«Գուլիվերի ճանապարհորդությունները»–ի խմբագրումների տարբերություն

12:29, 15 Հուլիսի 2013-ի տարբերակ

Հրատարակիչը ընթերցողներին

   Այս ճանապարհորդությունների հեղինակ միստր Լեմյուել Գուլիվերն իմ վաղեմի և մտերիմ բարեկամն է, մորս կողմից մեր մեջ նույնիսկ ազգականություն կա։ Մոտ երեք տարի սրանից առաջ միստր Գուլիվերը, որին շատ էին ձանձրացրել հետաքրքիր մարդկանց հաճախումներն իր մոտ՝ Ռեդրիֆֆ, հարմար տնով մի հողամաս գնեց Նյուարկի մոտ, Նոտտինգհեմշայրում, իր հայրենի երկրում, ուր մինչև օրս ապրում է մեկուսացած, սակայն հարգված իր հարևանների կողմից։

   Թեև միստր Գուլիվերը ծնվել է Նոտտինգհեմշայրում, ուր ապրում էր նրա հայրը, սակայն ես նրանից լսել եմ, որ նրանց տոհմը գաղթել է Օքսվորդշայրից․ հավաստիանալու համար ես դիտեցի Բանբերի գերեզմանատունն այդ երկրում և գտա Գուլիվերների մի քանի գերեզմաններ ու հուշարձաններ։

   Ռեդրիֆֆից մեկնելուց առաջ նա պահ տվեց ինձ ներքոգրայլ ձեռագիրը, նրա կարգադրությունը թողնելով իմ հայեցողությանը։ Ես երեք անգամ ուշադրությամբ կարդացի այդ ձեռագիրը․ ոճը շատ հարթ է ու պարզ․ ես գտա միայն մի պակասություն․ այդ այն է, որ հեղինակը, հետևելով ճանապարհորդների սովորության, պատմում է չափազանց մանրամասն։ Ամբողջի մեջ, անշուշտ, ճշմարտության շունչ կա․ և հիրավի, հեղինակն իր ճշմարտասիրության համար այնքան է հռչակված, որ Ռեդրիֆֆում հարևանների մեջ առած է դառել, և երբ մեկն ուզում է մի բան հաստատել, ասում է, թե դա ճշմարիտ է այնպես, ինչպես միստր Գուլիվերի խոսքը։

   Մի քանի արժանավոր մարդկանց խորհրդով, որոնց ես, հեղինակի թույլտվությամբ, հաղորդակից արի այս ձեռագրին, որոշում եմ լույս ընծայել այն հույսով, որ նա, համենայն դեպս, մի առ ժամանակ մեր երիտասարդ ընթերցողների համար կլինի աավելի լավ ժամանց, քան պոլիտիկոսների և պարտիաների սովորական խծբծանքները։

   Այս հատորը թերևս երկու անգամ ստվար լիներ, եթե ես չհանդգնեի դեն ձգել քամիների, ամեն մի ճանապարհորդության օդերևութաբանական առանձնահատկությունների, ինչպես և մակընթացությունների ու տեղատվությունների վերաբերյալ անթիվ էջեր․ դրա հետ միասին փոթորկի ժամանակ նավի ղեկավարության մանրամասն նկարագրությունը՝ ծովային ժարգոնով գրած։ Ճիշտ այդպես էլ վարվեցի լայնությունների ու երկարությունների հետ։ Միայն վախենում եմ, որ միստեր Գուլիվերը կարող է մի փոքր անբավական լինել դրանից․ սակայն իմ նպատակն էր նրա երկասիրությունը որքան կարելի է մատչելի դարձնել ընթերցողների լայն շրջանակի համար։ Իսկ եթե ծովային գործերի մեջ ունեցած իմ անգիտությունն ստիպել է ինձ որևէ սխալ կատարել, ապա միակ պատասխանատուն ես եմ։ Բայց եթե գտնվի որևէ ճանապարհորդ, որ կամենա ծանոթանալ ամբողջ գրվածքին իր ընդարձակ ծավալով, ինչպես որ ելել է հեղինակի գրչի տակից, ես պատրաստ եմ նրան գոհացնելու։

   Հեղինակի վերաբերյալ հետագա մանրամասնություններն ընթերցողը կգտնի այս գրքի առաջին էջերում։

                                    Ռիչարդ Սիմփսոն

Կապիտան Գուլիվերի նամակը իր քերորդի Սիմփսոնին

   Հույս ունեմ, որ չեք մերժի հրապարակավ ընդունելու, երբ էլ ձեզ հարցնելու լինեն, որ դուք ձեր համառ և հաճախակի խնդրանքներով համոզեցիք ինձ հրատարակության տալու իմ ճանապարհորդությունների միանգամայն թերի և անստույգ պատմությունը, որ միևնույն ժամանակ, առաջարկեցիք ինձ այս կամ այն համալսարանից հրավիրել մի քանի երիտասարդ՝ կարգի բերելու իմ ձեռագիրն ու սրբագրելու իմ ոճը, ինչպես որ այդ, իմ խորհրդով, կատարեց իմ քեռորդին՝ Դեմպիերը իր գրքի նկատմամբ, որ կոչվում է՝ «Ճանապորհորդություն աշխարհի շուրջը»։ Սակայն ես չեմ հիշում, որ ձեզ արտոնած լինեմ հավանություն տալու, որպեսզի որևէ բան բաց թողնեն և, մանավանդ, որևէ բան ավելացնեն․ այդ պատճառով ես այստեղ հայտարարում եմ, որ ինչ վերաբերում է վերջինիս, ես միայնգամայն հաստատում եմ ասածներս, մասնավորապես մի պարբերության նկատմամբ, որ վերաբերում է նորին մեծության հանգուցյալ Աննա թագուհու ամենաբարեպաշտ և փառապանծ հիշատակին․ թեև ես նրան հարգում ու գնահատում էի ավելի, քան մարդկային մի այլ էակի։ Իսկ դուք կամ բնագրի աղավաղիչը, նկատի պետք է առնեիք, որ ես սովորություն չունեմ քծնել ինձ նմաններին և ես անպատշաճ կհամարեի տիրոջս ՝ Հուիհընհնմին ուղղած իմ ճառում փառաբանել մեր կազմության տեսակի որևէ կենդանու։ Բացի այդ, հենց փաստն ինքնին սխալ է․ որքան ինձ հայտնի է, նորին մեծության թագավորության օրով, իմ Անգլիա եղած ժամանակ, թագուհին կառավարում էր երկիրն ավագ մինիստրի, մինչև անգամ, հաջորդական կերպով, երկուսի ձեռքով․ դրանից առաջինը լորդ Գոդոլֆինն էր, իսկ երկրորդը՝ լորդ Օքսվորդը․ այնպես որ դուք ինձ ասել եք տվել այն, ինչ չի եղել։ Նմանապես Ծրագրողների Ակադեմիայի պատմության և իմ տիրոջ Հուիհընհընմին ուղղած ճառի մի քանի մասերում դուք կամ բաց եք թողել մի քանի կարևոր հանգամանքներ և կամ մեղմացրել ու փոփոխության ենթարկել այնպես, որ ես դժվարությամբ եմ ճանաչում իմ սեփական երկասիրությունը։ Երբ ես նախապես ակնարկեցի այդ մասին իմ մի նամակում, դուք հաճեցիք ինձ պատասխանել, թե վախեցել եք անարգելուց․ թե իշխանավորները շատ աչալուրջ են մամուլի նկատմամբ և ընդունակ են ոչ միայն մեկնաբանության ենթարկելու ամեն ինչ, որ թվում է իրենց իբրև հեռավոր ակնարկ (կարծեմ դուք այդպես արտահայտվեցիք), այլև պատժի ենթարկելու։ Սակայն, աղաչում եմ, այն, ինչ ասել եմ այնքան տարի սրանից առաջ, հինգ հազար լիգ այստեղից հեռու, այլ պետության մեջ, ինչպե՞ս կարող է վերաբերել եհուներից որևէ մեկին, որոնք, այսպես ասած, կառավարում են հոտը․ մանավանդ, որ այդ ժամանակ ես ամենևին չեմ մտածել, որ պիտի ապրեմ նրանց իշխանության ներքո և վախ չեմ ունեցել այդ դժբախտությունից։ Արդյոք ես հիմք չունե՞մ զայրանալու, երբ տեսնում եմ, թե ինչպես այդ եհուները հուիհընհընմների վրա նստած քշում են, իբր թե իրենք իմաստուն արարածներ են, իսկ հուիհընհընմները՝ անբան անասուններ։ Իսկապես, իմ մեկուսացման հիմնական դրդապատճառը նման հրեշային և գարշելի տեսարաններից խուսափելու ցանկություն էր։

   Ահա այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ եի համարում ասել իմ՝ դեպի ձեզ ցույց տված վստահության և ձեր մասին։

   Այնուհետև ինձ ափսոսանք է պատճառում իմ սեփական անփութությունը, որի պատճառով ես զիջեցի ձեր և ուրիշների աղերսանքներին ու կեղծ առարկություններին և, հակառակ իմ սեփական համոզմունքի, տվի համաձայնություն իմ «Ճնապարհորդությունների» հրատարակության մասին։ Բարեհաճեցեք մտաբերել, թե երբ դուք պնդում էիք հրապարարական բարիքի վրա, քա՜նի անգամ ես ցանկություն հայտնեցի, որպեսզի ի նկատի առնեք, որ եհուները պատկանում են կենդանիների այն տեսակին, որոնք կատարելապես անընդունակ են կերպարանափոխվելու խրատների և օրինակների միջոցով․ և այդպես էլ եղավ։ Փոխանակ տեսնելու ամեն տեսակ զեղծումների և ապականությունների վերջը, գոնե այս փոքրիկ կղզու վրա, ինչպես ես հիմք ունեի ակնկալելու, ընդհակառակը, զգում եմ, որ վեց ամիս անցնելուց հետո ես չեմ նկատում, որ իմ գիրքն ունեցած լինի իմ նպատակներին համապատասխանող որևէ ազդեցություն։ Ես խնդրել էի ձեզ նամակով ինձ հաղորդել, թե ե՞րբ կանհետանան պարտիական հաշիվներն ու ինտրիգները․ երբ դատավորները կդառնան ուսյալ և ուղղամիտ․ փաստաբաններ՝ ազնիվ, համեստ և, թեկուզ մի կաթիլ առողջ մտքի տեր․ երբ Սմիտսֆիլդը կփայլատակի օրենսգրքերի բուրգերի բոցերից․ երիտասարդ ազնվականների դաստիարակությունն արմատական փոփխության կենթարկվի, բժիշկները կվտարվեն․ իգական եհուները կպճնվեն առաքինությամբ, պատվով, ճշմարտությամբ և առողջամտուցյամբ․ արքունիքներն ու նշանավոր մինիստրների ընդունարանները կմաքրվեն և ավելով կսրբվեն․ հանճարը, արժանիքը և ուսումը կվարձատրվեն։ Տպագրական խոսքն անարգողները , լինի արձակ թե չափածո, կդատապարտվեն մի բանի՝ կերակրի փոխարեն ուտելու իրենց սեփական թուղթը և ծարավը հագեցնելու իրենց թանաքով։ Ձեր խրախուսանքներից ներշնչված ես հույս էի դրել այդ և հազար ուրիշ բարեփոխությունների վրա․ չէ՞ որ այդ ամենը պարզ և մեկին բխում է այն հրահանգներից, որ տալիս է իմ գիրքը։ Եվ պիտի խոստովանել, որ յոթ ամիսը բավական ժամանակամիջոց է շտկելու համար ամեն մի մոլություն և խենթություն, որոնց ենթակա են եհուները, եթե միայն նրանք ունեցել են բնական հակում դեպի առաքինությունն ու իմաստությունը։ Սակայն ձեր նամակների մեջ տված պատասխանները ոչ միայն հեռու էին իմ ակնկալություններից, այլ դուք, ընդհակառակը, ամեն շաբաթ ծանրաբեռնում էիք թղթատարներին, ուղարկելով զանազան տեսակի պարսավագրեր, մեկնաբանություններ, հուշագրություններ և այլ երկրորդական բաներ։ Դրանց մեջ ես տեսա, որ ինձ մեղադրում են պալատականներին այպանելու մարդկային բնության ստորացման (որովհետև այդ հեղինակները հանդգնություն ունեն այդպես արտահայտվելու) և իգական սեռին վիրավորելու համար։ Ես նաև գտնում եմ, որ այդ անպետքության հորինողները նույնիսկ իրար հետ համաձայնության չեն եկել, նրանցից ոմանք չեն ցանկանում ճանաչել ինձ իմ Ճանապարհորդությունների հեղինակ, իսկ ոմանք ինձ են վերագրում այնպիսի հեղինակություններ, որոնք որևէ առնչություն չունեն ինձ հետ։

