեցնում։ Իսկ մի լիտրը չափից ավել է։ Միզապարկս լցվում է։ Էլ չասած գնի մասին։ | ||
| + | |||
| + | - Դուք պետք է որ մեծ փոփոխություններ տեսած լինեք երիտասարդ տարիքից ի վեր,- փորձնական ասաց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | Ծերունու բաց կապույտ աչքերը նախ նայեցին տեգախաղի տախտակին, ապա տեղափոխվեցին բար, իսկ բարից՝ տղամարդկանց զուգարանի դռանը, ասես սպասում էր, որ փոփոխությունները տեղի են ունենալու սրահում։ | ||
| + | |||
| + | - Գարեջուրն ավելի լավն էր,- ի վերջո ասաց նա։- Եվ ավելի էժան։ Երբ ջահել էի, ոչ թունդ գարեջրի՝ քոթակի (մենք այդպես էինք ասում) պինտան չորս փենս արժեր։ Իհարկե, դա պատերազմից առաջ էր։ | ||
| + | |||
| + | - Ո՞ր պատերազմից,- ասաց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | - Պատերազմները չեն վերջանում,- անորոշ ասաց ծերունին։ Նա վերցրեց գավաթն ու դարձյալ շտկեց ուսերը։- Լավագույն ցանկություններով։ | ||
| + | |||
| + | Նրա նեղ կոկորդում սրածայր ադամախնձորը զարմանալի արագ թռչկոտեց, ու գարեջուրն անհետացավ։ Ուինսթոնը մոտեցավ բարին ու վերադարձավ ևս երկու կեսլիտրանոց գավաթով։ Ծերունին երևի մոռացել էր մի ամբողջ լիտր խմելու վնասի մասին։ | ||
| + | |||
| + | - Դուք ինձնից շատ տարիքով եք,- ասաց Ուինսթոնը։- Մինչև իմ ծնվելը երևի արդեն մեծ եք եղել։ Կարո՞ղ եք հիշել՝ ինչպիսին էր կյանքը հին օրերում՝ հեղափոխությունից առաջ։ Իմ տարեկիցներն իրականամ ոչինչ չգիտեն այն ժամանակների մասին։ Մենք կարող ենք իմանալ միայն գրքերից, իսկ ո՞վ գիտի՝ ճի՞շտ է դա, թե՞ սուտ։ Կուզեի իմանալ ձեր կարծիքը։ Պատմության գրքերում գրված է, որ մինչև հեղափոխությունը կյանքը միանգամայն տարբեր էր այսօրվա կյանքից։ Ահավոր ճնշումներ, անարդարություն, չքավորություն՝ այս ամենը՝ ավելի սարսափելի, քան կարող ենք պատկերացնել։ Այստեղ՝ Լոնդոնում, մարդիկ ծնված օրից մինչև մահ երբեք բավարար չէին սնվում։ Նրանց կեսը նույնիսկ կոշիկ չուներ։ Աշխատում էին օրական տասներկու ժամ, ինը տարեկանից թողնում էին դպրոցը, սենյակում քնում էին տասը հոգով։ Եվ միևնույն ժամանակ փոքր թվով մարդիկ՝ ընդամենը մի քանի հազար կապիտալիստներ (այդպես էին կոչում նրանց) հարուստ էին ու հզոր։ Նրանք տիրում էին այն ամենին, ինչին հնարավոր էր տիրել։ Ապրում էին մեծ, շքեղ տներում՝ երեսուն սպասավորների հետ, շրջում էին մեքենաներով ու չորսձիանի կառքերով, խմում էին շամպայն, կրում էին ցիլինդրներ... | ||
| + | |||
| + | Ծերունին հանկարծ պայծառացավ։ | ||
| + | |||
| + | - Ցիլինդրնե՜ր,- ասաց նա։- Ինչ լավ բան հիշեցիր։ Հենց երեկ էի մտածում նույն բանի մասին։ Չգիտեմ՝ ինչու։ Ուղղակի մտածում էի, քանի տարի է՝ աչքովս ցիլինդր չի ընկնում։ Ոչ ոք չի կրում։ Վերջին անգամ հագել եմ հարսիս թաղման ժամանակ։ Ու դա... դե, ամսաթիվը չեմ կարող ասել, բայց երևի հիսուն տարի առաջ էր։ Հասկանալի է, որ վարձով էի վերցրել այդ դեպքի համար։ | ||
| + | |||
| + | - Ցիլինդրներն այնքան էլ կարևոր չեն,- համբերատար ասաց Ուինսթոնը։- Բանն այն է, որ այդ կապիտալիստները, նրանք ու մի շարք փաստաբաններ, քահանաներ և այխ, ովքեր ապրում էին նրանց հաշվին, աշխարհի տերերն էին։ Ամեն ինչ ստեղծված էր նրանց համար։ Դուք՝ սովորական մարդիկ, աշխատողներդ, նրանց ստրուկներն էիք։ Նրանք ձեզ հետ կարող էին վարվել այնպես, ինչպես կուզեին։ Կարող էին անասունների պես նավով ուղարկել Կանադա։ Եթե ցանկանային, կարող էին քնել ձեր դուստրերի հետ։ Կարող էին հրամայել որ ձեզ ծեծեն, այսպես կոչված, յոթպոչանի մտրակով։ Երբ անցնում էին ձեր կողքով, պարտավոր էիք հանել գլխարկը։ Յուրաքանչյուր կապիտալիստ քայլում էր սպասավորների մի մեծ խմբով, որոնք... | ||
| + | |||
| + | Ծերունին դարձյալ պայծառացավ: | ||
| + | |||
| + | - Սպասավորնե՜ր,- ասաց նա։- Այդ բառը վաղուց չէի լսել։ Սպասավորնե՜ր։ Հիշողությունների գիրկն ընկա։ Հիշում եմ, շատ տարիներ առաջ մեկ-մեկ կիրակի օրերին գնում էի Հայդ Փարք՝ ելույթներ լսելու։ Փրկության բանակ, հռոմեացի կաթոլիկներ, հրեաներ, հնդկացիներ. ամեն տեսակ մարդ կար այնտեղ։ Բայց միայն մեկը, անունը չեմ հիշում, բայց նա իսկապես հզոր էր խոսում։ Ո՜նց էր խոսում։ Սպասավորները,- ասում էր,- բուրժուաների սպասավորները։ Ղեկավար դասի ծառաները։ Մակաբույծներ. նրանց այդպես էլ էր կոչում։ Եվ բորենիներ. հաստատ նրանց բորենիներ էր ասում։ Իհարկե, հասկանում ես, որ խոսքը վերաբերում էր Աշխատավորական կուսակցությանը։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն այնպիսի զգացողություն ուներ, որ ինքն ու ծերունին իրար չէին հասկանում։ | ||
| + | |||
| + | - Իրականում ահա թե ինչ էի ուզում իմանալ,- ասաց նա։- Դուք զգու՞մ եք, որ հիմա ավելի ազատություն ունեք, քան այն ժամանակ։ Ձեզ վերաբերվու՞մ են ինչպես մարդ արարածի։ Անցյալում հարուստ մարդիկ, իշխանության գլուխ կանգնած մարդիկ... | ||
| + | |||
| + | - Լորդերի պալատը,- ասես մտաբերելով՝ ասաց ծերունին։ | ||
| + | |||
| + | - Թող լինի Լորդերի պալատ։ Ուզում էի հարցնել՝ այդ մարդիկ կարո՞ղ էին վերաբերվել ձեզ ինչպես ստորակարգի, միայն այն բանի համար, որ իրենք հարուստ էին, իսկ դուք՝ աղքատ։ Ճի՞շտ է, որ դուք ստիպված էիք նրանց ասել «Սըր» և հանել գլխարկը, երբ անցնում էին ձեր կողքով։ | ||
| + | |||
| + | Ծերունին ասես խոր մտքերի մեջ ընկավ։ Մինչ պատասխանելը նա խմեց իր գարեջրի մոտ մեկ քառորդը։ | ||
| + | |||
| + | - Այո,- ասաց նա։- Նրանց դուր էր գալիս, երբ մատներդ տանում էիր գլխարկիդ։ Հարգանքի նշան էր։ Ես համաձայն չէի, բայց ինքս էլ էի հաճախ անում։ Ինչպես ասում եք, ստիպված էի։ | ||
| + | |||
| + | - Ճի՞շտ է, որ, ես միայն մեջբերում եմ իմ կարդացած պատմության գրքերը, որ այդ մարդկանց ու իրենց սպասավորների համար սովորական բան էր ձեզ մայթից ջրատարը հրելը։ | ||
| + | |||
| + | - Նրանցից մեկը ինձ մի անգամ հրեց,- ասաց ծերունին։- Հիշում եմ, ինչպես երեկ։ Թիավարման մրցումների երեկոն էր (նրանք սովորաբար սարսափելի կռվարար էին դառնում Թիավարման մրցումների ժամանակ), ես Շաֆթսբերի պողոտայում բախվեցի մի երիտասարդի։ Ազնվականի արտաքին ուներ. վերնաշապիկ, ցիլինդր, սև վերարկու։ Զիգզագ գնում էր մայթով, ու ես պատահաբար բախվեցի։ Ասում է՝ չե՞ս նայում՝ ուր ես գնում, ասում է։ Ասում եմ՝ առե՞լ ես այս անիծյալ մայթը։ Ասում է՝ հիմա կպոկեմ գլուխդ, եթե շարունակես կոպտել։ Ասում եմ՝ հարբած ես, կես րոպեից ոստիկաններին կհանձնեմ քեզ, ասում եմ։ Հավատու՞մ ես։ Նա ձեռքը դնում է կրծքիս ու այնպես է հրում, որ ընկնում եմ ավտոբուսի անիվների տակ։ Դե, այն ժամանակ երիտասարդ էի ու կարող էի բռնել նրան, ուղղակի... | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնին համակեց հուսահատության զգացումը։ Ծերունու հիշողությունն ընդամենը մանրամասների աղբակույտ էր։ Կարելի էր ամբողջ օրը հարցեր տալ նրան՝ առանց որոշակի տեղեկատվություն ստանալու։ Կուսակցության պատմությունը գուցե ճիշտ էր ինչ-որ իմաստով, իսկ գուցե միանգամայն ճիշտ էր։ Նա մի վերջին փորձ արեց։ | ||
| + | |||
| + | - Գուցե պարզ չարտահայտվեցի,- ասաց նա։- Իրականում ուզում էի ասել, որ դուք երկար կյանք եք ապրել, ձեր կյանքի կեսն ապրել եք մինչև հեղափոխությունը։ Օրինակ՝ 1925 թվականին արդեն հասուն մարդ էիք։ Կարո՞ղ եք ասել, ըստ ձեր հիշողությունների, 1925 թվականին կյանքն ավելի լա՞վ էր, քան հիմա, թե՞ ավելի վատ։ Եթե ընտրելու հնարավորություն ունենայիք, այն ժամանա՞կը կընտրեիք, թե՞ ներկան։ | ||
| + | |||
| + | Ծերունին մտազբաղ նայեց տեգախաղի տախտակին։ Ու մինչև վերջ խմեց գարեջուրը, առաջվանից ավելի դանդաղ։ Եվ սկսեց խոսել փիլիսոփայական համբերատարությամբ, ասես գարեջուրը փափկեցրել էր նրան։ | ||
| + | |||
| + | - Գիտեմ, թե ինչ խոսք ես սպասում,- ասաց նա:- Սպասում ես, որ կասեմ՝ կնախընտրեի նորից երիտասարդ լինել: Մարդկանց մեծ մասը կասի` նախընտրում եմ երիտասարդ լինել, եթե հարցնեք: Երբ երիտասարդ ես, առողջ ես և ուժեղ: Երբ հասնում ես իմ տարիքին, այնքան էլ լավ չես զգում: Ահավոր տառապում եմ ոտքերիս ցավից, միզապարկս սարսափելի է: Գիշերը վեց-յոթ անգամ վեր եմ կենում անկողնուց: Մյուս կողմից՝ ծեր լինելը մեծ առավելություն է: Հոգսերը վերանում են: Ոչ մի հարաբերություն կանանց հետ, իսկ դա շատ մեծ բան է: Կհավատա՞ս, մոտ երեսուն տարի է՝ կին չեմ տեսել: Ու ամենակարևորը՝ չեմ էլ ուզում: | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը հետ ընկավ պատուհանագոգին: Շարունակելն անիմաստ էր։ Նա պատրաստվում էր էլի գարեջուր գնել, երբ ծերունին հանկարծ ոտքի կանգնեց ու փութկոտ քայլերով շտապեց դեպի սենյակի կողքի գարշահոտ զուգարանը։ Լրացուցիչ կես լիտրն արդեն ազդել էր։ Ուինսթոնը մեկ-երկու րոպե նստած նայում էր իր դատարկ գավաթին, իսկ հետո չնկատեց էլ, թե ոտքերն ինչպես իրեն նորից քարշ տվեցին դեպի փողոց: Մտածեց, որ ամենաշատը քսան տարուց «Հեղափոխությունից առա՞ջ էր կյանքն ավելի լավ, թե՞ հիմա» մեծ ու պարզ հարցն ընդմիշտ անպատասխան էր մնալու: Իրականում նույնիսկ հիմա հնարավոր չէր պատասխանել, քանի որ հին աշխարհի ցրիվ եկած մազապուրծներն ի վիճակի չէին մի դարաշրջանը համեմատել մյուսի հետ: Նրանք հիշում էին միլիոնավոր անիմաստ բաներ՝ վեճը գործընկերոջ հետ, հեծանվի կորած պոմպի փնտրտուքը, վաղուց մահացած քրոջ դեմքի արտահայտությունը, փոշու պտտահողմը յոթանասուն տարի առաջ՝ քամոտ առավոտյան. բայց բոլոր կարևոր փաստերը նրանց տեսադաշտից դուրս էին: Նման էին մրջյունների, որոնք փոքր առարկաները տեսնում են, իսկ մեծերը՝ ոչ: Ու երբ հիշողությունը չէր արդարացնում իրեն, իսկ արձանագրությունները կեղծվում էին, ապա ստիպված էիր ընդունել Կուսակցության պնդումը, որ մարդկային կյանքի պայմանները բարելավվել են, որովհետև գոյություն չուներ ու երբեք չէր կարող գոյություն ունենալ որևէ նախնական տվյալ՝ ստուգելու համար։ | ||
| + | |||
| + | Այդ պահին նրա մտքի թելը կտրվեց: Կանգ առավ ու նայեց վեր: Մի նեղ փողոցում էր, որի բնակելի շենքերի արանքն էին խցկվել մի քանի գորշ, փոքրիկ կրպակներ։ Անմիջապես գլխավերևում կախված էին երեք գունաթափ մետաղյա գնդեր, որոնք այնպիսի տեսք ունեին, ասես մի ժամանակ ոսկեզօծված են եղել: Նա կարծես ճանաչեց փողոցը։ Իհարկե։ Կանգնած էր հնավաճառի խանութի առաջ, որտեղից գնել էր օրագիրը։ | ||
| + | |||
| + | Վախի խայթոցն անցավ մարմնով: Նախ՝ գիրք գնելը բավական անմիտ գործ էր, ու նա երդվել էր այլևս երբեք չմոտենալ այդ վայրին։ Այն պահին, սակայն, երբ իրեն թույլ տվեց մտածել, ոտքերը հետ բերեցին այստեղ: Բայց չէ՞ որ օրագիր պահելիս հույս էր ունեցել իրեն պաշտպանել ինքնասպանության նմանատիպ բնազդներից: Միևնույն ժամանակ նկատեց, որ չնայած գրեթե ժամը քսանմեկն էր՝ խանութը դեռ բաց էր։ Զգալով, որ ներսում պակաս նկատելի կլինի, քան մայթի վրա, ներս մտավ: Եթե հարցնեին, կասեր, որ փորձում է ածելի գտնել: | ||
| + | |||
| + | Խանութի տերը հենց նոր կախել էր նավթի լամպը, որն անմաքուր, բայց ծանոթ հոտ էր տարածում: Մոտ վաթսուն տարեկան տղամարդ էր՝ թուլակազմ ու կռացած, երկար, բարյացակամ քթով ու մեղմ աչքերով, որոնք աղավաղվում էին հաստ ակնոցից։ Մազերը գրեթե սպիտակ էին, իսկ հոնքերը՝ հաստ ու սև: Նրա ակնոցը, ազնվազարմ, անհանգիստ շարժումները, սև թավշից մաշված բաճկոնը ինտելիգենտ տեսք էին տալիս, ասես գրականագետ էր կամ երաժիշտ: Ձայնը փափուկ էր, խունացած, իսկ առոգանումթյունն այնքան աղավաղված չէր, որքան պրոլների մեծ մասինը: | ||
| + | |||
| + | - Ես ճանաչեցի ձեզ մայթին,- անմիջապես ասաց նա:- Դուք էիք, որ երիտասարդ աղջկա հուշանվեր-ալբոմ գնեցիք: Լավ թուղթ էր, շա՜տ լավ: Կրեմապատ թուղթ: Այդպիսի թուղթ չի արտադրվել, ը՜... իմ կարծիքով՝ արդեն հիսուն տարի,– նա ակնոցի վրայից նայեց Ուինսթոնին:- Ինչո՞վ կարող եմ օգնել: Թե՞ ուղղակի ուզում էիք նայել: | ||
| + | |||
| + | - Անցնում էի,- անորոշ ասաց Ուինսթոնը։- Պարզապես ներս մտա, ոչ մի հատուկ բան չեմ ուզում: | ||
| + | |||
| + | - Դե, ավելի լավ,- ասաց մարդը,- չեմ կարծում, թե կկարողանայի գոհացնել ձեզ,- փամփլիկ ձեռքը ներողություն հայցող շարժում արեց:- Ինքներդ եք տեսնում, կարելի է ասել՝ խանութը դատարկ է։ Մեր մեջ ասած՝ հնաոճ իրերի վաճառք գրեթե չկա: Պահանջարկ չկա, պաշարներ՝ նույնպես: Կահույքը, ճենապակին, ապակին քիչ-քիչ կոտրվեցին: Իսկ մետաղյա իրերի մեծ մասն ուղարկվել է վերաձուլման: Արդեն քանի տարի է՝ պղնձե մոմակալ չեմ տեսել: | ||
| + | |||
| + | Իրականում նեղլիկ խանութում ասեղ գցելու տեղ չկար, բայց գրեթե չկար նաև որևէ արժեքավոր իր: Հատակին ազատ տեղ համարյա չկար. բոլոր պատերի տակ նկարների անհամար փոշոտ շրջանակներ էին։ Ցուցափեղկում պնդօղակներով ու գնդերիթներով սկուտեղներ էին, մաշված հատիչներ, ջարդված սայրերով գրչահատներ, անփայլ ժամացույցներ, որոնք նույնիսկ չէին ձևացնում, թե սարքին են, և այլ բազմազան աղբ։ Միայն անկյունի փոքրիկ սեղանի մանրուքները՝ քթախոտի լաքապատ տուփերը, ագաթե կրծքազարդերը, և նման այլ բաները կարող էին փոքր-ինչ հետաքրքրություն առաջացնել։ Երբ Ուինսթոնը քայլեց սեղանի կողմը, աչքին ընկավ մի կլոր, հարթ բան, որ թույլ փայլում էր լամպի լույսի տակ: Ուինսթոնը վերցրեց: | ||
| + | |||
| + | Ապակու ծանր կտոր էր, մի կողմը՝ ծռված, մյուսը՝ հարթ, ասես երկու կիսագունդ լիներ։ Ապակու թե՛ գույնի, թե՛ կառուցվածքի մեջ յուրահատուկ փափկություն կար, կարծես անձրևաջուր լիներ։ Իսկ կենտրոնում խոշոր ծռված մակերեսով, տարօրինակ, վարդագույն, պարուրաձև իր էր, որը վարդ կամ ծովային հողմածաղիկ էր հիշեցնում: | ||
| + | |||
| + | - Ի՞նչ է սա,- հմայված հարցրեց Ուինսթոնը: | ||
| + | |||
| + | - Մարջան է, մարջան,- ասաց ծերունին:- Պետք է որ Հնդկական օվկիանոսից բերված լինի: Մի ժամանակ այն տեղադրում էին ապակու մեջ: Առնվազն հարյուր տարեկան է: Նույնիսկ ավելի՝ տեսքից դատելով։ | ||
| + | |||
| + | - Գեղեցիկ իր է,- ասաց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | - Գեղեցիկ է,- երախտագիտությամբ արձագանքեց տղամարդը։- Պետք է ասել, որ մեր օրերում նման իրերը չեն գնահատվում,- նա հազաց։- Հիմա, եթե ցանկանաք գնել, ձեզ համար արժի չորս դոլար։ Հիշում եմ՝ մի ժամանակ այսպիսի իրի համար ութ ֆունտ էին վճարում, իսկ ութ ֆունտը, հիմա չեմ կարող ասել՝ որքան էր, բայց շատ մեծ գումար էր ժամանակին: Բայց հիմա ու՞մ են պետք իսկական հին գործերը. դրանցից շատ քիչ է մնացել: | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնն անմիջապես վճարեց չորս դոլար և ցանկալի իրը գցեց գրպանը: Նրան գրավեց ոչ թե գեղեցկությունը, այլ այն, որ այն ներկայից միանգամայն տարբեր, այլ ժամանակի շունչն էր կրում, ուրիշ դարի բույրը։ Անձրևաջրի պես փափուկ ապակին նման չէր իր տեսած որևէ այլ ապակու: Իրը կրկնակի գրավիչ էր, որովհետև միանգամայն անպիտան էր, չնայած Ուինսթոնը կռահում էր, որ մի ժամանակ որպես ճնշածծան է օգտագործվել: Այնքան ծանր էր, որ գրպանը կախվել էր, բայց բարեբախտաբար դուրս չէր ցցվել: Տարօրինակ, Կուսակցության անդամի համար նույնիսկ վարկաբեկիչ իր էր։ Ամենայն հինը, եթե ավելի շիտակ՝ ամենայն գեղեցիկը կասկածի տեղիք էր տալիս: Հնավաճառը, սակայն, ակնհայտորեն աշխուժացել էր չորս դոլարը ստանալով: Ուինսթոնը հասկանում էր, որ կհամաձայներ նաև երեք կամ նույնիսկ երկու դոլարով: | ||
| + | |||
| + | - Վերևում մի սենյակ էլ կա: Եթե ուզում եք, կարող եք նայել,- ասաց նա:- Համարյա դատարկ է: Ընդամենը մի քանի իր։ Եթե վերև բարձրանանք, մեզ լույս պետք կգա։ | ||
| + | |||
| + | Նա ևս մի լամպ վառեց ու մեջքը ծռելով դանդաղ շարժվեց վեր՝ մաշված ու դիք աստիճաններով, նեղ միջանցքով Ուինսթոնին տարավ դեպի սենյակը, որի պատուհանները ոչ թե փողոցին, այլ սալարկված բակին ու կափարիչավոր բազմաթիվ ծխնելույզներին էին նայում: Ուինսթոնը նկատեց, որ կահույքը դասավորված է այնպես, ասես սենյակում պետք է մարդ ապրի։ Հատակին՝ ուղեգորգ, պատերին՝ մեկ-երկու նկար, խոր, փնթի բազկաթոռ՝ բուխարու առաջ: Տասներկուժամանոց թվատախտակով հին ապակյա ժամացույցը թիկթակում էր բուխարու դարակին։ Պատուհանի տակ հսկայական, սենյակի գրեթե մեկ քառորդը զբաղեցնող մահճակալն էր՝ ներքնակով: | ||
| + | |||
| + | - Այստեղ էինք ապրում մինչ կնոջս մահը,- ասես ներողություն խնդրելով՝ ասաց ծերունին:- Կահույքը մաս-մաս վաճառում եմ։ Ահա կարմիր փայտից հրաշալի մահճակալ է... Կամ այդպիսին կլինի, եթե կարողանաք միջից վռնդել փայտոջիլներին։ Ասենք, երևի ձեզ այն չափազանց մեծ թվա։ | ||
| + | |||
| + | Նա բարձրացրել էր լամպը, որ ամբողջ սենյակը լուսավորվի, և տաք ու աղոտ լույսի տակ այն զարմանալիորեն գրավիչ էր թվում: Ուինսթոնի ուղեղում մի միտք ծագեց. վատ չէր լինի շաբաթական մի քանի դոլարով վարձել սենյակը, եթե համարձակությունս հերիքի։ Այդ վայրի ու անիրագործելի միտքը չքացավ նույնքան անսպասելի, որքան ծնվել էր, բայց սենյակը նրա մեջ կարոտաբաղձություն, ինչ-որ ժառանգական հիշողություն արթնացրեց: Թվաց, թե լավ գիտի՝ ինչ բան է նստել այսպիսի սենյակում, բազկաթոռի մեջ, բուխարու կրակի կողքին, ոտքերը ցանցին հենած, իսկ ջեռոցին՝ թեյաման. լրիվ մենակ, լրիվ անվտանգ, ոչ ոք չի հետևում, ոչ մի ձայն չի հետապնդում, ոչ մի հնչյուն չկա, բացի թեյամանի երգից ու ժամացույցի սիրալիր կտկտոցից: | ||
| + | |||
| + | - Հեռէկրան չկա,- հանկարծ քրթմնջաց Ուինսթոնը: | ||
| + | |||
| + | - Ախ է՜դ,- ասաց ծերունին:- Այստեղ երբեք նման բան չի եղել: Չափազանց թանկ է: Ես երբեք չեմ զգացել անհրաժեշտությունը։ Այնտեղ` անկյունում, լավ, ծալվող սեղան կա: Չնայած, եթե ցանկանաք սեղանը բացել, անշուշտ կարող եք փոխել ծխնիները: | ||
| + | |||
| + | Մյուս անկյունում փոքրիկ գրապահարան կար, և Ուինսթոնն արդեն ձգվեց այդ կողմը։ Այնտեղ կատարյալ աղբ էր։ Ինչպես ամենուր, այնպես էլ պրոլների թաղամասերում գրքերի որսն ու ոչնչացումը նույնքան հիմնավոր էին կատարվում։ Քիչ հավանական է, որ Օվկիանիայի որևէ հատվածում պահպանված լինի 1960 թվականից վաղ տպագրված որևէ գրքի օրինակ: Ծերունին լամպը ձեռքին կանգնած էր վարդափայտի շրջանակով նկարի առաջ, որը կախած էր բուխարու մյուս կողմում՝ մահճակալի դիմաց: | ||
| + | |||
| + | - Եթե ձեզ հետաքրքրում են հին լուսանկարչական ալբոմները…,- նրբանկատորեն սկսեց նա: | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը մոտեցավ, որ լավ տեսնի նկարը: Ուղղանկյուն պատուհաններով և առաջամասում փոքրիկ աշտարակով օվալաձև շենքի պողպատե փորագրություն էր։ Շենքի շուրջը ցանկապատ կար, իսկ թիկունքում՝ մի բան, որ հավանաբար արձան էր։ Ուինսթոնը մի քանի րոպե ուշադիր զննեց: Շենքը ծանոթ թվաց, բայց արձանը չէր հիշում: | ||
| + | |||
| + | - Շրջանակն ամրացված է պատին,- ասաց ծերունին,- բայց եթե ուզում եք, կհանեմ: | ||
| + | |||
| + | - Ես գիտեմ այդ շենքը,- վերջապես ասաց Ուինսթոնը։- Հիմա քանդված է: Փողոցի կենտրոնում՝ Արդարադատության պալատի հետևը։ | ||
| + | |||
| + | - Ճիշտ է: Դատարանի առաջ: Ռմբակոծության տակ ընկավ… օ՜, շատ տարիներ առաջ: Մի ժամանակ եկեղեցի էր։ Սուրբ Կլեմենտի եկեղեցին, դանիացիների Սուրբ Կլեմենտը,- նա մեղավոր ժպտաց` ասես հասկանալով, որ ինչ-որ անհեթեթ բան է ասում, ու ավելացրեց,- «Նարինջներ ու կիտրոններ,- Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են»։ | ||
| + | |||
| + | - Ի՞նչ է դա,- ասաց Ուինսթոնը: | ||
| + | |||
| + | - Հա՜... «Նարինջներ ու կիտրոններ,- Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են»։ Արտասանում էինք այդ բանաստեղծությունը, երբ փոքր էի: Շարունակությունը չեմ հիշում, բայց գիտեմ՝ ինչպես էր ավարտվում։ «Ահա և մոմը, որ լուսավորի ննջարանդ, ահա և կացինը, որ կտրի գլուխդ»: Պարի պես բան էր։ Մյուսները կանգնում էին ձեռք ձեռքի, իսկ դու պիտի անցնեիր տակով, ու երբ հասնում էին «Ահա կացինը, որ կտրի գլուխդ» տողին, իջեցնում էին թևերն ու բռնում քեզ: Միայն եկեղեցիների անուններ էին: Լոնդոնի բոլոր եկեղեցիների անունները, այսինքն` գլխավոր եկեղեցիների: | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը ցրված մտածում էր՝ ո՞ր դարի եկեղեցի է: Միշտ էլ դժվար էր որոշել լոնդոնյան շենքերի տարիքը։ Եթե շենքը մեծ էր ու տպավորիչ, ուներ համեմատաբար թարմ արտաքին, ապա համարվում էր, որ կառուցվել է հեղափոխությունից հետո, իսկ ակնհայտորեն տարիքովները վերագրվում էին ինչ-որ հեռավոր, անորոշ ժամանակի, որ միջին դարեր էր կոչվում: Կապիտալիզմի դարերում որևէ արժեքավոր բան չէր ստեղծվել: Ո՛չ գրքերի, ո՛չ էլ ճարտարապետության օգնությամբ հնարավոր չէր իմանալ պատմությունը։ Արձանները, մակագրությունները, հուշաքարերը, փողոցների անունները. ամեն ինչ, որ կարող էր լույս սփռել անցյալի վրա, պարբերաբար փոխվում էր։ | ||
| + | |||
| + | - Չգիտեի, որ եկեղեցի է եղել,- ասաց նա: | ||
| + | |||
| + | - Իրականում եկեղեցիներ շատ կան,- ասաց ծերունին,- պարզապես օգտագործվում են այլ նպատակներով: Ինչպե՞ս էր բանաստեղծությունը: Հա՜, հիշեցի։ | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''- Նարինջներ ու կիտրոններ,– Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են:'' | ||
| + | |||
| + | ''- Երեք ֆարթինգ պարտք ես ինձ,– Սուրբ Մարթինն է զնգում միշտ:'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Այդքանն եմ հիշում: Ֆարթինգը փոքրիկ պղնձե մետաղադրամ էր, սենթի նման: | ||
| + | |||
| + | - Իսկ որտե՞ղ էր Սուրբ Մարթինի եկեղեցին,- հարցրեց Ուինսթոնը։ | ||
| + | |||
| + | - Սուրբ Մարթի՞նը: Դեռ կանգուն է: Հաղթանակի հրապարակում՝ պատկերասրահի կողքին: Դիմացից եռանկյուն նախասրահ ունի, սյուներ ու երկար սանդուղք: | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը լավ գիտեր այդ շենքը: Թանգարան էր՝ նախատեսված տարբեր քարոզչական ցուցադրությունների համար. հրթիռների ու Լողացող ամրոցների հսկայական մոդելներ, թշնամու վայրագությունները ցուցադրող մոմե համայնապատկերներ և այլն, և այլն: | ||
| + | |||
| + | - «Սուրբ Մարթինը դաշտերում», այդպես էր կոչվում,- ավելացրեց ծերունին,- չնայած չեմ հիշում, որ այդ կողմերում որևէ դաշտ լինի։ | ||
| + | |||
| + | Ուինսթոնը չգնեց նկարը: Դա շատ ավելի անհեթեթ գնում կլիներ, քան ապակե ճնշածծանը, և անհնար էր տուն տանել, եթե, իհարկե, չհանվեր շրջանակից: Բայց մի քանի րոպե էլ մնաց, խոսեց ծերունու հետ, ում անունը, ինչպես Ուինսթոնը պարզեց, ոչ թե Ուիքս էր, ինչը կարելի էր ենթադրել խանութի ճակատամասի գրությունից, այլ Չարինգթոն։ Պարզվեց՝ պարոն Չարինգթոնի կինը մահացել է, նա վաթսուներեք տարեկան էր և արդեն երեսուն տարի ապրում էր այս խանութում։ Այդ ընթացքում շարունակ մտադրվում էր փոխել խանութի անունը, բայց այդպես էլ չփոխեց: Ամբողջ զրույցի ընթացքում Ուինսթոնի գլխում պտտվում էր կիսատ բանաստեղծությունը. «Նարինջներ ու կիտրոններ»,- Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են։ «Երեք ֆարթինգ պարտք ես ինձ»,– Սուրբ Մարթինն է զնգում միշտ»: Տարօրինակ էր, բայց երբ քեզուքեզ արտասանում ես, թվում է՝ լսում ես զանգերի ղողանջը, անհետացած Լոնդոնի զանգերի, որոնք դեռ գոյություն ունեն ինչ-որ տեղ, անճանաչելի ու մոռացված: Նա կարծես լսում էր՝ ինչպես են մեկը մյուսի ետևից ղողանջում ցնորական զանգակատները: Մինչդեռ որքան հիշում էր, իրական կյանքում երբեք եկեղեցիների զանգերի ղողանջ չէր լսել։ | ||
| + | |||
| + | Նա հրաժեշտ տվեց պարոն Չարինգթոնին ու մենակ իջավ աստիճաններով, որ ծերունին չտեսնի, թե ինքն ինչպես է զննում փողոցը, մինչ դռնից դուրս գալը։ Արդեն որոշել էր, որ միառժամանակ սպասելով, օրինակ՝ մի ամսից, կրկին կդիմի խանութ այցելելու ռիսկին: Դա, թերևս, ավելի վտանգավոր չէր, քան Կենտրոնի երեկոն բաց թողնելը։ Նրա կողմից լուրջ անմտություն էր օրագիրը գնելուց հետո դարձյալ այստեղ վերադառնալը՝ չիմանալով` արդյոք կարելի է վստահել խանութի տիրոջը: Բայցևայնպես... | ||
| + | |||
| + | Այո, ասաց ինքն իրեն, պետք է վերադառնալ: Էլի մի գեղեցիկ անպետքություն կգնի։ Ասենք, դանիացիների Սուրբ Կլեմենտի փորագրանկարը, կհանի շրջանակից ու կոմբինեզոնի տակ թաքցրած՝ կտանի տուն։ Պարոն Չարինգթոնի հիշողությունից կկորզի բանաստեղծության մնացած մասը։ Նույնիսկ վերևի սենյակը վարձելու խելագար ծրագիրը նորից ակնթարթորեն անցավ նրա մտքով: Մոտ հինգ վայրկյան տևած պոռթկումը մոռանալ տվեց զգուշության մասին, ու նա փողոց ելավ՝ առանց նախապես պատուհանից նայելու: Նույնիսկ քթի տակ երգում էր հորինած մեղեդին. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ''- Նարինջներ ու կիտրոններ,– Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են:'' | ||
| + | |||
| + | ''- Երեք ֆարթինգ պարտք ես ինձ,– Սուրբ Մարթինն է զնգում միշտ:'' | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Հանկարծ սիրտն ասես սառեց, աղիքները սեղմվեցին։ Մայթի վրա, մոտ տասը մետր հեռավորությունից մոտենում էր կապույտ կոմբինեզոնով մեկը։ Գրականության բաժնի այն աղջիկն էր, թխահեր աղջիկը։ Արդեն մթնում էր, բայց Ուինսթոնը հեշտությամբ ճանաչեց նրան։ Աղջիկը նայեց ուղիղ նրա դեմքին, հետո արագ շարունակեց քայլել, ասես չէր տեսել: | ||
| + | |||
| + | Մի քանի վայրկյան Ուինսթոնը չէր կարողանում շարժվել: Հետո շրջվեց դեպի աջ ու ծանրաքայլ առաջ անցավ՝ մի պահ չնկատելով, որ գնում է սխալ ուղղությամբ: Ամեն դեպքում, մի բան պարզ էր. անկասկած, աղջիկը լրտեսում էր իրեն: Երևի հետևելով հասել է այստեղ, որովհետև անհավանական է, որ զուտ պատահականությամբ հենց նույն երեկոյան զբոսներ նույն անհայտ փողոցում՝ մի քանի կիլոմետր հեռու այն թաղամասից, որտեղ ապրում էին Կուսակցության անդամները: Չափազանց շատ էր՝ զուգադիպություն լինելու համար: Կարևոր չէր՝ նա իսկապե՞ս Մտքի ոստիկանության գործակալ է, թե՞ ուղղակի սիրողական մակարդակի լրտես, ում առաջ էր էր մղում պնդերեսությունը։ Բավական էր, որ աղջիկը հետևում էր իրեն։ Երևի նաև տեսել էր, թե Ուինսթոնն ինչպես Է, մտնում պանդոկ։ | ||
| + | |||
| + | Քայլելու համար մեծ ջանքեր էին պահանջվում։ Ամեն քայլափոխի գրպանի ապակու կտորը հարում էր ազդրը, ու նա անընդհատ ուզում էր հանել ու դեն նետել: Ամենաանտանելին, սակայն, ստամոքսի ցավն էր: Մի քանի րոպե այնպիսի զգացողություն ուներ, որ կմեռնի, եթե շուտ զուգարան չհասնի: Բայց նման թաղամասում հանրային զուգարան չէր կարող լինել։ Հետո կծկումներն անցան մնաց միայն բութ ցավը: | ||
| + | |||
| + | Պարզվեց` փողոցը փակուղի է: Ուինսթոնը կանգ առավ, մի քանի վայրկյան ցրված մտածեց, թե ինչ անի, հետո շրջվեց ու քայլեց հակառակ ուղղությամբ։ Երբ շրջվեց, մտքով անցավ, որ աղջիկն իր կողքով անցել է երեք րոպե առաջ, և վազելու դեպքում գուցե կարողանա հասնել նրան։ Կարող է գնալ աղջկա հետևից՝ մինչև կհասնեն մի խաղաղ տեղ, հետո սալաքարով ջարդուփշուր կանի նրա գանգը: Գրպանի ապակու կտորը ծանր է և հարմար։ Բայց անմիջապես հրաժարվեց այդ գաղափարից, որովհետև որևէ ֆիզիկական ջանք անելու միտքն անգամ անտանելի էր: Վազել չէր կարող, հարվածել՝ նույնպես: Բացի այդ, աղջիկը երիտասարդ էր և ուժեղ ու կպաշտպանվեր: Մտածեց նաև շտապ Հանրային կենտրոն հասնելու և մինչ փակվելն այնտեղ մնալու մասին, որ մասնակի ալիբի ապահովի երեկոյի համար: Բայց դա նույնպես անհնար էր։ Նրան համակել էր մահացու հոգնածությունը: Միակ բանը, որ ուզում էր, արագ տուն հասնելն ու հանգիստ նստելն էր։ | ||
| + | |||
| + | Քսաներկուսն անց էր, երբ հասավ տուն։ Լույսն անջատելու էին քսաներեքն անց երեսունին: Մտավ խոհանոց ու համարյա մի թեյի բաժակ «Հաղթանակ» ջին կուլ տվեց։ Հետո մոտեցավ խորշում դրված սեղանին, նստեց ու դարակից հանեց օրագիրը: Բայց անմիջապես չբացեց: Հեռէկրանից հնչող կնոջ մետաղյա ձայնը հայրենասիրական երգ էր ճղճղում: Նա նստել ու նայում էր գրքի մարմարե կազմին՝ ձայնն իր գիտակցությունից հեռացնելու անհաջող փորձեր անելով: | ||
| + | |||
| + | Հետևիցդ գալիս են գիշերը, միշտ գիշերը։ Ամենաճիշտը մինչև նրանց գալը ինքնասպանություն գործելն էր։ Անկասկած, ոմանք այդպես էլ վարվում էին: Իրականում անհետացումների մեծ մասն ինքնասպանություններ էին: Բայց աշխարհում, որտեղ հնարավոր չէր հրազեն կամ արագ ազդող ու հուսալի թույն գտնել, ինքնասպան լինելու համար պետք էր ունենալ հուսահատ խիզախություն: Նա զարմանքով մտածեց ցավի ու վախի կենսաբանական անպիտանության, մարդկային մարմնի դավաճանության մասին, որը միշտ անշարժանում է հատկապես այն պահին, երբ հատուկ ջանքեր են պետք։ Նա կարող էր լռեցնել թխահեր աղջկան, եթե բավականաչափ արագ գործեր, բայց հենց չափազանց մեծ վտանգի պատճառով կորցրեց գործելու ուժը։ Ճգնաժամի պահերին մտածում էր, որ մարդ երբեք չի կռվում արտաքին թշնամու, այլ միշտ՝ իր մարմնի դեմ։ Նույնիսկ հիմա, չնայած ջինին, ստամոքսի բութ ցավը խանգարում էր մտքերի կապակցվածությանը։ Նա հասկացավ, որ նույնը լինում է բոլոր հերոսական կամ ողբերգական իրավիճակներում. ռազմաճակատում, տանջախցում, սուզվող նավի վրա միշտ մոռացվում է, թե ինչի համար ես պայքարում, որովհետև մարմինն այնքան է ուռչում, մինչև լցնում է տիեզերքը, և նույնիսկ երբ վախը կամ ցավից ճչալը չի անշարժացնում քեզ, կյանքը վայրկյան առ վայրկյան վերածվում է պայքարի` սովի կամ ցրտի ու անքնության, ստամոքսի այրոցի կամ ցավող ատամի դեմ: | ||
| + | |||
| + | Նա բացեց օրագիրը: Կարևոր էր գոնե ինչ-որ բան գրի առնել: Հեռէկրանի կինը նոր երգ էր սկսել։ Ձայնը փշրված ապակու սուր բեկորների պես խրվում էր ուղեղի մեջ: Նա փորձեց մտածել Օ'Բրայենի մասին, ում համար կամ ում գրում էր օրագիրը, բայց դրա փոխարեն սկսեց մտածել, թե ինչ կպատահի, երբ Մտքի ոստիկանությունը ձերբակալի իրեն: Էական չէր՝ անմիջապե՞ս կսպանեն, թե՞ ոչ։ Սպանությունը սպասելի էր։ Բայց մահից առաջ (ոչ ոք չէր խոսում նման բաներից, սակայն բոլորը գիտեին այդ մասին) լինում էին որոշակի հերթականությամբ խոստովանություններ, որոնց միջով պարտավոր էիր անցնել՝ հատակին սողալով, աղերսելով, որ խնայեն, կոտրված ոսկորների չխկչխկոցով, ջարդված ատամներով և պռճոկած մազերի արյունոտ թանձրուկներով: | ||
| + | |||
| + | Ինչու՞ պիտի դիմանաս այս ամենին. մեկ է, վերջը միշտ էլ նույնն է: Մի՞թե հնարավոր չէ կրճատել կյանքը մի քանի օրով կամ շաբաթով։ Ոչ ոք երբեք չէր խուսափում մերկացումից, և բոլորը խոստովանում էին։ Մտքի հանցագործություն կատարելուն պես պարզ էր դառնում, որ մինչև որոշակի օր մեռնելու ես: Այդ դեպքում ինչու՞ ապագայում դիմանալ այդ սարսափին, որը ոչինչ չէր փոխում: | ||
| + | |||
| + | Նա նորից փորձեց արթնացնել Օ'Բրայենի պատկերը, և այս անգամ ավելի մեծ հաջողությամբ, քան նախկինում: «Մենք կհանդիպենք այնտեղ, ուր խավար չկա»,- ասել էր Օ'Բրայենը։ Ուինսթոնը գիտեր՝ դա ինչ է նշանակում, կամ կարծում էր, թե գիտի։ Այն վայրը, ուր խավար չկա, երևակայական ապագան է, որը երբեք չես տեսնի, բայց կանխատեսելով կարող ես միստիկական կերպով հաղորդակցվել նրան։ Բայց քանի դեռ հեռէկրանի ձայնն անդադար հնչում էր ականջների մեջ, այլևս չէր կարող հետևել մտքի ընթացքին: Նա սիգարետը դրեց բերանը։ Ծխախոտի կեսն անմիջապես թափվեց լեզվին, ու դժվար էր թքել դառը փոշին: Մեծ եղբոր դեմքը լողաց մտքում՝ փոխարինելով Օ'Բրայենին։ Ինչպես մի քանի օր առաջ, Ուինսթոնը գրպանից հանեց մի մետաղադրամ ու նայեց։ Դեմքը նայում էր իրեն՝ ծանր, հանդարտ, հայրաբար. բայց ի՞նչ ժպիտ էր թաքնված սև բեղերի տակ: Եվ կապարե մահազանգի պես վերադարձան բառերը. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | <center>'''ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ Է''' | ||
| + | |||
| + | '''ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ Է''' | ||
| + | |||
| + | '''ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ Է'''</center> | ||
== Մաս II== | == Մաս II== | ||
| Տող 975. | Տող 1750. | ||
== Հավելված։ Նորալեզվի սկզբունքները == | == Հավելված։ Նորալեզվի սկզբունքները == | ||
| + | |||
| + | Նորալեզուն Օվկիանիայի պաշտոնական լեզուն է և ստեղծվել է Անգսոցի կամ անգլիական սոցիալիզմի գաղաւիարախոսությանը ծառայելու նպատակով։ 1984 թվականին դեռ ոչ ոք չէր օգտագործում այն՝ որպես հաղորդակցության միակ միջոց՝ ոչ բանավոր, ոչ գրավոր խոսքում։ «Թայմսի» առաջնորդող հոդվածները գրվում էին նորալեզվով, բայց դրա համար վարպետություն էր պահանջվում էր և հանձնարարվում էր միայն մասնագետներին։ Ենթադրվում էր, որ մինչև 2050 թվականը նորալեզուն գործածությունից վերջնականապես դուրս կմղի հնալեզուն (կամ ստանդարտ անգլերենը, ինչպես մենք ենք կոչում)։ Իսկ այդ ընթացքում այն ամրապնդում էր իր դիրքերը. Կուսակցության բոլոր անդամներն իրենց առօրյա խոսքում ավելի հակված էին օգտագործել Նորա– լեզվի բառեր և քերականական կառույցներ։ 1984 թվականին կիրառվող տարբերակը, որն ամրագրվել էր նորալեզվի բառարանի իններորդ և տասներորդ հրատարակություններում, համարվում էր ժամանակավոր և պարունակում էր բազմաթիվ ավելորդ բառեր ու հնատիպ կազմություններ, որոնք հետագայում պիտի դուրս գային գործածությունից։ Այստեղ մենք կխոսենք վերջնական, կատարելագործված տարբերակի մասին, որն արտացոլված է բառարանի տասնմեկերորդ հրատարակության մեջ։ | ||
| + | |||
| + | Նորալեզվի խնդիրն էր՝ ոչ միայն աշխարհայացքի և մտավոր գործունեության արտահայտչամիջոց ապահովել Անգսոցի նվիրյալների համար, այլև անհնար դարձնել մտքի ցանկացած այլ հոսք։ Ենթադրվում էր, որ երբ նորալեզուն մեկընդմիշտ հաստատվի, իսկ հնալեզուն մոռացվի, հերետիկոսական, այսինքն՝ Անգսոցի սկզբունքներից շեղվող մտածողությունը, եթե արտահայտվում է բառերով, լիովին անհնար կդառնա։ Նրա բառարանը կառուցված էր այնպես, որպեսզի ճշգրիտ և հաճախ շատ նուրբ արտահայտի Կուսակցության անդամին անհրաժեշտ ցանկացած իմաստ՝ միաժամանակ բացառելով մյուս բոլոր իմաստները, ինչպես և անուղղակի մեթոդներով դրանք գտնելու հնարավորությունը։ Դա հաջողվում էր մասամբ նոր բառեր ստեղծելով, բայց հիմնականում՝ հեռացնելով անցանկալիներն ու մաքրելով այն բառերը, որոնք պարունակում են անուղղափառ իմաստներ, իսկ հնարավորության դեպքում՝նաև բոլոր երկրորդական իմաստները։ Բերենք մի օրինակ։ «Ազատ» բառը դեռ գոյություն ուներ նորալեզվում, բայց կարող էր օգտագործվել միայն այնպիսի արտահայտություններում, ինչպիսիք են՝ «Այս շունն ազատ է ոջիլներից» կամ «Այս դաշտն ազատ է մոլախոտից»։ Այն չէր կարող օգտագործվել հին իմաստով՝ «քաղաքականապես ազատ» կամ «մտավոր առումով ազատ», քանի որ մտքի ազատություն և քաղաքական ազատություն այլևս գոյություն չուներ՝ նույնիսկ որպես հասկացություն, հետևաբար դրանց անհրաժեշտությունը չկար։ Բացի ակնհայտ հերետիկոսական բառերն արգելելուց, բառարանի կրճատումը համարվում էր ինքնին նպատակ, և ցանկացած բառ, առանց որի կարելի է դիմանալ, պետք է վերանար։ Նորալեզուն ստեղծվել էր՝ ոչ թե ընդլայնելու, այլ նեղացնելու մտքի սահմանները, և այդ նպատակին անուղղակիորեն ծառայում էր բառերի ընտրությունը նվազագույնի հասցնելու փաստը։ | ||
| + | |||
| + | Ինչպես գիտենք, նորալեզուն ստեղծվել է անգլերենի հիմքի վրա, բայց նորալեզվի շատ նախադասություններ, նույնիսկ ոչ նորաստեղծ բառեր, ուղղակի անհասկանալի կլինեն ժամանակակից անգլիախոսին։ Նորալեզվի բառապաշարը բաժանվում էր երեք որոշակի դասի՝ A բառարան, B բառարան (Նաև՝ բաղադրյալ բառեր) և C բառարան։ Ավելի հեշտ է յուրաքանչյուր դաս քննարկել առանձին, բայց քերականական յուրահատկություններին կարելի է հետևել A բառարանին նվիրված բաժնում, քանի որ կանոնները նույնն են բոլոր երեք դասերում։ | ||
| + | |||
| + | A բառարան։ A բառարանը բաղկացած էր բառերից, որոնք անհրաժեշտ են առօրյա կյանքում, դրանք կապված էին ուտելու, խմելու, աշխատելու, հագնվելու, սանդուղքով բարձրանալու և իջնելու, մեքենա վարելու, այգի մշակելու, ճաշ պատրաստելու և այլնի հետ։ Գրեթե ամբողջությամբ կազմված էր բառերից, որոնք այսօր կիրառում ենք՝ խփել, վազել, շուն, ծառ, շաքար, տուն, դաշտ, բայց ժամանակակից անգլերենի բառապաշարի համեմատ՝ դրանց թիվը չափազանց փոքր էր, իսկ իմաստները՝ խիստ տարբերակված։ Բոլոր երկիմաստություններն ու իմաստային երանգները մաքրվել էին։ Որքան հնարավոր է, այս դասի նորալեզվի բառն իրենից ներկայացնում էր կտրուկ հնչյուն և արտահայտում էր մեկ հստակ հասկացություն։ A բառարանը միանգամայն անպիտան էր գրական նպատակների և քաղաքական կամ փիլիսոփայական քննարկումների համար։ Այն նախատեսված էր պարզագույն, նպատակաուղղված մտքեր արտահայտելու համար, որոնք սովորաբար վերաբերում են կոնկրետ առարկաների կամ ֆիզիկական գործողությունների։ | ||
| + | |||
| + | Նորալեզվի քերականությունն ուներ երկու տարբերակիչ հատկություն։ Առաջինը գրեթե լիակատար փոխարինելիությունն էր խոսքի տարբեր մասերի միջև։ կեգվում ցանկացած բառ (հիմնականում սա վերաբերում էր նույնիսկ ամենավերացական բառերին, ինչպիսիք են՝ «եթե»–ն կամ «երբ»֊ը) կարող էր կիրառվել որպես բայ, գոյական, ածական կամ մակբայ։ Նույն արմատից ստեղծված բայի և գոյականի ձևի միջև չկար ոչ մի տարբերություն, այս օրենքն ինքնին ենթադրում էր շատ հնատիպ կազմությունների ոչնչացում։ Օրինակ, «միտք» բառը նորալեզվում գոյություն չուներ։ Այն փոխարինվում էր «մտածել» բառով, որն ուներ թե՛ գոյականի, թե՛ բայի գործառույթ։ Չէր պահպանվում ոչ մի ծագումնաբանական սկզբունք, որոշ դեպքերում բառաստեղծման համար ընտրվում էր գոյականը, այլ դեպքերում՝ բայը։ Նույնիսկ երբ իմաստով իրար մոտ գոյականն ու բայը ծագումնաբանական կապ չունեին, երկու արմատներից մեկը վերանում էր։ Օրինակ, գոյություն չուներ «կտրել» բառ. | ||
| + | |||
| + | նրա իմաստն արտահայտվում էր «դանակ» գոյական-բայով։ Ածականները կազմվում էին՝ գոյական-բային ավելացնելով ֊ֆուլ վերջածանցը, իսկ մակբայներին՝ ֊ուայզ վերջածանցը։ Այսպիսով, օրինակ «սփիդֆուլ» նշանակում էր «արագ», իսկ «սփիդուայզ»՝ «արագորեն»։ ժամանակակից ածականների մի մասը՝ լավ, ուժեղ, մեծ, սև, փափուկ, պահպանվել էր, բայց ընդհանուր առմամբ դրանք փոքրաթիվ էին։ Դրանց կարիքը գրեթե չէր զգացվում, քանի որ ցանկացած ածականական իմաստ կարելի էր ձեռք բերել՜ գոյական-բային ավելացնելով ֊ֆուլ։ ժամանակակից մակբայներից ոչ մեկը չէր պահպանվել, բացի մի քանիսից, որոնք ավարտվում էին «ուայզ» վերջածանցով, այն անփոփոխ էր։ Օրինակ, «ուելլ» բառը փոխարինվել էր «գուդուայզ» բառով։ | ||
| + | |||
| + | Բացի այդ, ցանկացած բառ (սա դարձյալ հիմնականում վերաբերում էր բոլոր բառերին) կարելի էր ժխտել՝ ավելացնելով չ– նախածանց, կամ ուժեղացնել՝ ավելացնելով պլյուս– նախածանց, կամ, ավելի ուժեղ շեշտելու համար՝ կրկնակիպլյոա–։ Հետևաբար, օրինակ, «չցուրտ» նշանակում էր «տաք», մինչդեռ «պրոացոտտ» և «կրկնակիպլյոացուրտ» համապատասխանաբար նշանակում էր «շատ ցուրտ» և «չափազանց ցուրտ»։ Ինչպես ժամանակակից անգլերենում, նաև ցանկացած բառիմաստ հնարավոր էր փոխել նախդիրային ածանցներով, ինչպիսիք են՝ հակա–, հետ–, վեր–, ներքև– և այլն։ Պարզվեց՝նման մեթոդներով հնարավոր է զգալիորեն կրճատել բառարանը։ Օրինակ, «լավ» բառի դեպքում «վատ» բառի կարիքը չկար, քանի որ պահանջվող իմաստը՝ հավասարապես ևնույնիսկ ավելի լավ, արտահայտվում էր «չլավ» բառով։ Ցանկացած դեպքում, որտեղ երկու բառ հականիշների բնական զույգ էր կազմում, անհրաժեշտ էր միայն որոշել, թե դրանցից որը պետք է հանել գործածությունից։ Օրինակ, «մութ» բառը կարելի է փոխարինել «չլույս»–ով և հակառակը՝ ըստ նախասիրության։ | ||
| + | |||
| + | Նորալեզվի քերականության երկրորդ տարբերակիչ հատկա– նիշը նրա կանոնավորությունն է։ Ներքևում հիշատակվող մի քանի բացառություններից ելնելով՝ կարելի է ասել, որ բոլոր թեքումները ենթարկվում են նույն կանոններին։ Հետևաբար բոլոր բայերում անցյալ ժամանակի ձևը և անցյալ դերբայը նույնն էին և ավարտվում էին –ed վերջածանցով։ Steal (գողանալ) բայի անցյալ ժամանակաձևը syealed էր, think (մտածել) բայի անցյալ ժամանակաձևը՝ thinked, և այդպես շարունակ, ամբողջ լեզվում swam, gave, brought, spoke, taken և այլ բոլոր ձևերը վերացան։ Բոլոր հոգնակի ձևերը կազմվում էին՝ ֊s կամ –es ավելացնելով։ Man, ox, life (մարդ, ցուլ, կյանք) բառերի հոգնակին էր` mans, oxes, lifes: Ածականների համեմատական աստիճանները մշտապես կազմվում էին –er, - est ավելացնելով (good, gooder, goodest), անկանոն ձևերը և more, most կազմությունները վերացել էին։ | ||
| + | |||
| + | Բառերի միակ դասերը, որոնք դեռ կարող էին հոլովվել անկանոն ձևով, դերանուններն էին, հարաբերական դերանունները, ցուցական ածականները և օժանդակ բայերը։ Դրանք շարունակում էին օգտագործվել հին ձևով, բացառությամբ՝ «ում» բառի, որի անհրաժեշտությունը վերացավ, իսկ ապառնիի ժամանակաձևերը սղվեցին, դրանց բոլոր գործառույթներն իրենց վրա վերցրին will և would բառերը։ Որոշ անկանոնություններ կային նաև բառակազմության մեջ. դրանք առաջանում էին արագ ու հեշտ խոսք կազմելու անհրաժեշտությունից։ Դժվար արտաբերելի բառերը, կամ նրանք, որ կարող էին սխալ լսվել, փաստորեն համարվում էին վատ բառեր, ուստի երբեմն բարեհունչ լինելու համար բառին ավելացվում էին լրացուցիչ տառեր, կամ հնատիպ կազմությունը վերականգնվում էր։ Բայց դրա կարիքը հիմնականում զգացվում էր B բառարանում։ Թե ինչու էր այդքան կարևորվում արտասանության հեշտացումը, պարզ կլինի այս էսսեում՝ ավելի ուշ։ | ||
| + | |||
| + | B բառարան։ B բառարանը բաղկացած էր բառերից, որոնք միտումնավոր ստեղծվել էին քաղաքական նպատակների համար, այլ կերպ ասած՝ բառեր, որոնք ոչ միայն ցանկացած հոլովում ունեին քաղաքական ենթատեքտ, այլև պետք է ցանկալի մտավոր ազդեցություն թողնեին դրանք օգտագործողների վրա։ Առանց Անգսո– ցի սկզբունքները լիովին յուրացնելու դժվար էր ճիշտ օգտագործել այդ բառերը։ Որոշ դեպքերում կարելի էր դրանց իմաստն արտահայտել հնալեզվի կամ նույնիսկ A բառարանի բառերի միջոցով, բայց դա սովորաբար պահաջում էր երկար նկարագրական փոխադրում, որը միշտ ուղեկցվում էր որոշ նրբերանգների կորստով։ B բառերն իրենցից ներկայացնում էին բառային սղագրությունների շարք, հաճախ մի քանի վանկում արտահայտվում էր գաղափարների մի ամբողջ շարան, և, միևնույն ժամանակ, դրանք ավելի ճշգրիտ ու ծանրակշիռ էին, քան սովորական բառերը։ | ||
| + | |||
| + | B բառերը բոլոր հոլովներում բաղադրյալ էին։ Դրանք բաղկացած էին երկու կամ ավելի բառից կամ բառամասից, որոնք միանում էին այնպես, որ հեշտ լիներ արտաբերել։ Արդյունքում՝ միշտ ստեղծվում էր գոյական-բայ, որը խոնարհվում էր սովորական կանոնների համաձայն։ Վերցնենք, օրինակ, բաըեմիտք բառը, որը մոտավորապես նշանակում է «ուղղափառություն», կամ եթե ընդունենք իբրև բայ՝ «մտածել ուղղափառի պես»։ Այն խոնարհվում է հետևյալ կերպ՝ գոյական-բայ՝ «բարեմտածել». անցյալ ժամանակ և անցյալ դերբայ՝ «բարեմտածեց», ներկա դերբայ՝ «բարեմտածում», ածական՜ բարեմիտ, դերբայ՝ բարեմտորեն, բայական գոյական՝ բարեմտածող։ | ||
| + | |||
| + | B բառերը ստեղծվում էին առանց որևէ ծագումնաբանական ծրագրի։ Դրանք կարող էին կազմված լինել խոսքի ցանկացած մաս ներկայացնող բառերից, որոնք դասավորվում են ցանկացած հերթականությամբ և աղավաղվում ցանկացած կերպ, որպեսզի արտասանությունը հեշտանա, իսկ ստուգաբանությունը պարզ լինի։ Օրինակ, հանցամիտք (մտահանցագործություն) բառում միտքը երկրորդ բառն է, իսկ մտքաոստ (Մտքի ոստիկանություն) բառում՝ առաջինը, վերջինիս դեպքում «ոստիկանություն» բառի մի մասը կրճատվել է։ Քանի որ B բառարանում դժվար է ապահովել բարեհնչունությունը, անկանոն կազմություններն այստեղ ավելի տարածված են, քան ծ բառարանում։ Օրինակ, մինիճիշտ, մինիխաղ, մինիհաճ ածականական ձևերը նշանակում էին համապատասխանաբար մինիճշմարիտ, մինիխաղաղ և մինիհաճեփ, քանի որ ճշմարիտ, խաղաղ և հաճելի բառերն ուղղակի վտքր-ինչ դժվար էր արտասանել։ Բայց հիմնականում B բառարանի բոլոր բառերը կարող էին հոլովվել և հոլովվում էին միշտ Նույն կերպ։ | ||
| + | |||
| + | B բառարանի որոշ բառեր ունեին այնպիսի նրբերանգներ, որոնք բացարձակ անհասկանալի էին լեզվին ամբողջությամբ չտիրապեւոողներին։ Օրինակ, ուսումնասիրենք «Թայմս» թերթի առաջնորդող հոդվածից վերցված մի բնութագրական նախադասություն. «Հնամիտները չստամոքսում են Անգսոցը»։ Ամենակարճ տարբերակով այն հնալեզվում կհնչի այսպես. «Նրանք, ում գաղափարները ձևավորվել են հեղափոխությունից առաջ, չեն կարող ողջ հոգով ընդունել Անգլիական սոցիալիզմի սկզբունքները»։ Բայց սա ճշգրիտ թարգմանություն չէ։ Նախ, վերոնշյալ մեջբերված նորալեզվի նախադասության ողջ իմաստը հասկանալու համար պետք է հստակ գաղափար ունենալ Անգսոցի մասին։ Բացի այդ, միայն Անգսոցի պայմաններում մեծացած մարդը կարող է գնահատել «ստամոքսել» բառի ողջ ուժը, որը ենթադրում է կույր ու խանդավառ ընդունում, ինչը դժվար է պատկերացնել մեր օրերում, կամ «հնամիտ» բառը, որը կապված է չարության և անկման գաղափարի հետ։ Բայց նորալեզվի որոշ բառերի, ինչպիսին է «հնամիտը», հատուկ գործառույթը ոչ թե իմաստներ արտահայտելս էր, այլ դրանք ոչնչացնելը։ Այս բառերը, որոնք բնականաբար քիչ են, արդեն ընդլայնել էին իրենց իմաստներն այնքան, որ ներառել էին բառերի ամբողջական շարքեր, քանի որ լիովին արտահայտվում էին մեկ հասկանալի բառով, ապա կարելի էր մի կողմ դնել և մոռանալ դրանք։ Ամենամեծ դժվարությունը, որ ծառացել էր նորալեզվի բառարանը կազմողների առաջ, ոչ թե նոր բառեր հորինելն էր, այլ հորինեպւց հետո դրանց իմաստները սահմանելը. պարզել, թե իրենց գոյությամբ բառերի ինչ շարքեր են վերացրել։ | ||
| + | |||
| + | Ինչպես արդեն տեսանք ազատ բառի դեպքում, երբևէ հերետիկոսական իմաստ ունեցած բառերը երբեմն պահպանվում էին՝ հանուն հարմարության, բայց՝ միայն անցանկալի իմաստներից մաքրվելուց հետո։ Անհամար այլ բառեր, ինչպիսիք են՝ պատիվ, արդարություն, բարոյականություն, ինտերնացիոնալիզմ, ժողովրդավարություն, գիտություն և կրոն, ուղղակի դադարել էին գոյություն ունենալ։ Որոշ ընդհանրացնող բառեր ընդգրկում էին այդ իմաստները և դրանով հանդերձ՝ վերացնում դրանք։ Օրինակ, ազատություն և հավասարություն հասկացությունների շուրջ խմբավորվող բոլոր բառերն արտահայտվում էին մեկ բառով՝ հանցամիտք, իսկ բոլոր այն բառերը, որ խմբավորվում էին օբյեկտիվություն ու ռացիոնալիզմ հասկացություների շուրջ՝ հնամիտ բառով։ Առավել ճշգրտությունը կարող էր վտանգավոր լինել։ Կուսակցության անդամն իր հայացքներով պետք է նմանվեր հին հրեայի, որը, առանց մանրամասների մեջ խորանալու, գիտեր՝ իրենից բացի բոլոր ազգերը պաշտում են «կեղծ աստվածների»։ Նրան պետք չէր իմանալ, որ այդ աստվածները կոչվում են Բաաղ, Օզիրիս, Մոլոք, Աստարտե և այլն, ինչքան քիչ իմանա նրանց մասին, այնքան լավ իր ուղղահավատության համար։ Նա գիտեր Եհովային ու Եհովայի պատվիրանները. հետևաբար գիտեր, որ ուրիշ անուներով և հատկանի֊ շերով մյուս բոլոր աստվածերը կեղծ աստվածներ են։ Նույն կերպ նաև կուսակցության անդամը գիտեր, թե իրենից ինչ է ներկայացնում ճիշտ վարքը, և չափազանց անորոշ, ընդհանուր գծերով հասկանում էր, թե ինչ շեղումներ են հնարավոր։ Օրինակ, նրա սեռական կյանքն ամբողջությամբ կարգավորվում էր նորալեզվի երկու բառով՝ սեռահանց (սեռական անբարոյականություն) և բարեսերս (ողջախոհություն)։ Սեռահանց բառով արտահայտվում էին բոլոր տեսակի սեռական հանցանքները։ Այն նշանակում էր՜ ապօրինի կենակցություն, անհավատարմություն, համասեռամոլություն և այլ այլասերումներ, բացի այդ, նորմալ սեռական հարաբերությունը համարվում էր ինքնանպատակ։ Կարիք չկար առանձին-առանձին թվարկել դրանք, քանի որ բոլորն էլ հանցագործություններ էին և, ընդհանուր առմամբ, բոլորն էլ պատժվում էին մահով։ Շ բառարանում, որը բաղկացած է գիտական և տեխնիկական բառերից, գուցե անհրաժեշտություն կար առանձին տերմիններով կոչել որոշ սեռական շեղումներ, բայց շարքային քաղաքացին չէր զգում դրանց կարիքը։ Նա գիտեր՝ ինչ է նշանակում բարեսերս, այսինքն՝ սովորական սեռական հարաբերություն տղամարդու և կնոջ միջև՝ միայն երեխաներ լույս աշխարհ բերելու նպատակով, և կնոջ համար՝ առանց ֆիզիկական հաճույքի, մնացած ամեն ինչը սեռա– հանց էր։ Նորալեզվում գրեթե հնարավոր չէր հետևել վնասակար մտքին ավելի, քան ըմբռնելով, որ այն վնասակար է. այդ կետից այն կողմ անհրաժեշտ բառեր գոյություն չունեին։ | ||
| + | |||
| + | B բառարանում չկար գաղաւիարապես չեզոք ոչ մի բառ։ Մեծամասնությունը մեղմասություններ էին։ Այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են, օրինակ, ուրախճամբ (տաժանապարտների ճամբար) կամ Նախախաղ (Խաղաղության նախարարություն, այսինքն՝ պատերազմի Նախարարություն) ցույց էին տալիս նրա ճիշտ հակառակ իմաստը։ Մյուս կողմից, որոշ բառեր ցուցադրում էին անկեղծ ու արհամարհական պատկերացում Օվկիանիայի հասարակության իրական բնույթի վերաբերյալ։ Այդպիսի օրինակ էր «պրոլկեր» բառը, որը նշանակում էր ցածրակարգ ժամանց և կեղծնորություն– ներ, որ Կուսակցությունը հրամցնում էր զանգվածներին։ Կային այլ երկիմաստ բառեր, որ պարունակում էին «լավ» լրացուցիչ երանգը, երբ խոսքը վերաբերում էր Կուսակցությանը, և «վատ» երանգը, եթե վերաբերում էր թշնամիներին։ Բացի այդ, կային բազմաթիվ բառեր, որ առաջին հայացքից թվում էին հապավումներ և իրենց գաղափարական նրբերանգը ստացել էին ոչ թե իմաստից, այլ կառուցվածքից։ | ||
| + | |||
| + | Որքան թույլ էր տալիս մարդու հնարամտությունը, այն ամենը, ինչ ուներ կամ կարող էր ունենալ որևէ քաղաքական իմաստ, հարմարեցվում էր 6 բառարանին։ Բոլոր կազմակերպությունների, մարդկանց խմբերի, դոկտրինի կամ երկրի, ինստիտուտի կամ հանրային շենքի անվանում անխտիր հատվում էր՝ ըստ ծանոթ ձևի. այսինքն՝ մեկ հեշտ արտասանելի բառ՝ վանկերի քիչ քանակով, որը թույլ է տալիս հասկանալ նրա ծագումը։ Օրինակ, ճշմարտության նախարարությունում Արձանագրությունների բաժինը, որտեղ աշխատում էր Ուինսթըն Սմիթը, կոչվում էր Արձաբաժ, Գեղարվեստական գրականության բաժինը՜ Գեղբաժ, Հեռուստահաղորդումների բաժինը՝ Հեռուատաբաժ, և այդպես շարունակ։ Սա արվում էր ոչ միայն ժամանակ խնայելու նպատակով։ Նույնիսկ քսանմեկերորդ դարի առաջին տասնամյակներին քաղաքական լեզվի բնորոշ գծերից մեկը դարձել էին միահյուսված բառերն ու արտահայտությունները, նմանատիպ հապավումներ օգտագործելու միտումն ամենից շատ նկատվում էր տոտալիտար երկրներում և տոտալիտար կազմակերպություններում։ Նման օրինակներ են նացիստ, գեստապո, կոմինտերն, ինպբեկոբր, ագիտպբոպ բառերը։ Սկզբում այս պրակտիկան օգտագործվում էր բնազդաբար, բայց նորալեզվում ընդունվում էր գիտակցված նպատակով։ Պարզ էր, որ անունն այդպես կրճատելով նեղացնում և նրբորեն փոխում էին Նրա իմաստը՝ հեռացնելով դրանից բխող զուգորդումների մեծամասնությունը։ Օրինակ, կոմունիստական ինտերնացիոնալ բառերը ստեղծում են բաղադյալ պատկեր՜ համաշխարհային մարդկային եղբայրություն, կարմիր դրոշներ, բարիկադներ, Կառլ Սնյրքս, Փարիզի կոմունա։ Մյուս կողմից, Կոմինտերն բառը ենթադրում է միայն սերտ կապված կազմակերպություն և դոկտրինի հստակ սահմանված համակարգ։ Այն վերաբերում է մի առարկայի, որը գրեթե նույնքան հեշտ ճանաչելի է և ունի նույնքան սահմանափակ նշանակություն, որքան աթոռը կամ սեղանը։ Կոմինտերնը մի բառ է, որը կարելի է արտասանել գրեթե առանց մտածելու, մինչդեռ Կոմունիստական ինտերնացիոնալ արտահայտության շուրջ պարտավոր ես մտածել առնվազն մեկ րոպե։ Նույն կերպ նաև Նախաճշտ բառի առաջացրած զուգորդումներն ավելի քիչ են ու ավելի վերահսկելի, քան ճշմարտության նախարարությունը։ Դրանով էր բացատրվում ոչ միայն հնարավորության դեպքում կրճատելու ձգտումը, այլև այն, որ չափից դուրս հոգ էր տարվում յուրաքանչյուր բառի արտասանություն հեշտացնելու համար։ | ||
| + | |||
| + | Նորալեզվում բարեհնչունությունը գերակշռում էր ցանկացած այլ պատկերացման, բացի իմաստի ճշգրտությունից։ Անհրաժեշտության դեպքում քերականության կանոնավորությունը զոհ էր գնում դրան։ Եվ դա ճիշտ էր, քանզի քաղաքական նպատակների համար ամենից առավել անհրաժեշտ էին հստակ, ակնհայտ իմաստ ունեցող կարճ բառերը, որոնք արտասանվում էին կտրուկ և նվազագույն արձագանք արթնացնում խոսողի գիտակցության մեջ։ 8 բառարանի բառերը նույնիսկ կշիռ էին ձեռք բերում նրանից, որ գրեթե բոլորը շատ նման էին իրար։ Դրանք՝ բարեմիտը, Նա– խախազ, պրոլկեր, սեռահանց, ոտախճամբ, Անգսոց, ստամոքսել, մտաոստ և անհամար այլ բառեր, գրեթե միշտ կազմված էին երկու– երեք վանկից, իսկ շեշտը հավասարապես դրվում էր թե՛ առաջին, թե՛ վերջին վանկի վրա։ Դրանց կիրառումը խրախուսում էր խոսքի փնթփնթան ոճի ստեղծում՝ միաժամանակ զնգուն և միօրինակ։ Նպատակը հենց դա էր։ Խնդիր կար ստեղծել խոսք, մասնավորապես՝ գաղափարապես չեզոք որևէ թեմայով, որ հնարավորինս անկախ էր գիտակցությունից։ Առօրյա կյանքի նպատակների համար, անկասկած, անհրաժեշտ էր կամ երբեմն անհրաժեշտ էր խոսելուց առաջ մտածել, բայց կուսակցականը, որին վիճակված էր արտահայտել քաղաքական կամ էթիկական դատողություն, պետք է կարողանա ճիշտ կարծիքներ տարածելնույնքան ավտոմատ կերպով, ինչպես գնդացրի կրակահերթը։ Նա պատրաստ է դրան, լեզուն նրան տվել է ապահով գործիք, իսկ բառերի կառուցվածքը՜ կոպիտ հնչողությամբ և կանխամտածված տգեղությամբ, որ հարիր է Սնգսոցի ոգուն, հեշտացրել է գործընթացը։ | ||
| + | |||
| + | Հեշտացնում էր նաև այն փաստը, որ բառերի ընտրությունը շատ փոքր էր։ Ս՝եր լեզվի համեմատ նորալեզվի բառարանը փոքր էր, և մշտապես փնտրվում էին այն կրճատելու նորանոր ուղիներ։ Անշուշտ, նորալեզուն լեզուների մեծ մասից տարբերվում էր նրանով, որ ամեն տարի բառարանը ոչ թե մեծանում, այլ փոքրանում էր։ Ցանկացած կրճատում համարվում էր ձեռքբերում, քանզի որքան փոքր լինի ընտրությունը, այնքան փոքր կլինի մտածելու գայթակղությունը։ Ի վերջո նպատակը ստեղծումն էր հոդաբաշխ խոսքի, որը սկիզբ կառնի կոկորդից՝ առանց ուղեղի բարձրագույն նյարդային կենտրոնների մասնակցության։ Այս նպատակի ուղղակի արտացոլումն էր նորալեզվի բադախոս բառը, որը նշանակում է «բադի պես կռնչալ»։ Ինչպես B բառարանի բազմազան այլ բառեր, բադախոսը երկիմաստ էր։ եթե դրանով արտահայտվում էին ուղ– ղահավատ կարծիքներ, ապա այն համարվում էր գովասանք, իսկ երբ «Թայմս» թերթը Կուսակցության հռետորներից մեկի մասին գրում էր՝ «կրկնակիպլյուսլավ բադախոս», սա համարվում էր ջերմ ու արժեքավոր հաճոյախոսություն։ | ||
| + | |||
| + | C բառարան։ C բառարանը լրացնում էր մյուս բառարանները և բաղկացած էր բացառապես գիտական ու տեխնիկական տերմիններից։ Դրանք նման էին այսօր կիրառվող գիտական տերմիններին և կազմված էին նույն արմատներից, բայց սովորաբար ամեն ինչ արվում էր դրանք հստակ սահմանելու և անցանկալի իմաստներից մաքրելու համար։ Ենթարկվում էին նույն քերականական օրենքներին, ինչպես մյուս երկու բառարանների բառերը։ C բառերից շատ քչերն էին կիրառվում առօրյա և քաղաքական խոսքում։ Ցանկացած գիտաշխատող կամ ինժեներ կարող էր գտնել իրեն անհրաժեշտ բոլոր բառերն իր մասնագիտությանը նվիրված ցանկում, բայց դրանք ընդհանուր բառեր էին, որ հանդիպում էին նաև այլ ցանկերում։ Շատ քիչ բառեր էին ընդհանուր բոլոր ցանկերի համար, և չկար բառարան, որով գիտությունը կներկայացվեր որպես գիտակցության կերտվածք կամ մտածողության մեթոդ՝ անկախ իր հատուկ ճյուղերից։ Անշուշտ, չկար «գիտություն» բառը, դրա ցանկացած իմաստ լիովին արտահայտվում էր «Անգսոց» բառով։ | ||
| + | |||
| + | Վերը հիշատակվածից պարզ է դառնում, որ նորալեզվում միանգամայն անհնար էր արտահայտել անուղղաւիառ կարծիքներ՝ ամենացածր մակարդակից ավելի։ Անշուշտ, հնարավոր էր արտահայտել հերետիկոսություններ, բայց՜ ամենակոպիտ ձևով՝ հայհոյանքներով։ Օրինակ, հնարավոր էր ասել՜ Մեծ եղբայրը չլավն է։ Բայց այս արտահայտությունը, որն ուղղափառի համար ընդամենը ակնհայտ անեթեթություն է, չէր կարող ապացուցվել հիմնավոր փաստարկով, քանի որ չկային անհրաժեշտ բառեր։ Լէնգսոցի համար անբարենպաստ գաղափարները կարող էին արտահայտվել աղոտ, անբառ տեսքով, և դրանք կարելի էր սահմանել միայն շատ ընդարձակ տերմիններով, որոնք խմբավորում և դատապարտում էին ամենատարբեր հերետիկոսություններ։ Ըստ էության, միայն անուղղափառության նպատակների համար կարելի էր կիրառել նորալեզվի բառեր՝ անօրինական կերպով որոշ բառեր հնալեզու փոխադրելու եղանակով։ Օրինակ, նորալեզվով կարելի էր ասել Բոլոր տղամարդիկ հավասար են նախադասությունը, բայց միայն այն իմաստով, ինչ արտահայտում էր հնալեզվի Բոլոր տղամարդիկ կարմրամազ են նախադասությունը։ Արտահայտության մեջ չկար քերականական սխալ, բայց այն արտահայտում էր ակնհայտ կեղծիք, այսինքն՝ որ բոլոր մարդիկ հավասար են հասակով, քաշով կամ ուժով։ Քաղաքական հավասարություն հասկացությունն այլևս գոյություն չուներ, հետևաբար «հավասար» բառը կորցրել էր այս երկրորդական իմաստը։ 1984 թվականին, երբ հնալեզուն դեռ հաղորդակցության սովորական միջոց էր, տեսականորեն վտանգ կար, որ Նորալեզվի բառեր օգտագործելով՝ մարդը գուցե հիշի նրանց նախնական իմաստները։ Կրկնամտքի պայմաններում մեծացած ցանկացած մարդու համար գործնականում դժվար չէր խուսափել դրանից, բայց մի քանի սերունդ հետո նույնիսկ նման սայթաքման հնարավորությունը պետք է վերանար։ Մ՜արդը, որի համար ծննդից ի վերնորալեզուն միակ լեզուն է, այլևս չի իմանա, որ հավասար բառը մի ժամանակ ունեցել է երկրորդական իմաստ՝ «քաղաքականապես հավասար», իսկ ազատ բառը ժամանակին նշանակել է «մտավոր առումով ազատ», ճիշտ այնպես, ինչպես, օրինակ, մարդը, ով երբեք չի լսել շախմատի մասին, չի կարող իմանալ թագուհի և նավակ բառերի երկրորդական իմաստները։ Նա ի վիճակի չի լինի գործել բազմաթիվ հանցագործություններ և թույլ տալ սխալներ՝ այն պարզ պատճառով, որ դրանք անուն չունեն, հետևաբար՝ անպատկերացնելի են։ Սպասվում էր, որ ժամանակի ընթացքում նորալեզվի տարբերակիչ հատկանիշները կդառնան ավելի ու ավելի հստակ, բառերն ավելի ու ավելի կպակասեն, իմաստները ավելի ու ավելի կնեղանան, իսկ դրանց անպատեհ կիրառությունները կնվազեն։ | ||
| + | |||
| + | Երբ հնալեզուն վերջնականապես դուրս մղվի, կկտրվի անցյալի հետ վերջին կապը։ Պատմությունն արդեն վերաշարադրված էր, բայց անցյալի գրականության հատվածները տեղ-տեղ պահպանվել էին՝ ենթարկվելով թեթև գրաքննության, և քանի դեռ մարդիկ հիշում էին հնալեզուն, կարող էին կարդալ։ Ապագայում նման հատվածները, եթե նույնիսկ պահպանվեին, կլինեին անհասկանալի և անթարգմանելի։ Անհնար էր հնալեզվից նորալեզու թարգմանել որևէ հատված, եթե այն չէր նկարագրում որևէ տեխնիկական գործընթաց կամ պարզագույն առօրյա գործողություն կամ արդեն հակված էր ուղղափառության (նորալեզվում դա արտահայտվում էր «բարեմիտ» բառով)։ Փաստորեն սա նշանակում էր, որ մինչև մոտավորապես 1960 թվականը գրված ոչ մի գիրք չէր կարող ամբողջությամբ թարգմանվել։ Նախահեղափոխական գրականությունը կարելի էր ենթարկել միայն գաղափարական թարգմանության, այսինքն՝ կատարել ոչ միայն իմաստի, այլև լեզվի փոփոխություն։ Վերցնենք, օրինակ, մի հայտնի հատված Անկախության հռչակագրից. | ||
| + | |||
| + | Ակնհայտ ճշմարտություն է, որ բոլոր մարդիկ ստեղծված են հավասար և Արարչից օժտված են անօտարելի իրավունքներով, որոնցից է կյանքի, ազատության ու երջանկության ձգտման իրավունքը։ Այդ իրավունքները պահպանելու համար մարդիկ ստեղծում են կառավարություններ, որոնք իշխանություն են ձեռք բերում կառավարվողների համաձայնությամբ։ Երբ կառավարման ձևը չի ծառայում այդ նպատակին, ժողովոտդն իրավունք ունի փոխել կամ վերացնել այն և հաստատել նոր Կառավարություն... | ||
| + | |||
| + | Սա հնարավոր չէր լինի թարգմանել նորալեզվով՝ միաժամանակ պահպանելով նախնական իմաստը։ Ամենաշատը, որ կարելի էր անել, ամբողջ հատվածը ներկայացնել մեկ բառով՝ հանցամիտք։ Ամբողջական կարող էր լինել միայն գաղաւիարական թարգմանությունը, որտեղ Ջեֆֆերսոնի խոսքերը կվերածվեին բացարձակ իշխանոլթյաններբողի։ | ||
| + | |||
| + | Ի դեպ, անցյալի գրականության մի զգալի մասն արդեն ձևափոխ֊ վել էր այս կերպ։ հեղինակության նկատառումներից ելնելով՝ ցանկալի էր հուշեր պահպանել որոշ պատմական դեմքերի մասին և, միևնույն ժամանակ, Նրանց ձեռքբերումները համաձայնեցնել Անգսոցի փիլիսոփայության հետ։ Հետևաբար ընթացքի մեջ էր տարբեր գրողների՝ Շեքսպիրի, Աիլթոնի, Սվիֆթի, Բայրոնի, Դիքենսի և այլոց ստեղծագործությունների թարգմանությունը։ Առաջադրանքն ավարտին հասցնելուց հետո Նրանց բնագրերը և այն ամենը, ինչ պահպանվել էր անցյալի գրականությունից, պետք է ոչնչացվեին։ Այդ թարգմանությունը դանդաղ ու բարդ աշխատանք էր, և սպասվում էր ավարտին հասցնել ոչ շուտ, քան մինչև քսանմեկերորդ դարի առաջին կամ երկրորդ տասնամյակ։ Կար Նաև մեծ քանակությամբ ուտիլիտար գրականություն՜ պարտադիր տեխնիկական ձեռնարկներ և այլև, որոնք պետք է ենթարկվեին Նույնպիսի մշակման։ Վերջնական անցումը նորալեզվին հետաձգվել էր մինչև 2050 թվական, ինչի գլխավոր նպատակն էր՜ ժամանակ տրամադրել թարգմանության նախնական աշխատանքներին։ | ||
| + | |||
| + | == Վերջաբան == | ||
| + | |||
| + | Այն հանգամանքը, որ Զորջ Օրուել1 (1903-1950) «1984» հակաոււրոպիան նախկին ԽՍՀՄ տարածքում առաջին անգամ լույս տեսավ 1988 թվականին միայն, թերևս միանգամայն բնական է, քանզի վեպի քննադատական շեշտադրումներն ու ընդհանրացումները ամբողջատիրական գաղափարախոսության ու համակարգի դեմ, չէին կարող աննկատ մնալ մի երկրում, որն ամբողջապես թաղված էր այդ ճահիճի մեջ։ Մյուս կողմից «1984»–ը շարունակում էր «Անասնաֆերմա» վիպակի մոտիվները, որտեղ ակնարկները 1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղաշրջման և դրա հետագա զարգացումների և, ընդհանրապես, աշխարհաքաղաքական տիրապետող միտումների, քաղաքական դեմքերի վերաբերյալ առավել կոնկրետացված էին։ | ||
| + | Նույնը վերաբերում է նաև այսպես կոչված՝ սոցճամբարի երկրներին, որոնցում նույնպես «1984»–ը բազմաթիվ անգամներ գրաքննչական միջամտությունների ու արգելանքների է ենթարկվել։ | ||
| + | |||
| + | Բայց վեպի ներքին գաղտնագրերն ավելի խոր շերտեր ու ակնարկներ էին պարունակում, ուստի հասկանալի են նաև վեպի տպագրության , ,ւ վաճառքի արգելման, սուբյեկտիվ մեկնաբանման, արհամարհման այն դեպքերը, որ գրանցվեցին նաև ԽՍՀՄ տարածքից ու սոցճամբարի երկբներից դուրս։ Մասնավորապես՝ բազմաթիվ են Արևմուտքի երկրների ձախակողմյան ուժերի քննադատությունները։ Իսկ ամենից հաճախ վեպի հետ կապված տարբեր արգելանքներ են եղել ԱՄՆ տարբեր նահանգներում։ | ||
| + | |||
| + | Ընդհանրապես՝ հրատարակումից գրեթե անմիջապես հետո և մոտ 50 տարի շարունակ անընդհատ փորձեր են արվել «1984»–ը հանել հատկապես դպրոցական գրադարաններից։ | ||
| + | Ուսումնասիրելով ամերիկյան դպրոցներում արգելված գրքերի 1965-1982 թթ. վիճակագրությունը, Լի Բերեսն իր «Հանրահայտ արգելված գրքեր» աշխատության առաջաբանում առանձնացնում է 30 այդպիսի գիրք։ Ընդ որում՝ Օրուելի «1984»֊ը դրանց շարքում 5-րդն է։ Ուշագրավ է, որ «1984»–ի արգելանքը ամերիկյան դպրոցներում առավել սաստիկ է եդել 1960-70-ական թվականներին, երբ չափազանց մեծ էր ԽՍՀՄ-ի հետ պատերազմ սկսելու հավանականությունը։ | ||
| + | Հիմնականում վեպը քարկոծվում էր անբարոյականության և բաց տեսարանների համար, որոնք կարող էին բացասաբար ազդել դեռահասների հոգեբանության վրա։ Բայց առավել ուշագրավ են վեպն արգելելու քաղաքական դրդապատճառները, որոնք տարբեր ժամանակներում ակնհայտորեն հակասում են իրար։ Յուրաքանչյուր քաղաքական իրադրություն, ըստ ամենայնի, իր դերն է խաղացել արգելանք դնելու, ապա այդ արգելանքը հանելու պատճառաբանության հարցում։ Այդպես, մեկ դեպքում Միացյալ Նահանգներում վեպն արգելվել է այն պատճառաբանությամբ, որ կոմունիզմն այստեղ ներկայացվում է բարենպաստ լույսի ներքո, իսկ որոշ ժամանակ արգելանքն հանվել է այն փաստարկով, որ գիրքը հրաշալիորեն պատկերում է, թե իրականում ինչ է կատարվում ամբողջատիրական համակարգում։ Հետաքրքիր է, որ ընդհուպ մինչև վերջերս, «1984»–ր թույլատրված է ամերիկյան դպրոցական գրադարանների 43 տոկոսում միայն։ | ||
| + | |||
| + | «1984»–ի արգելանքների պատմությունը, ընդհանրապես, անհեթեթության միտումներ ունի, որոնք այդքան էլ չեն առնչվում վեպի բուն ասելիքին։ Ինչպես էրիխ Ֆրոմն է գրում՝ «Օրուելի «1984»–ը զգացողության դրսևորում է, բայց և՝ նախազգուշացում։ Զգացողությունը, որը նա ի ցույց է դնում, շատ նման է մարդու ապագայի հանդեպ հուսահատության։ Իսկ նախազգուշացման էությունն այն է, որ եթե պատմության ընթացքը չփոխվի, ապա մարդիկ ամբողջ աշխարհում կկորցնեն իրենց ամենամարդկային որակները, կվերածվեն անհոգի ռոբոտների, և ընդ որում՝ երբեք չեն գիտակցի այդ...»: | ||
| + | |||
| + | Օրուելի վեպի վերնադիրն ու ԽԱՀՄ-ում հենց 1984-ից սկսված գորբաչովյան հայտնի «պերեստրոյկան» որոշակի առեղծվածայնություն հաղորդեցին վեպին։ Իրականում «1984» վերնադիրը Օրուելի հրատարակիչ Ֆրեդ Ուորբոտգինն է, որով նա փորձում էր գրավել ընթերցողներին։ Նախնական մտահղացմամբ վեպն ունեցել է «Եվրոպայի վերջին մարդը» վերնադիրը։ Այնուամենայնիվ, ինչո՞ւ հենց «1984», այդպես էլ առեղծված է մնում։ Ամե– նահավանական տարբերակն այն է, որ Ուորբոտգը պարզապես խաղարկել է վեպի ստեղծման տարեթիվը 1948։ | ||
Ընթացիկ տարբերակը 01:07, 19 Փետրվարի 2023-ի դրությամբ
հեղինակ՝ Ջորջ Օրուել |
|
Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում |
Մաս I
I
Սառը, վճիտ ապրիլյան օր էր, ու ժամացույցը խփում էր տասներեքը։ Չար քամուց թաքնվելու համար կզակը սեղմելով կրծքին՝ Ուինսթոն Սմիթն արագ ներս խցկվեց «Հաղթանակ» բնակելի տան ապակե շքադռնից՝ իր ետևից ներս թողնելով հատիկավոր փոշու մի ամբողջ փոթորիկ։
Նախասրահում խաշած կաղամբի ու հնամաշ ուղեալաթերի հոտ էր գալիս։ Շքադռանը դեմ հանդիման պատին կախված էր մի գունավոր ցուցապաստառ, որ շա՜տ մեծ էր այդ շինության համար: Պաստառին մի հսկայական, մետրից ավելի լայնքով, քառասունհինգամյա տղամարդու դեմք էր` թանձր սև բեղերով, կոպտավուն, բայց առնականորեն գեղեցիկ դիմագծերով: Ուինսթոնը քայլեց դեպի սանդղահարթակը: Վերելակին մոտենալն ուղղակի անիմաստ էր: Լավագույն ժամանակներում անգամ այն հազարից մեկ էր աշխատում, իսկ հիմա ցերեկը հոսանքն ընդհանրապես անջատում էին: Գործում էր տնտեսման ռեժիմը. պատրաստվում էին Ատելության յոթնօրյակին: Ուինսթոնը պիտի յոթ սանդղահարթակ հաղթահարեր. նա երեսունինը տարեկան էր, աջ ոտնակոճին` երակային վերք. դանդաղ էր բարձրանում ու մի քանի անգամ կանգնեց` շունչ առնելու: Յուրաքանչյուր սանդղահարթակում պատից նայում էր նույն հսկայական դեմքը: Դիմանկարն այնպես էր արված, որ ուր էլ կանգնեիր, աչքերը քեզ բաց չէին թողնում: ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ Է ՔԵԶ - բարբառում էր մակագրությունը:
Բնակարանում մի հյութեղ ձայն թուջի արտադրության հետ կապված ինչ-որ թվերի ցուցակ էր ընթերցում: Ձայնը գալիս էր աջ պատի մեջ «ներփորված» երկարավուն մետաղյա սկավառակից, որն ասես պղտոր հայելի լիներ: Ուինսթոնը պտտեց բռնակը, ձայնը թուլացավ, բայց առաջվա պես հստակ էր լսվում: Սարքը, որ հեռէկրան էր կոչվում, կարելի էր մասամբ լռեցնել բայց լրիվ անջատելն անհնար էր: Ուինսթոնը քաշվեց դեպի պատուհանը, ցածրահասակ, թուլակազմ այդ մարդը կուսակցականի իր կապույտ կոմբինեզոնի մեջ ավելի վտիտ էր երևում: Մազերը համարյա ճերմակին տվող բացգույն էին, իսկ վարդագույն դեմքի մաշկը թեփոտել էր զզվելի օճառից, ածելու բութ սայրից ու հենց նոր վերջացած ձմռան ցրտերից:
Դրսի աշխարհը, նույնիսկ ամուր գոցված պատուհաններից, ցուրտ էր շնչում: Փողոցում քամին փոշու և թղթի պատառների պտտահողմ էր բարձրացրել ու չնայած արևը շողում էր, իսկ երկինքը վառ երկնագույն էր, քաղաքում ամեն ինչ անգույն էր երևում, բացի ամենուր փակցված ցուցապաստւսռներից: Բոլոր անկյուններից նայում էր սևաբեղը: Դիմացի շենքից՝ նույնպես: ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ է ՔԵԶ - ասում էր մակագրությունը, ու սև աչքերը նայում էին Ուինսթոնի աչքերի մեջ: Ներքևում՝ մայթեզրին, քամու տակ փողփողում էր անկյունը պոկած մի ցուցապաստառ՝ թաքցնելով ու բանալով իր միակ բառը՝ ԱՆԳՍՈՑ: Հեռվում տանիքների արանքով մի ուղղաթիռ էր սահում, կախվեց մի պահ, մեռելաճանճի պես, ու շրջվելով՝ շարունակեց ճանապարհը: Ոստիկանական պարեկախումբն էր, որ նայում էր պատուհաններից ներս: Սակայն պարեկախմբերը հաշիվ չէին, կարևորը Մտքի ոստիկանությունն էր:
Ուինսթոնի թիկունքից հեռէկրանի ձայնը դեռ բարբաջում էր թուջի ձուլման և իններորդ եռամյա պլանի գերակատարման մասին: Հեռէկրանր միաժամանակ և ընդունիչ էր, և հաղորդիչ: Այն որսում էր Ուինսթոնի արտաբերած ցանկացած հնչյունը, եթե չափազանց ցածր շշուկով չէր ասվում, ավելին՝ քանի դեռ պղտոր սկավառակի տեսադաշտում էր, Ուինսթոնը ոչ միայն լսելի էր, այլև տեսանելի: Իհարկե, ոչ ոք չէր կարող ասել՝ տվյալ պահին իրեն հետևու՞մ են, թե՞ ոչ: Ի՞նչ հաճախականությամբ ու կարգացանկով է քո անհատական մալուխին միանում Մտքի ոստիկանությունը, դրա մասին կարելի էր միայն գուշակություններ անել: Բացառված չէր, որ հետևում էին բոլորին և՝ օրնիբուն: Համենայնդեպս, կարող էին միանալ ցանկացած պահի: Մարդիկ ստիպված էին ապրել և ապրում էին բնազդի վերածված սովորույթի ուժով այն գիտակցությամբ, որ լսում են բոլոր շշուկներդ, հետևում քո յուրաքանչյուր շարժմանը, բացի խավարում կատարվածից:
Ուինսթոնը մեջքով դարձավ դեպի հեռէկրանը: Այդպես ավելի ապահով էր, թեև լավ գիտեր, որ նույնիսկ իր մեջքը կարող է մատնել: Մի կիլոմետրի վրա մրոտ քաղաքի գլխին լեռնացած Ճշմարտության նախարարության ճերմակ շենքն էր` նրա աշխատավայրը: Ահա, անորոշ զզվանքով մտածում էր Ուինսթոնը, ահա նա` Լոնդոնը, Թռիչքուղի 1-ի, Օվկիանիա պետության` բնակչությամբ երրորդ պրովինցիայի գլխավոր քաղաքը: Նա վերադառնում էր իր մանկությանը` փորձելով հիշել` Լոնդոնը մի՞շտ էր այդպիսին: Մի՞շտ էին շարվեշար դեպի հեռուն ձգվում տասնիններորդ դարի խարխուլ տների շարքերը` դիմհարած գերաններով, խավաթղթով կարկատած պատուհաններով, ծռմռված տանիքներով, նախապարտեզների կախ ընկած միջնապատերով: Ե՛վ ռմբակոծությունների բացած փոսորակները, որոնց մեջ ոլորվում էր ալաբաստրե փոշին ու սողում ավերակույտերի վրայով, և՛ հսկայական պարապուտները, որտեղ հրթիռները տեղ էին բացել հավաբներ հիշեցնող աղքատիկ տախտակաշեն խրճիթների համար: Սակայն անդրադարձն անհույս էր. ոչինչ հիշել չէր կարողանում, մանկությունից ոչինչ չէր մնացել, բացի կցկտուր, վառ լուսավորված տեսարաններից, որոնք զուրկ էին խորապատկերից, և առավել հաճախ` անհասկանալի:
Ճշմարտության նախարարությունը, նորալեզվով` Նախաճշտը, ապշեցուցիչ կերպով տարբերվում էր այն ամենից, որ իր շուրջն էր: Դա մի հսկայական բրգաձև շինություն էր, որը ճերմակ բետոնը շողացնելով` սանդուղք առ սանդուղք խոյանում էր դեպի երեքհարյուրմետրանոց բարձունքը։ Ուինսթոնն իր կանգնած տեղից շենքի սպիտակ ճակատին կարող էր կարդալ նրբագեղ տառատեսակով գրված երեք կուսակցական կարգախոսները.
ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ է
ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է
Ըստ լուրերի՝ Ճշմարտության նախարարությունը ուներ երեք հազար աշխատասենյակ գետնի երեսին և համապատասխան ճյուղավորում՝ գետնի տակ։ Լոնդոնի տարբեր ծայրերում այդ կարգի ու չափերի ընդամենը երեք շինություն էր կանգնած։ Դրանք այնպես էին խոյանում քաղաքի վրա, որ «Հաղթանակ» բնակելի շենքի տանիքից կարելի էր տեսնել չորսը միանգամից։ Այդ շինություններում տեղավորված էին չորս նախարարությունները՝ ամբողջ պետական ապարատը. Ճշմարտության նախարարությունը, որ տնօրինում էր տեղեկատվությունը, ժամանցը, կրթությունը և գեղեցիկ արվեստները, Խաղաղության նախարարությունը, որ տնօրինում էր պատերազմը, Սիրո նախարարությունը, որ տնօրինում էր կարգի պահպանումը, և Առատության նախարարությունը, որը պատասխանատու էր տնտեսության համար։ Նորալեզվով՝ Նախաճշտ, Նախախաղ, Նախասիր և Նախառատ։
Սիրո նախարարությունը իրոք սարսափեցնող էր։ Շինությունը լուսամուտներ չուներ։ Ուինսթոնը ոչ մի անգամ չէր հատել նրա շեմը, ոչ մի անգամ կես կիլոմետրից ավելի չէր մոտեցել այդ շենքին։ Այնտեղ կարելի էր մտնել միայն որևէ պաշտոնական գործով, այն էլ՝ հաղթահարելով փշալարերի, պողպատե դռների և քողարկված գնդացրային բների մի ամբողջ լաբիրինթոս։ Նույնիսկ դեպի արտաքին արգելապատնեշները տանող փողոցներում պարեկում էին սևազգեստ պահնորդները, ովքեր գորիլայի մռութներ ունեին ու զինված էին հոդավոր մահակներով։
Ուինսթոնը կտրուկ շրջվեց։ Հանդարտ լավատեսության արտահայտություն տվեց դեմքին, ինչն ավելի էր պատշաճում հեռէկրանի առջև կանգնելուն, և անցավ սենյակի մյուս ծայրը` դեպի փոքրիկ խոհանոցը։ Այդ ժամին նախարարությունը լքելով` զոհաբերել էր ճաշը, և գիտեր, որ տանն ուտելու ոչինչ չկար, բացի մի պատառ սև հացից, որ պետք էր խնայել մինչև հաջորդ օրվա նախաճաշը։ Նա դարակից վերցրեց անգույն հեղուկի շիշը, որի վրա մի հասարակ սպիտակ պիտակ էր փակցված՝ «Հաղթանակ» ջին։ Խմիչքի հոտը գարշելի էր, մի տեսակ յուղոտ, ինչպես չինական բրնձօղունը։ Ուինսթոնը համարյա մի ամբողջ գավաթ լցրեց, խոր շունչ քաշեց ու կուլ տվեց, ինչպես դեղն են կլլում։
Նրա դեմքն անմիջապես շառագունեց, իսկ աչքերից արցունքներ հոսեցին։ Խմիչքն ազոտաթթու էր հիշեցնում, դա իբր քիչ էր՝ կում անելուց հետո զգացողությունն այնպիսին էր, ասես մեջքդ դաղած լինեին ռետինե մահակով։ Բայց շուտով ստամոքսի այրոցը մեղմացավ և աշխարհն ավելի ուրախ տեսք առավ։ Նա «Հաղթանակ» պիտակով սիգարետների ճմռթված տուփից մի գլանակ հանեց ու, ցրվածությունից, չափազանց երկար պահեց ուղղահայաց դիրքով, ամբողջ թութունը թափվեց հատակին։ Ուինսթոնը մյուս սիգարետի հետ ավելի զգույշ էր։ Նա վերադարձավ սենյակ ու նստեց սեղանիկի մոտ՝ հեռէկրանից ձախ։ Սեղանի դարակից հանեց գրիչը, թանաքամանը և մի հաստափոր գրքույկ՝ կարմիր կռնակով ու մարմարատիպ կազմով՝ նախատեսված գրառումների համար։
Ինչ-որ անհայտ պատճառով հեռէկրանն այդ սենյակում ընդունված ձևով չէր տեղադրված։ Ոչ թե կողմնային պատի մեջ էր, որտեղից հնարավոր էր տեսնել ամբողջ սենյակը, այլ երկարուկ պատի մեջ՝ լուսամուտի դիմաց։ Այնտեղ մի կողային խորշ կար, հավանաբար գրքերի համար, որտեղ էլ հենց տեղավորվել էր Ուինսթոնը։ Ավելի խոր նստելով իր անկյունում՝ անհասանելի, ավելի ստույգ՝ անտեսանելի էր դառնում հեռէկրանի համար։ Նրան լսել, իհարկե, կարող էին, բայց հետևել, քանի դեռ այնտեղ էր՝ ոչ։ Սենյակի այս փոքր-ինչ անսովոր կառուցվածքն էլ նրան բերեց այն գործով զբաղվելու մտքին, որով հիմա պատրաստվում էր զբաղվել։
Սակայն, դրանից բացի, նրան այդ միտքը հուշել էր նաև գրքույկը, որ հենց նոր էր հանել դարակից։ Գիրքը զարմանալիորեն գեղեցիկ էր։ Հարթ, կրեմագույն թուղթը ժամանակից փոքր-ինչ դեղնել էր. այդպիսի թուղթ չէր արտադրվում արդեն քառասուն տարի, գուցե և ավելի։ Ուինսթոնը կասկածներ ուներ, որ գրքույկը շատ ավելի հին է։ Նա գիրքը տեսել էր հնավաճառի ցուցափեղկում, քաղաքի հետնախորշերի թաղամասում (հատկապես որտեղ` արդեն մոռացել էր) ու բռնվել գնելու մեծ ցանկությամբ։ Կուսակցության անդամներին չէր թույլատրվում մտնել սովորական խանութները (դա կոչվում էր «ապրանքներ հայթայթել ազատ շուկայում»), սակայն այդ կանոնը հաճախ անտեսվում էր. բազմաթիվ առարկաներ, ինչպես, ասենք, կոշկաքուղերն ու ածելու սայրերը, այլ կերպ ձեռք բերել հնարավոր չէր։ Ուինսթոնն արագ շուրջը նայեց, սուզվեց կրպակն ու գիրքը գնեց երկուսուկես դոլարով։ Թե ինչի համար` դեռ ինքն էլ չգիտեր։ Գողեգող տուն բերեց՝ պորտֆելի մեջ դրած։ Նույնիսկ առանց գրառումների՝ գրքույկն արդեն անվանարկում էր տիրոջը։
Իսկ հիմա մտադրվել էր օրագիր պահել։ Դա հակաօրինական արարք չէր (ընդհանրապես հակաօրինական ոչինչ գոյություն չուներ, քանի որ այլևս գոյություն չունեին իրենք՝ օրենքները), բայց եթե օրագիրը գտնեն, Ուինսթոնին մահ է սպառնում կամ, լավագույն դեպքում, քսանհինգ տարվա ազատազրկում՝ տաժանապարտների ճամբարում։ Ուինսթոնը գրչածայրը դրեց բնիկի մեջ ու լպստեց, որ քսուքը հանի։ Գրիչը հնադարյան գործիք էր. դրանով նույնիսկ հազարից մեկ էին ստորագրում, և Ուինսթոնն այն ձեռք էր բերել թաքուն ու ոչ առանց դժվարության. այդ գեղեցիկ, կրեմագույն թուղթը, նրան թվում էր, արժեր, որ վրան իսկական թանաքով գրեին, ոչ թե խազխզեին թանաքի մատիտով։ Ճիշտն ասած` նա գրելու սովոր չէր։ Բացի ամենակարճլիկ նշումներից, ամեն ինչ թելադրում էր խոսագրիչին, բայց այստեղ, հասկանալի է, թելադրելու մասին խոսք չէր կարող լինել։ Նա գրչածայրը թաթախեց թանաքի մեջ ու մի պահ հապաղեց։ Աղիքներում կծկումներ զգաց։ Գրչով թղթին հպվելն անդառնալի քայլ էր։ Մանր ու ծուռտիկ տառերով գրեց.
4-ը ապրիլի, 1984 թվական...
Ու հետ ընկավ աթոռի թիկնակին։ Նրան պատեց կատարյալ անօգնականության զգացումը։ Նախ` չգիտեր` իսկապե՞ս 1984 թվականն է։ Մոտ այդքան, անկասկած. համարյա վստահ էր, որ ինքը երեսունինը տարեկան է և ծնվել է 1944-ին կամ քառասունհինգին, բայց արդեն անհնար էր ճշգրիտ սահմանել որևէ տարեթիվ, մեկ-երկու տարվա սխալս անխուսափելի էր։
Իսկ, հանկարծ մտահոգվեց նա, ու՞մ համար է գրվում այս օրագիրը։ Ապագայի համար, նրանց համար, ովքեր դեռ չեն ծնվել։ Միտքը մի պահ պտտվեց թղթին տրված կասկածելի տարեթվի շուրջ ու հանկարծ սայթաքեց նորալեզվի կրկնամիտք բառի վրա։ Եվ առաջին անգամ Ուինսթոնն ընկալեց իր ձեռնարկի ամբողջ բարդությունը։ Ինչպես շփվել ապագայի հետ։ Դա, ըստ էության, անհնար է։ Կամ վաղը նման կլինի այսօրին, և ոչ ոք իրեն չի լսի, կամ բոլորովին ուրիշ կլինի, և Ուինսթոնի ձախորդությունները ոչինչ չեն ասի նրանց։
Ուինսթոնը, որոշ ժամանակ անմիտ հայացքը թղթին հառած, նստել էր։ Հեռէկրանից ճայթեց հատու զինվորական երաժշտությունը։ Հետաքրքիր է. նա ոչ միայն կորցրել էր իր մտքերն արտահայտելու ունակությունը, այլև նույնիսկ մոռացավ, թե սկզբում ինչ էր ուզում ասել։ Քանի՜ շաբաթ պատրաստվել էր այդ պահին և մտքով անգամ չէր անցել, որ միայն խիզախությունը բավական չէ։ Ընդամենը գրի առնել, դրանից դյուրին բան կա՞։ Թղթին հանձնել անվերջավոր տագնապալի մենախոսությունը, որ արդեն տարիներ, տարինե՜ր հնչում է նրա գլխում։ Եվ ահա Նույնիսկ այդ մենախոսությանն է լռել։ Իսկ ոտնակոճի խոցն անտանելի տնքում է։ Նա չէր համարձակվում քորել ոտքը, դրանից միշտ բորբոքում էր սկսվում։ Վայրկյաններն անցնում էին. Կա՛թ, կա՛թ, կա՛թ։ Միայն թղթի ճերմակությունը, մեկ էլ` ոտնակոճի քորը, ու դղրդացող երաժշտությունը, ու թեթև գինովությունը. ահա այն ամենը, որ հիմա ընկալում էին նրա զգայարանները։
Ու հանկարծ սկսեց գրել, պարզապես խուճապից, աղոտ ընկալելով այն ամենը, որ հոսում էր գրչածայրից։ Մարգարտաշար, բայց երեխայաբար ծուռտիկ տողերը թղթի վրա մեկ մագլցում էին վեր, մեկ սողում ցած՝ նախ կորցնելով գլխատառերը, ապա և վերջակետերը։
4-ը ապրիլի, 1984 թվական։ Երեկ կինոյում։ Ծայրեծայր զինվորական ֆիլմեր։ Մեկը շատ լավն էր. ինչ-որ տեղ` Միջերկրական ծովում, ռմբակոծում են փախստականների նավը։ Հանդիսատեսին զվարճացնում են այն կադրերը, որտեդ փորձում է լողալով փախչել մի հսկայական չաղ տղամարդ, ու նրան հետապնդում է ուղղաթիռը, սկզբում տեսնում ենք, թե նա ինչպես է ծովախոզուկի նման թպրտում ջրի մեջ, հետո տեսնում ենք նրան ուղղաթիռից` նշանացույցի միջով, հետո լրիվ ծակծկված է, ու ծովի ջուրը` վարդագույն, և անմիջապես սուզվում է, ասես ծակերով ջուր է քաշել. երբ սուզվեց ջրի հատակը, հանդիսատեսները սկսեցին հռհռալ։ հետո փրկանավակը` լիքը երեխա ու վրան պտտվող ուղղաթիռը։ նավաքթին նստել է միջին տարիքի մի կին, հրեուհու նման, երեք տարեկան երեխան գրկած։ տղան վախից ճչում է ու գլուխը թաքցնում մոր կրծքին, ասես ուզում է խրվել-մնալ այնտեղ, իսկ կինը հանգստացնում է ու ծածկում-պաշտպանում ձեռքերով, չնայած ինքն էլ վախից կապտել է, շարունակ ուզում է ձեռքերով ավելի լավ ծածկել` ասես գնդակներից նրան պաշտպանելու համար։ հետո ուղղաթիռը նրանց վրա 20 կիլոգրամանոց հրթիռ նետեց, սարսափելի պայթյուն, ու նավակը կտոր-կտոր եղավ։ հետո հրաշալի կադր` մանկան ձեռքը թռչում է դեպի վեր վեր ուղիղ երկինք երևի նկարել են ուղղաթիռի ապակեպատ քթից ու կուսակցական շարքերում ուժեղ ծափահարում էին բայց այնտեղ որտեղ նստած էին պրոլները մի կին աղմուկ բարձրացրեց և բղավեց որ դա չի կարելի ցույց տալ երեխաներին ինչպես կարելի է ինչպես կարելի է երեխաների ներկայությամբ և աղմկում էր մինչև ոստիկանները դուրս տարան նրան դուրս տարան նրան ու հազիվ թե նրան բան պատահի ինչ ասես չեն կարող ասել պրոլները զուտ պրոլական ռեակցիա է դրան ոչ ոք ուշադրություն...
Ուինսթոնը դադար տվեց, նաև այն պատճառով որ ձեռքը թմրել էր։ Ինքն էլ չէր հասկանում՝ ինչու՞ է այդ ամբողջ ցնդաբանությունը թափում թղթին։ Սակայն հետաքրքիր է՝ քանի դեռ շարժում էր գրիչը, հիշողությունը վերականգնեց մի իրադարձություն, որը կարելի էր թեկուզ միանգամից էլ գրի առնել։ Նա հիմա հասկացավ, որ հենց այդ դեպքի պատճառով էր որոշել անմիջապես հասնել տուն ու հենց այդ օրը սկսել օրագիրը։
Դա կատարվել էր առավոտյան, նախարարությունում,֊ եթե, իհարկե, այդպիսի միգամածության մասին կարելի է ասել «կատարվել էր»:
Ժամանակը մոտենում էր տասնմեկ զրո-զրոյին, և փաստաթղթերի բաժնում, որտեղ աշխատում էր Ուինսթոնը, աշխատակիցները սկսեցին խցիկներից հանել աթոռներն ու շարել նախասրահի կենտրոնում՝ մեծ հեռէկրանի առաջ. հավաքվում էին՝ մասնակցելու Ատելության երկրոպեին։ Ուինսթոնը պատրաստվում էր իր տեղը գրավել միջին շարքում, երբ անսպասելիորեն էլի երկու հոգի մտան սենյակ. դեմքերը ծանոթ էին, սակայն հետները խոսել չէր վիճակվել։ Նրանցից մեկին՝ աղջկան, հաճախ էր տեսնում միջանցքներում։ Թե անունն ինչ էր, չգիտեր, գիտեր միայն, որ աշխատում է Գեղարվեստական գրականության բաժնում։ Դատելով նրանից, որ յուղոտ ձեռքերում երբեմն մանեկաբանալի էր լինում, աղջիկը սպասարկում էր վեպեր հորինող մեքենաներից մեկը։ Նա պեպենոտ էր, խիտ սև մազերով, մոտ քսանյոթ տարեկան, ինքնավստահ պահվածք ուներ, մարզական սրընթաց քայլք։ Մեջքին մի քանի տակ փաթաթած նեղ ալ գոտին՝ Երիտասարդական հակասեռային միության խորհրդանշանը, ընդգծում էր ազդրերի պրկությունը։ Նա առաջին իսկ հայացքից դուր չէր եկել Ուինսթոնին։ Գիտեր, թե ինչու։ Աղջկա շուրջը թևածում էր մականախաղի մարզադաշտերի, սառը լոգանքների, տուրիստական արշավների և ընդհանրապես՝ ուղղափառության ոգին։ Նա չէր սիրում համարյա բոլոր կանանց, հատկապես՝ ջահելներին ու սիրուններին։ Հենց կանայք ու հատկապես ջահելներն էին Կուսակցության ամենաջերմեռանդ նվիրյալները, նրանց կարգախոսները կլլողները, ինքնուս լրտուներն ու հերձվածողությունը հոտոտողները։ Բայց հատկապես այս աղջիկը նրան մյուսներից ավելի վտանգավոր էր թվում։ Մի անգամ աղջկան հանդիպեց միջանցքում, սա շեղ նայեց, ասես խոցեց հայացքով, և Ուինսթոնի հոգին թափանցեց սև վախը։ Մինչևիսկ կասկած մտավ մեջը, թե աղջիկը Մտքի ոստիկանության գործակալ է։ Ասենք, դա քիչ հավանական էր։ Համենայնդեպս, ամեն անգամ աղջկան իր կողքին տեսնելիս Ուինսթոնը տհաճություն էր զգում, որին խառնվում էին ատելությունն ու վախը։
Մյուսը Օ’Բրայենն էր՝ Ներքին կուսակցության անդամ, ով այնքան բարձր ու անհասանելի պաշտոն էր զբաղեցնում, որ Ուինսթոնը դրա մասին աղոտ պատկերացում ուներ։ Ներքին կուսակցության անդամի սև կոմբինեզոնը տեսնելով՝ հեռէկրանի առջև նստած մարդիկ մի պահ սսկվեցին։ Օ’Բրայենը թիկնեղ, ամուր կազմվածքով տղամարդ էր պարանոցն ուժեղ, դեմքին՝ կոպտավուն ծաղրասիրություն։ Չնայած ահազդու արտաքինին՝ հմայքից զուրկ չէր։ Նա քթարմատին ակնոցը շտկելու սովորություն ուներ, և այղ ինքնահատուկ շարժման մեջ մի տարօրինակության աստիճանի զինաթափող բան կար, մի անորսալի բարեկրթություն։ Տասնութերորդ դարի ազնվական, որ առաջարկում է քթախոտի ւոուփը. ահա թե ինչ էր անցնում նրա մտքով, ով դեռ կարողանում էր նման համեմատություններով մտածել։ Տասը տարվա ընթացքում Ուինսթոնը երևի մի տասն անգամ տեսած կլիներ Օ’ԲրայենիՆ։ Օ’Բրայենը ձգում էր նրան, բայց ոչ միայն այն պատճառով, որ մտահոգիչ էր դաստիարակվածության ու ծանրքաշային բռնցքամարտիկի մարմնակազմության այդ հակադրությունը։ Ուինսթոնը հոգու խորքում կասկածում էր (գուցե չէր էլ կասկածում, այլ հույս ուներ), որ Օ’Բրայենը քաղաքականապես այնքան էլ ուղղափառ չէ։ Նրա դեմքն այդպես մտածելու տեղիք էր տալիս։ Բայցևայնպես, հնարավոր է, որ դեմքին գրված էր ոչ թե անուղղափառությունը, այլ պարզապես խելքը։ Այսպես թե այնպես նա այնպիսի մարդու տպավորություն էր թողնում, որի հետ հնարավոր է խոսել, եթե հաջողվի մենակ մնալ ու թաքնվել հեռէկրանի աչքից։ Ուինսթոնը ոչ մի անգամ չէր փորձել ստուգել իր այդ ենթադրությունը. ասենք, դա նաև նրա ուժերից վեր էր։ Օ’Բրայենը նայեց ժամացույցին, տեսավ, որ համարյա տասնմեկ զրո-զրոն է, ու որոշեց Ատելության երկրոպեն անցկացնել փաստաթղթերի բաժնում։ Նստեց Ուինսթոնի շարքում, երկու աթոռ այն կողմ։ Նրանց արանքում տեղ էր զբաղեցրել մի փոքրամարմին, շիկահեր կին, ով աշխատավայրում Ուինսթոնի հարևանն էր։ Թխահեր աղջիկը նստեց ուղիղ ետևը։
Եվ ահա սենյակի ծայրից՝ մեծ հեռէկրանից մի զզվելի վայնասուն ու մռնչոց պոկվեց, ասես գործի գցած լինեին մի հրեշավոր չյուղած մեքենա։ Այդ ձայնից մարդու մազերը բիզ-բիզ էին կանգնում, ատամները տնքում էին։ Ատելությունն սկսվել էր։
Ինչպես միշտ, էկրանին հայտնվեց ժողովրդի թշնամի էմանուել Գոլդսթայնը։ Հանդիսատեսները ֆշշացրին։ Շիկավուն մազերով փոքրամարմին կինը ծղրտաց վախից ու զզվանքից։ Գոլդսթայնը՝ ուրացող ու ռենեգատ, մի ժամանակ, վաղուց, շատ վաղուց (այնքա՜ն վաղուց, որ արդեն ոչ ոք չէր հիշում, թե երբ) Կուսակցության ղեկավարներից էր եղել համարյա հավասար անձամբ Մեծ եղբորը, իսկ հետո հակահեղափոխության ճանապարհն էր բռնել, դատապարտվել էր մահապատժի, բայց առեղծվածայնորեն փախել ու անհետացել էր։ Երկրոպեի ծրագիրը փոխվում էր ամեն օր, սակայն գլխավոր գործող անձը միշտ Գոլդսթայնն էր։ Գլխավոր դավաճանը, Կուսակցության անաղարտության առաջին ապականիչը։ Նրա տեսությունից էին ճյուղավորվել հետագա բոլոր հանցագործությունները Կուսակցության դեմ, բոլոր վնասարարությունները, դավաճանությունները, հերձվածները, շեղումները։ Հայտնի չէ՝ որտեղ, նա դեռ շարունակում էր ապրել ու դավադրություն կռել գուցե ծովից անդին՝ իր օտարերկրյա տերերի պաշտպանության ներքո, կամ հնարավոր է (նաև այդպիսի լուրեր էին շրջում) այնտեղ էր՝ Օվկիանիայում, ընդհատակում։
Ուինսթոնի շնչառությունը ծանրացավ։ Գոլդսթայնի դեմքը միշտ նրա մեջ բարդ ու տանջալից զգացումներ էր արթնացնում։ Չոր հրեական դեմքը՝ թեթև ճերմակ հերքի շրջանակում, այծամորուքը, դեմքը՝ խելացի ու դրա հետ մեկտեղ անբացատրելիորեն վանող, և ինչ-որ տարօրինակ բան կար այդ երկար, նիհար քթի մեջ, որի վրայից ակնոցը սահել համարյա հասել էր ծայրին։ Նա նման էր ոչխարի, և ձայնի մեջ էլ մայուն էր լսվում։ Ինչպես միշտ, Գոլդսթայնը չարախնդությամբ հարձակվեց կուսակցական ուսմունքի վրա. այդ հարձակումներն այնքան անմիտ ու անհեթեթ էին, որ չէին խաբի անգամ երեխային, սակայն դրա հետ միասին զուրկ չէին համոզչությունից, և լսողն ակամա երկյուղում էր, որ ուրիշները՝ պակաս սթափները, կարող են հավատալ Գոլդսթայնին։ Նա լուտանքներ էր տեղում Մեծ եղբոր վրա, պսակազերծում էր Կուսակցության դիկտատուրան, պահանջում էր անհապաղ հաշտություն կնքել Եվրասիայի հետ, կոչում էր խոսքի ազատության, մամուլի ազատության, հավաքների ազատության, մտքի ազատության, նւս հիստերիկ ճղավում էր, թե հեղափոխությունը ծախել են, և այղ ամենը շուտասելուկով, կազմածո բառերով՝ ասես նմանակելով կուսակցական հռետորների խոսքը, նույնիսկ նորալեզվի բառերով, որոնք, ի դեպ, նրա խոսքում ավելի հաճախադեպ էին, քան ցանկացած կուսակցականի խոսքում։ Եվ ամբողջ ժամանակ, որպեսզի կասկած անգամ չլիներ, թե ով է կանգնած Գոլդսթայնի կեղծավոր շատախոսության թիկունքին, նրա դեմքից անդին՝ երկրորդ պլանում, երթաքայլում էին եվրասիական անվերջանալի շարասյուները. շարք-շարք պնդակազմ զինվորները՝ ասիական անդրդվելի կերպարանքներով, դուրս էին լողում խորքերից ու լուծվում հեռուներում՝ տեղը զիջելով իրենց նմանակներին։ Զինվորական սապոգների խուլ դոփյունը նվագակցում էր Գոլդսթայնի մկկոցին։
Ատելությունն սկսվել էր ընդամենը մի երեսուն վայրկյան առաջ, բայց հանդիսատեսների կեսն արդեն չէր կարողանում զսպել կատաղի գոչյունները։ Անտանելի էր տեսնել այդ ինքնահավան ոչխարային դեմքը ու դեմքից այն կողմ՝ եվրասիական զորքերի սարսափազդու հզորությունը. բացի այդ, Գոլդսթայնին տեսնելիս և նույնիսկ ընդամենը նրա մասին մտածելիս վախն ու ատելությունը ծնվում էին ինքնաբերաբար։ Նրա հանդեպ ատելությունը շատ ավելի մշտակայուն էր, քան Եվրասիայի և Արևելաասիայի, քանզի երբ Օվկիանիան պատերազմում էր նրանցից մեկի դեմ, մյուսի հետ սովորաբար հաշտություն էր կնքում։ Բայց ահա թե ինչն էր ամենազարմանալին. թեև Գոլդսթայնին ատում ու արհամարհում էին բոլորը, թեև ամեն օր, օրը հազար անգամ ամբիոններից, հեռէկրանով, թերթերում ու գրքերում նրա ուսմունքը ժխտում էին, ջարդուփշուր անում, ոչնչացնում, ծանակում՝ իբրև խղճուկ ցնդա-բանություն, նրա ազդեցությունը բնավ չէր նվազում։ Միշտ կային դյուրահավատ մարդիկ, որոնց նա հրապուրում էր։ Օր չէր անցնում, որ Մտքի ոստիկանությունը չմերկացներ լրտեսներին ու վնասարարներին, ովքեր գործում էին նրա ցուցումներով։ Նա հսկայական ստվերային բանակ էր ղեկավարում, դավադիրների ընդհատակյա ցանց, ովքեր ձգտում էին իրավակարգի տապալմանը։ Ենթադրվում էր, որ այն կոչվում է Եղբայրություն։ Շշուկով խոսում էին նաև մի սարսափելի գրքի մասին, հերձվածների ժողովածուի, որի հեղինակը Գոլդսթայնն էր, և որը գաղտնի էր տարածվում։ Գիրքը վերնագիր չուներ։ Խոսակցություններում այն հիշատակում էին (եթե ընդհանրապես հիշատակում էին) պարզապես որպես գիրք։ Սակայն նման բաների մասին հայտնի էր դառնում միայն անհստակ շշուկներից։ Կուսակցության անդամներն ըստ կարելվույն աշխատում էին չխոսել ո՛չ Եղբայրության մասին, ո՛չ գրքի:
Երկրորդ րոպեին ատելությունը վերածվեց կատաղության մոլուցքի։ Մարդիկ վեր էին թռչում տեղներից ու բղավում կոկորդով մեկ, որպեսզի խլացնեն Գոլդսթայնի անտանելի, մկկացող ձայնը։ Շիկավուն մազերով փոքրամարմին կինը կարմրատակել էր ու ցամաք ընկած ձկան պես բացուխուփ էր անում բերանը։ Նույնիսկ Օ’Բրայենի ծանր դեմքն էր շառագունել։ Նա նստել էր ձգված, և հզոր կուրծքն ուռչում ու ցնցվում էր, ասես ներսում ալեկոծություն լիներ։ Ուինսթոնի ետևը նստած թխահեր աղջիկը ճչաց. «Սրիկա՛։ Սրիկա՛։ Սրիկա՛», ապա վերցրեց Նորալեզվի ծանր բառարանն ու նետեց հեռէկրանի վրա։ Բառարանը դիպավ Գոլդսթայնի քթին ու հետ թռավ։ Սակայն ձայնն անհնար էր սպանել։ Պայծառացման մի պահի Ուինսթոնը գիտակցեց, որ ինքն էլ է բղավում բոլորի հետ ու կատաղած քացահարում աթոռի թիկնակը։ Ատելության երկրոպեի ժամանակ սարսափելին այն չէր, որ ստիպված էիր խաղալ, այլ այն, որ ուղղակի չէիր կարող անտարբեր մնալ։ Անցնում է ընդամենը ինչ-որ երեսուն վայրկյան, և արդեն ձևանալու կարիք չունես։ Ասես էլեկտրական լիցքից՝ հավաքվածների վրա էին հարձակվում վախի և վրեժխնդրության գարշելի ջղակծկումները, սպանելու, բզկտելու, դեմքերը մուրճով ջնջխելու մոլեգին ցանկությունը, մարդիկ ծամածռում էին երեսներն ու ճղավում խելագարի պես։ Միևնույն ժամանակ՝ կատաղությունը վերացական էր և ոչ ուղղորդված, այն կարելի էր դարձնել ցանկացած կողմ, ինչպես զոդալամպի բոցը։ Եվ հանկարծ պարզվում էր, որ Ուինսթոնի ատելությունն ուղղված է բոլորովին էլ ոչ Գոլդսթայնին, այլ Մեծ եղբորը, Կուսակցությանը, Մտքի ոստիկանությանը. նման պահերին նա սրտով այդ միայնակ, ծանակված հերետիկոսն էր, ողջամտության ու ճշմարտության միակ պահապանը ստի աշխարհում։ Իսկ վայրկյան անց արդեն միակամ էր մնացածի հետ, ու ճշմարտություն էր թվում այն ամենը, որ ասվում էր Գոլդսթայնի մասին։ Այդ ժամանակ արդեն Մեծ եղբոր հանդեպ թաքուն զզվանքը վերածվում էր երկրպագման, և Մեծ եղբայրը բարձրանում էր ամենքից և ամեն ինչից վեր՝ անխոցելի, անվախ պաշտպանը՝ ժայռի պես կեցած ասիական հորդաների դեմ, իսկ Գոլդսթայնը, չնայած վտարակի վիճակին ու անօգնականությանը, չնայած կասկածներին, թե ո՞ղջ է ընդհանրապես, ներկայանում էր որպես չարագուշակ կախարդ, որն ընդունակ է հենց միայն ձայնի ուժով կործանել քաղաքակրթության շինությունը։
Իսկ երբեմն կարելի էր դառնում սեփական ատելությունը գիտակցաբար ուղղել այս կամ այն առարկային։ Կամքի մի կատաղի ջանքով, ինչպես մղձավանջի ժամանակ գլուխդ կտրում ես բարձից, Ուինսթոնը կատաղությունն էկրանային դեմքից տեղափոխում էր ետևը նստած թխահեր աղջկա վրա։ Երևակայության մեջ առկայծում էին հստակ, գեղեցիկ պատկերները. ինքը նրան կծեծի ռետինե մահակով։ Մերկացրած կկապի սյանը, կխոցոտի նետերով, ինչպես սուրբ Սեբաստիանին։ Կբռնաբարի ու վերջին ջղակծկումներում կկտրի կոկորդը։ Եվ առավել պարզ, քան նախկինում, հասկացավ, թե ինչու է նրան ատում։ Նրա համար, որ ջահել էր, գեղեցիկ և սեռազուրկ, նրա համար, որ ինքն ուզում է նրա հետ քնել ու երբեք չի կարողանա, նրա համար, որ աղջկա բարալիկ, նուրբ, ասես գրկելու համար ստեղծված գոտկատեղին ոչ թե իր ձեռքն է, այլ այդ զզվելի ալ կարմիր գոտու՝ կուսականության մարտնչող խորհրդանիշի։
Ատելությունն ավարտվեց ջղացնցումներով։ Գոլդսթայնի ելույթը վերածվեց իսկական մկկոցի, իսկ դեմքը մի ակնթարթ դարձավ իսկապես ոչխարի դեմք։ Հետո մռութը լուծվեց եվրասիական զինվորի մեջ. հսկայական ու սարսափելի՝ նա գալիս էր նստածների վրա, ինքնաձիգից կրակ թափելով, սպառնալով պատառ-պատառ անել էկրանը, այնպես, որ դիմացի շարքում շատերը վախեցած հետ ընկան աթոռների վրա։ Բայց և անմիջապես թեթևացած շունչ քաշեցին. թշնամու կերպարանքը սահուն փակեց Մեծ եղբոր գլուխը՝ սևահեր, սևաբեղ, լեցուն ուժով ու առեղծվածային հանդարտությամբ, այնքան ահռելի, որ բռնեց համարյա ամբողջ էկրանը։ Ոչ ոք չէր լսում՝ ինչ է ասում Մեծ եղբայրը։ Գոտեպնդման ընդամենը մի քանի բառ, ինչպիսիք առաջնորդը նետում է ճակատամարտի դղրդոցի մեջ, որոնք ինքնին թող որ անհասկանալի են, բայց վստահություն ներշնչող հենց միայն նրանով, որ արտասանվել են։ Հետո Մեծ եղբոր դեմքն աղոտացավ, ու հայտնվեց հստակ խոշորատառ մակագրությունը՝ երեք կուսակցական կարգախոսները.
ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ է
ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է
Բայց դեռ էլի մի քանի ակնթարթ Մեծ եղբոր դեմքը կարծես մնում էր էկրանին. այնպես վառ էր կանգնած մարդկանց աչքի առաջ, որ միանգամից անհետանալ չէր կարող։ Փոքրամարմին շիկահեր կինը կրծքով ընկավ առջևի աթոռի թիկնակին։ Հեծկլտացող շշուկով մրմնջաց՝ «Փրկի՜չ իմ», ու ձեռքերը պարզեց հեռէկրանին։ Ըստ երևույթին՝ աղոթում էր։
Այստեղ արդեն ամբողջ խումբը սկսեց դանդաղ, համաչափ, ցածրաձայն վանկարկել «Մ-Ե... Մ-Ե... Մ-Ե... ».֊ նորից ու նորից, ծոր տալով տևական դադարներով Մ-ի ու Ե-ի արանքում, և այդ ծանր ալիքաձև ձայնի մեջ ինչ-որ տարօրինակ նախնականություն կար. նրանից այն կողմ տեսլանում էին բոբիկ ոտքերի թփթփոցն ու մեծ թմբուկների դղիրդը։ Այդ ամենը տևեց կես րոպեի չափ։ Նման բան հաճախ պատահում էր այն վայրկյաններին, երբ զգացումները հասնում էին առանձնակի շիկացման։ Երբեմն դա հիմն էր Մեծ եղբոր վեհությանն ու իմաստնությանը, բայց առավել՝ ինքնահիպնոս. մարդիկ իրենց բանականությունը միտումնավոր խեղդում էին ռիթմիկ աղմուկի մեջ։ Ուինսթոնը որովայնում սառնություն զգաց։ Ատելության երկրոպեներին նա չէր կարողանում չտրվել համընդհանուր խելահեղությանը, բայց վայրենիների այդ մարտակոչը՝ «Մ-Ե... Մ-Ե... Մ-Ե...», միշտ սարսափեցնում էր նրան։ Իհարկե, վանկարկում էր մյուսների հետ, այլ կերպ չէր կարելի։ Թաքցնել զգացումները, տիրապետել դիմախաղին, անել այն, ինչ մյուսները. այս ամենը դարձել էր բնազդ, սակայն կար մի երկվայրկյանանոց միջնատարածք, երբ աչքերի արտահայտությունը կարող էր մատնել նրան։ Հենց այդ ժամանակահատվածում էլ մի զարմանալի բան կատարվեց, եթե, իհարկե, կատարվեց իսկապես:
Վայրկենապես նա հայացքով հանդիպեց Օ’Բրայենի հայացքին։ Օ’Բրայենը արդեն վեր էր կացել։ Նա հանել էր ակնոցն ու հիմա նորից դնելով՝ ձեռքի յուրահատուկ շարժումով շտկում էր քթարմատին։ Սակայն ակնթարթի ինչ-որ մասում նրանց հայացքները խաչվեցին, և այդ կարճ միջոցում Ուինսթոնը հասկացավ, այո՛, հասկացավ որ Օ’Բրայենը նույն բանի մասին է մտածում։ Ազդանշանն այլ կերպ մեկնաբանել հնարավոր չէր։ Ասես նրանց մտքերը բացված լինեին, և խոհերը հոսեցին մեկից մյուսը՝ աչքերով։ «Ես ձեզ հետ եմ,– կարծես ասում էր Օ’Բրայենը։– Ես հրաշալի գիտեմ, թե ինչ եք զգում։ Գիտեմ ձեր արհամարհանքի, ձեր ատելության, ձեր զզվանքի մասին։ Մի՛ տագնապեք, ես ձեր կողմն եմ»։ Սակայն մտքի այդ պայծառացումը մարեց, և Օ’Բրայենի դեմքը կրկին նույնքան անթափանց էր, որքան մյուսներինը։
Ահա և վերջ. Ուինսթոնը դարձյալ կասկածում էր՝ պատահե՞լ է դա իրականում, թե՞ ոչ։ Այդպիսի դեպքերը շարունակություն չէին ունենում։ Միայն մեկ բան. նրա մեջ այդ դեպքերը պահպանում էին հավատը կամ հույսը, որ իրենից բացի էլի կուսակցության թշնամիներ կան։ Գուցե ճյուղավորված ընդհատակյա դավադրության մասին լուրերը համենայնդեպս ճի՞շտ են, գուցե Եղբայրությունն իսկապե՞ս գոյություն ունի։ Չէ՞ որ, չնայած անվերջանալի ձերբակալություններին, խոստովանություններին, մահապատիժներին, ոչ ոք համոզված չէր, որ Եղբայրությունը միֆ չէ։ Նա մեկ հավատում էր դրան, մեկ չէր հավատում։ Ապացույցներ չկային, միայն հպանցիկ հայացքներ, որոնք կարող էին նշանակել ամեն ինչ ու ոչինչ չնշանակել, օտար խոսակցությունների պատառիկներ, կիսաջնջված գրություններ արտաքնոցներում, իսկ մի անգամ, երբ իր ներկայությամբ հանդիպեցին երկու անծանոթներ, նկատեց նրանց ձեռքերի թեթև շարժումը, որի մեջ կարելի էր ողջույնի նշան կռահել։ Մայն կռահումներ. միանգամայն հնարավոր էր, որ այդ ամենը երևակայության պտուղ է։ Նա առանց Օ’Բրայենին նայելու հեռացավ իր խցիկը։ Թռուցիկ կապը զարգացնելու մասին նույնիսկ չէր մտածում։ Անգամ եթե գիտենար, թե ինչպես վարվի այդ ամենի հետ, էլի նման փորձն աներևակայելիորեն վտանգավոր կլիներ։ Մեկ-երկու վայրկյան երկիմաստ հայացքներ փոխանակեցին ու վերջ։ Բայց նույնիսկ դա հիշատակելի իրադարձություն էր մարդու համար, ում կյանքն անցնում է միայնակության կողպեքի տակ...
Ուինսթոնը ցնցվեց, շտկվեց։ Բխկաց։ Ջինն ապստամբում էր ստամոքսում։
Աչքերը նորից կենտրոնացան էջի վրա։ Պարզվեց՝ քանի դեռ զբաղված էր անօգնական մտորումներով, ձեռքը շարունակել էր մեքենայաբար գրել։ Բայց ոչ ջղաձիգ, անշնորհք խուճուճիկներ, ինչպես սկզբում։ Գրիչը հեշտասիրությամբ սահել էր հարթ թղթի վրայով՝ խոշոր տպատառերով տողագրելով.
ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ
ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ
ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ
ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ,-
իրար ետևից, շար-շար, և արդեն կես էջ գրոտած էր։
Նա խուճապային վախով բռնվեց։ Անմտություն էր, իհարկե. այդ բառերը գրելն ավելի վտանգավոր չէր, քան պարզապես օրագիր պահելը. համենայնդեպս, նրա մեջ գայթակղություն ծնվեց պատռել գրոտած թղթերն ու ընդհանրապես հրաժարվել այդ ձեռնարկից։
Բայց այդպես չվարվեց. գիտեր, որ անիմաստ է։ Կգրի ինքը ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ, թե չի գրի՝ որևէ տարբերություն չկա։ Մտքի ոստիկանությունը այսպես թե այնպես կգտնի նրան։ Նա կատարել է, և եթե նույնիսկ գրչով դիպած չլիներ թղթին, դարձյալ կատարած կլիներ, բացարձակ հանցագործություն, որը ներառում է մնացած բոլոր հանցագործությունները։ Մտահանցագործություն, ահա թե ինչպես էր այն կոչվում։ Մտահանցագործությունը չի կարելի հավերժ թաքցնել։ Ինչ-որ ժամանակ, գուցե և մեկ տարի, կարող ես դիմանալ, բայց, մեկ է, վաղ թե ուշ կհասնեն քեզ։
Դա միշտ կատարվում էր գիշերը, գիշերով էին ձերբակալում։ Արթնացնում էին անսպասելի. կոպիտ ձեռքը ցնցում է ուսերդ, լույսը գցում են աչքերիդ, մահճակալը շրջապատել են խստամբեր մարդիկ։ Որպես կանոն, դատ չէր լինում, ձերբակալման մասին չէր հաղորդվում ոչ մի տեղ։ Մարդիկ ուղղակի անհետանում էին և միշտ՝ գիշերը։ Քո անունը հանվում է ցուցակներից, բոլոր հիշատակումներն այն մասին, թե ինչ ես արել, ջնջված են, քո գոյության փաստն իսկ ժխտվում է և մոռացման է մատնվում։ Դու չեղյալ ես հայտարարված, ոչնչացված ես. ինչպես ընդունված է ասել, գոլորշացված։
Մի պահ տրվեց հիստերիային։ Հապշտապ, ծուռտիկ տառերով սկսեց գրել.
ինձ կգնդակահարեն ինձ մեկ է թող գնդակահարեն կրակեն ծոծրակիս ինձ համար մեկ է կորչի մեծ եղբայրը միշտ կրակում են կրակում են ծոծրակին ինձ համար մեկ է կորչի մեծ եղբայրը։
Փոքր-ինչ ամաչելով՝ նա պոկվեց սեղանից, հետ ընկավ աթոռին ու ցած դրեց գրիչը։ Եվ այդ պահին արդեն ցնցվեց ողջ մարմնով։ Դուռը թակում էին։
Արդե՜ն։ Նա սսկվեց մկան պես՝ հուսալով, որ ձայն չառնելով՝ առաջին թակոցից հետո կհեռանան։ Բայց ոչ, թակոցը կրկնվեց։ Ամենավատն այդ վիճակում հապաղելն էր։ Սիրտը դմբդմբում էր թմբուկի նման, սակայն դեմքը, հավանաբար տևական վարժանքի շնորհիվ անխռով էր։ Նա վեր կացավ ու ծանրաքայլ գնաց դեպի դուռը։
II
Ձեռքը գցելով դռան բռնակին՝ Ուինսթոնը տեսավ, որ օրագիրը թողել է սեղանին։ «ԿՈՐՉԻ ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ»՝ գրված էր բոլոր էջերին և այնպիսի մեծ տառերով որ կարելի էր տեսնել սենյակի ցանկացած ծայրից։ Արածն ակնհայտ հիմարություն էր։ Բայց նա հիշեց, որ նույնիսկ խուճապի պահին չէր ցանկացել փակել օրագիրը, որպեսզի չլղոզի յուղոտ թերթը, քանի դեռ թանաքը չէր չորացել։
Շունչ քաշեց ու բացեց դուռը։ Մի ակնթարթում թեթևության տաք ալիքը պարուրեց նրան։ Շեմին կանգնած էր գունատ, ճնշված տեսքով մի կին՝ յուղոտ մազերով ու կնճռոտ դեմքով։
- Օ՜, ընկե՛ր,- սկսեց նա տաղտկալի, նվնվան ձայնով:- Լսեցի, որ ներս մտաք։ Եթե դժվար չէ, կգա՞ք մեր տուն՝ խոհանոցի լվացարանը ստուգելու։ Խցանվել է և...
Տիկին Փարսոնսն էր՝ նույն հարթակի հարևանի կինը։ («Տիկին» բառը չէր խրախուսվում Կուսակցության կողմից։ Պետք էր բոլորին կոչել «ընկեր», բայց որոշ կանանց դեպքում բառը բնազդաբար էր դուրս թռչում)։ Երեսունին մոտ կին էր, բայց ավելի մեծ էր երևում։ Այնպիսի տպավորություն էր, թե դեմքի ծալքերում փոշի է ծվարել։ Ուինսթոնը նրա ետևից քայլեց միջանցքով։ Առօրյա մանր, կենցաղային խնդիրները միշտ զայրացնում էին նրան։
(բաց է թողնված կես էջ...)
Բոլոր առարկաները ճմռթված էին, տրորված, ասես հենց նոր մի մեծ վայրի կենդանի էր հյուր եկել։ Հատակին թափված էին մարզական պարագաներ հոկեյի մականներ, բռնցքամարտի ձեռնոցներ, ֆուտբոլի ծակված գնդակ, թարս շրջած ու քրտնակոլոլ կարճ տաբատ, իսկ սեղանին իրար գլխի կուտակված կեղտոտ սպասք ու ծալծլված եզրերով տետրեր էին։ Պատերից կախված էին Երիտասարդական լիգայի և Լրտեսների ալ կարմիր ցուցապաստառներն ու Մեծ եղբոր՝ ոտքից գլուխ պատկերը։ Զգացվում էր շոգեխաշած կաղամբի սովորական հոտը, որ հատուկ էր ամբողջ շենքին, բայց այն խամրում էր քրտինքի ավելի սուր հոտից։ Չգիտես ինչպես, բայց կարելի էր գուշակել, որ թողել էր ինչ-որ մեկը, ով հիմա ներկա չէր։ Մեկ այլ սենյակում մեկը սանրով ու մի կտոր զուգարանի թղթով փորձում էր նվագակցել հեռէկրանից դեռևս հնչող ռազմական երաժշտությանը։
- Երեխաներն են,- ասաց տիկին Փարսոնսը երկյուղած՝ հայացք նետելով դռանը։- Այսօր տնից դուրս չեն եկել, և իհարկե...
Նա նախադասությունները կիսատ թողնելու սովորություն ուներ։ Խոհանոցի լվացարանը համարյա պռնկեպռունկ լցված էր կեղտոտ կանաչավուն ջրով, որ ավելի գարշահոտ էր, քան կաղամբը։ Ուինսթոնը չոքեց ու սկսեց ուշադիր զննել խողովակի արմունկը։ Նա տանել չէր կարողանում ձեռքի աշխատանքը, չէր սիրում կռանալ, ինչից հետո միշտ սկսում էր հազալ։ Տիկին Փարսոնսն անօգնական հայացքով հետևում էր նրան։
- Իհարկե, եթե Թոմը տանը լիներ, մի վայրկյանում կարգի կգցեր,- ասաց նա։- Սիրում է այդպիսի գործեր։ Ոսկի ձեռքեր ունի... Թոմը։
Փարսոնսը Ուինսթոնի հետ աշխատում էր Ճշմարտության նախարարությունում։ Գիրուկ, բայց գործունյա մարդ էր՝ օժտված կաթվածահար անող տխմարությամբ և տկարամիտ խանդավառությամբ, մեկն այն չընդվզող, նվիրված աշխատավորներից, որոնցից, ավելի քան Մտքի ոստիկանությունից, կախված էր Կուսակցության կայունությունը։ Երեսունհինգ տարեկանում նրան, իր կամքին հակառակ, հեռացրել էին Երիտասարդական միությունից, իսկ մինչ այնտեղ ընդունվելը հաջողել էր սահմանված ժամկետից մեկ տարի ավելի աշխատել որպես լրտես։ Նախարարությունում զբաղեցնում էր երկրորդական պաշտոն, որի համար մտավոր ունակություններ բնավ չէին պահանջվում, բայց մյուս կողմից՝ կարևոր դեր էր խաղում Սպորտի և բոլոր այլ կոմիտեներում, որոնք պատասխանատու էին տուրիստական արշավների, ինքնաբուխ ցույցերի, տնտեսելուն ուղղված քարոզարշավների և այլ կամավոր նախաձեռնությունների համար։ Ծխամորճից քուլաներն արձակելով՝ նա համեստ հպարտությամբ պատմում էր, որ վերջին չորս տարվա ընթացքում բաց չի թողել Հանրային կենտրոնի ոչ մի երեկոյան միջոցառում։ Քրտինքի անհաղթահարելի հոտը՝ լարված կյանքի ակամա վկան, ուղեկցում էր նրան՝ ուր էլ որ գնար, և մնում էր նույնիսկ նրա հեռանալուց հետո։
- Մանեկաբանալի ունե՞ք,- հարցրեց Ուինսթոնը՝ փորձելով պնդօղակը հարմարեցնել խողովակի միացման կետին։
- Պտուտակաբանալի՞,- ասաց տիկին Փարսոնսը փոքր-ինչ երկյուղած։- Չգիտեմ, գուցե երեխաները...
Հանկարծ կոշիկների դոփյուն լսվեց, նվազող սանրի ևս մի ճզվզոց, ու հյուրասենյակ խուժեցին երեխաները։ Տիկին Փարսոնսը բերեց մանեկաբանալին։ Ուինսթոնը բաց թողեց ջուրը ու զզվանքով մի փունջ մազ հանեց, որն էլ խցանել էր խողովակը։ Ծորակի սառը ջրով որքան հնարավոր է խնամքով լվաց մատներն ու վերադարձավ մյուս սենյակ։
- Ձեռքերդ վե՛ր,- ճայթեց մի վայրագ ձայն։
Մոտ ինը տարեկան մի գեղեցիկ, ամրակազմ տղա դուրս էր ցատկել սեղանի ետևից ու սպառնում էր խաղալիք ատրճանակով, իսկ կրտսեր քույրը, որ մոտ երկու տարով փոքր էր, կրկնում էր եղբոր շարժումը փայտի կտորով։ Երկուսի հագին էլ կապույտ կիսատաբատներ էին, մոխրագույն վերնաշապիկներ և կարմիր վզկապներ։ Դա Լրտեսների համազգեստն էր։ Ուինսթոնը բարձրացրեց ձեռքերը։ Նրան տհաճ զգացողություն համակեց։ Տղան այնքան թշնամաբար էր տրամադրված, որ ամեն ինչից երևում էր սա սոսկ խաղ չէ։
- Դու դավաճա՜ն ես,- ճչաց տղան։- Մտքի հանցագործ, եվրասիացի լրտես։ Ես կսպանեմ քեզ։ Կգոլորշացնեմ։ Կուղարկեմ աղահանքեր։
Հանկարծ երկուսն էլ սկսեցին ցատկոտել շուրջը՝ նրան «դավաճան» ու «մտքի հանցագործ» կոչելով։ Փոքրիկ աղջիկը կրկնօրինակում էր եղբոր ամեն մի շարժումը։ Այդ ամենը փոքր-ինչ վախեցնող էր. նրանք ասես ցատկոտող վագրաձագեր լինեին, որ շատ շուտով վերածվելու էին մարդակերների։ Տղայի աչքերում գիտակցված դաժանություն կար, Ուինսթոնին խփելու կամ քացի տալու ակնհայտ ցանկություն։ Նա գիտակցում էր, որ բավական մեծ է՝ իր նպատակին հասնելու համար։ «Լավ է, որ ատրճանակն իսկական չէ»,– մտածեց Ուինսթոնը։
Տիկին Փարսոնսի աչքերը վախեցած նայում էին մեկ Ուինսթոնին, մեկ երեխաներին, ու հակառակը։ Լավ լուսավորված հյուրասենյակում Ուինսթոնը հետաքրքրությամբ նկատեց, որ կնոջ դեմքի ծալքերում իսկապես փոշի կա։
- Նրանք այնքան աղմկոտ են,- ասաց կինը։- Տխրել են, որ չկարողացան տեսնել կախաղան հանվողներին։ Ես զբաղված եմ ու չեմ կարող տանել նրանց, իսկ Թոմը շուտ չի վերադառնա աշխատանքից։
- Ինչի՞ կարող տեսնել ոնց են կախաղան հանում,- բամբ ձայնով գոռաց տղան։
- Ուզում եմ տեսնե՜լ կախաղան հանվողներին, ուզում եմ տեսնե՜լ կախաղան հանվողներին,- երգում էր փոքրիկ աղջիկը շարունակ թռչկոտելով։
Ուինսթոնը հիշեց, որ այդ երեկո զբոսայգում պետք է կախաղան հանեին ռազմական հանցագործությունների համար մեղադրվող որոշ եվրասիացի գերիների։ Այդ սիրված արարողությունը տեղի էր ունենում ամիսը մեկ անգամ։ Երեխաները միշտ պահանջում էին, որ իրենց տանեն նայելու։ Ուինսթոնը հրաժեշտ տվեց տիկին Փարսոնսին և ուղղվեց դեպի դուռը։ Բայց դեռ վեց քայլ էլ չէր արել միջանցքով, երբ ծոծրակին դիպավ ինչ-որ բան, որ տանջող ցավ պատճառեց։ Ասես պարանոցի մեջ շիկացած հոսանքալար խրեցին։ Ցավից գալարվելով՝ նա շրջվեց ու տեսավ, թե տիկին Փարսոնսն ինչպես է դռնից ներս քաշում որդուն, տղան էլ իր հերթին գրպանն է խցկում պարսատիկը։
- Գոլդսթա՜յն,- մռնչաց տղան, մինչ դուռը կփակվեր նրա ետևից։ Բայց Ուինսթոնին ուղղակի տապալեց վախի անօգնական արտահայտությունը կնոջ մոխրագույն դեմքին։
Վերադառնալով իր բնակարան՝ Ուինսթոնն արագ անցավ հեռէկրանի կողքով ու նորից նստեց սեղանի մոտ՝ շարունակ տրորելով պարանոցը։ Հեռէկրանի երաժշտությունը դադարել էր։ Դրա փոխարեն հատու մարտական ձայնը դաժան «ախորժակով» նկարագրում էր, թե ինչ սպառազինություններով է օժտված նոր Լողացող ամրոցը, որը խարիսխ էր նետել Իսլանդիայի և Ֆարերյան կղզիների միջև։
«Այդ երեխաների հետ,- մտածում էր Ուինսթոնը,- թշվառ կնոջ կյանքը երևի վերածվել է սարսափի»։ Եվս մեկ-երկու տարի, և նրանք կսկսեն գիշեր-ցերեկ հետևել իրենց մորը՝ անուղղահավատության ախտանիշներ գտնելու նպատակով։ Հիմա գրեթե բոլոր երեխաներն էլ սարսափելի են։ Բայց ամենասարսափելին, թերևս, այն է, որ այնպիսի կազմակերպությունների թեթև ձեռքով, ինչպիսին «Լրտեսներն» է, կանոնավոր կերպով վերածվում էին անկառավարելի փոքրիկ վայրենիների, իսկ նրանց մեջ ցանկություն չէր առաջանում ապստամբել Կուսակցության կարգերի դեմ։ Հակառակը՝ պաշտում էին Կուսակցությունն ու նրա հետ կապված ամեն ինչ։ Երգերը, երթերը, դրոշակները, էքսկուրսիաները, ուսումնական հրացանների կրակոցները, կարգախոսների բարբառումը, Մեծ եղբոր պաշտամունքը. այս ամենը փառահեղ խաղ էր թվում նրանց։ Երեխաների ողջ դաժանությունն ուղղված էր դեպի դուրս՝ ընդդեմ պետության թշնամիների, օտարների, դավաճանների, վնասարարների, մտքի հանցագործների։ Երեսունից բարձր գրեթե բոլոր մարդիկ վախենում էին սեփական երեխաներից։ Իսկ դրա համար պատճառներ կային, որովհետև շաբաթ չէր անցնում, որ «Թայմսում» հոդված չհայտնվեր այն մասին, թե ինչպես մի փոքրիկ «ականջ դնող» կամ «մանուկ հերոս», ինչպես ընդունված էր նրանց կոչել, գաղտնի լսել էր որևէ վարկաբեկող դիտողություն և ծնողներին մատնել Մտքի ոստիկանությանը։
Պարսատիկի գնդակի ցավն անցել էր։ Ուինսթոնն առանց ոգևորության վերցրեց գրիչն ու մտմտաց, թե ուրիշ ինչի մասին կարելի է գրել օրագրում։ Եվ հանկարծ դարձյալ սկսեց մտածել Օ’Բրայենի մասին։
Տարիներ առաջ,- ե՞րբ էր,- երևի յոթ տարի առաջ, երազում քայլում էր մթին սենյակում։ Եվ ինչ-որ մեկը, որ նստած էր կողքին, ասաց. «Մենք կհանդիպենք այնտեղ, ուր խավար չկա»։ Շատ ցածր ասվեց, իմիջիայլոց, ոչ որպես հրաման, այլ որպես պնդում։ Ուինսթոնը հեռացավ առանց հապաղելու։ Հետաքրքիր է, որ այն ժամանակ՝ երազում, բառերը չազդեցին նրա վրա։ Դրանք նշանակություն ստացան ավելի ուշ և աստիճանաբար։ Հիմա չէր էլ կարող հիշել՝ առաջին անգամ ե՞րբ տեսավ Օ’Բրայենին՝ երազից առաջ, թե՞ հետո։ Չէր հիշում նաև, թե առաջին անգամ երբ նույնացրեց ձայնը Օ’Բրայենի ձայնի հետ։ Բայց ամեն դեպքում ձայնը նույնն էր։ Խավարում իր հետ խոսողը հենց Օ’Բրայենն էր։
Ուինսթոնը երբեք վստահ չէր եղել, և նույնիսկ այն բանից հետո, երբ նրանք առավոտյան հայացքներ փոխանակեցին, մինչև վերջ վստահ չէր Օ’Բրայենը ընկե՞ր է, թե՞ թշնամի։ Բայց դա այնքան էլ կարևոր չէր։ Նրանց միջև կարծես թե փոխըմբռնում կար, իսկ դա ավելի կարևոր էր, քան մտերմությունը կամ համախոհությունը։ «Մենք կհանդիպենք այնտեղ, ուր խավար չկա»,– ասել էր նա։ Ուինսթոնը չէր հասկանում դրա նշանակությունը, բայց զգում էր, որ այս կամ այլ կերպ իրականություն էր դառնալու։
Հեռէկրանից հնչող ձայնը դադարեց։ Շեփորի հստակ ու գեղեցիկ կանչը տարածվեց սենյակի գաղջ օդում։ Խզված ձայնը շարունակեց.
- Ուշադրությու՛ն, ուշադրությու՛ն։ Հենց նոր հրատապ լուր ստացանք Մալաբարի ռազմաճակատից։ Մեր ուժերը Հարավային Հնդկաստանում փառավոր հաղթանակ են տարել։ Լիազորված եմ հայտարարելու, որ ռազմական գործողությունների արդյունքում, որոնց մասին տեղեկացնում ենք այժմ, հնարավոր է, որ մոտ ապագայում պատերազմը մոտենա ավարտին։ Լսեք ամփոփագիրը...