   Ապա ես ուշադրություն եմ հրավիրում ձեր գրաշարի ծայր աստիճան անփութուցյան վրա․ նա ժամանակագրության, իմ ճանապարհորդությունների և վերադարձների և ժամկետների նշանակումների մեջ ահագին շփոթ է մտցրել և ոչ մի տեղ ճշգրիտ չի նշել ոչ տարին, ոչ ամիսը և ոչ ամսաթիվը։ Ես լսել եմ, որ գրքի տպագրությունից հետո բնագիրն իսպառ ոչնչացված է, իսկ ինձ մոտ պատճեն չի մնացել։ Այնուամենայնիվ ուղարկում եմ ձեզ մի քանի ուղղումներ, որ դուք կարող եք մտցնել գրքի մեջ, եթե երբևիցե լույս տեսնի նրա երկրորդ տպագրությունը։ Ես չեմ պնդում այդ ուղղումների վրա, այլ թողնում եմ բանիմաց և անաչառ ընթերցողների վճռին՝ կարգադրելու այնպես, ինչպես նրանք կամենում են։

   Ինձ լուրեր են հասնում, որ մեր ծովային եհուներից ոմանք իմ ծովային լեզվի մեջ սխալներ են գտնում՝ համարելով այն շատ դեպքերում անճիշտ և անգործածելի։ Որևէ կերպ օգնել նրանց չեմ կարող։ Երբ ես երիտասարդ էի, իմ առաջին ճանապարհորդությունների ժամանակ, ուսուցիչներս եղել են հին նավաստիներ և նրանցից էլ յուրացրել եմ այդ լեզուն։ Սակայն հետագայում ես համոզվեցի, որ ծովային եհուները, ցամաքայինների պես, հակամետ են հնարելու նորաձև խոսքեր, որոնք ամեն տարի փոխվում են այնպես, որ, ինչպես հիշում եմ, ամեն անգամ հայրենիք վերադառնալիս նրանց հին բարբառը գտնում էի այնքան փոփոխված, որ չէի կարողանում հեշտությամբ հասկանալ նորը։ Եվ ես նկատեցի․ երբ հետաքրքրասիրության համար մի որևէ եհու այցի է գալիս Լոնդոն՝ իմ սեփական տունը, մեզանից ոչ մեկը չէր կարողանում իմ միտքը հասկանալի դարձնել մյուսին։

   Եթե եհուների կշտամբանքները որևէ կերպ ազդեին վրաս, ես հիմք կունենայի գանգատվելու իմ սեփական քննադատներից, որոնցից շատերը կարծում են, թե իմ ճանապարհորդությունները սեփական ուղեղիս երևակայության արդյունքն են և այնքան հեռու են գնում, որ ենթադրում են, թե հուիհընհընմներն ու եհուներն ավելի իրական չեն, քա Ուտոպիայի բնակիչները։

   Մինչդեռ պիտի խոստովանեմ, որ ինչ վերաբերում է Լիլիպուտիայի, Բրոբդինգեգի (այդ խոսքն այդպես պիտի արտասանվի և ոչ թե սխալ կերպով՝ բրոբդինգնեգ) և Լապուտայի ժողովուրդներին, ես երբեք չեմ լսել, որ մի որևէ եհու, որքան էլ որ նա հավակնոտ լինի, ժխտի նրանց գոյությունը, կա թե չէ նրանց վերաբերյալ իմ պատմած իրողությունները, որովհետև ճշմարտությունը միշտ հաղթում է ընթերցողին իր ակնհայտ փաստերով։ Եվ մի՞թե քիչ հավանականություն կա հուիհընհընմների և եհուների մասին իմ արած պատմության մեջ, երբ հայտնի է, որ վերջիններից նույնիսկ այս քաղաքում հազարներ կան, որոնք տարբերվում են հուիհընհընմների երկրում ապրող նրանց բիրտ եղբայրներից նրանով, որ նրանք խոսում են արագ և անհասկանալի ու մերկ ման չեն գալիս։ Ես գրել եմ նրանց ուղղելու համար և ոչ թե նրանցից հավանություն ստանալու համար։ Նրանց ամբողջ ցեղի միահամուռ գովեստն ինձ համար ավելի պակաաս արժեք ունի, քան թե վրնջույնը երկու այլասերված հուիհընհընմի, որոնց ես կապում եմ իմ գոմի մեջ, որովհետև այս վերջիններից, որքան էլ այլասերված լինեն, ես կարող եմ որևէ առաքիություն սովորել, որ զերծ է մոլությունից։

   Մի՞թե այդ թշվառ կենդանիները համարձակվում են մտածել, որ ես այն աստիճան այլասերված եմ, որ ուզում եմ պաշտպանել իմ ճշմարտությունը։ Թեև ես եհու եմ, սակայն հուիհընհընմների ամբողջ աշխարհին քաջ հայտնի է, որ իմ պայծառ տիրոջ հրահանգների և օրինակների շնորհիվ ես կարողացա երկու տարվա ընթացքում (թեև խոստովանում եմ՝ սոսկալի դժվարություններով) վտարել ինձնից ատելու, նենգելու, խաբելու, երկդիմաբանելու դժոխային սովորությունը, որ այնքան խոր արմատ է դրել մեր ցեղակիցների, մասնավորապես եվրոպացիների հոգում։

   Ես ունեմ և այլ գանգատներ այդ անախորժ դեպքի վերաբերյալ։ Բայց ես չեմ ուզում ձանձրացնել թե՛ ինձ և թե՛, ավելի ևս, ձեզ։ Ես պիտի անկեղծորեն խոստովանեմ, որ վերջին վերադարձից հետո իմ մեջ վերակենդանացան իմ եհուական բնությանը հատուկ մի քանի մոլություններ, շնորհիվ մեր ցեղի մի քանի ներկայացուցիչների և մանավանդ իմ սեփական ընտանիքի հետ ունեցած շփման, որ անխուսափելի էր, հակառակ դեպքում ես երբեք չէի փորձի մեր թագավորության մեջ բարեփոխության ենթարկելու եհու ցեղը։ Այդ երևակայական ծրագրերն Այժմ ես մի կողմ եմ նետել։

Առաջին մաս — Ճանապարհորդուցյուն դեպի Լիլիպուտիա

Գլուխ առաջին

   Հեղինակը տեղեկություն է տալիս իր և իր ընտանիքի մասին։ Նրա ճանապարհորդության դրդապատճառը։ Նրա նավը խորտակվում է, նա լողալով փրկվում է և անփորձ կերպով լիլիպուտների աշխարհի ափերին է հասնում։ Նրան գերի են վերցնում ու տանում երկրի խորքը։

   Իմ հայրը Նոտտինգհեմփշայրում ուներ մի փոքրիկ կալվածք․ ես նրա հինգ զավակներից երրորդն էի։ Տասնչորս տարեկան հասակիս նա ինձ ուղարկեց Քեմբրիջի Էմանուել կոլեջը, ուր ես մնացի երեք տարի, ջանասիրությամբ անձնատուր լինելով իմ ուսմանը։ Սակայն իմ ապրուստի ծախքը (թեև իմ ստացած միջոցները շատ սուղ էին) հորս աննշան կարողության սահմաններից վեր էր, ուստի ինձ աշակերտ տվին միստր Ջեմս Բետսին, Լոնդոնի այդ ականավոր վիրաբույժին, որի մոտ ես ապրեցի չորս տարի։ Հորս ժամանակ առ ժամանակ ուղարկած փոքրիկ գումարները ես ծախսում էի նավարկության և մաթեմատիկայի այլ ճյուղերի ուսումնասիրության վրա, որ անհրաժեշտ է նրան, ով մտադիր է ճանապարհորդություն կատարելու, քանի որ ես միշտ հավատում էի, որ վաղ թե ուշ այդ բախտին կարժանանամ։ Հրաժեշտ տալով միստր Բետսին, ես եկա հորս մոտ, ուր նրանից, Ջոն հորեղբորիցս և մի քանի ազգականներիցս ստացա քառասուն ֆունտ ստեռլինգ և տարեկան երեսուն ֆունտ ստեռլինգի խոստում՝ հոգալու համար իմ ապրուստիս ծախքը Լեյդենում։ Այդտեղ ես երկու տարի և յոթ ամիս ուսումնասիրեցի բժշկությունը, համոզված լինելով, որ այդ կարող է պետք գալ հեռավոր ճանապարհորդությունների ժամանակ։

   Շուտով, Լեյդենից վերադառնալուց հետո, իմ բարի ուսուցիչ միստր Բետսի հանձնարարականով, իբրև վիրաբույժ ծառայության մտա «Ծիծեռնակ» նավը, որի կապիտանն էր Աբրահամ Պեննելը․ նրա հետ ես ապրեցի երեք ու կես տարի, մի երկու անգամ ճանապարհորդելով դեպի Լեվանտ և այլ երկրներ։ Վերադառնալով Անգլիա, որոշեցի հաստատվել Լոնդոնում, որ և քաջալերեց իմ ուսուցիչ միստր Բետսը՝ հանձնարարելով ինձ մի քանի հիվանդ։ Օլդ֊Ջյուրիում մի փոքրիկ տան մեջ բնակարան վարձեցի և, ունկնդրելով հարազատների բարի խորհուրդներին՝ ամուրի չմնալ, ես ամուսնացա միսիս Մերի Բըրտոնի հետ հետ, որը Նյուգետ փողոցի գուլպավաճառ միստր Էդմոնդ Բըրտոնի երկրորդ աղջիկն էր և որի համար չորս հարյուր ֆունտ ստեռլինգ օժիտ ստացա։

   Սակայն երկու տարի անց իմ բարի ուսուցիչ միստր Բետսը վախճանվեց, և քիչ բարեկամներ ունենալով, գործերս վատ գնացին, որովհետև խիղճս թույլ չէր տալիս օրինակ առնեմ իմ արհեստակիցներից շատերի վատ արարքներից։ Ուստի խորհրդակցելով իմ կնոջ և մի քանի ծանոթների հետ՝ որոշեցի կրկին ծովային ուղևորությունների դիմել։ Ես հաջորդաբար երկու նավերի վիրաբույժ դառա ու վեց տարվա ընթացքում մի քանի ճանապարհորդություն կատարեցի դեպի Արևելյան ու Արևմտյան Հնդկաստան, որով մի փոքր բարելավեցի իմ վիճակը։ Ազատ ժամերս նվիրում էի անցյալ ու ժամանակակից լավագույն հեղինակների ընթերցանությանը, միշտ ունենալով գրքերի պաշար․ իսկ ծովի ափերին ես դիտում էի ժողովուրդների բարքերն ու սովորությունները և շատ հեշտությամբ սովորում նրանց լեզուն, և այդ՝ շնորհիվ իմ հիշողության։

   Վերջին ճանապարհորդությունս այնքան էլ բախտավոր չէր, և ես, ծովից հոգնած, որոշեցի տանը մնալ կնոջս ու երեխաներիս հետ միասին։ Օլդ֊Ջյուրիից ես տեղափոխվեցի Ֆետտեր֊Լեն, իսկ այդտեղից՝ Ուոպպինգ, հույս ունենալով նավաստիների մեջ գործադրել արհեստս, սակայն իմ այդ հույսը չարդարացավ։ Երեք տարի սպասելուց հետո, թե ինչ է գործերս լավանան, կապիտան Ուիլյամ Պրիչադից, որ «Անտիլոպ» նավի տերն էր, մի նպաստավոր առաջարկ ստացա՝ մեկնելու դեպի Հարավային օվկիանոս։ Մենք ճանապարհ ընկանք Բրիստոլից 1699 թվի մայիսի 4֊ին, ու մեր ճանապարհորդուցյունն առաջին պահին շատ հաջող էր։