«Անախորժություններ են սպասվում»,– մտածեց Ուինսթոնը։ Այդպես էլ եղավ. եվրասիական բանակի ոչնչացման արյունահեղ նկարագրությունից, սպանվածների և գերվածների ապշեցուցիչ թվերը հրապարակելուց հետո հնչեց հայտարարություն առ այն, որ հաջորդ շաբաթվանից շոկոլադի օրաբաժինը կկրճատվի՝ երեսուն գրամից հասնելով քսանի։
Ուինսթոնը նորից բխկաց։ Ջինի ազդեցությունն անհետանում էր՝ թողնելով տհաճ զգացողություն։ Հեռէկրանը, հաղթանակը տոնելու կամ էլ շոկոլադի կրճատման մտքից շեղելու համար, դղրդաց «Քե՛զ, Օվկիանիա»։ Պետք էր զգաստ ոտքի կանգնել։ Բայց ներկայիս դիրքում նա անտեսանելի էր։
«Քե՛զ, Օվկիանիան» փոխարինվեց ավելի թեթև երաժշտությամբ։ Ուինսթոնը մոտեցավ պատուհանին՝ մեջքով դեպի հեռէկրանը։ Ցուրտ ու պարզկա օր էր։ Ինչ-որ տեղ՝ հեռվում, բութ, արձագանքող դղրդյունով պայթեց հրթիռը։ Շաբաթական քսան-երեսուն հրթիռ էր ընկնում Լոնդոնի վրա։
Իսկ փողոցում քամին ճոճում էր պատռված ազդագիրը, որի վրա մերթ հայտնվում, մերթ անհետանում էր ԱՆԳՍՈՑ բառը։ Անգսոց։ Անգսոցի սրբազան սկզբունքներ։ Նորալեզու, կրկնամիտք, հեղհեղուկ անցյալ։ Նրան թվում էր, թե շրջում է ծովի հատակի անտառներում ու կորել է հրեշների աշխարհում, ուր ինքն էլ մի հրեշ է: Նա մենակ էր։ Անցյալը մեռած էր, ապագան՝ անորոշ։ Ինչպե՞ս կարող էր վստահ լինել, որ որևէ կենդանի մարդ արարած իր կողմը կանցնի։ Իսկ ինչպե՞ս իմանաս՝ արդյոք Կուսակցության գերիշխանությունը հավերժ է լինելու։ Եվ նա հիշեց Ճշմարտության նախարարության սպիտակ ճակատին գրված երեք կարգախոսները, որոնք պատասխանեցին իր հարցերին.
ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ է
ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ է
Նա գրպանից հանեց քսանհինգսենթանոց մետաղադրամը, որի վրա հստակ ու մանր տառերով գրված էին նույն կարգախոսները, իսկ հակառակ երեսին՝ Մեծ եղբոր գլուխն էր։ Նույնիսկ մետաղադրամից աչքերն ասես հետապնդում էին։ Մետաղադրամների, դրոշմանիշների, գրքերի կազմերի, դրոշների, ազդագրերի և նույնիսկ ծխախոտատուփերի վրա, ամենուր։ Աչքերը մշտապես հետևում, իսկ ձայնը՝ պարուրում։ Քնած թե արթուն, աշխատելիս թե ուտելիս, տանը թե դրսում, լոգարանում թե անկողնու մեջ՝ ազատում չկար։ Ոչինչ քո սեփականությունը չէր, բացի գանգուղեղիդ ներսի մի քանի խորանարդ սանտիմետրից։
Արևն արդեն մայր էր մտել, և Ճշմարտության նախարարության անհամար պատուհանները, որոնց մեջ այլևս լույս չէր փայլում, մռայլ էին, ինչպես ամրոցի հրակնատներ։ Նրա սիրտն ընկրկեց այդ հսկայական բրգաձև կառույցի տեսքից։ Այն չափազանց հզոր էր ու աներեր։ Հազարավոր հրթիռներ անգամ չէին կարողանա տապալել։ Նա նորից հարցրեց իրեն՝ իսկ ու՞մ համար է գրում օրագիրը։ Ապագայի՞, անցյալի՞, գուցե երևակայական դարի՞։ Հասկանում էր՝ իրեն ոչ թե մահ, այլ բնաջնջում է սպասում։ Օրագիրը կվերածեն մոխրի, իսկ իրեն կգոլորշացնեն։ Միայն Մտքի ոստիկանությունը կկարդա իր գրածները, իսկ հետո կջնջի երկրի երեսից ու հիշողությունից։ Ինչպե՞ս կարող ես դիմել ապագային, եթե աշխարհիս երեսին չի պահպանվելու ո՛չ քո հետքը, ո՛չ էլ թղթի կտորի վրա խզբզած անանուն մի բառ։
Հեռէկրանը խփեց ժամը տասնչորսը։ Տասը րոպեից նա պետք է վերադառնար։ Մինչ տասնչորսն անց կես պետք է աշխատավայրում լիներ։
Զարմանալի է, բայց այդ ղողանջը կարծես համարձակություն տվեց։ Նա միայնակ ուրվական էր և արտահայտում էր այն ճշմարտությունը, որ երբեք ոչ ոք չի լսելու։ Բայց քանի դեռ ասում է ճշմարտությունը, ինչ-որ տարօրինակ կերպով կյանքը շարունակվում է։ Նպատակն այն չէ, որ քեզ լսեն, այլ գիտակցությունը, որ քո մեջ կրում ես մարդկային ժառանգությունը։ Նա վերադարձավ սեղանի մոտ, գրիչը թաթախեց թանաքի մեջ ու գրեց.
Ապագային կամ անցյալին, այն ժամանակին, երբ միտքն ազատ կլինի, երբ մարդիկ կտարբերվեն իրարից և չեն ապրի միայնակ, այն ժամանակին, երբ ճշմարտությունը գոյություն կունենա, և եղածը չի փոշիանա:
Հոտայնության դարաշրջանից, միայնության դարաշրջանից, Մեծ եղբոր դարաշրջանից, կրկնամտքի դարաշրջանից՝ ողջույն։
Գիտակցում էր, որ գրեթե մեռած է։ Նրան թվում էր, որ հիմա, վերստանալով մտքերը շարադրելու ունակությունը, վճռական քայլ կատարեց։ Ցանկացած գործողության հետևանքներն այդ գործողության մեջ են։ Նա գրեց.
Մտքի հանցագործությունը չի հանգեցնում մահվան։ Մտքի հանցագործությունն ԻՆՔՆԻՆ մահ է:
Հիմա, երբ հասկանում էր, որ մեռած է, կարևոր էր հնարավորինս երկար ողջ մնալ։ Աջ ձեռքի երկու մատին թանաքի բծեր կային։ Նման մանրամասները կարող էին հեշտությամբ մատնել։ Նախարարությունում մի որևէ հետաքրքրասեր մոլեռանդ (ամենայն հավանականությամբ՝ կին, թեկուգ հենց փոքրամարմին, ավազագույն մազերով կնոջ նման մեկը կամ էլ Գեղարվեստական գրականության բաժնի թխահերը) կմտածի՝ նա ինչու է գրել ճաշի ընդմիջման ընթացքում, ինչու է հնաոճ գրիչ օգտագործել, ինչ է գրել, իսկ հետո իր մտքերը կփոխանցի համապատասխան մարմիններին։ Նա գնաց լոգարան ու թանաքը խնամքով մաքրեց կոշտ, մուգ դարչնագույն օճառով, որ հղկաթղթի պես քերում էր մաշկը, ուստի հարմար էր հենց այդ նպատակի համար։
Նա օրագիրը դրեց դարակի մեջ։ Անօգուտ էր մտածել, թե կարող է թաքցնել, բայց այդպես կարելի էր գոնե ստուգել՝ արդյոք արդեն գիտե՞ն նրա գոյության մասին։ Գրքի երկարությամբ դրված մազը պարզ երևում էր։ Մատի ծայրով մի սպիտակ փոշեհատիկ վերցրեց ու դրեց կազմի անկյունում. եթե գրքին դիպչեն, փոշեհատիկը կընկնի։
III
Ուինսթոնը երազում տեսնում էր մորը։
Հավանաբար տասը-տասնմեկ տարեկան էր, երբ մայրն անհետացավ։ Բարձրահասակ, թիկնեղ, լռակյաց կին էր՝ դանդաղ շարժուձևով ու շքեղ խարտյաշ մազերով։ Հորն ավելի աղոտ էր հիշում. նա թխահեր էր, նիհար, միշտ մուգ, կոկիկ հագուստով (Ուինսթոնը հիշում էր հատկապես հոր կոշիկների շատ նեղ ներբանները) և ակնոցով։ Ամենայն հավանականությամբ, երկուսն էլ զոհ էին գնացել հիսունական թվականների առաջին մեծ զտումներին։
Ու հիմա մայրը նստած էր ինչ-որ տեղ՝ ներքևում, կրտսեր քրոջը գրկած։ Նա բոլորովին չէր հիշում քրոջը, միայն՝ պստլիկ, նվազ երեխա էր, միշտ լուռ, խոշոր, ուշադիր աչքերով։ Երկուսն էլ ներքևից նայում էին իրեն։ Նրանք ստորգետնյա մի վայրում էին, օրինակ՝ ջրհորի հատակին կամ շատ խոր գերեզմանում, որը, թեև արդեն ներքևում էր, հետզհետե ավելի էր իջնում։ Նրանք նստած էին խորտակվող նավի հյուրասրահում և մուգ ջրերի միջից նայում էին Ուինսթոնին։ Սրահում դեռ օդ կար, և նրանք դեռևս տեսնում էին Ուինսթոնին, Ուինսթոնն էլ՝ իրենց, բայց այդ ամբողջ ընթացքում սուզվում էին, սուզվում դեպի կանաչ ջրերը, ևս մի քանի ակնթարթ, ու հավիտյան կանհետանային տեսադաշտից։ Ուինսթոնը դրսում էր, ուր կար լույս և օդ, իսկ նրանք սուզվում էին դեպի մահ։ Նրանք ներքևում էին, որովհետև ինքը վերևում էր։ Նա հասկանում էր դա, նրանք՝ նույնպես. Ուինսթոնը հասկանում էր նրանց դեմքերից։ Նախատինքի նշույլ անգամ չկար ո՛չ դեմքերին, ո՛չ էլ սրտերում։ Գիտակցում էին, որ պիտի զոհեն իրենց կյանքը հանուն Ուինսթոնի. կյանքի անխուսափելի թելադրանքն էր դա։
Չէր կարողանում հիշել, թե դեպքն ինչպես էր պատահել, բայց երազում գիտեր, որ ինչ-որ ձևով մայրն ու քույրը զոհել են իրենց կյանքը հանուն իրեն։ Դա այն երազներից էր, որտեղ երազին հատուկ տեսարանում շարունակվում է մտքի աշխատանքը, երազ, որում բացահայտված փաստերն ու գաղափարներն արթնանալուց հետո էլ թվում են նոր ու արժեքավոր։ Հանկարծ Ուինսթոնը հիշեց, որ մոտ երեսուն տարի առաջ մոր մահը այնքան ողբերգական ու վշտալի էր, որ հիմա անհնար էր ըմբռնել։ Հասկացավ, որ այդ ողբերգությունը պատկանում է հնագույն ժամանակներին, երբ գոյություն ուներ անձնական կյանք, սեր և ընկերություն, և երբ ընտանիքի անդամները, առանց որևէ պատճառի, կանգնում էին իրար թիկունքի։ Մոր մասին հիշողությունը ծվատում էր սիրտը, որովհետև նա մահացել էր իրեն սիրելով, իսկ ինքը չափազանց երիտասարդ ու եսասեր էր փոխադարձաբար սիրելու համար, և որովհետև նա (Ուինսթոնը չէր հիշում, թե ինչպես) զոհել էր իրեն՝ հանուն հավատարմության գաղափարի, որն անձնական էր և անխորտակելի։ Հասկանում էր, որ նման բան չի կարող պատահել այսօր։ Այսօր կա վախ, ատելություն և ցավ, բայց ո՛չ զգացմունքի արժանապատվություն, ո՛չ էլ խոր կամ բարդ վիշտ։ Այդ ամենը նա տեսնում էր մոր ու քրոջ մեծ աչքերում, որոնք նայում էին իրեն կանաչավուն ջրերի միջից՝ հարյուրավոր սաժեններ ներքև, և դեռ շարունակում էին սուզվել։
Հանկարծ նա հայտնվեց կարճ, ձիգ խոտի վրա։ Ամառային երեկո էր, և արևի շեղ ճառագայթները ոսկեզօծել էին գետինը։ Բնության այս տեսարանն այնքան հաճախ էր հանդիպել երազներում, որ չէր կարող վստահ ասել՝ տեսե՞լ է իրականում, թե՞ ոչ։ Արթմնի մտքերում նա այն կոչում էր Ոսկե երկիր։ Դա հին, ճագարների կրծոտած մարգագետին էր, որի միջով արահետ էր անցնում, իսկ այսուայնտեղ խլուրդի թմբիկներ էին։ Դաշտի հակառակ կողմում՝ մաշված ցանկապատի մոտ, ծփիների ճյուղերը մեղմիկ օրորվում էին զեփյուռից, իսկ դրանց խիտ տերևները կնոջ մազերի նման տարուբերվում էին։ Ինչ-որ տեղ՝ շատ մոտիկ, բայց անտեսանելի, անշտապ հոսում էր վճիտ առվակը, իսկ ուռիների տակ՝ ջրափոսերում, լողում էին մանրածածանները։
Մարգագետնով իր կողմն էր գալիս թխահեր աղջիկը։ Մի շարժումով նա պատռեց-հանեց հագուստը և արհամարհական դեն նետեց։ Նրա մարմինը սպիտակ էր ու հարթ, բայց ոչ մի ցանկություն չարթնացրեց Ուինսթոնի մեջ. նա ուղղակի նայում էր։ Նրան հիացրեց այն շարժումը, որով աղջիկը դեն նետեց հագուստը։ Իր վայելչագեղությամբ ու անփութությամբ այդ շարժումը բնաջնջեց մի ամբողջ մշակույթ, մտածողության մի ամբողջ համակարգ, ասես Մեծ եղբայրը, Կուսակցությունն ու Մտքի ոստիկանությունը ի չիք դարձան ձեռքի թեթև շարժումով։ Այդ շարժումը նույնպես պատկանում էր հին ժամանակներին։ Եվ Ուինսթոնն արթնացավ՝ «Շեքսպիր» բառը շուրթերին։
Հեռէկրանը խլացնող սուլոց էր արձակում, որ նույն նոտայի վրա շարունակվեց երեսուն վայրկյան։ Յոթն անց էր տասնհինգ րոպե. գրասենյակային աշխատողների արթնանալու ժամանակն էր։ Ուինսթոնը դժվարությամբ անկողնուց դուրս քաշեց մարմինը (նա մերկ էր, որովհետև Արտաքին կուսակցության անդամը տարեկան ստանում էր հագուստի ընդամենը 3000 կտրոն, իսկ գիշերազգեստն արժեր 600) և աթոռից վերցրեց մաշված շապիկն ու կարճ տաբատը։ Մարմնամարզությունը սկսվելու էր երեք րոպեից։ Հաջորդ իսկ պահին նա գալարվեց հազի սարսափելի նոպայից, որ գրեթե միշտ վրա էր հասնում արթնանալուն պես։ Հազն այնպես էր ցնցում թոքերը, որ շնչառությունը վերականգնվում էր միայն, երբ Ուինսթոնը պառկում էր մեջքի վրա ու մի քանի անգամ խոր շունչ քաշում։ Երակներն ուռել էին հազալու ջանքից, իսկ երակային խոցը սկսել էր քոր գալ։
- Երեսունից քառասուն տարիքային խումբ,- կլանչեց կնոջ ծակող ձայնը։- Երեսունից քառասուն տարիքային խումբ։ Ելման դիրք ընդունեք, խնդրում եմ։ Երեսունից քառասուն։
Ուինսթոնը զգաստ կանգնեց հեռէկրանի առաջ. այնտեղ կարելի էր տեսնել երիտասարդ, նիհար, բայց մկանուտ մի կնոջ՝ պարեգոտով ու մարզակոշիկներով։
- Ձեռքերի ծալում և ձգում,- գոռաց կինը։- Հաշվեք ինձ հետ։ Մե՛կ, երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ Մե՛կ, երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ Դե, ընկերնե՛ր, ավելի աշխույժ։ Մե՛կ, երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։ Մե՛կ, երկու՛, երե՛ք, չո՛րս։
Հազի ցավը դեռ չէր վերացրել երազի թողած տպավորությունը, և ռիթմիկ վարժություններն ասես թարմացնում էին այդ հիշողությունը։ Մռայլ գոհունակությամբ մեխանիկորեն հետուառաջ անելով թևերը, ինչը սովորական էր մարմնամարզության ժամին, նա ջանում էր վերադառնալ դեպի վաղ մանկություն։ Դա չափազանց բարդ էր։ Ինչ տեղի էր ունեցել հիսունականներին, ջնջվել էր հիշողությունից։ Երբ հնարավոր չէ օգտվել որևէ վկայությունից, նույնիսկ սեփական կյանքիդ ուրվագիծը կորցնում է հստակությունը։ Հիշում ես խոշոր իրադարձություններ, որոնք գուցե չեն էլ պատահել, հիշում ես դեպքերի մանրամասներ, բայց ի վիճակի չես վերականգնել մթնոլորտը. կային նաև երկար, ոչնչով չառանձնացող բաց ժամանակահատվածներ։ Այն ժամանակ ամեն ինչ այլ էր։ Այլ էին նաև երկրների անունները, նրանց տեսքը քարտեզի վրա։ Օրինակ՝ Թռիչքուղի մեկն այն ժամանակ ուրիշ անուն ուներ, կոչվում էր Անգլիա կամ Բրիտանիա, մինչդեռ Լոնդոնը, Ուինսթոնը միանգամայն վստահ էր, միշտ էլ Լոնդոն է կոչվել։
Ուինսթոնը չէր կարողանում մտաբերել մի ժամանակ, երբ իր երկիրը պատերազմի մեջ չէր. ամենայն հավանականությամբ, իր մանկության տարիներին խաղաղության բավական երկարատև շրջան էր եղել, որովհետև ամենավաղ հիշողություններից մեկը օդային հարձակումն էր, որն անակնկալի բերեց բոլորին։ Գուցե հենց այդ ժամանակ ատոմային ռումբ գցեցին Քոլչեսթերի վրա։ Նա չէր հիշում հարձակումը, բայց հիշում էր, թե հայրն ինչպես էր ամուր բռնել իր ձեռքը, ու իրենք շտապում էին ներքև, ներքև, ներքև՝ դեպի երկրի խորքը, պտուտակաձև սանդուղքով, որ ճռռում էր ոտքերի տակ։ Ի վերջո ոտքերն այնքան հոգնեցին, որ սկսեց նվնվալ, ուստի ստիպված էին կանգ առնել ու հանգստանալ։ Մայրն իր դանդաղ ու երազկոտ քայլերով հետ էր մնացել նրանցից։ Նա գրկել էր Ուինսթոնի փոքրիկ քրոջը, կամ գուցե ձեռքին ծածկոցների կապոց էր. Ուինսթոնը վստահ չէր՝ քույրն արդեն ծնվե՞լ էր, թե՞ ոչ։ Վերջապես նրանք հայտնվեցին մի աղմկոտ ու մարդաշատ վայրում. Ուինսթոնը հասկանում էր, որ դա Մետրոյի կայարան է։
Ոմանք նստած էին քարե հատակին, իսկ մյուսները շատ կիպ, կողք կողքի տեղավորվել էին մետաղյա մահճակալների վրա. Ուինսթոնը, մայրն ու հայրը իրենց համար տեղ գտան հատակին, իսկ նրանց մոտ՝ անկողնակին, կողք կողքի նստած էին մի ծերունի ու ծեր կին։ Ծերունին համեստ մուգ կոստյում էր հագել, իսկ սպիտակ մազերը ծածկված էին ծոծրակին թեքած սև կտորից գլխարկով, դեմքը կարմիր էր, իսկ կապույտ աչքերն արտասվում էին։ Նրանից ջինի հոտ էր փչում։ Այնպիսի տպավորություն էր, թե մաշկը ջին է արտաշնչում։ Կարելի էր պատկերացնել, որ աչքերից թափվող արցունքները նույնպես մաքուր ջին են։ Չնայած ծերունին փոքր-ինչ հարբած էր, երևում էր, որ տառապում է անկեղծ ու անտանելի վշտից։ Իր մանկական ուղեղով Ուինսթոնը կռահում էր, որ նրա հետ պատահածը երբեք չի ներվելու, ու վիշտը չի ամոքվելու։ Նրան նույնիսկ թվաց, թե հասկացավ այդ վշտի էությունը։ Սպանվել էր ծերունու սիրելիներից մեկը՝ փոքրիկ թոռնուհին։ Ծերունին մի քանի րոպեն մեկ կրկնում էր.
- Ոչ մի դեպքում չպիտի վստահեինք նրանց։ Ասում էի, չէ՞, այ կնիկ, ասում էի։ Ահա նրանց վստահելու հետևանքը։ Միշտ ասում էի։ Ոչ մի դեպքում չպիտի վստահեինք այդ տականքներին։
Բայց Ուինսթոնը չէր կարողանում հիշել, թե ովքեր էին այդ տականքները։
Այդ ժամանակից ի վեր պատերազմը տառացիորեն չէր դադարում, չնայած, եթե ճիշտն ասենք, միշտ նույնը չէր լինում։ Իր մանկության տարիներին, մի քանի ամիս շարունակ, Լոնդոնում փողոցային անկանոն մարտեր էին գնում, որոնց մի մասը տպավորվել էր նրա մեջ։ Բայց անհնար էր գտնել ամբողջ ժամանակահատվածի հետքը, ասել, թե ով ում դեմ էր կռվում և երբ, որովհետև չկար որևէ գրառում կամ բանավոր վկայություն, որ կտարբերվեր գոյություն ունեցող տվյալներից։ Օրինակ՝ հիմա՝ 1984 թվականին (եթե, իհարկե, հիմա 1984 թվականն էր), Օվկիանիան պատերազմում էր Եվրասիայի դեմ և դաշինքի մեջ էր Արևելաասիայի հետ։ Ո՛չ հանրային ու ո՛չ էլ մասնավոր մակարդակում ոչ ոք չէր հիշատակում, թե երբևէ այս երեք պետությունների հարաբերություններն այլ են եղել։ Ուինսթոնը հրաշալի գիտեր՝ Օվկիանիան պատերազմում էր Արևելաասիայի դեմ և դաշինքի մեջ էր Եվրասիայի հետ ընդամենը չորս տարի։ Բայց թաքուն էր պահում այդ փաստը։ Գիտեր, որովհետև իր հիշողությունը չէր վերահսկվում։ Պաշտոնապես դաշնակիցն ու թշնամին բնավ չէին փոխվել։ Օվկիանիան պատերազմում է եվրասիայի դեմ, հետևաբար Օվկիանիան միշտ էլ պատերազմել է Եվրասիայի դեմ։ Տվյալ պահի թշնամին համարվում էր բացարձակ չարիքի մարմնավորում, իսկ դա նշանակում էր, որ ո՛չ անցյալում, ո՛չ ապագայում հնարավոր չէ համաձայնության գալ նրա հետ։
Ամենասարսափելին այն էր, նկատեց նա տասնյակ հազարերորդ անգամ, երբ հետ տարավ ուսերը՝ ցավեցնելով գոտկատեղը (ձեռքերը ազդրերին՝ նրանք կատարում էին իրանի պարուրաձև վարժություն, որն օգտակար էր մեջքի մկանների համար), ամենասարսափելին այն էր, որ այդ ամենը, հնարավոր է, իրականություն է։ Եթե Կուսակցությունը կարող էր ներխուժել անցյալ և ասել, որ այս կամ այն իրադարձությունը երբեք տեղի չի ունեցել, ուրեմն դա, անկասկած, ավելի սարսափելի էր, քան սոսկ տանջանքը և մահը։
Կուսակցության խոսքով՝ Օվկիանիան երբեք չի դաշնակցել Եվրասիայի հետ։ Նա՝ Ուինսթոն Սմիթը, գիտեր, որ ընդամենը չորս տարի առաջ Օվկիանիան դաշնակցել է Եվրասիայի հետ։ Բայց որտե՞ղ է պահպանվում այդ իմացությունը։ Միայն նրա գիտակցության մեջ, որը ցանկացած դեպքում շուտով վերացնելու էին։ Ու եթե մյուսներն ընդունում էին Կուսակցության հրամցրած սուտը, եթե բոլոր փաստաթղթերը նույն հեքիաթն էին պատմում, ապա սուտը մտնում էր պատմության մեջ և դառնում ճշմարտություն։ «Ով վերահսկում է անցյալը,- բարբառում էր Կուսակցության կարգախոսը,- վերահսկում է ապագան, ով վերահսկում է ներկան, վերահսկում է անցյալը»։ Սակայն անցյալը, չնայած իր հեղհեղուկ բնույթին, երբեք չէր ենթարկվել փոփոխության։ Ինչ ճշմարիտ էր համարվում հիմա, ճշմարիտ էր հավիտենությունից հավիտենություն։ Ամեն ինչ պարզ էր։ Ընդամենը պետք էր մի անվերջ շարք հաղթանակներ տանել սեփական հիշողության հանդեպ։ Դա կոչվում էր «իրականության վերահսկում», իսկ նորալեզվով՝ կրկնամիտք։
- Ազատ եք,- կլանչեց հրահանգչուհին փոքր-ինչ խնդուն ձայնով։
Ուինսթոնն իջեցրեց թևերը ու թոքերը դանդաղ լցրեց օդով։ Նրա միտքը սահեց դեպի կրկնամտքի լաբիրինթոս։ Իմանալ և չիմանալ, գիտակցել ողջ ճշմարտությունը, մինչդեռ ասել խնամքով հորինված ստեր, ունենալ միմյանց հակասող երկու կարծիք, իմանալ, որ նրանք բացառում են իրար, բայց հավատալ երկուսին էլ, կիրառել տրամաբանությունն ընդդեմ տրամաբանության, հրաժարվել բարոյականությունից՝ միաժամանակ հաստատելով այն, կարծել, որ ժողովրդավարությունն անհնար է, և որ Կուսակցությունը ժողովրդավարության խնամակալն է, մոռանալ, ինչ պետք է մոռանալ, իսկ հետո անհրաժեշտ պահին դարձյալ հիշել, իսկ հետո նորից արագ մոռանալ, և ամենակարևորը՝ այս ամբողջ գործընթացին վերաբերվել զուտ որպես գործընթացի։ Սա էր ամենակարևոր նրբությունը. գիտակցաբար հաղթահարել գիտակցությունը, իսկ հետո դարձյալ չգիտակցել հենց նոր կատարած հիպնոսի գործողությունը։ Նույնիսկ «կրկնամիտք» բառը հասկանալու համար պետք էր դիմել կրկնամտքի օգնությանը։
Հրահանգչուհին դարձյալ նրանց խնդրեց զգաստ կանգնել։
- Իսկ հիմա տեսնենք, թե մեզնից ով կարող է դիպչել ոտնաթաթերին,- ոգևորված ասաց նա։- Ազդրերից, խնդրում եմ, ընկերնե՛ր։ Մե՛կ-երկու։ Մե՛կ-երկու...
Ուինսթոնն ատում էր այդ վարժությունը, որ ծակող ցավ էր առաջացնում կրունկներից մինչև նստատեղ և հաճախ ավարտվում հազի նոպայով։ Տխրության կիսով չափ տհաճ, կիսով չափ հաճելի զգացողությունը հեռացավ նրա մտորումներից։ Նա գիտակցում էր, որ անցյալը ոչ միայն փոխվել, այլև ոչնչացվել էր։ Ինչպե՞ս կարելի է հաստատել նույնիսկ ամենաակնհայտ փաստը, եթե բացի քո հիշողությունից այն ուրիշ ոչ մի տեղ գոյություն չունի։ Նա փորձում էր հիշել՝ առաջին անգամ երբ է լսել Մեծ եղբոր մասին։ Որքան հիշում էր, վաթսունական թվականներին, բայց անհնար էր մտաբերել ճշգրիտ տարեթիվը։ Կուսակցության պատմության մեջ, անշուշտ, Մեծ եղբայրը հանդես էր գալիս որպես հեղափոխության առաջնորդ և ղեկավար սկզբնավորման առաջին իսկ օրերից։ Նրա սխրագործություններն աստիճանաբար հրվում էին հետ՝ դեպի անցյալի խորքը, հասնում քառասունականների ու երեսունականների առասպելական աշխարհ, երբ տարօրինակ գլանաձև գլխարկներով կապիտալիստները դեռ անցնում էին Լոնդոնի փողոցներով խոշոր, փայլփլուն մեքենաներով կամ ապակեպատ ձիակառքերով։ Ոչ ոք չգիտեր՝ այս լեգենդի որ մասն է իրական, որը՝ հորինված։ Ուինսթոնը նույնիսկ չէր հիշում, թե կոնկրետ երբ է ստեղծվել Կուսակցությունը։ Որքան հիշում էր, մինչ 1960 թվականը երբևէ չէր լսել «Անգսոց» բառը, բայց հնարավոր է, որ այդ բառն ավելի վաղ գոյություն է ունեցել հնալեզվում՝ «անգլիական սոցիալիզմ» տարբերակով։ Ամեն ինչ պատված էր մշուշով։ Սակայն երբեմն հաջողվում էր սուտ բռնել։ Օրինակ՝ ճիշտ չէր այն, որ, ինչպես պատմում էին Կուսակցության պատմության գրքերը, Կուսակցությունն էր ինքնաթիռ ստեղծել։ Ինքնաթիռներ կային դեռ վաղ մանկության շրջանում։ Բայց ապացուցելն անհնար էր։ Ոչ մի վկայություն չկար։ Իր ամբողջ կյանքում նա մեկ անգամ էր ձեռքում պատմական փաստի կեղծման անսխալ ու վավերական ապացույց պահել։ Այդ օրը...
- Սմի՛թ,- ճչաց փնթփնթան ձայնը հեռէկրանից: 6079։ Սմիթ Ու.։ Այո՛, դու՛ք: Ավելի կռացեք, խնդրեմ։ Կարող եք ավելի լավ կատարել վարժությունը, բայց չեք ջանում։ Ավելի ցածր, խնդրում եմ։ Այդպես ավելի լավ է, ընկե՛ր։ Իսկ հիմա ամբողջ խումբն ազատ է։ Հետևեք ինձ։
Հանկարծ տաք քրտինքը պատեց Ուինսթոնի մարմինը։ Դեմքը միանգամայն անվրդով էր։ Երբեք ցույց մի՛ տուր սարսափ։ Ցույց մի՛ տուր վրդովմունք։ Աչքի թրթռոցն անգամ կարող է մատնել։ Նա ուշադիր հետևեց, թե հրահանգչուհին ինչպես ձեռքերը բարձրացրեց գլխից վեր, ու եթե ոչ նրբագեղ, ապա զարմանալի հստակ ու հմուտ շարժումով կռացավ և մատներով բռնեց ոտնաթաթը։
- Տեսնո՞ւմ եք, ընկերնե՛ր։ Ապացուցեք, որ դուք էլ կարող եք։ Մեկ անգամ ևս հետևեք ինձ։ Ես երեսունինը տարեկան եմ, ունեմ չորս երեխա։ Հիմա նայեք,- նա նորից կռացավ։- Տեսնո՞ւմ եք՝ ծնկներս ծալված չեն։ Բոլորդ էլ կարող եք անել, եթե ցանկանաք,– ավելացրեց նա և ուղղվեց։- Քառասունհինգից պակաս ցանկացած մարդ ի վիճակի է հասնել ոտնաթաթին։ Մեզ բախտ չի վիճակվել կռվել ռազմաճակատի առաջին գծում, բայց գոնե կարող եք լավ մարզավիճակում լինել։ Հիշեք Մալաբարի ճակատում կռվող մեր տղաներին։ Ինչպես և Լողացող ամրոցների նավաստիներին։ Մտածեք՝ ինչ դժվարություններ են հաղթահարել նրանք։ Հիմա նորից փորձեք։ Ավելի լավ է, ընկե՛ր, շատ ավելի լավ է,– քաջալերեց նա, երբ Ուինսթոնին, վերջին մի քանի տարվա ընթացքում առաջին անգամ, ուժերի գերլարումով հաջողվեց դիպչել ոտքերի մատներին՝ առանց ծնկները ծալելու։
IV
Խոր, անբռնազբոսիկ հոգոց հանելով, ինչին չխանգարեց նույնիսկ հեռէկրանի մոտիկությունը, Ուինսթոնը սկսեց առօրյա աշխատանքը. մոտեցրեց խոսագրիչը, փչեց խոսափողի վրա հավաքված փոշին ու դրեց ակնոցը։ Հետո բացեց ու իրար կպցրեց թղթի չորս փոքր գլան, որոնք արդեն դուրս էին թռել գրասեղանի աջ կողմում գտնվող օդաճնշական խողովակից։
Խցի պատերի մեջ երեք անցք կար։ Խոսագրիչից աջ փոքր օդաճնշական խողովակ էր՝ տպագիր հաղորդագրությունների համար, իսկ ձախ կողմինն ավելի մեծ էր՝ թերթերի համար. կողքի պատին, այնքան մոտ, որ Ուինսթոնի ձեռքը հեշտությամբ հասնում էր, մետաղալարե վանդակով առանձնացված մեծ, երկարավուն ճեղք էր։ Վերջինս նախատեսված էր անպետք թղթերի համար։ Շենքում կային նմանատիպ հազարավոր կամ տասնյակ հազարավոր ճեղքեր, ոչ միայն բոլոր սենյակներում, այլև միջանցքներում՝ ամեն քայլափոխի։ Չդիտես ինչու, դրանք կոչվում էին հիշողության անցքեր։ Եթե որևէ մեկն ուզում էր ազատվել ոչնչացման ենթակա փաստաթղթից կամ հատակին թղթի կտոր էր տեսնում, մեքենայաբար բացում էր մոտակա հիշողության անցքի կափարիչը ու գցում ներս. թուղթը պտտվում էր տաք օդի հոսանքում և սլանում դեպի հսկայական հնոցները, որոնք թաքնված էին շենքի խորքում։
Ուինսթոնն ուսումնասիրեց բացած չորս թերթը։ Դրանցից յուրաքանչյուրի վրա միայն մեկ կամ երկուտողանոց, հեռագրային ոճով հաղորդագրություն էր՝ գրված ոչ թե նորալեզվով, այլ բաղկացած նորալեզվի բառերից, և նախարարությունում ծառայում էր ներքին նպատակների համար։ Բովանդակությունը հետևյալն էր.
թայմս 17.03.84 մե ելույթ կեղծված աֆրիկա ճշտել
թայմս 19.12.83 կանխատեսում եռամյա պլան 4-րդ եռամսյակ 83 տառասխալ ստուգել ընթացիկ համարի հետ
թայմս 14.02.84 նախառատ սխալ մեջբերում շոկոլադ ճշտել
թայմս 3.12.83 զեկույց մե օրվա պատվեր կրկնակիպլյուսլավ մեջբերումներ չմարդիկ վերաշարադրել լրիվ վերից վար մինչ ներկայացումը
Գոհունակության անորոշ զգացումով Ուինսթոնը մի կողմ դրեց չորրորդ թերթը։ Գործը բարդ էր ու պատասխանատու, և վերջինն ավելի մեծ ուշադրության կարիք ուներ։ Իսկ մյուս երեքը սովորական առաջադրանքներ էին, չնայած երկրորդի համար երևի պետք էր ձանձրալի էքսկուրս կատարել թվերի ցուցակում։
Ուինսթոնը «հետին տարեթվերը» հավաքեց հեռէկրանի վրա և պատվիրեց «Թայմսի» համապատասխան համարները, որոնք ընդամենը րոպեներ անց սահելով ընկան օդաճնշական խողովակից: Ուինսթոնի ստացած հաղորդագրությունները վերաբերում էին հոդվածներին կամ նորություններին, որոնք, չգիտես ինչու, փոփոխման կամ, պաշտոնական լեզվով ասած, շտկման կարիք ունեին։ Օրինակ՝ «Թայմսի» մարտի տասնյոթի համարից պարզ էր դառնում, որ Մեծ եղբայրը նախորդ օրվա իր ելույթում խաղաղություն էր կանխատեսել հարավհնդկական ճակատում և Եվրասիայի կողմից շուտափույթ կարճաժամկետ հարձակում Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Մինչդեռ Եվրասիայի բարձրագույն հրամանատարական կազմը հարձակում էր սկսել Հարավային Հնդկաստանում, իսկ Հյուսիսային Աֆրիկայում ոչինչ չէր ձեռնարկել։ Հետևաբար անհրաժեշտ էր վերաշարադրել Մեծ եղբոր ելույթի այդ պարբերությունն այնպես, իբր նա ճիշտ էր կանխագուշակել դեպքերի ընթացքը։ Կամ, օրինակ, «Թայմսի» դեկտեմբերի տասնիննի համարում հրապարակվել էին 1983 թվականի չորրորդ եռամսյակի, որը նույնն էր թե՝ իններորդ եռամյա պլանի վեցերորդ եռամսյակի սպառողական ապրանքների տարբեր տեսակների թողարկման պաշտոնական կանխատեսումները։ Այսօրվա համարը պարունակում էր արտադրողականության փաստացի տվյալներ, որոնցից պարզ էր դառնում, որ բոլոր կանխատեսումները սխալ են։ Ուինսթոնի խնդիրն էր շտկել նախնական թվերն այնպես, որ դրանք համապատասխանեն վերջիններին։ Իսկ երրորդ հաղորդագրությունը վերաբերում էր մի շատ պարզ սխալի, որը կարելի էր ուղղել մի քանի րոպեում։ Բոլորովին վերջերս՝ փետրվարին, Առատության նախարարությունը խոստացել էր (պաշտոնական լեզվով ասած՝ «կտրական խոստում էր տվել»), որ 1984 թվականին շոկոլադի չափաբաժնի կրճատում չի լինի։ Իրականում, որքանով Ուինսթոնն էր տեղյակ, սույն շաբաթվա վերջին շոկոլադի չափաբաժինը երեսուն գրամից պետք է կրճատվեր քսանի։ Անհրաժեշտ էր ընդամենը նախկին խոստումը փոխարինել զգուշացմամբ՝ առ այն, որ ապրիլ ամսին գուցե կարիք լինի կրճատել չափաբաժինը։
Ավարտելով աշխատանքը հաղորդագրություններից յուրաքանչյուրի հետ՝ Ուինսթոնը գրավոր ուղղումներն ամրացրեց «Թայմսի» համապատասխան կրկնօրինակին և հրեց օդաճնշական խողովակի մեջ։ Հետո իրեն հատուկ մեխանիկական շարժումով ճմռթեց նախնական օրինակն ու իր կատարած նշումները և նետեց հիշողության անցքի մեջ, որ կրակի բաժին դառնան։
Թե ինչ էր կատարվում անտեսանելի լաբիրինթոսում, ուր տանում էր օդաճնշական խողովակը, Ուինսթոնը կոնկրետ չգիտեր, միայն ընդհանուր պատկերացում ուներ։ Երբ «Թայմսի» համապատասխան համարում բոլոր անհրաժեշտ փոփոխությունները հավաքվում ու համեմատվում էին, համարը վերատպվում էր, իսկական օրինակը՝ ոչնչացվում, իսկ դրա փոխարեն թղթապանակում դրվում էր ուղղված տարբերակը։ Անվերջ փոփոխությունների այս գործընթացը վերաբերում էր ոչ միայն թերթերին, այլև գրքերին, պարբերականներին, գրքույկներին, ազդագրերին, թռուցիկներին, ֆիլմերին, ձայնագրություններին, ծաղրանկարներին ու լուսանկարներին, այսինքն՝ այն բոլոր գրական կամ վավերագիր նյութերին, որոնք կարող են քաղաքական կամ գաղափարական նշանակություն ունենալ։ Օրեցօր և գրեթե րոպե առ րոպե անցյալը թարմացվում էր։ Հենց այդպես Կուսակցության ցանկացած կանխագուշակման իրավացիությունը հաստատվում էր փաստացի ապացույցով, գրանցումների մեջ չկար որևէ նորություն կամ կարծիք, որը կարող էր հակասել ժամանակի կարիքներին։ Ամբողջ պատմությունը մագաղաթ էր, որ ջնջվում ու դարձյալ գրվում էր այնքան հաճախ, որքան անհրաժեշտ էր։ Եվ երբ գործն արվում էր, այլևս հնարավոր չէր ապացուցել, թե որևէ կեղծում է կատարվել։ Արձանագրությունների բաժնի ամենամեծ հատվածը, շատ ավելի մեծ, քան Ուինսթոնի բաժինն էր, բաղկացած էր մարդկանցից, որոնց պարտականությունն էր գտնել ու հավաքել փոփոխման կամ ոչնչացման ենթակա գրքերի, թերթերի և այլ փաստաթղթերի բոլոր կրկնօրինակները։ «Թայմսի» համարը, որը քաղաքական հանգամանքների փոփոխության կամ Մեծ եղբոր սխալ մարգարեությունների պատճառով հավանաբար տասնյակ անգամներ փոփոխվել էր, դրված էր թղթապանակում՝ իր իսկական ամսաթվով և գոյություն չուներ նրան հակասող այլ կրկնօրինակ։ Գրքերը նույնպես պատվիրվում էին, նորից ու նորից վերաշարադրվում և վերատպվում՝ առանց փոփոխության մասին որևէ ծանուցման։ Նույնիսկ Ուինսթոնի ստացած գրավոր հրահանգներում, որոնցից նա միշտ ազատվում էր կատարելուն պես, ուղիղ կամ անուղղակիորեն չէր ասվում, որ ինչ-որ բան է կեղծվել, մշտապես նշվում էին միայն այն սայթաքումները, սխալները, տառասխալները կամ սխալ ձևակերպումները, որոնք անհրաժեշտ էր ուղղել՝ ելնելով ճշգրտության նկատառումներից։
Իրականում, մտածեց Ուինսթոնը, երբ ուղղում էր Առատության նախարարության թվերը, սա նույնիսկ կեղծարարություն չէ, այլ ընդամենը մի անհեթեթության փոխարինում մյուսով։ Նյութի հիմնական մասը, որի հետ առնչվում էր աշխատողը, ոչ մի կապ չուներ իրական աշխարհի հետ, նույնիսկ այնպիսի կապ, որ կարելի էր տեսնել անկեղծ ստի մեջ։ Վիճակագրությունը նույնքան ֆանտաստիկ էր ինչպես բնագրում, այնպես էլ շտկված տարբերակում։ Հիմնականում ստիպված էին լինում թվեր հորինել։ Օրինակ՝ ըստ Առատության նախարարության կանխատեսումների՝ եռամսյակի ընթացքում պետք է արտադրվեր հարյուր քառասունհինգ միլիոն զույգ կոշիկ։ Իրականում արտադրվում էր վաթսուներկու միլիոն։ Սակայն կանխատեսումը վերաշարադրելիս Ուինսթոնը թիվն իջեցրեց հիսունյոթ միլիոնի, որպեսզի, ինչպես միշտ, տպավորություն ստեղծվի, թե պլանը գերակատարվել է։ Ամեն դեպքում, վաթսուներկու միլիոնը նույնքան հեռու էր իրականությունից, որքան 145 միլիոնը։ Շատ հավանական էր, որ կոշիկ ընդհանրապես չէր արտադրվել։ Շատ ավելի հավանական էր, որ ոչ ոք չգիտի և չի էլ ուզում իմանալ, թե որքան կոշիկ է արտադրվել։ Հայտնի էր միայն, որ ամեն եռամսյակի ընթացքում թղթի վրա արտադրվում էր աստղաբաշխական քանակի կոշիկ, սակայն Օվկիանիայի բնակչության կեսը բոբիկ էր։ Նույն վիճակն էր մեծ կամ փոքր ցանկացած գրավոր փաստի դեպքում։ Ամեն ինչ խամրում էր ստվերների աշխարհում, որտեղ նույնիսկ տարեթիվը հնարավոր չէր հստակ որոշել։
Ուինսթոնը հայացք գցեց սրահի հակառակ կողմը։ Զուգահեռ խցում Թիլոթսոն անունով փոքրամարմին, բծախնդիր, մուգ կզակով մի մարդ անվրդով աշխատում էր՝ ծնկին պահելով ծալած թերթը, բերանը մոտեցրած խոսագրիչի բարձրախոսին։ Թվում էր՝ նա ամեն ինչ անում է, որ ամբողջ ասվածը մնա իր ու հեռէկրանի միջև։ Նա բարձրացրեց գլուխը, և ակնոցը թշնամաբար ուղղվեց Ուինսթոնի կողմը։
Ուինսթոնը գրեթե չէր ճանաչում Թիլոթսոնին և գաղափար անգամ չուներ, թե նա ինչ գործով էր զբաղվում։ Արձանագրությունների բաժնում ոչ ոք չէր սիրում խոսել իր աշխատանքի մասին։ Երկար, առանց պատուհանների միջանցքում, որ բաղկացած էր երկշարք խցերից՝ լի թղթերի անվերջ խշխշոցով ու խոսագրիչի մեջ մրմնջացող ձայների բզզոցով, աշխատում էին տասնյակ մարդիկ, որոնց Ուինսթոնը նույնիսկ անունով չէր ճանաչում, չնայած ամեն օր տեսնում էր, թե ինչպես են շտապ-շտապ հետուառաջ անում միջանցքներում կամ թափահարում թևերը Ատելության երկրոպեի ընթացքում։ Նա գիտեր, որ հարևան խցում աշխատող ավազագույն մազերով փոքրամարմին կինն ամբողջ օրը տանջվում էր՝ գտնելով ու մամուլից ջնջելով այն մարդկանց անունները, ովքեր գոլորշացվել էին, հետևաբար երբեք էլ գոյություն չէին ունեցել։ Աշխատանքն ասես հենց նրա համար էր ստեղծված. բանն այն է, որ մի քանի տարի առաջ գոլորշացրել էին նրա ամուսնուն։ Իսկ մի քանի խուց այն կողմ աշխատում էր մեղմ, անճարակ, երազկոտ մի արարած՝ Ամփլֆորթ անունով, չափազանց մազոտ ականջներով և հանգի ու ռիթմի ապշեցուցիչ տաղանդով. նա ստեղծում էր բանաստեղծությունների աղավաղված տարբերակներ կամ, այսպես կոչված, եզրափակիչ տեքստեր, որոնք գաղափարական առումով վտանգավոր չէին, բայց, չգիտես ինչու, պետք է պահպանվեին անթոլոգիաներում։ Եվ այս ամբողջ սրահը, մոտ հիսուն աշխատողներով, կազմում էր ընդամենը մեկ ենթաբաժին, այսպես ասած՝ մի աոանձին բջիջ Արձանագրությունների բաժնի հսկայական ու խժճված համակարգում։ Նրանից այն կողմ, նրանից վերև ու ներքև աշխատողների մեղվապարսերը զբաղված էին ամենաբազմազան գործերով։ Կային հսկայական հրատարակչություններ՝ իրենց ենթախմբագիրներով, տպագրիչներով և հատուկ կահավորված ստուդիաներով, որտեղ լուսանկարներ էին կեղծվում։ Կար նաև հեռուստահաղորդումների բաժին՝ իր ինժեներներով, ռեժիսորներով և դերասանների խմբերով, որոնք հատուկ ընտրված էին ձայներ նմանակելու ունակության համար։ Կար նաև ռեֆերենտների մի ամբողջ բանակ, որոնց պարտականությունն էր կազմել գրքերի ու պարբերականների ցուցակները, որոնք ենթակա էին փոփոխման։ Կային հսկայական պահոցներ՝ փաստաթղթերի համար, և թաքնված հնոցներ, որտեղ ոչնչացվում էին իսկական օրինակները։ Իսկ ինչ-որ տեղ գաղտնի, ուղղորդող ուղեղներն էին, որոնք, կենտրոնացնելով իրենց ջանքերը, կազմում էին քաղաքական ուղեգիծ, ըստ որի՝ անհրաժեշտ էր անցյալի մի մասը պահպանել, մյուս մասը կեղծել, իսկ երրորդն առհասարակ ոչնչացնել։
Իսկ Արձանագրությունների բաժինը Ճշմարտության նախարարության առանձին մասն էր, որի գլխավոր խնդիրն էր ոչ թե վերակառուցել անցյալը, այլ Օվկիանիայի բնակիչներին մատակարարել թերթեր, ֆիլմեր, դասագրքեր, հեռէկրանի հաղորդումներ, պիեսներ, վեպեր, այսինքն՝ համոզիչ տեղեկատվություն, հրահանգներ կամ ժամանց՝ արձանից մինչև լոզունգ, քնարական պոեմից մինչև կենսաբանական տրակտատ և մանկական այբբենարանից մինչև նորալեզվի բառարան։ Նախարարությունը ոչ միայն բավարարում էր Կուսակցության բազմազան կարիքները, այլև կրկնում ամբողջ գործողությունը ավելի ցածր մակարդակով՝ պրոլետարիատի համար: Գոյություն ուներ առանձին բաժինների մի ամբողջ համակարգ, որոնք զբաղվում էին պրոլետարական գրականությամբ, երաժշտությամբ, դրամատուրգիայով և զվարճանքներով։ Այստեղ տպագրվում էին ցածրորակ թերթեր, որոնք գրեթե ոչինչ չէին պարունակում՝ բացի սպորտից, հանցագործությունների ամփոփագրից ու աստղագիտությունից, գրոշանոց սենսացիոն նովելներից. ստեղծվում էին անվայելուչ տեսարաններով ֆիլմեր ու սենտիմենտալ երգեր, որոնք հորինվում էին մեխանիկական միջոցներով՝ յուրահատուկ գեղադիտակով, որը կոչվում էր հանգագրիչ։ Գոյություն ուներ նաև մի ամբողջ ենթաբաժին, նորալեզվով այն կոչվում էր Պոռնոբաժին և զբաղվում էր ամենացածրորակ պոռնոգրաֆիայի ստեղծմամբ, որն ուղարկվում էր կնքված փաթեթներով, և Կուսակցության անդամներին, բացի հեղինակներից, արգելվում էր դիտել դրանք:
Մինչ Ուինսթոնն աշխատում էր, օդաճնշական խողովակից ևս երեք հաղորդագրություն էր ընկել, բայց դրանք սովորական առաջադրանքներ էին, ուստի ավարտեց մինչև Ատելության երկրոպեի սկիզբը։ Երբ Ատելությունն ավարտվեց, նա վերադարձավ իր խուցը, դարակից հանեց Նորալեզվի բառարանը, մի կողմ դրեց խոսագրիչը, մաքրեց ակնոցը և անցավ առավոտվա հիմնական գործին։
Ուինսթոնի կյանքի ամենամեծ հաճույքն աշխատանքն էր։ Հիմնականում հոգնեցուցիչ ու սովորական առաջադրանքներ էին, բայց երբեմն այնքան բարդ ու խճճված, որ կարող էիր գլուխդ կորցնել, ինչպես մաթեմատիկական խնդիր լուծելիս. լինում էին դեպքեր, երբ կեղծելու ընթացքում ոչինչ չէր կարող ուղղորդել. պետք էր միայն տիրապետել Անգսոցի սկզբունքներին և կանխագուշակել՝ Կուսակցությունն ինչ է ուզում լսել քեզնից։ Ուինսթոնը հիանալի էր տիրապետում այս գործին։ Մի անգամ նրան նույնիսկ վստահել էին «Թայմսի» առաջնորդող հոդվածների շտկման գործը, որոնք ամբողջությամբ գրված էին նորալեզվով։ Նա բացեց հաղորդագրությունը, որն ավելի վաղ մի կողմ էր դրել։ Այնտեղ գրված էր.
թայմս 3.12.83 զեկույց մե օրվա պատվեր կրկնակիպլյոալավ մեջբերումներ չմարդիկ վերաշարադրել լրիվ վերից վար մինչ ներկայացումը
Հնալեզվում (կամ ստանդարտ անգլերենում) դա հնչում էր այսպես.
1983 թվականի դեկտեմբերի երեքի «Թայմսի» համարում տպագրված Մեծ եղբոր հրամանը գոհացնող է. վկայակոչված են գոյություն չունեցող մարդիկ։ Ամբողջությամբ վերաշարադրեք և մինչ պահոց ուղարկելը ձեր տարբերակը հանձնեք ղեկավարությանը։
Ուինսթոնն աչքի անցկացրեց սխալ հողվածը։ Երևում էր՝ Մեծ եղբոր Օրվա հրամանը գլխավորապես նվիրված էր ԷֆԷֆՍիՍի կազմակերպության աշխատանքի գովերգմանը, որը սիգարետ և այլ պարագաներ էր մատակարարում Լողացող ամրոցների նավաստիներին։ Աչքի էր ընկել հատկապես ոմն ընկեր Ուիդերս՝ Ներքին կուսակցության հայտնի անդամ. նրան շնորհվել էր երկրորդ կարգի շքանշան՝ Գերազանց ծառայության համար։
Երեք ամիս անց ԷֆԷֆՍիՍի-ն լուծարվել էր՝ առանց որևէ պատճառի։ Կարելի էր ենթադրել, որ Ուիդերսը և նրա գործընկերները հիմա շնորհազրկված էին, թեև այդ մասին որևէ հիշատակություն չկար ո՛չ մամուլում, ո՛չ էլ հեռէկրանով։ Դա սպասելի էր, քանի որ քաղաքական օրինազանցները սովորաբար չէին դատապարտվում կամ ենթարկվում հանրային մեղադրանքի։ Մեծ զտումները, որոնց զոհ էին գնում հազարավոր մարդիկ, դավաճանների ու մտքի հանցագործների բաց դատաքննությունները, որտեղ նրանք ստորացած խոստովանում էին իրենց մեղքը, ապա մահապատժի ենթարկվում, հատուկ ներկայացումներ էին և տեղի էին ունենում ոչ հաճախ, քան մի քանի տարին մեկ։ Իսկ մարդիկ, ովքեր արժանացել էին Կուսակցության դժգոհությանը, ուղղակի անհետանում էին, ու նրանց մասին այլևս ոչ ոք չէր լսում։ Ոչ ոք պատկերացում չուներ՝ ինչ է պատահել նրանց։ Հնարավոր է, որ նույնիսկ ողջ են։ Տարբեր ժամանակներում անհետացել էր երեսուն մարդ, որոնց Ուինսթոնը անձամբ էր ճանաչում՝ չհաշված իր ծնողներին։
Ուինսթոնն ամրակով դանդաղ շոյում էր քիթը։ Դիմացի խցում ընկեր Թիլոթսոնը դեռ գաղտնի խոսում էր քթի տակ՝ թեքված դեպի խոսագրիչը։ Նա մի պահ բարձրացրեց գլուխը, ու ակնոցը դարձյալ թշնամաբար փայլեց։ Ուինսթոնը չգիտեր՝ արդյո՞ք ընկեր Թիլոթսոնը նույն գործով էր զբաղվում, ինչ ինքը։ Դե ինչ, չի բացառվում։ Նման նուրբ գործեր չեն կարող վստահվել միայն մեկ մարդու. մյուս կողմից՝ առաջադրանքը կոմիտեին հանձնարարելը կնշանակեր խոստովանել, որ կեղծում է տեղի ունենում։ Շատ հավանական է, որ հիմա տասնյակից ավելի մարդիկ աշխատում էին Մեծ եղբոր ասածի հակառակ տարբերակների վրա։ Հիմա մի փայլուն ուղեղ Ներքին կուսակցությունից կընտրի այս կամ այն տարբերակը, կխմբագրի, գործի կդնի խաչաձև հղումների բարդ, բայց անհրաժեշտ համակարգը, ապա ընտրված սուտը կհանձնվի մշտական պահպանման և կդառնա ճշմարտություն։
Ուինսթոնը չգիտեր, թե Ուիդերսն ինչու էր շնորհազրկվել։ Գուցե չարաշահումների կամ աշխատանքը վատ կատարելու համար։ Իսկ գուցե Մեծ եղբայրն ուղղակի ազատվում էր չափազանց հայտնի իր ենթակայից։ Հնարավոր է, որ Ուիդերսին կամ նրան մտերիմ մեկին մեղադրում էին հերետիկոսության համար։ Կամ գուցե, ինչն ամենահավանականն էր, դա պատահել էր, որովհետև զտումներն ու «գոլորշացումները» կառավարության մեխանիզմի անհրաժեշտ մասն էին։ Միակ իրական հուշումը «հիշատակված չմարդիկ» արտահայտության մեջ էր. նշանակում էր՝ Ուիդերսն արդեն մեռած է։ Այս արտահայտությունը չէր օգտագործվում ձերբակալված մարդկանց դեպքում։ Երբեմն նրանց բաց էին թողնում և թույլ էին տալիս մինչ մահապատիժը մեկ-երկու տարի մնալ ազատության մեջ։ Պատահում էր, որ մեկը, ում վաղուց մեռած էին համարում, ուրվականի պես հայտնվում էր որևէ հանրային դատավարության ընթացքում, որտեղ վկայություններ էր տալիս հարյուրավոր մարդկանց դեմ, ապա անհետանում, այս անգամ՝ ընդմիշտ։ Այնուամենայնիվ, Ուիդերսն արդեն «չմարդ» էր։ Նա գոյություն չուներ, երբեք էլ գոյություն չէր ունեցել։ Ուինսթոնը որոշեց, որ բավական չէ փոխել միայն Մեծ եղբոր ելույթի միտումը։ Ավելի լավ կլիներ նա խոսեր հիմնական թեմայի հետ բոլորովին կապ չունեցող մեկ այլ բանի մասին։
Նա կարող է շեղել ելույթի ուղղությունն ու պախարակել դավաճաններին ու մտքի հանցագործներին, բայց դա չափազանց ակնհայտ կլիներ, իսկ ռազմաճակատում հաղթանակ հորինելը կամ Իններորդ եռամյա պլանի գերակատարումը կարող էր շատ խճճել արձանագրությունները։ Այստեղ անհրաժեշտ էր մաքուր երևակայություն։ Հանկարծ ուղեղում փայլատակեց ընկեր Օգլվիի՝ կարելի է ասել պատրաստի պատկերը. նա վերջերս զոհվել էր ճակատամարտում՝ հերոսական հանգամանքներում։ Լինում էին դեպքեր, երբ Մեծ եղբայրն իր Օրվա հրամանը նվիրում էր Կուսակցության շարքային համեստ անդամի հիշատակին, ում կյանքն ու մահը օրինակելի էին բոլորի համար։ Այսօր նրա խոսքը նվիրված կլինի ընկեր Օգլվիին։ Անշուշտ, ընկեր Օգլվի անունով մարդ գոյություն չուներ, բայց մի քանի տպագիր տող մի քանի կեղծ լուսանկար, և նա շուտով կյանքի կկոչվի։
Ուինսթոնը մի պահ մտածեց, հետո իր կողմը քաշեց խոսագրիչն ու սկսեց թելադրել Մեծ եղբոր ծանոթ ոճով՝ միաժամանակ ռազմական ու մանրակրկիտ ոճ, ինչը հեշտ էր կրկնօրինակել՝ հարցեր տալու և դրանց անմիջապես պատասխանելու հնարքի շնորհիվ («Ի՞նչ դաս ենք քաղում այս փաստից, ընկերներ։ Դաս, որը նաև Անգսոցի հիմնարար սկզբունքներից մեկն է, և այլն, և այլն»)։
Երեք տարեկանում ընկեր Օգլվին հրաժարվել էր բոլոր խաղալիքներից՝ բացի թմբուկից, ինքնաձիգից և ուղղաթիռի մոդելից։ Վեց տարեկանում, բացառության կարգով մեկ տարի շուտ, համալրել է Լրտեսների շարքերը, իսկ ինը տարեկանում արդեն դասակի հրամանատար էր։ Տասնմեկ տարեկանում հորեղբորը մատնել էր Մտքի ոստիկանությանը, երբ գաղտնալսելով խոսակցությունը՝ հասկացել էր, որ նա հանցավոր գաղափարներ ունի։ Տասնյոթ տարեկանում Երիտասարդական հակասեռային միության շրջանային ղեկավարն էր։ Տասնինը տարեկանում հնարել էր ձեռքի նռնակ, որն ընդունվել էր Խաղաղության նախարարության կողմից և առաջին փորձարկման ընթացքում մեկ պայթյունով ոչնչացրել երեսունմեկ եվրասիացի գերի։ Քսաներեք տարեկանում զոհվել էր ռազմական գործողությունների ժամանակ։ Կարևոր հաղորդագրություններով Հնդկական օվկիանոսի վրայով թռչելիս նրան հետապնդել էին թշնամու կործանիչ ինքնաթիռները։ Գնդացիրը մարմնին կապած՝ ուղղաթիռից թռել էր խոր ջրերի մեջ՝ իր հետ տանելով հաղորդագրությունները։ «Նման վախճանը, - ասաց Մեծ եղբայրը,- կարող է դառնալ միայն նախանձի առարկա»։ Մեծ եղբայրը մի քանի մեկնաբանություն արեց ընկեր Օգլվիի կյանքի մաքրության ու նպատակաուղղվածության վերաբերյալ։ Նա չէր խմում և չէր ծխում, չուներ ժամանցի այլ տարբերակ, քան օրական մեկ ժամ մարզասրահում անցկացնելը, ամուրիության երդում էր տվել, քանզի կարծում էր, որ ամուսնությունն ու ընտանիքի խնամքը անհամատեղելի են պարտքին քսանչորս ժամ նվիրվելու պատրաստակամության հետ։ Չուներ խոսակցության այլ թեմա, քան Անգսոցը, և ոչ մի նպատակ՝ բացի եվրասիական թշնամու դեմ հաղթանակից և լրտեսներ, վնասարարներ, մտքի հանցագործներ ու այլ դավաճաններ գտնելուց։
Ուինսթոնը երկար մտածում էր՝ չարժե՞ արդյոք շքանշան շնորհել ընկեր Օգլվիին «Գերազանց ծառայության համար». ի վերջո, որոշեց չշնորհել, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ էր մի քանի խաչաձև հղում։
Մի անգամ էլ նայեց դիմացի խցում աշխատող մրցակցին: Ինչ-որ բան նրան հուշում էր, որ Թիլոթսոնը հաստատ զբաղված է նույն գործով, ինչ ինքը։ Անհնար էր կռահել, թե ում աշխատանքն ի վերջո կընդունվի, բայց նա միանգամայն վստահ էր, որ իր տարբերակն է ընդունվելու։ Ընկեր Օգլվին, ով ընդամենը մեկ ժամ առաջ գոյություն չուներ, հիմա իրական էր։ Ուինսթոնին հետաքրքիր թվաց այն փաստը, որ կարելի է ստեդծել մեռած մարդկանց, բայց ոչ՝ որջերին: Ընկեր Օգլվին, ով երբեք գոյություն չէր ունեցել ներկայում, հիմա գոյություն ուներ անցյալում, ու երբ կեղծման փաստը մոռացվի, նրա գոյությունը նույնքան հաստատ և անժխտելի կլինի, որքան Կարլ Մեծինը կամ Հուլիոս Կեսարինը։
V
Ցածր առաստաղով ճաշարանում, գետնի տակ, դանդաղ առաջ էր գնում ճաշին սպասողների հերթը։ Սենյակն արդեն լի էր մարդկանցով ու խլացնող աղմուկով։ Վաճառասեղանի ետևից քուլա-քուլա բարձրանում էր շոգեխաշած մսի գոլորշին՝ թթու մետաղական հոտով, որին, սակայն, չէր հաջողվում ճնշել «Հաղթանակ» ջինի հոտը։ Սրահի հեռավոր անկյունում փոքրիկ բար էր՝ պատի մեջ բացված անցք, որտեղից ջինի մի մեծ ումպը կարելի էր գնել տասը սենթով։
- Ահա թե ում էի փնտրում,- լսեց Ուինսթոնը թիկունքից։
Նա շրջվեց։ Մտերիմներից էր՝ Սայմը, ով աշխատում էր Հետազոտությունների բաժնում։ «Մտերիմ» բառը թերևս տեղին չէ։ Արդեն բարեկամներ չկային, միայն «ընկերներ», բայց կային որոշ ընկերներ, որոնց ներկայությունն ավելի հաճելի էր, քան մյուսներինը։ Սայմը բանասեր էր, նորալեզվի մասնագետ։ Նա փորձագետների հսկայական թիմի կազմում էր, ովքեր պատրաստում էին Նորալեզվի բառարանի տասնմեկերորդ հրատարակությունը։ Ուինսթոնից էլ փոքրամարմին էր, մուգ մազերով և մեծ, դուրս պրծած աչքերով, որոնք միաժամանակ թե՛ տխուր էին, թե՛ ծիծաղելի, և զրուցակցի հետ խոսելիս կարծես ուսումնասիրում էին նրա դեմքը։
- Ուզում էի հարցնել՝ ածելի ունե՞ք,- ասաց նա։
- Ոչ մի հատ,- ասաց Ուինսթոնը մի տեսակ մեղավոր շտապողականությամբ։- Ամբողջ քաղաքում հարցրել եմ։ Ոչ մի տեղ այլևս չկա։
Բոլորն ածելիներ էին փնտրում։ Իրականում Ուինսթոնը երկու չօգտագործած ածելի ուներ, որոնք գանձի պես պահել էր։ Ածելիներն անհետացել էին մի քանի ամիս առաջ։ Ցանկացած պահի կուսակցական խանութներից մեկ այս անհրաժեշտ առարկան էր չքանում, մևկ մյուսը։ Մերթ կոճակներն անհետ կկորչեն, մերթ թելը, երբեմն էլ՝ կոշկաքուղերը. հիմա էլ, ահա, ածելիներն էին չքվել։ Եթե հնարավոր էր ձեռք բերել, ապա միայն «սև» շուկայում, այն էլ՝ թաքուն ու դժվարությամբ։
- Վեց ամիս է՝ նույն ածելիով եմ սափրվում,- ստեց նա։
Հերթն առաջ շարժվեց։ Երբ կանգ առան, Ուինսթոնը նորից շրջվեց դեպի Սայմը։ Նրանք մեկական մետաղյա յուղոտ սկուտեղ վերցրին վաճառասեղանի եզրին շարված կույտից։
- Երեկ տեսա՞ք՝ ինչպես կախաղան հանեցին գերիներին,- ասաց Սայմը։
- Աշխատում էի,- անտարբեր պատասխանեց Ուինսթոնը։– Երևի կինոյում կտեսնեմ։
- Բոլորովին համարժեք փոխատեղում չէ,- ասաց Սայմը։
Նրա քմծիծաղող հայացքը տնտղում էր Ուինսթոնի դեմքը։ «Լա՜վ գիտենք ձեզ,- ասում էին նրա աչքերը:- Կարդում եմ մտքերդ։ Շատ լավ հասկանում եմ՝ ինչու չես գնացել գերիների մահապատիժը նայելու»։
Ինտելեկտուալ Սայմը մոլեռանդ ուղղափառ էր։ Տհաճ ու ագահ գոհունակությամբ պատմում էր թշնամու գյուղերի վրա ուղղաթիռների գրոհների, մտքի հանցագործների դատավարությունների ու խոստովանությունների, Սիրո նախարարության նկուղներում իրականացվող մահապատիժների մասին։ Զրուցելիս ստիպված էիր շեղել նրան այդպիսի թեմաներից ու, եթե հաջողվեր, հարցնել նորալեզվի տեխնիկական միջոցներից, որոնց մասին խոսում էր հետաքրքրությամբ ու իմացությամբ։ Ուինսթոնը մի քիչ թեքեց գլուխը, որ խուսափի խոշոր սև աչքերի մանրազնին հայացքից։
- Գեղեցիկ մահապատիժ ստացվեց,- երազկոտ մրմնջաց Սայմը։- Իմ կարծիքով՝ երբ նրանց ոտքերը կապում են, փչացնում են ամբողջ տեսարանը։ Սիրում եմ, երբ թափահարում են ոտքերը։ Իսկ ամենից շատ սիրում եմ վերջին պահը, երբ դուրս է ընկնում լեզուն, կապույտ, վառ կապույտ լեզուն։ Այդ մանրուքն ինձ շատ է գրավում։
- Հաջո՛րդը,- շերեփը թափահարելով՝ ճչաց սպիտակ գոգնոցով պրոլը։
Ուինսթոնն ու Սայմը մոտեցրին սկուտեղները։ Երկուսին էլ արագորեն սովորական ճաշ շպրտեցին. մետաղյա, մոխրավարդագույն միս, մի կտոր հաց, պանրի խորանարդիկ, մի բաժակ «Հաղթանակ» սուրճ՝ առանց կաթի, և սախարինի մի կոճակ։
- Այնտեղ՝ այն հեռէկրանի տակ, սեղան կա,- ասաց Սայմը։- Եկեք ճամփին ջին վերցնենք։
Ջինը մատուցվում էր անպոչ ճենապակե գավաթներով։ Նրանք կտրեցին-անցան մարդաշատ սրահը ու սկուտեղները դրեցին մետաղյա երեսով սեղանին, որի անկյունում ինչ-որ մեկը ճաշ էր թափել՝ կեղտոտ, ջրիկ, փսխուք հիշեցնող։ Ուինսթոնը վերցրեց ջինի գավաթը, մի պահ կանգ առավ՝ համարձակություն հավաքելու, ապա կուլ տվեց ձիթանման հեղուկը։ Հետո կկոցեց արցունքոտ աչքերն ու հանկարծ բացահայտեց, որ քաղցած է։ Սկսեց գդալել ճաշը. արգանակից բացի՝ ափսեի մեջ վարդագույն սպունգանման խորանարդիկներ կային, երևի մսի պատրաստուկ էր։ Երկուսն էլ լուռ էին այնքան, մինչև դատարկեցին թասերը։ Ուինսթոնից ձախ՝ նրա թիկունքում, ինչ-որ մեկն անընդհատ ու արագ-արագ խոսում էր։ Նրա հապճեպ շաղակրատանքը բադի կռնչոց էր հիշեցնում, որն առանձնանում էր ընղհանուր ժխորի մեջ։
- Բառարանի գործերն առա՞ջ են գնում,- հարցրեց Ուինսթոնը՝ ձայնը բարձրացնելով, որ հաղթահարի աղմուկը։
- Դանդաղ,- ասաց Սայմը։- Ես ածականներով եմ զբաղվում։ Հրաշալի՜ է։
Նա անմիջապես պայծառացավ, երբ խոսք գնաց նորալեզվի մասին։ Մի կողմ հրեց մետաղյա թասը, նուրբ ձեռքերից մեկով բռնեց հացի կտորը, մյուսով՝ պանիրը, ու կռացավ սեղանին, որ առանց գոռալու խոսի Ուինսթոնի հետ։
- Տասնմեկերորդ հրատարակությունը վերջնական է,– ասաց նա։– Մենք վերջնական տեսքի ենք բերում լեզուն. այդպիսին կլինի լեզուն այն ժամանակ, երբ այլևս ոչ ոք չի խոսի ուրիշ լեզվով։ Երբ ավարտենք այս գործը, ձեզ նման մարդիկ ստիպված կլինեն նորից սովորել լեզուն։ Երևի կարծում եք, թե մեր գլխավոր գործը նոր բառեր հորինելն է։ Ոչ մի դեպքում։ Մենք ոչնչացնում ենք բառերը՝ տասնյակ բառեր, հարյուրավոր բառեր, ամեն օր։ Մինչև ոսկորը տաշում ենք լեզուն։ 2050 թվականին տասնմեկերորդ հրատարակությունում ներառված ոչ մի բառ հնացած չի լինի։
Նա ագահորեն կծեց հացը, ծամեց ու կուլ տվեց, ապա շարունակեց խոսել տառակերի կրքոտությամբ։ Նիհար, թուխ դեմքն աշխուժացել էր, աչքերը կորցրել էին ծաղրական արտահայտությունը ու գրեթե երազկոտ էին։
- Բառերի ոչնչացումը գեղեցիկ բան է։ Իհարկե, ամենաանպետքը բայերն ու ածականներն են, բայց կան նաև հարյուրավոր գոյականներ, որոնցից նույնպես կարելի է ազատվել։ Հարցը միայն համանիշները չեն, կան նաև հականիշներ։ Ի վերջո, ինչի՞ է պետք բառը, որն ընդամենը այլ բառի հակառակ իմաստն է։ Բառն ինքնին իր հակառակ իմաստը պարունակում է։ Օրինակ՝ վերցնենք «լավ» բառը։ Եթե կա «լավ» բառը, ի՞նչ իմաստ ունի «վատը»։ «Չլավ»–ը բավական է ու ավելի հարմար, քանի որ, ի տարբերություն նախորդի, ճշգրիտ հականիշն է։ Կամ, եթե ուզում եք «լավ» բառի ավելի ուժեղ տարբերակ, ի՞նչ իմաստ ունի կիրառել այնպիսի աղոտ ու անիմաստ բառեր, ինչպիսիք են «գերազանցը», «փառահեղը» և այլն։ «Պլյուսլավ» բառն արտահայտում է ողջ իմաստը, կամ, եթե ավելի ուժեղ տարբերակ եք ուզում, «կրկնակիպլյուսլավ»։ Իհարկե, մենք արդեն օգտագործում ենք այդ ձևերը, բայց նորալեզվի վերջնական տարբերակում մյուսներն այլևս չեն լինի։ Ի վերջո, լավ ու վատ հասկացությունները կներկայացվեն վեց բառով, իսկ իրականում՝ ընդամենը մեկով։ Զգու՞մ եք գեղեցկությունը, Ուի՛նսթոն։ Անշուշտ, դա Մ. Ե.-ի գաղափարն է,– ավելացրեց՝ որպես ուշացած միտք։
Մեծ եղբոր անունը լսելիս Ուինսթոնի դեմքով անբովանդակ ջերմություն անցավ։ Այնուամենայնիվ, Սայմը նկատեց նրա թույլ խանդավառությունը։
- Ըստ արժանվույն չեք գնահատում նորալեզուն, Ուինսթոն,- տխուր ասաց նա։– Նույնիսկ նորալեզվով գրելիս հնալեզվով եք մտածում։ Մի քանի անգամ կարդացել եմ ձեր հոդվածները «Թայմսում»։ Լավն են, բայց թարգմանություններ են։ Հոգու խորքում դուք նախընտրում եք կառչել հնալեզվից՝ իր ողջ անորոշությամբ ու իմաստի անհեթեթ երանգներով։ Բառերի ոչնչացման գեղեցկությունը հասու չէ ձեզ։ Գիտե՞ք՝ նորալեզուն աշխարհի միակ լեզուն է, որի բառապաշարն ամեն տարի պակասում է։
Անշուշտ, Ուինսթոնը գիտեր այդ մասին։ Նա ժպտաց, որքան հնարավոր է, կարեկցանքով, բայց չհամարձակվեց խոսել։ Սայմը կծեց մուգ հացի ևս մի կտոր, արագ ծամեց ու շարունակեց.