   Այստեղ հարկ չկա այդ ծովերի վրա մեր ունեցած արկածների մանրամասնություններով հոգնեցնել ընթերցողին․ բավական է հիշել, որ Արևելյան Հնդկաստան անցնելու ժամանակ մի սոսկալի փոթորիկ Վան֊Դիմենի հողերից մեզ դեպի հյուսիս քշեց։ Ըստ մեր դիտողության մենք գտնվում էինք հարավային լայնության 30° 2' գծի վրա։ Մեր նավաստիներից տասներկու հոգի չարքաշ աշխատանքի և վատ սննդի հետևանքով մեռան, իսկ մնացածի կացությունն ուղղակի անտանելի էր։ Նոյեմբերի հինգին, այդ երկրի ամառվա սկզբի օրը, եղանակը շատ միգապատ էր, այնպես որ նավաստիները նավից միայն կես կերլ հեռավորության վրա նկատեցին մի ժայռ։ Մինչդեռ քամին այնքան ուժգին էր, որ մեր նավը թռավ ուղղակի այդ ժայռի վրա և անմիջապես փշուր֊փշուր եղավ։ Նավորդներից վեց հոգի, որոնց թվում և ես, ծովն իջեցրինք մակույկը և մի հնարքով անփորձ հեռացանք նավից ու ժայռից։ Իմ հաշվով մոտ երեք լիգ՝ մենք թիավարեցինք քանի դեռ կարող էինք, որովհետև նավի վրա մենք արդեն ուժասպառ էինք եղել։ Ուստի մենք մեզ հանձնեցինք ալիքների քմահաճույքին ու մոտ կես ժամ հետո հյուսիսային մի անակնկալ մրրիկ մեր մակույկը շրջեց։ Ի՞նչ եղան իմ մակույկի բախտակից ընկերները, կամ նրանք, որոնք փրկվեցին ժայռի վրա և կամ մնացին նավի վրա, չեմ կարող ասել, կարծում եմ՝ ամենքն էլ կորան։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ես լողում էի, ինչքան աչքդ կկտրի՝ քամուց ու մակընթացությունից քշվելով։ Ես հաճախ իջեցնում էի ոտներս, սակայն հատակը չէր նշմարվում․ իսկ երբ արդեն ուժասպառ էի եղել ու զրկվել ալիքների հետ մաքառելու կարողությունից՝ հանկարծ փոթորիկը զգալիորեն հանդարտվեց և ես զգացի գետինը։ Այդ ժամանակ փոթորիկը բավականին մեղմացել էր։ Հատակն այդտեղ այնքան ծանծաղ էր, որ ես մի մղոնի չափ քայլեցի, մինչև որ հասա ափը, երբ, իմ ենթադրությամբ, երեկոյան ժամը մոտ ութն էր։ Ապա սկսեցի քայլել մոտ կես մղոն, սակայն տների կամ բնակչության ոչ մի հետք չգտա։ Գուցե այնքան թույլ էի, որ ոչինչ չէի կարողանում նկատել։ Ես սաստիկ հոգնել էի և մանավանդ տոթն ու նավի վրա խմած կես պինտ օղին տրամադրում էին ինձ քնելու։ Ես պառկեցի խոտի վրա, որ այդտեղ շատ կարճ ու փափուկ էր, ու քնեցի այնպես անուշ, ինչպես ոչ մի ժամանակ իմ կյանքում։ Իմ հաշվով ժամը մոտ ինն էր, որովհետև երբ ես արթնացա արդեն լույս էր։ Փորձեցի ոտքի կանգնել, բայց չկարողացա տեղիցս շարժվել, ես պառկած էի մեջքիս վրա և զգում էի, որ ոտ ու ձեռս երկու կողմից ամուր կերպով գետնին կապված են և իմ մազերը, որ երկար էին ու խիտ, նույն կերպ կապված էին գետնին։ Միևնույն ժամանակ ես նշմարեցի բազմաթիվ բարակ թոկեր, որ անցնում էին իմ մարմնի վրայով, սկսած կռնատակերից մինչև իմ զիստը։ Ես կարող էի միայն դեպի վեր նայել․ արևն սկսեց այրել, ու նրա ճառագայթները կուրացնում էին իմ աչքերը։ Շուրջս լսում էի մի խառնաշփոթ ժխոր, բայց իմ պառկած դիրքն ինձ հնարավորություն չէր տալիս տեսնելու ոչ մի բան, բացի երկնքից։ Մի փոքր հետո իմ ձախ սրունքի վրա մի ինչ֊որ կենդանի բան շարժվեց, որ թեթևաքայլ բարձրանալով դեպի իմ կուրծքը, մոտեցավ ծնոտիս, երբ աչքերս կարողացածիս չափ խոնարհեցի դեպի ցած, նշմարեցի, որ դա մի մարդկային արարած է, հասակով մեկ մատնաչափից ոչ ավելի, նետ ու աղեղը ձեռքին ու կապարճը կռնակին։ Միևնույն ժամանակ զգացի, որ նրան հետևում են քառասունից ավելի (ինչպես ես կռահեցի) նրա պես արարածներ։ Ես զարմանքից մի այնպիսի ձայնով գոռացի, որ նրանք ամենքն էլ ահաբեկված ետ փախան․ նրանցից մի քանիսը, ինչպես ինձ հետո պատմեցին, վրայիցս գետնին ցատկելիս, ընկան ու վնասվեցին։ Սակայն նրանք նորից վերադարձան ու նրանցից մեկը, որ խիզախեց այնքան մոտենալ ինձ, որպեսզի տեսնի իմ ամբողջ դեմքը, ի նշան զարմանքի ձեռներն ու աչքերը վեր բարձրացրեց և զիլ ու հստակ ձայնով գոռաց «Հեկինահ դեգուլ»․ մյուսներն էլ մի քանի անգամ կրկնեցին այդ խոսքեըը, բայց այն ժամանակ ես չհասկացա դրանց իմաստը։ Ընթերցողը կարող է պատկերացնել, թե ես այդ պահին ինչ անհաճո վիճակի մեջ էի պառկած։ Վերջապես ջանալով դուրս պրծնել ինձ հաջողվեց կտրատել այն թելերն ու հանել այն սեպերը, որոնցով իմ ձախ ձեռքը կապել էին գետնին․ և ձեռքս դեպի իմ դեմքը տանելով հասկացա, թե ինչով են նրանք ինձ կապոտել, միևնույն ժամանակ մի ուժգին ճիգով, որ ինձ սաստիկ ցավ պատճառեց, ես մի փոքր թուլացրի այն թելերը, որոնցով իմ մազերը ձախ կողմից կապել էին գետնին և այդպես կարողացա գլուխս երկու մատնաչափ մի կողմ դարձնել։ Սակայն այդ արարածներն այս անգամ էլ, մինչև ես կարողանայի մեկն ու մեկին բռնել, փախան։ Ապա լսվեց մի բարձրագոչ աղաղակ, որ հետո դադարեց և նրանցից մեկը զիլ ձայնով գոռաց՝ «Տուկգու Ֆոնակ»․ նույն ակնթարթում ես զգացի, որ ձախ թևիս վրա տեղացին հարյուրավոր նետեր, որ ասեղի պես ծակծկում էին ինձ, մյուս կողմից մի այլ նետահարություն եղավ օդի մեջ, այնպես, ինչպես մենք Եվրոպայում անում ենք ռումբերով և շատ նետեր, ես կարծում եմ, ընկան իմ մարմնի վրա (թեև ես այդ չզգացի), իսկ մի քանիսը՝ իմ դեմքի վրա, որ ես անմիջապես ծածկեցի իմ ձախ ձեռքով։ Երբ նետերի այդ տարափը դադարեց, ես ցավից ու զայրույթից հառաչեցի և փորձեցի նորից դուրս պրծնել, սակայն տեղաց մի ավելի համատարափ, ավելի ուժգին, քան առաջին երկուսը, մինչդեռ այդ արարածներից մի քանիսն աշխատեցին նիզակներով ծակոտել իմ կողերը։ Բարեբախտաբար հագիս գոմեշի կաշվից կարած բաճկոն կար, և նրանք չէին կարողանում թափանցել։ Ես մտածեցի, որ մեծագույն խոհեմությունն այն կլինի, որ հանգիստ պառկեմ և շարունակեմ այդպես մնալ մինչև գիշերը, երբ իմ ազատ ձախ ձեռքով կարող կլինեմ ազատել ինձ։ Իսկ ինչ վերաբերում է բնիկներին, ես իրավունք ունեի հավատալու, որ կարող կլինեմ հաղթահարելու մի խոշոր զորաբանակ, եթե նրանք հանելու լինեին իմ դեմ, պայմանով, որ այդ զորաբանակի մեջ ամենքն էլ լինեն այն հասակի, ինչ֊որ ես մինչ այդ տեսել էի։ Սակայն բախտը որոշեց այլ կերպ։ Երբ նրանք նկատեցին, որ ես հանդարտվել եմ, այլևս նետեր չարձակեցին, բայց աղմուկից ես զգացի, որ նրանց թիվն ավելացավ․ ինձանից չորս յարդ հեռավորության վրա, իմ աջ ականջի դիմաց մոտ մի ժամ տևողությամբ, լսեցի թխկթխկոցներ, որ նման էին կառուցվող շինությունից լսվող ձայների։ Երբ գլուխս դարձրի այնչափ, որչափ թույլ էին տալիս ինձ թոկերն ու սեպերը, ես տեսա գետնից մեկ ու կես ոտնաչափ բարձրացող մի տախտակամած, որի վրա կարող էին տեղավորվել չորս հոգի բնիկներից, ու երկու թե երեք սանդուխք՝ բարձրանալու համար։ Այդտեղից մեկը, ըստ երևույթին մի պատվական անձ, դիմեց ինձ երկար ճառով, որից ոչ մի խոսք չհասկացա։ Սակայն ես պիտի հիշեմ, որ իր ճառն սկսելուց առաջ այդ արժանավոր անձը երեք անգամ գոչեց՝«Լանգրո դեհուլ սան» (այդ և նախորդ խոսքերը հետագայում կրկնեցին ու բացատրեցին ինձ)։ Ապա դրանից հետո անմիջապես հիսունի չափ բնիկներ եկան և կտրատեցին իմ գլխի ձախ կողմից կապած թելերը և ինձ ազատություն տվին թեքելու գլուխս դեպի աջ ու տեսնելու հռետորի դեմքն ու շարժուձևերը։ Երևում էր, որ նա միջին տարիքի էր, ավելի բարձրահասակ, քան նրա երեք ընկերակիցները, որ ուղեկցում էին նրան, որոնցից մեկը, իրեն մանկլավիկ, բռնել էր նրա քղանցքը և թվում էր մի փոքր ավելի, քան իմ միջին մատը։ Մյուս երկուսը կանգնել էին երկու կողմից՝ իբրև պատվավոր պահակներ։ Նա խոսում էր իսկական հռետորական արվեստով․ և ես նկատում էի, որ նրա ճառը տեղ֊տեղ արտհայտում էր սպառնալիք, տեղ֊տեղ՝ խոստում, գթություն և կամ բայրացկամություն։ Ես պատասխանեցի նրան մի քանի խոսքով, բայց ամենահնազանդ տեսքով, աջ ձեռքս ու զույգ աչքերս դեպի արևը դարձրաց, վերջինիս, կարծես, վկա կանչելով։ Եվ քաղցից գրեթե սովամահ, քանի որ նավը թողնելուց մի քանի ժամ առաջ էի կերել, ես բնության պահանջները այնքան զորեղ զգացի իմ ներսը, որ չկարողացա զսպել անհամբերությունս (թերևս հակառակ պարկեշտության խիստ կանոնների) և մատներս հաճախակի բերանս տանելով ցույց տվի, թե ուտել եմ ուզում։ Հըրգոն (այդպես էր մեծ լորդի անունը, ինչպես ես հետո իմացա) ինձ շատ լավ հասկացավ։ Նա իջավ տախտակամածից և հրամայեց, որ իմ կողերին մի քանի սանդուխք դնեն, որով բարձրացան հարյուրի չափ բնիկներ ու քայլեցին դեպի իմ բերանը, բեռնված ուտելիքով լիքը կողովներով, որ պատրաստել և ուղարկել էին թագավորի հրամանով, հենց որ նա լուր էր առել իմ մասին։ Ես նկատեցի, որ այդ կերակուրների մեջ կային զանազան կենդանիների մսեր, բայց թե ինչ կենդանիների՝ համից չկարողացա որոշել։ Կային թիկունքի, սրունքի և սուկի մսեր, տեսքով ոչխարի մսի նման, հիանալի պատրաստած, սակայն ավելի փոքր, քան արտույտի թևերը։ Ես այդ ամենը երկու կամ երեք պատառ էի անում ու կուլ տալիս, միանգամից երեք հատ հաց վերցնելով, որոնցից ամեն մեկի մեծությունը մոտավորապես հրացանի գնդակի չափ էր։ Նրանք մատակարարում էին ինձ իրենց կարողացածի չափ ու հազար նշաններով իրենց հիացմունքն ու զարմանքը հայտնում իմ կազմվածքի և ախորժակի հանդեպ։ Հետո ես մի ուրիշ նշան արի, թե խմել եմ ուզում։ Ուտելուց նրանք հասկացել էին, թե քիչ բանով ինձ չի կարելի բավարարել․ ուստի ամենայն ճարպկությամբ դեպի ինձ նետեցին գինու մի մեծ տակառ, որ գլորվեց մինչև իմ ձեռքը, և ապա հանեցին նրա տակը։ Ես խմեցի այդ գինին մի ումպով, որովհետև նա կես պինտից ավելի չէր, իսկ համով նման էր Բուրգունդի գինիներին, միայն շատ ավելի անուշ։ Նրանք բերին մի ուրիշ տակառ, որ ես դատարկեցի նույն ձևով ու նշան արի, որ էլի բերեն, բայց այլևս չկար։ Երբ ես կատարեցի այս հրաշքները, նրանք ուրախությունից գոռացին ու պար եկան իմ կրծքի վրա, շարունակ կրկնելով ինչպես առաջին անգամ՝ «Հեկինահ դեգուլ»։ Նրանք ինձ նշան արին, որ ես ցած գցեմ երկու տակառները, միայն նախքան այդ զգուշացրին ներքևի ժողովրդին, որ ետ քաշվեն, բարձրաձայն գոռալով՝ «Բորակ միվոլա»։ Իսկ երբ տակառները օդի մեջ թռան, հնչեցին ցնծագին բացականչություններ՝ «Հեկինահ դեգուլ»։ Խոստովանք լինի, հաճախ մեջս ցանկություն կար, երբ նրանք ետ ու առաջ էին քայլում իմ մարմնի վրա, ձեռքս ընկածներից մի քառասուն֊հիսուն հատ բռնեմ ու դեն շպրտեմ։ Սակայն այն գիտակցությունը, որ նրանք դեռ կարող են ինձ վատություն անել, այլև այն հանդիսավոր խոստումը, որ տվի ես նրանց, որովհետև ես այդպես էի բացատրում իմ հլու վարքը, անմիջապես վանեցին իմ այդ միտքը։ Բացի այդ, ես ինձ հյուրնկալության օրենքներով կապված էի համարում այդ ժողովրդի հետ, որն ինձ մեծարեց այնքա՜ն լիառատ ու հոյակապ։ Միևնույն ժամանակ, իմ կարծիքով, ես չէի կարող բավական չզարմանալ այդ փոքրիկ մահկանացուների խիզախության վրա, որոնք հանդգնեցին բարձրանալ ու քայլել իմ մարմնի վրա, երբ իմ մի ձեռքն ազատ էր, չսարսափելով մի այնպիսի վիթխարի արարածի տեսքից, ինչպես ես կարող էի թվալ նրանց։ Մի փոքր հետո, երբ նկատեցին, որ ես այլևս կերակուր չեմ խնդրում, նորին կայսերական մեծության անունից առաջս դուրս եկավ մի բարձրաստիճան անձ։ Նորին վսեմությունը բարձրանալով իմ աջ սրունքի վրա, քայլերն ուղղեց դեպի իմ երեսը, մոտ տասներկու արբանյակների հետ միասին։ Ու ներկայացնելով իր՝ թագավորական կնիքով դրոշմած լիազորագիրը, որ նա մոտեցրեց իմ աչքերին, խոսեց մոտ տասը րոպե, առանց զայրույթի որևէ նշանի, բայց վճռական և հեղինակավոր շեշտով։ Հաճախ նա մատով ցույց էր տալիս դեպի առաջ, ինչպես ես հետո իմացա, դեպի մայրաքաղաքը, որ գտնվում էր մոտ կես մղոն հեռավորության վրա, ուր նորին մեծությունն ու նրա խորհուրդը կարգադրել էին ինձ փոխադրել։ Ես պատասխանեցի մի քանի խոսքով, սակայն իզուր, և այն ձեռքով, որ ազատ էր, նշան արի ու ցույց տվի մյուս ձեռքս (բայց ձեռքս նորին վսեմության գլխի վրայով տարա, որովհետև վախենում էի, թե կվնասեմ նրան կամ նրա շքախումբը), ապա ցույց տվի գլուխս ու մարմինս, հասկացնելով, որ ազատություն եմ ուզում։ Թվաց, թե նա բավականին լավ հասկացավ ինձ, որովհետև գլուխը բացասաբար օրորեց ու ձեռքը մի այնպիսի ձևով բռնեց, որ ցույց տա ինձ, թե ես որպես գերի պիտի տարվեմ մայրաքաղաք։ Միևնույն ժամանակ նա ուրիշ նշաններ էլ արավ հասկացնելու համար ինձ, թե ես պիտի ունենամ բավական ուտելիք և խմելիք և շատ լավ վերաբերմունք։ Դրա վրա ես նորից մտածեցի փորձ անել կտրատելու իմ կապանքները, բայց երբ զգացի նետերից մնացած կսկիծն իմ դեմքի ու ձեռքերի վրա, որ ամբողջովին պատած էին խոցերով, և դեռևս բազմաթիվ տեղեր մնացել էին նրանց մեջ, այլև նկատելով, որ իմ թշնամիների թիվն աճում է, ես նշաններով իմացրի նրանց, որ նրանք ինձ հետ կարող են վարվել այնպես, ինչպես իրենք են ուզում։ Այն ժամանակ Հըրգոն և իր շքախումբն ամենայն քաղաքավարությամբ ու սիրաշահված ետ դարձան։ Շուտով լսվեց մի ընդհանուր աղաղակ, երբ անընդհատ կրկնվում էին հետևյալ խոսքերը՝ «պիպլոմ սիլեն», ու ձախ կողմս ես տեսա մի ահագին ամբոխ, որ պարանները թուլացրեց այն աստիճան, որ ես կարող էի թեքվել աջ կողքիս ու միզել։ Իմ այդ պետքին բավարարություն տվի առատ կերպով, մեծ զարմանք պատճառելով փոքրիկ արարածներին, որոնք իմ շարժումներից գուշակեցին, թե ինչ եմ ուզում անել և իսկույն չորս կողմ փախան, որպեսզի չընկնեն այն հեղեղի մեջ, որ դուրս էր ժայթքում իմ ներսից մեծ աղմուկով և ուժով։ Իսկ դրանից առաջ նրանք օծել էին իմ երեսն ու ձեռները մի տեսակ անուշահոտ յուղով, որը մի քանի րոպեում վերացրեց նրանց նետերից առաջացած կսկիծը։ Այդ հանգամանքը և իմ ստացած ուտելիքն ու խմիչքը, որ շատ սննդարար էին, բարերար ազդեցություն ունեցան ինձ վրա ու տրամադրեցին քնելու։ Ես քնեցի մոտ ութ ժամ, ինչպես ինձ հետո ասացին․ և զարմանալու բան չկար, քանի որ բժիշկները կայսեր հրամանով գինու տակառի մեջ քնաբեր հեղուկ էին խաւռնել։

   Ըստ երևույթին ափ հասնելուց հետո, հենց որ գտել են ինձ գետնի վրա քնած, կայսրն անմիջապես սուրհանդակի միջոցով տեղեկություն է ստացել և պետական խորհդի մեջ որոշել, որ ինձ կապոտեն այն ձևով, ինչ որ ես պատմեցի (և ինչ որ նրանք արել են գիշերը, երբ ես քնած եմ եղել), որ ինձ համար ուղարկեն առատ կերակուր ու խմիչք և պատրաստեն մի մեքենա՝ ինձ մայրաքաղաք բերելու համար։

   Թերևս այդ որոշումը թվա շատ համարձակ ու վտանգավոր, և ես համոզված եմ, որ նման դեպքերում եվրոպական ոչ մի միապետ այդպես չէր անի, սակայն, իմ կարծիքով, դա նույնքան խելացի էր, որքան և վեհանձն։ Ենթադրենք, թե այդ մարդիկ ջանային ինձ սպանել նիզակներով ու նետերով, երբ քնած էի․ ես ամենայն հավանականությամբ, կարթնանայի ցավի առաջին խայթից և զայրույթի ու կատաղության մեջ կկտրատեի այն պարանները, որոնցով կապոտել էին ինձ․ դրանից հետո նրանք ոչ ընդիմադրություն ցույց տալու հնարավորություն կունենային և ոչ էլ կարող կլինեին ինձնից գութ սպասել։

   Այդ մարդիկ սքանչելի մաթեմատիկոսներ են և մեքենայագիտության մեջ հսկայական կատարելության են հասել շնորհիվ կայսեր խրախուսանքների ու քաջալերության, որ գիտության հովանավորի համբավն ունի։ Այդ միապետն ունի բազմաթիվ մեքենաներ անիվների վրա դրած՝ փայտեղեն և այլ ծանրություններ փոխադրելու համար։ Նա հաճախ կառուցում է հսկայական ռազմանավեր, որոնցից մի քանիսն ինը ոտնաչափ երկարություն ունեն, և այն անտառներից, ուր ատաղձ կա, այդ մեքենաների վրա երեք հարյուր կամ չորս հարյուր յարդ հեռավորությունից դեպի ծովի ափն է տեղափոխվում։ Հինգ հարյուր ատաղձագործ և ինժեներ անմիջապես գործի էին կպել շինելու համար մի խոշոր մեքենա, ինչպիսին նրանք չէին ունեցել։ Դա մի տախտակամած էր, որ գետնից երեք մատնաչափ բարձր էր, մոտ յոթ մատնաչափ երկարություն ուներ և չորս մատնաչափ լայնություն ու շարժվում էր քսաներկու անիվի վրա։ Աղաղակը, որ ես լսեցի, այդ մեքենայի գալու առթիվ էր, որ, ինչպես երևում է, իմ ափ հասնելուց չորս ժամ հետո էին ուղարկել։ Այդ մեքենան դրին իմ մարմնին զուգահեռ։ Սակայն մեծագույն դժվարությունն այն էր, թե ինչպես պիտի ինձ վերցնեն ու դնեն այդ սայլի մեջ։ Այդ նպատակով նրանք տնկել են ութսուն ցից, ամեն մեկը մի ոտնաչափ բարձրությամբ, իսկ հուժկու, ամուր չվաններից, որ բարակ թոկի հաստություն ունեն, ամրացրել են կարթերի միջոցով բազմաթիվ կապիչներ, որոնցով բանվորները պատել են իմ վիզը, ձեռները, մարմինն ու սրունքները։ Ինը հարյուր ուժեղ մարդ սկսել են քաշել այդ պարանների բազմաթիվ ճախարակների միջոցով, որ ամրացրել են ցցերից և այդպես, երեք ժամից հետո, ինձ բարձրացրել են մեքենայի վրա ու ամուր կապել նրանից։ Այդ ամենի մասին ինձ պատմեցին հետո, որովհետև այդ գործողությունները կատարելիս ես խոր քնի մեջ էի՝ շնորհիվ այն քնաբեր դեղի, որ խառնել էին իմ խմիչքի մեջ։ Հազար հինգ հարյուր խոշոր ձի կայսերական ախոռից, յուրաքանչյուրը չորս ու կես մատնաչափ բարձրությամբ ինձ տարան դեպի մայրաքաղաքը, որ ինչպես ասի, գտնվում էր կես մղոն հեռավորության վրա։ Մեր ճամբորդուցյունն սկսելուց չորս ժամ հետո ես արթնացա մի շատ զվարճալի արկածի շնորհիվ․ երբ կառքը կանգ էր առել մի ինչ֊որ բան շտկելու համար, երկու թե երեք երիտասարդ բնիկներ հետաքրքրվել են իմանալու, թե ինչ տեսք ունեմ ես քնած ժամանակ․ նրանք բարձրանում են մեքենայի վրա և զգուշությամբ մոտենում իմ դեմքին․ նրանցից մեկը, մի գվարդիական սպա, իմ քթանցքի մեջ է խրում իր նիզակի սուր ծայրը, որ հարդի պես խտուտ է անում և ուժեղ կերպով փռշտացնում ինձ։ Ահբեկված քաջերը մի ակնթարթում անհայտանում են, իսլ ես միայն երեք շաբաթից հետո իմացա իմ հանկարծակի կերպով արթնանալու պատճառը։ Մեր երթը տևեց մինչև երեկո, իսկ գիշերը հանգստանալիս ամեն մի կողքիս կար հինգ հարյուր գվարդիական, կեսի ձեռքին ջահ, իսկ մյուս կեսի ձեռքին նետ ու աղեղ՝ ինձ խփելու պատրաստ, հենց որ փորձեմ տեղիցս շարժվվել։ Հետևյալ առավոտ արևածագին մենք շարունակեցինք մեր երթը և կեսօրի մոտերը մայրաքաղաքի դռներից երկու հարյուր յարդ հեռավորության վրա էինք։ Կայսրն ու ամբողջ արքունիքը մեզ ընդառաջ եկան, սակայն ավագ պաշտոնյանները ոչ մի դեպքում չուզեցին թույլ տալ նորին մեծությանը, որ բարձրանա իմ մարմնի վրա ու վտահգի ենթարկի իր անձը։