- Մի՞թե չեք հասկանում, որ նորալեզվի հիմնական նպատակը մտքի ծավալների նեղացումն է։ Ի վերջո, մենք կհասնենք նրան, որ մտքի հանցագործությունը տառացիորեն անհնար կլինի. չեն լինի բառեր` այն արտահայտելու համար։ Ցանկացած անհրաժեշտ հասկացություն կարտահայտվի միայն մեկ բառով, որի իմաստը խստորեն սահմանված կլինի, իսկ մյուս բոլոր լրացուցիչ իմաստները կվերանան ու կմոռացվեն։ Արդեն տասնմեկերորդ հրատարակությունում մենք գրեթե հասնում ենք այդ նպատակին։ Բայց գործընթացը դեռ երկար կշարունակվի, նույնիսկ իմ ու ձեր մահից հետո։ Ամեն տարի բառերն աստիճանաբար կքչանան, իսկ գիտակցության ծավալները կփոքրանան։ Անշուշտ, նույնիսկ հիմա չկա մտքի հանցագործության ո՛չ պատճառ, ո՛չ արդարացում։ Կա ինքնաղեկավարման, իրականության վերահսկման խնդիր։ Բայց, ի վերջո, նույնիսկ դրա կարիքը չի լինի։ Հեղափոխությունն ավարտված կլինի այն ժամանակ, երբ լեզուն կատարյալ լինի։ Նորալեգուն Անգսոցն է, Անգսոցը՝ նորալեզուն,- ավելացրեց նա մի տեսակ միստիկական բավարարվածությամբ։- Ձեր մտքով երբևէ անցե՞լ է, Ուի՛նսթոն, որ ամենաուշը մինչ 2050 թվականը չի մնա ոչ մի մարդ, ով կկարողանա հասկանալ իմ ու ձեր խոսակցությունը։
- Բացի…,- կասկածանքով սկսեց Ուինսթոնն ու անմիջապես կանգ առավ։
«Բացի պրոլներից»,- նրա լեզվի ծայրին էր։ Բայց իսկույնևեթ զգաց, որ այդ մեկնաբանությունը բավական է իրեն գաղափարներից շեղվելու մեջ մեղադրելու համար։ Սակայն Սայմը գլխի էր ընկել, թե նա ինչ էր ուզում ասել։
Պրոլները մարդ չեն,- անփույթ ասաց նա։- Մինչ 2050 թվականը կամ գուցե ավելի շուտ ոչ ոք չի տիրապետի հնալեզվին։ Անցյալի ողջ գրականությունը կոչնչացվի։ Չոսեր, Շեքսպիր, Միլթոն, Բայրոն. նրանց ստեղծագործությունները գոյություն կունենան միայն նորալեզվի տարբերակով. դրանք ոչ միայն կփոխվեն, այլև նոր տարբերակը կհակասի հնին։ Կփոխվի նույնիսկ Կուսակցության գրականությունը։ Անգամ կարգախոսները կփոխվեն։ Ինչպե՞ս կկիրառվի «Ազատությունը ստրկություն է» արտահայտությունը, երբ «ազատություն» հասկացությունը վերանա։ Մտածողության մթնոլորտն այլ կլինի։ Ըստ էության, միտքը, իր ժամանակակից իմաստով նույնպես չի լինի։ Ուղղափառը չի մտածում։ Նա մտածելու կարիք չունի։ Ուղղափառությունն անգիտակցական վիճակ է։
Հանկարծահաս խոր համոզմունքով Ուինսթոնը մտածեց, որ մոտ օրերս Սայմին «կգոլորշացնեն»։ Նա չափազանց խելացի է։ Շատ պարզ է հասկանում ու շիտակ է խոսում։ Կուսակցությունը չի սիրում այդպիսիններին։ Նրա դեմքին էլ գրված է, որ մի օր անհետանալու է։
Ուինսթոնն արդեն կերել էր հացն ու պանիրը։ Նա մի քիչ հետ ընկավ աթոռին, որ խմի մի գավաթ սուրճը։ Նրանից ձախ՝ սեղանի առաջ, ճղճղան ձայնով մարդը դեռ անխղճորեն խոսում էր։ Մի երիտասարդ կին, ով հավանաբար նրա քարտուղարուհին էր ու մեջքով էր նստած Ուինսթոնին, լսում էր նրան ու սիրով համաձայնում ամեն խոսքին։ Ժամանակ առ ժամանակ Ուինսթոնի ականջին էր հասնում կնոջ երիտասարդ ու բավական հիմար ձայնը, որն ասում էր` «Իրավացի եք։ Լիովին համամիտ եմ ձեզ հետ»։ Բայց մյուս ձայնը չէր դադարում ոչ մի վայրկյան, նույնիսկ երբ աղջիկն էր խոսում։ Ուինսթոնը ճանաչում էր տղամարդուն, բայց միայն գիտեր, որ կարևոր պաշտոն է զբաղեցնում Գրականության բաժնում։ Նա մոտ երեսուն տարեկան էր, մկանուտ կոկորդով ու մեծ, շարժուն բերանով։ Գլուխը մի քիչ հետ էր գցել, և այդ դիրքի պատճառով լույսն ընկնում էր աչքերին, ու Ուինսթոնին թվում էր, թե աչքերի փոխարեն երկու դատարկ սկավառակ է։ Սարսափելին այն էր, որ հնարավոր չէր գոնե մեկ բառ առանձնացնել նրա շուրթերից հորդող հնչյունների հոսքից։ Միայն մեկ անգամ Ուինսթոնը հասկացավ արտահայտության մի պատառիկ՝ «գոլդսթայնականության լրիվ ու վերջնական վերացում». այդ պատառիկն այնքան արագ թռավ, որ ասես լինոտիպի տող լիներ։ Իսկ մնացածն ընդամենը աղմուկ էր, կռնչոց՝ կըռ-կըռ-կըռ։ Չնայած հնարավոր չէր լսել նրա խոսքը, անկասկած կարելի էր կռահել խոսակցության թեման։ Կարևոր չէր՝ նա մեղադրում է Գոլդսթայնին և պահանջում ավելի՞ դաժան միջոցներ մտքի հանցագործների ու վնասարարների դեմ, քննադատում էր եվրասիական բանակի վայրագություննե՞րը, թե՞ գովերգում էր Մեծ եղբորը կամ Մալաբարի ռազմաճակատի հերոսներին։ Ինչ էլ լիներ, կարելի էր վստահ ասել՝ նրա յուրաքանչյուր բառը ուղղափառություն է, մաքուր Անգսոց։ Երբ Ուինսթոնն ուշադիր զննեց նրա անաչք դեմքը և շտապ-շտապ վերուվար անող բերանը, տարօրինակ զգացողություն ունեցավ։ Ասես նրա առաջ ոչ թե կենդանի մարդ էր, այլ ինչ-որ մանեկեն։ Խոսքը ծնվում էր ոչ թե ուղեղում, այլ կոկորդում։ Նրանից հորդող զանգվածը բաղկացած էր բառերից, բայց խոսք չէր բառի բուն իմաստով, անգիտակցաբար արտահայտված աղմուկ էր, որ նման էր բաղի կռկռոցի։
Մի պահ Սայմը լուռ էր և գդալի պոչով խզմզում էր ճաշի ջրիկ մասը։ Մյուս սեղանի հապճեպ կռկռոցը շարունակվում էր և ընկալելի էր՝ չնայած շրջապատող աղմուկին։
- Նորալեզվում մի բառ կա,- ասաց Սայմը։- Չգիտեմ՝ գիտեք, թե ոչ. բադախոսք, այսինքն՝ բադի կռկռոց։ Սա այն հետաքրքիր բառերից է, որը երկու իրար հակասող իմաստ ունի։ Եթե ասում ես հակառակորդիդ, վիրավորանք է, իսկ եթե համախոհիդ, գովասանք է։
«Անտարակույս, Սայմին կգոլորշացնեն»,- նորից մտածեց Ուինսթոնը, մտածեց մի տեսակ տխրությամբ, թեև քաջ գիտակցում էր, որ Սայմն արհամարհում է իրեն ու առանձնապես չի սիրում և կարող է շատ հանգիստ մատնել որպես մտքի հանցագործի, եթե որևէ հիմք ունենա։ Սայմի մեջ ինչ-որ բան այն չէր։ Նրան ինչ-որ բան էր պակասում. շրջահայացություն, հեռատեսություն, մի ինչ-որ փրկարար հիմարություն։ Չէր կարելի ասել, թե անուղղափառ է։ Նա հավատում էր Անգսոցի սկզբունքներին, խորապես հարգում էր Մեծ եղբորը, ուրախանում էր հաղթանակներով, ատում էր հերետիկոսներին ոչ միայն անկեղծորեն, այլև անխոնջ եռանդով, ընդ որում՝ տեղյակ էր վերջին իրադարձություններից, որոնք չէին անցնում Կուսակցության շարքային անդամի մտքով։ Սակայն նրանից անպարկեշտության հոտ էր փչում։ Ասում էր այն, ինչ ավելի լավ կլիներ չասեր, չափազանց շատ գիրք էր կարդացել, հաճախ էր այցելում «Շագանակենի» սրճարան, որտեղ հավաքվում էին նկարիչներ ու երաժիշտներ։ Չկար ոչ մի օրենք, նույնիսկ չգրված օրենք, «Շագանակենի» սրճարան հաճախելու դեմ, բայց այն վատ համբավ ուներ։ Կուսակցության հին, իրենց հանդեպ վստահությունը կորցրած ղեկավարները սովորություն ունեին հավաքվել այնտեղ, մինչ վերջնական զտումը։ Ասում էին՝ տասնամյակներ առաջ այդտեղ տեսել էին հենց իրեն՝ Գոլդսթայնին։ Սայմի ճակատագիրը դժվար չէր կանխատեսել։ Բայց փաստ էր, որ եթե նույնիսկ երեք վայրկյանով Սայմը հասկանա իր՝ Ուինսթոնի գաղտնի մտքերի էությունը, անմիջապես կմատնի նրան Մտքի ոստիկանությանը։ Ցանկացած մեկն էլ կմատներ, բայց Սայմը՝ բոլորից շուտ։ Եռանդը բավական չէր։ Ուղղափառությունն անգիտակցություն է։
Սայմը բարձրացրեց գլուխը։
- Փարսոնսն է գալիս,- ասաց նա։
«Այդ անիծյալ հիմարը», ասես մտքում ավելացրեց նա։ Եվ իսկապես, «Հաղթանակ» բնակելի տան Ուինսթոնի հարևանը քայլում էր սեղանների արանքով։ Տակառանման, միջահասակ մարդ էր` խարտյաշ մազերով ու գորտի դեմքով։ Թեև երեսունհինգ տարեկան էր, պարանոցն ու գոտկատեղը պատված էին ճարպի շերտերով, բայց շարժումները ժիր էին ու տղայական։ Տեսքն այնպիսին էր, ասես փոքրիկ տղա լիներ, միայն թե՝ մեծացրած։ Չնայած կանոնավոր կոմբինեզոնով էր, այնպիսի տպավորություն էր, թե հագին կապույտ կարճ տաբատ է, մոխրագույն վերնաշապիկ ու լրտեսի կարմիր վզկապ։ Կարելի էր պատկերացնել նրա ծնկների փոսիկներն ու թմբլիկ թևերին ծալված թեզանիքները։ Ամեն հարմար առիթով՝ հանրային էքսկուրսիաների կամ ֆիզիկական աշխատանք պահանջող միջոցառումների ժամանակ, Փարսոնսը կարճ տաբատ էր հագնում։ Նա երկուսին էլ ուրախ-ուրախ բարևեց՝ ասելով ողջույն, ողջույն, ու նստեց սեղանի առաջ՝ քրտինքի ուժեղ հոտ տարածելով։ Վարդագույն դեմքին քրտինքի կաթիլներ էին։ Նրա քրտնարտադրությունն անհավանական էր։ Հանրային կենտրոնում, ըստ թիակի պոչի խոնավության, կարելի էր գուշակել, թե նա երբ է սեղանի թենիս խաղացել։ Սայմը հանել էր բառերի երկար սյունակով մի թղթի կտոր և ուսումնասիրում էր՝ թանաքի գրիչը մատների արանքում պահած։
- Տես, է՜, ճաշի ժամին էլ է աշխատում,- ասաց Փարսոնսը՝ արմունկով հրելով Ուինսթոնին։- Շատ աշխատասեր է։ Այդ ի՞նչ եք անում։ Երևի իմ խելքի բանը չէ։ Սմի՛թ, գիտե՞ք՝ ինչու էի փնտրում ձեզ։ Մոռացել եք անդամավճարը տալ ինձ։
- Ի՞նչ անդամավճար,- հարցրեց Ուինսթոնը՝ մեխանիկորեն գրպանում գումար փնտրելով։ Աշխատավարձի մոտ մեկ քառորդը պետք է հատկացվեր կամավոր վճարներին, որոնք այնքան շատ էին, որ հաշիվը կորցնում էիր։
- Ատելության շաբաթի։ Անդամավճար՝ ըստ բնակության վայրի։ Ես մեր շենքի գանձապահն եմ։ Ջանք չենք խնայում։ Չենք ուզում սևերես լինել։ Ուղիղ եմ ասում, եթե «Հաղթանակ» բնակելի տունը չզարդարվի ամենից շատ դրոշներով, քան փողոցի այլ շենքեր, ես մեղավոր չեմ։ Երկու դոլար եք խոստացել։
Ուինսթոնը գտավ ու տվեց երկու ծալված ու կեղտոտ թղթադրամ, իսկ Փարսոնսը գրանցեց փոքր նոթատետրի մեջ՝ անգրագետի կոկիկ ձեռագրով։
- Ի դեպ,- ասաց նա,- լսել եմ՝ իմ փոքրիկ անիրավը երեկ պարսատիկից կրակել է ձեզ վրա։ Դրա համար մի լավ դաս տվեցի։ Ասացի, որ եթե կրկնվի, պարսատիկը կվերցնեմ ձեռքից։
- Տրամադրությունը վատ էր. արգելել էին գնալ մահապատիժը տեսնելու,– ասաց Ուինսթոնը։
- Գիտե՞ք, պետք է ասել՝ միանգամից երևում է, որ ճիշտ ոգով է դաստիարակվել։ Նրանք երկուսն էլ չարաճճի անիրավներ են, բայց այնպես են ոգևորված։ Մտքներին միայն մի բան է՝ լրտեսներ և, իհարկե, պատերազմ։ Գիտե՞ք՝ աղջնակս ինչ օյին է բերել անցած շաբաթ։ Նրանք գնացել էին էքսկուրսիայի՝ Բերքհեմսթեդ։ Իր հետ երկու աղջկա էլ տանելով՝ շեղվել է ճանապարհից և ամբողջ օրը հետևել մի անծանոթի։ Երկու ժամ անտառով գնացել են նրա ետևից, իսկ հետո, երբ հասել են Ամերշեմ, հանձնել են պարեկախմբին։
- Ինչի՞ համար,- շփոթված հարցրեց Ուինսթոնը։
Փարսոնսը հաղթական շարունակեց.
- Աղջնակս գլխի էր ընկել, որ նա թշնամու գործակալ է, հնարավոր է՝ իջել է պարաշյուտով։ Բայց ամենակարևորն ուրիշ բան է: Գիտե՞ք՝ ինչն էր կասկած առաջացրել նրա մեջ։ Կոշիկներն են անսովոր թվացել։ Ասում է՝ երբեք էդպիսի կոշիկներով մարդ չէի տեսել։ Իսկ եթե օտարերկրացի՞ է։ Յոթ տարեկան է, բայց ի՜նչ խելք ունի։
- Իսկ բռնվա՞ծն ինչ եղավ,– հարցրեց Ուինսթոնը։
- Չգիտեմ, չեմ կարող ասել։ Բայց առանձնապես չէի զարմանա, եթե…,- Փարսոնսը ձևացրեց, թե հրացանով նշան է բռնում, ու լեզվով չխկացրեց։
- Լավ է,- ցրված ասաց Սայմը՝ առանց գլուխը թղթից բարձրացնելու։
- Անշուշտ, մենք չպետք է կորցնենք զգոնությունը,- հնազանդ համաձայնեց Ուինսթոնը։
- Հասկանու՞մ եք, պատերազմ է,- ասաց Փարսոնսը։
Ի հաստատումն այս խոսքերի՝ նրանց գլխավերևում՝ հեռէկրանից, հնչեց շեփորը։ Այս անգամ, սակայն, ոչ թե ռազմական հաղթանակի ազդարարում էր, այլ ընդամենը Առատության նախարարության հայտարարություն։
- Ընկերնե՛ր,- ճչաց եռանդուն ու երիտասարդ ձայնը։- Ուշադրություն, ընկերնե՛ր։ Փառահեղ նորություն։ Մենք հաղթանակ ենք տարել արտադրության ոլորտում։ Բոլոր սպառողական ապրանքների արտադրության ամփոփագրերը ցույց են տալիս, որ կենսամակարդակն անցյալ տարվա համեմատ բարձրացել է ոչ պակաս, քան քսան տոկոսով։ Այս առավոտ ամբողջ Օվկիանիայում կազմակերպվել են ինքնաբուխ ցույցեր։ Բանվորները դուրս են եկել գործարաններից ու գրասենյակներից և դրոշներով անցել փողոցներով՝ իրենց երախտագիտությունն արտահայտելով Մեծ եղբորը նրա իմաստուն ղեկավարության ներքո սկսված մեր նոր, երջանիկ կյանքի համար։ Ահա այն թվերը, որոնք արդեն պատրաստ են՝ սնունդ...
«Մեր նոր, երջանիկ կյանք» արտահայտությունը կրկնվեց մի քանի անգամ։ Վերջին շրջանում այն Առատության նախարարության սիրած արտահայտությունն էր։ Փարսոնսը, ով իր ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացրել էր շեփորականչի վրա, լսում էր բերանբաց ու ձանձրալի հանդիսավորությամբ։ Նա չէր կարող հետևել թվերին, բայց հասկանում էր, որ դրանք պետք է գոհացնեն։ Նա հանել էր մեծ ու գարշահոտ ծխամորճը, որը կիսով չափ լի էր ածխացած ծխախոտով։ Ծխախոտի չափաբաժինը շաբաթական 100 գրամ էր, ուստի ծխամորճը մինչև վերջ լցնելը ճոխություն էր համարվում։ Ուինսթոնը «Հաղթանակ» սիգարետ էր ծխում՝ ջանալով դրանք պահել հորիզոնական դիրքով։ Նոր չափաբաժինը ստանալու էին հաջորդ օրը, իսկ նրա մոտ ընդամենը չորս սիգարետ էր մնացել։ Մի պահ փակեց ականջները ընդհանուր աղմուկից ազատվելու և հեռէկրանից հնչող ձայնը լսելու համար։ Պարզվեց՝ կազմակերպվել են ցույցեր, որտեղ մարդիկ շնորհակալություն են հայտնել Մեծ եղբորը՝ շոկոլադի չափաբաժինը շաբաթական քսան գրամի հասցնելու համար։ Բայց չէ՞ որ երեկ հայտարարվեց, որ այն կրճատվել է քսան գրամի։ Մի՞թե մարդիկ կհավատան։ Չէ՞ որ ընդամենը քսանչորս ժամ է անցել։ Այո, հավատում են։ Փարսոնսը հեշտ հավատաց, ապուշ անասուն։ Մյուս սեղանի առաջ նստած անաչք արարածը նույնպես հավատաց և հիմա լցված էր կրքոտ ու կատաղի ցանկությամբ՝ գտնելու, մատնելու ու գոլորշացնելու որևէ մեկին, ով կասի, թե անցյալ շաբաթ չափաքանակը երեսուն գրամ է եղել։ Սայմը նույնպես հավատաց՝ շատ ավելի բարդ տարբերակով՝ գործի դնելով կրկնամիտքը։ Ուրեմն ինչ, միայն Ուինսթո՞նը հիշողություն ունի։
Առասպելական վիճակագրությունը շարունակում էր հորդել հեռէկրանից։ Անցյալ տարվա համեմատ՝ ավելի շատ ուտելիք, ավելի շատ հագուստ, ավելի շատ տներ, ավելի շատ կահույք, ավելի շատ կաթսաներ, ավելի շատ վառելիք, ավելի շատ նավեր, ավելի շատ ուղղաթիռներ, ավելի շատ գրքեր, ավելի շատ երեխաներ. ամեն ինչ ավելի շատ՝ բացի հիվանդություններից, հանցագործություններից ու խելագարությունից։ Տարեցտարի, րոպե առ րոպե ամեն ոք և ամեն ինչ արագորեն վեր էր սլանում։ Ինչպես Սայմն ավելի վաղ, Ուինսթոնը նույնպես վերցրել էր գդալը ու խաղում էր սեղանին թափված գունատ սոուսի հետ՝ երկարուկ լճակին ճիշտ ուղղություն տալով։ Նա վրդովմունքով մտածում էր իր կենցաղի, կյանքի պայմանների մասին։ Արդյո՞ք միշտ է այդպես եղել։ Արդյո՞ք սնունդը միշտ այդպիսի համ է ունեցել։ Զննեց ճաշարանը։ Ցածր առաստաղ, լեփ-լեցուն սրահ, պատերը սևացել էին անհամար մարդկանց դիպչելուց, հնամաշ մետաղյա սեղաններն ու աթոռներն այնքան մոտ էին, որ նստելիս մարդիկ արմունկներով դիպչում էին իրար. ծռմռված գդալներ, փոս ընկած սկուտեղներ, կոպիտ սպիտակ գավաթներ, բոլորի երեսները՝ յուղոտ, բոլոր ճեղքերը՝ կեղտակուր։ Ամենուր թթվահոտ էր՝ բաղկացած անպետք ջինի, անպետք սուրճի, մետաղահամ սոուսի ու կեղտոտ շորերի բույրերից։ Առաջ նու՞յնպես ստամոքսն ու մաշկն այնքան դժգոհ են եղել, որքան հիմա։ Անցյալում նու՞յնպես զգացողություն կար, որ քեզ մերժեցին մի բան, ինչի իրավունքն ունեիր։ Իսկապես, ամբողջ կյանքում ուրիշ ոչինչ չէր տեսել։ Որքան իրեն հիշում էր, ուտելիքը երբեք չէր բավարարել, անծակ գուլպաներ կամ ներքնազգեստ չկար, կահույքը միշտ խփված էր ու երերուն, սենյակները՝ չտաքացվոդ, մետրոյի գնացքները՝ լեփ-լեցուն, տները՝ անկայուն, հացը՝ սև, թեյը՝ հազվադեպ, սուրճը՝ գարշելի, սիգարետը՝ հաշված։ Եվ միայն սինթետիկ ջինն էր, որ էժան էր և առատ։ Անշուշտ, տարիքի հետ ամեն ինչ ավելի վատ է թվում, բայց եթե մարդու սիրտը ճմլվում է անհարմարավետությունից, կեղտից ու սակավությունից, անվերջ ձմեռներից, կոշտ գուլպաներից, մշտապես խափանված վերելակներից, սառը ջրից, ավազոտ օճառից, կոտրվող սիգարետից, տարօրինակ ու զզվելի համով սննդից, մի՞թե այս ամենը չէր նշանակում, որ ինչ-որ բան սխալ է։ Եթե հասկանում ես, որ այդ ամենն անտանելի է, մի՞թե ժառանգական հիշողությունը չի հուշում, որ կյանքը մի ժամանակ այլ է եղել։
Նա նորից զննեց ճաշարանը։ Գրեթե բոլոր մարդիկ տգեղ էին և տգեղ կլինեին, եթե նույնիսկ հագնեին ոչ թե կապույտ արտահագուստ, այլ որևէ այլ բան։ Սենյակի հեռավոր անկյունում սեղանի առաջ միայնակ նստած էր փոքրամարմին, տարօրինակ, բզեզանման մի մարդ, ով սուրճ էր խմում, և փոքրիկ աչքերը կասկածամիտ նետահարում էին այս ու այն կողմ։ «Երբ շուրջդ չես նայում,– մտածեց Ուինսթոնը,– ինչ հեշտ է հավատալ, որ կա և նույնիսկ գերակայում է Կուսակցության սահմանած կատարյալ տեսակը՝ բարձրահասակ, մկանուտ երիտասարդներ և փարթամ կրծքով աղջիկներ՝ շիկահեր, կենսախինդ, արևախանձ, անհոգ»։ Իրականում, ըստ Ուինսթոնի, Թռիչքուղի մեկի մարդկանց մեծամասնությունը փոքրամարմին էր, թխադեմ և տգեղ։ Տարօրինակ է՝ ո՜նց է բզեզանման տեսակը բազմացել նախարարություններում. փոքրամարմին, կարճ ոտքերով, վաղ գիրացած, փութկոտ շարժումներով, գեր, անթափանց դեմքերով ու մանր աչքերով տղամարդիկ։ Մարդու հենց այս տեսակն էր ծաղկում Կուսակցության գերիշխանության ներքո։
Առատության նախարարության հայտարարությունն ավարտվեց նոր շեփորականչով, ու սկսվեց թեթև երաժշտություն։ Փարսոնսը թվերի ռմբակոծությունից խանդավառվել էր ու բերանից հանեց ծխամորճը։
- Այս տարի Առատության նախարարությունն իսկապես լավ աշխատեց,- ասաց նա գիտակի տեսքով:- Ի դեպ, Սմիթ, պատահմամբ ավելորդ ածելի չունե՞ք։
- Ոչ մի հատ,- ասաց Ուինսթոնը։- Արդեն վեց շաբաթ է՝ նույն ածելին եմ օգտագործում։
- Պարզ է... Հենց այնպես հարցրի։
- Ներող եղեք,– ասաց Ուինսթոնը։
Հարևան սեղանից հնչող կռկռոցը, որ նախարարության հայտարարության ընթացքում առժամանակ լռել էր, վերսկսվեց նախկին ուժով։ Չգիտես ինչու, Ուինսթոնը հանկարծ մտածեց տիկին Փարսոնսի մասին, հիշեց նրա յուղոտ մազերն ու դեմքի ծալքերում ծվարած փոշին։ Գալիք երկու տարում, եթե ոչ ավելի շուտ, երեխաները նրան կմատնեն Մտքի ոստիկանությանը։ Տիկին Փարսոնսին կգոլորշացնեն։ Սայմին կգոլորշացնեն։ Ուինսթոնին կգոլորշացնեն։ Օ’Բրայենին կգոլորշացնեն։ Փարսոնսին, հակառակը, երբեք չեն գոլորշացնի։ Կռկռան ձայնով անաչք արարածին երբեք չեն գոլորշացնի։ Փոքրիկ բզեզանման մարդկանց, ովքեր շտապ-շտապ անցնում են նախարարությունների լաբիրինթանման միջանցքներում, նույնպես երբեք չեն գոլորշացնի։ Գրականության բաժնի այն թխահեր աղջկան նույնպես երբեք չեն գոլորշացնի։ Ուինսթոնին թվում էր՝ ինքը բնազդաբար գիտի՝ ով է ողջ մնալու, ով է անհետանալու, սակայն դժվար էր ասել, թե ինչ էր պետք ողջ մնալու համար։
Այդ պահին կոպիտ միջամտությունը նրան կտրեց մտքերից։ Հարևան սեղանի աղջիկը փոքր-ինչ շրջվել ու նրան էր նայում։ Հենց այն թխահեր աղջիկն էր։ Նայում էր շեղ, անհասկանալի, սևեռուն հայացքով։ Ու հենց որ նրանց հայացքները հանդիպեցին, աղջիկը շրջվեց։
Ուինսթոնի ողնաշարով սառը քրտինք ծորաց։ Ահավոր սարսափ տիրեց նրա հոգում, որը գրեթե անմիջապես էլ անցավ, բայց թողեց թույլ կաշկանդվածության զգացողություն։ Աղջիկն ինչու՞ էր ուսումնասիրում իրեն։ Ինչու՞ էր շարունակում հետևել։ Ցավոք, Ուինսթոնը չէր կարող հիշել՝ արդեն սեղանի մո՞տ էր, երբ ինքը եկավ, թե՞ հետո էր մոտեցել։ Ամեն դեպքում երեկ՝ Ատելության երկրոպեի ընթացքում, աղջիկը նստած էր անմիջապես իր ետևում, թեև դրա կարիքը բնավ չկար։ Շատ հավանական է, որ ուզում էր լսել Ուինսթոնին ու ստուգել՝ արդյո՞ք բավականաչափ բարձր է գոռում։
Ուինսթոնը նորից մտածեց, որ աղջիկը Մտքի ոստիկանությունից չէ, ուրեմն հաստատ սիրողական մակարդակի լրտես է, որն ամենավտանգավորն էր։ Ուինսթոնը չգիտեր՝ աղջիկը վաղու՞ց է հետևում իրեն. հավանաբար մոտ հինգ րոպե, չէ՞ որ ինքն այդ ընթացքում չի վերահսկել իր շարժումները։ Չափազանց վտանգավոր է, սարսափելի է թույլ տալ, որ մտքերդ թափառեն, եթե հանրային վայրում ես կամ հեռէկրանի տեսադաշտում։ Նույնիսկ ամենափոքր մանրուքը կարող է մատնել։ Նյարդային շարժում, չգիտակցված անհանգիստ հայացք, քթի տակ մռթմռթալու սովորություն. ցանկացած երևույթ, որ կարող է դիտարկվել իբրև արտասովորություն կամ ինչ-որ բան թաքցնելու փորձ։ Ամեն դեպքում, պատժի արժանի հանցագործություն էր դեմքի ոչ պատշաճ արտահայտությունը (օրինակ, երբ հայտարարում էին հաղթանակի մասին, և դեմքդ թերահավատություն էր արտահայտում)։ Նորալեզվում նույնիսկ այդպիսի բառ կար՝ «դիմահանցագործություն»։
Աղջիկը նորից մեջքով շրջվել էր դեպի Ուինսթոնը։ Շատ հավանական է, որ իրականում չէր հետևում Ուինսթոնին, գուցե զուգադիպություն էր, որ երկու օր անընդմեջ հայտնվում էր նրա կողքին։ Ուինսթոնի սիգարետը հանգել էր, զգուշորեն դրեց սեղանի եզրին։ Եթե ծխախոտը չթափվի միջից, աշխատանքից հետո կծխի։ Հնարավոր է, որ հարևան սեղանի աղջիկը Մտքի ոստիկանության լրտես է, և շատ հավանական է, որ առաջիկա երեք օրվա ընթացքում ինքը հայտնվի Սիրո նախարարության խցերում, բայց սիգարետը չի կարելի փչացնել։ Սայմը ծալեց թղթի կտորն ու դրեց գրպանը։ Փարսոնսը նորից խոսեց։
- Ձեզ պատմե՞լ եմ,- ասաց՝ ծխամորճը բերանին ու ծիծաղելով,- թե իմ երկու չարաճճիներն ինչպես են վառել շուկայում առևտուր անող ծեր կնոջ շրջազգեստը, որովհետև տեսել էին, թե ոնց է նրբերշիկը փաթաթում Մ. Ե.–ի ցուցապաստառի մեջ։ Հետևից թաքուն մոտեցել ու վառել էին մի տուփ լուցկով։ Կարծում եմ՝ կարգին վառվել է։ Ա՜յ քեզ անպիտաններ։ Բայց ի՜նչ ոգևորված են։ Հիմա հետախույզներին շատ ավելի լավ են մարզում, քան մեր ժամանակ։ Իսկ գիտե՞ք՝ վերջերս նրանց ինչով են զինել, լսափողերով՝ բանալու անցքից գաղտնալսելու համար։ Երեկ աղջիկս բերեց տուն, փորձեց մեր հյուրասենյակի դռան վրա, ասում է՝ կրկնակի լավ է լսվում, քան ականջն անցքին դնելով։ Իհարկե, ասեմ ձեզ, ընդամենը խաղալիք է։ Բայց մտքին ճիշտ ուղղություն է տալիս, այնպես չէ՞։
Այդ պահին հեռէկրանը ծակող սուլոց արձակեց։ Աշխատանքին վերադառնալու ազդանշանն էր։ Երեքն էլ վեր թռան, որպեսզի միանան սկսված հրմշտոցին, և մնացած ծխախոտը թափվեց Ուինսթոնի սիգարետից։
VI
Ուինսթոնը գրում էր օրագրում.
Երեք տարի առաջ էր։ Մութ էր, երեկո, երկաթուղային մեծ կայարանին կից նեղ փողոցներից մեկում։ Նա կանգնած էր մուտքի մոտ, փողոցային լապտերի տակ, որ համարյա լույս չէր տալիս։ Երիտասարդ դեմքը պատված էր շպարի թանձր շերտով։ Իրականում ինձ գրավեց շպարը, դեմքի ճերմակությունը, որ ասես դիմակ լիներ, ու վառ կարմիր շուրթերը։ Կուսակցության կանայք երբեք չեն շպարվում։ Փողոցում ուրիշ ոչ ոք չկար, հեռէկրաններ՝ նույնպես։ Նա ասաց՝ երկու դոլար։ Ես...
Մի պահ դժվարացավ շարունակել։ Փակեց աչքերն ու մատներով սեղմեց քունքերը` փորձելով հեռացնել անընդհատ կրկնվող տեսիլքը։ Նրան համակել էր հայհոյելու ցանկությունը՝ բարձրաձայն ու երկար։ Կամ էլ կուզեր գլուխը խփել պատին, ոտքով շուռ տալ սեղանն ու թանաքամանը դուրս նետել պատուհանից. անել ինչ-որ կատաղի, աղմկոտ կամ ցավոտ մի բան, որ խլացներ տանջող հիշողությունը։
Նա հասկացավ, որ մարդու ամենավատ թշնամին նրա նյարդային համակարգն է։ Ցանկացած պահի ներքին լարվածությունը կարող է արտացոլվել արտաքինում։ Նա հիշեց մի անցորդի, ում շաբաթներ առաջ հանդիպել էր փողոցում. ոչնչով աչքի չէր ընկնում, Կուսակցության անդամ, երեսունհինգ-քառասուն տարեկան, բարձրահասակ ու նիհար, ձեռքին՝ պայուսակ։ Նրանք իրարից մի քանի մետրի վրա էին, երբ տղամարդու դեմքի ձախ կեսը հանկարծ ջղաձգորեն ծռմռվեց։ Երբ նրանք հավասարվեցին, կծկումը կրկնվեց. դա ընդամենը ջղային ցնցում էր, թրթռոց, ֆոտոխցիկի շխկոցի պես արագ, բայց, ըստ երևույթին, սովորական։ Այդ պահին Ուինսթոնը մտածեց, որ խեղճի վերջը եկել է։ Ամենասարսափելին այն էր, որ գործողությունը կատարվում էր անգիտակցաբար։ Բայց ամենամահացու վտանգը քնի մեջ խոսելն էր։ Ուինսթոնի կարծիքով՝ այդ դեպքում ընդհանրապես անհնար է ինքնավերահսկումը։
Նա շունչ առավ ու շարունակեց գրել.
Ես նրա հետ մտա շքամուտք, իսկ այնտեղից ետնաբակով քայլեցի դեպի նկուղային խոհանոց։ Պատի տակ մահճակալ կար, սեղանին՝ լուսամփոփ, որի լույսը շատ թույլ էր։ Կինը...
Նա սեղմել էր ատամները։ Ուզում էր թքել։ Կնոջ հետ նկուղային խոհանոցում, միաժամանակ մտածում էր Քեթրինի՝ իր կնոջ մասին։ Ուինսթոնն ամուսնացած էր, ավելի ճիշտ՝ մի ժամանակ ամուսնացած էր եղել, գուցե հիմա էլ դեռ ամուսնացած էր, քանի որ գիտեր՝ կինը չի մահացել։ Նա կարծես թե նորից շնչում էր խոհանոցի գաղջ ու հեղձուկ օղը, փայտոջիլների ու կեղտոտ հագուստի խառը հոտը և զազրելի էժանագին օծանելիքի բույրը, որը, այնուամենայնիվ, հրապուրիչ էր, որովհետև Կուսակցության ոչ մի կին երբեք օծանելիք չէր օգտագործում ու չէր էլ կարող երազել դրա մասին։ Օծանելիք օգտագործում էին միայն պրոլները։ Ուինսթոնի պատկերացմամբ՝ օծանելիքի հոտն անքակտելիորեն կապված էր անառակության հետ։
Այդ կնոջ հետ հանդիպումը նրա առաջին մեղանչումն էր երկու տարվա ընթացքում։ Մարմնավաճառների հետ շփվելն, անշուշտ, արգելված էր, բայց դա այն օրենքներից էր, որոնք երբեմն կարելի էր խախտել։ Վտանգավոր էր, բայց կենաց-մահու հարց չէր։ Եթե բռնեին մարմնավաճառի հետ, հնարավոր է՝ հինգ տարով ընկնեիր տաժանապարտների ճամբար, եթե ծանրացուցիչ հանգամանքներ չլինեին։ Իսկ դա հեշտ է, եթե, իհարկե, խուսափես դեպքի վայրում բռնվելուց։ Աղքատ թաղամասերը լեփ-լեցուն էին կանանցով, որոնք պատրաստ էին վաճառել իրենց։ Ոմանց նույնիսկ կարելի էր գնել մի շիշ ջինով. պրոլներին ջին չէր հասնում։ Անկասկած, Կուսակցությունը խրախուսում էր մարմնավաճառությունը՝ որպես մեթոդ՝ ազատվելու այն բնազդներից, որոնք անհնար է լրիվ ճնշել։ Ինքնին անառակությունն այնքան էլ էական չէր, միայն թե թաքուն և անուրախ լիներ, ընդ որում՝ ցածր ու արհամարհված դասի կանանց հետ։ Աններելի հանցագործություն էր համարվում Կուսակցության անդամների կապը։ Ու չնայած մեծ զտումների ժամանակ մարդիկ միշտ խոստովանում էին այս հանցագործությունը, դժվար էր պատկերացնել, որ նման բան իրականում կարող է տեղի ունենալ։
Կուսակցությունը ձգտում էր ոչ միայն խանգարել, որ տղամարդիկ ու կանայք միություն կազմեն, որը հնարավոր չի լինի վերահսկել։ Նրա իրական, չհրապարակված նպատակն էր վերացնել սեռական ակտի ամբողջ հաճույքը։ Թշնամին ոչ թե սերն էր, այլ էրոտիկան, ինչպես ամուսնական կյանքում, այնպես էլ նրանից դուրս։ Կուսակցության անդամների ամուսնությունները վավերացնում էր այդ նպատակով ստեղծված կոմիտեն, և, չնայած այդ սկզբունքը երբեք հստակ չէր նշվում, եթե երևում էր, որ ապագա ամուսինները ֆիզիկապես գրավիչ են միմյանց համար, թույլտվությունը միշտ մերժվում էր։ Ամուսնության միակ ընդունված նպատակն էր ծնել երեխաներ Կուսակցությանը ծառայելու համար։ Սեռական հարաբերությունը պետք է դիտարկվեր որպես մի քիչ զզվելի, ոչ կարևոր գործողություն, ինչպիսին հոգնան է։ Դա երբեք ուղղակի չէր հայտարարվում, բայց մանկուց ներարկվում էր Կուսակցության յուրաքանչյուր անդամի մեջ։ Նույնիսկ գոյություն ունեին կազմակերպություններ, ինչպիսին Հակասեռային երիտասարդական միությունն է, որը երկու սեռերին ամուրիություն էր քարոզում։ Երեխաները պետք է ստեղծվեին արհեստական բեղմնավորման ճանապարհով (արհբեղմ, այդպես էր կոչվում նորալեզվով) և դաստիարակվեին հանրային հաստատություններում։ Ուինսթոնը տեղյակ էր, որ այդ պահանջն այնքան էլ լուրջ չէր առաջադրվում, բայց ընդհանուր առմամբ տեղավորվում էր Կուսակցության ընդհանուր գաղափարախոսության շրջանակներում։ Կուսակցությունը փորձում էր սպանել սեռական բնազդը, կամ եթե սպանել չհաջողվեր, ապա աղճատել ու ապականել։ Ուինսթոնը չէր հասկանում՝ ինչի համար էր այդ ամենը, բայց թվում էր՝ այդպես էլ պետք է լիներ։ Ինչ վերաբերում է կանանց, այդ հարցում Կուսակցությունը հաջողություններ էր արձանագրել։
Նա նորից մտածեց Քեթրինի մասին։ Ինը, տասը... գրեթե տասնմեկ տարի էր անցել իրենց բաժանումից։ Ու որքա՜ն հազվադեպ էր մտածում նրա մասին։ Պատահում էր՝ օրեր շարունակ չէր էլ հիշում, որ երբևէ ամուսնացած է եղել։ Նրանք միայն տասնհինգ ամիս էին միասին ապրել։ Կուսակցությունն արգելում էր ամուսնալուծությունները, բայց խրախուսում էր բաժանություններն այն դեպքում, եթե երեխաներ չկային։
Քեթրինը բարձրահասակ, խարտյաշ, սլացիկ աղջիկ էր, հոյակապ շարժուձևով։ Հստակ, արծվենի կիսադեմը կարելի էր ազնվական համարել, քանի դեռ չես հասկացել, որ այդ ամենի ետևում բացարձակապես ոչինչ չկա։ Ամուսնական կյանքի հենց սկզբում Ուինսթոնը որոշել էր (գուցե պատճառն այն է, որ նրան ավելի մոտիկից էր ճանաչում, քան ուրիշներին), որ երբևէ չի հանդիպել ավելի հիմար, գռեհիկ ու դատարկ արարածի։ Նրա գլխում բոլոր մտքերը բաղկացած էին կարգախոսներից, և չկար որևէ ապուշություն, որ ի վիճակի չլիներ մարսել, եթե Կուսակցությունը հրամցներ։ Մտքում Ուինսթոնը նրան «քայլող գրամոֆոն» էր կոչում։ Եվ գուցե կարողանար շարունակել համատեղ կյանքը, եթե չլիներ մի հանգամանք՝ սեքսը։
Հենց որ Ուինսթոնը դիպչում էր, նա սկսում էր ցնցվել ու փայտանալ։ Նրան գրկելը նույնն էր, թե փայտե մանեկեն գրկեր։ Իսկ ամենատարօրինակն այն էր, որ երբ իրեն էր սեղմում Ուինսթոնին, այնպիսի տպավորություն էր, ասես միաժամանակ ամբողջ ուժով վանում էր։ Պատճառը նրա պիրկ մկաններն էին։ Նա պառկում էր փակ աչքերով, ո՛չ դիմադրում էր, ո՛չ մասնակցում. հնազանդվում էր։ Այդ ամենը սկզբում շփոթեցնում էր, հետո սարսափելի դարձավ։ Բայց նույնիսկ այդ դեպքում Ուինսթոնը կդիմանար համատեղ կյանքին, եթե պայմանավորվեին դադարեցնել սեռական հարաբերությունները։ Զարմանալի է, բայց հենց Քեթրինը չհամաձայնեց։ Ասում էր, որ եթե հաջողվի, պետք է երեխա ունենան։ Ուստի ներկայացումը շարունակվում էր, խիստ կանոնավոր, շաբաթական մեկ անգամ, եթե խանգարող հանգամանք չկար։ Նույնիսկ առավոտյան Ուինսթոնին հիշեցնում էր, թե ինչ է սպասվում երեկոյան, և որ այդ մասին չի կարելի մոռանալ։ Սեռական հարաբերությունը կոչում էր երկու բառով։ Առաջինը՝ «երեխայի ստեղծում», իսկ երկրորդը՝ «կուսակցական պարտք» (այո՛, նա հենց այս արտահայտությունն էր օգտագործում)։ Շուտով Ուինսթոնը սկսեց վախենալ նշանակված օրվա մոտենալուց։ Բայց, բարեբախտաբար, երեխա չծնվեց, ի վերջո, Քեթրինը համաձայնեց դադարեցնել փորձերը, և շուտով նրանք բաժանվեցին։
Ուինսթոնը անձայն հառաչեց։ Նորից վերցրեց գրիչն ու գրեց.
Կինն ընկավ մահճակալին և միանգամից, առանց նախաբանի, ամենագռեհիկ ու վուլգար ձևով բարձրացրեց փեշը։ Ես...
Նա տեսավ իրեն՝ լուսամփոփի աղոտ լույսի մեջ, ու նորից քիթը լցվեց փայտոջիլների ու էժանագին օծանելիքի հոտով, սիրտը նվաղեց պարտության ու վիրավորանքի զգացումից, որ նույնիսկ այդ պահին միախառնվեց Քեթրինի՝ Կուսակցության հիպնոսից ընդմիշտ սառած սպիտակ մարմնի հիշողության հետ։ Ինչու՞ էր միշտ այսպես։ Ինչու՞ չի կարող իր կինն ունենալ, ոչ թե ժամանակ առ ժամանակ բավարարվել կեղտոտ ու հապճեպ հանդիպումներով։ Բայց իսկական սիրավեպի մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել։ Կուսակցության բոլոր կանայք նման էին իրար։ Կուսությունը նույնքան խոր արմատներ էր գցել նրանց մեջ, որքան հավատարմությունը Կուսակցության հանդեպ։ Մանկուց ծրագրված մշակումների, դպրոցական խաղերի ու սառը ջրով լոգանքների, Լրտեսների միությունում ու երիտասարդական լիգայում անընդհատ կրկնվող աղբի, դասախոսությունների, շքերթների, երգերի, լոզունգների ու ռազմական երաժշտության միջոցով նրանց մեջ սպանում էին բնական զգացմունքները։ Պետք է որ լինեն բացառություններ, հուշում էր նրան բանականությունը, բայց սիրտը հրաժարվում էր հավատալ։ Բոլորն անհասանելի էին. Կուսակցությանը հենց դա էր պետք։ Իսկ Ուինսթոնը, սիրված լինելուց առավել, ցանկանում էր քանդել առաքինության այդ պատը, նույնիսկ եթե դա լիներ կյանքում մեկ անգամ։ Հաջող սեռական ակտն արդեն իսկ ապստամբություն է։ Ցանկությունը մտահանցագործություն է։ Նույնիսկ եթե նրան ի վերջո հաջողվեր արթնացնել Քեթրինին, դա գայթակղության նման մի բան կլիներ, չնայած նա Ուինսթոնի կինն էր։
Բայց պետք էր մինչև վերջ գրի առնել պատմությունը։ Նա գրեց.
Ես ուժեղացրի լույսը։ Երբ տեսա նրան լույսի տակ...
Խավարից հետո պարաֆինե մոմի թույլ լույսը շատ պայծառ թվաց։ Առաջին անգամ ինչպես հարկն էր տեսավ կնոջը։ Նա մի քայլ արեց դեպի կինը և կանգ առավ տարփանքով ու սարսափով լի։ Քաջ գիտակցում էր, թե ինչ վտանգի է դիմել այստեղ գալով։ Շատ հավանական է, որ պարեկախումբը կբռնի իրեն հետդարձի ճանապարհին. գուցե հենց հիմա, այս պահին սպասում են դռան ետևում։ Նույնիսկ եթե հեռանա՝ առանց անելու այն, ինչի համար եկել էր...
Դա պետք էր գրի առնել, պետք էր խոստովանել։ Լամպի լույսի տակ նա հանկարծ տեսել էր, որ կինը ծեր է։ Շպարն այնպիսի թանձր շերտով էր քսված դեմքին, որ թվում էր՝ ուր որ է կճաքի ստվարաթղթե դիմակի պես։ Նրա մազերի մեջ սպիտակ փնջեր կային, իսկ ամենասարսափելի մանրամասնն այն էր, որ բերանը բաց էր, իսկ ներսում՝ ոչինչ, քարանձավի պես սև խոռոչ։ Ոչ մի ատամ։
Ուինսթոնն արագ խզբզեց.
Երբ նրան տեսա լույսի տակ, պարզվեց, որ շատ ծեր է, առնվազն հիսուն տարեկան։ Բայց կանգ չառա ու գործը հասցրեցի ավարտին։
Նա նորից մատները սեղմեց կոպերին։ Ահա և վերջ, ամեն ինչ գրված էր, բայց ոչինչ չէր փոխվել։ Բուժումը չէր օգնել։ Ու բարձր-բարձր հայհոյելու ցանկությունը բնավ չէր նվազել։
VII
«Եթե հույս կա,- գրում էր Ուինսթոնը,- ապա միակ հույսը պրոլներն են»։
Եթե հույս կա, ապա այն պետք չէ փնտրել ուրիշ տեղ. միայն պրոլները՝ պետության հետնախորշերում վխտացող ու արհամարհված այդ զանգվածները, որոնք կազմում են Օվկիանիայի բնակչության 85 տոկոսը, կարող են կործանել Կուսակցությունը։ Կուսակցությունը չէր կարող ոչնչացվել ներսից։ Նրա թշնամիները, եթե, իհարկե, թշնամիներ կային, չէին կարող միավորվել կամ նույնիսկ ճանաչել միմյանց։ Նույնիսկ եթե լիներ լեգենդար Եղբայրությունը, ինչը չի բացառվում, անհնար է, որ նրա անդամները երկու կամ երեք հոգուց ավելի խմբեր կազմեն։ Ապստամբությունը աչքերի արտահայտություն էր, ձայնի ելևէջ կամ ամենաշատը՝ պատահական, շշուկով ասված խոսք։ Բայց եթե կարողանային ինչ-որ կերպ գիտակցել սեփական ուժը, դավադրությունների կարիք չէր լինի։ Ընդամենը պետք էր, որ ոտքի կանգնեին ու թափ տային իրենց, ինչպես ձին է իր վրայից թափ տալիս ճանճերին։ Եթե ցանկանային, կարող էին հենց վաղն առավոտյան հօդս ցնդեցնել Կուսակցությունը։ Վաղ թե ուշ այդ գաղափարը ծնվելու էր նրանց մտքում։ Բայցևայնպես...
Նա հիշեց. մի օր զբոսնում էր մարդաշատ փողոցում, երբ հանկարծ կողքից խլացնող, հարյուրավոր կանանց աղմուկից կազմված սարսափելի ճչոց լսեց։ Զայրույթի և հուսահատության հզոր ողբ էր, թանձր ու բարձրաձայն «Ա՜հ», որը շարունակում էր բզզալ զանգի արձագանքի պես։ Սիրտը սկսեց արագ բաբախել։ «Սկսվեց,- մտածեց նա,- խռովություն է։ Պրոլները վերջապես հավաքեցին ուժերը»։ Երբ մոտեցավ, տեսավ երկու-երեք հարյուր կնոջից բաղկացած մի բազմություն. նրանք հավաքվել էին փողոցային շուկայի կրպակների շուրջը՝ ողբերգական դեմքերով, ինչպես սուզվող նավի ուղևորներ։ Բայց այդ պահին համընդհանուր հուսահատության շուրջ հավաքված ամբոխը մասնատվեց՝ վերածվելով բազմաթիվ փոքրիկ վեճերի։ Պարզվեց՝ կրպակներից մեկում թիթեղյա կաթսաներ էին վաճառվում։ Դրանք շատ փխրուն էին ու անորակ, բայց հիմա դժվար էր կաթսա հայթայթել։ Եվ ահա, ապրանքն անսպասելիորեն հայտնվել էր։ Նրանք, ում բախտը բերել էր, հրմշտոցն ու ցնցումները հաղթահարելով՝ փորձում էին փախչել իրենց կաթսաներով մինչդեռ տասնյակ ուրիշ կանայք գոռգոռում էին կրպակների շուրջը՝ տիրոջը մեղադրելով, թե ոմանց արտոնություններ են տվել ու կաթսաները թաքցրել կրպակի հետևը։ Նորից ուժեղ ճչոց լսվեց։ Երկու փքված կանայք, որոնցից մեկը՝ արձակած մազերով, բռնել էին նույն կաթսան ու տարբեր կողմեր էին ձգում։ Երկուսն էլ քաշքշեցին այնքան, մինչև բռնակը պոկվեց։ Ուինսթոնը զզվանքով հետևում էր նրանց։ Սակայն ի՜նչ սարսափելի ուժ կար ընդամենը մի քանի հարյուր կոկորդից թռչող այդ ճիչի մեջ։ Բայց ինչու՞ նրանք երբեք չեն ճչում որևէ արժեքավոր, կարևոր բանի համար։
Նա գրեց.
Մինչև չգիտակցեն, երբեք չեն ապստամբի, մինչև չապստամբեն, չեն կարող գիտակից դառնալ։
Կարծես արտագրություն լիներ Կուսակցության դասագրքերից մեկից։ Կուսակցությունն, անշուշտ, պնդում էր, որ պրոլներին ազատել է ստրկությունից։ Մինչ հեղափոխությունը նրանք ահավոր ճնշումների էին ենթարկվում կապիտալիստների կողմից, մատնվում սովի ու ենթարկվում ծեծի, կանանց ստիպում էին աշխատել ածխահանքերում (իրականում կանայք հիմա էլ աշխատում էին ածխահանքերում), երեխաներին վեց տարեկանից վաճառում էին գործարաններին։ Բայց միաժամանակ, կրկնամտքի սկզբունքների համաձայն, Կուսակցությունը սովորեցնում էր, որ պրոլները ստորադաս մարդիկ են և, ինչպես կենդանիներին, նրանց էլ պետք է հպատակեցնել՝ կիրառելով մի քանի պարզ օրենք։ Իրականում պրոլների մասին քիչ բան էր հայտնի։ Շատ իմանալու անհրաժեշտություն չկար։ Քանի դեռ շարունակում են աշխատել ու բազմանալ, ինչով ուզում են թող զբաղվեն։ Ինքնիշխան, ինչպես Արգենտինայի դաշտերում արածող եղջերավոր անասունները, նրանք որդեգրել էին մի կենսակերպ, որը բնական ու ժառանգական էր նրանց համար։ Ծնվում ու մեծանում էին փողոցում, տասներկու տարեկանից սկսում էին աշխատել, ապրում էին ծաղկման ու սեռահասունության շրջանը, քսան տարեկանում ամուսնանում էին. երեսունը համարվում էր միջին տարիք, իսկ վաթսուն տարեկանում սովորաբար մահանում էին։ Ծանր ֆիզիկական աշխատանք, տան ու երեխաների խնամք, դատարկ վեճեր հարևանների հետ, ֆիլմեր, ֆուտբոլ, գարեջուր և ամենակարևորը՝ թղթախաղ. ահա և ամբողջը, որ տեղավորում էր նրանց մտահորիզոնը։ Դժվար չէր հսկողության տակ պահել նրանց։ Մտքի ոստիկանության որոշ գործակալներ միշտ նրանց շարքերում էին, տարածում էին սուտ լուրեր, գտնում ու հեռացնում նրանց, ովքեր կարող էին վտանգավոր դառնալ, բայց նրանց Կուսակցության գաղափարախոսությանը մոտեցնելու փորձ չէր արվում։ Ցանկալի չէր, որ հետաքրքրվեին քաղաքականությամբ։ Միակ բանը, որ պահանջվում էր նրանցից, պարզունակ հայրենասիրությունն էր, որը կօգտագործվեր, երբ պետք լիներ ստիպել, որ հարմարվեին երկար աշխատանքային ժամերին կամ փոքր մթերաբաժնին։ Եվ նույնիսկ երբ դժգոհում էին, ինչը երբեմն պատահում էր, դժգոհությունը նրանց ոչ մի տեղ չէր տանում. միասնական գաղափարների բացակայության պատճառով այն ուղղված էր կոնկրետ չնչին խնդիրների։ Ավելի մեծ չարիքները մշտապես դուրս էին մնում նրանց ուշադրությունից։ Պրոլների մեծամասնության տներում անգամ հեռէկրաններ չկային։ Նույնիսկ քաղաքացիական ոստիկանությունը հազվադեպ էր միջամտում նրանց կյանքին։ Լոնդոնում հանցավորությունը հսկայական չափերի էր հասել. դա մի աշխարհ էր աշխարհի մեջ, ուր վխտում էին գողեր, ավազակներ, մարմնավաճառներ, թմրավաճառներ ու շորթողներ, բայց քանի որ այդ ամենը կատարվում էր հենց պրոլների շարքերում, դրա վրա ուշադրություն չէին դարձնում։ Բարոյականության հարցերում նրանց թույլ էին տալիս առաջնորդվել նախնիների ավանդույթներով։ Կուսակցության սեռական մաքրակենցաղությունը չէր տարածվում նրանց վրա։ Անբարոյականությունն անպատիժ էր, ամուսնալուծությունը` թույլատրված։ Ուստի աչք կփակեին նույնիսկ կրոնապաշտության վրա, եթե պրոլները ցանկություն կամ հակում դրսևորեին։ Նրանց չէին կասկածում։ Ինչպես ասում էր Կուսակցության կարգախոսը, «Պրոլներն ու կենդանիները ազատ են»։
Ուինսթոնը կռացավ ու զգույշ քորեց երակային վերքը։ Քորը վերսկսվեց։ Նորից ակամա վերադարձավ այն մտքին, որ անհնար էր իմանալ՝ ինչպիսին է իրականում եղել կյանքը հեղափոխությունից առաջ։ Դարակից հանեց պատմության դպրոցական դասագիրքը, որ վերցրել էր տիկին Փարսոնսից, և սկսեց օրագրում արտագրել մի հատված։
Հին ժամանակներում, մինչ փառահեղ հեղափոխությունը, Լոնդոնն այն գեղեցիկ քաղաքը չէր, որ տեսնում ենք հիմա։ Մռայլ, կեղտոտ, խղճուկ մի վայր էր, որտեղ գրեթե բոլորը քաղցած էին, հարյուր հազարավոր աղքատներ քայլում էին առանց կոշիկների և գլխավերևում տանիք չունեին։ Ձեր տարեկից երեխաները ստիպված էին օրական տասներկու ժամ աշխատել դաժան տերերի մոտ, ովքեր մտրակներով ծեծում էին, եթե նրանք շատ դանդաղ էին աշխատում, և ուտելու ոչինչ չէին տալիս, բացի չոր հացից ու ջրից։ Բայց այս սարսափելի չքավորության մեջ կանգնած էին հրաշալի, գեղեցիկ ու մեծ տներ, որտեղ ապրում էին հարուստ մարդիկ։ Երբեմն մինչև երեսուն սպասավոր էր ծառայում ամեն տան մեջ։ Այդ հարուստներին կոչում էին կապիտալիստներ։ Նրանք գեր, տգեղ մարդիկ էին՝ չար դեմքերով, ինչպես հաջորդ էջում պատկերվածը։ Ինչպես տեսնում եք, նա հագել է երկար սև վերարկու՝ սերթուկ, և տարօրինակ, փայլուն գլխարկ, որն իր տեսքով գազօջախի խողովակ է հիշեցնում ու կոչվում է ցիլինդր։ Սա կապիտալիստների համազգեստն էր, և ուրիշ ոչ ոք իրավունք չուներ կրել այն։ Աշխարհը պատկանում էր կապիտալիստներին, իսկ մյուսները նրանց ստրուկներն էին։ Բոլոր հողերը, բոլոր տները, բոլոր գործարաններն ու ամբողջ փողը նրանցն էին։ Եթե որևէ մեկը չէր ենթարկվում, նրան բանտ էին նետում կամ հեռացնում աշխատանքից ու սովի մատնում։ Երբ սովորական մարդը խոսում էր կապիտալիստի հետ, ստիպված էր քծնել, խոնարհվել նրա առաջ, հանել գլխարկն ու նրան կոչել՝ սըր։ Բոլոր կապիտալիստների ղեկավարը Թագավորն էր, և…
Ուինսթոնն անգիր գիտեր շարունակությունը։ Կհիշատակվեն եպիսկոպոսները՝ բատիստե թեզանիքներով, դատավորները՝ կզաքիսե թիկնոցներով, անարգանքի սյուները, կալանակոճղերը, աղացները, ինը պոչանի մտրակները, Լորդ-քաղաքապետի ճաշկերույթը և Պապի կոշիկը համբուրելու սովորությունը։ Կար նաև, այսպես կոչված, «առաջին գիշերվա իրավունք», որը հավանաբար հիշատակված չէր երեխաների դասագրքում։ Ըստ այդ օրենքի՝ ցանկացած կապիտալիստ իրավունք ուներ քնելու իր գործարաններից որևէ մեկում աշխատող ցանկացած կնոջ հետ։
Ինչպե՞ս իմանաս՝ որն էր սուտ, որը՝ միշտ։ Գուցե ճիշտ է, որ միջին մարդը հիմա ավելի բարեկեցիկ էր ապրում, քան մինչ հեղափոխությունը։ Միակ վկայությունը սուր բողոքն էր մարդու ներսում, այն բնազդային զգացողությունը, որ կյանքի պայմաններն անտանելի են, և ինչ-որ ուրիշ ժամանակ պետք է որ այլ կերպ եղած լինեն։ Հանկարծ հասկացավ, որ ժամանակակից կյանքին բնորոշ են ոչ թե դաժանությունն ու անկայունությունը, այլ դատարկությունը, աղոտությունը, անտարբերությունը։ Նայիր շուրջդ և կտեսնես՝ կյանքը նման չէ ոչ միայն հեռէկրանից հորդող ստերին, այլև նույնիսկ իդեալներին, որոնց Կուսակցությունը փորձում էր հասնել։ Հիմնականում կյանքը, նույնիսկ Կուսակցության անդամների համար, չեզոք էր և ապաքաղաքականացված. նրանք զբաղվում էին տաղտկալի գործերով, պայքարում Մետրոյում տեղ գտնելու համար, կարկատում մաշված գուլպան, սախարինի կոճակ մուրում, խնայում սիգարետի քնթուկները։ Կուսակցության կերտած իդեալը ինչ-որ մեծ, ահավոր ու շողշողուն բան էր՝ պողպատից ու բետոնից, հրեշավոր մեքենաներից ու սարսափազդու զենքերից կազմված մի աշխարհ՝ զինվորների ու մոլեռանդների երկիր, ովքեր քայլում էին կատարյալ միասնության մեջ, մտածում նույն մտքերն ու գոռում նույն կարգախոսները, մշտապես աշխատում էին, պայքարում, հաղթանակում ու պատժում. երեք հարյուր միլիոն մարդ՝ բոլորը մեկ դեմքով։ Իսկ իրականում՝ փտած, կեղտոտ քաղաքներ, ուր կիսաքաղց մարդիկ քայլում էին ծակ կոշիկներով, տասնիններորդ դարում կառուցված խարխուլ տներ, որոնցից միշտ կաղամբի և կեղտոտ զուգարանի հոտ էր փչում։ Նրա առաջ հառնում էր Լոնդոնի տեսլականը՝ ավերածությունների, միլիոնավոր աղբարկղերի հսկայական քաղաք. պատկերը լրացնում էր տիկին Փարսոնսի կերպարը՝ կնճռոտ դեմքով ու յուղոտ մազերով կնոջ, ով հուսահատ փորփրում էր կեղտաջրի խցանված խողովակը։
Նա կռացավ ու նորից քորեց կոճը։ Գիշեր ու ցերեկ հեռէկրանները սղոցում էին ականջներդ վիճակագրությամբ՝ ապացուցելով, որ այսօր մարդիկ ավելի շատ ուտելիք, ավելի շատ հագուստ, ավելի լավ տներ, ավելի ուրախ հանգիստ ունեն, որ նրանք ավելի երկար են ապրում, ավելի կարճ են աշխատում, ավելի խոշոր են, ավելի առողջ, ավելի ուժեղ, ավելի երջանիկ, ավելի խելացի, ավելի կրթված, քան հիսուն տարի առաջ։ Այդ բառերից ոչ մեկը հնարավոր չէր ո՛չ ապացուցել, ո՛չ ժխտել։ Կուսակցությունը, օրինակ, պնդում էր, որ ներկայում դեռահաս պրոլների քառասուն տոկոսը գրագետ է. ասում էին՝ մինչ հեղափոխությունն այդ թիվն ընդամենը տասնհինգ տոկոս էր։ Կուսակցության պնդմամբ՝ մանկական մահացությունը հիմա հազար երեխայից 160 էր, մինչդեռ մինչ հեղափոխությունն այդ թիվը 300 էր, և այսպես շարունակ։ Ասես երկու անհայտով պարզ հավասարում լիներ։ Շատ հավանական էր, որ պատմության գրքերում գրված ամեն մի բառ, նույնիսկ այն, ինչ ընդունվում էր առանց կասկածի, մաքուր հորինվածք էր։ Որքանով Ուինսթոնն էր տեղյակ, երբեք չէր կարող լինել այնպիսի օրենք, ինչպիսին «առաջին գիշերվա օրենքն» է, կամ այնպիսի արարած, ինչպիսին կապիտալիստն է, կամ այնպիսի գլխարկ, ինչպիսին ցիլինդրն է։
Ամեն ինչ խունանում էր մշուշում։ Անցյալը վերացել էր, վերացման փաստը մոռացվել էր, սուտը դարձել էր ճշմարտություն։ Կյանքում միայն մեկ անգամ և ամենակարևորը՝ մի իրադարձությունից հետո էր Ուինսթոնն իր ձեռքի տակ կեղծիքի կոնկրետ ու անսխալ վկայություն ունեցել։ Այն ձեռքում էր պահել երեսուն վայրկյան։ Դա կարծես 1973 թվականին էր. մի խոսքով՝ այն ժամանակ ինքն ու Քեթրինը բաժանվել էին։ Իսկ ավելի կոնկրետ՝ յոթ կամ ութ տարի առաջ։
Իրականում պատմությունը սկսվել էր վաթսունականների կեսերին՝ մեծ զտումների ժամանակ, երբ մեկընդմիշտ բնաջնջվեցին Կուսակցության իսկական առաջնորդները։ Մինչ 1970 թվականը նրանցից ոչ մեկն արդեն ողջ չէր, բացի Մեծ եղբորից։ Բոլորին մերկացրել էին՝ որպես դավաճանների և հակահեղափոխականների։ Գոլդսթայնը դիմել էր փախուստի և թաքնվում էր՝ հայտնի չէ, թե որտեղ, ինչ վերաբերում է մյուսներին, ապա ոմանք ուղղակի անհետացել էին, մինչդեռ մեծամասնությունը մահապատժի էր ենթարկվել աղմկոտ դատավարություններից հետո, որտեղ խոստովանել էին իրենց կատարած հանցագործությունները։ Վերջին մազապուրծները երեքն էին՝ Ջոնսը, Աարոնսոնը և Ռադերֆորդը։ Երևի 1965 թվականն էր, երբ երեքն էլ ձերբակալվեցին։ Ինչպես հաճախ էր պատահում, նրանք անհետացան մեկ տարով կամ ավելի երկար, ուստի ոչ ոք չգիտեր՝ ողջ են, թե մեռած, իսկ հետո հանկարծ վերադարձվեցին, որպեսզի սովորական ձևով մերկացնեն իրենք իրենց։ Նրանք խոստովանեցին, որ լրտեսել են թշնամու համար (այն ժամանակ նույնպես թշնամին Եվրասիան էր), յուրացրել են հանրային ֆոնդերը, սպանել Կուսակցության մի շարք նվիրված անդամների, խարդավանքների են դիմել Մեծ եղբոր ղեկավարության դեմ, ինչը սկսվել է հեղափոխությունից շատ առաջ, և մասնակցել են նենգադուլի դեպքերի, որոնք հանգեցրել են հարյուր հազարավոր մարդկանց մահվան։ Այս ամենը խոստովանելուց հետո նրանց ներել էին, վերականգնել Կուսակցության շարքերում և տվել պաշտոններ, որոնք իրականում անաշխատ պաշտոններ էին, բայց կարևոր էին թվում։ Երեքն էլ զղջման երկար հոդվածներ էին գրել «Թայմսում»՝ վերլուծելով ուխտադրժության պատճառները և խոստանալով քավել մեղքերը։
Նրանց ազատ արձակելուց որոշ ժամանակ անց Ուինսթոնը երեքին էլ տեսել էր «Շագանակենի» սրճարանում։ Հիշում էր, թե ինչ ահարկու գայթակղությամբ էր աչքի պոչով հետևում նրանց։ Այդ տղամարդիկ տարիքով շատ մեծ էին, հին աշխարհի մնացուկներ, վերջին խոշոր կերպարները՝ Կուսակցության վաղ հերոսական օրերից։ Ընդհատակյա պայքարի ու քաղաքացիական պատերազմի փառավոր ոգին դեռ թևածում էր նրանց շուրջը։ Այնպիսի տպավորություն էր, որ չնայած փաստերն ու ամսաթվերը լղոզված էին, Ուինսթոնը նրանց ճանաչում էր շատ ավելի վաղուց, քան Մեծ եղբորը։ Բայց նրանք հանցագործներ էին, թշնամիներ, իրավազուրկներ և առաջիկա մեկ-երկու տարվա ընթացքում անկասկած ենթարկվելու էին մահապատժի։ Մտքի ոստիկանության ձեռքն ընկած որևէ մեկը երբևէ չէր ազատվել։ Նրանք դիակներ էին, որոնք սպասում էին գերեզմանոց ուղարկվելուն:
Սեղանների մոտ նրանց շուրջը, ոչ ոք չկար։ Նման մարդկանց կողքին երևալն անխոհեմ արարք էր։ Նրանք լուռ նստած էին, դիմացը՝ մեխակի բույրով ջինի բաժակներ, որը սրճարանի ֆիրմային խմիչքն էր։ Երեքից Ուինսթոնի վրա ամենամեծ ազդեցությունը թողեց Ռադերֆորդը։ Մի ժամանակ նա հայտնի ծաղրանկարիչ էր, ում սուր ծաղրանկարները նպաստել էին հանրային կրքերի բորբոքմանը մինչ հեղափոխությունը և դրա ընթացքում։ Նույնիսկ հիմա, ժամանակ առ ժամանակ, նրա ծաղրանկարները հայտնվում էին «Թայմսում»։ Դրանք իր նախկին ոճի նմանակումն էին՝ զարմանալիորեն անկյանք ու անհամոզիչ։ Միշտ հին թեմաների պատառիկներ՝ խրճիթներ հետնախորշերում, քաղցած երեխաներ, փողոցային կռիվներ, ցիլինդրներով կապիտալիստներ (նույնիսկ բարիկադների վրա կապիտալիստները չէին բաժանվում իրենց ցիլինդրներից), անցյալ վերադառնալու անվերջ ու հուսահատ փորձեր։ Նա վիթխարի մարդ էր՝ յուղոտ մոխրագույն մազերի բաշով, դեմքը պարկի պես կախված էր ու կնճռոտ, շուրթերը՝ փքված, ինչը հատուկ էր նեգրոիդ տիպին։ ժամանակին պետք է որ անսահման ուժեղ եղած լիներ. հիմա հսկայական մարմինը կորացել էր, թեքվել, այտուցվել, կախվել տարբեր ուղղություններով։ Նա մարդու աչքի առաջ մասնատվում էր, ինչպես փլվող սարը։
Ժամը տասնհինգն էր՝ հանգստի ժամը։ Ուինսթոնը չէր հիշում՝ այդ ժամին ինչպես էր հայտնվել սրճարանում։ Ներսում գրեթե դատարկ էր։ Հեռէկրանից տարածվում էր թեթև երաժշտություն։ Անկյունում նստած երեք տղամարդիկ անշարժ էին ու ոչ մի բառ չէին խոսում։ Առանց պատվերի սպասելու՝ մատուցողը ևս մի քանի բաժակ ջին բերեց։ Հարևան սեղանին շախմատի տախտակ կար. խաղաքարերը շարված էին, բայց խաղը չէր սկսվել։ Իսկ հետո մոտ կես րոպե հեռէկրանների հետ ինչ-որ բան պատահեց։ Հնչող մեղեդին փոխվեց, երաժշտության տոնայնությունը՝ նույնպես։ Ինչ-որ բան ներխուժեց, բայց թե ինչ, դժվար էր նկարագրել։ Տարօրինակ, խելահեղ, սուր, ծաղրող հնչողություն: Ուինսթոնը մտքում այն կոչեց դեղին տոնայնություն։ Իսկ հետո հեռէկրանից հնչեց երգը.
Սաղարթաշատ շագանակի ծառի տակ
Դու ծախեցիր ինձ, ես ծախեցի քեզ,
Պառկած ենք. նրանք՝ այնտեղ, մենք՝ այստեղ,
Սաղարթաշատ շագանակի ծառի տակ։
Երեք տղամարդիկ չշարժվեցին։ Բայց երբ Ուինսթոնը նորից նայեց Ռադերֆորդի քայքայված դեմքին, տեսավ, որ նրա աչքերում արցունքներ կան։ Առաջին անգամ ներքին սարսուռով, միևնույն ժամանակ չհասկանալով, թե ինչից, սարսռաց, Ուինսթոնը նկատեց, որ Աարոնսոնի և Ռադերֆորդի քթերը ջարդված են։
Շուտով երեքին էլ նորից ձերբակալեցին։ Պարզվեց՝ ազատ արձակվելու պահից ի վեր նրանք զբաղվել են նոր դավադրություններով։ Երկրորդ դատավարության ընթացքում նրանք դարձյալ խոստովանեցին նախկինում գործած, ինչպես և մի շարք նոր հանցագործություններ։ Նրանց մահապատժի ենթարկեցին, նրանց ճակատագիրը հավերժացավ Կուսակցության պատմության մեջ՝ որպես դաս ապագա սերունդներին։ Դրանից հինգ տարի անց՝ 1973 թվականին, Ուինսթոնը բացում էր օդաճնշական խողովակից հենց նոր իր գրասեղանին ընկած թղթերը, երբ հանկարծ ձեռքն ընկավ թղթի մի կտոր։ Ըստ երևույթին, սխալմամբ էր հայտնվել մյուսների մեջ, իսկ հետո մոռացվել էր։ Հենց որ շտկեց թուղթը, անմիջապես հասկացավ դրա կարևորությունը։ Մոտ տասը տարի առաջ «Թայմսից» պատռած կես էջ էր՝ վերևի կեսը, ուստի վրան ամսաթիվ կար. պատվիրակների լուսանկարն էր Նյու Յորքում՝ կուսակցական միջոցառման ժամանակ։ Խմբի կենտրոնում աչքի էին ընկնում Ջոնսը, Աարոնսոնը և Ռադերֆորդը։ Հնարավոր չէր չճանաչել, ամեն դեպքում նրանց անունները գրված էին լուսանկարի տակ։
Բայց չէ՞ որ երկու դատավարությանն էլ երեք տղամարդիկ խոստովանել էին, որ այդ օրը եղել են եվրասիական հողի վրա։ Նրանք Կանադայի գաղտնի օդանավակայանից թռել էին Սիբիր՝ հանդիպման, և խորհրդակցել էին եվրասիական գլխավոր շտաբի անդամների հետ, որոնց հայտնել էին կարևոր ռազմական գաղտնիքներ։ Ամսաթիվը հստակ ամրագրվել էր Ուինսթոնի հիշողության մեջ, որովհետև միջամառային օրն էր՝ հունիսի 23-ը, բայց ամբողջ պատմությունը պետք է որ գրանցված լիներ նաև բազմաթիվ այլ տեղերում։ Կար միայն մեկ հնարավոր եզրակացություն. խոստովանությունները սուտ էին։
Անշուշտ, սա ինքնին բացահայտում չէր։ Նույնիսկ այդ ժամանակ Ուինսթոնի մտքով չէր անցել, որ զտումներին զոհ գնացած մարդիկ իրականում գործել են այն հանցագործությունները, որոնցում մեղադրվում են։ Բայց սա կոնկրետ ապացույց էր. անհետացած անցյալի մի պատառիկ, բրածո ոսկորի պես, որը հայտնվում է սխալ նստվածքաշերտում ու ոչնչացնում երկրաբանական տեսությունը։ Միայն դա բավական էր Կուսակցությունը հյուլեների բաժանելու համար, եթե ինչ-որ կերպ աշխարհն իմանար այդ մասին, և նրա կարևորությունը հայտնի դառնար բոլորին։
Նա շարունակեց աշխատել։ Երբ տեսավ լուսանկարն ու հասկացավ, թե դա ինչ է նշանակում, անմիջապես ծածկեց մի ուրիշ թղթով։ Բարեբախտաբար, երբ հարթեցրեց թերթը, տեսավ, որ այն հակառակ է դրված և չի երևում հեռէկրանից։
Նա ծնկին դրեց նոթատետրը և աթոռը հրեց այնպես, որ հնարավորինս հեռանա հեռէկրանից։ Դժվար չէր անարտահայտիչ դարձնել դեմքը, ու ջանքերի գնով նույնիսկ շնչառությունը կարելի էր վերահսկել, բայց հնարավոր չէր կառավարել սրտի զարկը, և հեռէկրանն այնքան նրբազգաց էր, որ կարող էր որսալ։ Նա սպասեց, իր հաշվարկներով մոտ տասը րոպե՝ ամբողջ ընթացքում տառապելով վախից, որ ինչ-որ դեպք, օրինակ՝ հանկարծակի միջանցիկ քամին, կարող է մատնել իրեն; Հետո, առանց լուսանկարը բացելու, գցեց հիշողության անցքը՝ այլ անպետք թղթերի հետ։ Երևի հաջորդ րոպեի ընթացքում այն կվերածվի փոշու։
Տասը-տասնմեկ տարի առաջ էր։ Այսօր թերևս կպահեր այդ լուսանկարը։ Զարմանալի էր, որ այն իր ձեռքում պահելու փաստը շատ կարևոր էր նույնիսկ հիմա, երբ լուսանկարը, ինչպես և իրադարձությունը, որ պատկերված էր այնտեղ, ընդամենը հիշողություն էին։ Նա մտածում էր՝ մի՞թե Կուսակցության կողմից անցյալի կառավարումը թուլացավ նրանից, որ ինչ-որ ժամանակ գոյություն է ունեցել մի վկայություն, որն այլևս գոյություն չունի։
Բայց այսօր, եթե լուսանկարը նույնիսկ ինչ-որ կերպ հառներ մոխրից, այն գուցե վկայություն էլ չլիներ։ Այն ժամանակ, երբ Ուինսթոնն արել էր այդ հայտնագործությունը, Օվկիանիան այլևս չէր պատերազմում Եվրասիայի դեմ, և երեք մեռած տղամարդիկ հավանաբար իրենց երկիրը մատնել էին արևելաասիացի գործակալներին։ Այդ ժամանակից ի վեր եղել էին նաև ուրիշ փոփոխություններ՝ մեկ, երկու, նա չէր հիշում՝ քանիսը։ Հավանական է, որ խոստովանությունները նորից ու նորից էին գրվել, այնքան, մինչև իսկական փաստերն ու տարեթվերը կորցրել էին նույնիսկ ամենաչնչին նշանակությունը։ Անցյալը ոչ միայն փոխվել էր, այլև շարունակ փոխվում էր։ Նրան ամենից շատ տանջում էր այն մղձավանջային միտքը, որ ինքը երբեք պարզ չէր հասկացել, թե ինչու էր արվում այս հսկայական խարդախությունը։ Անցյալի կեղծման անմիջական առավելություններն ակնհայտ էին, բայց վերջնական շարժառիթն առեղծվածային էր։ Նա դարձյալ վերցրեց գրիչն ու գրեց.
Ես հասկանում եմ՝ ԻՆՉՊԵՍ։ Չեմ հասկանում՝ ԻՆՉՈՒ։
Ինչպես բազմիցս՝ նախկինում, այժմ էլ մտածում էր՝ արդյո՞ք ինքը խելագար չէ։ Գուցե խելագար է նա, ով փոքրամասնություն է։ Մի ժամանակ խելագարության նշան էր հավատալը, որ Երկիրը պտտվում է արևի շուրջը, իսկ այսօր՝ որ անցյալն անփոփոխելի է։ Հավանաբար միայն ինքն էր հավատում այդ համոզմունքին, իսկ եթե միայն ինքն էր, ուրեմն խելագար է։ Խելագար լինելու միտքն այնքան էլ չէր անհանգստացնում. սարսափելին այն էր, որ ինքը գուցե սխալվում է։
Նա վերցրեց երեխաների պատմության դասագիրքն ու նայեց Մեծ եղբոր նկարին, որը գրքի ճակատին էր։ Հիպնոսացնող աչքերը նայեցին Ուինսթոնի աչքերին։ Ասես մի հսկայական ուժ ճնշում էր քեզ, թափանցում գանգդ, տրորում ուղեղդ, վախեցնելով ստիպում հրաժարվել համոզմունքներից, գրեթե համոզում մերժել զգայարանների վկայությունը։ Ի վերջո, Կուսակցությունը կհայտարարի, որ երկու անգամ երկու հավասար է հինգի, և ստիպված կլինեք հավատալ։ Անխուսափելիորեն, վաղ թե ուշ նրանք կներկայացնեն այդ պահանջը, դա էր պահանջում նրանց իշխանության տրամաբանությունը։ Ոչ միայն փորձի հիմնավորությունը, այլև ինքնին արտաքին իրականության գոյությունը անխոս մերժվում էր նրանց փիլիսոփայության կողմից։ Ամենամեծ հերետիկոսությունն առողջ բանականությունն էր։ Իսկ սարսափելին ոչ թե այն էր, որ քեզ կսպանեն այլ կերպ մտածելու համար, այլ այն, որ նրանք գուցե իրավացի են։ Ի վերջո, ինչպե՞ս կարող եք իմանալ, որ երկու անգամ երկու չորս է։ Կամ՝ ձգողականության ուժը գործում է։ Կամ՝ անցյալն անփոփոխելի է։ Եթե անցյալն ու արտաքին աշխարհը գոյություն ունեն միայն մտքում, ու եթե միտքն ինքնին վերահսկելի է, ուրեմն ի՞նչ։
Բայց ոչ։ Հանկարծ նա խիզախության անսպասելի հոսք զգաց։ Անհայտ է, թե ինչ զուգորդումով մտքում լողաց Օ’Բրայենի դեմքը։ Հիմա, ավելի վստահ, քան առաջ, նա գիտեր, որ Օ’Բրայենը իր կողքին է: Նա օրագիրը լրացնում էր Օ’Բրայենի համար՝ Օ’Բրայենին. ասես անվերջ նամակ լիներ, որը ոչ ոք երբեք չէր կարդալու, բայց ուղղված էր որոշակի մարդու, և իմաստավորված էր հենց դրանով։
Կուսակցությունը պատվիրում էր չհավատալ սեփական աչքերին ու ականջներին։ Դա նրանց վերջնական, ամենակարևոր հրամանն էր։ Նրա սիրտը նվաղեց, երբ մտածեց, թե ինչ հսկայական ուժ է կանգնել իր դեմ, թե Կուսակցության ցանկացած գաղափարախոս բանավեճի ժամանակ ինչ հեշտությամբ կտապալի իրեն նուրբ փաստարկներով, որոնք ինքն ի վիճակի չի լինի հասկանալ, առավել ևս՝ պատասխանել։ Բայց միևնույն է, ինքն իրավացի է։ Նրանք սխալ են, իսկ ինքը՝ իրավացի։ Պետք է պաշտպանել ակներևը, տարրականը, ճիշտը։ Հանրահայտ ճշմարտությունները ճիշտ են. կառչե՛ք այդ մտքից։ Աշխարհի գոյությունն աներեր է, նրա օրենքները չեն փոխվում։ Քարերը պինդ են, ջուրը՝ թաց, հենման կետ չունեցող առարկաներն ընկնում են Երկրի վրա։ Այնպիսի զգացողությամբ, ասես խոսում է Օ’Բրայենի հետ և մի կարևոր աքսիոմ առաջադրում, Ուինսթոնը գրեց.