   Հրապարակի վրա, ուր կանգ առավ կառքը, մի հին տաճար կար, որ համարվում էր ողջ թագավարության մեջ ամենից մեծը, և որը մի քանի տարի առաջ սրբապղծվել էր մի գազանային սպանության պատճառով։ Այդ ժողովրդի կրոնասիության հետևանքով տաճարը դադարել էր սրբավայր լինելուց ու հատկացվել էր հասարակական կարիքների, իսկ բոլոր զարդարանքներն ու կահ֊կարասին դուրս էին տարել։ Որոշված էր, որ ես ապրեմ այդ շենքի մեջ։ Մեծ դուռը, որ նայում էր դեպի հյուսիս, մոտ չորս ոտնաչափ բարձրություն ուներ և համարյա թե երկու ոտնաչափ լայնություն, որի միջով ես կարող էի հեշտությամբ ներս սողոսկել։ Դռան երկու կողմից, գետնից մոտ վեց մատնաչափ բարձր պատուհաններ կային։ Թագավորի դարբինները ձախ պատուհանից անց էին կացրել իննսունմեկ շղթա, որոնք նման են եվրոպական լեդիների ժամացույցի շղթանեերին և համարյա թե նույն երկարությունն ունեին, որ կապել էին իմ ձախ ոտից երեսունվեց կողպեքով։ Տաճարի դիմաց, խճուղու մյուս կողմը, քսան ոտնաչափ հեռավորության վրա կար հինգ ոտնաչափ բարձրության մի աշտարակ։ Կայսրն իր բազմաթիվ պալատականների հետ միասին բարձրացած է եղել այնտեղ ինձ տեսնելու համար, ինչպես ինձ պատմեցին հետո, քանի որ ես նրանց չէի տեսել։ Հաշվել են, որ նույն նպատակով քաղաքից մոտ հարյուր հազար բնակիչ է դուրս եկել, կարծում եմ՝ ոչ պակաս, քան տասը հազար հոգի, չնայած պահապաններին, զանազան ժամանակ սանդուխքներ դնելով բարձրացան ինձ վրա։ Սակայն շուտով մի հրաման եկավ և մահապատժի սպառնալիքով արգելվեց այդ։ Երբ դարբինները համոզվեցին, որ ինձ համար անհնար է դուրս գալ այդտեղից, անմիջապես կտրատեցին ինձ կապող չվանները, և ես ոտի կանգնեցի մի այնպիսի մռայլ տրամադրությամբ, որի նմանը ես կյանքում չէի ունեցել։ Սակայն անկարելի է նկարագրել ամբոխի այն զարմանքն ու ուղմուկը, երբ տեսան ինձ կանգնած ու ման գալիս։ Ձախ ոտքիցս կապած շղթաները, որոնք մոտ երկու յարդ երկարություն ունեին, հնարավորություն էին տալիս ինձ միայն ետ ու առաջ քայլելու մի կիսաշրջանի մեջ․ սակայն որովհետև այդ շղթաները կապել էին դռնից չորս ոտնաչափ հեռավորության վրա դեպի ներս, ուստի ես կարողանում էի տաճարը մտնել և ամբողջ երկայնքով պառկել այնտեղ։

Գլուխ երկրորդ

   Լիլիպուտիայի կայսրը բազմաթիվ իշխանազունների հետ գալիս է տեսնելու հեղինակին իր կալանքի մեջ։ Կայսեր անձնավորության և հագուստի նկարագրույթունը։ Նշանակում են ուսումնականներ՝ հեղինակին իրենց լեզուն սովորեցնելու համար։ Իր հեզ վարմունքով հեղինակն արժանանում է կայսեր շնորհին։ Խուզզարկում են հեղինակի գրպանները և վերցնում նրանից թուրն ու ատրճանակը։

   Ոտքի ելնելով ես նայեցի շուրջս, և պիտի խոստովանեմ՝ երբեք չէի տեսել ավելի հաճելի տեսարան։ Շրջակա տարածությունը նման էր մի համատարած այգու, իսկ ցանկապատած դաշտերը, որոնցից ամեն մեկը սովորաբար քառասուն քառակուսի ոտնաչափ տեղ էր բռնում, նման էին ծաղիկների ածուների։ Այդ դաշտերը միախառնվում էին անտառների հետ, որոնք կես ձողաչափ բարձրություն ունեին, իսկ ամենաբարձր ծառերը, ըստ իմ դատողության, յոթ ոտնաչափից ավելի չէին։ Ձախ կողմը ես տեսնում էի քաղաքը, որ ավելի շուտ բեմական դեկորի էր նման։

   Արդեն մի քանի ժամ կար, ինչ նեղվում էի իմ բնական պետքից․ և այդ զարմանալի չէր, քանի որ վերջին անգամ ես թեթևացա համարյա թե երկու օր սրանից առաջ։ Ամոթի զգացումը տեղի էր տալիս սոսկալի կարիքին։ Ամենալավ բանը, որ միտս ընկավ, դա այն էր, որ հարկավոր է ներս մտնել տաճարը․ այդպես էլ արի․ փակելով իմ հետևից նրա դռները, ես անցա շինության խորքը, որքան որ թույլ էին տալիս շղթաները, այդտեղ ազատեցի իմ մարմինն իրեն նեղող ծանրությունից։ Համենայն դեպս դա միակ դեպքն է, երբ ինձ կարելի է մեղաադրել անմաքրասիրության համար, բայց ես իմ հույսը դրել եմ անաչառ ընթերցողի ներողամտության վրա, մանավանդ, եթե նա խելացի և չնախապաշարված կերպով քննի իմ չարաբաստիկ կացությունը, որի մեջ ես գտնվում էի։ Հետագայում վերոհիշյալ պետքս արդեն հոգում էի վաղ առավոտները, բացոթյա, տաճարից հեռու, որքան որ իմ շղթաները թույլ էին տալիս, իսկ այդ նպատակի համար նշանակված երկու ծառան, նախքան հյուրերի գալը, ձեռի սայլերով դուրս էին տանում գարշահոտ առարկան։ Ես այսքան երկար կանգ չէի առնի մի նյութի վրա, որ առաջին տեսքից կարծես կարևոր չէ, եթե անհրաժեշտ չհամարեի հրապարակավ արդարանալ իմ անմաքրություննեերի համար, որ ինչպես ինձ հայտնի է, իմ մի քանի չարակամներ հաճեցին տեղի֊անտեղի կասկածանքի ենթարկել։

   Այդ գործը վերջացնելուց հետո ես դուրս եկա փողոց՝ մաքուր օդ ծծելու։ Կայսրն արդեն իջել էր աշտարակից և ձիու վրա մոտենում էր ինձ․ այդ խիզախությունը քիչ մնաց նրան թանկ նստեր։ Թեև ձին շատ մարզված էր, սակայն մի այդպիսի անսովոր երևույթի առաջ, որ նման էր շարժվող լեռան, ձին ետին ոտների վրա ծառս եղավ։ Իսկ կայսրը, որը սքանչելի ձի նստող էր, թամբից չընկավ, մինչև որ նրա ուղեկիցները հասան, բռնեցին սանձը և օգնեցին իրենց տիրոջը ցած իջնել։ Երբ նա ձիուց իջավ, զարմանքով նայեց ինձ ոտից մինչև գլուխ, շղթայից բավականին հեռու կանգնած։ Նա հրամայեց իր խոհարարներին ու մառանապետներին, որոնք արդեն պատրաստ կանգնած էին, որ ինձ կերակուր և խմիչք տան․ և նրանք կերակուրն ու խմիչքը հատուկ սայլերի վրա առաջ մղեցին դեպի ինձ այն հեռավորության, որ ձեռքս հասնի։ Ես վերցրի այդ սայլերն ու անմիջապես պարպեցի․ նրանից քսանը լիքն էին մսեղենով, իսկ տասը՝ խմելիքներով, առաջինները ես կուլ էի տալիս երկու թե երեք պատառով, իսկ խմելիքներից առնում էի տասը աման, լցնում էի մեկի մեջ ու միանգամից կոնծում, և այդպես մինչև վերջ։ Բազկաթոռների վրա, որոշ հեռավորության, նստել էին թագուհին, երիտասարդ արքայազուններն ու դշխուհիները պալատական տիկինների հետ միասին․ կայսեր ձիուն պատահած արկածից հետո նրանք վեր կացան ու շրջպատեցին նորին մեծությանը, որին ես հիմա ուզում եմ նկարագրել։ Հասակով նա իմ եղունգի չափ բարձր էր իր բոլոր պալատականներից, և դա միանգամայն բավական էր, տեսնողին պատկառանքի երկյուղ ներշնչելու համար։ Նրա արծվաքիթ և ձիթագույն ավստրիական շրթունքներով դեմքը խիստ էր և առնական, կեցվածը՝ քաջարի, մարմնի մասերը՝ համաչափ, շարժումները՝ վայելուչ, իսկ վերաբերմունքը՝ վեհ։ Նրա երիտասարդության առաջին տարիներն անցել էին արդեն․ նա քսանութ և երեք քառորդ տարեկան էր և մոտ յոթ տարի է, ինչ թագավորում էր՝ շատ երջանիկ և մեծ մասամբ հաղթական։ Նրան ավելի լավ տեսնելու համար ես պառկեցի կողքիս, այնպես որ իմ դեմքն նրա դեմքի դիմացն էր, թեև նա կանգնած էր երեք յարդ հեռավորության վրա։ Բացի այդ, ես հետագայում շատ անգամ նրան դրել եմ ձեռքիս վրա, այնպես որ իմ նկարագրության մեջ չի կարող սխալ լինել։ Նրա հագուստը շատ հասարակ էր ու անպաճույճ, տարազը՝ կիսաասիական֊կիսաեվրոպական, իսկ գլխին ուներ մի թեթև, ոսկեձույլ և ակնազարդ սաղավարտ, կատարին՝ մի փետուր։ Նա ձեռքին ուներ մերկ թուր՝ պաշտպանելու համար իրեն, եթե, բան է, ես կտրատեմ իմ շղթաները։ Այդ թուրը մոտ երեք մատնաչափ երկարություն ուներ, իսկ նրա ոսկեպատ կոթն ու պատյանը զարդարված էին ադամանդներով։ Նրա ձայնը զիլ էր, բայց հստակ ու հնչեղ, այնպես որ կանգնած տեղս ես կարողանում էի նրան պարզ լսել։ Տիկիններն ու պալատականներն այնպես էին պճնվել, որ այն տեղը, ուր նրանք կանգնած էին, կարծես թե մի ոսկե և արծաթե նկարներով նախշած շրջազգեստ էին փռել։ Նորին կայսերական մեծությունը հաճախ դիմում էր ինձ հարցերով և ես նրան պատասխանում էի, սակայն մեզանից ոչ ոք մի խոսք չէր հասկանում։ Այդտեղ կային մի քանի քահանաներ և իրավաբաններ (ինչպես ես եզրակացրի նրանց հագուստներից) և նրանց հրամայված էր ներկայանալ ինձ։ Ես խոսեցի նրանց հետ այն բոլոր լեզուներով, որոնց ես քիչ ու շատ ծանոթ էի, ինչպես, օրինակ՝ վերին և ստորին հոլանդերեն, լատիներեն, իտալերեն և ֆրանսերեն․ բայց այդ ամենն էլ իզուր։ Երկու ժամից հետո արքունիքը գնաց և ինձ թողին խիստ հսկողության տակ, զսպելու համար ամբոխի անպատկառ, գուցե թե և չարամիտ վերաբերմունքը, ամբոխի, որ անհամբեր շրջապատում էր ինձ, ջանալով որքան հնարավոր է մոտենալ, իսկ մի քանի հոգի էլ, երբ ես նստել էի իմ օթևանի դռան մոտ, դեպի ինձ լկտի կերպով նետեր արձակեցին, որոնցից մեկը քիչ մնաց հասներ իմ աչքը։ Գնդապետը դրանցից վեց հոգու ձերբակալեց և, իբրև պատիժ, որոշեց կապոտել ու տալ իմ ձեռքը, որ և հլու հնազանդ կատարեցին զինվորները, իրենց նիզակների բութ ծայրերով նրանց հրելով դեպի ինձ։ Ես բոլորին առա իմ ձեռքի վրա, հինգին դրի բաճկոնիս գրպանը, իսկ ինչ վերաբերում է վեղերորդին, այնպես ձևացրի, իբրև թե ուզում եմ ես ողջ֊ողջ ուտել։ Խեղճ մարդը գոռաց ահաբեկ, իսկ գնդապետն ու սպաները սաստիկ վրդովվեցին, մանավանդ երբ տեսան գրչահատս հանելիս։ Բայց ես շուտով նրանց հանգստացրի․ գուրգուրանքով նայելով նրան, ես անմիջապես արձակեցի կապկպող թոկերն ու զգուշությամբ նրան դրի գետնի վրա, և նա իսկույն փախավ։ Նույնն արի և մյուսների հետ՝ մեկ֊մեկ հանելով իմ գրպանից։ Եվ ես նկատեցի, որ զինվորներն ու ժողովուրդը շատ գոհ մնացին իմ այդ գթասիրտ վերաբերմունքից, որ հետո արքունիքում ինձ շատ պետք եկավ։

   Գիշերը վրա հասնելուց հետո, բավական դժվարությամբ ես մտա իմ տունը, ուր պառկեցի գետնի վրա քնելու․ և այդպես շարունակեցի մոտ երկու շաբաթ․ այդ ժամանակամիջոցում կայսրը հրամայել էր, որ ինձ համար մի անկողին պատրաստեն։ Կառքով բերին իմ տունը վեց հարյուր սովորական մեծության ներքնակ․ դրանցից հարյուր հիսունը կարած էր միմյանց ըստ լայնության ու երկարության և չորս տակ արած, և հարմար էր ինձ համար, բայց իր կոշտությամբ շատ քիչ էր տարբերվում հատակից, որ ամբողջովին ողորկ քարից էր։ Նույն հաշվով պատրաստել էին սավանը, վերմակն ու ծածկոցը, որոնք միանգամայն տանելի էին ինձ պես վաղուց զրկանքների սովոր մի մարդու համար։ Հենց որ իմ գալու լուրը տարածվեց թագավորության մեջ, մեծ քանակությամբ հարուստ, պարապ և հետաքրքիր ժողովուրդ հավաքվեց ինձ տեսնելու համար․ այնպես որ գյուղերը համարյա թե դատարկվեցին, և մեծ թշվառություն կառաջանար գյուղատնտեսական և առտնին գործերի մեջ, եթե նորին կայսերական մեծությունը մի քանի հայտարարություններով ու հրամանով այդ անպատեհության առաջը չառներ։ Նա հրամայեց, որ նրանք, որոնք արդեն տեսել են ինձ, վերադառնան տուն և առանց արքունիքի թույլտվության չհամարձակվեն հիսուն յարդից ավելի մոտենալ իմ տանը, որ պետական պաշտոնյաներին զգալի արդյունք տվեց։

   Միևնույն ժամանակ կայսրը հաճախ խորհրդի առաջ հարց էր դնում, թե ի՞նչ ընթացք պիտի բռնեն իմ հանդեպ։ Հետագայում մի մոտիկ բարեկամ, որ մի բարձր դիրքի անձնավորություն էր և ամենից իրազեկը պետական գաղտնիքներին, հավատացրեց ինձ, որ արքունիքն իմ հանդեպ մեծ դժվարությունների մեջ էր գտնվել։ Նրանք վախենում էին, որ կփախչեմ, իսկ մյուս կողմից գտնում էին, որ ինձ կերակրելը շատ թանկ կնստի և կարող է սովի պատճառ դառնալ։ Ոմանք ուզում էին սովամահ անել ինձ, կամ, հակառակ դեպքում, իմ ձեռներին ու երեսին թունավորված նետեր արձակել, որոնք կարող էին ինձ իսկույն ևեթ այն աշխարհն ուղարկել․ սակայն մյուսներն էլ մտածում էին, որ մի այսպիսի ահագին դիակի նեխումից կարող է ժանտախտ առաջանալ մայրաքաղաքում և տարածվել ամբողջ թագավորության մեջ։ Այդ խորհրդակցությունների կեսին բարձրագույն խորհրդարանի դռանը մոտեցան մի քանի զինվորականներ, նրանցից երկուսը ներս ընդունվելով զեկուցեցին իմ վարմունքի մասին՝ հանդեպ վերոհիշյալ վեց ոճրագործների, և դա մի այնպիսի նպաստավոր տպավորություն թողեց նորին մեծության և ամբողջ ժողովի վրա, որ անմիջապես կայսերական հրովարտակով պարտավորեցրին մայրաքաղաքից ինը հարյուր յարդ հեռավորության վրա գտնվող բոլոր գյուղերին, ամեն առավոտ բերելու վեց եզ, քառասուն ոչխար և այլ ուտելիք ինձ կերակրելու համար, հացի, գինու և այլ խմիչքի համապատասխան քանակության հետ միասին, սահմանված սակով և ի հաշիվ նորին մեծության սեփական գանձարանից հատկացրած միջոցների։ Պետք է նկատել, որ այդ միապետն ապրում է գլխավորապես իր սեփական կալվածքների արդյունքով, երբեմն միայն, ամենաանհրաժեշտ դեպքերում, դիմելով իր հպատակների աջակցությանը, որոնք սակայն պարտավոր են իրենց սեփական ծախքով պաշտպանել նրան պատերազմի ժամանակ։ Բացի այդ, ինձ ծառայություն մատուցելու համար նշանակեցին վեց հարյուր մարդ, որոնք ունեին օրապահիկ և իմ դռան երկու կողքին պատշաճ վրաններ։ Նաև հրամայված էր, որ երեք հարյուր դերձակ ինձ համար իրենց տարազով մի ձեռք հագուստ կարեն և նորին մեծության ամենախոշոր գիտնականներից վեց հոգի սովորեցնեն ինձ իրենց լեզուն, և վերջապես հրամայված էր, որ կայսեր ազնվականության ու թիկնապահ զորքի ձիերը մարզանքներ պիտի կատարեն իմ ներկայությամբ, որպեսզի ձիերը վարժվեն ինձ։ Այդ բոլոր հրամանները կանոնավոր կերպով ի կատար էին ածվում, և ես երեք շաբաթում մեծ առաջադիմություն արի լիլիպուտային լեզվի ուսումնասիրության մեջ։ Այդ ժամանակամիջոցում կայսրը հաճախ պատվում էր ինձ իր այցելությամբ և բարեհաճում ներկա գտնվել իմ դասերին։ Մենք արդեն սկսում էինք խոսել միմյանց հետ, և առաջին խոսքը, որ ես սովորեցի արտահայտելու համար իմ ցանկությունը, դա այն էր, որ նա բարեհաճի ինձ տալ իմ ազատությունը, և դա ես կրկնում էի ամեն օր ծնկաչոք։ Նրա պատասխանը, որքան ես կարողացա ըմբռնել, այն էր, թե դա ժամանակի խնդիր է, և չի կարելի շնորհել ինձ ազատություն առանց պետական խորհրդի, որ ես պետք է լումուս կելմին պեսսո դեսմար լոն էմպոզո, այսինքն՝ երդվեմ, որ նրա ու նրա թագավորության հետ խաղաղություն պիտի պահպանեմ։ Համենայն դեպս ինձ հետ կվարվեն ազնիվ և նա խորհուրդ էր տալիս, որ ես իմ համբերությամբ և խոհեմ վարմունքով աշխատեմ ստեղծել նրա և նրա հպատակների մեջ իմ մասին լավ կարծիք։ Նա ցանկանում էր, որ ես վիրավորական չհամարեմ, եթե նա հրամայի իր հատուկ պաշտոնյաներին խուզարկելու ինձ, որովհետև, հավանաբար, մոտս կարող է լինել զենք, որ շատ վտանգավոր պետք է լինի, եթե նա համապատասխանում է մի այսպիսի վիթխարի մարդու զանգվածին։ Ես ասացի, որ նորին մեծությունն անհոգ մնա, որովհետև ես պատրաաստ եմ մերկանալ և շուռ տալ նրա առաջ իմ գրպանները։ Այդ ամենը ես հաղորդեցի մասամբ խոսքերով, մասամբ նշաններով․ նա պատասխանեց, թե ըստ թագավորական օրենքների ինձ պիտի խուզարկեն նրա պաշտոնյաներից երկուսը․ գիտե, որ դա չի կարելի անել առանց իմ համաձայնության ու աջակցության, որ նա այնքան բարձր կարծիքի է իմ վեհանձնության և արդարամտության մասին, որ վստահում է իր պաշտոնյաներին իմ ձեռքը տալու․ իսկ ինչ որ նրանք վերցնեն ինձնից, նորից կվերադարձնեն ինձ, երբ ես հեռանամ այս երկրից, կամ թե չէ փոխարժեքը կվճարեն, ինչ գին էլ որ ես նշանակելու լինեմ։ Ես վերցրի երկու պաշտոնյաներին և նախ դրի վերարկուիս գրպանի մեջ, ապա մյուս գրպանների մեջ, բացի իմ ժամացույցի երկու գրպանից ու մի այլ գաղտնի գրպանից, որ ես չէի ուզի, որ նրանք խուզարկեն, որովհետև մեջն ունեի մի քանի անհրաժեշտ բաներ, որ ուրիշ ոչ ոքի համար պետքական չէին։ Փոքրիկ գրպաններիցս մեկում կար մի արծաթե ժամացույց, իսկ մյուսում՝ քսակի մեջ մի քանի ոսկի։ Այդ պարոններն ունենալով թանաք, գրիչ և թուղթ՝ կազմեցին իրենց տեսած իրերի մանրամասն ցուցակը։ Եվ երբ այդ ամենը նրանք վերջացրին, խնդրեցին, որ իրենց ցած իջեցնեմ, որպեսզի կարողանան ներկայանալ կայսրին։ Այդ ցուցակը ես հետագայում թարգանեցի անգլերենի, որ բառ առ բառ հետևյալն է․

   Նախ և առաջ, Հսկա Լեռ֊Մարդու (այդպես եմ թարգմանում Քուիբուս Ֆլեստրին բառերը) վերարկուի աջ գրպանում, մանրազնին խուզարկությունից հետո, մենք գտանք միայն կոշտ կտավի մի մեծ կտոր, որ կարող է ձերդ մեծության գլխավոր շքասենյակում գորգի տեղ ծառայել։ Ձախ գրպանում մենք տեսանք մի վիթխարի արծաթե արկղ, նույն մետաղից շինած կափարիչով, որ մենք՝ խուզարկուներս չկարողացանք բարձրացնել։ Մենք պահանջեցինք բաց անել արկղը և մեզանից մեկը մտավ ներս ու մինչև ծունկը խրվեց մի տեսակ փոշու մեջ, որի մի մասը մեր երեսին դիպչելով՝ ստիպեց մեզ երկուսիս իրար վրա մի քանի անգամ փռշտալ։ Բաճկոնի աջ գրպանում մենք գտանք մի ահագին հակ, մոտ երեք մարդու հաստությամբ, մեջը սպիտակ բարակ նյութեր, մեկը մյուսի վրա դարսած, ամուր թոկերով միմյանց կապած և սև նշաններով նախշած, որոնք, մեր համեստ ենթադրությամբ, գրություններ են և որոնց ամեն մի տառը համարյա թե մեր ձեռքի ափի կեսի չափ է։ Ձախ գրպանում կար մի տեսակ գործիք, որի կողքին տնկած է քսան հատ ձող, ձերդ մեծության պալատի դիմացի ցանկապատը հիշեցնող․ դրանով, մեր ենթադրությամբ, Լեռ֊Մարդը սանրում է իր գլուխը, մենք նրան միշտ չէինք նեղում մեր հարցերով, որովհետև մենք գտնում էինք, որ շատ դժվար է նրան մի բան հասկացնել։ Նրա միջին ծածկոցի (այդպես եմ թարգմանում րանֆուլո բառը, որով նրանք ուզում էին ասել ― անդրավարտիք) աջ կողմի մեծ գրպանում մենք տեսանք մի մարդահասակ, խոռոչավոր երկաթե գերան, կպցրած մի կտոր ամուր տախտակից, որ ավելիի մեծ է, քան գերանը, գերանի կողքին կար դուրս ցցված մի մեծ կտոր երկաթ, տարօրինակ ձևով տաշած, որ մենք չիմացանք, թե ինչ բան է։ Ձախ գրպանում էլ կար դրա նման մի ուրիշ գործիք։ Աջ կողմի փոքրիկ գրպանում կար սպիտակ և կարմիր գույնի մետաղի մի քանի կլոր և տափակ կտոր, տարբեր մեծության․ սպիտակներից մի քանիսը, որ կարծես թե արծաթ լինեին, այնքան մեծ էին ու ծանր, որ իմ ընկերն ու ես հազիվ կարողացանք բարձրացնել։ Ձախ գրպանում կար երկու հատ անկանոն ձևի սյուն․ մեր ձեռը չկարողացավ այնքան էլ հեշտ կերպով հասնել նրանց ծայրին, քանի որ կանգնած էինք գրպանի հատակում։ Սյուներից մեկը կարծես թե ամբողջովին ձուլված էր, իսկ մյուսի վերին ծայրին կար սպիտակ գույնի մի կլոր մարմին, որ մեր գլխից մոտ երկու անգամ ավելի մեծ էր։ Նրանցից ամեն մեկի մեջ կար պողպատի մի ահագին շերտ․ ենթադրելով, որ դա կարող է վտանգավոր զենք լինել, մեն՝ք հրամայելով ստիպեցինք նրան, որ մեզ ցույց տա։ Հանելով պատյաններից, նա բացատրեց մեզ, որ իրենց երկրում դրանցից մեկը գործ են ածում երես սափրելու, իսկ մյուսը՝ միս կտրատելու համար։ Բացի այդ ուրիշ երկու գրպան էլ կար, ուր մենք չկարողացանք մտնել, այդ գրպանները նա անվանում էր ժամացույցի գրպաններ․ դրանք նրա միջին ծածկոցի վերին մասում շինած և նրա փորի ճնշումից խիստ սեղմված երկու նեղ ճեղքեր էին։ Աջ գրպանից կախված էր արծաթե մի մեծ շղթա, իսկ հատակին կար մի զարմանալի մեքենա։ Մենք պահանջեցինք, որ այդ շղթայի ծայրին կպցրած բանը հանի, որ նման էր մի գնդի, որի կեսը արծաթ էր, իսկ մյուս կեսը՝ թափանցիկ մետաղի պես մի բան։ Թափանցիկ կողմի վրա մենք տեսանք տարօրինակ նշաններ՝ շրջանաձև դասավորված, և ուզեցինք ձեռք տալ և տեսանք, որ մեր մատները կանգ առան այդ պսպղուն իրի վրա։ Լեռ֊Մարդը մեր ականջին մոտեցրեց այդ մեքենան, որը ջրաղացի պես անընդհատ աղմուկ էր հանում։ Մենք ենթադրում ենք, որ դա կամ մի անծանոթ կենդանի է, կամ մի աստված, որին նա պաշտում է, բայց մենք հակամետ ենք վերջինին, որովհետև նա մեզ հավատացրեց (եթե նրան ճիշտ հասկացանք, որովհետև նա շատ թերի էր արտահայտվում), որ նա հազիվ է մի որևէ բան անում, առանց նրա խորհրդի։ Նա այդ առարկան համարում էր իր պատգամախոսը, և ասում է, որ ցույց է տալիս իր կյանքի ամեն մի քայլափոխի ժամանակը։ Ձախ գրպանից նա հանեց մի ցանց, որ գրեթե ուռկանի մեծություն ունի և կարելի է փոքր քսակի նման բաց անել և փակել, և ծառայում է նրան նույն նպատակի համար։ Այդ ցանցի մեջ մենք գտանք մի քանի հատ դեղին մետաղի ձույլ կտոր, որոնք, եթե իսկական ոսկուց են, ապա պիտի հսկայական արժեք ունենան։