Ազատությունը երկուսին զումարած երկու հավասար է չորսի ասելու հնարավորությունն է: Եթե դա թույլատրվի, մնացած ամեն ինչ կբխի դրանից։
VIII
Ինչ-որ տեղից՝ միջանցքի խորքից, դեպի փողոց փչեց բոված սուրճի բույրը, իսկական, ոչ թե «Հաղթանակ» սուրճի։ Ուինսթոնն ակամա կանգ առավ։ Մոտ երկու վայրկյանով նա վերադարձավ իր մանկության գրեթե մոռացված աշխարհ։ Հետո դուռը շրխկոցով փակվեց ու ասես կտրեց բույրը, ինչպես հնչյուն։
Նա մի քանի կիլոմետր քայլել էր մայթերով, ու երակային վերքը տրոփում էր։ Երեք շաբաթվա ընթացքում արդեն երկրորդ անգամ բաց էր թողնում Հանրային կենտրոնում կազմակերպված երեկոն. անխոհեմ քայլ էր, քանի որ կասկածից վեր է, որ այցելությունները Կենտրոն խնամքով հաշվվում են: Սկզբունքորեն Կուսակցության անդամն ազատ ժամանակ չուներ և երբեք մենակ չէր մնում, միայն անկողնում: Ենթադրվում էր, որ երբ չի աշխատում, չի ուտում կամ քնում, ուրեմն մասնակցում է որևէ հանրային զվարճանքի. փոքր-ինչ վտանգավոր էր զբաղվել մի գործով, որը ենթադրում էր մենակության հակում, նույնիսկ մենակ զբոսանքի գնալը: Նորալեզվում անգամ այդպիսի բառ կար՝ սեփակյանք, որը նշանակում էր անհատականություն և արտասովորություն: Բայց այս երեկո նախարարությունից դուրս գալիս ապրիլյան օդի քնքշությունը գայթակղեց նրան: Այդպիսի ջերմ կապույտ երկինք դեռ չէր տեսել այդ տարի, և հանկարծ երկարատև, աղմկոտ երեկոն Կենտրոնում, ձանձրալի ու հոգնեցնող խաղերը, դասախոսությունները, ջինով օծված, բայց ճռճռան ընկերությունը անտանելի թվացին: Մի ներքին մղումով նա հեռացել էր ավտոբուսի կանգառից ու թափառել էր Լոնդոնի լաբիրինթոսում, նախ՝ դեպի հարավ, հետո՝ արևելք, հետո՝ նորից հյուսիս, և կորել էր անհայտ փողոցներում՝ չմտահոգվելով, թե ինչ ուղղությամբ է գնում:
Նա իր օրագրում գրել էր. «Եթե կա հույս, ապա հույսը պրոլներն են»: Այս դարձվածքն անընդհատ պտտվում էր գլխում՝ որպես միստիկական ճշմարտություն ու ակնհայտ անհեթեթություն: Նա ինչ-որ աղոտ, դարչնագույն հետնախորշերում էր՝ երբեմնի Սուրբ Պանկրասի կայարանից հյուսիս-արևելք: Քայլում էր սալարկված փողոցով՝ փոքրիկ երկհարկանի տների մոտով, որոնց խարխուլ մուտքերը բացվում էին ուղիղ մայթի վրա, և որոնք զարմանալիորեն առնետաբներ էին հիշեցնում: Այսուայնտեղ՝ սալարկների արանքում, կեղտաջրով լի փոսեր էին: Մռայլ մուտքերում և դրանցից դուրս, երկկողմ ճյուղավորված նեղ նրբանցքներն ի վար հավաքված էին ապշելու թվով մարդիկ՝ հասուն, ծաղկման շրջանում գտնվող աղջիկներ՝ կոպիտ ներկած շուրթերով, երիտասարդներ, ովքեր հետապնդում էին աղջիկներին, հաստաբեստ շորորուն կանայք, որոնց տեսքից կարելի էր կռահել՝ ինչպիսին կլինեն աղջիկները տասը տարի անց, ծեր, կորացած արարածներ, որոնք օրորվում էին ծուռ ոտքերի վրա, և ցնցոտիապատ ոտաբոբիկ երեխաներ, ովքեր խաղում էին ջրափոսերում, իսկ հետո ցրվում մայրիկների բարկացած ճչոցներից։ Փողոցի պատուհանների գրեթե մեկ քառորդը կոտրված էր ու տախտակապատ։ Համարյա ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում Ուինսթոնին, բայց ոմանք ուղեկցում էին զգուշավոր ու հետաքրքրասեր հայացքով։ Երկու խոշորամարմին կին՝ աղյուսագույն թևերը գոգնոցներին կանթած, խոսում էին մուտքի մոտ։ Մոտենալով Ուինսթոնը խոսակցության պատառիկներ լսեց.
- Այո՛, ասում եմ նրան, ամեն ինչ շատ լավ է, ասում եմ։ Բայց իմ փոխարեն դու էլ նույնը կանեիր։ Հեշտ է, ասում եմ, քննադատել, րայց որ իմ օրին լինեի՜ր...
- Հա՜,- ասաց մյուսը,- ճիշտ է։ Շատ էլ ճիշտ ես ասում։
Ճղճղան ձայները կտրուկ դադարեցին։ Կանայք թշնամական լռությամբ ուսումնասիրեցին անցնող Ուինսթոնին։ Ավելի ճիշտ՝ ոչ թե թշնամություն էր, այլ զգուշություն, վայրկենական քարացում, ինչպես պատահում է, երբ կողքից ինչ-որ անծանոթ կենդանի է անցնում։ Կուսակցության կապույտ տաբատը սովորական երևույթ չէր նման փողոցում։ Իսկապես, նման վայրում հայտնվելն անխոհեմություն էր, եթե, իհարկե, չես եկել որոշակի գործով։ Պարեկախումբը կարող է կանգնեցնել, եթե պատահաբար հանդիպես նրանց։ «Կարելի՞ է ձեր փաստաթղթերը, ընկե՛ր։ Ի՞նչ եք անում այստեղ։ Ժամը քանիսի՞ն եք դուրս եկել աշխատանքից։ Սա ձեր տան սովորական ճանապա՞րհն է», և այլն, և այլն։ Իհարկե, ոչ սովորական ճանապարհով տուն գնալն արգելող ոչ մի օրենք չկար, բայց բավական էր Մտքի ոստիկանությունը լսեր այդ մասին, և ձեզ վրա ուշադրություն կսևեռեիք։
Հանկարծ ամբողջ փողոցը սկսեց խլրտալ։ Բոլոր կողմերից նախազգուշացնող ճիչեր լսվեցին։ Մարդիկ ճագարների պես պահ մտան իրենց տներում։ Ուինսթոնից մի քայլի վրա մի երիտասարդ կին դուրս թռավ մուտքից, բռնեց ջրափոսում խաղացող փոքրիկ երեխային, գոգնոցով փաթաթեց ու հետ սուրաց, ամեն ինչ ասես մեկ շարժումով կատարվեց։ Նույն ակնթարթում հարևան ծառուղուց հայտնվեց ակորդեոն հիշեցնող սև կոստյումով մի տղամարդ, վազեց Ուինսթոնի ուղղությամբ՝ հուզված ցույց տալով դեպի երկինք։
- Շոգենա՜վ,- ճչաց նա։- Նայի՛ր, ղեկավա՛ր։ Հիմա կընկնի գլխներիս։ Արագ պառկեք։
Չգիտես ինչու, պրոլները հրթիռին «շոգենավ» էին ասում։ Ուինսթոնը բերանքսիվայր ընկավ գետնին։ Պրոլները գրեթե միշտ իրավացի էին, երբ զգուշացնում էին նման բաներից։ Նրանք օժտված էին ինչ-որ բնազդով, որը մի քանի վայրկյան առաջ հայտնում էր հրթիռի մոտենալու մասին, չնայած ենթադրվում էր, որ հրթիռը ձայնից արագ է սլանում։ Ուինսթոնը թևերով ծածկեց գլուխը։ Այնպիսի թնդյուն լսվեց, որն ասես ցնցեց մայթը. թեթև առարկաների տարափ տեղաց մեջքին։ Երբ ոտքի կանգնեց, պարզեց, որ պատված է մոտակա պատուհանի ապակու կտորտանքով։
Շարունակեց քայլել։ Ռումբը 200 մետրի վրա մի քանի տուն էր ավերել։ Օդում ծխի սև սյուն էր կանգնած, նրա տակ՝ գիպսափոշու ամպի մեջ, ավերակների շուրջն արդեն մարդիկ էին հավաքվում։ Նրա առաջ՝ մայթի վրա, սվաղի փոքրիկ կույտ էր, որի կենտրոնում Ուինսթոնը բաց կարմիր շերտագիծ տեսավ։ Երբ մոտեցավ, պարզվեց՝ կտրված դաստակ է։ Բացի արյունոտ վերքից՝ ձեռքն ամբողջությամբ սպիտակել էր, ինչպես գիպսե կաղապար։
Ոտքով խփեց-գցեց ջրատարը, հետո ամբոխից խուսափելու համար քայլեց աջ՝ նրբանցքն ի վար։ Երեք կամ չորս րոպեում հեռացավ ռումբի ավերած տարածքից. այստեղ՝ փողոցներում, թշվառ, մրջնային կյանքը շարունակվում էր այնպես, ասես ոչինչ էլ չէր պատահել։ Մոտավորապես երեկոյան ութն էր, և խմիչքի խանութները, ուր հաճախում էին պրոլները (դրանք կոչվում էին «պանդոկներ»), լեփ-լեցուն էին հաճախորդներով։ Մրոտ դռներից, որոնք անվերջ բացվում ու փակվում էին, փչում էր մեզի, թեփի ու թթու գարեջրի հոտը։ Շարքից առաջ ընկած շենքի անկյունում կիպ կանգնել էին երեք տղամարդ. մեջտեղինը ձեռքում ծալված թերթ ուներ, որը մյուս երկուսը նրա ուսի վրայից ուսումնասիրում էին։ Ուինսթոնը դեռ այնքան մոտ չէր՝ նրանց դեմքի արտահայտությունը տեսնելու համար, բայց զգում էր, որ մարմնի բոլոր մասերով կլանված են իրենց գործով։ Պարզ էր, որ ինչ-որ կարևոր նորություն են կարդում։ Ուինսթոնը մի քանի քայլ հեռավորության վրա էր, երբ հանկարծ խումբը բաժան-բաժան եղավ, ու տղամարդկանցից երկուսը կատաղի վեճի բռնվեցին։ Մի պահ թվաց՝ կանցնեն բռունցքների։
- Բթամի՛տ, չե՞ս լսում՝ ինչ եմ ասում։ Ասում եմ՝ յոթով վերջացող ոչ մի թիվ չի հաղթել տասնչորս ամսվա ընթացքում։
- Ես էլ ասում եմ՝ հաղթել է։
- Ո՛չ, չի հաղթել։ Տանը ունեմ երկու տարվա բոլոր գրանցումները։ Գրանցում եմ ժամացույցի ճշտությամբ։ Ասում եմ՝ յոթով վերջացող ոչ մի թիվ...
- Չէ՛, յոթը հաղթել է։ Կարող եմ նույնիսկ անիծյալ թիվն ասել։ Վերջանում էր չորս զրո յոթով։ Փետրվարին էր։ Փետրվարի երկրորդ շաբաթը։
- Փետրվարին քու տատիկը... Գրել եմ սևով սպիտակի վրա։ Ասում եմ քեզ՝ յոթով ոչ մի թիվ...
- Դե վե՛րջ տվեք,- ասաց երրորղ տղամարդը։
Վիճակախաղի մասին էին խոսում։ Ուինսթոնը հետ նայեց, երբ երեսուն մետր հեռացել էր։ Նրանք դեռ վիճում էին՝ վառվող, կրքոտ դեմքերով: Վիճակախաղը՝ ամեն շաբաթ հանձնվող հսկայական մրցանակներով միակ հանրային իրադարձությունն էր, որին պրոլները լուրջ ուշադրություն էին դարձնում։ Հնարավոր է՝ միլիոնավոր պրոլների համար վիճակախաղն ապրելու գլխավոր, եթե ոչ միակ պատճառն էր։ Դա նրանց բերկրանքն էր, նրանց խենթությունը, նրանց ցավի ամոքումը, նրանց ինտելեկտուալ խթանը։ Երբ հարցը վերաբերում էր վիճակախաղին, նույնիսկ մարդիկ, ովքեր հազիվ էին կարդում ու գրում, ցուցաբերում էին ապշեցուցիչ հիշողություն և բարդ հաշվարկների ունակություն։ Կար մարդկանց մի ամբողջ խումբ, որն ապրուստ էր հայթայթում համակարգեր, կանխատեսումներ ու թալիսմաններ վաճառելով։ Ուինսթոնը ոչ մի կապ չուներ վիճակախաղի հետ, որով զբաղվում էր Առատության նախարարությունը, բայց տեղյակ էր (անշուշտ, Կուսակցությունում բոլորն էին տեղյակ), որ մրցանակները հիմնականում երևակայական էին։ Իրականում վճարվում էին միայն փոքր գումարներ, իսկ մեծ մրցանակների հաղթողները գոյություն չունեցող մարդիկ էին։ Դա դժվար չէր կազմակերպել, քանի որ բացակայում էր որևէ իրական փոխադարձ կապ Օվկիանիայի մասերի միջև։
Բայց եթե հույս կա, ապա հույսը պրոլներն էին։ Պետք է կառչել ղրանից։ Երբ բառերով ես արտահայտում, միտքը թվում է բանական. իսկ երբ նայում ես կողքիցդ անցնող մարդ արարածներին, մտածումը վերածվում է հավատի։ Փողոցը, ուր նա թեքվեց, զառիթափ էր։ Այնպիսի զգացողություն ուներ, որ առաջ էլ է եղել այս թաղամասում, և որ մայրուղին մոտակայքում է։ Առջևում՝ ինչ-որ տեղից, գոռգոռոցներ լսվեցին։ Փողոցը կտրուկ թեքվեց, ապա ավարտվեց խուլ նրբանցք տանող մի քանի աստիճանով, ուր մի քանի կրպակատերեր թոշնած բանջարեղեն էին վաճառում։ Այդ պահին Ուինսթոնը հիշեց, թե որտեղ է։ Նրբանցքը տանում էր դեպի գլխավոր փողոց, իսկ հաջորդ խաչմերուկում՝ ընդամենը հինգ րոպեի հեռավորության վրա, հնավաճառի խանութն էր. այնտեղից էր գնել տետրը, որը հիմա իր օրագիրն էր։ Իսկ ոչ հեռու գտնվող գրենական պիտույքների փոքրիկ խանութում գնել էր գրչակոթ ու մի շիշ թանաք։
Մի պահ կանգ առավ աստիճանների գլխին։ Նրբանցքի հակառակ կողմում անշուք փոքրիկ պանդոկ էր, որի պատուհաններն առաջին հայացքից եղյամապատ, բայց իրականում ընդամենը պատված էին փոշով; Մի շատ ծեր մարդ՝ կռացած, բայց եռանդուն, ծովախեցգետնի կախված, սպիտակ բեղերով բացեց ճոճվող դուռն ու ներս մտավ: Ուինսթոնը կանգնած հետևում էր, երբ հանկարծ հասկացավ, որ այդ ծեր մարդը, ով առնվազն ութսուն տարեկան էր, միջին տարիքի է եղել, երբ սկսվել է հեղափոխությունը։ Նա և իր նման մի քանիսը կապիտալիզմի անհետացած աշխարհի հետ կապող վերջին թելն էին։ Կուսակցությունում քչերը կային, որոնց գաղափարները ձևավորվել էին մինչ հեղափոխությունը։ Ավագ սերունդը գերազանցապես բնաջնջվել էր հիսունականների ու վաթսունականների մեծ զտումների ժամանակ, և այն քչերը, որ ողջ էին մնացել, շատ վաղուց սարսափից ենթարկվել էին կատարյալ մտավոր կապիտուլյացիայի։ Եթե դեռ կար որևէ ողջ մարդ, ով կարող էր ճշգրիտ նկարագրել դարասկզբի կյանքի պայմանները, ապա դա կարող էր միայն պրոլ լինել։ Հանկարծ Ուինսթոնի մտքում հայտնվեց պատմության գրքի հատվածը, որն արտագրել էր օրագրի մեջ, և համակվեց խելագարի մղումով։ Կմտնի պանդոկ, կծանոթանա ծերունու հետ ու կհարցնի. «Պատմեք՝ ինչպե՞ս էիք ապրում, երբ փոքր էիք։ Ինչպիսի՞ն էր կյանքն այն ժամանակ։ Ավելի լա՞վ քան հիմա, թե՞ ավելի վատ»։
Արագ-արագ, որ չհասցնի վախենալ, նա իջավ աստիճաններով և անցավ նեղ փողոցը։ Անշուշտ, այդ ամենը խենթություն էր։ Ինչպես միշտ, պրոլների հետ խոսելն ու պանդոկ հաճախելն արգելող որևէ որոշակի օրենք չկար, բայց անհնար էր, որ այդ արտասովոր գործողությունն աննկատ մնար։ Եթե պարեկախումբը հայտնվի, ինքը կձևացնի, թե հանկարծ տկարություն է զգացել, բայց քիչ հավանական է, որ իրեն կհավատան։ Հրեց-բացեց դուռը, ու դեմքին փչեց թթու գարեջրի գարշելի հոտը։ Երբ ներս մտավ, ժխորը կիսով չափ պակասեց։ Թիկունքում զգում էր, որ բոլորը նայում են իր կապույտ տաբատին։ Սենյակի հակառակ ծայրում շարունակվող տեգախաղը դադարեց ուղիղ երեսուն վայրկյան։ Ծերունին, ում ետևից Ուինսթոնը եկել էր, կանգնած էր բարի մոտ ու վիճում էր բարմենի՝ թիկնեղ, գեր, արծվաքիթ ու հսկայական բազուկներով երիտասարդի հետ: Մի քանիսը, շուրջը կանգնած, ձեռքերին մի-մի բաժակ ջին, հետևում էին տեսարանին։
- Կարծեմ պարզ ասացի քեզ, չէ՞,- ասաց ծերուկը՝ կռվի տրամադրությամբ շտկելով ուսերը։- Իսկ դու ասում ես՝ պինտանոց գավաթ չունես անիծյալ պանդոկում։
- Գրողը տանի, ի՞նչ է նշանակում պինտա,- հարցրեց բարմենը՝ մատների ծայրերով հենվելով վաճառասեղանին։
- Սրա՜ն տեսեք։ Իրեն բարմեն է կոչում ու չգիտի՝ ինչ է պինտան։ Լսի՛ր, պինտան կվարտայի կեսն է, իսկ գալոնի մեջ չորս կվարտա կա։ Մյուս անգամ այբուբենն եմ սովորեցնելու։
- Երբեք չէի լսել,- կարճ կապեց բարմենը։- Լիտր ու կես լիտր. մենք այդպես ենք մատուցում։ Բաժակները ձեր դիմաց են՝ դարակի վրա։
- Ինձ պինտան է դուր գալիս,- պնդեց ծերունին։- Քեզ համար, ի՞նչ է, դժվա՞ր է մի պինտա գարեջուր տալը։ Երբ ջահել էի, գրողի տարած լիտրեր չկային։
- Երբ ջահել էիք, բոլորս ծառերի վրա էինք ապրում,- ասաց բարմենը՝ հայացք նետելով մյուս հաճախորդներին։
Բարձր ծիծաղ լսվեց, և Ուինսթոնի մտնելուց ստեղծված անհարմար վիճակը կարծես անցավ։ Ծերունու սպիտակ դեմքը վարդագունել էր։ Նա շրջվեց՝ ինքնիրեն փնթփնթալով, ու բախվեց Ուինսթոնին։ Ուինսթոնը հանդարտ բռնեց նրա թևը։
- Կարո՞ղ եմ խմիչք հյուրասիրել,- ասաց նա։
- Դուք ազնվազարմ մարդ եք,– ասաց ծերուկը՝ դարձյալ շտկելով ուսերը։ Նա կարծես չէր նկատել Ուինսթոնի կապույտ կոմբինեզոնը։- Պինտա,- հարձակողական տոնով դիմեց բարմենին։- Մի պինտա քոթակ:
Բարմենը խշշոցով մուգ դարչնագույն գարեջուր լցրեց երկու կեսլիտրանոց հաստ պատերով գավաթները, որոնք մինչ այդ ողողել էր վաճառասեղանի տակ դրված դույլի մեջ։ Գարեջուրը միակ խմիչքն էր, որ կարելի էր գտնել պրոլների պանդոկներում։ Պրոլներին ջին չէր հասնում, թեև իրականում կարող էին հեշտությամբ ճարել։ Տեգախաղը դարձյալ եռում էր, և բարի մոտ հավաքված տղամարդիկ խոսում էին վիճակախաղի տոմսերից։ Ուինսթոնի ներկայությունը մի պահ մոռացվեց։ Պատուհանի տակ սոճու փայտից սեղան կար, որտեղ էլ նա և ծերունին կարող էին խոսել՝ առանց վախենալու, որ իրենց կլսեն։ Վտանգն ահռելի էր, բայց, համենայնդեպս, սենյակում հեռէկրան չկար. համոզվել էր ներս մտնելուն պես։
- Գոնե մի պինտա լցներ,- փնթփնթաց ծերունին՝ նստելով բաժակի առաջ։- Կես լիտրը բավական չէ։ Չի հագեցնում։ Իսկ մի լիտրը չափից ավել է։ Միզապարկս լցվում է։ Էլ չասած գնի մասին։
- Դուք պետք է որ մեծ փոփոխություններ տեսած լինեք երիտասարդ տարիքից ի վեր,- փորձնական ասաց Ուինսթոնը։
Ծերունու բաց կապույտ աչքերը նախ նայեցին տեգախաղի տախտակին, ապա տեղափոխվեցին բար, իսկ բարից՝ տղամարդկանց զուգարանի դռանը, ասես սպասում էր, որ փոփոխությունները տեղի են ունենալու սրահում։
- Գարեջուրն ավելի լավն էր,- ի վերջո ասաց նա։- Եվ ավելի էժան։ Երբ ջահել էի, ոչ թունդ գարեջրի՝ քոթակի (մենք այդպես էինք ասում) պինտան չորս փենս արժեր։ Իհարկե, դա պատերազմից առաջ էր։
- Ո՞ր պատերազմից,- ասաց Ուինսթոնը։
- Պատերազմները չեն վերջանում,- անորոշ ասաց ծերունին։ Նա վերցրեց գավաթն ու դարձյալ շտկեց ուսերը։- Լավագույն ցանկություններով։
Նրա նեղ կոկորդում սրածայր ադամախնձորը զարմանալի արագ թռչկոտեց, ու գարեջուրն անհետացավ։ Ուինսթոնը մոտեցավ բարին ու վերադարձավ ևս երկու կեսլիտրանոց գավաթով։ Ծերունին երևի մոռացել էր մի ամբողջ լիտր խմելու վնասի մասին։
- Դուք ինձնից շատ տարիքով եք,- ասաց Ուինսթոնը։- Մինչև իմ ծնվելը երևի արդեն մեծ եք եղել։ Կարո՞ղ եք հիշել՝ ինչպիսին էր կյանքը հին օրերում՝ հեղափոխությունից առաջ։ Իմ տարեկիցներն իրականամ ոչինչ չգիտեն այն ժամանակների մասին։ Մենք կարող ենք իմանալ միայն գրքերից, իսկ ո՞վ գիտի՝ ճի՞շտ է դա, թե՞ սուտ։ Կուզեի իմանալ ձեր կարծիքը։ Պատմության գրքերում գրված է, որ մինչև հեղափոխությունը կյանքը միանգամայն տարբեր էր այսօրվա կյանքից։ Ահավոր ճնշումներ, անարդարություն, չքավորություն՝ այս ամենը՝ ավելի սարսափելի, քան կարող ենք պատկերացնել։ Այստեղ՝ Լոնդոնում, մարդիկ ծնված օրից մինչև մահ երբեք բավարար չէին սնվում։ Նրանց կեսը նույնիսկ կոշիկ չուներ։ Աշխատում էին օրական տասներկու ժամ, ինը տարեկանից թողնում էին դպրոցը, սենյակում քնում էին տասը հոգով։ Եվ միևնույն ժամանակ փոքր թվով մարդիկ՝ ընդամենը մի քանի հազար կապիտալիստներ (այդպես էին կոչում նրանց) հարուստ էին ու հզոր։ Նրանք տիրում էին այն ամենին, ինչին հնարավոր էր տիրել։ Ապրում էին մեծ, շքեղ տներում՝ երեսուն սպասավորների հետ, շրջում էին մեքենաներով ու չորսձիանի կառքերով, խմում էին շամպայն, կրում էին ցիլինդրներ...
Ծերունին հանկարծ պայծառացավ։
- Ցիլինդրնե՜ր,- ասաց նա։- Ինչ լավ բան հիշեցիր։ Հենց երեկ էի մտածում նույն բանի մասին։ Չգիտեմ՝ ինչու։ Ուղղակի մտածում էի, քանի տարի է՝ աչքովս ցիլինդր չի ընկնում։ Ոչ ոք չի կրում։ Վերջին անգամ հագել եմ հարսիս թաղման ժամանակ։ Ու դա... դե, ամսաթիվը չեմ կարող ասել, բայց երևի հիսուն տարի առաջ էր։ Հասկանալի է, որ վարձով էի վերցրել այդ դեպքի համար։
- Ցիլինդրներն այնքան էլ կարևոր չեն,- համբերատար ասաց Ուինսթոնը։- Բանն այն է, որ այդ կապիտալիստները, նրանք ու մի շարք փաստաբաններ, քահանաներ և այխ, ովքեր ապրում էին նրանց հաշվին, աշխարհի տերերն էին։ Ամեն ինչ ստեղծված էր նրանց համար։ Դուք՝ սովորական մարդիկ, աշխատողներդ, նրանց ստրուկներն էիք։ Նրանք ձեզ հետ կարող էին վարվել այնպես, ինչպես կուզեին։ Կարող էին անասունների պես նավով ուղարկել Կանադա։ Եթե ցանկանային, կարող էին քնել ձեր դուստրերի հետ։ Կարող էին հրամայել որ ձեզ ծեծեն, այսպես կոչված, յոթպոչանի մտրակով։ Երբ անցնում էին ձեր կողքով, պարտավոր էիք հանել գլխարկը։ Յուրաքանչյուր կապիտալիստ քայլում էր սպասավորների մի մեծ խմբով, որոնք...
Ծերունին դարձյալ պայծառացավ:
- Սպասավորնե՜ր,- ասաց նա։- Այդ բառը վաղուց չէի լսել։ Սպասավորնե՜ր։ Հիշողությունների գիրկն ընկա։ Հիշում եմ, շատ տարիներ առաջ մեկ-մեկ կիրակի օրերին գնում էի Հայդ Փարք՝ ելույթներ լսելու։ Փրկության բանակ, հռոմեացի կաթոլիկներ, հրեաներ, հնդկացիներ. ամեն տեսակ մարդ կար այնտեղ։ Բայց միայն մեկը, անունը չեմ հիշում, բայց նա իսկապես հզոր էր խոսում։ Ո՜նց էր խոսում։ Սպասավորները,- ասում էր,- բուրժուաների սպասավորները։ Ղեկավար դասի ծառաները։ Մակաբույծներ. նրանց այդպես էլ էր կոչում։ Եվ բորենիներ. հաստատ նրանց բորենիներ էր ասում։ Իհարկե, հասկանում ես, որ խոսքը վերաբերում էր Աշխատավորական կուսակցությանը։
Ուինսթոնն այնպիսի զգացողություն ուներ, որ ինքն ու ծերունին իրար չէին հասկանում։
- Իրականում ահա թե ինչ էի ուզում իմանալ,- ասաց նա։- Դուք զգու՞մ եք, որ հիմա ավելի ազատություն ունեք, քան այն ժամանակ։ Ձեզ վերաբերվու՞մ են ինչպես մարդ արարածի։ Անցյալում հարուստ մարդիկ, իշխանության գլուխ կանգնած մարդիկ...
- Լորդերի պալատը,- ասես մտաբերելով՝ ասաց ծերունին։
- Թող լինի Լորդերի պալատ։ Ուզում էի հարցնել՝ այդ մարդիկ կարո՞ղ էին վերաբերվել ձեզ ինչպես ստորակարգի, միայն այն բանի համար, որ իրենք հարուստ էին, իսկ դուք՝ աղքատ։ Ճի՞շտ է, որ դուք ստիպված էիք նրանց ասել «Սըր» և հանել գլխարկը, երբ անցնում էին ձեր կողքով։
Ծերունին ասես խոր մտքերի մեջ ընկավ։ Մինչ պատասխանելը նա խմեց իր գարեջրի մոտ մեկ քառորդը։
- Այո,- ասաց նա։- Նրանց դուր էր գալիս, երբ մատներդ տանում էիր գլխարկիդ։ Հարգանքի նշան էր։ Ես համաձայն չէի, բայց ինքս էլ էի հաճախ անում։ Ինչպես ասում եք, ստիպված էի։
- Ճի՞շտ է, որ, ես միայն մեջբերում եմ իմ կարդացած պատմության գրքերը, որ այդ մարդկանց ու իրենց սպասավորների համար սովորական բան էր ձեզ մայթից ջրատարը հրելը։
- Նրանցից մեկը ինձ մի անգամ հրեց,- ասաց ծերունին։- Հիշում եմ, ինչպես երեկ։ Թիավարման մրցումների երեկոն էր (նրանք սովորաբար սարսափելի կռվարար էին դառնում Թիավարման մրցումների ժամանակ), ես Շաֆթսբերի պողոտայում բախվեցի մի երիտասարդի։ Ազնվականի արտաքին ուներ. վերնաշապիկ, ցիլինդր, սև վերարկու։ Զիգզագ գնում էր մայթով, ու ես պատահաբար բախվեցի։ Ասում է՝ չե՞ս նայում՝ ուր ես գնում, ասում է։ Ասում եմ՝ առե՞լ ես այս անիծյալ մայթը։ Ասում է՝ հիմա կպոկեմ գլուխդ, եթե շարունակես կոպտել։ Ասում եմ՝ հարբած ես, կես րոպեից ոստիկաններին կհանձնեմ քեզ, ասում եմ։ Հավատու՞մ ես։ Նա ձեռքը դնում է կրծքիս ու այնպես է հրում, որ ընկնում եմ ավտոբուսի անիվների տակ։ Դե, այն ժամանակ երիտասարդ էի ու կարող էի բռնել նրան, ուղղակի...
Ուինսթոնին համակեց հուսահատության զգացումը։ Ծերունու հիշողությունն ընդամենը մանրամասների աղբակույտ էր։ Կարելի էր ամբողջ օրը հարցեր տալ նրան՝ առանց որոշակի տեղեկատվություն ստանալու։ Կուսակցության պատմությունը գուցե ճիշտ էր ինչ-որ իմաստով, իսկ գուցե միանգամայն ճիշտ էր։ Նա մի վերջին փորձ արեց։
- Գուցե պարզ չարտահայտվեցի,- ասաց նա։- Իրականում ուզում էի ասել, որ դուք երկար կյանք եք ապրել, ձեր կյանքի կեսն ապրել եք մինչև հեղափոխությունը։ Օրինակ՝ 1925 թվականին արդեն հասուն մարդ էիք։ Կարո՞ղ եք ասել, ըստ ձեր հիշողությունների, 1925 թվականին կյանքն ավելի լա՞վ էր, քան հիմա, թե՞ ավելի վատ։ Եթե ընտրելու հնարավորություն ունենայիք, այն ժամանա՞կը կընտրեիք, թե՞ ներկան։
Ծերունին մտազբաղ նայեց տեգախաղի տախտակին։ Ու մինչև վերջ խմեց գարեջուրը, առաջվանից ավելի դանդաղ։ Եվ սկսեց խոսել փիլիսոփայական համբերատարությամբ, ասես գարեջուրը փափկեցրել էր նրան։
- Գիտեմ, թե ինչ խոսք ես սպասում,- ասաց նա:- Սպասում ես, որ կասեմ՝ կնախընտրեի նորից երիտասարդ լինել: Մարդկանց մեծ մասը կասի` նախընտրում եմ երիտասարդ լինել, եթե հարցնեք: Երբ երիտասարդ ես, առողջ ես և ուժեղ: Երբ հասնում ես իմ տարիքին, այնքան էլ լավ չես զգում: Ահավոր տառապում եմ ոտքերիս ցավից, միզապարկս սարսափելի է: Գիշերը վեց-յոթ անգամ վեր եմ կենում անկողնուց: Մյուս կողմից՝ ծեր լինելը մեծ առավելություն է: Հոգսերը վերանում են: Ոչ մի հարաբերություն կանանց հետ, իսկ դա շատ մեծ բան է: Կհավատա՞ս, մոտ երեսուն տարի է՝ կին չեմ տեսել: Ու ամենակարևորը՝ չեմ էլ ուզում:
Ուինսթոնը հետ ընկավ պատուհանագոգին: Շարունակելն անիմաստ էր։ Նա պատրաստվում էր էլի գարեջուր գնել, երբ ծերունին հանկարծ ոտքի կանգնեց ու փութկոտ քայլերով շտապեց դեպի սենյակի կողքի գարշահոտ զուգարանը։ Լրացուցիչ կես լիտրն արդեն ազդել էր։ Ուինսթոնը մեկ-երկու րոպե նստած նայում էր իր դատարկ գավաթին, իսկ հետո չնկատեց էլ, թե ոտքերն ինչպես իրեն նորից քարշ տվեցին դեպի փողոց: Մտածեց, որ ամենաշատը քսան տարուց «Հեղափոխությունից առա՞ջ էր կյանքն ավելի լավ, թե՞ հիմա» մեծ ու պարզ հարցն ընդմիշտ անպատասխան էր մնալու: Իրականում նույնիսկ հիմա հնարավոր չէր պատասխանել, քանի որ հին աշխարհի ցրիվ եկած մազապուրծներն ի վիճակի չէին մի դարաշրջանը համեմատել մյուսի հետ: Նրանք հիշում էին միլիոնավոր անիմաստ բաներ՝ վեճը գործընկերոջ հետ, հեծանվի կորած պոմպի փնտրտուքը, վաղուց մահացած քրոջ դեմքի արտահայտությունը, փոշու պտտահողմը յոթանասուն տարի առաջ՝ քամոտ առավոտյան. բայց բոլոր կարևոր փաստերը նրանց տեսադաշտից դուրս էին: Նման էին մրջյունների, որոնք փոքր առարկաները տեսնում են, իսկ մեծերը՝ ոչ: Ու երբ հիշողությունը չէր արդարացնում իրեն, իսկ արձանագրությունները կեղծվում էին, ապա ստիպված էիր ընդունել Կուսակցության պնդումը, որ մարդկային կյանքի պայմանները բարելավվել են, որովհետև գոյություն չուներ ու երբեք չէր կարող գոյություն ունենալ որևէ նախնական տվյալ՝ ստուգելու համար։
Այդ պահին նրա մտքի թելը կտրվեց: Կանգ առավ ու նայեց վեր: Մի նեղ փողոցում էր, որի բնակելի շենքերի արանքն էին խցկվել մի քանի գորշ, փոքրիկ կրպակներ։ Անմիջապես գլխավերևում կախված էին երեք գունաթափ մետաղյա գնդեր, որոնք այնպիսի տեսք ունեին, ասես մի ժամանակ ոսկեզօծված են եղել: Նա կարծես ճանաչեց փողոցը։ Իհարկե։ Կանգնած էր հնավաճառի խանութի առաջ, որտեղից գնել էր օրագիրը։
Վախի խայթոցն անցավ մարմնով: Նախ՝ գիրք գնելը բավական անմիտ գործ էր, ու նա երդվել էր այլևս երբեք չմոտենալ այդ վայրին։ Այն պահին, սակայն, երբ իրեն թույլ տվեց մտածել, ոտքերը հետ բերեցին այստեղ: Բայց չէ՞ որ օրագիր պահելիս հույս էր ունեցել իրեն պաշտպանել ինքնասպանության նմանատիպ բնազդներից: Միևնույն ժամանակ նկատեց, որ չնայած գրեթե ժամը քսանմեկն էր՝ խանութը դեռ բաց էր։ Զգալով, որ ներսում պակաս նկատելի կլինի, քան մայթի վրա, ներս մտավ: Եթե հարցնեին, կասեր, որ փորձում է ածելի գտնել:
Խանութի տերը հենց նոր կախել էր նավթի լամպը, որն անմաքուր, բայց ծանոթ հոտ էր տարածում: Մոտ վաթսուն տարեկան տղամարդ էր՝ թուլակազմ ու կռացած, երկար, բարյացակամ քթով ու մեղմ աչքերով, որոնք աղավաղվում էին հաստ ակնոցից։ Մազերը գրեթե սպիտակ էին, իսկ հոնքերը՝ հաստ ու սև: Նրա ակնոցը, ազնվազարմ, անհանգիստ շարժումները, սև թավշից մաշված բաճկոնը ինտելիգենտ տեսք էին տալիս, ասես գրականագետ էր կամ երաժիշտ: Ձայնը փափուկ էր, խունացած, իսկ առոգանումթյունն այնքան աղավաղված չէր, որքան պրոլների մեծ մասինը:
- Ես ճանաչեցի ձեզ մայթին,- անմիջապես ասաց նա:- Դուք էիք, որ երիտասարդ աղջկա հուշանվեր-ալբոմ գնեցիք: Լավ թուղթ էր, շա՜տ լավ: Կրեմապատ թուղթ: Այդպիսի թուղթ չի արտադրվել, ը՜... իմ կարծիքով՝ արդեն հիսուն տարի,– նա ակնոցի վրայից նայեց Ուինսթոնին:- Ինչո՞վ կարող եմ օգնել: Թե՞ ուղղակի ուզում էիք նայել:
- Անցնում էի,- անորոշ ասաց Ուինսթոնը։- Պարզապես ներս մտա, ոչ մի հատուկ բան չեմ ուզում:
- Դե, ավելի լավ,- ասաց մարդը,- չեմ կարծում, թե կկարողանայի գոհացնել ձեզ,- փամփլիկ ձեռքը ներողություն հայցող շարժում արեց:- Ինքներդ եք տեսնում, կարելի է ասել՝ խանութը դատարկ է։ Մեր մեջ ասած՝ հնաոճ իրերի վաճառք գրեթե չկա: Պահանջարկ չկա, պաշարներ՝ նույնպես: Կահույքը, ճենապակին, ապակին քիչ-քիչ կոտրվեցին: Իսկ մետաղյա իրերի մեծ մասն ուղարկվել է վերաձուլման: Արդեն քանի տարի է՝ պղնձե մոմակալ չեմ տեսել:
Իրականում նեղլիկ խանութում ասեղ գցելու տեղ չկար, բայց գրեթե չկար նաև որևէ արժեքավոր իր: Հատակին ազատ տեղ համարյա չկար. բոլոր պատերի տակ նկարների անհամար փոշոտ շրջանակներ էին։ Ցուցափեղկում պնդօղակներով ու գնդերիթներով սկուտեղներ էին, մաշված հատիչներ, ջարդված սայրերով գրչահատներ, անփայլ ժամացույցներ, որոնք նույնիսկ չէին ձևացնում, թե սարքին են, և այլ բազմազան աղբ։ Միայն անկյունի փոքրիկ սեղանի մանրուքները՝ քթախոտի լաքապատ տուփերը, ագաթե կրծքազարդերը, և նման այլ բաները կարող էին փոքր-ինչ հետաքրքրություն առաջացնել։ Երբ Ուինսթոնը քայլեց սեղանի կողմը, աչքին ընկավ մի կլոր, հարթ բան, որ թույլ փայլում էր լամպի լույսի տակ: Ուինսթոնը վերցրեց:
Ապակու ծանր կտոր էր, մի կողմը՝ ծռված, մյուսը՝ հարթ, ասես երկու կիսագունդ լիներ։ Ապակու թե՛ գույնի, թե՛ կառուցվածքի մեջ յուրահատուկ փափկություն կար, կարծես անձրևաջուր լիներ։ Իսկ կենտրոնում խոշոր ծռված մակերեսով, տարօրինակ, վարդագույն, պարուրաձև իր էր, որը վարդ կամ ծովային հողմածաղիկ էր հիշեցնում:
- Ի՞նչ է սա,- հմայված հարցրեց Ուինսթոնը:
- Մարջան է, մարջան,- ասաց ծերունին:- Պետք է որ Հնդկական օվկիանոսից բերված լինի: Մի ժամանակ այն տեղադրում էին ապակու մեջ: Առնվազն հարյուր տարեկան է: Նույնիսկ ավելի՝ տեսքից դատելով։
- Գեղեցիկ իր է,- ասաց Ուինսթոնը։
- Գեղեցիկ է,- երախտագիտությամբ արձագանքեց տղամարդը։- Պետք է ասել, որ մեր օրերում նման իրերը չեն գնահատվում,- նա հազաց։- Հիմա, եթե ցանկանաք գնել, ձեզ համար արժի չորս դոլար։ Հիշում եմ՝ մի ժամանակ այսպիսի իրի համար ութ ֆունտ էին վճարում, իսկ ութ ֆունտը, հիմա չեմ կարող ասել՝ որքան էր, բայց շատ մեծ գումար էր ժամանակին: Բայց հիմա ու՞մ են պետք իսկական հին գործերը. դրանցից շատ քիչ է մնացել:
Ուինսթոնն անմիջապես վճարեց չորս դոլար և ցանկալի իրը գցեց գրպանը: Նրան գրավեց ոչ թե գեղեցկությունը, այլ այն, որ այն ներկայից միանգամայն տարբեր, այլ ժամանակի շունչն էր կրում, ուրիշ դարի բույրը։ Անձրևաջրի պես փափուկ ապակին նման չէր իր տեսած որևէ այլ ապակու: Իրը կրկնակի գրավիչ էր, որովհետև միանգամայն անպիտան էր, չնայած Ուինսթոնը կռահում էր, որ մի ժամանակ որպես ճնշածծան է օգտագործվել: Այնքան ծանր էր, որ գրպանը կախվել էր, բայց բարեբախտաբար դուրս չէր ցցվել: Տարօրինակ, Կուսակցության անդամի համար նույնիսկ վարկաբեկիչ իր էր։ Ամենայն հինը, եթե ավելի շիտակ՝ ամենայն գեղեցիկը կասկածի տեղիք էր տալիս: Հնավաճառը, սակայն, ակնհայտորեն աշխուժացել էր չորս դոլարը ստանալով: Ուինսթոնը հասկանում էր, որ կհամաձայներ նաև երեք կամ նույնիսկ երկու դոլարով:
- Վերևում մի սենյակ էլ կա: Եթե ուզում եք, կարող եք նայել,- ասաց նա:- Համարյա դատարկ է: Ընդամենը մի քանի իր։ Եթե վերև բարձրանանք, մեզ լույս պետք կգա։
Նա ևս մի լամպ վառեց ու մեջքը ծռելով դանդաղ շարժվեց վեր՝ մաշված ու դիք աստիճաններով, նեղ միջանցքով Ուինսթոնին տարավ դեպի սենյակը, որի պատուհանները ոչ թե փողոցին, այլ սալարկված բակին ու կափարիչավոր բազմաթիվ ծխնելույզներին էին նայում: Ուինսթոնը նկատեց, որ կահույքը դասավորված է այնպես, ասես սենյակում պետք է մարդ ապրի։ Հատակին՝ ուղեգորգ, պատերին՝ մեկ-երկու նկար, խոր, փնթի բազկաթոռ՝ բուխարու առաջ: Տասներկուժամանոց թվատախտակով հին ապակյա ժամացույցը թիկթակում էր բուխարու դարակին։ Պատուհանի տակ հսկայական, սենյակի գրեթե մեկ քառորդը զբաղեցնող մահճակալն էր՝ ներքնակով:
- Այստեղ էինք ապրում մինչ կնոջս մահը,- ասես ներողություն խնդրելով՝ ասաց ծերունին:- Կահույքը մաս-մաս վաճառում եմ։ Ահա կարմիր փայտից հրաշալի մահճակալ է... Կամ այդպիսին կլինի, եթե կարողանաք միջից վռնդել փայտոջիլներին։ Ասենք, երևի ձեզ այն չափազանց մեծ թվա։
Նա բարձրացրել էր լամպը, որ ամբողջ սենյակը լուսավորվի, և տաք ու աղոտ լույսի տակ այն զարմանալիորեն գրավիչ էր թվում: Ուինսթոնի ուղեղում մի միտք ծագեց. վատ չէր լինի շաբաթական մի քանի դոլարով վարձել սենյակը, եթե համարձակությունս հերիքի։ Այդ վայրի ու անիրագործելի միտքը չքացավ նույնքան անսպասելի, որքան ծնվել էր, բայց սենյակը նրա մեջ կարոտաբաղձություն, ինչ-որ ժառանգական հիշողություն արթնացրեց: Թվաց, թե լավ գիտի՝ ինչ բան է նստել այսպիսի սենյակում, բազկաթոռի մեջ, բուխարու կրակի կողքին, ոտքերը ցանցին հենած, իսկ ջեռոցին՝ թեյաման. լրիվ մենակ, լրիվ անվտանգ, ոչ ոք չի հետևում, ոչ մի ձայն չի հետապնդում, ոչ մի հնչյուն չկա, բացի թեյամանի երգից ու ժամացույցի սիրալիր կտկտոցից:
- Հեռէկրան չկա,- հանկարծ քրթմնջաց Ուինսթոնը:
- Ախ է՜դ,- ասաց ծերունին:- Այստեղ երբեք նման բան չի եղել: Չափազանց թանկ է: Ես երբեք չեմ զգացել անհրաժեշտությունը։ Այնտեղ` անկյունում, լավ, ծալվող սեղան կա: Չնայած, եթե ցանկանաք սեղանը բացել, անշուշտ կարող եք փոխել ծխնիները:
Մյուս անկյունում փոքրիկ գրապահարան կար, և Ուինսթոնն արդեն ձգվեց այդ կողմը։ Այնտեղ կատարյալ աղբ էր։ Ինչպես ամենուր, այնպես էլ պրոլների թաղամասերում գրքերի որսն ու ոչնչացումը նույնքան հիմնավոր էին կատարվում։ Քիչ հավանական է, որ Օվկիանիայի որևէ հատվածում պահպանված լինի 1960 թվականից վաղ տպագրված որևէ գրքի օրինակ: Ծերունին լամպը ձեռքին կանգնած էր վարդափայտի շրջանակով նկարի առաջ, որը կախած էր բուխարու մյուս կողմում՝ մահճակալի դիմաց:
- Եթե ձեզ հետաքրքրում են հին լուսանկարչական ալբոմները…,- նրբանկատորեն սկսեց նա:
Ուինսթոնը մոտեցավ, որ լավ տեսնի նկարը: Ուղղանկյուն պատուհաններով և առաջամասում փոքրիկ աշտարակով օվալաձև շենքի պողպատե փորագրություն էր։ Շենքի շուրջը ցանկապատ կար, իսկ թիկունքում՝ մի բան, որ հավանաբար արձան էր։ Ուինսթոնը մի քանի րոպե ուշադիր զննեց: Շենքը ծանոթ թվաց, բայց արձանը չէր հիշում:
- Շրջանակն ամրացված է պատին,- ասաց ծերունին,- բայց եթե ուզում եք, կհանեմ:
- Ես գիտեմ այդ շենքը,- վերջապես ասաց Ուինսթոնը։- Հիմա քանդված է: Փողոցի կենտրոնում՝ Արդարադատության պալատի հետևը։
- Ճիշտ է: Դատարանի առաջ: Ռմբակոծության տակ ընկավ… օ՜, շատ տարիներ առաջ: Մի ժամանակ եկեղեցի էր։ Սուրբ Կլեմենտի եկեղեցին, դանիացիների Սուրբ Կլեմենտը,- նա մեղավոր ժպտաց` ասես հասկանալով, որ ինչ-որ անհեթեթ բան է ասում, ու ավելացրեց,- «Նարինջներ ու կիտրոններ,- Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են»։
- Ի՞նչ է դա,- ասաց Ուինսթոնը:
- Հա՜... «Նարինջներ ու կիտրոններ,- Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են»։ Արտասանում էինք այդ բանաստեղծությունը, երբ փոքր էի: Շարունակությունը չեմ հիշում, բայց գիտեմ՝ ինչպես էր ավարտվում։ «Ահա և մոմը, որ լուսավորի ննջարանդ, ահա և կացինը, որ կտրի գլուխդ»: Պարի պես բան էր։ Մյուսները կանգնում էին ձեռք ձեռքի, իսկ դու պիտի անցնեիր տակով, ու երբ հասնում էին «Ահա կացինը, որ կտրի գլուխդ» տողին, իջեցնում էին թևերն ու բռնում քեզ: Միայն եկեղեցիների անուններ էին: Լոնդոնի բոլոր եկեղեցիների անունները, այսինքն` գլխավոր եկեղեցիների:
Ուինսթոնը ցրված մտածում էր՝ ո՞ր դարի եկեղեցի է: Միշտ էլ դժվար էր որոշել լոնդոնյան շենքերի տարիքը։ Եթե շենքը մեծ էր ու տպավորիչ, ուներ համեմատաբար թարմ արտաքին, ապա համարվում էր, որ կառուցվել է հեղափոխությունից հետո, իսկ ակնհայտորեն տարիքովները վերագրվում էին ինչ-որ հեռավոր, անորոշ ժամանակի, որ միջին դարեր էր կոչվում: Կապիտալիզմի դարերում որևէ արժեքավոր բան չէր ստեղծվել: Ո՛չ գրքերի, ո՛չ էլ ճարտարապետության օգնությամբ հնարավոր չէր իմանալ պատմությունը։ Արձանները, մակագրությունները, հուշաքարերը, փողոցների անունները. ամեն ինչ, որ կարող էր լույս սփռել անցյալի վրա, պարբերաբար փոխվում էր։
- Չգիտեի, որ եկեղեցի է եղել,- ասաց նա:
- Իրականում եկեղեցիներ շատ կան,- ասաց ծերունին,- պարզապես օգտագործվում են այլ նպատակներով: Ինչպե՞ս էր բանաստեղծությունը: Հա՜, հիշեցի։
- Նարինջներ ու կիտրոններ,– Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են:
- Երեք ֆարթինգ պարտք ես ինձ,– Սուրբ Մարթինն է զնգում միշտ:
Այդքանն եմ հիշում: Ֆարթինգը փոքրիկ պղնձե մետաղադրամ էր, սենթի նման:
- Իսկ որտե՞ղ էր Սուրբ Մարթինի եկեղեցին,- հարցրեց Ուինսթոնը։
- Սուրբ Մարթի՞նը: Դեռ կանգուն է: Հաղթանակի հրապարակում՝ պատկերասրահի կողքին: Դիմացից եռանկյուն նախասրահ ունի, սյուներ ու երկար սանդուղք:
Ուինսթոնը լավ գիտեր այդ շենքը: Թանգարան էր՝ նախատեսված տարբեր քարոզչական ցուցադրությունների համար. հրթիռների ու Լողացող ամրոցների հսկայական մոդելներ, թշնամու վայրագությունները ցուցադրող մոմե համայնապատկերներ և այլն, և այլն:
- «Սուրբ Մարթինը դաշտերում», այդպես էր կոչվում,- ավելացրեց ծերունին,- չնայած չեմ հիշում, որ այդ կողմերում որևէ դաշտ լինի։
Ուինսթոնը չգնեց նկարը: Դա շատ ավելի անհեթեթ գնում կլիներ, քան ապակե ճնշածծանը, և անհնար էր տուն տանել, եթե, իհարկե, չհանվեր շրջանակից: Բայց մի քանի րոպե էլ մնաց, խոսեց ծերունու հետ, ում անունը, ինչպես Ուինսթոնը պարզեց, ոչ թե Ուիքս էր, ինչը կարելի էր ենթադրել խանութի ճակատամասի գրությունից, այլ Չարինգթոն։ Պարզվեց՝ պարոն Չարինգթոնի կինը մահացել է, նա վաթսուներեք տարեկան էր և արդեն երեսուն տարի ապրում էր այս խանութում։ Այդ ընթացքում շարունակ մտադրվում էր փոխել խանութի անունը, բայց այդպես էլ չփոխեց: Ամբողջ զրույցի ընթացքում Ուինսթոնի գլխում պտտվում էր կիսատ բանաստեղծությունը. «Նարինջներ ու կիտրոններ»,- Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են։ «Երեք ֆարթինգ պարտք ես ինձ»,– Սուրբ Մարթինն է զնգում միշտ»: Տարօրինակ էր, բայց երբ քեզուքեզ արտասանում ես, թվում է՝ լսում ես զանգերի ղողանջը, անհետացած Լոնդոնի զանգերի, որոնք դեռ գոյություն ունեն ինչ-որ տեղ, անճանաչելի ու մոռացված: Նա կարծես լսում էր՝ ինչպես են մեկը մյուսի ետևից ղողանջում ցնորական զանգակատները: Մինչդեռ որքան հիշում էր, իրական կյանքում երբեք եկեղեցիների զանգերի ղողանջ չէր լսել։
Նա հրաժեշտ տվեց պարոն Չարինգթոնին ու մենակ իջավ աստիճաններով, որ ծերունին չտեսնի, թե ինքն ինչպես է զննում փողոցը, մինչ դռնից դուրս գալը։ Արդեն որոշել էր, որ միառժամանակ սպասելով, օրինակ՝ մի ամսից, կրկին կդիմի խանութ այցելելու ռիսկին: Դա, թերևս, ավելի վտանգավոր չէր, քան Կենտրոնի երեկոն բաց թողնելը։ Նրա կողմից լուրջ անմտություն էր օրագիրը գնելուց հետո դարձյալ այստեղ վերադառնալը՝ չիմանալով` արդյոք կարելի է վստահել խանութի տիրոջը: Բայցևայնպես...
Այո, ասաց ինքն իրեն, պետք է վերադառնալ: Էլի մի գեղեցիկ անպետքություն կգնի։ Ասենք, դանիացիների Սուրբ Կլեմենտի փորագրանկարը, կհանի շրջանակից ու կոմբինեզոնի տակ թաքցրած՝ կտանի տուն։ Պարոն Չարինգթոնի հիշողությունից կկորզի բանաստեղծության մնացած մասը։ Նույնիսկ վերևի սենյակը վարձելու խելագար ծրագիրը նորից ակնթարթորեն անցավ նրա մտքով: Մոտ հինգ վայրկյան տևած պոռթկումը մոռանալ տվեց զգուշության մասին, ու նա փողոց ելավ՝ առանց նախապես պատուհանից նայելու: Նույնիսկ քթի տակ երգում էր հորինած մեղեդին.
- Նարինջներ ու կիտրոններ,– Սուրբ Կլեմենտի զանգերն են:
- Երեք ֆարթինգ պարտք ես ինձ,– Սուրբ Մարթինն է զնգում միշտ:
Հանկարծ սիրտն ասես սառեց, աղիքները սեղմվեցին։ Մայթի վրա, մոտ տասը մետր հեռավորությունից մոտենում էր կապույտ կոմբինեզոնով մեկը։ Գրականության բաժնի այն աղջիկն էր, թխահեր աղջիկը։ Արդեն մթնում էր, բայց Ուինսթոնը հեշտությամբ ճանաչեց նրան։ Աղջիկը նայեց ուղիղ նրա դեմքին, հետո արագ շարունակեց քայլել, ասես չէր տեսել:
Մի քանի վայրկյան Ուինսթոնը չէր կարողանում շարժվել: Հետո շրջվեց դեպի աջ ու ծանրաքայլ առաջ անցավ՝ մի պահ չնկատելով, որ գնում է սխալ ուղղությամբ: Ամեն դեպքում, մի բան պարզ էր. անկասկած, աղջիկը լրտեսում էր իրեն: Երևի հետևելով հասել է այստեղ, որովհետև անհավանական է, որ զուտ պատահականությամբ հենց նույն երեկոյան զբոսներ նույն անհայտ փողոցում՝ մի քանի կիլոմետր հեռու այն թաղամասից, որտեղ ապրում էին Կուսակցության անդամները: Չափազանց շատ էր՝ զուգադիպություն լինելու համար: Կարևոր չէր՝ նա իսկապե՞ս Մտքի ոստիկանության գործակալ է, թե՞ ուղղակի սիրողական մակարդակի լրտես, ում առաջ էր էր մղում պնդերեսությունը։ Բավական էր, որ աղջիկը հետևում էր իրեն։ Երևի նաև տեսել էր, թե Ուինսթոնն ինչպես Է, մտնում պանդոկ։
Քայլելու համար մեծ ջանքեր էին պահանջվում։ Ամեն քայլափոխի գրպանի ապակու կտորը հարում էր ազդրը, ու նա անընդհատ ուզում էր հանել ու դեն նետել: Ամենաանտանելին, սակայն, ստամոքսի ցավն էր: Մի քանի րոպե այնպիսի զգացողություն ուներ, որ կմեռնի, եթե շուտ զուգարան չհասնի: Բայց նման թաղամասում հանրային զուգարան չէր կարող լինել։ Հետո կծկումներն անցան մնաց միայն բութ ցավը:
Պարզվեց` փողոցը փակուղի է: Ուինսթոնը կանգ առավ, մի քանի վայրկյան ցրված մտածեց, թե ինչ անի, հետո շրջվեց ու քայլեց հակառակ ուղղությամբ։ Երբ շրջվեց, մտքով անցավ, որ աղջիկն իր կողքով անցել է երեք րոպե առաջ, և վազելու դեպքում գուցե կարողանա հասնել նրան։ Կարող է գնալ աղջկա հետևից՝ մինչև կհասնեն մի խաղաղ տեղ, հետո սալաքարով ջարդուփշուր կանի նրա գանգը: Գրպանի ապակու կտորը ծանր է և հարմար։ Բայց անմիջապես հրաժարվեց այդ գաղափարից, որովհետև որևէ ֆիզիկական ջանք անելու միտքն անգամ անտանելի էր: Վազել չէր կարող, հարվածել՝ նույնպես: Բացի այդ, աղջիկը երիտասարդ էր և ուժեղ ու կպաշտպանվեր: Մտածեց նաև շտապ Հանրային կենտրոն հասնելու և մինչ փակվելն այնտեղ մնալու մասին, որ մասնակի ալիբի ապահովի երեկոյի համար: Բայց դա նույնպես անհնար էր։ Նրան համակել էր մահացու հոգնածությունը: Միակ բանը, որ ուզում էր, արագ տուն հասնելն ու հանգիստ նստելն էր։
Քսաներկուսն անց էր, երբ հասավ տուն։ Լույսն անջատելու էին քսաներեքն անց երեսունին: Մտավ խոհանոց ու համարյա մի թեյի բաժակ «Հաղթանակ» ջին կուլ տվեց։ Հետո մոտեցավ խորշում դրված սեղանին, նստեց ու դարակից հանեց օրագիրը: Բայց անմիջապես չբացեց: Հեռէկրանից հնչող կնոջ մետաղյա ձայնը հայրենասիրական երգ էր ճղճղում: Նա նստել ու նայում էր գրքի մարմարե կազմին՝ ձայնն իր գիտակցությունից հեռացնելու անհաջող փորձեր անելով:
Հետևիցդ գալիս են գիշերը, միշտ գիշերը։ Ամենաճիշտը մինչև նրանց գալը ինքնասպանություն գործելն էր։ Անկասկած, ոմանք այդպես էլ վարվում էին: Իրականում անհետացումների մեծ մասն ինքնասպանություններ էին: Բայց աշխարհում, որտեղ հնարավոր չէր հրազեն կամ արագ ազդող ու հուսալի թույն գտնել, ինքնասպան լինելու համար պետք էր ունենալ հուսահատ խիզախություն: Նա զարմանքով մտածեց ցավի ու վախի կենսաբանական անպիտանության, մարդկային մարմնի դավաճանության մասին, որը միշտ անշարժանում է հատկապես այն պահին, երբ հատուկ ջանքեր են պետք։ Նա կարող էր լռեցնել թխահեր աղջկան, եթե բավականաչափ արագ գործեր, բայց հենց չափազանց մեծ վտանգի պատճառով կորցրեց գործելու ուժը։ Ճգնաժամի պահերին մտածում էր, որ մարդ երբեք չի կռվում արտաքին թշնամու, այլ միշտ՝ իր մարմնի դեմ։ Նույնիսկ հիմա, չնայած ջինին, ստամոքսի բութ ցավը խանգարում էր մտքերի կապակցվածությանը։ Նա հասկացավ, որ նույնը լինում է բոլոր հերոսական կամ ողբերգական իրավիճակներում. ռազմաճակատում, տանջախցում, սուզվող նավի վրա միշտ մոռացվում է, թե ինչի համար ես պայքարում, որովհետև մարմինն այնքան է ուռչում, մինչև լցնում է տիեզերքը, և նույնիսկ երբ վախը կամ ցավից ճչալը չի անշարժացնում քեզ, կյանքը վայրկյան առ վայրկյան վերածվում է պայքարի` սովի կամ ցրտի ու անքնության, ստամոքսի այրոցի կամ ցավող ատամի դեմ:
Նա բացեց օրագիրը: Կարևոր էր գոնե ինչ-որ բան գրի առնել: Հեռէկրանի կինը նոր երգ էր սկսել։ Ձայնը փշրված ապակու սուր բեկորների պես խրվում էր ուղեղի մեջ: Նա փորձեց մտածել Օ'Բրայենի մասին, ում համար կամ ում գրում էր օրագիրը, բայց դրա փոխարեն սկսեց մտածել, թե ինչ կպատահի, երբ Մտքի ոստիկանությունը ձերբակալի իրեն: Էական չէր՝ անմիջապե՞ս կսպանեն, թե՞ ոչ։ Սպանությունը սպասելի էր։ Բայց մահից առաջ (ոչ ոք չէր խոսում նման բաներից, սակայն բոլորը գիտեին այդ մասին) լինում էին որոշակի հերթականությամբ խոստովանություններ, որոնց միջով պարտավոր էիր անցնել՝ հատակին սողալով, աղերսելով, որ խնայեն, կոտրված ոսկորների չխկչխկոցով, ջարդված ատամներով և պռճոկած մազերի արյունոտ թանձրուկներով:
Ինչու՞ պիտի դիմանաս այս ամենին. մեկ է, վերջը միշտ էլ նույնն է: Մի՞թե հնարավոր չէ կրճատել կյանքը մի քանի օրով կամ շաբաթով։ Ոչ ոք երբեք չէր խուսափում մերկացումից, և բոլորը խոստովանում էին։ Մտքի հանցագործություն կատարելուն պես պարզ էր դառնում, որ մինչև որոշակի օր մեռնելու ես: Այդ դեպքում ինչու՞ ապագայում դիմանալ այդ սարսափին, որը ոչինչ չէր փոխում:
Նա նորից փորձեց արթնացնել Օ'Բրայենի պատկերը, և այս անգամ ավելի մեծ հաջողությամբ, քան նախկինում: «Մենք կհանդիպենք այնտեղ, ուր խավար չկա»,- ասել էր Օ'Բրայենը։ Ուինսթոնը գիտեր՝ դա ինչ է նշանակում, կամ կարծում էր, թե գիտի։ Այն վայրը, ուր խավար չկա, երևակայական ապագան է, որը երբեք չես տեսնի, բայց կանխատեսելով կարող ես միստիկական կերպով հաղորդակցվել նրան։ Բայց քանի դեռ հեռէկրանի ձայնն անդադար հնչում էր ականջների մեջ, այլևս չէր կարող հետևել մտքի ընթացքին: Նա սիգարետը դրեց բերանը։ Ծխախոտի կեսն անմիջապես թափվեց լեզվին, ու դժվար էր թքել դառը փոշին: Մեծ եղբոր դեմքը լողաց մտքում՝ փոխարինելով Օ'Բրայենին։ Ինչպես մի քանի օր առաջ, Ուինսթոնը գրպանից հանեց մի մետաղադրամ ու նայեց։ Դեմքը նայում էր իրեն՝ ծանր, հանդարտ, հայրաբար. բայց ի՞նչ ժպիտ էր թաքնված սև բեղերի տակ: Եվ կապարե մահազանգի պես վերադարձան բառերը.
ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ Է
ՏԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՒԺ ԷՄաս II
Մաս III
I
Նա չգիտեր որտեղ է։ Ենթադրում էր, որ՝ Սիրո նախարարությունում, բայց հնարավոր չէր վստահ ասել։ Բարձր առաստաղով, անպատուհան, փայլող, սպիտակ ճենապակուց պատերով խցում էր։ Քողարկված լամպերն այն ողողում էին պաղ լույսով, լսվում էր ցածր, անդադար բզզոց, որը, Ուինսթընի կարծիքով, ինչ-որ կապ ուներ օդափոխության հետ։ Պատի ողջ երկայնքով նստարան թե պահարան էր, այնքան լայն, որ հնարավոր էր նստել, այն ընդհատվում էր միայն դռնով, իսկ հեռավոր ծայրում՝ դռան դիմաց, զուգարանակոնք էր՝ առանց փայտե նստելատեղի։ Չորս հեռէկրան կար, յուրաքանչյուր պատին՝ մեկական։
Ստամոքսում բութ ցավ էր զգում։ Դա սկսվել էր այն օրից, երբ նրան խցկել էին փակ վագոն ու տարել։ Բայց նաև քաղցած էր. կրծող, անառողջ քաղց էր։ Վերջին անգամ կերել էր երևի քսանչորս, գուցե երեսունվեց ժամ առաջ։ Դեռ չգիտեր ու երևի երբեք էլ չիմանար՝ առավոտ էր, թե երեկո, երբ իրեն ձերբակալեցին։ Ձերբակալվելուց ի վեր ոչինչ չէր կերել։
Հնարավորինս անշարժ նստել էր նեղ նստարանին՝ ձեռքերը ծնկներին խաչած։ Արդեն սովորել էր անշարժ նստելուն։ Եթե անսպասելի շարժումներ ես անում, հեռէկրանից գոռում են վրադ։ Բայց քաղցը հասունանում էր նրա մեջ։ Ամենից շատ փափագում էր մի կտոր հաց։ Գլխում միտք ծագեց. գուցե գրպանում մի քանի փշուր հա՞ց լինի։ Նույնիսկ հնարավոր է՝ չորացած հացի մեծ կտոր (դրա մասին մտածեց, որովհետև ինչ-որ բան ժամանակ առ ժամանակ խուտուտ էր տալիս ոտքը)։ Ի վերջո, պարզելու գայթակղությունը հաղթահարեց վախը, նա ձեռքը տարավ գրպանը։
— Սմի՛թ,― ճչաց ձայնը հեռէկրանից։― 6079, Սմիթ Ու.։ Խցում ձեռքերը հանե՛լ գրպաններից։
Նա նորից անշարժ նստեց՝ ձեռքերը ծնկներին խաչած։ Մինչ այստեղ ընկնելը նրան ուրիշ տեղ էին տարել՝ սովորական բանտ թե պարեկային ժամանակավոր կալանախուց։ Չգիտեր՝ ինչքան է մնացել այնտեղ, համենայն դեպս՝ մի քանի ժամ. ժամացույց չկար, ցերեկային լույս՝ նույնպես, ուստի դժվար էր իմանալ ժամը։ Աղմկոտ, գարշահոտ վայր էր։ Նրան տեղավորել էին նույնպիսի մի խցում, որտեղ հիմա էր, բայց՝ սարսափելի կեղտոտ և միշտ տասը֊տասնհինգ մարդկանցով լի։ Մեծամասնությունը սովորական հանցագործներ էին, բայց նրանց թվում մի քանի քաղաքական բանտարկյալ կար։ Նա անձայն նստել էր պատի տակ, որին հենվել էին կեղտոտ մարմինները, վախից ու ստամոքսի ցավից ուշադրություն չէր դարձնում խցակիցներին, սակայն նկատեց կուսակցական բանտարկյալների և մյուսների վարքի ապշեցուցիչ տարբերությունը։ Կուսակցական բանտարկյալները միշտ լուռ էին ու սարսափահար, իսկ սովորական հանցագործները կարծես չէին վախենում որևէ մեկից։ Նրանք վիրավորական խոսքերով էին դիմում պահնորդներին, կատաղի կռվում, երբ բռնագրավում էին իրենց իրերը, հատակին գրում էին անպարկեշտ բառեր, ուտում մաքսանենգ ուտելիք, որ հանում էին իրենց հագուստի առեղծվածային թաքստոցներից և նույնիսկ հոխորտում հեռէկրանի վրա, երբ փորձում էր կարգի հրավիրել իրենց։ Մյուս կողմից՝ ոմանք կարծես թե լավ հարաբերությունների մեջ էին հսկիչների հետ, նրանց կոչում էին մականուններով և փորձում կեղծավորությամբ դռան անցքից սիգարետ ձեռք բերել։ Վերակացուները նույնպես սովորական հանցագործներին որոշակի համբերատարությամբ էին վերաբերվում, նույնիսկ երբ ստիպված էին լինում ուժ կիրառել։ Շատ էին խոսակցությունները տաժանապարտների ճամբարների մասին, ուր ուղարկվելու էր բանտարկյալների մեծամասնությունը։ Ճամբարներում ամեն ինչ «կարգին է», մտածեց Ուինսթընը, եթե ունես լավ ծանոթներ ու կապեր։ Կաշառակերություն կար, հովանավորչություն և զանազան նենգաշորթություն, համասեռամոլություն և մարմնավաճառություն, նույնիսկ կարտոֆիլից թորած արգելված ալկոհոլ։ Բարձր պաշտոնները վստահում էին միայն սովորական հանցագործներին, հատկապես ավազակներին ու մարդասպաններին, որոնք ազնվականությունն էին։ Բոլոր կեղտոտ գործերն անում էին քաղբանտարկյալները։
Անընդհատ գալիս ու գնում էին տարբեր բանտարկյալներ, թմրավաճառներ, գողեր, ավազակներ, սպեկուլյանտներ, հարբեցողներ, մարմնավաճառներ։ Հարբեցողներից ոմանք այնքան կատաղի էին, որ մյուս բանտարկյալները ստիպված միավորվում էին՝ նրանց ճնշելու համար։ Չորս պահնորդ չորս կողմից բռնած քարշ տալով ներս բերեցին մի հսկայական, խոշտանգված կնոջ՝ մոտ վաթսուն տարեկան, մեծ, կախված կրծքով ու սպիտակ մազերի հաստ հյուսքերով, որ ցաքուցրիվ էին եղել կռվշտոցի ընթացքում։ Նա ոտքերով խփում ու գոռում էր։ Պահնորդներր հանեցին երկարաճիտ կոշիկները, որոնցով փորձում էր խփել իրենց, ու կնոջը շպրտեցին Ուինսթընի ծնկներին՝ գրեթե կոտրելով նրա ազդրոսկրերը։ Կինը նստեց ու ճանապարհեց նրանց՝ ճչալով «Անիծյալ տականքներ»։ Հետո, նկատելով, որ նստած է անհարթ տեղում, Ուինսթընի ծնկներից սահեց նստարանին։
― Ների՛ր, սիրելի՛ս,— ասաց նա։ Չէի ուզում նստել վրադ, ստորներն ինձ այդտեղ գցեցին։ Չգիտեն կնոջ հետ վարվելու ձևը, չէ՞,― նա լռեց, թփթփացրեց կրծքին ու գխտաց։— Ների՛ր,— ասաց նա։― Չէի ուզում։
Նա թեքվեց առաջ և առատ փսխեց հատակին։
― Հիմա ավելի լավ է,― ասաց նա՝ աչքերը փակ, պատին հենվելով։― Մի բան կասեմ, երբեք մեջդ չպահես։ Հանիր դուրս, քանի փորումդ չի թթվել։
Նա ուշքի եկավ, շրջվեց, որ մի անգամ էլ նայի Ուինսթընին ու թվաց՝ անմիջապես համակրեց Նրան։ Խոշոր թևը գցեց Ուինսթընի ուսով ու նրան քաշեց իր կողմը՝ գարեջրի ու փսխուքի հոտ փչելով նրա դեմքին։
― Անունդ ի՞նչ է, սիրելի՛ս,― հարցրեց։
― Սմիթ,— ասաց Ոփնսթընը։
― Սմի՞թ,— կրկնեց կինը։ Տե՜ս, է՜։ Իմ ազգանունն էլ է Սմիթ,― ու հուզված ավելացրեց,― ես կարող էի քո մայրը լինել։
Գուցե, մտածեց Ուինսթընը, նա իր մայրն է։ Գրեթե նույն տարիքին էր և նույն կազմվածքով, և հնարավոր է՝ մարդն ինչ-որ կերպ փոխվում է քսանյոթ տարի տաժանապարտների ճամբարում անցկացնելուց հետո։
Ուրիշ ոչ ոք չէր խոսել նրա հետ։ Զարմանալի էր, թե սովորական հանցագործներն ինչպես էին արհամարհում կուսակցական բանտարկյալներին։ Սնտարբեր արհամարհանքով նրանց կոչում էին «քաղգործիչներ»։ Ձերբակալված կուսակցականները կարծես վախենում էին խոսել որևէ մեկի, իսկ ամենից առավել՝ իրար հետ։ Միայն մեկ անգամ, երբ կուսակցության երկու անդամի՝ երկու կնոջ, շատ մոտ էին նստեցրել նստարանին, նրանց հապճեպ շշնջոցի մեջ լսեց մի ինչ֊որ «սենյակ հարյուր մեկի» մասին ու ոչինչ չհասկացավ։
Մոտ երկու֊երեք ժամ էր անցել, որ նրան բերել էին այստեղ։ Ստամոքսի բութ ցավը չէր անցնում, երբեմն թուլանում էր, երբեմն՝ ուժեղանում, ու մտքերն էլ համապատասխանաբար զարգանում ու կրճատվում էին։ Երբ ցավն ուժեղանում էր, մտածում էր միայն ցավի և ուտելու ցանկության մասին։ Երբ թուլանում էր, նրան համակում էր խուճապը։ Լինում էին պահեր, երբ կանխատեսում էր ապագան, այնքան պարզ, որ սիրտն արագ բաբախում էր, իսկ շնչառությունը կանգ էր առնում։ Զգում էր մահակի հարվածն արմունկներին և պայտած կոշիկները՝ սրունքների վրա. տեսնում էր իրեն՝ հատակին թավալվելիս, փշրված ատամներով գութ աղերսելիս։ Ջուլիայի մասին գրեթե չէր մտածում։ Չէր կարողանում միտքը կենտրոնացնել նրա վրա։ Սիրում էր Նրան ու չէր դավաճանի, բայց ղա ընդամենը հանրահայտ փաստ էր, ինչպես իր իմացած թվաբանության օրենքները։ Սեր չէր տածում Ջուլիայի հանդեպ և գրեթե չէր մտածում՝ ինչ է կատարվում նրա հետ։ Ավելի հաճախ, առկայծող հույսով մտածում էր Օ՚Բրայընի մասին։ Օ՚Բրայընը գուցե գիտի, որ իրեն ձերբակալել են։ Նա ասել էր, որ Եղբայրությունը երբեք չի փորձում փրկել իր անդամներին։ Բայց կար նաև ածելին. եթե կարողանան, ածելի կուղարկեն։ Կանցնի հինգ վայրկյան, մինչև պահակը կշտապի խուց։ Ածելին կկտրի այրող սառնությամբ, և նույնիսկ այն բռնած մատները մինչև ոսկոր կկտրվեն։ Այս ամենը զգում էր իր հիվանդ մարմնով, որն ընկրկում էր անգամ ամենաթույլ ցավի դեպքում։ Վստահ չէր, որ կօգտվի ածելուց, նույնիսկ եթե հնարավորություն ունենա։ Ավելի բնական է ապրել այս պահի համար՝ ընդունելով կյանքի ևս տասը րոպեն՝ նույնիսկ հստակ գիտակցելով, որ այն ավարտվելու է տանջանքով։
Երբեմն փորձում էր հաշվել խցի պատերի ճենապակյա սալիկները։ Թվում էր՝ հեշտ գործ է, բայց միշտ նույն կամ ուրիշ կետում կորցնում էր հաշիվը։ Ավելի հաճախ մտածում էր՝ որտեղ է և օրվա որ ժամն է։ Մի պահ վստահ էր, որ դրսում ցերեկ է, իսկ հաջորդ պահին՝ նույնչափ վստահ, որ անթափանց խավար է։ Բնազդաբար զգում էր, որ այստեղ լույսերը երբեք չեն անջատվում։ Այստեղ խավար չկա. հիմա հասկանում էր, թե Օ՚Բրայընն ինչու էր հասկացել ակնարկը։ Սիրո նախարարությունում պատուհաններ չկան։ Իր խուցը գուցե շենքի կենտրոնում է կամ արտաքին պատի դիմաց, գուցե տասը հարկ գետնի տակ կամ երեսուն հարկ՝ վերև։ Մտքով մի տեղից մյուսն էր տեղափոխվում ու փորձում էր մարմնի զգացողությամբ որոշել՝ օ՞դ է բարձրացել, թե՞ թաղվել գետնի տակ։
Դրսում համաչափ ոտնաձայներ լսվեցին։ Պողպատե դուռն աղմուկով բացվեց։ Մի երիտասարդ սպա՝ կոկիկ սև համազգեստով կերպար, որ ամբողջությամբ փայլում էր լաքապատ կաշվից, և որի գունատ, ուղիղ դիմագծերով դեմքն ասես մոմե դիմակ լիներ, վստահ ներս մտավ շեմից։ Դրսի պահակներին ձեռքով նշան արեց, որ բերեն բանտարկյալին, որին ուղեկցում էին։ Բանաստեղծ Էմփլֆորթը քստքստացնելով մտավ խուց։ Դուռը դարձյալաղմուկով փակվեց։
Էմփլֆորթը մեկ֊երկու անվստահ քայլ արեց մի կողմից մյուսը, ասես մտածում էր, թե մեկ այլ դուռ կա՝ ելքի համար, ապա սկսեց հետուառաջ անել խցում։ Դեռ չէր նկատել Ուինսթընին։ Անհանգիստ հայացքը հառել էր պատին, որ մեկ մետր բարձր էր Ուինսթընի գլխից։ Նա բոբիկ էր. մեծ, կեղտոտ մատները դուրս էին պրծել գուլպաների անցքերից։ Մի քանի օր չէր սափրվել։ Խոզանակ հիշեցնող մորուքը ծածկել էր դեմքը մինչ այտոսկրերը՝ նրան խուլիգանի տեսք տալով, որ սազում էր մեծ, թուլացած մարմնին ու նյարդային շարժումներին։
Ուինսթընը մի քիչ սթափվեց թմրությունից։ Նա պետք է խոսի Էմփլֆորթի հետ՝ ի հեճուկս հեռէկրանի ճչոցի։ Չի բացառվում, որ ածելին հենց Էմփլֆորթի մոտ է։
― էմփլֆո՛րթ,— ասաց նա։
Հեռէկրանից ճչոց չլսվեց։ Էմփլֆորթը, փոքր-ինչ վախեցած, կանգ առավ։ Աչքերը դանդաղ կենտրոնացան Ուինսթընի վրա։
— Ա՜հ, Սմի՛թ,— ասացնա։― Դուք է՞լ եք այստեղ։
― Իսկ դո՞ւք ինչի համար եք այստեղ։
― Ճիշտն ասած...― նա վախեցած նստեց Ուինսթընի դիմացի նստարանին։― Միայն մեկ հանցանք կա, ճիշտ չէ՞,― ասաց նա։
― Ու դուք այն գործե՞լ եք։
― Երևում է՝ գործել եմ։
Նա ձեռքը դրեց ճակատին ու մի պահ սեղմեց քունքերը՝ ասես փորձելով ինչ-որ բան հիշել։
― Նման բաներ պատահում են,― անորոշ սկսեց նա։― Ես կարող եմ հիշել մի դեպք... հնարավոր է՝ դեպք։ Անկասկած, անխոհեմություն էր։ Մենք տպագրության էինք պատրաստում Քիփլինգի բանաստեղծությունների լիակատար ժողովածուն։ Ես թույլ տվեցի, որ «Աստված» բառը մնա տողի վերջում։ Չդիմացա,— գրեթե վրդովված ավելացրեց նա՝ բարձրացնելով գլուխը, որ նայի Ուինսթընին։― Անհնար էր փոխել տողը։ Հանգը «հարվածն» էր։ Հասկանո՞ւմ եք, ամբողջ լեզվում «հարված» բառն ընդամենը տասներկու հանգ ունի։ Օրեր շարունակ չարչարում էի ուղեղս։ Ուրիշ ոչ մի հանգ չկար։
Նրա դեմքի արտահայտությունը փոխվեց։ Անհանգստությունն անցավ, ու մի պահ գրեթե գոհ էր։ Կեղտոտ ու խոզանականման մազերի միջով շողաց֊անցավ ինտելեկտուալ ջերմություն, տառակերի ուրախություն, որն ինչ-որ անպետք փաստ էր հայտնաբերել։
― Ձեր մտքով երբևէ անցե՞լ է,― ասաց նա,― որ անգլիական պոեզիայի ողջ պատմությունը սահմանվում է այն փաստով, որ անգլերենը հանգեր չունի։
Ոչ, դա երբեք չէր անցել Ուինսթընի մտքով։ Նույնիսկ որոշ հանգամանքներում չէր մտածել, թե դա շատ կարևոր է կամ հետաքրքիր։
― Գիտե՞ք՝ ժամը քանիսն է,— հարցրեց նա։
Էմփլֆորթը նորից վախեցավ։
— Չեմ մտածել այդ մասին։ Ինձ ձերբակալեցին երևի երկու֊երեք օր առաջ,― հայացքը թափառում էր պատերի վրա, ասես հույս ուներ ինչ-որ տեղ պատուհան գտնել։― Այստեղ տարբերություն չկա գիշերվա ու ցերեկվա միջև։ Չեմ հասկանում՝ ինչպես կարելի է որոշել ժամանակը։
Նրանք ևս մի քանի րոպե կցկտուր խոսեցին, ապա առանց որևէ պատճառի հեռէկրանից հնչած ճչոցը հրամայեց լռել։ Ուինսթընը նստեց՝ լուռ, ձեռքերը խաչած։ Էմփլֆորթը շատ խոշոր էր ու չէր կարողանում տեղավորվել նստարանին, անհանգիստ այսուայնկողմ էր անում՝ նիհար թևերով գրկելով նախ մի ծունկը, հետո՝ մյուսը։ Հեռէկրանը հաչաց՝ անշա՛րժ նստել։ Ժամանակն անցնում էր։ Քսան րոպե, մեկ ժամ. դժվար էր պարզել։ Մի անգամ էլ դրսից երկարաճիտ կոշիկների դոփյուն լսվեց։ Ուինսթընի աղիները կծկվեցին։ Շուտով, շատ շուտով, գուցե հինգ րոպեից, գուցե հիմա, այդ դոփյունը նշանակելու էր, որ իր հերթն է։
Դուռը բացվեց։ Պաղ դեմքով երիտասարդ սպան մտավ խուց։ Ձեռքի փութկոտ շարժումով ցույց տվեց Էմփլֆորթին։
― Սենյակ 101,— ասաց Նա։
ԷմփլֆորթՆ անփույթ քայլերով անցավ պահակների միջով, դեմքը փոքր֊ինչ հուզված էր ու շփոթված։
Երևում է՝ շատ ժամանակ էր անցել։ Ուինսթընի ստամոքսի ցավը նորից հայտնվել էր։ Միտքը շարունակ պտտվում էր նույն թեմայի շուրջ, ինչպես գնդակը նորից ու Նորից ընկնում է նույն անցքի մեջ։ Ընդամենը վեց բանի մասին էր մտածում։ Ստամոքսի ցավ, հացի կտոր, արյուն ու ճչոցներ, Օ՚Բրայըն, Ջուլիա, ածելի։ Աղիքները դարձյալ ջղաձգվեցին, ծանր կոշիկների դոփյունը մոտենում էր։ երբ դուռը բացվեց, օղի ալիքն իր հետ բերեց սառը քրտինքի ուժեղ հոտ։ Փարսընսը մտավ խուց։ Հագին բաց կանաչ կարճ տաբատ ու մարզական վերնաշապիկ էր։
Այս անգամ Ուինսթընը ինքնամոռացության աստիճանի վախեցավ։
― Դուք, այստե՞ղ,― ասաց նա։
Փարսընսը Ուինսթընի վրա մի հայացք նետեց, որի մեջ ոչ հետաքրքրություն կար, ոչ զարմանք. միայն թշվառություն։ Նա սկսեց նյարդային հետուառաջ անել, ակնհայտ էր, որ չէր կարող հանգիստ նստել։ Ամեն անգամ, երբ ուղղում էր թմբլիկ ծնկները, երևում էր, որ դողում են։ Զարմանքից չռված աչքերով անթարթ նայում էր ինչ֊որ հեռավոր կետի։
— Ինչի՞ համար եք այստեղ,― հարցրեց Ուինսթընը։
— Մտքի հանցագործության,— ասաց Փարսընսը՝ գրեթե հեկեկալով։ Ձայնից միանգամից երևաց սեփական մեղքի լիակատար ընդունումն ու մի տեսակ անվստահ սարսափ. մի՞թե այդ բառն ինչ֊որ կապ ունի իր հետ։ Նա կանգնեց Ուինսթընի դիմաց ու ոգևորված դիմեց նրան.