   Այս ամենից հետո, հնազանդ ձերդ մեծության հրամանին, ուշի ուշով խուզարկելով նրա բոլոր գրպանները, մենք նրա մեջքին նկատեցինք մի գոտի, որ շինած էր մի ինչ֊որ վիթխարի կենդանու կաշուց և որից, ձախ կողքին, կախված էր մի թուր՝ հինգ մարդու երկարությամբ․ աջ կողքին կախված էր մի տոպրակ կամ պայուսակ, երկու խորշի բաժանված, իսկ ամեն մի խորշի մեջ կարող են ձերդ մեծության հպատակներից երեք հոգի տեղավորվել։ Այդ խորշերից մեկի մեջ կային բազմաթիվ ծանրակշիռ մետաղյա գնդեր, գրեթե մեր գլխի չափ և բարձրացնելու համար մեծ ուժ պահանջող․ մյուս խորշն իր մեջ պարունակում էր մի տեսակ սև հատիկներ, բայց ոչ այնքան մեծ ու ծանր, որովհետև մենք կարողացանք դրանցից մոտ հիսուն հատ տեղավորել մեր մեր բռի մեջ։

   Այս է ճիշտ ցուցակը այն ամենի, ինչ որ մենք գտանք Լեռ֊Մարդու մարմնի վրա, որը խուզարկության ժամանակ մեզ հետ վերաբերվեց շատ քաղաքավարի և ձերդ մեծության հրամանատարների հետ հարգանքով վարվեց։ Ստորագրված և կնքված է ձերդ մեծության բարեբախտ թագավորության ութսուննիներորդ լուսնի չորրորդ օրը։

                                       Կրեֆլին Ֆրելոկ,

                                       Մարսի Ֆրելոկ։

   Երբ այս ցուցակը կարդացին կայսրին, նա ինձ կարգադրեց, թեև շատ փափկանկատ ձևով, որ ես նրան տամ ցուցակի մեջ հիշված առարկաներից մի քանիսը։ Սկզբում նա պահանջեց իմ թուրը, որ ես հանեցի տվի իրեն պատյանի հետ միասին։ Միևնույն ժամանակ նա կարգադրել էր երեք հարյուր հոգուց բաղկացած իր ամենաընտիր զորքին (որ պահպանում էր նրան) շրջապատել ինձ որոշ հեռավորության վրա, նետ ու աղեղներն արձակելու պատրաստ․ սակայն ես այդ չնկատեցի, որովհետև աչքերս հառել էի նորին մեծության վրա։ Ապա նա ցանկացավ, որ մերկացնեմ թուրս, որը թեև ծովի ջրից տեղ֊տեղ ժանգոտել էր, բայց էլի սաստիկ փայլում էր։ Ես այդպես էլ արի, և ամբողջ զորքն իսկույն սարսափից ու զարմանքից ճչաց, որովհետև արևը պայծառ շողում էր և արևի ցոլքը շլացրեց նրանց աչքերը, երբ ես ձեռքիս մեջ պտտեցնում էի թուրը։ Նորին կայսերական մեծությունը, որն ամենաքաջարի միապետն է, ավելի քիչ վախեցավ, քան ես կարող էի սպասել։ Նա հրամայեց ինձ սուրը նորից պատյանը կոխել և որքան կարելի է զգուշությամբ գետնին դնել, իմ շղթայից մոտավորապես վեց ոտնաչափ հեռավորության վրա։ Հետևայլ բանը, որ նա պանանջեց, այդ խոռոչավոր երկաթե գերաններից մեկն էր, այսինքն՝ իմ գրպանի ատրճանակներից մեկը։ Ես հանեցի ատրճանակը և նրա խնդիրքի համաձայն, այնպես, ինչպես կարող էի, բացատրեցի նրա գործածության եղանակը, և լցնելով լոկ վառոդ, որ չէր թրջվել ծովում իմ հերմետիկ փակված վառոդամանի մեջ (բոլոր կանխատես ծովագնացներն այդ տեսակետից նախազգուշության հատուկ միջոցներ են ձեռք առնում), ես նախորոք զգուշացրի կայսրին, որ չվախենա, և կրակեցի օդի մեջ։ Սարսափն այս անգամ ավելի մեծ էր, քան իմ թուրը տեսած ժամանակ։ Հարյուրավոր մարդիկ ուշաթափ եղան, և անգամ կայսրը, որ թեև ոտքի վրա մնաց, սակայն մի առ ժամանակ չկարողացավ ուշքի գալ։ Ես հանձնեցի իմ զույգ ատրճանակները, ապա տվի վառոդի և գնդակների պարկերը, խնդրեցի նորին մեծությանը, որ վառոդը հեռու պահեն կրակից, որովհետև նա կարող է չնչին կայծից բոցավառվել և օդ ցնդեցնել կայսերական պալատը։ Նույնպես հանձնեցի իմ ժամացույցը, որը տեսնելու համար կայսրը շատ հետաքրքրվեց և հրամայեց իր պահակազորի երկու պարթև զինվորներին, ձողին անցկացրած տանեն ուսերի վրա այնպես, ինչպես Անգլիայում բեռնակիրները տակառով էլ են տանում։ Նրան զարմացրեց ժամացույցի անընդհատ աղմուկն ու սլաքի շարժումը, որ նա հեշտությամբ նշմարեց, որովհետև լիլիպուտների տեսողությունը ավելի սուր է, քան մերը։ Հետո նա իր գիտնականների կարծիքը հարցրեց այդ մասին, սակայն ընթերցողն առանց իմ ասելու էլ կգուշակի, որ նրանց կարծիքը շատ անորոշ ու թերի էր, հեռու՛ ճշմարտությունից, թեև ես, ի միջի այլոց, չկարողացա նրանց լիովին հասկանալ։ Հետո ես հանեցի իմ արծաթե և պղնձե դրամները, իմ փողի քսակը՝ ինը հատ խոշոր և մի քանի հատ մանր ոսկե դրամներով, իմ դանակն ու ածելին, իմ սանրն ու քթախոտի արծաթե տուփը, իմ թաշկինակն ու ծոցի տետրակը։ Իմ թուրը, ատրճանակն ու վառոդամանը սայլերի վրա ուղարկվեցին նորին մեծության զինապահեստը, իսկ մնացած իրերը վերադարձրին ինձ։

   Ես ունեի, ինչպես մի փոքր առաջ ասի, մի գաղտնի գրպան, որ զերծ մնաց խուզարկությունից, ուր կար մի ակնոց (որ կարճատեսության պատճառով երբեմն գործ եմ ածում), մի գրպանի հեռադիտակ և մի քանի այլ մանրուքներ, որոնք չէին կարող ունենալ ոչ մի արժեք կայսեր համար։ Ուստի պարտք չհամարեցի հայտնել դրանց մասին, մանավանդ որ վախեցա, թե չլինի կորչեն կամ փչանան, եթե ընկնեն ուրիշի ձեռքը։

Գլուխ երրորդ

   Հեղինակն անսովոր կերպով զվարճացնում է կայսրին ու երկսեռ ազնվականներին։ Պալատական զվարճությունների նկարագրությունը Լիլիպուտիայում։ Հեղինակին որոշ պայմաններով ազատություն են շնորհում։

   Իմ հեզության ու բարի վարքի շնորհիվ կայսրը, արքունիքը, զորքն ու առհասարակ ժողովուրդն այն աստիճան հաշտվեցին ինձ հետ, որ ես սկսեցի հույս տածել, շուտով ազատություն ստանալու։ Ես ամեն կերպ աշխատում էի ամրացնել այդ բարենպաստ տրամադրությունը։ Բնիկներն աննկատելի կերպով դադարում էին ինձնից վախենալ։ Երբեմն ես պառկում էի գետնին ու թույլ տալիս, որ հինգ կամ վեց հոգի պարեն իմ ձեռքի վրա։ Վերջում մինչև անգամ երեխաները հանդգնեցին գալ և իմ մազերի մեջ տափկնոցի խաղալ։ Ես արդեն մեծ առաջադիմություն էի արել նրանց լեզվով թե՛ հասկանալու և թե՛ խոսելու։ Մի օր կայսրը մտածեց զվարճացնել ինձ ժողովրդական մի քանի խաղերով, որոնց մեջ նրանք գերազանցում էին իմ ծանոթ բոլոր ժողովուրդներին՝ թե՛ ճարպկությամբ և թե՛ շուքով։ Սակայն ոչ մի բան ինձ այնքան զվարճություն չպատճառեց, ինչքան լարախաղացները, որոնք խաղում էին մի բարակ սպիտակ թելի վրա, որ գետնից տասներկու մատնաչափ բարձր էր և երկու ոտնաչափ երկարություն ուներ։ Ես կուզենայի դրա վրա մի փոքր մանրամասն կանգ առնել, նախօրոք խնդրելով ընթերցողի ներողամտությունը։