— Ինձ չեն գնդակահարի, ճի՞շտ է, Սմիթ։ Եթե իրականում ոչինչ չես արել, չեն գնդակահարում. գնդակահարում են միայն մտքերի համար, որոնք հնարավոր չէ զսպել։ Գիտեմ, որ այնտեղ կլսեն, կհասկանան։ Դրանում համոզված եմ։ Նրանք գիտեն՝ ինչքան ջանք եմ թափել, ճի՞շտ է։ Դուք հո գիտեք, թե ինչ մարդ եմ։ Ի դեպ, վատ մարդ չեմ։ Անշուշտ, խելացի չեմ, բայց խորաթափանց եմ։ Ջանք չեմ խնայել Կուսակցության համար, այնպես չէ՞։ Ի՞նչ եք կարծում, հինգ տարով կազատազրկվե՞մ։ Թեկուզ տասը տարով։ Ինձ նման մարդը կարող է մեծ օգուտ բերել աշխատանքային գաղութին։ Ինձ չեն սպանի միայն մեկ անգամ սխալվելու համար։
― Մեղավո՞ր եք,― հարցրեց Ուինսթընը։
— Իհարկե մեղավոր եմ,— ճչաց Փարսընսը՝ ստորաքարշ հայացք նետելով հեռէկրանին։ Մի՞թե Կուսակցությունը կձերբակալի անմեղ մարդու, ի՞նչ եք կարծում,— նրա գորտանման դեմքը խաղաղվեց և նույնիսկ փոքր֊ինչ սրբանման արտահայտություն ստացավ։― Մտահանցագործությունը սարսափելի բան է, ընկեր,― խրատական տոնով ասաց նա։― Նենգ է։ Վրա է հասնում՝ առանց քո իմացության։ Գիտե՞ք՝ ինչպես վրա հասավ։ Քնի մեջ։ Այո՛, փաստ է։ Աշխատում էի, ամեն ջանք թափում էի՝ չիմանալով, որ իմ գլխում վատ մտքեր կան։ Հետո սկսեցի խոսել քնիս մեջ։ Գիտե՞ք՝ նրանք ինչ են լսել,— նա իջեցրեց ձայնը, ասես բժշկական պատճառներով ստիպված էր տհաճ բան ասել։— «Կորչի Մեծ Եղբայրը»։ Ահա թե ինչ եմ ասել։ Երևում է՝ մի քանի անգամ։ Մեր մեջ ասած, ուրախ եմ, որ ինձ բերեցին այստեղ, քանի դեռ շատ հեռուն չէի գնացել։ Գիտե՞ք ինչ կասեմ նրանց, երբ կանգնեմ դատարանի առաջ։ Կասեմ՝ շնորհակալություն, շնորհակալ եմ, որ ինձ փրկեցիք ճիշտ ժամանակին։
— Ո՞վ մատնեց ձեզ,— հարցրեց Ուինսթընը։
― Փոքր աղջիկս,— թախծոտ հպարտությամբ ասաց Փարսընսը։— Բանալու անցքից գաղտնի լսում էր։ Լսել էր, թե ինչ եմ ասում ու հենց հաջորդ օրը ծլկել պարեկների մոտ։ Խելացի քայլ է յոթ տարեկանի համար, ճիշտ չէ՞։ Քեն չեմ պահում դրա համար։ Հակառակը, հպարտանում եմ նրանով։ Դրանից երևում է, որ ճիշտ ոգով եմ դաստիարակելնրան։
Նա ևս մի քանի անգամ նյարդային նստեց ու վեր կացավ՝ բաղձալի հայացք գցելով զուգարանակոնքին։ Հետո հանկարծ իջեցրեց կարճ տաբատը։
― Ներող եղեք, ծերուկ,― ասաց նա։― Չեմ դիմանում։ Հուզմունքից է։ Նա մեծ հետույքը թմփացրեց զուգարանակոնքին։ Ուինսթընը ձեռքերով ծածկեց երեսը։
― Սմի՛թ,― ճչաց հեռէկրանը։― 6079, Սմիթ Ու.։ Բացեք ձեր ղեմքը։ Խցերում դեմքը չփակե՛լ։
Ուինսթընը բացեց դեմքը։ Փարսընսը աղմկոտ ու առատ օգտվեց ցուգարանակոնքից։ Հետո պարզվեց, որ կափարիչն անսարք է, և ժամեր անց խցում գարշահոտություն էր։
Փարսընսին տարան։ Առեղծվածային կերպով գալիս ու գնում էին բազմաթիվ բանտարկյալներ։ Մեկին՝ մի կնոջ, հանձնարարվեց անցնել «Սենյակ 101», և Ուինսթընը նկատեց, թե նա ինչպես կուչ եկավ ու գունատվեց՝ լսելով այդ խոսքերը։ Եթե իրեն բերել էին առավոտյան, ապա հիմա ցերեկ էր, իսկ եթե բերել էին ցերեկը, ապա կեսգիշեր էր։ Խցում վեց բանտարկյալ կար՝ տղամարդ ու կին։ Բոլորն անշարժ նստած էին։ Ուինսթընի դիմաց նստած էր մի մարդ՝ առանց կզակի ու մեծ ատամներով, շատ նման էր մեծ անվնաս կրծողի։ Նրա գեր, բծավոր այտերը պարկանման էին ներքևի մասում, ու այնպիսի տպավորություն էր, որ այնտեղ սննդի փոքրիկ պահոցներ կան։ Նրա բաց մոխրագույն աչքերը երկչոտ թափառում էին մի մարդուց մյուսը և հանդիպելով որևէ մեկին՝ արագ փախչում։
Դուռը բացվեց, ուներս բերվեց ևս մի բանտարկյալ, որի տեսքից Ուինսթընի մարմնով սարսուռ անցավ։ Սովորական, տհաճ արտաքինով մարդ էր, գուցե ինժեներ կամ տեխնիկ։ Բայց ամենասարսափելին նրա դեմքի հյուծվածությունն էր։ Ասես գանգ լիներ։ Նիհարության պատճառով բերանն ու աչքերը անհամաչափորեն մեծ էին երևում, իսկ աչքերն ասես լի էին ինչ֊որ բանի կամ ինչ-որ մեկի հանդեպ անսանձ ատելությամբ։
Տղամարդը նստեց Ուինսթընից քիչ հեռու։ Ուինսթընն այլևս չէր նայում նրան, բայց տանջված, գանգանման դեմքն այնքան վառ էր նրա ուղեղում, ասես աչքի առաջ լիներ։ Հանկարծ հասկացավ՝ բանն ինչ է։ Տղամարդը մեռնում էր քաղցից։ Նույն միտքը գրեթե միաժամանակ ծագեց մյուսների մեջ։ Նստարանով թույլ շարժում անցավ։ Անկզակ մարդն աչքերը հառում էր գանգանման դեմքով մարդու վրա, հետո մեղավոր շրջում հայացքը, ապա նորից նայում անդիմադրելի գայթակղությամբ։ Հետո սկսեց անհանգիստ շարժվել տեղում։ Ի վերջո ոտքի կանգնեց, անփույթ օրորվելով քայլեց խցում, ձեռքը մտցրեց տաբատի գրպանն ու հացի մի կեղտոտ կտոր շփոթված մեկնեց գանգանման դեմքով տղամարդուն։
Հեռէկրանից մոլեգին, խլացնող գոռոց լսվեց։ Անկզակ մարդը վեր թռավ։ Գանգանման դեմքով մարդը ցնցվեց ամբողջ մարմնով՝ ասես ողջ աշխարհին ցուցադրելով, որ հրաժարվել է նվերից։
— Բա՛մսթեդ,― գոռաց ձայնը։― 2713, Բամսթեդ Ջեյ։ Գցե՛ք հացի կտորը։
Անկզակ մարդը հացի կտորր գցեց հատակին։
― Կանգնել տեղո՛ւմ,— հրամայեց ձայնը։― Դեմքով դեպի դո՛ւռը։ Չշարժվե՛լ։
Անկզակ մարդը ենթարկվեց։ Նրա մեծ, պարկանման այտերն անվերահսկելի դողում էին։ Դուռը կրնկի վրա բացվեց։ Երբ երիտասարդ սպան ներս մտավ ու մի կողմ կանգնեց, թիկունքից հայտնվեց կարճահասակ պնդակազմ մի վերակացու՝ հսկայական թևերով և ուսերով։ Նա կանգնեց անկզակ մարդու դիմաց, ապա, սպայի ազդանշանով, մարմնի ամբողջ ծանրությամբ մի սարսափեփ հարված հասցրեց ուղիղ բերանին։ Հարվածի ուժը բավական էր նրան հատակին շպրտելու համար։ Մարմինը թռավ դեպի դիմացի պատն ու ընկավ զուգարանակոնքի մոտ։ Մի պահ ապշած ընկած էր, իսկ բերանից ու քթից մուգ արյուն էր ծորում։ Իրենից անկախ՝ մարմնից թույլ հեծկլտոց թե ճռռոց լսվեց։ Հետո շրջվեց ու երերալով հենվեց ձեռքերին ու ծնկներին։ Բացի արյունից ու թքից, բերանից ընկան նաև դնովի ատամների երկու կեսերը։
Բանտարկյալներն անշարժ նստած էին՝ ձեռքերը ծնկներին խաչած։ Անկզակ մարդը մագլցեց իր տեղը։ Դեմքի մի կողմը մգանում էր։ Բերանն ուռել էր ու վերածվել տձև, բալագույն զանգվածի, որի մեջտեղում անցք կար։
Ժամանակ առ ժամանակ մի քիչ արյուն էր կաթում կոմբինեզոնի կրծքին։ Մոխրագույն աչքերը դեռ անցնում էին մի դեմքից մյուսը՝ ավելի մեղավոր արտահայտությամբ, ասես փորձում էին պարզել՝ ուրիշներն ինչքա՞ն են արհամարհում իրեն ստորացման համար։
Դուռը բացվեց։ Սպան ձեռքի թեթև շարժումով ցույց տվեց գանգանման դեմքով մարդուն։
― Սենյակ 101,― ասաց նա։
Ուինսթընը կողքից ծանր շնչառություն ու հուզմունք զգաց։ Տղամարդը, ձեռքերն աղերսագին կրծքին դրած, ծնկի էր եկել հատակին։
― Ընկե՛ր։ Սպա՜,― գոռաց նա։— Մի՛ տարեք այնտեղ։ Մի՞թե արդեն ամեն ինչ չեմ ասել։ Ուրիշ ի՞նչ եք ուզում իմանալ։ Ես ամեն ինչ կխոստովանեմ, ամե՜ն ինչ։ Ասացեք, ու անմիջապես կխոստովանեմ։ Գրեք, ու ես կստորագրեմ... ցանկացած բան։ Միայն թե ոչ Սենյակ 101-ը։
― Սենյակ 101,― կրկնեց սպան։
Տղամարդու դեմքը, որն արդեն իսկ շատ գունատ էր, մի գույն առավ, որն անհավանական թվաց Ուինսթընին։ Դա հաստատ, անկասկած, կանաչի երանգ էր։
— Ինչ ուզում եք արե՜ք, ինչ ուզում եք արե՜ք,― ճչաց մարդը։— Մի քանի շաբաթ է՝ չեք կերակրում։ Ավարտին հասցրեք գործը, թողեք, որ մեռնեմ։ Գնդակահարեք։ Կախաղան հանեք։ Դատապարտեք քսանհինգ տարվա ազատազրկման։ Ուրիշ ո՞ւմ մատնեմ։ Միայն ասացեք՝ ում, ու կասեմ՝ ինչ ուզում եք։ Ինձ չի հետաքրքրում՝ ով է, կամ ինչպես կվարվեք նրա հետ։ Ես ունեմ կին ու երեք երեխա։ Ավագը վեց տարեկան էլ չկա։ Կարող եք բոլորին էլ բռնել, իմ աչքի առաջ կտրել կոկորդները, իսկ ես կկանգնեմ ու կնայեմ։ Միայն թե ոչ Սենյակ 101֊ը։
― Սենյակ 101,— ասաց սպան։
Տղամարդը մոլեգնած նայեց մյուս բանտարկյալներին, ասես մտադրվել էր իր փոխարեն ուրիշ զոհ գտնել։ Աչքերը կենտրոնացան անկզակ մարդու ջնջխված դեմքին։ Պարզեց նիհար թևը։
― Ոչ թե ինձ պիտի բռնեք, այլ նրան,— գոռաց նա։ Չլսեցիք, թե ինչ ասաց, երբ խփեցիք դեմքին։ Ինձ հնարավորություն տվեք, ու կասեմ բառ առ բառ։ Ոչ թե ես, այլ նա է Կուսակցության դեմ։— Պահնորդներն առաջ եկան։ Տղամարդու ձայնը վերածվեց ճղղոցի։― Դուք չլսեցիք նրան,— կրկնեց։― Հեռէկրանը լավ չէր աշխատում։ Ձեզ նա՛ է պետք։ Նրա՛ն տարեք, ոչ թե ինձ։
Երկու պնդակազմ վերակացուները կանգնել էին, որ բռնեն թևերից։ Բայց հենց այդ պահին նա ընկավ խցի հատակին ու բռնեց նստարանի երկաթե ոտքից։ Կենդանու պես, անխոս ոռնաց։ Պահակները փորձեցին պոկել, բայց ապշեցուցիչ ուժով էր կառչել։ Մոտ քսան վայրկյան փորձում էին պոկել նրան։ Բանտարկյալները լուռ նստած էին, ձեռքերը խաչած ծնկներին, և ուղիղ նայում էին իրենց դիմաց։ Ոռնոցը դադարեց, տղամարդու շունչր հերիքում էր միայն կառչելուն։ Հետո ուրիշ աղաղակ լսվեց։ Պահակը կոշիկի հարվածով ջարդել էր ձեռքի մատները։ Նրան քարշ տալով ոտքի կանգնեցրին։
— Սենյակ 101,— ասաց սպան։
Տղամարդուն դուրս տարան. քայլում էր երերալով, գլխահակ, տրորելով վնասված ձեռքը, նա այլևս չէր դիմադրում։
Երկար ժամանակ անցավ։ Եթե գանգանման դեմքով մարդուն տարել էին կեսգիշերին, ապա հիմա առավոտ էր. եթե տարել էին առավոտյան, ապա հիմա ցերեկ էր։ Ուինսթընը մենակ էր, արդեն մի քանի ժամ մենակ էր։ Նեղ նստարանին նստելուց այնպիսի ցավ էր սկսվել, որ հաճախ վեր էր կենում ու քայլում, իսկ հեռէկրանը չէր կշտամբում։ Հացի կտորն այնտեղ էր, ուր գցել էր անկզակ մարդը։ Սկզբում մեծ ջանք էր պահանջվում, որ չնայի հացին, բայց հետո քաղցին փոխարինեց ծարավը։ Բերանը մածուցիկ էր ու գարշահոտ։ Բզզոցից ու անփոփոխ սպիտակ լույսից գլխում անորոշություն էր, դատարկության զգացում։ Վեր էր կենում, որովհետև ոսկորների ցավն այլևս անտանելի էր, իսկ հետո՝ գրեթե միանգամից դարձյալ նստում էր, որովհետև գլուխը պտտվում էր, ու վստահ չէր՝ արդյոք կկարողանա կանգնել տեղում։ Երբ հաջողվում էր վերահսկել ֆիզիկական զգացողությունները, սարսափը վերադառնում էր։ Երբեմն մարող հույսով մտածում էր Օ՚Բրայընի և ածելու մասին։ Հնարավոր է, որ ածելին իրեն հասնի ուտելիքի մեջ, եթե երբևէ կերակրեն։ Ավելի աղոտ մտածում էր Ջուլիայի մասին։ Ինչ֊որ տեղ նա տառապում էր, գուցե իրենից էլ շատ։ Գուցե հիմա ճչում է ցավից։ «Եթե կարողանայի փրկել Ջուլիային՝ կրկնապատկելով իմ ցավը, կանեի՞,― մտածում էր նա,― այո, կանեի»։ Բայց սա ընդամենը մտավոր որոշում էր, և կայացվեց, որովհետև ինքն այդպես էր ճիշտ համարում։ Բայց ոչինչ չէր զգում։ Այստեղ ոչինչ չես կարող զգալ, բացի ցավից ու ցավի կանխազգացումից։ Բացի այդ, հնարավո՞ր է տառապել ցավից և այդ ընթացքում ցավն ուժեղացնելու որևէ պատճառ փնտրել։ Բայց այդ հարցը դեռ պատասխան չուներ։
Դարձյալ ոտնաձայներ լսվեցին։ Դուռը բացվեց։ Ներս եկավ Օ՚Բրայընը։
Ուինսթընը ոտքի կանգնեց։ Նա այնպես էր ապշել իր տեսածից, որ կորցրել էր վախը։ Շատ տարիների ընթացքում առաջին անգամ մոռացել էր հեռէկրանի ներկայության մասին։
― Ձեզ է՞լ են բռնել,― գոռաց նա։
― Ինձ վաղուց են բռնել,— ասաց Օ՚Բրայընը մեղմ, գրեթե կարեկցող հեգնանքով։ Նա մի կողմ քաշվեց։ Թիկունքից հայտնվեց թիկնեղ պահնորդը՝ ձեռքին երկար, սև մահակ։
― Դուք գիտեիք, Ուինսթըն,— ասաց Օ՚Բրայընը։ Մի խաբեք ձեզ։ Գիտեիք... միշտ էլ գիտեիք։
Այո, հիմա հասկանում էր, որ միշտ գիտեր։ Բայց մտածելու ժամանակ չկար։ Միայն նայում էր պահակի ձեռքի մահակին։ Այն կարող էր հարվածել ցանկացած տեղ՝ գլխին, ականջի ծայրին, ուսին, արմունկին...
Արմունկին։ Ցավից գրեթե կաթվածահար՝ նա ծնկի էր եկել մյուս ձեռքով բռնելով վնասված արմունկը։ Ամեն ինչ վառվում էր դեղին լույսով։ Անհավատալի էր, անհավատալի էր, որ մի հարվածը կարող է այդպիսի ցավ պատճառել։ Դեղին լույսն անցավ, և նա տեսավ իրեն նայող երկու մարդու։ Պահնորդը ծիծաղում էր նրա աղավաղված տեսքի վրա։ Ամեն դեպքում, մի բան պարզ էր։ Երբեք և ոչ մի պատճառով չես ցանկանում, որ ցավն ուժեղանա։ Ցավից միայն մի բան ես ուզում, որ դադարի։ Աշխարհում չկա ավելի վատ բան, քան ֆիզիկական ցավը։ «Ցավի առաջ չկան հերոսներ, չկան հերոսներ»,― շարունակ մտածում էր նա՝ հատակին կուչ եկած և անօգուտ սեղմելով վնասված ձախ թևը։
II
Պառկած էր մի բանի վրա, որ Նման էր ծալովի մահձակալի, բայց՝ հատակից ավելի բարձր, և այնպես էր ամրացված, որ Նա չէր կարոր շարժվել։ Սովորականից ուժեղ լույսն ընկել էր դեմքին։ Օ՚Բրայընը կանգնել էր կողքին և ուշադիր Նայում էր։ Նրա մյուս կողմում սպիտակ վերարկուով մարդ էր՝ ձեռքին ենթամաշկային Ներարկիչ։
Նույնիսկ աչքերը բացելուց հետո աստիճանաբար էր ընկալում շրջապատը։ Այնպիսի տպավորություն էր, ասես այդ սենյակ էր լողացել լրիվ այլ աշխարհից՝ ստորջրյա աշխարհից, որ ներքևում էր։ Չգիտեր ինչքան ժամանակ էր այդտեղ։ Ձերբակալվելուց ի վեր չէր տեսել ոչ խավար, ոչ լույս։ Բացի այդ, հիշողություններր միշտ ընդհատվում էին։ Երբեմն գիտակցությունը, նույնիսկ այն, որ պահպանվում է քնի մեջ, անջատվում էր, ապա հայտնվում դատարկ ընդմիջումից հետո։ Բայց անհնար էր պարզել՝ այդ ընդմիջումները տևել են օրե՞ր, շաբաթնե՞ր, թե՞ ընդամենը վայրկյաններ։
Արմունկին ստացած առաջին հարվածից սկսվել էր մղձավանջը։ Ավելի ուշ պետք է հասկանար, այն, ինչ եղավ այն ժամանակ, ընդամենը նախապատրաստական, սովորական հարցաքննություն էր, որին ենթարկվում էին գրեթե բոլոր բանտարկյալները։ Բոլորը պարտավոր էին խոստովանել հանցագործությունների մի երկար շարք՝ լրտեսություն, նենգաշորթություն և նման բաներ։ Խոստովանությունը ձևականություն էր, իսկ տանջանքը՝ իրական։ Չէր կարող հիշել իրեն քանի անգամ են ծեծել և ինչ տևողությամբ։ Նրանով միշտ զբաղվում էր միաժամանակ հինգ-վեց մարդ՝ սև համազգեստներով։ Երբեմն խփում էին բռունցքներով, երբեմն՝ մահակներով, երբեմն՝ պողպատե ձողերով, երբեմն էլ՝ երկարաճիտ կոշիկներով։ Լինում էին պահեր, երբ նա գլորվում էր հատակին, առանց ամոթի, կենդանու պես, ողջ մարմնով կուչ էր գալիս՝ ոտքերի հարվածներից խուսափելու անվերջ, անհույս փորձեր անելով, բայց ավելի ու ավելի շատ հարվածներ ստանալով կողերին, փորին, արմունկներին, սրունքներին, աճուկներին, ամորձիներին, ողնաշարի հիմքի ոսկորներին։ Լինում էին պահեր, երբ դա տևում ու տևում էր այնքան, որ նրան թվում էր՝ ամենադաժանը, չարն ու աններելին ոչ թե այն է, որ պահակները շարունակում են ծեծել իրեն, այլ որ իրեն չի հաջողվում կորցնել գիտակցությունը։ Լինում էին պահեր, երբ նյարդերը տեղի էին տալիս, ու նա սկսում էր գութ աղերսել նույնիսկ ծեծը վերսկսվելուց առաջ, երբ միայն հարվածի պատրաստվող բռունցքի տեսքը բավական էր՝ իրական ու երևակայական հանցագործությունների խոստովանության հեղեղ տեղալու համար։ Լինում էին նաև պահեր, երբ վճռում էր ոչինչ չխոստովանել, և յուրաքանչյուր բառ ուժով ու ցավի հևոցներով էին դուրս քաշում նրանից, պատահում էր, որ երբ փոխզիջման գնալու թույլ փորձ էր անում, ասում էր ինքն իրեն. «Կխոստովանեմ, բայց ոչ հիմա։ Պետք է դիմանամ, քանի դեռ ցավն անտանելի չէ։ Եվս երեք հարված ոտքով, ևս երկու հարված, հետո կասեմ ինչ ուզում են»։ Երբեմն նրան այնքան էին ծեծում, որ հազիվ էր ոտքի կանգնում, հետո կարտոֆիլի պարկի նման նետում էին խցի քարե հատակին, մի քանի ժամ թողնում, որ վերականգնի ուժերը, ապա տանում ու նորից ծեծում։ Լինում էին նաև ուժերի վերականգնման ավելի տևական շրջաններ։ Դրանք աղոտ էր հիշում, քանի որ հիմնականում քնած կամ ընդարմացած վիճակում էր լինում։ Հիշում էր խուցը՝ պատին ամրացված դարակ հիշեցնող ծալվող մահճակալով ու թիթեղյա լվացարանով, հիշում էր ուտելիքը՝ տաք ապուր, հաց, երբեմն՝ սուրճ։ Հիշում էր նոթոտ սափրիչին, որը գալիս էր՝ իր կզակը քերելու և մազերը կտրելու, ինչպես և գործարար, ոչ համակրելի տեսքով տղամարդկանց՝ սպիտակ վերարկուներով, որոնք չափում էին իր զարկերակը, ստուգում ռեֆլեքսները, բարձրացնում կոպերը, կոպիտ մատներով ստուգում՝ կոտրված ոսկորներ ունի՞, և քնաբեր ներարկում թևի մեջ։
Ծեծում էին ավելի հազվադեպ, ծեծը գլխավորապես սպառնալիք էր դարձել, սարսափ, որ նրա հանդեպ կարող էր կիրառվել ցանկացած պահի, երբ պատասխանը գոհացնող չլիներ։ Հիմա նրան հարցաքննում էին ոչ թե սև համազգեստներով սրիկաներ, այլ կուսակցական ինտելեկտուալներ՝ թմբլիկ տղամարդիկ՝ արագ շարժումներով ու փայլող ակնոցներով. Նրանք Ուինսթընի հետ աշխատում էին հերթափոխով. երբեմն դա տևում էր (այդպես կարծում էր, բայց չէր կարող վստահ լինել) տասը֊տասներկու ժամ։ Այս մյուս հարցաքննողները ջանում էին, որ նա մշտապես թույլ ցավ զգա, բայց նրանց գլխավոր մեթոդը ցավը չէր։ Ապտակում էին նրան, ձգում ականջները, քաշում մազերը, ստիպում կանգնել մեկ ոտքի վրա, արգելում էին միզել, դեմքին շլացնող լույս էին պահում, այնքան, մինչև աչքերից ջուր էր հոսում, բայց այդ ամենի իմաստն ընդամենը նրան նվաստացնելն էր և վիճելու ու բանական մտածելու ունակության ոչնչացումը։ Նրանց իրական զենքն անգութ, անընդհատ, ժամեր ու ժամեր տևող հարցաքննությունն էր. նրան խճճում էին, նրա համար ծուղակներ էին լարում, նենգափոխում նրա ասած ամեն մի խոսքը, ամեն քայլափոխի մեղադրում՝ որ ստում է ու հակասում ինքն իրեն, այնքան, մինչև սկսում էր արտասվել թե՝ ամոթից, թե՝ նյարդային ուժասպառությունից։ Երբեմն մեկ հարցաքննության ընթացքում հինգ֊վեց անգամ արտասվում էր։ Հիմնականում նրանք վիրավորական խոսքերով էին դիմում, և ամեն անգամ, երբ հապաղում էր, սպառնում էին, որ դարձյալ կհանձնեն պահնորդների ձեռքը, բայց երբեմն նրանք հանկարծ փոխում էին խոսելաոճը, նրան անվանում էին ընկեր, կոչ անում Անգսոցի և Մեծ Եղբոր անունից ու տխրությամբ հարցնում՝ արդյոք նույնիսկ հիմա՞ բավարար հավատարմություն չունի Կուսակցության հանդեպ և չի ցանկանում զղջալ իր գործած չարիքի համար։ Երբ ժամեր տևած հարցաքննություններից հետո նյարդերը տեղի էին տալիս, նույնիսկ նման կոչը նրան ստիպում էր արտասվել։ Ի վերջո, փնթփնթան ձայները նրան ավելի հիմնովին էին ոչնչացնում, քան պահնորդների կոշիկներն ու բռունցքները։ Նա վերածվել էր բերանի, որ խոսում էր, ձեռքի, որ ստորագրում էր այն ամենը, ինչ պահանջում էին իրենից։ Նրա միակ մտահոգությունն էր՝ պարզել, թե ինչ խոստովանություն են պահանջում, հետո արագ խոստովանել՝ սպասելով նոր ծեծի։ Նա նշանավոր կուսակցականների սպանություն խոստովանեց, ընդդիմադիր ազդագրերի տարածում, հանրային ֆոնդերի յուրացում, ռագմական գաղտնիքների վաճառք, ամեն տեսակի վնասարարություն։ Խոստովանեց, որ դեռևս 1968 թվականից աշխատել է որպես արևելաասիական կառավարության վճարվող լրտես։ Խոստովանեց, որ հավատացյալ է, կապիտալիզմի հետևորդ և որ այլասերված է։ Խոստովանեց, որ սպանել է իր կնոջը, թեև գիտեր, և հարցաքննողներն էլ պետք է որ իմանային, որ կինը դեռ ողջ է։ Խոստովանեց, որ տարիներ շարունակ անձամբ կապ է ունեցել Գոլդսթեյնի հետ և եղել ընդհատակյա կազմակերպության անդամ, որի անդամ են նաև իր գրեթե բոլոր ծանոթները։ Ավելի հեշտ էր խոստովանել ամեն ինչ և հանցակից դարձնել բոլորին։ Բացի այդ, ինչ֊որ չափով այդ ամենը ճիշտ էր։ Նա իսկապես եղել էր Կուսակցության թշնամի, իսկ Կուսակցության համար տարբերություն չկար մտքի և արարքի միջև։
Կային նաև այլ հիշողություններ։ Դրանք իրար հետ կապ չունեին, ինչպես սևով շրջանակված նկարներ։
Նա խցում էր. այնտեղ գուցե մութ էր, գուցե՝ լույս, որովհետև բացի մի զույգ աչքից, ուրիշ ոչինչ չէր տեսնում։ Մոտիկից ղանդաղ ու համաչափ ինչ-որ գործիք էր տկտկում։ Աչքերը խոշորացել էին ու ավելի ուժեղ էին փայլում։ Հանկարծ նա դուրս թռավ տեղից, սուզվեց աչքերի մեջ, և աչքերը կուլ տվեցին Նրան։
Նրան կապել էին աթոռին՝ շլացուցիչ լույսի տակ, շրջապատված թվատախտակներով։ Սպիտակ վերարկուով մի մարդ հետևում էր թվատախտակին։ Դրսում ծանր երկարաճիտ կոշիկների աղմուկ լսվեց։ Դուռը կրնկի վրա բացվեց։ Մոմե դեմքով սպան քայլեց ներս. նրա ետևից մտան երկու պահնորդ։
― Սենյակ 101,― ասաց սպան։
Սպիտակ վերարկուով տղամարդը չշրջվեց։ Ուինսթընին նա նույնպես չնայեց, նայում էր միայն թվատախտակներին։
Նա սահում էր հզոր, մեկ կիլոմետր լայնությամբ միջանցքն ի վար՝ լեցուն փառահեղ ոսկեգույն լույսով, բարձր ծիծաղում էր ու ողջ կոկորդով խոստովանություններ գոռում։ Նա խոստովանում էր ամեն ինչ, նույնիսկ այն, ինչ կարողացել էր թաքցնել տանջանքների ժամանակ։ Իր կյանքի ողջ պատմությունը ներկայացնում էր հանդիսատեսին, որն արդեն գիտեր այդ մասին։ Նրա հետ պահնորդներ կային, ուրիշ հարցաքննողներ, սպիտակ վերարկուներով մարդիկ, Օ՚Բրայընը, Ջուլիան, պարոն Չարրինգթընը, բոլորը միասին սահում էին միջանցքով ու բարձր ծիծաղում։ Իրեն հաջողվել էր խուսափել ապագայում ամրագրված մի սարսափելի բանից, որր չէր պատահել։ Մմեն ինչ կարգին էր, ցավ այլևս չկար, կյանքի վերջին մանրամասնը բաց էր, հասկացված ու ներված։
Նա վեր թռավ տախտակե մահճակալից՝ վստահ, որ լսել է Օ՚Բրայընի ձայնը։ Թեև հարցաքննության ողջ ընթացքում երբեք չէր տեսել նրան, միշտ այն զգացողությունն էր, որ Օ՚Բրայընը կողքին է, միայն թե ինքը չի տեսնում նրան։ Օ՚Բրայընն էր թելադրում ամեն ինչ։ Հենց նա էր պահակներ նշանակել Ուինսթընի համար և թույլ չէր տվել, որ նրան սպանեն։ Հենց նա էր որոշում՝ Ուինսթընը երբ ճչա ցավից, երբ կարճատև ընդմիջում ունենա, երբ նրան կերակրեն, երբ քնի, երբ թմրադեղ ներարկվի նրա թևի մեջ։ Հենց նա էր հարցեր տալիս ու պատասխաններ առաջարկում։ Նա էր տանջողը, նա էր պաշտպանը, նա էր հավատաքննիչը, նա էր ընկերը։ Մի անգամ (Ուինսթընը չէր հիշում՝ թմրաքնի՞ մեջ էր, իսկակա՞ն քնի, թե՞ նույնիսկ արթմնի) մի ձայն շշնջաց ականջին. «Մի՛ անհանգստացեք, Ուի՛նսթըն, դուք իմ հովանու տակ եք։ Յոթ տարի է՝ հետևում եմ ձեզ։ Հիմա եկել է շրջադարձային պահը։ bu կփրկեմ ձեզ։ Կատարյալ կդարձնեմ»։ Նա վստահ չէր՝ արդյո՞ք Օ՚Բրայընի ձայնն էր, բայց հենց նույն ձայնը յոթ տարի առաջ ուրիշ երազում ասել էր. «Մենք կհաՆդիպենք մի վայրում, ուր մթություն չկա»։
Նա չէր հիշում հարցաքննությունը վերջ ունեցա՞վ, թե՝ ոչ։ Վրա հասավ մի սև շրջան, որից աստիճանաբար նյութականացավ խուցը կամ սենյակը, որտեղ հիմա էր։ Ուղիղ պառկած էր և ի վիճակի չէր շարժվել։ Մարմինն ամրացված էր բոլոր կենսական կետերում։ Նույնիսկ ծոծրակն ինչ-որ կերպ ամրացված էր։ Օ՚Բրայընը մռայլ ու բավական տխուր նայում էր վերևից։ Ներքևից նրա դեմքը կոպիտ ու մաշված տեսք ուներ, աչքերի տակ պարկեր էին, իսկ քթից մինչև կզակը՝ ծալքեր։ Նա ավելի տարիքով էր, քան Ուինսթընն էր կարծում, գուցե քառասունութ֊հիսուն տարեկան։ Ձեռքը կլոր թվատախտակի լծակին էր։
― Ես ասացի ձեզ,—― ասաց Օ՚Բրայընը,— որ եթե հանդիպենք, ապա՝ այստեղ։
― Այո,— ասաց Ուինսթընը։
Առանց որևէ այլ նախազգուշացման, բացի Օ՚Բրայընի ձեռքի թեթև շարժումից, մարմնով ցավի ալիք անցավ։ Սարսափելի ցավ էր. նա չէր տեսնում ինչ է կատարվում, և այն զգացողությունն ուներ, թե իրեն մահացու վնասվածք են հասցնում։ Չգիտեր՝ դա իսկապե՞ս կատարվում էր, թե՞ էլեկտրականության ազդեցությունն էր, բայց մարմինն աղավաղվում էր, իսկ հոդերը դանդաղ հեռանում էին իրարից։ Չնայած ցավից ճակատին քրտինք էր հայտնվել, ամենից շատ վախենում էր, թե ողնաշարն ուր որ է կկոտրվի։ Նա սեղմեց ատամները և խոր շունչ քաշեց՝ քթով փորձելով հնարավորինս լուռ մնալ։
― Դուք վախենում եք,— ասաց Օ՚Բրայընը՝ ուսումնասիրելով նրա դեմքը,― որ ձեր մեջ ինչ֊որ բան կկոտրվի։ Ամենից շատ՝ որ կկոտրվի հենց ողնաշարը։ Վառ տեսնում եք այն պատկերը, թե ողերն ինչպես են հեռանում իրարից, իսկ հեղուկը կաթում է նրանցից։ Ահա թե ինչի մասին եք մտածում, ճի՞շտ է, Ուի՛նսթըն։
Ուինսթընը չպատասխանեց։ Օ՚Բրայընը հետ մղեց լծակը։ Ցավի ալիքը հեռացավ նույնքան արագ, որքան հայտնվել էր։
― Քառասուն էր,— ասաց Օ՚Բրայընը։— Տեսնո՞ւմ եք, այս թվատախտակի վրա թվերը հասնում են հարյուրի։ Խնդրում եմ, մեր խոսակցության ընթացքում հիշեք, որ ես իրավունք ունեմ ցավ պատճառել ցանկացած պահի և ցանկացած աստիճանի։ Եթե ստեք, կամ փորձեք խուսափել պատասխանից, կամ նույնիսկ պատասխանեք ոչ այնպես, ինչպես թույլ են տալիս ձեր մտավոր կարողությունները, անմիջապես ճչալու եք ցավից։ Հասկացա՞ք։
— Այո,— ասաց Ուինսթընը։
Օ՚Բրայընը մի փոքր մեղմացավ։ Նա մտազբաղ ուղղեց ակնոցը և մեկ֊երկու քայլ արեց։ Հիմա խոսում էր մեղմ ու համբերատար ձայնով։ Ասես բժիշկ լիներ կամ ուսուցիչ, կամ նույնիսկ քահանա, ավելի շատ ջանում էր բացատրել ու համոզել, քան պատժել։
― Շատ եմ տանջվում ձեզ հետ, Ուինսթըն,— ասաց նա ― որովհետև դուք արժանի եք դրան։ Դուք փայլուն հասկանում եք, թե ինչ է կատարվում ձեզ հետ։ Վաղուց գիտեք, թեև չեք ցանկանում խոստովանել։ Դուք մտավոր խնդիրներ ունեք։ Տառապում եք հիշողության արատից։ Ի վիճակի չեք հիշել իրական դեպքերը և համոզում եք ձեզ, որ հիշում եք դեպքեր, որ երբեք չեն պատահել։ Բարեբախտաբար, դա հնարավոր է բուժել։ Երբեք չեք բուժվել, որովհետև չեք ցանկացել։ Դրա համար մի փոքր կամքի ուժ էր պետք, որին պատրաստ չէիք։ Ես քաջատեղյակ եմ, որ նույնիսկ հիմա կառչում եք ձեր հիվանդությունից՝ կարծելով, որ դա արժանիք է։ Հիմա մի օրինակ կբերեմ։ Այս պահին Օվկիանիան ո՞ր տերության հետ է պատերազմում։
― Երբ ինձ ձերբակալեցին, Օվկիանիան պատերազմում էր Արևելաասիայի հետ։
— Արևելաասիայի։ Լա՛վ։ Օվկիանիան միշտ էլ պատերազմել է Արևելաասիայի դեմ, ճի՞շտ է։
Ուինսթընը շունչ քաշեց։ Նա բացեց բերանը, որ խոսի, բայց չխոսեց։ Չէր կարողանում աչքերը հեռացնել թվատախտակից։
— Խնդրում եմ՝ ճշմարտությունը, Ուինսթըն։ Ձեր ճշմարտությո՛ւնը։ Ասացեք ինձ՝ ի՞նչ եք հիշում։
― Հիշում եմ, որ իմ ձերբակալվելուց ընդամենը մեկ շաբաթ առաջ բնավ պատերազմ չէինք մղում Արևելաասիայի դեմ։ Դաշնակից էինք նրան։ Պատերազմը Եվրասիայի դեմ էր։ Տևեց չորս տարի։ Մինչ այդ... Օ՚Բրայընը ձեռքի շարժումով ընդհատեց նրան։
— Մեկ ուրիշ օրինակ,— ասաց նա։ Մի քանի օր առաջ դուք իսկապես լուրջ մոլորության մեջ էիք։ Հավատացած էիք, որ երեք մարդ՝ Կուսակցության երբեմնի անդամներ Ջոնսը, Աարոնսոնն ու Ռութերֆորդը՝ մարդիկ, որոնց մահապատժի էին ենթարկել դավաճանության ու նենգաշորթության համար՝ այն բանից հետո, երբ ամեն ինչ ամբողջությամբ խոստովանեցին, մեղավոր չեն այն հանցագործությունների համար, որոնց մեջ մեղադրվում էին։ Հավատում էիք, որ տեսել եք անսխալ փաստաթուղթ, որն ապացուցում էր նրանց խոստովանությունների կեղծ լինելր։ Կա մի լուսանկար, որը ձեզ հայտնվել է տեսիլքում։ Հավատացած էիք, որ այն պահել եք ձեր ձեռքին։ Լուսանկարը համարյա այսպիսին էր։
Թերթի երկարավուն կտորը հայտնվել էր Օ՚Բրայընի ձեռքին։ Մոտ հինգ վայրկյան Ուինսթընի տեսադաշտում էր։ Դա լուսանկար էր, իսկ թե ինչ լուսանկար, ոչ մի կասկած չկար։ Հենց ԱՅՆ լուսանկարն էր։ Ջոնսի, Աարոնսոնի և Ռութերֆորդի նյույորքյան կուսակցական հանդիպման լուսանկարի ևս մի օրինակ, որը Ուինսթընը պատահաբար տեսել էր տասնմեկ տարի առաջ ու արագորեն ոչնչացրել։ Միայն մի պահ այն աչքի առաջ էր, հետո դարձյալ անհետացավ տեսադաշտից։ Բայց ինքը տեսել էր այն, անկասկած, տեսել էր։ Անհույս, ցավոտ ջանքով փորձեց մարմինը պոկել մահճակափց։ Անհնար էր որևէ ուղղությամբ նույնիսկ մեկ սանտիմետր շարժվել։ Մի պահ նույնիսկ մոռացել էր թվատախտակի մասին։ Միայն ուզում էր դարձյալ մատներով դիպչել լուսանկարին կամ գոնե տեսնել։
― Այն գոյությո՜ւն ունի,― ճչաց նա։
― Ոչ,― ասաց Օ՚Բրայընը։
Նա սկսեց քայլել սենյակում։ Դիմացի պատի մեջ հիշողության անցք կար։ Օ՚Բրայընը բարձրացրեց ցանցավոր կափարիչը։ Թղթի փխրուն կտորը հեռացավ տաք օդի հոսանքով, անհետացավ բոցերի մեջ։ Օ՚Բրայընը շրջվեց պատից։
― Մոխիր,— ասաց նա։― Նույնիսկ ոչ թե մոխիր, այլ փոշի։ Այն գոյություն չունի ու երբեք էլ գոյություն չի ունեցել։
― Բայց եղել է։ Գոյություն ունի։ Գոյություն ունի հիշողության մեջ։ Ես հիշում եմ։ Դուք հիշում եք։
― Ես չեմ հիշում,― ասաց Օ՚Բրայընը։
Ուինսթընի սիրտը տակնուվրա եղավ։ Դա կրկնամիտք էր։ Նա մահացու անօգնականության զգացում ուներ։ Եթե վստահ լիներ, որ Օ՚Բրայընը ստում է, դա այնքան էլ կարևոր չէր լինի։ Բայց չի բացառվում, որ Օ՚Բրայընն իրոք մոռացել է լուսանկարի մասին։ Ու եթե այդպես է, ապա երևի արդեն մոռացել էնաև այն, որ հերքել է, որ հիշում է, և մոռացել է, որ մոռացել է։ Ինչպե՞ս կարող ես վստահ լինել, որ դա հասարակ խաբեություն է։ Գուցե մտքի մեջ խելագար տեղաշարժն իրական է. այդ միտքը հուսահատեցնում էր։
Օ՚Բրայընը մտազբաղ նայում էր նրան։ Ավելի քան երբևէ նման էր ուսուցչի, որը չարչարվում է կամակոր, բայց խոստումնալից երեխայի հետ։
― Կա կուսակցական մի կարգախոս, որն առնչվում է հիշողության վերահսկման հետ,― ասաց նա։― Կրկնեք, խնդրեմ։
― Ով վերահսկում է անցյալը, վերահսկում է ապագան, ով վերահսկում է ներկան, վերահսկում է անցյալը,— հնազանդ կրկնեց Ուինսթընը։
— Ով վերահսկում է ներկան, վերահսկում է անցյալը,― ասաց Օ՚Բրայընը՝ գլխով հավանության նշան անելով։― Ուի՛նսթըն, ձեր կարծիքով անցյալն իսկապե՞ս գոյություն ունի։
Ուինսթընին դարձյալ համակեց անօգնականության զգացումը։ Աչքերը թափառում էին թվատախտակի վրա։ Նա չգիտեր՝ ո՞ր պատասխանն իրեն կփրկի ցավից՝ «այո՞»֊ն, թե՞ «ոչ»-ը. բայց նաև չգիտեր, թե որ պատասխանն էր ճիշտ։
Օ՚Բրայընը թույլ ժպտաց։
— Դուք մետաֆիզիկ չեք, Ուինսթըն,― ասաց նա։— Մինչ այս պահը երբեք չեք մտածել՝ ինչ է նշանակում գոյություն։ Ավելի կոնկրետ կարտահայտվեմ։ Անցյալը գոյություն ունի՞ կոնկրետ, տարածության մեջ։ Կա՞ որևէ տեղ, մի վայր, ֆիզիկական առարկաների աշխարհ, որտեղ անցյալը դեռ շարունակվում է։
― Ոչ։
― եթե անցյալ գոյություն ունի, ապա՝ որտե՞ղ։
― Արձանագրություններում։ Գրի է առնված։
— Արձանագրություններում։ Ե՞վ։
― Մտքում։ Մարդկային հիշողության մեջ։
― Հիշողության մեջ։ Շատ լավ։ Մենք՝ Կուսակցությունը, վերահսկում ենք բոլոր արձանագրություններն ու բոլոր հիշողությունները։ Հետևաբար՝ վերահսկում ենք անցյալը, ճի՞շտ է։
— Բայց ինչպե՞ս կարող եք մարդկանց ստիպել մոռանալ,― դարձյալ ճչաց Ուինսթընը՝ մի պահ մոռանալով թվատախտակի մասին։― Դա լինում է կամքից անկախ։ Վեր է մարդու ուժերից։ Ինչպե՞ս կարող եք վերահսկել հիշողությունը։ Դուք չեք վերահսկել իմ հիշողությունը։
Օ՚Բրայընի շարժումները դարձյալ խստացան։ Ձեռքը դրեց թվատախտակի վրա։
— Հակառակըասաց նա,― դո՛ւք չեք վերահսկել այն։ Եվ դրա համար էլ ձեզ այստեղ են բերել։ Դուք այստեղ եք, որովհետև չկարողացաք լինել հնազանդ և կարգապահ։ Դուք չհնազանդվեցիք, ինչի դիմաց վճարելու եք հոգեկան առողջությամբ։ Նախընտրեցիք լինել խելագար, փոքրամասնություն դառնալ։ Միայն կարգապահ միտքը կարող է տեսնել իրականությունը, Ուի՛նսթըն։ Դուք կարծում եք՝ իրականությունը օբյեկտիվ, արտաքին, ինքնուրույն գոյություն ունեցող երևույթ է։ Կարծում եք նաև, որ իրականության բնույթն ակնհայտ է։ Երբ խաբում եք ինքներդ ձեզ կարծելով, թե ինչ֊որ բան եք տեսնում, ենթադրում եք, որ բոլորն էլ տեսնում են նույնը։ Բայց ասում եմ ձեզ, Ուի՛նսթըն. իրականությունն արտաքին երևույթ չէ։ Իրականությունը գոյություն ունի մարդու գիտակցության մեջ և ուրիշ ոչ մի տեղ։ Ոչ թե անհատական գիտակցության մեջ, որը կարող է սխալվել և ամեն դեպքում շուտով անհետանալու է. միայն Կուսակցության գիտակցության մեջ, որը հավաքական է և անմահ։ Ճշմարտություն է այն, ինչ Կուսակցությունն է ճշմարտություն համարում։ Անհնար է տեսնել իրականությունը, եթե չնայես Կուսակցության աչքերով։ Դուք պետք է դա նորից սովորեք, Ուինսթըն։ Դրա համար պետք է ինքնաոչնչացում, կամքի ուժ։ Դուք պետք է զսպեք ձեզ, մինչ վերգտնեք մտավոր հավասարակշռությունը։
Նա մի քանի վայրկյան դադար առավ, որպեսզի Ուինսթընը յուրացնի իր լսսածը։
— Հիշո՞ւմ եք,― շարունակեց նա,— ինչպես էիք գրել ձեր օրագրում. «Ազատություն է՝ ազատ ասել, որ երկու գումարած երկու չորս է»։
— Այո,— ասաց Ուինսթընը։
Օ՚Բրայընը ձախ ձեռքը մեկնեց Ուինսթընին, թաքցրեց բութն ու բացեց չորս մատները։
― Քանի՞ մատ է, Ուինսթըն։
― Չորս։
— Իսկ եթե Կուսակցությունն ասում է, որ ոչ թե չորս է, այլ հինգ, ապա քանի՞սն է։
― Չորս։
Վերջին բառից հետո հևաց ցավից։ Թվատախտակի սլաքը ցույց էր տվել հիսունհինգ։ Ուինսթընի ողջ մարմինը պատվել էր քրտինքով։ Օդը ներխուժում էր թոքերն ու դուրս գալիս խոր տնքոցներով, որ Ուինսթընը չէր կարոց զսպել նույնիսկ ատամները սեղմելով Դեռ չորս մատները պարզած՝ Օ՚Բրայընը հետևում էր նրան։ Նա հետ տարավ լծակը։ Այս անգամ ցավը միայն մի փոքր թուլացավ։
— Քանի՞ մատ է, Ուի՛նսթըն։
― Չորս։
Սլաքը հասավ վաթսունի։
― Քանի՞ մատ է, Ուինսթըն։
— Չորս, չորս։ Ուրիշ ի՞նչ կարող եմ ասել։ Չորս։
Սլաքը երևի դարձյալ բարձրացել էր, բայց Ուինսթընը չէր նայում։ Նրա տեսադաշտում միայն ծանր, դաժան դեմքն ու չորս մատներն էին։ Մատներն աչքի առաջ ասես սյուներ լինեին՝ հսկայական, աղոտ, կարծես շարժվում էին, բայց կասկածչկար. չորսն էին։
― Քանի՞ մատ է, Ուի՛նսթըն։
— Չորս։ Բավական է։ Բավական է։ Ինչպե՞ս կարող եք շարունակել։ Չորս, չորս։
― Քանի՞ մատ է, Ոի՛նսթըն։
― Հինգ։ Հի՛նգ։ Հի՛նգ։
― Ոչ, Ուինսթըն, անօգուտ է։ Դուք ստում եք։ Դեռևս մտածում եք, որ չորս մատ է։ Ասացեք խնդրեմ, քանի՞ մատ է։
― Չորս։ Հի՛նգ։ Չորս։ Որքան ուզում եք։ Միայն թե վերջ տվեք, վերջ տվեք ցավին։
Հանկած պարզվեց, որ նստած է, իսկ Օ՚Բրայընը գրկել է Նրա ուսերը։ Երևում է՝ Ուինսթընը մի քանի վայրկյան կորցրել էր գիտակցությունը։ Մարմինր պրկող կապերը թուլացրել էին։ Նա շատ էր մրսում, անվերահսկելի դողում էր, ատամները զնգում էին, այտերով արցունքներ էին հոսում։ Մի պահ երեխայի նման փարվեց Օ՚Բրայընին ու զարմանալի հարմարավետություն զգաց, երբ նա իր ծանր թևով գրկեց իր ուսերր։ Թվում էր՝ Օ՚Բրայընն իր պաշտպանն է, որ ցավը եկել է դրսից, ուրիշ ծագում ունի, և որ հենց Օ՚Բրայընը կփրկի իրեն ցավից։
― Դանդաղ եք սովորում, Ուինսթըն,― մեղմ ասաց Օ՚Բրայընը։
— Ի՞նչ կարող եմ անել,— հեկեկաց նա։ Ինչպե՞ս չտեսնեմ այն, ինչ աչքիս առաջ է։ Երկու գումարած երկու հավասար է չորս։
― Երբեմն, Ուի՛նսթըն։ Երբեմն հինգ է։ Երբեմն՝ երեք։ Երբեմն՝ բոլորը միաժամանակ։ Դուք պետք է ջանք թափեք։ Նորմալ հոգեվիճակը վերականգնելն այնքան էլ հեշտ չէ։
Նա Ուինսթընին պառկեցրեց մահճակալին։ Վերջույթների կապերը դարձյալ ձգվեցին, բայց ցավը տեղի էր տվել, իսկ դողը դադարել էր՝ թողնելով միայն թուլություն ու մրսածություն։ Օ՚Բրայընը ձեռքով արեց սպիտակազգեստ մարդուն, որն այդ բոլոր գործողությունների ընթացքում անշարժ կանգնած էր։ Սպիտակազգեստը կռացավ ու մոտիկից նայեց ՈւինսթրՆի աչքերի մեջ, չափեց նրա զարկերակը, ականջը դրեց կրծքավանդակին, թփթփացրեց այսուայնտեղ, ապա գլխով ցույց տվեց Օ՚Բրայընին։
― Նորից,― ասաց Օ՚Բրայընը։
Ցավը հեղեղեց Ուինսթընի մարմինը։ Սլաքը երևի հասել էր յոթանասուն-յոթանասունհինգի։ Այս անգամ նա փակեց աչքերը։ Գիտեր, որ մատներր դեռ աչքի առաջ են, ու դեռ չորսն են։ Հիմա մի բան էր կարևոր, դիմանալ ջղաձգությանը։ Նա այլևս չէր նկատում՝ լալի՞ս է, թե ոչ։ Ցավը դարձյալ պակասեց։ Նա բացեց աչքերը։ Օ՚Բրայընը հետ էր տարել լծակը։
― Քանի՞ մատ է, Ուինսթըն։
― Չորս։ Երևի չորս։ Եթե կարողանայի, հինգ կտեսնեի։ Ես փորձում եմ հինգ մատ տեսնել։
— Ի՞նչ եք ուզում, համոզել ինձ, որ հի՞նգ եք տեսնում, թե՞ իսկապես տեսնել։
— Իսկապես տեսնել։
― Նորից,— ասաց Օ՚Բրայընը։
Սլաքը երևի ութսուն֊իննսունի վրա էր։ Միայն ժամանակ առ ժամանակ Ուինսթընին հաջողվում էր հիշել, թե ցավն ինչից էր։ Սեղմած կոպերի ետևում թվում էր՝ մատների անտառը պարում էր, ավելանում ու պակասում, մեկը մյուսի ետևից անհետանում և դարձյալ հայտնվում։ Նա փորձում էր հաշվել դրանք, բայց չէր հիշում՝ ինչու։ Միայն գիտեր, որ անհնար է հաշվել, և պատճառը գուցե առեղծվածային նույնությունն էր հինգի ու չորսի։ Ցավը դարձյալ թուլացավ։ Երբ բացեց աչքերը, պարզեց՝ դեռ նույն բանն է տեսնում։ Շարժվող ծառեր հիշեցնող անհամար մատները շարված էին բոլոր կողմերում՝ մերթ խաչվելով, մերթ հեռանալով։ Նա նորից փակեց աչքերը։
― Քանի՞ մատ եմ ցույց տալիս, Ուի՛նսթըն։
— Չգիտեմ։ Չգիտեմ։ Դուք կսպանեք ինձ, եթե կրկնեք։ Չորս, հինգ, վեց. անկեղծ, չգիտեմ։
― Ավելի լավ է,— ասաց Օ՚Բրայընը։
Ասեղը մտավ Ուինսթընի թևի մեջ։ Գրեթե նույն պահին էլ երանելի, ապաքինող ջերմություն տարածվեց ողջ մարմնով։ Ցավը գրեթե մոռացվեց։ Նա բացեց աչքերն ու երախտապարտ նայեց Օ՚Բրայընին։ Տեսնելով նրա ծանր, ակոսված դեմքը՝ այնքան տգեղ ու այնքան խելացի, սիրտն ասես տակնուվրա եղավ։ Եթե կարողանար շարժվել, կմեկներ ձեռքն ու կդիպչեր Օ՚Բրայընի թևին։ Երբեք այդքան չէր սիրել նրան, որքան այդ պահին և ոչ միայն այն պատճառով, որ նա վերջ էր տվել ցավին։ Վերադարձել էր հին զգացողությունը, ու հիմա կարևոր չէր՝ ով է Օ՚Բրայընը՝ ընկեր, թե թշնամի։ Օ՚Բրայընը մարդ է, ում հետ կարելի է խոսել։ Գուցե մարդը ոչ այնքան սիրվելու, որքան հասկացված լինելու կարիք ունի։ Օ՚Բրայընը տանջանքով իրեն հասցրել էր խելագարության, իսկ քիչ անց անկասկած մահվան գիրկն էր ուղարկելու։ Կարևոր չէր։ Ինչ-որ իմաստով իրենց կապում էր մի բան, որ ընկերությունից էլ խորն էր. թեև դրա մասին երբեք չէր խոսվում, ինչ-որ տեղ կար մի վայր, ուր նրանք կարող են հանդիպել ու խոսել։ Օ՚Բրայընը նայում էր նրան այնպիսի արտահայտությամբ, ասես նույնն էր մտածում։ Նա խոսեց թեթև, անբռնազբոսիկ։
― Գիտե՞ք՝ որտեղ եք, Ուի՛նսթըն,— հարցրեց նա։
― Չգիտեմ։ Կռահում եմ, որ Սիրո նախարարությունում եմ։
— Գիտե՞ք՝ երբվանից եք այստեղ։
― Չգիտեմ։ Օրեր, շաբաթներ, ամիսներ... կարծում եմ՝ ամիսներ։
― Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ ենք մարդկանց այստեղ բերում։
― Որպեսզի նրանց ստիպեք խոստովանել։
— Ոչ, պատճառը դա չէ։ Նորից փորձեք։
— Որպեսզի պատժեք նրանց։
— Ոչ,— բացականչեց Օ՚Բրայընը։ Նրա ձայնն անճանաչելիորեն փոխվեց, իսկ դեմքը հանկարծ լրջացավ ու աշխուժացավ։― Ո՛չ։ Ոչ միայն խոստովանություն կորզելու, ոչ միայն ձեզ պատժելու համար։ Կուզե՞ք՝ բացատրեմ ինչու ենք ձեզ այստեղ բերել։ Որպեսզի բուժենք։ Որպեսզի ձեզ ողջամիտ դարձնենք։ Հասկանո՞ւմ եք, Ուի՛նսթըն, բոլոր նրանք, ում բերում ենք այստեղ, հեռանում են բուժված։ Մեզ չեն հետաքրքրում ձեր գործած հիմար հանցանքները։ Կուսակցությանը չի հետաքրքրում բացահայտ գործողությունը, մեզ մտահոգում է միայն միտքը։ Մենք ոչ միայն ոչնչացնում ենք մեր թշնամիներին, այլև փոխում ենք նրանց։ Հասկանո՞ւմ եք՝ դա ինչ է նշանակում։
Նա կռացավ Ուինսթընի վրա։ Մոտիկության պատճառով դեմքը հսկայական էր թվում, ու նաև՝ սարսափելի տգեղ, քանի որ Ուինսթընը նայում էր ներքևից։ Ավելին, նրա դեմքին նկատելի էր ինչ֊որ խանդավառություն, խելագար լարվածություն։ Ուինսթընի սիրտը դարձյալ կծկվեց։ Եթե հնարավոր լիներ, ավելի խոր կուչ կգար անկողնու մեջ։ Նա վստահ էր, որ Օ՚Բրայընը պատրաստվում է հենց այնպես ձգել լծակը։ Սակայն այդ պահին Օ՚Բրայընը շրջվեց։ Նա մեկ֊երկու քայլ հետուառաջ արեց։ Հետո շարունակեց ոչ այնքան կրքոտ, որքան առաջ։
― Նախ և առաջ պետք է հասկանաք, որ այստեղ չկան նահատակներ։ Դուք կարդացել եք անցյալի կրոնական հալածանքների մասին։ Միջին դարերում գոյություն ուներ Ինկվիզիցիա։ Սակայն ձախողվեց։ Նպատակը հերետիկոսությունն արմատախիլ անելն էր, մինչդեռ հավիտենական դարձրեց այն։ Խարույկի մեջ այրված յուրաքանչյուր հերետիկոսի հետևում էին հազարավորները։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև Ինկվիզիցիան բացահայտ սպանում էր իր թշնամիներին և սպանում էր նաև չզղջացողներին, իրականում՝ սպանում էր, որովհետև չէին զղջում։ Մարդիկ մահանում էին, որովհետև չէին հրաժարվում իրենց իրական համոզմունքներից։ Բնականաբար, փառքը լիովին բաժին էր ընկնում զոհին, իսկ ամոթը՝ Հավատաքննիչին, ով այրում էր նրան։ Ավելի ուշ՝ քսաներորդ դարում, դա կոչվեց ամբողջատիրական համակարգ։ Կային գերմանացի նացիստներ և ռուս կոմունիստներ։ Ռուսները հալածում էին հերետիկոսությունն ավելի դաժանորեն, քան Ինկվիզիցիան։ Նրանք կարծում էին, որ դասեր են քաղել անցյալի սխալներից, ամեն դեպքում, նրանք գիտեին, որ մարտիրոս դառնալու կարիք չկա։ Մինչ իրենց զոհերին հանրության դատին հանձնելը, միտումնավոր ոչնչացնում էին նրանց արժանապատվությունը։ Բանտարկյալներին ոչնչացնում էին խոշտանգումներով ու մենությամբ և վերածում արհամարհելի, ստորաքարշ թշվառ արարածների, որոնք խոստովանում էին այն ամենը, ինչ ասում էին. իրենց ողողում էին վիրավորանքներով, մեղադրում միմյանց, թաքնվում իրար թիկունքում, թնկթնկում և գութ աղերսում։ Սակայն ընդամենը մի քանի տարի անց դարձյալ նույնն էր կրկնվում։ Մեռյալները դառնում էին մարտիրոսներ, նրանց ստորաքարշությունը մոռացվում էր։ Կրկնում եմ, ինչո՞ւ։ Նախ և առաջ, որովհետև նրանց խոստովանություններն ակնհայտորեն կորզված էին ու ոչ ճշմարիտ։ Մենք նման սխալներ թույլ չենք տալիս։ Այստեղ արված բոլոր խոստովանությունները ճիշտ են։ Մենք ճիշտ ենք դարձնում դրանք։ Ամենակարևորը՝ թույլ չենք տալիս, որ մեռյալները կանգնեն մեր դեմ։ Պետք չէ երևակայել, որ սերունդները կարդարացնեն ձեզ, Ուի՛նսթըն։ ժառանգները երբեք չեն լսի ձեր մասին։ Ձեզ կմաքրեն պատմության հոսքից։ Մենք ձեզ կվերածենք գազի ու բաց կթողնենք ստրատոսֆերա։ Ձեզնից ոչինչ չի մնա՝ ոչ անուն ցուցակներում, ոչ հիշողություն կենդանի մարդկանց ուղեղներում։ Ձեզ կոչնչացնեն ինչպես անցյալում, այնպես էլ ապագայում։ Ասես երբեք էլ գոյություն չեք ունեցել։
«Այդ դեպքում ինչո՞ւ եք տանջում ինձ»,― մի պահ դառնացած մտածեց Ուինսթընը։ Օ՚Բրայընը դադարեց խոսել, ասես Ուինսթընն իր միտքը բարձրաձայն էր արտահայտել։ Նա իր մեծ, տգեղ դեմքը մոտեցրեց Ուինսթընին. աչքերը փոքր֊ինչ նեղացան։
― Մտածում եք,― ասաց նա,― որ եթե մտադրվել ենք լիովին ոչնչացնել ձեզ, այնպես, որ ձեր ասած ոչ մի բառ փոքրիկ նշանակություն անգամ չունենա, այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք նախ հարցաքննում ձեզ։ Այդ մասին էիք մտածում, ճի՞շտ է։
― Այո,― ասաց նա։
Օ՚Բրայընը թույլ ժպտաց։
― Դուք ընդհանրական կարգի արատն եք, Ուի՛նսթըն։ Բիծ եք, որը պետք է մաքրել։ Հենց նոր չասացի՞, որ մենք տարբերվում ենք անցյալի հալածողներից։ Մեզ չի գոհացնում բացասական հնազանդությունը և ոչ էլ ամենաանարգ հպատակությունը։ Երբ ի վերջո հանձնվեք մեզ, դա կլինի ձեր կամքի ազատ դրսևորում։ Մենք ոչնչացնում ենք հերետիկոսին ոչ թե որ դիմադրում է մեզ. քանի դեռ դիմադրում է, չենք ոչնչացնում։ Մենք նրան շրջում ենք, գրավում նրա ներքին միտքը, վերափոխում նրան։ Նրանից հեռացնում ենք ողջ չարիքն ու պատրանքները, մեր կողմն ենք քաշում նրան, ոչ թե պաշտոնապես, այլ անկեղծորեն, սրտով ու հոգով։ Նա դառնում է մեզնից մեկը, հետո սպանում ենք նրան։ Մեզ համար անընդունելի է, որ աշխարհում ինչ֊որ տեղ կա սխալ միտք, որքան էլ գաղտնի ու թույլ լինի այն։ Նույնիսկ մահվան պահին չենք կարող ընդունել որևէ շեղում։ Անցյալում հերետիկոսը նույնիսկ խարույկի մոտ շարունակում էր փառաբանել հերետիկոսությունը, հրճվել դրանով։ Նույնիսկ ռուսական զտումների զոհը միջանցքում քայլելիս և փամփուշտի սպասելիս կարող էր իր գանգի մեջ փակ պահել ապստամբ միտքը։ Մինչ ուղեղը ոչնչացնելը, մենք նախ այն կատարյալ ենք դարձնում։ Հին դեսպոտիզմի հրամանը սկսվում է այսպես՝ «Չհամարձակվեն»։ Ամբողջատերերի հրամանը՝ «Դու պետք է»։ Մեր հրամանն է՝ «Դու ես»։ Այստեղ բերվածներից ոչ ոք չի ընդդիմանում մեզ։ Բոլորին մաքրում են։ Ի վերջո մեզ հաջողվեց կոտրել նույնիսկ այն երեք թշվառ դավաճաններին՝ Ջոնսին, Աարոնսոնին և Ռութերֆորդին, որոնց անմեղությանը մի ժամանակ հավատում էիք։ Տեսել եմ, թե նրանց ինչպես են աստիճանաբար տանջում, ինչպես են նրանք թնկթնկում, քծնում, արտասվում, ի վերջո ոչ թե ցավից կամ վախից, այլ միայն զղջումից։ Երբ ավարտեցինք աշխատանքը, նրանք ընդամենը մարդու կաղապար էին։ Նրանց ներսում ոչինչ չէր մնացել՝ բացի արածի համար զղջումից և Մեծ Եղբոր հանդեպ սիրուց։ Հուզիչ էր տեսնել, թե ինչպես են սիրում նրան։ Աղաչում էին, որ իրենց արագ գնդակահարեն, որպեսզի մեռնեն, քանի դեռ միտքը մաքուր է։
Նրա ձայնը գրեթե երազկոտ էր դարձել։ Դեմքին փառաբանություն, խելագար խանդավառություն էր վառվում։ «Նա չի ձևացնում,— մտածեց Ուինսթընը,— նա կեղծավոր չէ, հավատում է իր ամեն մի խոսքին»։ Մմենից շատ նրան ճնշում էր սեփական ինտելեկտուալ թերարժեքության գիտակցումը։ Նա հետևում էր, թե այդ ծանրամարմին, բայց վայելչագեղ մարդն ինչպես է քայլում՝ մերթ հայտնվելով իր տեսադաշտում, մերթ դուրս գալով։ Օ՚Բրայընը բոլոր առումներով իրենից խոշոր էր։ Չկար մի գաղափար, որ երբևէ ծագել էր կամ կարող էր ծագել Ուինսթընի մտքում, որն Օ՚Բրայընը վաղուց չէր իմացել, ստուգել ու մերժել։ Նրա միտքը պարունակում էր Ուինսթընի միտքը։ Բայց այդ դեպքում Օ՚Բրայընն ինչպեն կարող էր խենթ լինել։ Ավելի հավանական է, որ ինքը՝ Ուինսթընն է խենթ։ Օ՚Բրայընը կանգ առավ և նայեց նրան։ Ձայնը դարձյալ խստացավ։
― Մի՛ երևակայեք, թե կփրկվեք, Ուի՛նսթըն, նույնիսկ եթե ամբողջովին հանձնվեք մեզ։ Մենք երբեք չենք խնայում որևէ մեկին, ով գոնե մեկ անգամ շեղվել է ուղուց։ Ու եթե նույնիսկ որոշենք թույլ տալ, որ ապրեք մինչև ձեր բնական մահը, միևնույն է, երբեք չեք խուսափի մեզնից։ Այն, ինչ այստեղ կատարվում է ձեզ հետ, հավերժ է։ Նախօրոք իմացեք։ Այնպես կոչնչացնենք, որ ոտքի չեք կանգնի։ Ձեզ հետ կպատահեն դեպքեր, որոնցից չեք կարող վերականգնվել, նույնիսկ եթե հազար տարի ապրեք։ Այլևս երբեք չեք ունենա սովորական մարդկային զգացմունքներ։ Ձեր ներսում ամեն ինչ կմեռնի։ Այլևս երբեք չեք զգա սեր, ընկերություն, կյանքի ուրախություն, ծիծաղ, հետաքրքրասիրություն, խիզախություն կամ մաքրություն։ Դուք դատարկ կլինեք։ Մինչև վերջին կաթիլը կճցմենք ձեզ, ապա կլցնենք մեզնով։
Նա կանգ առավ ու ձեռքով նշան արեց սպիտակազգեստ տղամարդուն։ Ուինսթընը զգաց, թե ինչպես թիկունքից ինչ֊որ ծանր սարքավորում մոտեցրին գլխին։ Օ՚Բրայընը նստել էր մահճակալին այնպես, որ դեմքը հավասար լինի Ուինսթընի դեմքին։
― Երեք հազար,— ասաց նա՝ Ուինսթընի գլխի վրայով դիմելով սպիտակազգեստին։
Երկու փափուկ, փոքր֊ինչ խոնավ բարձիկ սեղմվեց Ուինսթընի քունքերին։ Նա ցնցվեց։ Նորից ցավ զգաց, բայց՝ ուրիշ ցավ։ Օ՚Բրայընը բռնեց Նրա ձեռքը՝ համոզելով, գրեթե սիրալիր։
― Այս անգամ ցավ չի լինի,— ասաց նա։— Նայեք ուղիղ աչքերիս մեջ։
Այդ պահին կործանիչ պայթյուն եղավ, կամ թվաց, թե պայթյուն էր, չնայած վստահ չէր՝ արդյոք ուղեկցվեց աղմուկով։ Լույսի կուրացնող բռնկումը, սակայն, անկասկած էր։ Ուինսթընը չէր վնասվել, բայց տապալվել էր։ Չնայած արդեն պառկած էր մեջքի վրա, երբ դա պատահեց, տարօրինակ զգացողություն ունեցավ, ասես իրեն գցել են, ու հայտնվել է այդ դիրքում։ Սարսափելի անցավ հարվածը տապալեց նրան։ Գլխի հետ նույնպես ինչ֊որ բան էր պատահել։ Երբ տեսողությունը պարզվեց, նա հիշեց, թե ով է և որտեղ է, ճանաչեց իր դեմքին ուշադիր նայողին, բայց ինչ֊որ տեղ ընդարձակ դատարկություն էր, ասես ուղեղից մի կտոր հեռացրել էին։
— Երկար չի տևի,— ասաց Օ՚Բրայընը։― Նայեք աչքերիս մեջ։ Օվկիանիան ո՞ր երկրի հետ է պատերազմում։
Ուինսթընը մտածեց։ Նա գիտեր ինչ է Օվկիանիան, և որ ինքը Օվկիանիայի քաղաքացի է։ Նաև հիշեց Եվրասիան և Արևելաասիան, բայց չգիտեր՝ ով է պատերազմում ում դեմ։ Ըստ էության, տեղյակ էլ չէր, որ պատերազմ է։
― Չեմ հիշում։
― Օվկիանիան պատերազմում է Արևելաասիայի դեմ։ Հիմա հիշեցի՞ք։
― Այո։
― Օվկիանիան միշտ էլ պատերազմել է Արևելաասիայի դեմ։ Ձեր ծնունդից, կուսակցության ստեղծումից, պատմության առաջին օրից ի վեր պատերազմը շարունակվում է առանց դադարի, միշտ նույն պատերազմը։ Հիշո՞ւմ եք դա։
― Այո։
― Տասնմեկ տարի առաջ դուք լեգենդ եք հորինել երեք մարդու մասին, որոնք դավաճանության համար դատապարտվել են մահվան։ Հորինել եք, թե տեսել եք նրանց անմեղությունն ապացուցող թղթի մի կտոր։ Այդպիսի թուղթ երբևէ գոյություն չի ունեցել։ Դուք հնարել եք, իսկ ավելի ուշ սկսել եք հավատալ դրան։ Հիմա հիշում եք այն պահը, երբ առաջին անգամ հորինեցիք։ Հիշո՞ւմ եք։
— Այո։
― Հենց նոր ձեզ ցույց տվեցի մատներս։ Դուք տեսաք հինգ մատ։ Հիշո՞ւմ եք։
― Այո։
Օ՚Բրայընը բարձրացրեց ձախ ձեռքի մատները՝ թաքցնելով բութ մատը։
― Հինգ մատ է։ Տեսնո՞ւմ եք հինգ մատ։
― Այո։
Աի կարճ ակնթարթ նա տեսավ դրանք, իսկ հետո մտքում տեսարանը փոխվեց։ Տեսավ հինգ մատ՝ առանց աղավաղման։ Հետո ամեն ինչ նորից կարգին էր, և հին վախը, ատելությունն ու շփոթմունքը դարձյալ ներս էին խցկվել։ Բայց եղավ լուսաշող վստահության մի պահ, նա չէր հիշում՝ որքան, գուցե երեսուն վայրկյան, երբ Օ՚Բրայընի ցանկացած նոր առաջարկ լցրեց դատարկության կտորը ու դարձավ բացարձակ ճշմարտություն, երբ երկու գումարած երկու հավասար կլիներ երեքի, ինչպես և հինգի, եթե դրա կարիքը լիներ։ Այդ վիճակն անցավ ավելի շուտ, քան Օ՚Բրայընը կթողներ նրա ձեռքը, բայց չնայած Ուինսթընը չէր կարող վերականգնել այդ վիճակը, հիշում էր այն, ինչպես հիշում ես կյանքում ինչ-որ ժամանակ պատահած պայծառ դեպքը, երբ դու, ըստ էության, այլ մարդ էիր։
― Հիմա տեսնո՞ւմ եք,― ասաց Օ՚Բրայընը,― որ դա ցանկացած դեպքում հնարավոր է։
― Այո,― ասաց Ուինսթընը։
Օ՚Բրայընը բավարարված ոտքի կանգնեց։ Ուինսթընը տեսավ, թե իր ձախ կողմում սպիտակազգեստ մարդն ինչպես կոտրեց սրվակն ու քաշեց ներարկիչի մխոցը։ Օ՚Բրայընը ժպիտով շրջվեց Ուինսթընի կողմը։ Նա առաջվա պես ուղղեց ակնոցը քթի վրա։
— Հիշո՞ւմ եք՝ ինչպես էիք գրել օրագրում,— ասաց նա,― կարևոր չէ՝ ես ընկեր եմ թե թշնամի, քանի որ միակ մարդն եմ, ով հասկանում է ձեզ, և որի հետ կարելի է խոսել։ Դուք իրավացի եք։ Ինձ համար հաճելի է խոսել ձեզ հետ։ Ձեր մտածողությունն ինձ դուր է գալիս։ Նման է իմ մտածողությանը, այն տարբերությամբ, որ դուք խենթ եք։ Մինչ զրույցն ավարտելը կարող եք մի քանի հարց տալ, եթե ուզում եք։
— Ցանկացած հա՞րց։
― Ցանկացած,— նա տեսավ, որ Ուինսթընն աչքերը հառել էր թվատախտակին։— Անջատված է։ Ո՞րն է ձեր առաջին հարցը։
— Ի՞նչ եք արել Ջուլիային,― ասաց Ուինսթընը։
Օ՚Բրայընը դարձյալ ժպտաց։
― Նա դավաճանեց ձեզ, Ուի՛նսթըն։ Անմիջապես և անվերապահորեն։ Հազվադեպ ենք հանդիպում մարդկանց, որոնք այդքան արագ են հանձնվում մեզ։ Եթե տեսնեիք, հազիվ թե ճանաչեիք նրան։ Ապստամբ ոգին, ստախոսությունը, անխոհեմությունը, արատավոր միտքը, ամեն ինչ վերացել էր նրանից։ Կատարյալ փոփոխություն էր։ Դասագրքային օրինակ։
— Դուք տանջե՞լ եք նրան։
Օ՚Բրայընը չպատասխանեց հարցին։
— Հաջորդ հարցը,— ասաց նա։
— Մեծ Եղբայրը գոյություն ունի՞։
— Իհարկե գոյություն ունի։ Կուսակցությունը գոյություն ունի։ Մեծ Եղբայրը Կուսակցության մարմնավորումն է։
— Նա նույն կե՞րպ գոյություն ունի, ինչպես ես։
― Դուք գոյություն չունեք,— ասաց Օ՚Բրայընը։
Դարձյալ անօգնականության զգացումը համակեց նրան։ Նա գիտեր կամ կարող էր պատկերացնել այն փաստարկները, որոնք կապացուցեին իր չգոյությունը, բայց դրանք անհեթեթ էին, ընդամենը բառախաղ։ Մի՞թե «դուք գոյություն չունեք» դրույթը տրամաբանական անհեթեթություն չի պարունակում։ Բայց ի՞նչ իմաստ ունի ասել դա։ Միտքը կծկվում էր, երբ մտածում էր այն անհերքելի, խենթ փաստարկների մասին, որոնցով Օ՚Բրայընը ջախջախում էր իրեն։
— Կարծում եմ՝ ես գոյություն ունեմ,— հոգնած ասաց նա։― Ես գիտակցում եմ իմ էությունը։ Ես ծնվել եմ և կմեռնեմ։ Ունեմ թևեր ու ոտքեր։ Որոշակի տարածություն եմ զբաղեցնում։ Ոչ մի պինդ առարկա չի կարող ինձ հետ միաժամանակ նույն տեղը զբաղեցնել։ Այդ իմաստով Մեծ Եղբայրը գոյություն ունի՞։
— Կարևոր չէ։ Նա գոյություն ունի։
— Մեծ Եղբայրը երբևէ կմեռնի՞։
— Իհարկե ոչ։ Ինչպե՞ս կարող է մեռնել։ Հաջորդ հարցը։
— Եղբայրություն գոյություն ունի՞։
― Դուք դա երբեք չեք իմանա, Ուի՛նսթըն։ Եթե որոշենք ազատել ձեզ, երբ ավարտենք գործը ձեզ հետ, ու եթե ապրեք մինչև իննսուն տարեկան, միևնույն է, երբեք չեք իմանա պատասխանը՝ այո թե ոչ։ Որքան ապրեք, այնքան չգուշակված հանելուկը մնալու է ձեր մտքում։
Ուինսթընը լուռ պառկած էր։ Նրա կուրծքն ավելի արագ էր վերուվար անում։ Նա դեռ չէր տվել այն հարցը, որն առաջինն էր ծագել մտքում։ Պետք է տար այդ հարցը, մինչդեռ լեզուն չէր պտտվում։ Նույնիսկ նրա ակնոցն էր հեգնական փայլում։ «Գիտի՜,— հանկարծ մտածեց Ուինսթընը,― գիտի, թե ինչ եմ ուզում հարցնել»։ Այդ մտքից բառերն իրենք իրենց հորդեցին։
― Ի՞նչ կա Սենյակ 101-ում։
Օ՚Բրայընի դեմքի արտահայտությունը չփոխվեց։ Նա չոր պատասխանեց.
― Դուք գիտեք՝ ինչ կա Սենյակ 101-ում։ Բոլորն էլ գիտեն՝ ինչ կա Սենյակ 101-ում։
Նա մատով նշան արեց սպիտակազգեստին։ Ակնհայտ էր, որ զրույցն ավարտված էր։ Ասեղը մտավ Ուինսթընի թևի մեջ։ Նա գրեթե անմիջապես խոր քուն մտավ։
III
― Ձեր վերականգնումը բաղկացած է երեք փուլից,— ասաց Օ՚Բրայընը։― Ուսում, ըմբռնում և ընդունում։ Հիմա ժամանակն է, որ անցնենք երկրորդ փուլին։
Ինչպես միշտ, Ուինսթընը պառկած էր մեջքի վրա։ Բայց վերջին շրջանում կապերը թուլացնում ԷիՆ։ Նրան դեռ գամված էին պահում անկողնուն, բայց կարող էր փոքր֊ինչ շարժել ծնկները, մի կողմից մյուս կողմ շրջել գլուխը և արմունկից բարձրացնել թևերը։ Թվատախտակի հանդեպ սարսափը նույնպես պակասել էր։ Կարող էր խուսափել դրա պատճառած ցավից, եթե բավական հնարամիտ լիներ. հիմնականում Օ՚Բրայընը քաշում էր լծակը, երբ Ուինսթընն ինչ-որ հիմարություն էր դուրս տալիս։ Երբեմն ողջ խոսակցությունն անցնում էր առանց թվատախտակն օգտագործելու։ Նա չէր հիշում՝ քանի զրույց են ունեցել։ Թվում էր՝ ողջ գործընթացը ձգվել էր երկար, անորոշ ժամանակ՝ գուցե շաբաթներ, իսկ զրույցների միջև ընդմիջումները երբեմն տևում էին մի քանի օր, երբեմն ընդամենը մեկ֊երկու ժամ։
― Քանի դեռ պառկած էիք այստեղ,— ասաց Օ՚Բրայընը,― հաճախ եք մտածել, նույնիսկ հարցրել եք ինձ. ինչո՞ւ Սիրո նախարարությունն այսքան ժամանակ ու ջանք է թափում ձեզ վրա։ Իսկ երբ ազատ էիք լինում, ըստ էության նույն հարցի շուրջ էիք մտածում։ Դուք հասկացել եք այն հասարակության մեխանիկան, որի մեջ ապրում եք, բայց չեք ընկալել նրա հիմքում ընկած շարժառիթները։ Հիշո՞ւմ եք՝ ինչ էիք գրել ձեր օրագրում. «Ես հասկանում եմ՝ ինչպես, բայց չեմ հասկանում՝ ինչու»։ Հենց այն ժամանակ, երբ մտածեցիք ինչո՞ւ, կասկածի տակ դրեցիք ձեր սեփական ողջամտությունը։ Դուք կարդացել եք գիրքը, Գոլդսթեյնի գիրքը, կամ գոնե որոշ գլուխներ։ Այնտեղ հանդիպե՞լ եք որևէ բանի, որի մասին չգիտեիք։
— Դուք այն կարդացե՞լ եք,― հարցրեց Ուինսթընը։
― Ես եմ գրել։ Այսինքն մասնակցել եմ ստեղծմանը։ Ինչպես գիտեք, ոչ մի գիրք հնարավոր չէ ստեղծել մենակ։
― Ինչ գրված է, ճի՞շտ է։
― Նկարագրությունը՝ այո։ Առաջադրված ծրագիրն անհեթեթություն է։ Գաղտնի կուտակել իմացություն... աստիճանաբար լուսավորել զանգվածներին... ի վերջո պրոլետարական ապստամբություն... Կուսակցության տապալում։ Ինքներդ էիք կռահում՝ հետո ինչ է լինելու։ Այդ ամենն անհեթեթություն է։ Պրոլետարները երբեք չեն ապստամբի, նույնիսկ հազար կամ միլիոն տարի հետո։ Նրանք չեն կարող։ Կարիք չկա, որ բացատրեմ պատճառը, դուք արդեն գիտեք։ Եթե երբևէ մոլեգին ապստամբության երազանքներ եք փայփայել, թողեք դրանք։ Կուսակցության տապալումն անհնար է։ Կուսակցության իշխանությունը հարատև է։ Սա թող դառնա ձեր մտքերի ելակետը։
Նա մոտեցավ մահճակալին։
— Հավե՛րժ,— կրկնեց նա։― Իսկ հիմա թույլ տվեք վերադառնալ «ինչպես» և «ինչու» հարցերին։ Դուք բավական լավ եք հասկանում, թե Կուսակցությունն ինչպես է պահպանում իր իշխանությունը։ Հիմա ասացեք՝ մենք ինչու ենք կառչում իշխանությունից։ Ո՞րն է մեր շարժառիթը։ Մեզ ինչի՞ համար է պետք իշխանությունը։ Դե, խոսեք,— ավելացրեց նա, քանի որ Ուինսթընը լուռ էր։
Այնուամենայնիվ, Ուինսթընը ևս մեկ֊երկու վայրկյան չխոսեց։ Նրան համակել էր հոգնածությունը։ Խանդավառության աղոտ, խենթ փայլը դարձյալ հայտնվեց Օ՚Բրայընի դեմքին։ Նա նախապես գիտեր, թե ինչ է ասելու Օ՚Բրայընը. որ իշխանությունը Կուսակցությանը պետք է ոչ թե իր, այլ մեծամասնության բարեկեցության համար։ Իշխանություն պետք է, որովհետև մարդկանց մեծամասնությունը թուլամորթ, երկչոտ արարածներ են, որոնք չեն կարող դիմանալ ազատությանը, չեն կարող նայել ճշմարտության աչքերին, նրանց պետք է կառավարեն և կանոնավոր ստեն նրանք, ովքեր իրենցից ուժեղ են։ Որ մարդկությունն ընտրության առաջ է՝ ազատություն կամ երջանկություն, որ մարդկության մեծ մասի համար երջանկությունն ավելի լավ է։ Որ կուսակցությունը թույլերի հավերժական պաշտպանն է, նվիրյալների խումբ, որը չարիք է գործում հանուն մոտալուտ բարիքի, զոհում իր երջանկությունը՝ հանուն ուրիշների։ Ուինսթընը մտածում էր՝ սարսափելին ու ահավորն այն է, որ երբ Օ՚Բրայընն ասի դա, ինքը կհավատա։ Դա գրված էր նրա դեմքին։ Օ՚Բրայընն ամեն ինչ գիտի։ Ուինսթընից հագար անգամ ավելի լավ գիտի, թե իրականում ինչ է աշխարհը, ինչպիսի անկում է ապրում մարդկային հասարակության մեծամասնությունը, և թե ինչ ստերով ու բարբարոսություններով է Կուսակցությունը նրանց պահում այդ վիճակում։ Նա ամեն ինչ հասկացել էր, ամեն ինչ կշռադատել, բայց ոչինչ չէր փոխվել, վերջնական նպատակն արդարացնում է ամեն ինչ։ «Ի՞նչ կարող ես անել,— մտածեց Ուինսթընը,― խելագարի դեմ, որը քեզնից խելացի է, որն անկողմնակալ լսում է փաստարկներդ, ապա ուղղակի պնդում իր խելագարությունը»։
— Դուք մեզ իշխում եք՝ ձեր շահերից ելնելով,― խամրած ձայնով ասաց նա։― Դուք հավատում եք, որ մարդ արարածները չեն կարող կառավարել իրենց, հետևարար...
Նա ցնցվեց ու գրեթե ճչաց։ Ցավը խայթեց մարմինը։ Օ՚Բրայընը լծակը հասցրել էր երեսունհինգի։
— Հիմարություն է, Ուի՛նսթըն, հիմարություն,― ասաց նա։― Նման բան ասելուց առաջ ավելի լավ մտածեք։
Նա հետ քաշեց լծակն ու շարունակեց.
― Հիմա ինքս կպատասխանեմ իմ հարցին։ Ահա թե ինչ։ Կուսակցությունն իշխանության է ձգտում միայն սեփական շահի համար։ Մեզ չի հետաքրքրում ուրիշների բարօրությունը, հետաքրքրում է միայն իշխանությունը։ Ոչ հարստություն, ոչ ճոխություն, ոչ երկար կյանք, ոչ երջանկություն, միայն իշխանություն, մաքուր իշխանություն։ Շուտով կհասկանաք, թե ինչ է մաքուր իշխանությունը։ Մենք գիտենք, թե ինչ ենք անում, ու դրանով էլ տարբերվում ենք անցյալի բոլոր օլիգարխներից։ Մյուսները, նույնիսկ նրանք, որ նման են մեզ, վախկոտ ու կեղծավոր էին։ Գերմանացի նացիստներն ու ռուս կոմունիստներն իրենց մեթոդներով շատ էին մոտեցել մեզ, բայց երբեք համարձակություն չունեցան հասկանալու սեփական շարժառիթները։ Նրանք երևակայում կամ գուցե նույնիսկ հավատում էին, որ զավթել են իշխանությունն իրենց կամքից անկախ և սահմանափակ ժամանակով, իսկ մոտակայքում՝ թեկուզ հենց առաջին շրջադարձին, դրախտն է, որտեղ մարդիկ կլինեն ազատ ու հավասար։ Մենք ուրիշ ենք։ Գիտենք, որ ոչ ոք երբեք չի զավթում իշխանությունը՝ նրանից հրաժարվելու մտադրությամբ։ Իշխանությունը միջոց չէ, նպատակ է։ Դիկտատուրան հեղափոխությունը պաշտպանելու համար չի հաստատվում, հեղափոխությունն արվում է դիկտատուրա հաստատելու համար։ Հետապնդման նպատակը հետապնդումն է։ Տանջանքի նպատակը տանջանքն է։ Իշխանության նպատակն իշխանությունն է։ Հիմա հասկանո՞ւմ եք ինձ։
Ուինսթընն ապշեց, ինչպես և ավելի վաղ, Օ՚Բրայընի դեմքի հոգնածությունից։ Այն ուժեղ էր, մսոտ ու դաժան, դեմքին երևում էր խելք և մի տեսակ զսպված կիրք, որի առաջ նա անօգնական էր. բայց դեմքը հոգնած էր։ Աչքերի տակ պարկեր էին, իսկ մաշկը կախ էր ընկել այտոսկրերից։ Օ՚Բրայընը կռացավ նրա վրա՝ միտումնավոր մոտեցնելով տանջված դեմքը։
― Դուք մտածում եք,— ասաց նա,— որ իմ դեմքը ծեր է ու հոգնած։ Մտածում եք, որ խոսում եմ իշխանության մասին, մինչդեռ ի վիճակի չեմ կանխել իմ սեփական մարմնի քայքայումը։ Չե՞ք հասկանում, Ուի՛նսթըն, որ անհատն ընդամենը բջիջ է։ Բջջի հոգնածությունն օրգանիգմի ուժն է։ Դուք մեռնո՞ւմ եք, երբ կտրում եք ձեր եղունգները։
Նա շրջվեց մահճակալից ու սկսեց հետուառաջ անել՝ մի ձեռքը գրպանում։
— Մենք իշխանության քրմերն ենք,― ասաց նա։— Աստված իշխանություն է։ Բայց ինչ վերաբերում է ձեզ, իշխանությունն ընդամենը բառ է։ ժամանակն է, որ գաղափար կազմեք, թե ինչ է նշանակում իշխանություն։ Նախ և առաջ պետք է հասկանաք, որ իշխանությունը հավաքական է։ Անհատն իշխանություն է ձեռք բերում այն դեպքում, երբ դադարում է անհատ լինել։ Ձեզ հայտնի է Կուսակցության կարգախոսը. «Ազատությունը ստրկություն է»։ Երբևէ մտածե՞լ եք, որ այն կարելի է փոխել։ Ստրկությունն ազատություն է։ Մենակ և ազատ մարդը միշտ պարտության է մատնված։ Այդպես էլ պետք է լինի, որովհետև յուրաքանչյուր արարած դատապարտված է մահվան, իսկ դա մեծագույն ձախողումներից մեկն է։ Բայց եթե նրան հաջողվի ամբողջությամբ, անմնացորդ ենթարկվել, եթե հաջողվի հրաժարվել իր ինքնությունից, եթե ձուլվի Կուսակցությանը, Կուսակցությունն էլ՝ իրեն, ապա կդառնա հզոր և անմահ։ Երկրորդ, դուք պետք է հասկանաք, որ իշխանությունը մարդկանց իշխելն է։ Իշխանություն մարմնի, բայց առավել մտքի վրա։ Մատերիայի, կամ ինչպես դուք եք կոչում՝ արտաքին իրականության վրա իշխանություն ունենալն արժեք չունի։ Մատերիայի հանդեպ մենք արդեն բացարձակ իշխանություն ունենք։
Մի պահ Ուինսթընն անտեսեց թվատախտակը։ Ջանքերի գերլարումով փորձեց նստել, բայց նրան հաջողվեց միայն ցավեցնել մարմինը։
― Բայց ինչպե՞ս կարող եք վերահսկել մատերիան,— Ուինսթընն ասես պայթեց։― Դուք նույնիսկ չեք կարող վերահսկել եղանակը կամ ձգողականության օրենքը։ Կան հիվանդություններ, ցավ, մահ...
Օ՚Բրայընը ձեռքի շարժումով լռեցրեց նրան։
― Մենք վերահսկում ենք մատերիան, որովհետև վերահսկում ենք միտքը։ Իրականությունն ուղեղի ներսում է։ Աստիճանաբար կսովորեք դա, Ուի՛նսթըն։ Մեզ համար անհնար ոչինչ չկա։ Անտեսանելիություն, ազատ անկում, ցանկացած բան։ եթե ուզեմ, կարող եմ թռչել հատակից օճառի պղպջակի պես։ Ես դա չեմ ուզում, որովհետև Կուսակցությունը չի ուզում։ Դուք պետք է ազատվեք բնության օրենքների մասին տասնիններորդ դարի պատկերացումներից։ Մենք ինքներս ենք ստեղծում բնության օրենքները։
― Չեք ստեղծում։ Դուք նույնիսկ այս մոլորակի տերերը չեք։ Իսկ ի՞նչ կասեք Եվրասիայի և Արևելաասիայի մասին։ Դուք դեռ չեք նվաճել դրանք։
― Կարևոր չէ։ Կնվաճենք, երբ մեզ հարմար լինի։ Ու եթե չնվաճենք, ի՞նչ տարբերություն։ Կարող ենք վերացնել դրանք։ Օվկիանիան է ամբողջ աշխարհը։
— Բայց աշխարհն ընդամենը փոշեհատիկ է։ Իսկ մարդը՝ փոքրիկ ու անօգնական։ Նա երբվանի՞ց գոյություն ունի։ Միլիոնավոր տարիներ երկիրը բնակեցված չէր։
— Անհեթեթություն է։ Երկիրը մեր տարիքին է, ոչ ավելի։ Ինչպե՞ս կարող է ավելի մեծ լինել։ Մարդկային գիտակցությունից դուրս ոչինչ գոյություն չունի։
— Բայց ապարաշերտերը լի են բնաջնջված կենդանիների ոսկորներով մամոնտներ, մաստոդոնտներ և հսկայական սողուններ, որ ապրել են այստեղ մարդու ծագումից շատ ավելի առաջ։
— Դուք երբևէ տեսե՞լ եք այդ ոսկորները, Ուինսթըն։ Իհարկե՝ ոչ։ Տասնիններորդ դարի կենսաբաններն են հնարել դրանք։ Մարդուց առաջ ոչինչ չի եղել։ Մարդուց հետո, եթե նրա վերջը գա, ոչինչ չի լինի։ Մարդուց դուրս ոչինչ չկա։
— Բայց ամբողջ տիեզերքը մեզնից դուրս է։ Նայեք աստղերին։ Նրանց մի մասը միլիոնավոր լուսային տարվա պատմություն ունի։ Մենք երբեք չենք հասնի նրանց։
― Ի՞նչ են աստղերը,— անտարբեր ասաց Օ՚Բրայընը։― Այստեղից մի քանի կիլոմետր հեռու գտնվող կրակի կտորներ։ Եթե ցանկանանք, կարող ենք հասնել նրանց։ Կամ կարող ենք բնաջնջել։ Երկիրը տիեզերքի կենտրոնն է։ Արևն ու աստղերը պտտվում են նրա շուրջը։
Ուինսթընը մի ջղաձգական շարժում էլ արեց։ Բայց այս անգամ ոչինչ չասաց։ Օ՚Բրայընը շարունակեց, ասես պատասխանում էր նրա առարկությանը։
— Դա, իհարկե, պիտանի չէ որոշակի նպատակների համար։ Երբ նավարկում ենք օվկիանոսով կամ կանխատեսում ենք խավարումը, հաճախ ավելի հարմար է ենթադրել, որ երկիրը պտտվում է արևի շուրջը, և որ միլիոնավոր կիլոմետրերի վրա աստղեր կան։ Բայց դրանից ի՞նչ։ Կարծում եք՝ չե՞նք կարող ստեղծել աստղագիտության կրկնակի համակարգ։ Աստղերը կարող են լինել մոտ կամ հեռու՝ կախված մեր ցանկությունից։ Կարծում եք՝ մեր մաթեմատիկոսներն ի զորու չե՞ն դրան։ Մոռացե՞լ եք կրկնամտքի մասին։
Ուինսթընը դարձյալ պառկեց մահճակալին։ Ինչ էլ ասում էր, արագ պատասխանը մահակի պես տապալում էր նրան։ Բայց նա գիտեր, գիտե՜ր, որ իրավացի է։ Հավատը, որ մեր գիտակցությունից դուրս ոչինչ չկա... հաստատ կա այն հերքելու որևէ միջոց։ Մի՞թե դա վաղուց մոլորություն չի համարվում։ Նույնիսկ անուն ունի, միայն թե նա մոռացել էր։ Օ՚Բրայընի շուրթերին թույլ ժպիտ հայտնվեց, երբ նայեց Ուինսթընին։
― Մսել եմ ձեզ, Ուի՛նսթըն,— ասաց նա,— որ թույլ եք մետաֆիզիկայից։ Բառը, որ փորձում եք հիշել, սոլիպսիզմն է։ Բայց դուք սխալվում եք։ Դա սոլիպսիզմ չէ։ Հավաքական սոլիպսիզմ, եթե կուզեք։ Բայց դա այլ բան է. իրականում՝ հակառակը։ Շեղվեցինք թեմայից,― ավելացրեց նա այլ տոնով։― Իրական իշխանությունը, իշխանություն, որի համար ստիպված ենք պայքարել գիշեր ու ցերեկ, իշխանությունն է ոչ թե իրերի, այլ մարդկանց հանդեպ,— նա լռեց ու մի պահ նորից հայտնվեց դպրոցի տնօրենի դերում, որը հարցեր է տալիս խոստումնալից աշակերտին։— Մարդն ինչպե՞ս է իշխանություն հաստատում ուրիշ մարդու վրա, Ուի՛նսթըն։
Ուինսթընը մտածեց.
― Նրան տառապանք պատճառելով,— ասաց նա։
— Իրավացի եք։ Նրան տառապանք պատճառելով։ Հնազանդությունը բավական չէ։ Եթե նա չտառապի, ինչպե՞ս կարող եք վստահ լինել, որ հնազանդվում է ձեր, և ոչ թե իր կամքին։ Իշխանությունը ցավ պատճառելու և ստորացնելու մեջ է։ Իշխանությունը հետևյալն է. կտոր֊կտոր անել մարդկանց մտքերը ու կրկին հավաքել նոր ձևով՝ ինչպես ինքդ ես ուզում։ Հիմա հասկանո՞ւմ եք, թե ինչ աշխարհ ենք ստեղծում։ Սա հիմար հեդոնիստական ուտոպիայի ճիշտ հակառակն է, որ երևակայում էին հին բարեփոխողները։ Վախի ու դավաճանության աշխարհը չարչարանք է, տրորողների ու տրորվողների աշխարհ, աշխարհ, որը բարեփոխվելով ոչ թե պակաս, այլ ավելի անգութ կդառնա։ Մեր աշխարհում առաջընթացն ավելացնելու է ցավը։ Հին քաղաքակրթությունները պնդում էին, որ հիմնվել են սիրո կամ արդարության վրա։ Մերը հիմնված է ատելության վրա։ Մեր աշխարհում չեն լինի այլ զգացմունքներ՝ բացի վախից, ցասումից, հրճվանքից ու ինքնանվաստացումից։ Մենք կոչնչացնենք մնացած ամեն ինչ։ Արդեն արմատախիլ ենք անում մտածողության եղանակները՝ նախահեղափոխական շրջանի մնացուկները։ Կտրել ենք կապերը երեխայի ու ծնողի, մարդու և այլ մարդու, տղամարդու և կնոջ միջև։ Ոչ ոք այլևս չի համարձակվում վստահել կնոջը, երեխային կամ ընկերոջը։ Բայց ապագայում չեն լինի ոչ կանայք, ոչ ընկերներ։ Ծնվելուն պես երեխաներին կխլեն մայրերից, ինչպես ձուն են հավից առնում։ Սեռական բնազդն արմատախիլ կարվի։ Վերարտադրողականությունը կդառնա ամենամյա ձևականություն, ինչպես մթերային քարտի թարմացումը։ Կվերացնենք օրգազմը։ Մեր նյարդաբանները հիմա աշխատում են այդ ուղղությամբ։ Չի լինի հավատարմություն, բացի Կուսակցության հանդեպ հավատարմությունից։ Չի լինի սեր, բացի Մեծ Եղբոր հանդեպ սիրուց։ Չի լինի ծիծաղ, բացի պարտված թշնամու դեմ հաղթական ծիծաղից։ Չի լինի ոչ արվեստ, ոչ գրականություն, ոչ գիտություն։ Երբ ամենակարող լինենք, գիտության կարիք այլևս չի լինի։ Չի լինի տարբերություն գեղեցիկի և տգեղի միջև։ Չի լինի հետաքրքրություն և հաճույք կյանքի ընթացքի հանդեպ։ Մնացած բոլոր հաճույքները կվերացվեն։ Բայց միշտ, մի՛ մոռացեք սա, Ուի՛նսթըն, միշտ կլինի իշխանության արբեցում, որ մշտապես կաճի ու մշտապես կսրվի։ Միշտ, ցանկացած պահի, կլինի հաղթանակի հրճվանք, ցնծություն, երբ կոխոտենք անօգնական թշնամուն։ Եթե ձեզ պետք է ապագայի պատկերը, պատկերացրեք երկարաճիտ կոշիկ, որով տրորում են մարդու դեմքը, ընդմիշտ։
Նա լռեց, ասես սպասում էր, որ Ուինսթընը կխոսի։ Ուինսթընը դարձյալ փորձեց կուչ գալ մահճակալի մեջ։ Նա ոչինչ չէր կարող ասել։ Սիրտն ասես սառած լիներ։ Օ՚Բրայընը շարունակեց.
― Ընդմիշտ հիշեք։ Միշտ կլինի դեմք, որը կկոխոտեն։ Միշտ կլինի հերետիկոս՝ հասարակության թշնամի, որին կհաղթեն ու կնվաստացնեն։ Այն ամենը, ինչի ենթարկվել եք մեր ձեռքում հայտնվելուց ի վեր, այդ ամենը կշարունակվի ու դեռ ավելի վատ։ Լրտեսությունը, մատնությունները, ձերբակալությունները, խոշտանգումները, մահապատիժները, անհետացումները երբեք չեն վերանա։ Դա կլինի որքան սարսափի, այնքան էլ հաղթանակի աշխարհ։ Որքան հզոր լինի Կուսակցությունը, այնքան անհամբեր կլինի, որքան ընդդիմությունը թույլ լինի, այնքան բռնատիրությունը կուժեղանա։ Գոլդսթեյնը և նրա հերետիկոսությունները միշտ կլինեն։ Ամեն օր, ամեն վայրկյան դրանք կպարտվեն, կպատվազրկվեն, կենթարկվեն ծաղրի, նրանց վրա կթքեն, բայց նրանք կպահպանեն իրենց գոյությունը։ Այս դրաման, որ խաղում եմ ձեզ հետ յոթ տարի, կշարունակվի նորից ու նորից, սերնդից սերունդ՝ միշտ ավելի նուրբ ձևով։ Մեր տրամադրության տակ միշտ կլինի հերետիկոս, որր կճչա ցավից, կլինի կոտրված ու արհամարհելի, որն ի վերջո, փրկվելով ինքն իրենից, ինքնակամ մեր ոտքերի տակ սողալով, կզղջա։ Սա է աշխարհը, որ պատրաստում ենք, Ուի՛նսթըն։ Հաղթանակ հաղթանակի ետևից, ցնծություն ցնծության ետևից, ազդել, ազդել, ազդել իշխանության նյարդերի վրա։ Ինչպես տեսնում եմ, սկսում եք հասկանալ, թե ինչպիսին է լինելու աշխարհը։ Բայց վերջում ոչ միայն կհասկանաք։ Դուք կընդունեք այն, կողջունեք և կդառնաք նրա մի մասը։
Ուինսթընը բավականաչափ ուշքի էր եկել, որ խոսեր.
— Չեք կարող,― թույլ֊թույլ ասաց նա։
― Ի՞նչ եք ուզում ասել, Ուի՛նսթըն։
― Դուք չեք կարող ստեղծել ձեր նկարագրած աշխարհը։ Դա երազ է։ Անհնար է։
― Ինչո՞ւ։
― Անհնար է վախի, ատելության և դաժանության վրա քաղաքակրթություն հիմնել։ Այն չի հարատևի։
— Ինչո՞ւ։
― Կենսունակ չի լինի։ Կմասնատվի։ Ինքնասպան կլինի։
― Անհեթեթություն է։ Դուք հավատացած եք, որ ատելությունն ավելի հոգնեցնող է, քան սերը։ Իսկ ինչո՞ւ։ Եթե նույնիսկ այդպես լիներ, ի՞նչ կփոխվեր։ Ենթադրենք, մենք որոշում ենք ավելի արագ մաշվել։ Ենթադրենք, մարդկային կյանքն արագացնում ենք այնպես, որ մարդը ծերունի դառնա երեսուն տարեկանում։ Միևնույն է, ի՞նչ կփոխվի։ Չե՞ք հասկանում, որ անհատի մահը մահ չէ։ Կուսակցությունն անմահ է։
Ինչպես միշտ, նրա ձայնը Ուինսթընին հուսահատության գիրկը գցեց։ Ավելին, վախենում էր, որ եթե շարունակի վիճել, Օ՚Բրայընը դարձյալ կդիմի թվատախտակին։ Բայց չէր կարող լռել։ Թույլ, առանց փաստարկների, դարձյալ անցավ հարձակման, նրան ոչինչ չէր օգնում, բացի սարսափից, որ զգում էր Օ՚Բրայընի խոսքերի հանդեպ։
— Չգիտեմ... ինձ չի հետաքրքրում։ Ձեզ չի հաջողվի։ Ինչ֊որ բան կհաղթի ձեզ։ Կյանքը կհաղթի ձեզ։
― Մենք վերահսկում ենք կյանքը, Ուի՛նսթըն, նրա բոլոր մակարդակներում։ Երևակայում եք, թե կա մարդկային էություն կոչվող մի բան, որին կվիրավորենք մեր գործողություններով, և որը կկանգնի մեր դեմ։ Բայց մենք ենք ստեղծում մարդկային էությունը։ Մարդիկ անսահման դյուրաբեկ են։ Կամ գուցե վերադարձել եք ձեր երբեմնի գաղափարի՞ն, որ պրոլետարները կամ ստրուկները ոտքի կկանգնեն ու կտապալեն մեզ։ Հանեք դա ձեր մտքից։ Նրանք անօգնական են, ինչպես կենդանիները։ Մարդկությունը Կուսակցությունն է։ Մյուսները, որ դրսում են, ոչ մի արժեք չունեն։
― Ինձ չի հետաքրքրում։ Ի վերջո նրանք կհաղթեն ձեզ։ Վաղ թե ուշ նրանք կտեսնեն, թե ով եք իրականում, ու ձեզ պաստառ-պատառ կանեն։
― Դուք որևէ փաստ ունե՞ք, որ նման բան է կատարվում։ Իսկ ինչո՞ւ պիտի լինի։
― Ոչ։ Ես հավատում եմ։ Գիտեմ, որ կործանվելու եք։ Այս տիեզերքում կա ինչ֊որ բան, չգիտեմ, թե ինչ, ինչ֊որ հոգի, ինչ-որ սկզբունք, որ երբեք հնարավոր չէ հաղթահարել։
― Դուք հավատո՞ւմ եք Աստծուն, Ուի՛նսթըն։
― Ոչ։
― Այդ դեպքում ո՞րն է այն սկզբունքը, որ կհաղթի մեզ։
― Չգիտեմ։ Մարդու ոգին։
― Իսկ դուք ձեզ մարդ համարո՞ւմ եք։
― Այո։
― Եթե դուք մարդ եք, Ուի՛նսթըն, ապա վերջին մարդն եք։ Ձեր տեսակը բնաջնջվել է. մենք կժառանգենք Երկիրը։ Հասկանո՞ւմ եք, որ մենակ եք։ Դուք դուրս եք պատմությունից, դուք գոյություն չունեք,― նա հանկարծ դաժանացավ ու կտրուկ ասաց։— Եվ ձեզ բարոյապես մեզնից գերագա՞նց եք համարում՝ ձեր ստերով ու դաժանությա՞մբ։
— Այո, ես ինձ գերազանց եմ համարում։
Օ՚Բրայընը լուռ էր։ Ուինսթընը երկու ուրիշ ձայն լսեց։ Շուտով ճանաչեց դրանցից մեկը, իր ձայնն էր։ Իր ու Օ՚Բրայընի զրույցի ձայնագրությունն էր այն գիշեր, երբ ինքը մտավ Եղբայրության մեջ։ Նա լսեց, թե ինչպես է խոստանում ստել, գողանալ, կեղծել, սպանել, խրախուսել թմրամոլությունն ու մարմնավաճառությունը, տարածել վեներական հիվանդություններ, երեխայի դեմքին արջասպ լցնել։ Օ՚Բրայընը ձեռքի անհամբեր շարժում արեց, կարծես ուզում էր ասել, որ այլևս չարժե լսել։ Հետո սեղմեց կոճակը, ու ձայները լռեցին։
— Վեր կացեք մահճակալից,― ասաց Նա։
Կապերը թուլացել էին։ Ուինսթընը կռացավ հատակին և անհաստատ ոտքի կանգնեց։
— Դուք վերջին մարդն եք,— ասաց Օ՚Բրայընը։― Դուք մարդկային հոգու պաշտպան եք։ Դուք ձեզ պետք է տեսնեք այնպիսին, ինչպիսին կաք։ Հանվե՛ք։
Ուինսթընը քանդեց թոկը, որը պահում էր կոմբինեզոնը։ Շղթայիկը վաղուց էին պոկել։ Նա չէր հիշում՝ ձերբակալությունից ի վեր գոնե մի անգամ շոր հանե՞լ էր։ Կոմբինեզոնի տակից մարմինը պատել էին կեղտոտ դեղնավուն ցնցոտիները, դժվարությամբ ճանաչեց նախկին ներքնաշորերի մնացորդները։ Երբ հագուստը նետեց հատակին, տեսավ, որ սենյակի հեռավոր անկյունում եռակողմ հայելի կա։ Մոտեցավ դրան ու քարացավ։ Ու ճչաց։ Ակամա։
― Շարունակեք,― ասաց Օ՚Բրայընը։― Կանգնեք հայելու թևերի միջև։ Ձեզ կողքից էլ կտեսնեք։
Ուինսթընը քարացել էր վախից։ Հայելուց նրան էր մոտենում կորացած, մոխրագույն, խրտվիլականման մի երևույթ։ Նրա իրական արտաքինը վախեցնող էր ոչ միայն այն պատճառով, որ գիտեր՝ դա ինքն էր, այլ ինքնին։ Նա մոտեցավ հայելուն։ Թվաց՝ արարածի դեմքը դուրս է ցցվել՝ կորացած կեցվածքի պատճառով։ Կալանավորի չարչրկված դեմք՝ դուրս պրծած ճակատով, լերկ գանգ, ներս ընկած քիթ, ասես ջնջխված այտոսկրեր, կատաղի ու զգուշավոր հայացք։ Այտերը կնճռոտ էին, բերանն ասես սուզված լիներ դրանց մեջ։ Դա հաստատ իր դեմքն էր, բայց նրան թվում էր՝ դեմքն ավելի շատ է փոխվել, քան ներսը։ Նրա ցուցադրած զգացմունքները տարբերվում էին իր զգացածից։ Լրիվ ճաղատացել էր։ Առաջին պահին մտածեց, որ մազերն են սպիտակել, բայց իրականում գանգը մոխրագույն էր դարձել։ Բացի ձեռքերից ու դեմքի շրջագծից, մարմինն ամբողջովին մոխրագույն էր՝ հին ու ներծծված կեղտից։ Կեղտի տակ՝ այսուայնտեղ, վերքերի կարմիր սպիներ էին, իսկ կոճի մոտ երակային խոցը վերածվել էր բորբոքված զանգվածի, որից մաշկի թեփիկներ էին պոկվում։ Բայց ամենասարսափելին մարմնի հյուծվածությունն Էր։ Կողերի գլանը նեղ էր, ինչպես խրտվիլակինը. ոտքերն այնպես էին բարակել, որ ծնկներն ազդրերից հաստ էին։ Հիմա նա տեսնում էր, թե Օ՚Բրայընն ինչ նկատի ուներ՝ խոսելով կողքից նայելու մասին։ Ողնաշարի թեքությունն ապշեցնող էր։ Բարակ ուսերը կռացել էին առաջ այնպես, որ կրծքավանդակին խոռոչ էր գոյացել, վտիտ պարանոցն ասես կրկնակի ծալվել էր գանգի ծանրության տակ։ Կարելի էր ասել, որ դա վաթսուն տարեկան տղամարդու մարմին է, որր տառապում է ինչ-որ մահացու հիվանդությունից։
― Երբեմն մտածում էիք,— ասաց Օ՚Բրայընը,— որ իմ դեմքը՝ ներքին կուսակցության անդամի դեմքը, ծեր է ու մաշված։ Իսկ ի՞նչ կարծիքի եք ձեր դեմքի մասին։
Նա բռնեց Ուինսթընի ուսն ու նրան շրջեց իր կողմը։
― Տեսեք, թե ինչ վիճակում եք,— ասաց նա։― Նայեք՝ կեղտն ինչպես է ներծծվել ձեր ամբողջ մարմնի մեջ։ Նայեք՝ ինչ կեղտ կա ձեր ոտքերի մատների արանքում։ Նայեք ձեր ոտքի թարախոտ զզվելի վերքին։ Գիտեք, որ այծի պես գարշահոտում եք։ Իսկ գուցե դադարե՞լ եք նկատել։ Նայեք՝ ինչպես եք հյուծվել։ Տեսնո՞ւմ եք։ Ես կարող եմ բթամատով ու ցուցամատով բռնել ձեր մկանը։ Կարող եմ կծել ձեր պարանոցը, ինչպես գազար կկծեի։ Գիտե՞ք, որ մեր ձեռքն ընկնելուց ի վեր քսանհինգ կիլոգրամ նիհարել եք։ Նույնիսկ ձեր մազերն են բռերով թափվում։ Նայեք,— նա բռնեց Ուինսթընի գլխից ու մի խուրձ մազ պոկեց։― Բացեք բերանը։ Ինը, տասը, տասնմեկ ատամ է մնացել։ Քանի՞ ատամ ունեիք, երբ եկաք մեզ մոտ։ Ասենք, մնացած մի քանիսն էլ պոկվելու վրա են։ Տեսեք։
Նա ցուցամատով և ուժեղ բութ մատով քաշեց մնացած դիմացի ատամներից մեկը։ Սուր ցավը խայթեց Ուինսթընի կզակը։ Օ՚Բրայընը արմատով պոկեց առջևի ատամը։ Ու շպրտեց հատակին։
― Դուք փտում եք,― ասաց նա,— քայքայվում եք։ Ի՞նչ եք դուք։ Կեղտի պարկ։ Հիմա շրջվեք ու նորից նայեք հայելու մեջ։ Տեսնո՞ւմ եք՝ ով է նայում ձեզ։ Վերջին մա՜րդը։ Եթե դուք մարդ եք, ապա սա է մարդկությունը։ Հիմա դարձյալ հագեք ձեր հագուստը։
Ուինսթընը սկսեց հագնվել դանդաղ, անվճռական շարժումներով։ Մինչև հիմա կարծես չէր նկատել՝ որքան նիհար ու թույլ է։ Միայն մի միտք կար ուղեղում, երևի այստեղ է շատ ավելի վաղուց, քան պատկերացնում էր։ Հետո հանկարծ, երբ թշվառ ցնցոտիները քաշեց մարմնին, նրան տիրեց ափսոսանքն իր կործանված մարմնի համար։ Չհասկանալով, թե ինչ է անում, ընկավ մահճակալի կողքին դրված աթոռակին ու սկսեց լաց լինել։ Գիտեր իր տգեղության, անվայելուչ տեսքի մասին. Նա ոսկորների մի կապոց էր կեղտոտ ներքնաշորերով, որ նստել արտասվում էր ծակող սպիտակ լույսի տակ, բայց չէր կարող դադարել։ Օ՚Բրայընը գրեթե քնքշորեն ձեռքը դրեց նրա ուսին։
― Հավերժ այդպես չի լինի,— ասաց նա։— Դուք կարող եք խուսափել դրանից, եթե ցանկանաք։ Ամեն ինչ կախված է ձեզնից։
― Դո՜ւք,― հեծեծաց Ուինսթընը։— Դուք եք ինձ հասցրել այս վիճակին։
― Ոչ, Ուի՞նսթրն, դուք եք ձեզ հասցրել այս վիճակին։ Դուք ընդունեցիք դա, երբ ընդդիմացաք Կուսակցությանը։ Ամեն ինչ սկսվեց առաջին գործողությունից։ Չի եղել ոչինչ, որ հնարավոր չէր կանխատեսել։
Նա մի փոքր դադար տվեց, ապա շարունակեց.
― Մենք ծեծել ենք ձեզ, Ուի՛նսթըն։ Մենք կոտրել ենք ձեզ։ Տեսաք, թե ինչպիսին է ձեր մարմինը։ Ձեր միտքը նույն վիճակում է։ Չեմ կարծում, թե ձեր մեջ հպարտություն է մնացել։ Ձեզ տրորել են ոտքերով, մտրակել ու վիրավորել, դուք ճչացել եք ցավից, թավալվել եք հատակին՝ ձեր իսկ արյան ու փսխուքի մեջ։ Գութ եք աղերսել, դավաճանել եք բոլորին և ամեն ինչի։ Մտածե՞լ եք ձեր անկման մասին, որի հավասարը չկա։
Ուինսթընն այլևս չէր լալիս, արցունքներն իրենք իրենց էին հոսում։ Նա դեմքը դարձրեց Օ՚Բրայընին։
― Ես չեմ դավաճանել Ջուլիային,― ասաց նա։
Օ՚Բրայընը մտածկոտ նայեց Ուինսթընին։
― Այո՛,— ասաց նա,― այո՛։ Միանգամայն ճիշտ է։ Դուք չեք դավաճանել Ջուլիային։
Օ՚Բրայընի հանդեպ յուրահատուկ ակնածանքը, որ թվում էր հնարավոր չէ վերացնել, դարձյալ ողողեց Ուինսթընի սիրտը։ «Ի՜նչ խելացի է,— մտածեց նա,— ի՜նչ խելացի է»։ Օ՚Բրայընը միշտ հասկացել էր նրան։ Աշխարհում ցանկացած ոք անմիջապես կասեր, որ նա դավաճանել է Ջուլիային։ Բայց ինչո՞ւ դա նրանից չէին կորզել տանջանքներով։ Նրանց պատմել էր այն ամենը, ինչ գիտեր Ջուլիայի մասին, սովորությունները, բնավորությունը, անցյալ կյանքը, ամենայն մանրամասնությամբ խոստովանել էր այն ամենը, ինչ պատահել էր իրենց հանդիպումների ժամանակ, այն ամենը, ինչ ինքն ասել էր նրան, ու նա՝ իրեն, սև շուկայից գնած ուտելիքները, իրենց դավաճանությունները, անհասկանալի դավադրությունը Կուսակցության դեմ. ամեն ինչ։ Բայց նա չէր դավաճանել Ջուլիային այնպես, ինչ իմաստով հիմա մտածում էր։ Նա չէր դադարել սիրել Ջուլիային. նրա հանդեպ իր զգացմունքները նույնն էին մՆացել։ Օ՚Բրայընը հասկացել էր նրան. բացատրության կարիք չկար։
— Ասացեք,― հարցրեց նա,— ինձ ե՞րբ են գնդակահարելու։
― Գուցե և շատ ուշ,― ասաց Օ՚Բրայընը։— Ձեր գործը բարդ է։ Բայց մի՛ հուսահատվեք։ Բոլորն էլ վաղ թե ուշ ապաքինվում են։ Ի վերջո, մենք կգնդակահարենք ձեզ։
IV
Նա շատ ավելի լավ էր զգում։ Գիրանում և ուժ էր հավաքում օրեցօր, եթե իհարկե կարելի էր խոսել օրերի մասին։
Սպիտակ լույսն ու գվվոցը առաջվա պես էին, բայց խուցը փոքր-ինչ հարմարավետ էր նախորդներից։ Սենյակում աթոռ կար, որի վրա կարելի էր նստել, իսկ տախտակե մահճակի վրա՝ բարձ ու ներքնակ։ Նրան տարել էին բաղնիք, թույլ էին տալիս, որ հաճախ լվացվի անագե լվացարանի մեջ։ Նույնիսկ տաք ջուր էին տալիս լվացվելու համար։ Նոր ներքնաշորեր ու մի ձեռք մաքուր վերնազգեստ էր ստացել։ Երակային վերքի վրա հանգստացնող քսուք էին քսել։ Հեռացրել էին ատամների մնացորդներն ու նոր ատամնաշար դրել։
Երևի շաբաթներ կամ ամիսներ Էին անցել։ Ցանկության դեպքում հիմա հնարավոր էր հետևել ժամանակի ընթացքին, քանի որ նրան կարծես թե կանոնավոր էին կերակրում։ Ենթադրում էր, որ իրեն սնունդ են տալիս օրական երեք անգամ, երբեմն հարցնում էր իրեն՝ գիշե՞րն է ուտում, թե ցերեկը։ Ուտելիքը զարմանալիորեն լավն էր. ամեն երրորդին՝ միս։ Մի անգամ նույնիսկ մի տուփ ծխախոտ բերեցին։ Լուցկի չուներ, բայց անխոս պահակը, որ ուտելիք էր բերում, վառում էր ծխախոտը։ Երբ առաջին անգամ փորձեց ծխել, սրտխառնոց զգաց, բայց դիմացավ ու երկար օգտագործեց տուփը՝ ամեն անգամ ուտելուց հետո կես ծխախոտ ծխելով։
Նրան սպիտակ թերթաքար էին տվել, որի անկյունում մատիտ էր ամրացված։ Սկզբում Ուինսթընը չօգտվեց դրանից։ Նույնիսկ արթուն ժամանակ լրիվ թմրած էր։ Հաճախ մի ճաշից մյուսը գրեթե անշարժ պառկում էր, երբեմն՝ քնում, իսկ երբեմն էլ հայտնվում էր աղոտ անուրջների մեջ, երբ շատ դժվար էր բացել աչքերը։ Արդեն ընտելացել էր դեմքին ընկած ուժեղ լույսի տակ քնելուն։ Տարբերություն չկար, միայն թե երազները հիմա փոքր-ինչ կապված էին իրար հետ։ Ողջ ընթացքում հաճախ երազներ էր տեսնում, ու միշտ՝ երջանիկ երազներ։ Նա Ոսկե երկրում էր, կամ նստած էր հսկայական փառահեղ, արևի լույսով ողողված ավերակների մեջ, մոր, Ջուլիայի, Օ՚Բրայընի հետ, ոչինչ չէր անում, միայն նստում էր արևի տակ ու խոսում խաղաղ բաներից։ Արթուն ժամանակ գերազանցապես մտածում էր իր երազների մասին։ Հիմա, երբ ցավի ազդակը վերացել էր, նա ասես կորցրել էր մտավոր ջանք ցործադրելու ունակությունը։ Չէր ձանձրանում, զրուցելու կամ ցրվելու ցանկություն չուներ։ Միանգամայն գոհ էր, որ մենակ է, որ իրեն չեն ծեծում կամ հարցաքննում, որ կուշտ է և մաքուր տեսք ունի։
Ժամանակի ընթացքում սկսեց ավելի քիչ քնել, բայց անկողնուց վեր կենալու ցանկություն չուներ։ Նրան մի բան էր պետք, հանգիստ պառկել և զգալ, թե ուժն ինչպես է կուտակվում մարմնում։ Շոշափում էր մարմնի տարբեր մասերը՝ փորձելով համոզվել՝ արդյոք պատրանք չէ՞, որ մկանները կլորանում են, իսկ մաշկը՝ պրկվում։ Ի վերջո, լիովին համոզվեց, որ գիրանում է. հիմա ազդրերը զգալիորեն ավելի հաստ էին, քան ծնկները։ Հետո, նախ դժկամորեն, սկսեց կանոնավոր կերպով մարզվել։ Շատ շուտով նրան հաջողվեց քայլել երեք կիլոմետր՝ քայլերով չափելով խուցը, և կորացած ուսերը սկսեցին ուղղվել։ Ավելի բարդ վարժություններ փորձեց և ապշած ու նվաստացած պարզեց, թե ինչ չի կարող անել։ Կարող է տեղաշարժվել միայն քայլելով, չի կարող աթոռակը երկար պահել պարզած թևով, չի կարող կանգնել մի ոտքի վրա՝ առանց ընկնելու։ Նա պպզեց ու պարզեց, որ միայն ազդրի ու սրունքի տանջալի ցավով է հաջողվում ոտքի կանգնել։ Ուղիղ պառկեց փորին ու փորձեց ձգվել ձեռքերի վրա։ Բայց անհույս էր, ոչ մի սանտիմետր չկարողացավ բարձրանալ հատակից։ Սակայն էլի մի քանի օր անց, ևս մի քանի անգամ սնվելուց հետո այդ սխրանքը հաջողվեց։ Որոշ ժամանակ անց կարողացավ նույնիսկ վեց անգամ անընդմեջ ձգվել։ Նա սկսեց հպարտանալ իր մարմնով ու երբեմն֊երբեմն փայփայել հավատը, որ դեմքը նույնպես վերգտնում է սովորական տեսքը։ Միայն այն ժամանակ, երբ պատահաբար դիպավ ճաղատ գլխին, հիշեց սպիապատ ու ավերակ դեմքը, որ նայում էր իրեն հայելուց։
Նրա միտքն արթնացավ։ Նստեց տակտակե մահճակալին, դեմքը հենեց պատին, թերթաքարը դրեց ծնկներին ու սկսեց զբաղվել ինքնակրթությամբ։
Նա հանձնվել էր. դա վճռված էր։ Իրականում, ինչպես հիմա էր հասկանում, պատրաստ էր հանձնվել՝ որոշում կայացնելուց շատ առաջ։ Սկսած այն պահից, երբ հայտնվեց Սիրո նախարարությունում, ոչ, նույնիսկ այն րոպեներից, երբ ինքն ու Ջուլիան անօգնական կանգնած էին սենյակում, իսկ հեռէկրանից հնչող երկաթե ձայնը հրահանգում էր, թե ինչ անեն, նա գիտակցեց, թե որքան թեթևամիտ ու մակերեսային էին Կուսակցության իշխանությանն ընդդիմանալու իր փորձերը։ Հիմա գիտեր, որ Մտքի ոստիկանությունը յոթ տարի հետևել է իրեն, ինչպես բզեզին՝ խոշորացույցով։ Չկար ոչ մի ֆիզիկական գործողություն, բարձրաձայն խոսք, որ նրանք չէին նկատել, ոչ մի միտք, որ չէին կռահել։ Նույնիսկ օրագրի կազմի վրա հայտնված ճերմակ փոշեհատիկը զգուշորեն դրել էին տեղը։ Նրանք Ուինսթընի համար միացրել էին ձայնագրություններ, ցույց էին տվել լուսանկարներ։ Այդ թվում և՝ Ջուլիայի ու իր լուսանկարները։ Այո, նույնիսկ... Նա այլևս չէր կարող պայքարել Կուսակցության դեմ։ Բացի այդ, Կուսակցությունն իրավացի էր։ Հավանաբար իրավացի էր. ինչպե՞ս կարող է սխալվել անմահ, հավաքական ուղեղը։ Ի՞նչ արտաքին չափանիշով կարելի է ստուգել նրա դատողությունները։ Ողջամտությունը վիճակագրական երևույթ է։ Պետք է միայն մի բան՝ սովորել մտածել նրանց պես։ Միայն դա։
Մատների մեջ մատիտը հաստ ու անշնորհք էր թվում։ Նա սկսեց գրի առնել գլխում ծագած մտքերը։ Նախ գրեց խոշոր, ծուռումուռ մեծատառերով.
ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏՐԿՈՒԹՅՈՒՆ Է
Հետո գրեթե միանգամից՝ դրա տակ.
ԵՐԿՈՒ ԳՈՒՄԱՐԱԾ եՐԿՈՒ ՀԱՎԱՍԱՐ Է ՀԻՆԳ
Բայց հետո մի տեսակ դադար եղավ։ Միտքը, կարծես ինչ-որ բանից վարանելով, ի վիճակի չէր կենտրոնանալ։ Գիտեր՝ որն է հաջորդ միտքը, բայց չէր կարողանում հիշել։ Իսկ երբ հիշում էր, դրան հասնում էր միայն դատողությունների միջոցով, միտքը ինքնաբերաբար չէր գալիս։ Նա գրեց.
ԱՍՏՎԱԾ ՈՒԺ Է
Նա ընդունեց ամեն ինչ։ Անցյալը փոփոխելի է։ Անցյալը երբեք չի փոխվել։ Օվկիանիան պատերազում Է Արևելաասիայի դեմ։ Օվկիանիան միշտ էլ պատերազմել էր Արևելաասիայի դեմ։ Ջոնսը, Աարոնսոնը և Ռութերֆորդը մեղավոր էին այն հանցագործությունների համար, որոնց մեջ մեղադրվում էին։ Ինքը երբեք չէր տեսել նրանց մեղքը հերքող լուսանկարը։ Այն երբեք էլ գոյություն չի ունեցել, ինքը հորինել է։ Հիշեց, որ հակառակն ապացուցող փաստեր էր հիշում, բայց դրանք կեղծ հիշողություններ էին, ինքնախաբեության արդյունք։ Ինչ հեշտ էր ամեն ինչ։ Միայն հնազանդվիր, մնացածն ինքն իրեն կգա։ Դա նման էր հոսանքին հակառակ լողալուն. որքան շատ ես պայքարում, այնքան հոսանքը հետ է շպրտում քեզ, հետո հանկարծ որոշում ես շրջվել ու գնալ նրա ուղղությամբ, և ոչ՝ հակառակ։ Ոչինչ չէր փոխվել, բացի սեփական վերաբերմունքից, ամեն դեպքում, կատարվել էր նախասահմանվածը։ Նա չէր հասկանում, թե ինչու է ապստամբել։ Ամեն ինչ հեշտ էր, բացի...
Ցանկացած բան կարող էր ճիշտ լինել։ Այսպես կոչված բնության օրենքներն անհեթեթություն են։ Ձգողականության օրենքն անհեթեթություն է։ «Եթե ցանկանամ,― ասել էր Օ՚Բրայընը,— կարող եմ օճառի պղպջակի պես թռչել հատակից»։ Ուինսթընը մշակել էր նրա միտքը։ «Եթե նա կարծում է, որ կարող է թռչել հատակից, ու եթե ես միաժամանակ մտածեմ, որ տեսնում եմ դա, ապա այդպես էլ կա»։ Հանկարծ, ինչպես խորտակված նավի բեկորն է հայտնվում ջրի երեսին, նրա գլխում միտք ծագեց. «Իրականում նման բան չկա։ Մենք երևակայում ենք։ Դա պատրանք է»։ Բայց անմիջապես վանեց այդ միտքը։ Ակնհայտ սխալ էր։ Ենթադրում էր, որ ինչ-որ տեղ, մարդուց դուրս, գոյություն ունի «իրական» աշխարհ, որտեղ տեղի են ունենում «իրական» դեպքեր։ Բայց ինչպե՞ս կարող էր նման աշխարհ գոյություն ունենալ։ Իրերի մասին մենք գիտենք այն, ինչ կա մեր մտքում։ Ամեն ինչ կատարվում է մարդու գիտակցության մեջ։ Այն, ինչ կատարվում է բոլորի գիտակցության մեջ, իսկապես կատարվում է։
Նա հեշտությամբ գտավ իր սխալը, և կրկին սխալվելու վտանգ այլևս չկար։ Այնուամենայնիվ, գիտակցում էր, որ իր հետ այլևս նման բան չի լինի։ Երբ որևէ վտանգավոր միտք ծագի, մտքում պետք է առաջանա կույր կետ։ Գործընթացը պետք է լինի ավտոմատ, բնազդային։ Նորալեզվում դա կոչվում է հանցականգ։
Նա սկսեց մարզել հանցականգը։ Իրեն պնդումներ էր առաջարկում. «Կուսակցությունն ասում է, որ երկիրը հարթ է», «Կուսակցությունն ասում է, որ սառույցը ջրից ծանր է», և սովորում էր չտեսնել կամ չհասկանալ դրանց հակասող փաստարկները։ Հեշտ չէր։ Անհրաժեշտ էր կշռադատելու և իմպրովիզացիայի ունակություն։ Թվաբանական խնդիրները, օրինակ, այնպիսիք, որ ծագում էին «երկու գումարած երկու հավասար է հինգ» պնդումից, դուրս էին նրա մտավոր կարողություններից։ Պահանջվում էր նաև մտքի ճկունություն՝ նախ տրամաբանությունից նրբորեն օգտվելու, իսկ հաջորդ պահին՝ ամենակոպիտ տրամաբանական սխալները չգիտակցելու ունակություն։ Հիմարությունը նույնքան անհրաժեշտ էր, որքան խելքը, և նույնքան դժվար էր ձեռք բերել։
Այդ ողջ ընթացքում նրա միտքը զբաղեցնում էր մի հարց՝ ե՞րբ կգնդակահարեն իրեն։ «Ամեն ինչ կախված է ձեզնից»,— ասել էր Օ՚Բրայընը, բայց Ուինսթընը գիտեր, որ չի կարող մոտեցնել այն որևէ գիտակցված գործողությամբ։ Գուցե տասը րոպե, իսկ գուցե՝ տասը տարի անց։ Հնարավոր է, որ տարիներ շարունակ իրեն պահեն միտեղանոց բանտախցում, գուցե ուղարկեն աշխատանքային գաղութ, գուցե որոշ ժամանակով ազատ արձակեն, ինչպես երբեմն անում էին։ Միանգամայն հնարավոր է, որ իր բանտարկության և հարցաքննության ողջ դրաման դարձյալ կրկնվի գնդակահարությունից առաջ։ Մի բան հաստատ էր. մահը երբեք չի գալիս, երբ նրան սպասում ես։ Ավանդույթ է, ավանդույթ, որի մասին ոչ ոք չի խոսում, ինչ-որ տեղից գիտես, բայց երբեք չես լսել դրա մասին. գնդակահարում են թիկունքից, միշտ ծոծրակին, երբ քայլում ես միջանցքով մի խցից մյուսը։
Մի օր, թեև «մի օրը» ճիշտ բառ չէ. գուցե հենց գիշերվա կեսին, մի անգամ նա ընկավ տարօրինակ, երանելի մոռացության գիրկը։ Քայլում էր միջանցքով՝ սպասելով գնդակի։ Գիտեր՝ դա լինելու է հաջորդ իսկ պահին։ Ամեն ինչ որոշված էր, դասավորված, վճռված։ Այլևս չկային կասկածներ, փաստարկներ, չկար ցավ, չկար վախ։ Մարմինն առողջ էր և ուժեղ։ Նա թեթև քայլում էր, ուրախանում իր շարժումներից և թվում էր՝ քայլում է արևի լույսի տակ։ Նա այլևս Սիրո նախարարության նեղ ու սպիտակ միջանցքներում չէր, այլ արևի լույսով ողողված, մեկ կիլոմետր լայնությամբ հսկա միջանցքում, ու թվում էր՝ շարժվում է թմրազառանցանքի մեջ։ Նա Ոսկե երկրում էր, քայլում էր հին, ճագարների կրծոտած մարգագետնի արահետով։ Զգում էր՝ ոտքերի տակ ինչպես է զսպանակվում տորֆը, իսկ արևը տաքացնում էր դեմքը։ Մարգագետնի եզրին թույլ օրորվում էին ծփիները, ինչ֊որ տեղ՝ հեռվում, գետակ կար, իսկ ուռիների տակ կանաչ ավազաններում, մանրածածաններ էին լողում։
Հանկարծ սարսափահար ցնցվեց։ Ողնաշարը պատվեց քրտինքով։ Նա լսեց իր ճիչը.
― Ջո՜ւլիա, Ջուլիա։ Ջուլիա, իմ սե՜ր։ Ջո՜ւլիա։
Մի պահ թվաց՝ Ջուլիան կողքին է։ Բայց ոչ միայն կողքին, այլև իր ներսում։ Ասես մտել էր մաշկի հյուսվածքների մեջ։ Այդ պահին սիրում էր Ջուլիային ավելի ուժգին, քան երբ միասին էին և ազատ։ Նաև գիտեր, որ նա կա ինչ-որ տեղ, դեռ ողջ է և իր օգնության կարիքն ունի։
Նա հենվեց մահճակալին ու փորձեց հավաքել մտքերը։ Ի՞նչ արեց։ Մի պահ տևած թուլությամբ քանի՞ տարով երկարացրեց իր ստրկությունը։
Ապա դրսից ոտնաձայներ լսեց։ Անհնար էր, որ նման պոռթկումն անպատիժ մնար։ Հիմա նրանք կիմանան, եթե, իհարկե, դեռ չգիտեն, որ նա խախտում է պայմանավորվածությունը։ Հնազանդվել էր Կուսակցությանը, բայց առաջվա պես ատում էր Կուսակցությունը։ Նախկինում արտաքին համաձայնության քողի տակ թաքցրել էր հերետիկոսի իր մտքերը։ Հիմա նահանջել էր ևս մի քայլով բանականությամբ հնազանդվել էր, բայց հույս ուներ անաղարտ պահել սիրտը։ Գիտեր, որ սխալվում է, բայց նախրնտրում էր սխալվել։ Նրանք կհասկանան. Օ՚Բրայընը կհասկանա։ Իսկ այդ հիմար ճչոցը մատնեց իրեն։
Նա ստիպված կլինի ամեն ինչ սկսել նորից։ Գուցե տարիներ տևի։ Ուինսթընը ափը քսեց դեմքին, որպեսզի լավ պատկերացնի, թե ինչպիսին է։ Այտերի վրա խոր ակոսներ կային, այտոսկրերը սրվել էին, քիթը տափակել։ Բացի այդ, վերջին անգամ իրեն հայելու մեջ տեսնելուց հետո լրիվ նոր ատամնաշար էին դրել։ Հեշտ չէր պահպանել անթափանցությունը, երբ չգիտես, թե ինչպիսին է դեմքդ։ Ամեն դեպքում, միայն դիմագծերը վերահսկելը բավական չէր։ Նա առաջին անգամ գիտակցեց, որ եթե ուզում ես գաղտնիք պահել, այն պետք է թաքցնես քեզնից։ Պետք է իմանաս, որ կա, բայց քանի դեռ անհրաժեշտ չէ, թույլ տաս, որ գիտակցությանդ մեջ մուտք գործի այն տեսքով, որին կարելի է անուն տալ։ Այսուհետ նա ոչ միայն պետք է ճիշտ մտածի, այլև ճիշտ զգա, տեսնի ճիշտ երազներ։ Միևնույն ժամանակ պետք է ատելությունը կողպած պահի իր ներսում, ինչպես մատերիայի մաս, որ իր մասն է, բայց միևնույն ժամանակ անջատ է իրենից, գոյացության պես։
Մի օր նրանք կորոշեն գնդակահարել իրեն։ Անհայտ է՝ երբ, բայց վայրկյաններ առաջ գուցե հնարավոր լինի կռահել։ Կրակում են միշտ թիկունքից, երբ քայլում ես միջանցքով։ Տասը վայրկյանը բավական կլինի։ Այդ պահին իր ներքին աշխարհը կարող է գլխիվայր շուռ գալ։ Եվ հետո հանկարծ, առանց մի բառ արտաբերելու, առանց երերուն քայլերի, առանց դիմագծերի փոփոխության, հանկարծ կնետի դիմակը, և ատելությունը կպայթի։ Ատելությունը կլցնի իր ներսը ահռելի մռնչացող բոցի նման։ Եվ գրեթե նույն պահին դուրս կթռչի գնդակը՝ չափազանց ուշ, կամ չափագանց շուտ։ Նրանք իր ուղեղը փշուր-փշուր կանեն մինչև բուժելը։ Հերետիկոսի միտքը չի պատժվի, չի ապաշխարի, երբեք չի ընկնի նրանց ձեռքը։ Նրանք կկրակեն իրենց իդեալի վրա։ Մեռնել՝ նրանց ատելով․ ահա թե որն է ազատությունը։
Նա փակեց աչքերը։ Դա ավելի դժվար էր, քան մտավոր կարգուկանոնն ընդունելը։ Դա հավասար է ինքնաոչնչացման, ինքնախեղման։ Սուզվել էր ամենակեղտոտ կեղտի մեջ։ Իսկ ի՞նչն էր ամենասարսափելին, ամենազզվելին։ Նա մտածում էր Մեծ Եղբոր մասին։ Հսկայական դեմքը (պաստառների վրա անընդհատ տեսնելով այդ դեմքը՝ մտածում էր, որ այն մեկ մետր լայնություն ունի), թանձր սև բեղերով ու աչքերով, որոնք երբեք չէր կտրում քեզնից, ասես իր կամքից անկախ հառնում էր աչքերի առաջ։ Իրականում ի՞նչ զգացմունքներ էր տածում Մեծ Եղբոր հանդեպ։
Միջանցքում ծանր ոտնաձայներ լսվեցին։ Պողպատե դուռը շառաչյունով բացվեց։ Օ՚Բրայընը մտավ խուց։ Նրա թիկունքում մոմե դեմքով սպան և սև համազգեստով պահնորդներն էին։
― Վեր կացեք,— ասաց Օ՚Բրայընը։― Եկեք այստեղ։
Ուինսթընը կանգնեց նրա դիմաց։ Օ՚Բրայընն իր ամուր ձեռքերով բռնեց Ուինսթընի ուսերն ու ուշադիր նայեց նրան։
― Մտածում էիք՝ կխաբեք ինձ,— ասաց նա։— Հիմարություն է։ Ուղիղ կանգնեք։ Նայեք դեմքիս։
Նա լռեց, ապա շարունակեց ավելի մեղմ ձայնով։
— Դուք ուղղվում եք։ Ինտելեկտուալ առումով շատ քիչ խնդիրներ ունեք։ Միայն թե զգացմունքային առումով ոչ մի առաջրնթաց չկա։ Ասացեք ինձ, Ուի՛նսթըն, և հիշեք՝ չստե՛լ, դուք գիտեք, որ ղժվար է ինձնից սուտ թաքցնել. ասացեք՝ իրականում ինչպե՞ս եք վերաբերվում Մեծ Եղբորը։
— Ատում եմ նրան։
— Ատում եք նրան։ Լա՜վ։ Ուրեմն ժամանակն է, որ անեք վերջին քայլը։ Դուք պետք է սիրեք Մեծ Եղբորր։ Հնազանդվելը բավական չէ. պետք է սիրեք նրան։
Օ՚Բրայընը թողեց Ուինսթընի ուսերը ու նրան թեթև հրեց պահակների կողմը։
— Սենյակ 101,— ասաց նա։
V
Բանտարկության յուրաքանչյուր փուլում Ուինսթընը գիտեր կամ կարծում էր՝ գիտի, թե առանց պատուհանների շենքի կոնկրետ որ մասում է։ Գուցե օդի ճնշման ինչ֊որ տարբերություն էր զգում։ Խցերը, որտեղ պահակները ծեծում էին իրեն, գետնից ներքև էին։ Սենյակը, որտեղ Օ՚Բրայընը հարցաքննելէր իրեն, բարձր էր՝ տանիքին մոտ։ Իսկ այս խուցը գետնի տակ էր՝ շատ ներքև, գուցե հենց ամենաներքևում։
Իր տեսած խցերից ամենամեծն էր։ Բայց նա չէր էլ նկատում՝ ինչ կա շուրջը։ Նկատեց միայն, որ ուղիղ իր առաջ երկու փոքր սեղան կա՝ երկուսն էլ պատված կանաչ մահուդով։ Մեկն իրենից մեկ֊երկու մետր էր հեռու, իսկ մյուսը՝ ավելի հեռու, դռան մոտ։ Նրան այնքան ամուր էին կապել աթոռին, որ նույնիսկ գլուխը չէր կարողանում շարժել։ Ծոծրակին ինչ֊որ բարձիկ էր ամրացված, որը նրան ստիպում էր ուղիղ առաջ նայել։
Մի պահ նա մենակ էր, հետո դուռը բացվեց, ու ներս մտավ Օ՚Բրայընը։
— Մի անգամ ինձ հարցրիք,— ասաց Օ՚Բրայընը,— թե ինչ կա 101 սենյակում։ Ասացի, որ ինքներդ արդեն գիտեք պատասխանը։ Բոլորն էլ գիտեն։ Բանն այն է, որ սենյակ 101-ն աշխարհի ամենա վատ բանն է։
Դուռը նորից բացվեց։ Պահակը ներս մտավ, ձեռքին հաղորդալարերից հյուսված ինչ-որ բան՝ զամբյուղ թե վանդակ։ Դրեց հեռու սեղանի վրա։ Օ՚Բրայընը խանգարում էր. Ուինսթընը չէր տեսնում՝ ինչ է։
— Ամենավատ բանն աշխարհում, ասաց Օ՚Բրայընը,— տարբեր է տարբեր մարդկանց համար։ Մեկի համար սարսափելին ողջ-ողջ թաղվելն է կամ հրդեհից մեռնելը, մյուսի համար՝ ջրի մեջ խեղդվելը, ցից հանվելը. հարյուրավոր տարբեր մահեր։ Կան դեպքեր, երբ դա առօրյա երևույթ է, նույնիսկ՝ ոչ մահացու։
Նա մի կողմ քաշվեց, որպեսզի Ուինսթընն ավելի լավ տեսնի՝ ինչ դրված է սեղանին։ Հաղորդալարից պատրաստված երկարավուն վանդակ էր, որը բռնակ ուներ՝ տեղափոխելու համար։ Դիմացից ամրացրած էր մի բան, որ ցանցավոր դիմակ էր հիշեցնում՝ գոգավոր մասով դեպի դուրս։ Չնայած վանդակը երեք֊չորս մետր հեռու էր, նա տեսնում էր, որ այն երկարությամբ բաժանված է երկու բաժնի, յուրաքանչյուրում՝ ինչ-որ արարածներ։ Առնետներ էին։
― Ձեր դեպքում,― ասաց Օ՚Բրայընը,― աշխարհում ամենասարսափելին առնետներն են։
Վանդակը տեսնելու առաջին իսկ պահից Ուինսթընի մարմնով ինչ֊որ նախազգացման սարսուռ անցավ, վախ՝ չգիտեր, թե ինչից։ Բայց այդ պահին հանկարծ հասկացավ, թե ինչ է նշանակում վանդակի դիմականման հարմարանքը։ Աղիները կծկվեցին։
― Դուք դա չեք անի,― գոռաց նա բարձր, խզված ձայնով։― Չեք անի։ Չեք կարող։ Անհնա՜ր է։
― Հիշո՞ւմ եք,— ասաց Օ՚Բրայընը,― խուճապի այն պահը, որ հաճախ էր վրա հասնում ձեր երազներում։ Ձեր դիմաց խավարի պատ էր, իսկ ականջներում՝ մռնչոց։ Պատից այն կողմ ինչ֊որ սարսափելի բան կար։ Կարծում էիք՝ գիտեք, թե ինչ, բայց չէիք համարձակվում խոստովանել։ Իրականում պատի հետևը առնետներ էին։
― Օ՚Բրայըն,― ասաց Ուինսթընը՝ ջանալով վերահսկել իր ձայնը։― Դուք գիտեք, որ դրա կարիքը չկա։ Ի՞նչ եք ուզում, որ անեմ։
Օ՚Բրայընը ուղիղ պատասխան չտվեց։ Ու խոսեց ուսուցանող ոճով, որ երբեմն սիրում էր գործածել։ Նա մտահոգ նայեց հեռուն, ասես դիմում էր Ուինսթընի թիկունքում գտնվող հանդիսատեսին։
― Ինքնին ցավը,― ասաց նա,― երբեմն բավարար չէ։ Լինում են դեպքեր, երբ մարդն ընդդիմանում է ցավին մինչև մահվան պահը։ Բայց բոլորի համար էլ կա ինչ-որ անդիմադրելի բան, մի բան, որ հնարավոր չէ նախատեսել։ Խիզախությունն ու երկչոտությունը կապ չունեն։ Երբ ընկնում ես բարձունքից, պարանից կառչելը վախկոտություն չէ։ Երբ ընկնում ես խոր ջրերի մեջ, թոքերդ օդով լցնելը վախկոտություն չէ։ Դա ընդամենը բնազդ է, որ անհնար է ոչնչացնել։ Նույնն էլ՝ առնետների դեպքում։ Ձեզ համար դրանք անտանելի են։ Դա ճնշման մի տեսակ է, որին չեք կարող դիմադրել, նույնիսկ եթե ցանկանաք։ Դուք կանեք այն, ինչ պահանջում են ձեզնից։
― Բայց ի՞նչ, ի՞նչ են ուզում ինձնից։ Ինչպե՞ս կարող եմ անել, եթե չգիտեմ, թե ինչ է պետք։
Օ՚Բրայընը վերցրեց վանդակը ու տեղափոխեց մոտակա սեղանին։ Զգուշորեն դրեց այն մահուդե սփռոցի վրա։ Ուինսթընը զգում էր արյան հոսքն ականջներում։ Այնպիսի զգացողություն ուներ, որ նստած է կատարյալ միայնության մեջ։ Նա մեծ, անմարդաբնակ դաշտի կենտրոնում էր, արևի լույսով ողողված հարթ անապատում, ու բոլոր ձայները հեռու տարածություններից հասնում էին նրան։ Սակայն առնետների վանդակն իրենից երկու մետր հեռա վորության վրա էր։ Ահռելի առնետներ էին։ Հասել էին այն տարիքին, երբ առնետի դունչը կոպտանում ու կատաղի է դառնում, իսկ մորթին ոչ թե մոխրագույն է, այլ՝ դարչնագույն։
― Առնետը,— ասաց Օ՚Բրայընը՝ դեռևս դիմելով իր անտեսանելի հանդիսատեսին,― չնայած՝ կրծող, բայց մսակեր է։ Դուք դա գիտեք։ Երևի լսել եք, թե ինչ է կատարվում այս քաղաքի աղքատ թաղամասերում։ Որոշ Փողոցներում մայրերը չեն համարձակվում կրծքի երեխային մենակ թողնել տանը, նույնիսկ հինգ րոպեով։ Առնետները հաստատ կհարձակվեն նրա վրա։ Կարճ ժամանակում երեխայից միայն ոսկորները կթողնեն։ Հարձակվում են նաև հիվանդ կամ մեռնող մարդկանց վրա։ Ապշելու է, բայց հասկանում են, թե մարդը երբ է անօգնական։
Վանդակում ծղրտոց բարձրացավ։ Թվաց՝ աղմուկը հեռվից է հասնում Ուինսթընին։ Առնետները կռվում էին. նրանք փորձում էին միջնապատը հաղթահարելով հասնել իրար։ Նաև հուսահատության խոր հառաչանք լսեց։ Դա նույնպես ասես դրսից էր գալիս։
Օ՚Բրայընը վերցրեց վանդակը և ինչ-որ բան սեղմեց։ Սուր չխկոց լսվեց։ Ուինսթընը մոլեգին ջանքով փորձեց պոկվել աթոռից։ Բայց անհույս էր. մարմնի բոլոր մասերը, նույնիսկ գլուխը ամրացված էին։ Օ՚Բրայընը մոտեցրեց վանդակը։ Հիմա այն Ուինսթընի դեմքից մի մետրի վրա էր։
― Սեղմեցի առաջին լծակը,— ասաց Օ՚Բրայընը։― Դուք գիտեք այս վանդակի կառուցվածքը։ Դիմակը կհարմարեցվի ձեր գլխին՝ բացառելով փախուստի հնարավորությունը։ Երբ սեղմեմ մյուս լծակը, վանդակի դուռը սահելով կբարձրանա։ Այս սովյալ գազանները փամփուշտի նման դուրս կթռչեն։ Երբևէ տեսե՞լ եք՝ առնետն ինչպես է ցատկում օդում։ Նրանք կցատկեն ձեր դեմքին ու կսկսեն կրծոտել։ Երբեմն հարձակվում են նախ աչքերի վրա։ Երբեւմն անցք են բացում այտերի մեջ ու խժռում լեզուն։
Վանդակը մոտ էր, ու ավելի էր մոտենում։ Ուինսթընը հաճախակի սուր ծղրտոցներ լսեց, որ ասես շրջում էին օդում՝ իր գլխավերևում։ Բայց կատաղի պայքարեց իր խուճապի դեմ։ Մտածե՛լ, մտածել, նույնիսկ եթե մեկ վայրկյան է մնացել. մտածելը միակ հույսն էր։ Հանկարծ քթանցքներին հասավ գազանների գարշելի բորբոսահոտը։ Ներսում սրտխառնուքի կատաղի կծկում էր, ու նա գրեթե կորցրեց գիտակցությունը։ Ամեն ինչ կորել էր սևի մեջ։ Մի պահ նա վերածվեց խելագար, ճչացող կենդանու։ Սակայն խավարից դուրս եկավ՝ կառչելով մի գաղափարից։ Փրկվելու միայն մեկ միջոց կար։ Իր ու առնետների միջև պետք է դնել մեկ այլ մարդու, մեկ այլ մարդու մարմին։ Դիմակի շրջագիծն այնքան մեծ էր, որ փակում էր մնացած ամեն ինչ։ Ցանցադռնակը մի քանի թիզ էր հեռու դեմքից։ Առնետները հասկանում էին, թե ինչ է լինելու հիմա։ Նրանցից մեկը վերուվար էր ցատկոտում, մյուսը կոյաջրերի ծեր ու թեփուկավոր պապիկը, կանգնել էր՝ վարդագույն թաթերով ճաղերին հենված, ու կատաղի ներս էր քաշում օղը։ Ուինսթընը տեսնում էր բեղերն ու դեղին ատամները։ Դարձյալ սև խուճապր տիրեց նրան։ Նա կույր էր, անօգնական և ոչինչ չէր հասկանում։
— Ընդունված պատիժ էր Չինական կայսրությունում,— շարունակեց Օ՚Բրայընը խրատական ոճով։
Դիմակը մոտենում էր դեմքին։ Հաղորդալարը դիպչում էր այտին։ Եվ ահա... ոչ, դա փրկություն չէր, միայն հույս, հույսի մի փոքր նշույլ։ Չափազանց ուշ է, գուցե չափազանց ուշ է։ Բայց Ուինսթընը հանկարծ հասկացավ, որ ամբողջ աշխարհում միայն մի մարդ կա, ում կարող է փոխանցել իր պատիժը. մի մարմին, որ կարող է խցկվել իր ու առնետների արանքը։ Ու նա մի քանի անգամ մոլեգին գոռաց.
— Ջուլիային տվեք նրանց։ Ջուլիային։ Ո՛չ ինձ։ Ջո՛ւլիային։ Ինձ համար մեկ է՝ ինչպես կվարվեք Նրա հետ։ Պատառոտեք նրա դեմքը, կրծոտեք մինչև ոսկորները։ Ո՛չ ինձ։ Ջո՛ւլիային։ Ո՛չ ինձ։
Նա մեջքի վրա ընկնում էր հսկայական խորության մեջ՝ առնետներից հեռու։ Դեռ սեղմված էր աթոռին, բայց հատակի, շենքի պատերի, երկրի, օվկիանոսների, մթնոլորտի միջով ընկնում էր արտաքին աշխարհ, միջաստղային անդունդ՝ միշտ հեռու, հեռու, առնետներից հեռու։ Նրանց բաժանում էր լուսային տարիների հեռավորությունը, բայց Օ՚Բրայընը դեռ կանգնած էր իր կողքին։ Իսկ սառը հաղորդալարը դեռևս դիպչում էր այտին։ Բայց իրեն պարուրած խավարի միջով Ուինսթընը մի մետաղական շաչյուն էլ լսեց, և հասկացավ, որ վանդակի դուռը ոչ թե բացվեց, այլ փակվեց։
VI
«Շագանակենի» սրճարանը համարյա դատարկ էր։ Արևի շողը պատուհանից շեղակի ընկել էր փոշոտ սփռոցների վրա։ ժամը տասնհինգն էր. հանգստի ժամ։ Հեռէկրաններից աշխույժ երաժշտություն էր տարածվում։
Ուինսթընը նստել էր իր սովորական անկյունում և կլանված նայում էր դատարկ գավաթին։ ժամանակ առ ժամանակ հայացք էր նետում հսկայական դեմքի վրա, որ իրեն հետևում էր դիմացի պատից։ «ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ Է ՔԵԶ»,― ասում էր մակագրությունը։ Առանց կանչելու՝ մատուցողը եկավ, նրա բաժակը «Հաղթանակ» ջին լցրեց, ապա խառնեց մի քանի կաթիլ մեկ այլ շշից, որի խցանի մեջ խողովակ կար։ Դա մեխակի թուրմով սախարին էր՝ սրճարանի ֆիրմային խմիչքը։
Ուինսթընը լսում էր հեռէկրանը։ Հիմա միայն երաժշտություն էր հնչում, բայց ցանկացած պահի կարելի էր սպասել Խաղաղության նախարարության հատուկ ամփոփագրին։ Աֆրիկյան ռազմաճակատից չափազանց անհանգստացնող նորություններ էին ստացվում։ Օրվա ընթացքում նա անընդհատ անհանգստանում էր այդ մասին։ Եվրասիական բանակը (Օվկիանիան պատերազմում էր Եվրասիայի դեմ. Օվկիանիան միշտ էլ պատերազմել էր Եվրասիայի դեմ) սարսափազդու արագությամբ շարժվում էր դեպի հարավ։ Կեսօրվա ամփոփագրում ոչ մի հիշատակություն չկար որոշակի տարածքի մասին, բայց հնարավոր է՝ արդեն կռիվներ էին մղվում Կոնգոյի մոտ։ Բրազավիլն ու Լեոփոլդվիլը վտանգի մեջ էին։ Քարտեզին նայելու կարիք չկար՝ հասկանալու համար, թե դա ինչ է նշանակում։ Խնդիրը միայն Կենտրոնական Աֆրիկան կորցնելը չէր. ողջ պատերազմի ընթացքում առաջին անգամ վտանգված էր հենց Օվկիանիայի տարածքը։
Նրան համակեց մի մոլեգին զգացմունք, ոչ թե վախ, այլ՝ ինչ-որ անորոշ հուզմունք, ապա դարձյալ անհետացավ։ Նա դադարեց մտածել պատերազմի մասին։ Այդ օրերին մի քանի րոպեից երկար չէր կարողանում միտքը կենտրոնացնել որևէ բանի վրա։ Վերցրեց գավաթն ու մի ումպով դատարկեց։ Ինչպես միշտ, սարսռաց ջինից և նույնիսկ թույլ գխտաց։ Հեղուկը սարսափելի էր։ Մեխակն ու սախարինը, որ ինքնին բավական զզվելի էին, անկարող էին թաքցնել ջինի անհամ յուղային հոտը. իսկ ամենասարսափելին այն էր, որ օր ու գիշեր իրեն ուղեկցող ջինի հոտն անքակտելիորեն խառնված էր նրանց հոտին...
Երբեք, նույնիսկ մտքում, անուն չէր տալիս նրանց և ամեն կերպ փորձում էր մտքում անգամ չտեսնել։ Նրանք կիսով չափ գիտակցված էին, թռչում էին իր դեմքի առաջ, իսկ հոտը չէր հեռանում քթանցքներից։ Երբ ջինը բարձրացավ ստամոքսում, բխկաց մուգ կարմիր շուրթերի արանքից։ Ազատ արձակվելուց հետո գիրացել էր, երեսի նախկին գույնը վերականգնվել էր, այսինքն՝ ավելի վառ էր դարձել։ Դիմագծերը կոպտացել էին, քթի ու այտոսկրերի մաշկը՝ կոշտացել ու կարմրել, նույնիսկ ճաղատ գլուխն էր մուգ վարդագույն։ Մատուցողը, դարձյալ առանց պատվերի, շախմատի տախտակ ու «Թայմս» թերթի վերջին համարը բերեց՝ շախմատային խնդրի վրա բացված էջով։ Հետո, տեսնելով, որ Ուինսթընի գավաթը դատարկ է, բերեց ջինի շիշն ու լցրեց։ Պատվիրելու կարիք չկար։ Նրանք գիտեին իր սովորությունները։ Շախմատի տախտակը միշտ սպասում էր իրեն, անկյունի սեղանը միշտ ազատ էր. նույնիսկ երբ սրճարանը լիքն էր, նա մենակ էր զբաղեցնում սեղանը. ոչ ոք չէր ուզում, որ իրեն նկատեն Ուինսթընի կողքին։ Երբեք չէր հաշվում, թե քանի բաժակ է խմել։ երբեմն֊երբեմն նրան թղթի մի կեղտոտ կտոր էին տալիս և ասում, որ հաշիվն է. բայց այնպիսի տպավորություն ուներ, որ միշտ ավելի փոքր հաշիվ են գրում։ Բայց եթե նույնիսկ այդպես չլիներ, դա նրան չէր անհանգստացնի։ Հիմա ձեռքին միշտ շատ գումար կար։ Նույնիսկ աշխատանք ուներ՝ անաշխատ պաշտոն, որի համար ավելի լավ էին վարձատրում, քան նախորդ աշխատավայրում։
Հեռէկրանից հնչող երաժշտությունը դադարեց. ձայն լսվեց։ Ուինսթընը բարձրացրեց գլուխն ու ականջ դրեց։ Սակայն ռազմաճակատից հաղորդագրություն չկար։ Միայն Առատության նախարարության համառոտ հայտարարությունն էր։ Պարզվում է՝ նախորդ եռամսյակում կոշկաքուղերի տասներորդ եռամյա պլանի մասնաբաժինը գերակատարվել է 98 տոկոսով։
Նա ուսումնասիրեց շախմատային խնդիրն ու դասավորեց խաղաքարերը։ Խորամանկ խաղավարտ էր՝ երկու ձիով։ «Սկսում են սպիտակները։ Մատ երկու քայլից»։ Ուինսթընը նայեց Մեծ Եղբոր դիմանկարին։ «Սպիտակները միշտ մատ են անում»,― մտածեց նա աղոտ միստիցիզմով։ Միշտ, առանց բացառության, այդպես է լինում։ Անհիշելի ժամանակներից ի վեր սևերը երբեք չեն հաղթում շախմատային խաղում։ Մի՞թե դա չի խորհրդանշում չարի հանդեպ բարու հավերժ, անխախտ հաղթանակը։ Հանգիստ ուժով լի հսկայական դեմքը նայում էր նրան։ Սպիտակները միշտ մատ են անում։
Հեռէկրանի ձայնը լռեց, ապա ավելացրեց ավելի ծանրակշիռ արտահայտությամբ։
― Ուշադրություն, ժամը տասնհինգ երեսունին կարևոր հայտարարություն է հնչելու։ Տասնհինգ երեսունին։ Լուրերը հույժ կարևոր են։ Բաց չթողնեք։ Տասնհինգ երեսունին։
Երաժշտությունը շարունակվեց։
Ուինսթընի սիրտր թրթռաց։ Հաղորդագրությունը ռազմաճակատից էր. բնազդը հուշում էր, որ վատ լուրեր են լինելու։ Ամբողջ օրը, հուզմունքի փոքրիկ պոռթկումներով, նրա գլխում հայտնվում ու անհետանում էր Աֆրիկայում ջախջախիչ հաղթանակի մասին միտքը։ Նա ասես տեսնում էր՝ եվրասիական բանակն ինչպես է խմբվում երբեք չգրավված սահմանի երկայնքով ու մրջյունների զորասյան պես տարածվում մինչև Աֆրիկայի ծայրամասերը։ Ինչո՞ւ հնարավոր չէր ինչ-որ կերպ խանգարել նրանց։ Աչքերի առաջ հառնեց Արևմտյան Աֆրիկայի ափի վառ ուրվագիծը։ Նա վերցրեց սպիտակ ձին ու տարավ տախտակի հակառակ կողմը։ Ահա՛ ճիշտ տեղը։ Նա տեսնում էր, թե սև հրոսակախումբն ինչպես է շարժվում հարավ, տեսնում էր նաև, թե մեկ այլ ուժ ինչպես է առեղծվածային կերպով հավաքվում, հանկարծ կուտակվում թիկունքում՝ կտրելով նրանց հաղորդակցության ուղիները ցամաքով ու ծովով։ Զգում էր, թե ինչպես իր բուռն ցանկությամբ կյանքի է կոչում այդ ուժը։ Բայց անհրաժեշտ էր արագ գործել։ Եթե նրանք կարողանան զավթել ողջ Աֆրիկան, օդակայաններ և սուզանավերի բազաներ ձեռք բերել Բարեհուսո Հրվանդանում, Օվկիանիան կբաժանվի երկու մասի։ Դրանից կարող էր հետևել ցանկացած բան. պարտություն, անկում, աշխարհի վերաբաժանում, Կուսակցության ոչնչացում։ Նա խոր հոգոց հանեց։ Նրա ներսում զգացմունքների յուրահատուկ խառնուրդ էր պայքարում, ավելի ճիշտ՝ ոչ թե խառնուրդ, այլ իրար հաջորդող շերտեր, և անհնար էր գուշակել՝ որն է ամենախորքում։
Կծկումն անցավ Նա սպիտակ ձին դրեց իր տեղը, բայց ոչ մի կերպ չէր կարողանում կենտրոնանալ շախմատային խնդրի վրա։ Մտքերը դարձյալ թափառում էին։ Գրեթե անգիտակցաբար մատով փոշոտ սեղանին գրեց.
2 + 2 = 5
«Նրանք չեն կարող հայտնվել քո ներսում»,— ասել էր Ջուլիան։ Բայց կարողացել էին։ «Այն, ինչ ձեզ հետ կատարվում է այստեղ մեկընդմիշտ է»,― ասել էր Օ՚Բրայընը։ Դա ճիշտ էր։ Կան բաներ, օրինակ՝ քո սեփական քայլերը, որոնցից երբեք չես ապաքինվի։ Ինչ֊որ բան սպանել են քո կրծքում. այրել, խարել։
Նա տեսել էր Ջուլիային, նույնիսկ խոսելնրա հետ։ Դրանում ոչ մի վտանգ չկար։ Բնազդը հուշում էր, որ հիմա գրեթե չեն հետաքրքրվում իր գործերով։ Եթե երկուսից մեկը ցանկանար, կարող էին երկրորդ անգամ հանդիպել։ Իրականում հանղիպել էին պատահաբար։ Դա պատահել էր այգում, մարտի մի զզվելի, խայթող օր, երբ հողն ասես երկաթից լիներ, բոլոր կանաչները մեռած էին թվում, և ոչ մի տեղ բողբոջ չկար, բացի մի քանի քրքմածաղկից, որ ձգվել էին վեր, որպեսզի մասնատվեն քամուց։ Ձեռքերը սառել էին, աչքերը՝ քամուց արցունքոտվել. Ուինսթընն արագ քայլում էր, երբ մոտ տասը մետրի վրա տեսավ նրան։ Ապշեց. Ջուլիան փոխվել էր, բայց անհնար էր հասկանալ, թե ինչպես։ Նրանք անցան իրար կողքով, բայց հետո Ուինսթընը շրջվեց ու գնաց նրա ետևից՝ ոչ այնքան մեծ ցանկությամբ։ Գիտեր, որ վտանգ չկա, գիտեր, որ ոչ ոք չի հետաքրքրվում իրենով։ Ջուլիան չէր խոսում։ Նա թեքվեց ու քայլեց խոտերի միջով՝ ասես փորձելով ազատվել Ուինսթընից, հետո կարծես հարմարվեց այն մտքի հետ, որ Ուինսթընը քայլում է իր կողքով։ Շուտով նրանք հայտնվեցին մերկ թփերի մեջ, որ պիտանի չէին թե՛ ինչ֊որ բան թաքցնելու, թե՛ քամուց պաշտպանելու համար։ Կանգ առան։ Դաժան ցուրտ էր։ Քամին սուլում էր ոստերի արանքով ու տարուբերում հատուկենտ կեղտոտ քրքմածաղիկներր։ Նա գրկեց Ջուլիայի գոտկատեղը։
Հեռէկրան չկար, բայց պետք է որ թաքնված բարձրախոսներ լինեին, բացի այդ, նրանց կարող էին տեսնել։ Բայց դա կարևոր չէր։ Ոչինչ կարևոր չէր։ Նրանք կարող էին պառկել գետնին ու անել ինչ ուզում են։ Միայն այդ մտքից Ուինսթընի մարմինը սարսափից քարացավ։ Ջուլիան չարձագանքեց գրկախառնությանը. նույնիսկ չփորձեց ազատվել։ Հիմա Ուինսթընը հասկացավ, թե ինչն է փոխվել նրա մեջ։ Դեմքն ավելի դեղնած էր, ճակատի ու քունքի երկայնքով երկար սպի կար, որ մասամբ թաքցրած էր մազերի տակ. բայց միայն դա չէր փոխվել։ Իրանը գիրացել էր և զարմանալիորեն քարացել։ Ուինսթընը հիշեց, թե ինչպես մի անգամ՝ հրթիռի պայթյունից հետո, օգնել էր ավերակներից մի դիակ հանել և ապշել էր ոչ միայն նրա անհավանական ծանրությունից, այլև կարծրությունից, ի՜նչ սարսափելի էր. ասես ոչ թե մարդկային մարմին էր, այլ քար։ Ջուլիայի մարմինն այդպիսին էր։ Ուինսթընը հասկացավ, որ մաշկի կառուցվածքը նույնպես զգալիորեն փոխվել է։
Ուինսթընը չփորձեց համբուրել նրան, ու նրանք լուռ մնացին։ Երբ վերադառնում էին խոտերի միջով, Ջուլիան առաջին անգամ ուղիղ նայեց նրան։ Դա վայրկենական հայացք էր՝ լի արհամարհանքով ու ատելությամբ։ Նա չգիտեր՝ ատելությունը միայն անցյալից է, թե կապված է նաև իր փքված դեմքի և քամուց անընդհատ արցունքուովող աչքերի հետ։ Նրանք նստեցին երկաթե աթոռների վրա, կողք կողքի, բայց ոչ շատ մոտ։ Ուինսթընը զգաց, որ նա ուզում է խոսել։ Ջուլիան մի քանի սանտիմետր շարժեց իր կոպիտ կոշիկն ու դիտավորյալ մի ոստ կոխրճեց։ Ուինսթընը նկատեց, որ նրա ոտքերը լայնացել են։
― Ես դավաճանել եմ քեզ,― ուղիղ ասաց նա։
— Ես էլ քեզ եմ դավաճանել,― ասաց Ուինսթընը։
Ջուլիան ևս մեկ անգամ զզվանքով նայեց նրան։
— Երբեմն,― ասաց նա,— սպառնում են ինչ-որ բանով, ինչ֊որ բանով, որին չես կարող դիմանալ, որի մասին անգամ չես կարող մտածել։ Հետո ասում ես. «Ինձ հետ այդպես մի՛ վարվեք։ Ուրիշ մեկի՛ն արեք, ուրիշի՛ն.... և այլն, և այլն»։ Կարող ես երևակայել, թե դա ընղամենը խորամանկություն է. ասել ես, որ վերջ տան, և իրականում դա չես ուզել։ Սուտ է։ Երբ այդ ամենը կատարվում է, ցանկությունդ հենց դա է։ Մտածում ես՝ փրկության ուրիշ ելք չկա և միանգամայն պատրաստ ես այդպես փրկել քեզ։ Ուզում ես, որ դա ուրիշին պատահի։ Քեզ բնավ չեն հետաքրքրում նրա տառապանքները։ Մտածում ես միայն քո մասին։
— Մտածում ես միայն քո մասին,― արձագանքեց Ուինսթընը։
― Ու դրանից հետո այլևս նույնը չես զգում մարդու հանդեպ։
― Ոչ,— ասաց Ուինսթընը,― նույնը չես զգում։
Թվաց՝ այլևս ասելիք չկա։ Քամին բարակ հագուստը կպցնում էր նրանց մարմիններին։ Համարյա միանգամից զգացին, թե ինչ շփոթեցնող է լռությունը, բացի այդ, սաստիկ ցուրտ էր՝ լուռ նստելու համար։ Ջուլիան ինչ֊որ բան ասաց մետրո հասնելու մասին ու վեր կացավ։
— Մենք պետք է նորից հանդիպենք,— ասաց Ուինսթընը։
— Այո,― ասաց Ջուփան,— պետք է նորից հանդիպենք։
Նա անվստահ հետևեց Ջուլիային՝ կես քայլ հեռավորություն պահպանելով։ Նրանք այլևս չխոսեցին։ Ջուլիան չէր փորձում ազատվել նրանից, բայց արագ էր քայլում, որ Ուինսթընը չհասնի իրեն։ Ուինսթընը վճռել էր ուղեկցել նրան մինչև մետրոյի կայարան, բայց շուտով զգաց, թե որքան անիմաստ ու անտանելի է այդ ցրտին Ջուլիային հետևելը։ Նրան ավելի շատ գրավում էր ոչ թե Ջուլիայից ազատվելու, այլ «Շագանակենի» սրճարան վերադառնալու ցանկությունը, միտքը երբեք այդքան գայթակղիչ չէր եղել, որքան հիմա։ Կարոտել էր իր անկյունային սեղանը՝ վրան թերթ, շախմատի տախտակ ու անպակաս ջին։ Իսկ ամենակարևորը՝ այնտեղ տաք կլինի։ Հաջորդ պահին, ոչ պատահաբար, մարդկանց մի փոքրիկ խումբ նրան բաժանեց Ջուլիայից, և Ուինսթընը չընդդիմացավ։ Նա Ջուլիային հասնելու թույլ փորձ արեց, ապա դանդաղեցրեց քայլերը, շրջվեց ու հեռացավ հակառակ ուղղությամբ։ Երբ արդեն հիսուն մետր հեռացել էր, հետ նայեց։ Փողոցն այնքան էլ մարդաշատ չէր, բայց արդեն չկարողացավ ճանաչել Ջուլիային։ Տասնյակ շտապող մարդկանցից ցանկացածը կարող էր նա լինել։ Գուցե նրա գիրացած, պրկված մարմինն այլևս անճանաչեփ էր հետևից։
«Երբ դա պատահում է,— ասել էր նա,― ցանկությունդ հենց այդ է»։ Ուինսթընը նույնպես այդպիսի ցանկություն էր ունեցել։ Ցանկացել էր, միայն թե չէր ասել այդ մասին։ Ցանկացել էր, որ ոչ թե իրեն, այլ Ջուլիային հանձնեին նրանց ձեռքը...
Ինչ֊որ բան փոխվեց հեռէկրանից հոսող երաժշտության մեջ։ Ծղրտան ու ծաղրական նոտա։ Իսկ հետո (գուցե այդպես չէր, գուցե հիշողությունն էր ձայնի խաբուսիկ տպավորություն թողնում) ձայնը երգեց.
Սաղարթաշատ շագանակի ծառի տակ
Դու ծախեցիր ինձ, ես ծախեցի քեզ
Աչքերից արցունքներ հոսեցին։ Անցնող մատուցողը նկատեց, որ նրա գավաթը դատարկ է, և վերադարձավ ջինի շիշը ձեռքին։
Նա վերցրեց գավաթն ու սկսեց հոտոտել։ Ամեն ումպից հեղուկը ոչ թե պակաս, այլ ավելի գգվելի էր դառնում։ Նա ասես լողում էր ջինի մեջ։ Դա իր կյանքն էր, իր մահն ու հարությունը։ Ամեն երեկո ջինը նրան սուգում էր ընդարմացման մեջ, և ամեն առավոտ վերակենդանացնում։ Երբ արթնանում էր, իսկ դա սովորաբար լինում էր ժամը տասնմեկից ոչ շուտ, սոսնձված կոպերով ու այրվող բերանով, իսկ մեջքն ասես կոտրված լիներ, նույնիսկ չէր կարողանում ոտքի կանգնել հորիգոնական դիրքից, եթե գիշերր մահճակալի կողքին չէր լինում շիշ և թեյի բաժակ։ Կեսօրվա ժամերին, ապակյա դեմքով, շիշը ձեռքի տակ, նստում ու հեռէկրան էր լսում։ ժամը տասնհինգից մինչև փակվելը լինում էր «Շագանակենի» սրճարանում։ Այլևս ոչ ոք չէր հետաքրքրվում նրանով սուլոցը չէր արթնացնում, հեռէկրանը չէր հորդորում։ Երբեմն, գուցե շաբաթական երկու անգամ, գնում էր ճշմարտության նախարարության փոշոտ ու մոռացված գրասենյակն ու մի քիչ աշխատում էր, եթե դա կարելի էր աշխատանք կոչել։ Նրան աշխատանքի էին ուղարկել ենթակոմիտեի ենթակոմիտե, որը ստեղծվել էր անհամար կոմիտեներից մեկից և զբաղվում էր Նորալեզվի բառարանի տասնմեկերորղ հրատարակության պատրաստման ընթացքում ծագող մանր դժվարություններով։ Հրատարակության էին պատրաստում այսպես կոչված Համաժամանակյա զեկույցը, բայց Ուինսթընը հստակ չգիտեր, թե այն ինչի մասին է։ Կապված էր ստորակետերը փակագծերի մեջ, թե դրանցից դուրս դնելու խնդրի հետ։ Կոմիտեում ևս չորս աշխատող կար, բոլորն էլ՝ իր նման մարդիկ։ Լինում էին օրեր, երբ նրանք հավաքվում և դարձյալ արագ անհետանում էին՝ անկեղծորեն խոստովանելով միմյանց, որ իրականում ոչ մի անելիք չկա։ Բայց լինում էին նաև օրեր, երբ եռանդով անցնում էին գործի՝ ցուցադրաբար կազմելով արձանագրություններ ու երկար հուշաթերթեր, որոնք միշտ կիսատ էին մնում, օրեր, երբ վեճերն այն մասին, թե ինչի շուրջ են վիճում, դառնում էին խիստ բարդ ու խրթին՝ լի սահմանումների վերաբերյալ նուրբ դիտողություններով, խոշոր նահանջներով, վեճերով, ընդհուպ մինչև ավելի բարձր պաշտոնյայի դիմելու սպառնալիքով։ Հետո հանկարծ կյանքը լքում էր նրանց, ու նրանք նստում էին սեղանի շուրջ՝ հանգած աչքերով նայելով իրար, ինչպես աքլորականչին ցրվող ուրվականներ։
Հեռէկրանը մի պահ լուռ էր։ Ուինսթընը դարձյալ բարձրացրեց գլուխը։ Ամփոփագի՜րը։ Բայց ոչ, ուղղակի երաժշտությունն էին փոխել։ Աչքերի առաջ Աֆրիկայի քարտեզն էր։ Բանակի շարժումր նա տեսնում էր սխեմայի տեսքով․ սև նետը կատաղի շարժվում էր ուղղահայաց՝ դեպի հարավ, իսկ սպիտակը հորիզոնական դեպի արևելք՝ առաջինի հետևից։ Համոզվելու համար նա աչքերը հառեց նկարի անխռով դեմքին։ Հավանակա՞ն է, որ երկրորդ նետը բոլորովին էլ գոյություն չունի։
Հետաքրքրությունը դարձյալ մարեց։ Նա մի կում ջին էլ խմեց, վերցրեց սպիտակ ձին ու փորձնական քայլ արեց։ Շախ։ Բայց քայլն ակնհայտորեն սխալ էր, որովհետև...
Հանկարծ մտքում հիշողություն ծնվեց։ Նա տեսավ մոմի լույսով լուսավորված սենյակ՝ ընդարձակ, սպիտակ ծածկոցով մահճակալ, և իրեն՝ ինը֊տասը տարեկան տղային, որը հատակին նստած թափահարում էր զառախաղի տուփն ու հուզված ծիծաղում։ Մայրը նստած էր նրա դիմաց ու նույնպես ծիծաղում էր։
Երևի մոր անհետանալուց մի ամիս առաջ էր։ Հաշտեցման պահ էր, երբ իր ստամոքսը սղոցող քաղցը մոռացվել էր, և ժամանակավորապես վերածնվում էր մոր հանդեպ վաղեմի սերը։ Լավ հիշում էր այդ օրը, թաց, անձրևոտ օրը, երբ ջուրը հոսում էր պատուհաններից, իսկ սենյակում լույսն այնքան աղոտ էր, որ հնարավոր չէր կարդալ։ Երկու երեխաներն անտանելի ձանձրանում էին մութ ու նեղ ննջասենյակում։ Ուինսթընը նվնվում ու տրտնջում էր, ուտելիքի անօգուտ պահանջներ դնում, թափառում սենյակում, ամեն ինչ հանում տեղից ու ոտքով այնքան հարվածում պատերին, որ հարևանները ծեծում էին պատը, իսկ կրտսեր երեխան ժամանակ առ ժամանակ արտասվում էր։ Ի վերջո մայրն ասաց.
— Եթե քեզ լավ պահես, քեզ համար խաղալիք կգնեմ։ Լավ խաղալիք։ Քեզ դուր կգա։
Հետո դուրս եկավ ու անձրևի տակ գնաց մոտակա հանրախանութ, որը պատահաբար դեռ բաց էր, ու վերադարձավ՝ ձեռքին ստվարաթղթե տուփ. «Օձեր և աստիճաններ» խաղն էր։ Ուինսթընը դեռ հիշում էր խոնավ ստվարաթղթի հոտը։ Խաղը խղճուկ տեսք ուներ։ Տախտակը ճաքճքված էր, իսկ փոքրիկ փայտե զառերն այնքան անհավասար էին, որ հազիվ էին կանգնում իրենց տեղում։ Ուինսթընը անտրամադիր ու առանց հետաքրքրության նայում էր խաղին։ Բայց հետո մայրը մի կիսատ մոմ վառեց ու նստեց հատակին, որ խաղա։ Շուտով Ուինսթընի հետաքրքրությունը շարժվեց, և նա սկսեց ցնցվել ծիծաղից. փոքրիկ մարդուկները լիահույս մագլցում էին սանդուղքներն ի վեր, ապա օձերի վրա ցած սահում՝ գրեթե հասնելով ելակետին։ Նրանք ութ անգամ խաղացին, և յուրաքանչյուրը հաղթեց չորսական անգամ։ Կրտսեր քույրը շատ փոքր էր և չէր հասկանում, թե ինչ խաղ է։ Նա նստել էր, հենվել բարձին ու ծիծաղում էր, որովհետև մյուսներն էլ էին ծիծաղում։ Ողջ օրվա ընթացքում նրանք երջանիկ էին միասին, ինչպես վաղ մանկության տարիներին։
Ուինսթընը մտքից վանեց պատկերը։ Հիշողությունները կեղծ էին։ Երբեմն-երբեմն կեղծ հիշողություններն անհանգստացնում էին նրան։ Եթե գիտես, թե ինչ է, այլևս չես վախենում դրանից։ Որոշ բաներ պատահում էին իրականում, մյուսները՝ ոչ։ Նա վերադարձավ շախմատին ու դարձյալ վերցրեց սպիտակ ձին։ Ու համարյա նույն պահին շխկոցով գցեց տախտակին։ Ցնցվեց, ասես մարմնի մեջ քորոց մտցրին։
Սուր շեփորականչը ծակեց օդը։ Ամփոփագի՜րն էր։ Հաղթանա՜կ։ Եթե լուրերից առաջ շեփորականչ էր լինում, միշտ նշանակում էր հաղթանակ։ Ողջ սրճարանով էլեկտրական հոսանք անցավ։ Նույնիսկ մատուցողներն էին ցնցվել ու սրել ականջները։
Շեփորականչին սարսափելի աղմուկ հաջորդեց։ Մի հուզված ձայն փնթփնթում էր հեռէկրանից. բայց գրեթե մարեց դրսից լսվող ծափահարությունների թնդյունից։ Լուրը կախարդական արագությամբ տարածվեց փողոցներում։ Նա բավականաչափ լսել էր հեռէկրանից հնչող հաղորդագրություններ, որպեսզի հասկանար, պատահել էր այն, ինչ ինքը կանխատեսել էր. հսկայական նավատորմը գաղտնի կերպով հանկարծահաս հարված էր պատրաստել թշնամու թիկունքում, սպիտակ նետը հատել էր սև նետի պոչը։ Աղմուկի մեջ առանձնանում էին հաղթական արտահայտությունների ծվեններ, «Լայնածավալ ռազմավարական հնարք... կատարյալ համակարգում... ջախջախիչ պարտություն... կես միլիոն գերի... լիակատար բարոյալքում... ամբողջ Աֆրիկայի զավթում... պատերազմը մոտեցնել մոտալուտ հաղթական ավարտին... խոշորագույն հաղթանակը մարդկության պատմության մեջ... հաղթանակ, հաղթանակ, հաղթանակ»։
Ուինսթընը ոտքերով ջղային շարժումներ արեց սեղանի տակ։ Նա չշարժվեց տեղից, բայց մտքով վազում էր, արագ վազում, նա դրսում էր՝ ամբոխի հետ, գոռում էր խլանալու աստիճան։ Նորից նայեց Մեծ Եղբոր նկարիՆ։ Կոթող, որ վեր էր խոյացել աշխարհի վրա։ ժայռ, որին զուր բախվում էին Ասիայի հրոսակախմբերը։ Նա մտածեց, թե ինչպես տասը րոպե առաջ, այո, ընդամենը տասը րոպե առաջ, սրտում դեռ կասկած կար. չգիտեր՝ ինչ նորություն կլինի ռազմաճակատից. հաղթանա՞կ, թե պարտություն։ Ոչ միայն եվրասիակաՆ բանակն էր հօդս ցնդել։ Իր մեջ շատ բան էր փոխվել Սիրո Նախարարությունում անցկացրած առաջին օրից, բայց վերջնական ու անհրաժեշտ ապաքինումը տեղի ունեցավ միայն այս պահին։ Հեռէկրանից հնչող ձայնը դեռ պատմում էր գերիների, ավարի ու արնահեղության մասին, բայց դրսի գոռգոռոցները փոքր֊ինչ մեղմացել էին։ Մատուցողները վերադառնում էին իրենց աշխատանքին։ Նրանցից մեկը մոտեցավ ջինի շիշը ձեռքին։ Ուինսթընը, որ երանելի երազանքների գրկում էր, չնկատեց, թե գավաթն ինչպես լցրեցին։ Նա այլևս չէր վազում ու չէր գոռում։ Վերադարձել էր Սիրո նախարարություն, ամեն ինչ ներկած էր, իսկ հոգին՝ ձյան պես ճերմակ։ Նա նստած էր մեղադրյալի աթոռին, խոստովանում էր ամեն ինչ, վկայություն տալիս բոլորի դեմ։ Քայլում էր սպիտակ սալիկապատ միջանցքով, ու թվում էր՝ արևի տակ է, իսկ հետևից գնում էր զինված պահակը։ Երկար սպասված փամփուշտը մտնում էր իր ուղեղի մեջ։
Նա նայեց հսկայական դեմքին։ Պետք եկավ քառասուն տարի՝ հասկանալու, թե ինչ ժպիտ է թաքնված թավ բեղերի տակ։ Օ՜ դաժան, անպիտան թյուրիմացություն։ Օ՜ համառ, կամակոր արտաքսում քեզ սիրող կրծքից։ Ջին բուրող երկու արցունք հոսեց քթեզրերից։ Բայց ամեն ինչ կարգին էր, ամեն ինչ կարգին էր։ Պայքարն ավարտված էր։ Նա հաղթել էր ինքն իրեն։ Նա սիրում էր Մեծ Եղբորը։
Հավելված։ Նորալեզվի սկզբունքները
Նորալեզուն Օվկիանիայի պաշտոնական լեզուն է և ստեղծվել է Անգսոցի կամ անգլիական սոցիալիզմի գաղաւիարախոսությանը ծառայելու նպատակով։ 1984 թվականին դեռ ոչ ոք չէր օգտագործում այն՝ որպես հաղորդակցության միակ միջոց՝ ոչ բանավոր, ոչ գրավոր խոսքում։ «Թայմսի» առաջնորդող հոդվածները գրվում էին նորալեզվով, բայց դրա համար վարպետություն էր պահանջվում էր և հանձնարարվում էր միայն մասնագետներին։ Ենթադրվում էր, որ մինչև 2050 թվականը նորալեզուն գործածությունից վերջնականապես դուրս կմղի հնալեզուն (կամ ստանդարտ անգլերենը, ինչպես մենք ենք կոչում)։ Իսկ այդ ընթացքում այն ամրապնդում էր իր դիրքերը. Կուսակցության բոլոր անդամներն իրենց առօրյա խոսքում ավելի հակված էին օգտագործել Նորա– լեզվի բառեր և քերականական կառույցներ։ 1984 թվականին կիրառվող տարբերակը, որն ամրագրվել էր նորալեզվի բառարանի իններորդ և տասներորդ հրատարակություններում, համարվում էր ժամանակավոր և պարունակում էր բազմաթիվ ավելորդ բառեր ու հնատիպ կազմություններ, որոնք հետագայում պիտի դուրս գային գործածությունից։ Այստեղ մենք կխոսենք վերջնական, կատարելագործված տարբերակի մասին, որն արտացոլված է բառարանի տասնմեկերորդ հրատարակության մեջ։
Նորալեզվի խնդիրն էր՝ ոչ միայն աշխարհայացքի և մտավոր գործունեության արտահայտչամիջոց ապահովել Անգսոցի նվիրյալների համար, այլև անհնար դարձնել մտքի ցանկացած այլ հոսք։ Ենթադրվում էր, որ երբ նորալեզուն մեկընդմիշտ հաստատվի, իսկ հնալեզուն մոռացվի, հերետիկոսական, այսինքն՝ Անգսոցի սկզբունքներից շեղվող մտածողությունը, եթե արտահայտվում է բառերով, լիովին անհնար կդառնա։ Նրա բառարանը կառուցված էր այնպես, որպեսզի ճշգրիտ և հաճախ շատ նուրբ արտահայտի Կուսակցության անդամին անհրաժեշտ ցանկացած իմաստ՝ միաժամանակ բացառելով մյուս բոլոր իմաստները, ինչպես և անուղղակի մեթոդներով դրանք գտնելու հնարավորությունը։ Դա հաջողվում էր մասամբ նոր բառեր ստեղծելով, բայց հիմնականում՝ հեռացնելով անցանկալիներն ու մաքրելով այն բառերը, որոնք պարունակում են անուղղափառ իմաստներ, իսկ հնարավորության դեպքում՝նաև բոլոր երկրորդական իմաստները։ Բերենք մի օրինակ։ «Ազատ» բառը դեռ գոյություն ուներ նորալեզվում, բայց կարող էր օգտագործվել միայն այնպիսի արտահայտություններում, ինչպիսիք են՝ «Այս շունն ազատ է ոջիլներից» կամ «Այս դաշտն ազատ է մոլախոտից»։ Այն չէր կարող օգտագործվել հին իմաստով՝ «քաղաքականապես ազատ» կամ «մտավոր առումով ազատ», քանի որ մտքի ազատություն և քաղաքական ազատություն այլևս գոյություն չուներ՝ նույնիսկ որպես հասկացություն, հետևաբար դրանց անհրաժեշտությունը չկար։ Բացի ակնհայտ հերետիկոսական բառերն արգելելուց, բառարանի կրճատումը համարվում էր ինքնին նպատակ, և ցանկացած բառ, առանց որի կարելի է դիմանալ, պետք է վերանար։ Նորալեզուն ստեղծվել էր՝ ոչ թե ընդլայնելու, այլ նեղացնելու մտքի սահմանները, և այդ նպատակին անուղղակիորեն ծառայում էր բառերի ընտրությունը նվազագույնի հասցնելու փաստը։
Ինչպես գիտենք, նորալեզուն ստեղծվել է անգլերենի հիմքի վրա, բայց նորալեզվի շատ նախադասություններ, նույնիսկ ոչ նորաստեղծ բառեր, ուղղակի անհասկանալի կլինեն ժամանակակից անգլիախոսին։ Նորալեզվի բառապաշարը բաժանվում էր երեք որոշակի դասի՝ A բառարան, B բառարան (Նաև՝ բաղադրյալ բառեր) և C բառարան։ Ավելի հեշտ է յուրաքանչյուր դաս քննարկել առանձին, բայց քերականական յուրահատկություններին կարելի է հետևել A բառարանին նվիրված բաժնում, քանի որ կանոնները նույնն են բոլոր երեք դասերում։
A բառարան։ A բառարանը բաղկացած էր բառերից, որոնք անհրաժեշտ են առօրյա կյանքում, դրանք կապված էին ուտելու, խմելու, աշխատելու, հագնվելու, սանդուղքով բարձրանալու և իջնելու, մեքենա վարելու, այգի մշակելու, ճաշ պատրաստելու և այլնի հետ։ Գրեթե ամբողջությամբ կազմված էր բառերից, որոնք այսօր կիրառում ենք՝ խփել, վազել, շուն, ծառ, շաքար, տուն, դաշտ, բայց ժամանակակից անգլերենի բառապաշարի համեմատ՝ դրանց թիվը չափազանց փոքր էր, իսկ իմաստները՝ խիստ տարբերակված։ Բոլոր երկիմաստություններն ու իմաստային երանգները մաքրվել էին։ Որքան հնարավոր է, այս դասի նորալեզվի բառն իրենից ներկայացնում էր կտրուկ հնչյուն և արտահայտում էր մեկ հստակ հասկացություն։ A բառարանը միանգամայն անպիտան էր գրական նպատակների և քաղաքական կամ փիլիսոփայական քննարկումների համար։ Այն նախատեսված էր պարզագույն, նպատակաուղղված մտքեր արտահայտելու համար, որոնք սովորաբար վերաբերում են կոնկրետ առարկաների կամ ֆիզիկական գործողությունների։
Նորալեզվի քերականությունն ուներ երկու տարբերակիչ հատկություն։ Առաջինը գրեթե լիակատար փոխարինելիությունն էր խոսքի տարբեր մասերի միջև։ կեգվում ցանկացած բառ (հիմնականում սա վերաբերում էր նույնիսկ ամենավերացական բառերին, ինչպիսիք են՝ «եթե»–ն կամ «երբ»֊ը) կարող էր կիրառվել որպես բայ, գոյական, ածական կամ մակբայ։ Նույն արմատից ստեղծված բայի և գոյականի ձևի միջև չկար ոչ մի տարբերություն, այս օրենքն ինքնին ենթադրում էր շատ հնատիպ կազմությունների ոչնչացում։ Օրինակ, «միտք» բառը նորալեզվում գոյություն չուներ։ Այն փոխարինվում էր «մտածել» բառով, որն ուներ թե՛ գոյականի, թե՛ բայի գործառույթ։ Չէր պահպանվում ոչ մի ծագումնաբանական սկզբունք, որոշ դեպքերում բառաստեղծման համար ընտրվում էր գոյականը, այլ դեպքերում՝ բայը։ Նույնիսկ երբ իմաստով իրար մոտ գոյականն ու բայը ծագումնաբանական կապ չունեին, երկու արմատներից մեկը վերանում էր։ Օրինակ, գոյություն չուներ «կտրել» բառ.
նրա իմաստն արտահայտվում էր «դանակ» գոյական-բայով։ Ածականները կազմվում էին՝ գոյական-բային ավելացնելով ֊ֆուլ վերջածանցը, իսկ մակբայներին՝ ֊ուայզ վերջածանցը։ Այսպիսով, օրինակ «սփիդֆուլ» նշանակում էր «արագ», իսկ «սփիդուայզ»՝ «արագորեն»։ ժամանակակից ածականների մի մասը՝ լավ, ուժեղ, մեծ, սև, փափուկ, պահպանվել էր, բայց ընդհանուր առմամբ դրանք փոքրաթիվ էին։ Դրանց կարիքը գրեթե չէր զգացվում, քանի որ ցանկացած ածականական իմաստ կարելի էր ձեռք բերել՜ գոյական-բային ավելացնելով ֊ֆուլ։ ժամանակակից մակբայներից ոչ մեկը չէր պահպանվել, բացի մի քանիսից, որոնք ավարտվում էին «ուայզ» վերջածանցով, այն անփոփոխ էր։ Օրինակ, «ուելլ» բառը փոխարինվել էր «գուդուայզ» բառով։
Բացի այդ, ցանկացած բառ (սա դարձյալ հիմնականում վերաբերում էր բոլոր բառերին) կարելի էր ժխտել՝ ավելացնելով չ– նախածանց, կամ ուժեղացնել՝ ավելացնելով պլյուս– նախածանց, կամ, ավելի ուժեղ շեշտելու համար՝ կրկնակիպլյոա–։ Հետևաբար, օրինակ, «չցուրտ» նշանակում էր «տաք», մինչդեռ «պրոացոտտ» և «կրկնակիպլյոացուրտ» համապատասխանաբար նշանակում էր «շատ ցուրտ» և «չափազանց ցուրտ»։ Ինչպես ժամանակակից անգլերենում, նաև ցանկացած բառիմաստ հնարավոր էր փոխել նախդիրային ածանցներով, ինչպիսիք են՝ հակա–, հետ–, վեր–, ներքև– և այլն։ Պարզվեց՝նման մեթոդներով հնարավոր է զգալիորեն կրճատել բառարանը։ Օրինակ, «լավ» բառի դեպքում «վատ» բառի կարիքը չկար, քանի որ պահանջվող իմաստը՝ հավասարապես ևնույնիսկ ավելի լավ, արտահայտվում էր «չլավ» բառով։ Ցանկացած դեպքում, որտեղ երկու բառ հականիշների բնական զույգ էր կազմում, անհրաժեշտ էր միայն որոշել, թե դրանցից որը պետք է հանել գործածությունից։ Օրինակ, «մութ» բառը կարելի է փոխարինել «չլույս»–ով և հակառակը՝ ըստ նախասիրության։
Նորալեզվի քերականության երկրորդ տարբերակիչ հատկա– նիշը նրա կանոնավորությունն է։ Ներքևում հիշատակվող մի քանի բացառություններից ելնելով՝ կարելի է ասել, որ բոլոր թեքումները ենթարկվում են նույն կանոններին։ Հետևաբար բոլոր բայերում անցյալ ժամանակի ձևը և անցյալ դերբայը նույնն էին և ավարտվում էին –ed վերջածանցով։ Steal (գողանալ) բայի անցյալ ժամանակաձևը syealed էր, think (մտածել) բայի անցյալ ժամանակաձևը՝ thinked, և այդպես շարունակ, ամբողջ լեզվում swam, gave, brought, spoke, taken և այլ բոլոր ձևերը վերացան։ Բոլոր հոգնակի ձևերը կազմվում էին՝ ֊s կամ –es ավելացնելով։ Man, ox, life (մարդ, ցուլ, կյանք) բառերի հոգնակին էր` mans, oxes, lifes: Ածականների համեմատական աստիճանները մշտապես կազմվում էին –er, - est ավելացնելով (good, gooder, goodest), անկանոն ձևերը և more, most կազմությունները վերացել էին։
Բառերի միակ դասերը, որոնք դեռ կարող էին հոլովվել անկանոն ձևով, դերանուններն էին, հարաբերական դերանունները, ցուցական ածականները և օժանդակ բայերը։ Դրանք շարունակում էին օգտագործվել հին ձևով, բացառությամբ՝ «ում» բառի, որի անհրաժեշտությունը վերացավ, իսկ ապառնիի ժամանակաձևերը սղվեցին, դրանց բոլոր գործառույթներն իրենց վրա վերցրին will և would բառերը։ Որոշ անկանոնություններ կային նաև բառակազմության մեջ. դրանք առաջանում էին արագ ու հեշտ խոսք կազմելու անհրաժեշտությունից։ Դժվար արտաբերելի բառերը, կամ նրանք, որ կարող էին սխալ լսվել, փաստորեն համարվում էին վատ բառեր, ուստի երբեմն բարեհունչ լինելու համար բառին ավելացվում էին լրացուցիչ տառեր, կամ հնատիպ կազմությունը վերականգնվում էր։ Բայց դրա կարիքը հիմնականում զգացվում էր B բառարանում։ Թե ինչու էր այդքան կարևորվում արտասանության հեշտացումը, պարզ կլինի այս էսսեում՝ ավելի ուշ։
B բառարան։ B բառարանը բաղկացած էր բառերից, որոնք միտումնավոր ստեղծվել էին քաղաքական նպատակների համար, այլ կերպ ասած՝ բառեր, որոնք ոչ միայն ցանկացած հոլովում ունեին քաղաքական ենթատեքտ, այլև պետք է ցանկալի մտավոր ազդեցություն թողնեին դրանք օգտագործողների վրա։ Առանց Անգսո– ցի սկզբունքները լիովին յուրացնելու դժվար էր ճիշտ օգտագործել այդ բառերը։ Որոշ դեպքերում կարելի էր դրանց իմաստն արտահայտել հնալեզվի կամ նույնիսկ A բառարանի բառերի միջոցով, բայց դա սովորաբար պահաջում էր երկար նկարագրական փոխադրում, որը միշտ ուղեկցվում էր որոշ նրբերանգների կորստով։ B բառերն իրենցից ներկայացնում էին բառային սղագրությունների շարք, հաճախ մի քանի վանկում արտահայտվում էր գաղափարների մի ամբողջ շարան, և, միևնույն ժամանակ, դրանք ավելի ճշգրիտ ու ծանրակշիռ էին, քան սովորական բառերը։
B բառերը բոլոր հոլովներում բաղադրյալ էին։ Դրանք բաղկացած էին երկու կամ ավելի բառից կամ բառամասից, որոնք միանում էին այնպես, որ հեշտ լիներ արտաբերել։ Արդյունքում՝ միշտ ստեղծվում էր գոյական-բայ, որը խոնարհվում էր սովորական կանոնների համաձայն։ Վերցնենք, օրինակ, բաըեմիտք բառը, որը մոտավորապես նշանակում է «ուղղափառություն», կամ եթե ընդունենք իբրև բայ՝ «մտածել ուղղափառի պես»։ Այն խոնարհվում է հետևյալ կերպ՝ գոյական-բայ՝ «բարեմտածել». անցյալ ժամանակ և անցյալ դերբայ՝ «բարեմտածեց», ներկա դերբայ՝ «բարեմտածում», ածական՜ բարեմիտ, դերբայ՝ բարեմտորեն, բայական գոյական՝ բարեմտածող։
B բառերը ստեղծվում էին առանց որևէ ծագումնաբանական ծրագրի։ Դրանք կարող էին կազմված լինել խոսքի ցանկացած մաս ներկայացնող բառերից, որոնք դասավորվում են ցանկացած հերթականությամբ և աղավաղվում ցանկացած կերպ, որպեսզի արտասանությունը հեշտանա, իսկ ստուգաբանությունը պարզ լինի։ Օրինակ, հանցամիտք (մտահանցագործություն) բառում միտքը երկրորդ բառն է, իսկ մտքաոստ (Մտքի ոստիկանություն) բառում՝ առաջինը, վերջինիս դեպքում «ոստիկանություն» բառի մի մասը կրճատվել է։ Քանի որ B բառարանում դժվար է ապահովել բարեհնչունությունը, անկանոն կազմություններն այստեղ ավելի տարածված են, քան ծ բառարանում։ Օրինակ, մինիճիշտ, մինիխաղ, մինիհաճ ածականական ձևերը նշանակում էին համապատասխանաբար մինիճշմարիտ, մինիխաղաղ և մինիհաճեփ, քանի որ ճշմարիտ, խաղաղ և հաճելի բառերն ուղղակի վտքր-ինչ դժվար էր արտասանել։ Բայց հիմնականում B բառարանի բոլոր բառերը կարող էին հոլովվել և հոլովվում էին միշտ Նույն կերպ։
B բառարանի որոշ բառեր ունեին այնպիսի նրբերանգներ, որոնք բացարձակ անհասկանալի էին լեզվին ամբողջությամբ չտիրապեւոողներին։ Օրինակ, ուսումնասիրենք «Թայմս» թերթի առաջնորդող հոդվածից վերցված մի բնութագրական նախադասություն. «Հնամիտները չստամոքսում են Անգսոցը»։ Ամենակարճ տարբերակով այն հնալեզվում կհնչի այսպես. «Նրանք, ում գաղափարները ձևավորվել են հեղափոխությունից առաջ, չեն կարող ողջ հոգով ընդունել Անգլիական սոցիալիզմի սկզբունքները»։ Բայց սա ճշգրիտ թարգմանություն չէ։ Նախ, վերոնշյալ մեջբերված նորալեզվի նախադասության ողջ իմաստը հասկանալու համար պետք է հստակ գաղափար ունենալ Անգսոցի մասին։ Բացի այդ, միայն Անգսոցի պայմաններում մեծացած մարդը կարող է գնահատել «ստամոքսել» բառի ողջ ուժը, որը ենթադրում է կույր ու խանդավառ ընդունում, ինչը դժվար է պատկերացնել մեր օրերում, կամ «հնամիտ» բառը, որը կապված է չարության և անկման գաղափարի հետ։ Բայց նորալեզվի որոշ բառերի, ինչպիսին է «հնամիտը», հատուկ գործառույթը ոչ թե իմաստներ արտահայտելս էր, այլ դրանք ոչնչացնելը։ Այս բառերը, որոնք բնականաբար քիչ են, արդեն ընդլայնել էին իրենց իմաստներն այնքան, որ ներառել էին բառերի ամբողջական շարքեր, քանի որ լիովին արտահայտվում էին մեկ հասկանալի բառով, ապա կարելի էր մի կողմ դնել և մոռանալ դրանք։ Ամենամեծ դժվարությունը, որ ծառացել էր նորալեզվի բառարանը կազմողների առաջ, ոչ թե նոր բառեր հորինելն էր, այլ հորինեպւց հետո դրանց իմաստները սահմանելը. պարզել, թե իրենց գոյությամբ բառերի ինչ շարքեր են վերացրել։
Ինչպես արդեն տեսանք ազատ բառի դեպքում, երբևէ հերետիկոսական իմաստ ունեցած բառերը երբեմն պահպանվում էին՝ հանուն հարմարության, բայց՝ միայն անցանկալի իմաստներից մաքրվելուց հետո։ Անհամար այլ բառեր, ինչպիսիք են՝ պատիվ, արդարություն, բարոյականություն, ինտերնացիոնալիզմ, ժողովրդավարություն, գիտություն և կրոն, ուղղակի դադարել էին գոյություն ունենալ։ Որոշ ընդհանրացնող բառեր ընդգրկում էին այդ իմաստները և դրանով հանդերձ՝ վերացնում դրանք։ Օրինակ, ազատություն և հավասարություն հասկացությունների շուրջ խմբավորվող բոլոր բառերն արտահայտվում էին մեկ բառով՝ հանցամիտք, իսկ բոլոր այն բառերը, որ խմբավորվում էին օբյեկտիվություն ու ռացիոնալիզմ հասկացություների շուրջ՝ հնամիտ բառով։ Առավել ճշգրտությունը կարող էր վտանգավոր լինել։ Կուսակցության անդամն իր հայացքներով պետք է նմանվեր հին հրեայի, որը, առանց մանրամասների մեջ խորանալու, գիտեր՝ իրենից բացի բոլոր ազգերը պաշտում են «կեղծ աստվածների»։ Նրան պետք չէր իմանալ, որ այդ աստվածները կոչվում են Բաաղ, Օզիրիս, Մոլոք, Աստարտե և այլն, ինչքան քիչ իմանա նրանց մասին, այնքան լավ իր ուղղահավատության համար։ Նա գիտեր Եհովային ու Եհովայի պատվիրանները. հետևաբար գիտեր, որ ուրիշ անուներով և հատկանի֊ շերով մյուս բոլոր աստվածերը կեղծ աստվածներ են։ Նույն կերպ նաև կուսակցության անդամը գիտեր, թե իրենից ինչ է ներկայացնում ճիշտ վարքը, և չափազանց անորոշ, ընդհանուր գծերով հասկանում էր, թե ինչ շեղումներ են հնարավոր։ Օրինակ, նրա սեռական կյանքն ամբողջությամբ կարգավորվում էր նորալեզվի երկու բառով՝ սեռահանց (սեռական անբարոյականություն) և բարեսերս (ողջախոհություն)։ Սեռահանց բառով արտահայտվում էին բոլոր տեսակի սեռական հանցանքները։ Այն նշանակում էր՜ ապօրինի կենակցություն, անհավատարմություն, համասեռամոլություն և այլ այլասերումներ, բացի այդ, նորմալ սեռական հարաբերությունը համարվում էր ինքնանպատակ։ Կարիք չկար առանձին-առանձին թվարկել դրանք, քանի որ բոլորն էլ հանցագործություններ էին և, ընդհանուր առմամբ, բոլորն էլ պատժվում էին մահով։ Շ բառարանում, որը բաղկացած է գիտական և տեխնիկական բառերից, գուցե անհրաժեշտություն կար առանձին տերմիններով կոչել որոշ սեռական շեղումներ, բայց շարքային քաղաքացին չէր զգում դրանց կարիքը։ Նա գիտեր՝ ինչ է նշանակում բարեսերս, այսինքն՝ սովորական սեռական հարաբերություն տղամարդու և կնոջ միջև՝ միայն երեխաներ լույս աշխարհ բերելու նպատակով, և կնոջ համար՝ առանց ֆիզիկական հաճույքի, մնացած ամեն ինչը սեռա– հանց էր։ Նորալեզվում գրեթե հնարավոր չէր հետևել վնասակար մտքին ավելի, քան ըմբռնելով, որ այն վնասակար է. այդ կետից այն կողմ անհրաժեշտ բառեր գոյություն չունեին։
B բառարանում չկար գաղաւիարապես չեզոք ոչ մի բառ։ Մեծամասնությունը մեղմասություններ էին։ Այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են, օրինակ, ուրախճամբ (տաժանապարտների ճամբար) կամ Նախախաղ (Խաղաղության նախարարություն, այսինքն՝ պատերազմի Նախարարություն) ցույց էին տալիս նրա ճիշտ հակառակ իմաստը։ Մյուս կողմից, որոշ բառեր ցուցադրում էին անկեղծ ու արհամարհական պատկերացում Օվկիանիայի հասարակության իրական բնույթի վերաբերյալ։ Այդպիսի օրինակ էր «պրոլկեր» բառը, որը նշանակում էր ցածրակարգ ժամանց և կեղծնորություն– ներ, որ Կուսակցությունը հրամցնում էր զանգվածներին։ Կային այլ երկիմաստ բառեր, որ պարունակում էին «լավ» լրացուցիչ երանգը, երբ խոսքը վերաբերում էր Կուսակցությանը, և «վատ» երանգը, եթե վերաբերում էր թշնամիներին։ Բացի այդ, կային բազմաթիվ բառեր, որ առաջին հայացքից թվում էին հապավումներ և իրենց գաղափարական նրբերանգը ստացել էին ոչ թե իմաստից, այլ կառուցվածքից։
Որքան թույլ էր տալիս մարդու հնարամտությունը, այն ամենը, ինչ ուներ կամ կարող էր ունենալ որևէ քաղաքական իմաստ, հարմարեցվում էր 6 բառարանին։ Բոլոր կազմակերպությունների, մարդկանց խմբերի, դոկտրինի կամ երկրի, ինստիտուտի կամ հանրային շենքի անվանում անխտիր հատվում էր՝ ըստ ծանոթ ձևի. այսինքն՝ մեկ հեշտ արտասանելի բառ՝ վանկերի քիչ քանակով, որը թույլ է տալիս հասկանալ նրա ծագումը։ Օրինակ, ճշմարտության նախարարությունում Արձանագրությունների բաժինը, որտեղ աշխատում էր Ուինսթըն Սմիթը, կոչվում էր Արձաբաժ, Գեղարվեստական գրականության բաժինը՜ Գեղբաժ, Հեռուստահաղորդումների բաժինը՝ Հեռուատաբաժ, և այդպես շարունակ։ Սա արվում էր ոչ միայն ժամանակ խնայելու նպատակով։ Նույնիսկ քսանմեկերորդ դարի առաջին տասնամյակներին քաղաքական լեզվի բնորոշ գծերից մեկը դարձել էին միահյուսված բառերն ու արտահայտությունները, նմանատիպ հապավումներ օգտագործելու միտումն ամենից շատ նկատվում էր տոտալիտար երկրներում և տոտալիտար կազմակերպություններում։ Նման օրինակներ են նացիստ, գեստապո, կոմինտերն, ինպբեկոբր, ագիտպբոպ բառերը։ Սկզբում այս պրակտիկան օգտագործվում էր բնազդաբար, բայց նորալեզվում ընդունվում էր գիտակցված նպատակով։ Պարզ էր, որ անունն այդպես կրճատելով նեղացնում և նրբորեն փոխում էին Նրա իմաստը՝ հեռացնելով դրանից բխող զուգորդումների մեծամասնությունը։ Օրինակ, կոմունիստական ինտերնացիոնալ բառերը ստեղծում են բաղադյալ պատկեր՜ համաշխարհային մարդկային եղբայրություն, կարմիր դրոշներ, բարիկադներ, Կառլ Սնյրքս, Փարիզի կոմունա։ Մյուս կողմից, Կոմինտերն բառը ենթադրում է միայն սերտ կապված կազմակերպություն և դոկտրինի հստակ սահմանված համակարգ։ Այն վերաբերում է մի առարկայի, որը գրեթե նույնքան հեշտ ճանաչելի է և ունի նույնքան սահմանափակ նշանակություն, որքան աթոռը կամ սեղանը։ Կոմինտերնը մի բառ է, որը կարելի է արտասանել գրեթե առանց մտածելու, մինչդեռ Կոմունիստական ինտերնացիոնալ արտահայտության շուրջ պարտավոր ես մտածել առնվազն մեկ րոպե։ Նույն կերպ նաև Նախաճշտ բառի առաջացրած զուգորդումներն ավելի քիչ են ու ավելի վերահսկելի, քան ճշմարտության նախարարությունը։ Դրանով էր բացատրվում ոչ միայն հնարավորության դեպքում կրճատելու ձգտումը, այլև այն, որ չափից դուրս հոգ էր տարվում յուրաքանչյուր բառի արտասանություն հեշտացնելու համար։
Նորալեզվում բարեհնչունությունը գերակշռում էր ցանկացած այլ պատկերացման, բացի իմաստի ճշգրտությունից։ Անհրաժեշտության դեպքում քերականության կանոնավորությունը զոհ էր գնում դրան։ Եվ դա ճիշտ էր, քանզի քաղաքական նպատակների համար ամենից առավել անհրաժեշտ էին հստակ, ակնհայտ իմաստ ունեցող կարճ բառերը, որոնք արտասանվում էին կտրուկ և նվազագույն արձագանք արթնացնում խոսողի գիտակցության մեջ։ 8 բառարանի բառերը նույնիսկ կշիռ էին ձեռք բերում նրանից, որ գրեթե բոլորը շատ նման էին իրար։ Դրանք՝ բարեմիտը, Նա– խախազ, պրոլկեր, սեռահանց, ոտախճամբ, Անգսոց, ստամոքսել, մտաոստ և անհամար այլ բառեր, գրեթե միշտ կազմված էին երկու– երեք վանկից, իսկ շեշտը հավասարապես դրվում էր թե՛ առաջին, թե՛ վերջին վանկի վրա։ Դրանց կիրառումը խրախուսում էր խոսքի փնթփնթան ոճի ստեղծում՝ միաժամանակ զնգուն և միօրինակ։ Նպատակը հենց դա էր։ Խնդիր կար ստեղծել խոսք, մասնավորապես՝ գաղափարապես չեզոք որևէ թեմայով, որ հնարավորինս անկախ էր գիտակցությունից։ Առօրյա կյանքի նպատակների համար, անկասկած, անհրաժեշտ էր կամ երբեմն անհրաժեշտ էր խոսելուց առաջ մտածել, բայց կուսակցականը, որին վիճակված էր արտահայտել քաղաքական կամ էթիկական դատողություն, պետք է կարողանա ճիշտ կարծիքներ տարածելնույնքան ավտոմատ կերպով, ինչպես գնդացրի կրակահերթը։ Նա պատրաստ է դրան, լեզուն նրան տվել է ապահով գործիք, իսկ բառերի կառուցվածքը՜ կոպիտ հնչողությամբ և կանխամտածված տգեղությամբ, որ հարիր է Սնգսոցի ոգուն, հեշտացրել է գործընթացը։
Հեշտացնում էր նաև այն փաստը, որ բառերի ընտրությունը շատ փոքր էր։ Ս՝եր լեզվի համեմատ նորալեզվի բառարանը փոքր էր, և մշտապես փնտրվում էին այն կրճատելու նորանոր ուղիներ։ Անշուշտ, նորալեզուն լեզուների մեծ մասից տարբերվում էր նրանով, որ ամեն տարի բառարանը ոչ թե մեծանում, այլ փոքրանում էր։ Ցանկացած կրճատում համարվում էր ձեռքբերում, քանզի որքան փոքր լինի ընտրությունը, այնքան փոքր կլինի մտածելու գայթակղությունը։ Ի վերջո նպատակը ստեղծումն էր հոդաբաշխ խոսքի, որը սկիզբ կառնի կոկորդից՝ առանց ուղեղի բարձրագույն նյարդային կենտրոնների մասնակցության։ Այս նպատակի ուղղակի արտացոլումն էր նորալեզվի բադախոս բառը, որը նշանակում է «բադի պես կռնչալ»։ Ինչպես B բառարանի բազմազան այլ բառեր, բադախոսը երկիմաստ էր։ եթե դրանով արտահայտվում էին ուղ– ղահավատ կարծիքներ, ապա այն համարվում էր գովասանք, իսկ երբ «Թայմս» թերթը Կուսակցության հռետորներից մեկի մասին գրում էր՝ «կրկնակիպլյուսլավ բադախոս», սա համարվում էր ջերմ ու արժեքավոր հաճոյախոսություն։
C բառարան։ C բառարանը լրացնում էր մյուս բառարանները և բաղկացած էր բացառապես գիտական ու տեխնիկական տերմիններից։ Դրանք նման էին այսօր կիրառվող գիտական տերմիններին և կազմված էին նույն արմատներից, բայց սովորաբար ամեն ինչ արվում էր դրանք հստակ սահմանելու և անցանկալի իմաստներից մաքրելու համար։ Ենթարկվում էին նույն քերականական օրենքներին, ինչպես մյուս երկու բառարանների բառերը։ C բառերից շատ քչերն էին կիրառվում առօրյա և քաղաքական խոսքում։ Ցանկացած գիտաշխատող կամ ինժեներ կարող էր գտնել իրեն անհրաժեշտ բոլոր բառերն իր մասնագիտությանը նվիրված ցանկում, բայց դրանք ընդհանուր բառեր էին, որ հանդիպում էին նաև այլ ցանկերում։ Շատ քիչ բառեր էին ընդհանուր բոլոր ցանկերի համար, և չկար բառարան, որով գիտությունը կներկայացվեր որպես գիտակցության կերտվածք կամ մտածողության մեթոդ՝ անկախ իր հատուկ ճյուղերից։ Անշուշտ, չկար «գիտություն» բառը, դրա ցանկացած իմաստ լիովին արտահայտվում էր «Անգսոց» բառով։
Վերը հիշատակվածից պարզ է դառնում, որ նորալեզվում միանգամայն անհնար էր արտահայտել անուղղաւիառ կարծիքներ՝ ամենացածր մակարդակից ավելի։ Անշուշտ, հնարավոր էր արտահայտել հերետիկոսություններ, բայց՜ ամենակոպիտ ձևով՝ հայհոյանքներով։ Օրինակ, հնարավոր էր ասել՜ Մեծ եղբայրը չլավն է։ Բայց այս արտահայտությունը, որն ուղղափառի համար ընդամենը ակնհայտ անեթեթություն է, չէր կարող ապացուցվել հիմնավոր փաստարկով, քանի որ չկային անհրաժեշտ բառեր։ Լէնգսոցի համար անբարենպաստ գաղափարները կարող էին արտահայտվել աղոտ, անբառ տեսքով, և դրանք կարելի էր սահմանել միայն շատ ընդարձակ տերմիններով, որոնք խմբավորում և դատապարտում էին ամենատարբեր հերետիկոսություններ։ Ըստ էության, միայն անուղղափառության նպատակների համար կարելի էր կիրառել նորալեզվի բառեր՝ անօրինական կերպով որոշ բառեր հնալեզու փոխադրելու եղանակով։ Օրինակ, նորալեզվով կարելի էր ասել Բոլոր տղամարդիկ հավասար են նախադասությունը, բայց միայն այն իմաստով, ինչ արտահայտում էր հնալեզվի Բոլոր տղամարդիկ կարմրամազ են նախադասությունը։ Արտահայտության մեջ չկար քերականական սխալ, բայց այն արտահայտում էր ակնհայտ կեղծիք, այսինքն՝ որ բոլոր մարդիկ հավասար են հասակով, քաշով կամ ուժով։ Քաղաքական հավասարություն հասկացությունն այլևս գոյություն չուներ, հետևաբար «հավասար» բառը կորցրել էր այս երկրորդական իմաստը։ 1984 թվականին, երբ հնալեզուն դեռ հաղորդակցության սովորական միջոց էր, տեսականորեն վտանգ կար, որ Նորալեզվի բառեր օգտագործելով՝ մարդը գուցե հիշի նրանց նախնական իմաստները։ Կրկնամտքի պայմաններում մեծացած ցանկացած մարդու համար գործնականում դժվար չէր խուսափել դրանից, բայց մի քանի սերունդ հետո նույնիսկ նման սայթաքման հնարավորությունը պետք է վերանար։ Մ՜արդը, որի համար ծննդից ի վերնորալեզուն միակ լեզուն է, այլևս չի իմանա, որ հավասար բառը մի ժամանակ ունեցել է երկրորդական իմաստ՝ «քաղաքականապես հավասար», իսկ ազատ բառը ժամանակին նշանակել է «մտավոր առումով ազատ», ճիշտ այնպես, ինչպես, օրինակ, մարդը, ով երբեք չի լսել շախմատի մասին, չի կարող իմանալ թագուհի և նավակ բառերի երկրորդական իմաստները։ Նա ի վիճակի չի լինի գործել բազմաթիվ հանցագործություններ և թույլ տալ սխալներ՝ այն պարզ պատճառով, որ դրանք անուն չունեն, հետևաբար՝ անպատկերացնելի են։ Սպասվում էր, որ ժամանակի ընթացքում նորալեզվի տարբերակիչ հատկանիշները կդառնան ավելի ու ավելի հստակ, բառերն ավելի ու ավելի կպակասեն, իմաստները ավելի ու ավելի կնեղանան, իսկ դրանց անպատեհ կիրառությունները կնվազեն։
Երբ հնալեզուն վերջնականապես դուրս մղվի, կկտրվի անցյալի հետ վերջին կապը։ Պատմությունն արդեն վերաշարադրված էր, բայց անցյալի գրականության հատվածները տեղ-տեղ պահպանվել էին՝ ենթարկվելով թեթև գրաքննության, և քանի դեռ մարդիկ հիշում էին հնալեզուն, կարող էին կարդալ։ Ապագայում նման հատվածները, եթե նույնիսկ պահպանվեին, կլինեին անհասկանալի և անթարգմանելի։ Անհնար էր հնալեզվից նորալեզու թարգմանել որևէ հատված, եթե այն չէր նկարագրում որևէ տեխնիկական գործընթաց կամ պարզագույն առօրյա գործողություն կամ արդեն հակված էր ուղղափառության (նորալեզվում դա արտահայտվում էր «բարեմիտ» բառով)։ Փաստորեն սա նշանակում էր, որ մինչև մոտավորապես 1960 թվականը գրված ոչ մի գիրք չէր կարող ամբողջությամբ թարգմանվել։ Նախահեղափոխական գրականությունը կարելի էր ենթարկել միայն գաղափարական թարգմանության, այսինքն՝ կատարել ոչ միայն իմաստի, այլև լեզվի փոփոխություն։ Վերցնենք, օրինակ, մի հայտնի հատված Անկախության հռչակագրից.
Ակնհայտ ճշմարտություն է, որ բոլոր մարդիկ ստեղծված են հավասար և Արարչից օժտված են անօտարելի իրավունքներով, որոնցից է կյանքի, ազատության ու երջանկության ձգտման իրավունքը։ Այդ իրավունքները պահպանելու համար մարդիկ ստեղծում են կառավարություններ, որոնք իշխանություն են ձեռք բերում կառավարվողների համաձայնությամբ։ Երբ կառավարման ձևը չի ծառայում այդ նպատակին, ժողովոտդն իրավունք ունի փոխել կամ վերացնել այն և հաստատել նոր Կառավարություն...
Սա հնարավոր չէր լինի թարգմանել նորալեզվով՝ միաժամանակ պահպանելով նախնական իմաստը։ Ամենաշատը, որ կարելի էր անել, ամբողջ հատվածը ներկայացնել մեկ բառով՝ հանցամիտք։ Ամբողջական կարող էր լինել միայն գաղաւիարական թարգմանությունը, որտեղ Ջեֆֆերսոնի խոսքերը կվերածվեին բացարձակ իշխանոլթյաններբողի։
Ի դեպ, անցյալի գրականության մի զգալի մասն արդեն ձևափոխ֊ վել էր այս կերպ։ հեղինակության նկատառումներից ելնելով՝ ցանկալի էր հուշեր պահպանել որոշ պատմական դեմքերի մասին և, միևնույն ժամանակ, Նրանց ձեռքբերումները համաձայնեցնել Անգսոցի փիլիսոփայության հետ։ Հետևաբար ընթացքի մեջ էր տարբեր գրողների՝ Շեքսպիրի, Աիլթոնի, Սվիֆթի, Բայրոնի, Դիքենսի և այլոց ստեղծագործությունների թարգմանությունը։ Առաջադրանքն ավարտին հասցնելուց հետո Նրանց բնագրերը և այն ամենը, ինչ պահպանվել էր անցյալի գրականությունից, պետք է ոչնչացվեին։ Այդ թարգմանությունը դանդաղ ու բարդ աշխատանք էր, և սպասվում էր ավարտին հասցնել ոչ շուտ, քան մինչև քսանմեկերորդ դարի առաջին կամ երկրորդ տասնամյակ։ Կար Նաև մեծ քանակությամբ ուտիլիտար գրականություն՜ պարտադիր տեխնիկական ձեռնարկներ և այլև, որոնք պետք է ենթարկվեին Նույնպիսի մշակման։ Վերջնական անցումը նորալեզվին հետաձգվել էր մինչև 2050 թվական, ինչի գլխավոր նպատակն էր՜ ժամանակ տրամադրել թարգմանության նախնական աշխատանքներին։
Վերջաբան
Այն հանգամանքը, որ Զորջ Օրուել1 (1903-1950) «1984» հակաոււրոպիան նախկին ԽՍՀՄ տարածքում առաջին անգամ լույս տեսավ 1988 թվականին միայն, թերևս միանգամայն բնական է, քանզի վեպի քննադատական շեշտադրումներն ու ընդհանրացումները ամբողջատիրական գաղափարախոսության ու համակարգի դեմ, չէին կարող աննկատ մնալ մի երկրում, որն ամբողջապես թաղված էր այդ ճահիճի մեջ։ Մյուս կողմից «1984»–ը շարունակում էր «Անասնաֆերմա» վիպակի մոտիվները, որտեղ ակնարկները 1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղաշրջման և դրա հետագա զարգացումների և, ընդհանրապես, աշխարհաքաղաքական տիրապետող միտումների, քաղաքական դեմքերի վերաբերյալ առավել կոնկրետացված էին։ Նույնը վերաբերում է նաև այսպես կոչված՝ սոցճամբարի երկրներին, որոնցում նույնպես «1984»–ը բազմաթիվ անգամներ գրաքննչական միջամտությունների ու արգելանքների է ենթարկվել։
Բայց վեպի ներքին գաղտնագրերն ավելի խոր շերտեր ու ակնարկներ էին պարունակում, ուստի հասկանալի են նաև վեպի տպագրության , ,ւ վաճառքի արգելման, սուբյեկտիվ մեկնաբանման, արհամարհման այն դեպքերը, որ գրանցվեցին նաև ԽՍՀՄ տարածքից ու սոցճամբարի երկբներից դուրս։ Մասնավորապես՝ բազմաթիվ են Արևմուտքի երկրների ձախակողմյան ուժերի քննադատությունները։ Իսկ ամենից հաճախ վեպի հետ կապված տարբեր արգելանքներ են եղել ԱՄՆ տարբեր նահանգներում։
Ընդհանրապես՝ հրատարակումից գրեթե անմիջապես հետո և մոտ 50 տարի շարունակ անընդհատ փորձեր են արվել «1984»–ը հանել հատկապես դպրոցական գրադարաններից։ Ուսումնասիրելով ամերիկյան դպրոցներում արգելված գրքերի 1965-1982 թթ. վիճակագրությունը, Լի Բերեսն իր «Հանրահայտ արգելված գրքեր» աշխատության առաջաբանում առանձնացնում է 30 այդպիսի գիրք։ Ընդ որում՝ Օրուելի «1984»֊ը դրանց շարքում 5-րդն է։ Ուշագրավ է, որ «1984»–ի արգելանքը ամերիկյան դպրոցներում առավել սաստիկ է եդել 1960-70-ական թվականներին, երբ չափազանց մեծ էր ԽՍՀՄ-ի հետ պատերազմ սկսելու հավանականությունը։ Հիմնականում վեպը քարկոծվում էր անբարոյականության և բաց տեսարանների համար, որոնք կարող էին բացասաբար ազդել դեռահասների հոգեբանության վրա։ Բայց առավել ուշագրավ են վեպն արգելելու քաղաքական դրդապատճառները, որոնք տարբեր ժամանակներում ակնհայտորեն հակասում են իրար։ Յուրաքանչյուր քաղաքական իրադրություն, ըստ ամենայնի, իր դերն է խաղացել արգելանք դնելու, ապա այդ արգելանքը հանելու պատճառաբանության հարցում։ Այդպես, մեկ դեպքում Միացյալ Նահանգներում վեպն արգելվել է այն պատճառաբանությամբ, որ կոմունիզմն այստեղ ներկայացվում է բարենպաստ լույսի ներքո, իսկ որոշ ժամանակ արգելանքն հանվել է այն փաստարկով, որ գիրքը հրաշալիորեն պատկերում է, թե իրականում ինչ է կատարվում ամբողջատիրական համակարգում։ Հետաքրքիր է, որ ընդհուպ մինչև վերջերս, «1984»–ր թույլատրված է ամերիկյան դպրոցական գրադարանների 43 տոկոսում միայն։
«1984»–ի արգելանքների պատմությունը, ընդհանրապես, անհեթեթության միտումներ ունի, որոնք այդքան էլ չեն առնչվում վեպի բուն ասելիքին։ Ինչպես էրիխ Ֆրոմն է գրում՝ «Օրուելի «1984»–ը զգացողության դրսևորում է, բայց և՝ նախազգուշացում։ Զգացողությունը, որը նա ի ցույց է դնում, շատ նման է մարդու ապագայի հանդեպ հուսահատության։ Իսկ նախազգուշացման էությունն այն է, որ եթե պատմության ընթացքը չփոխվի, ապա մարդիկ ամբողջ աշխարհում կկորցնեն իրենց ամենամարդկային որակները, կվերածվեն անհոգի ռոբոտների, և ընդ որում՝ երբեք չեն գիտակցի այդ...»:
Օրուելի վեպի վերնադիրն ու ԽԱՀՄ-ում հենց 1984-ից սկսված գորբաչովյան հայտնի «պերեստրոյկան» որոշակի առեղծվածայնություն հաղորդեցին վեպին։ Իրականում «1984» վերնադիրը Օրուելի հրատարակիչ Ֆրեդ Ուորբոտգինն է, որով նա փորձում էր գրավել ընթերցողներին։ Նախնական մտահղացմամբ վեպն ունեցել է «Եվրոպայի վերջին մարդը» վերնադիրը։ Այնուամենայնիվ, ինչո՞ւ հենց «1984», այդպես էլ առեղծված է մնում։ Ամե– նահավանական տարբերակն այն է, որ Ուորբոտգը պարզապես խաղարկել է վեպի ստեղծման տարեթիվը 1948։