   Այդ մարզանքները կատարում էին միայն նրանք, որոնք խոշոր պաշտոնների կամ արքունական շնորհի թեկնածուներ են։ Այդ արվեստի մեջ նրանք վարժվում են մանկությունից և ընդհանրապես ո՛չ ազնիվ ծագում ունեն և ոչ էլ վայելուչ դաստիարակություն։ Երբ մի որևէ բարձր պաշտոն թափուր է մնում, կամ թե չէ մահվան ու շնորհազրկության դեպքում (որ շատ հաճախ է պատահում), այդ թեկնածուներից հինգ կամ վեց հոգի դիմում են կայսրին, որ նա թույլ տա նրանց նորին մեծությանն ու արքունիքը զվարճացնելու լարապարով, և ով առանց սայթաքելու ամենից բարձր է ցատկում, նա արժանանում է պաշտոնի։ Հաճախ ավագ մինիստրներն էլ հրաման են ստանում ցույց տալու իրենց հմտությունը, կայսրին համոզելու համար, որ նրանք դեռևս չեն կորցրել իրենց ձիրքը։ Պետական գանձապահ՝ Ֆլիմնապը հայտնի է մի թռիչքով, որ նա գործել է ձգված լարի վրա, առնվազն մի մատնաչափ ավելի բարձր, քան մի այլ լորդ ամբողջ կայսրության մեջ։ Ես տեսա նրա թավալգլոր թռիչքները, որ իրար վրա մի քանի անգամ կատարեց խրամատի գլխին ձգված մի լարի վրա, որ Անգլիայում կապոցների համար գործածվող սսովորական թոկից հաստ չէր։ Իմ բարեկամ Րիլդրիզելը, որ գաղտնի գործերի ավագ քարտուղարն է, իմ կարծիքով, եթե այդ կողմնապահություն չէ, գանձապահից հետո երկրորդն է, մնացայլ բարձր պաշտոնյաները այդ արվեստի մեջ համարյա թե համահավասար արժեքի տեր են։

   Այդ զվարճալիքները հաճախ վերջանում են աղետալի արկածներով, որոնցից շատերն արձանագրված են։ Ես ինքս տեսա երկու թե երեք թեկնածու ջարդուփշուր եղած։ Սակայն վտանգն ավելի է մեծանում, երբ մինիստրները հրաման են ստանում ցույց տալու իրենց հմտությունը․ որովհետև ձգտելով գերազանցել իրենց մրցակիցներին, այնքան ճիգ են թափում, որ հազիվ է պատահում՝ նրանք գեթ մեկ անգամ վայր չընկնեն, իսկ ոմանք էլ երկու կամ երեք անգամ։ Ինձ հավատացրին, որ իմ գալուց մեկ թե երկու տարի առաջ Ֆլիմնապն անկասկած կկոտրեր իր վիզը, եթե թագավորական բարձերից մեկը, որ պատահմամբ ընկած է եղել գետնին, չմեղմացներ նրա անկման ուժը։

   Բացի այդ, գոյություն ունի և մի այլ մարզանք, որ բացառիկ դեպքերում ցույց են տալիս միայն կայսեր, կայսրուհուն և ավագ մինիստրին։ Կայսրը սեղանի վրա է դնում երեք հատ մետաքսե բարակ թել՝ վեցական մատնաչափ երկարությամբ։ Մեկը ծիրանի գույն ունի, մյուսը՝ կանաչ, իսկ երրորդը ճերմակ։ Այդ թելերից մրցանակ է ստանում նա, ում կայսրն ուզում է մեծարել իր շնորհի հատուկ նշանով։ Ծիսակատարությունը տեղի է ունենում նորին մեծության մեծ շքասենյակում, ուր թեկնածուները փորձում են իրենց հմտությունը, որ միանգամայն տարբեր է նախորդներից և նման չէ այն ամենին, ինչ ես տեսել եմ հին կամ նոր աշխարհի մի այլ երկրում։ Կայսրը հորիզոնական ուղղությամբ ձեռին մի գավազան է բռնում, և այդ միջոցին թեկնածուները մեկը կյուսի հետևից մոտենում են, թռչում նրա վրայից կամ նրա տակը ետ ու առաջ սողում, նայած թե գավազանը բարձր է պահած, թե ցածր։ Երբեմն կայսրը գավազանի մի ծայրիցն է բռնում, իսկ ավագ մինիստրը՝ մյուս։ Երբեմն էլ գավազանը բռնում է միայն մինիստրը։ Ով իր դերն ավելի ճարպիկ է կատարում և ամենից շատ աչքի ընկնում իր թռիչքներով ու սողալով, նա վարձատրվում է ծիրանագույն թելով․ կանաչ թելն ստանում է հաջորդը, իսկ ճերմակ թելը՝ երրորդը, ու նրանք այդ թելերը երկուտակ փաթաթում են իրենց մեջքին։ Կայսերական պալատում դուք շատ քիչ մարդ կտեսնեք, որ չկրի այդ գոտիներից որևէ մեկը։

   Զինվորական և թագավորական ախոռների ձիերը, որ ամեն օր բերում էին ինձ մոտ, այլևս չէին խրտնում և առանց վախի մոտենում էին իմ ոտներին։ Ձիավորները թռչում էին իմ ձեռքի վրայով, երբ ես ձեռքս դնում էի գետնին, իսկ կայսերական որսորդներից մեկը, մի մեծ նժույգի վրա, թռավ իմ ոտի և կոշիկի վրայով․ դա իսկապես որ մի զարմանալի ոստյուն էր։ Մի օր ես բախտ ունեցա զվարճացնելու կայսրին մի շատ անսովոր կերպով։ Ես խնդրեցի նրան կարգադրելու, որ ինձ բերեն մի քանի ձող՝ երկու ոտնաչափ երկարությամբ, իսկ հաստությամբ՝ մի սովորայան գավազանի չափ։ Նորին մեծությունը հրամայեց իր անտառապետին՝ համապատասխան կարգադրություններ անելու։ Հետևյալ օրը առավոտյան, եկան յոթ անտառապահ, նույնքան սայլերով, ամեն մի սայլին ութ ձի լծած։ Ես վերցրի այդ ձողերից ինը հատ և ամուր խրեցի գետնի մեջ քառակուսաձև, որի ամեն մի կողմը երկու և կես ոտնաչափ էր։ Ես վերցրի ուրիշ չորս ձող և գետնից երկու ոտնաչափ բարձր՝ հորիզոնական ուղղությամբ կապեցի անկյունների ձողերին․ հետո ես իմ թաշկինակը կապեցի ինը ձողերի, որոնք ամուր կանգնած էին և ամեն կողմից քաշեցի այնքան, որ նա ձգվեց ինչպես թմբուկի կաշի․ իսկ չորս զուգահեռ ձողերը չորս կողմից՝ ինչպես ճաղեր, հինգ մատնաչափ բարձրանում էին թաշկինակից դեպի վեր։ Երբ իմ աշխատանքը վերջացրի, ես խնդրեցի կայսրին, որ բերել տա քսանչորս լավագույն ձիավորներից բաղկացած մի ջոկատ՝ մարզանքներ կատարելու համար այդ հարթության վրա։ Նորին մեծությունը հավանություն տվեց իմ առաջարկին, և ես վերցրի զինված ձիավորներին ու մեկ֊մեկ վեր բարձրացրի՝ մարզանքներ կատարելու համար։ Հենց որ նրանք իրենց կարգի բերին, բաժանվեցին երկու բանակի և ձևացրին իբրև թե բախվում են իրար․ միմյանց վրա բութ նետեր արձակեցին, մերկ թրեր քաշեցին, մերթ նահանջելով, մերթ հետապնդելով միմյանց, մերթ գրոհի ու փախուստի դիմելով․ մի խոսքով ցուցադրեցին մի այնպիսի զինվորական կարգապահություն, որից ավելի լավը ես երբեք չէի տեսել։ Հորիզոնական ձողերը թույլ չէին տալիս, որ ձիավորներն ու իրենց նժույգները հարթավայրից ընկնեն ցած։ Կայսրն այնքան հիացավ, որ նա ստիպեց ինձ կրկնելու այդ զվարճությունը մի քանի օր իրար հետևից, և մի անգամ էլ բարեհաճեց բարձրանալ վերև և հրամաններ արձակել․ և մեծ դժվարությունից հետո միայն կայսրուհին համոզեց թույլ տալ իրեն, որ ես պահեմ նրան իր գահավորակի մեջ երկու յարդ հեռավորության վրա, որտեղից նա կարողացավ դիտել ամբողջ տեսարանը։ Իմ բախտից այդ զվարճությունների ժամանակ ոչ մի աղետալի դեպք չպատահեց, միայն մի անգամ մի տաքարյուն ձի, որը պատկանում էր հրամանատարներից մեկին, սմբակով ծակեց թաշկինակն ու սայթաքելով ցած գլորեց հեծնողին ու ինքն էլ ընկավ․ բայց ես երկուսին էլ անմիջապես օգնության հասա ու մի ձեռով ծածկելով ծակը, մյուսով ամբողջ ջոկատն իջեցրի ցած՝ այնպես, ինչպես նրանց բարձրացրել էի։ Վայր ընկած ձիու ձախ ոտքը դուրս էր ընկել, իսկ հեծնողը չէր տուժել։ Ես կարկատեցի իմ թաշկինակն այնպես, ինչպես կարող էի, սակայն այլևս չէի կարող հույս ունենալ նրա ամրությանն, մանավանդ այդպիսի վտանգավոր ձեռնարկների համար։

   Ազատություն ստանալուց երկու թե երեք օր առաջ, երբ ես զվարճացնում էի արքունիքը նման հնարագիտություններով, մի սուրհանդակ եկավ հաղորդելու նորին մեծությանը, որ նրա հպատակներից մի քանիսը, երբ անցնում էին այն տեղից, ուր ինձ առաջին անգամ նկատել են, տեսել են գետնի վրա ընկած մի խոշոր, շատ տարօրինակ տեսքի սև իր, որի շրջանաձև եզրերն այնքան տեղ են բռնում, որքան նորին մեծության ննջարանը և որի միջին մասը մարդու հասակի բարձրություն ունի․ դա կենդանի արարած չպիտի լինի, ինչպես նրանք առաջին անգամ ենթադրել են, որովհետև ընկած է խոտի վրա անշարժ, ու նրանք մի քանի անգամ պտտել են նրա շուրջը և միմյանց ուսի վրա բարձրանալով՝ նրանք հասել են մինչև նրա կատարը, որը եղել է հարթ ու ողորկ, և ոտքով խփելուց հետո էլ նրանք գտել են, որ մեջը դատարկ է․ ու նրանք նվաստաբար ենթադրում են, որ դա կարող է լինել միայն մի բան, որ պատկանում է Լեռ֊Մարդուն, և եթե նորին մեծությունը բարեհաճի, նրանք հանձն կառնեն բերելու ոչ ավելի, քան հինգ ձիու օգնությամբ։ Ես անմիջապես հասկացա, թե ինչի մասին էր խոսքը և շատ ուրախ էի այդ տեղեկուցյունն ստանալու համար։ Երևի նավաբեկումից հետո, ափ հասնելու ժամանակ, ես այնքան հուզված եմ եղել, որ նախքան քնելու տեղը հասնելը, գլխարկս, որ թելով ամրացրել էի գլխիս, երբ ես թիավարում էի ու խոր կոխել էի գլուխս, երբ լողում էի, ընկել է։ Թելը, հավանաբար, կտրվել է այն ժամանակ ինձ համար աննկատելի կերպով, իսկ ես կարծել եմ, թե գլխարկս կորցրել եմ ծովի վրա։ Ես խնդրեցի նորին մեծությունից հրամայելու, որ ըստ հնարավորության անմիջապես ինձ բերեն գլխարկս, միևնույն ժամանակ բացատրելով նրա գործածության եղանակն ու նրա հատկությունները։ Մյուս օրը կառապանները բերին գլխարկս, սակայն ոչ այնքան լավ դրության մեջ․ նրանք գլխարկի եզրերի վրա, ծայրից մեկ ու կես մատնաչափ դեպի ներս, երկու տեղ ծակել էին և այդ ծակերից երկու կարթ անցկացրել, թոկերով կապել ու լծել ձիերին, և այդպես, մոտ կես անգլիական մղոն քարշ տալով, բերել։ Սակայն շնորհիվ նրան, որ հողն այդ երկրում հարթ է ու կակուղ, գլխարկս ավելի քիչ էր վնասվել, քան ես սպասում էի։

   Այդ դեպքից երկու օր հետո կայսրը հրամայեց, որ իր զորքի այն մասը, որ բանակ է դրել մայրաքաղաքի մեջ ու մայրաքաղաքից դուրս, պատրաստ լինի, որովհետև միտք էր հղացել շատ տարօրինակ կերպով ինքն իրեն զվարճացնելու։ Նա ցանկացավ, որ ես կանգնեմ Կոլոսի պես, ոտքներս մեկը մյուսից կարողացածիս չափ հեռու դրած։ Հետո նա հրամայեց, որ զորապետը (որ մի վաղեմի հմուտ առաջնորդ էր և իմ մեծագույն հովանավորը) դասավորի զորքը խիտ շարքերով, ամեն մի շարքի մեջ ունենալով քսանչորս հետևակ և տասնվեց ձիավոր ու թմբկահարությամբ, ծածանվող դրոշակներով և ցից նիզակներով անցկացնի իմ տակով։ Այդ զորամասը բաղկացած էր երեք հազար հետևակներից և հազար ձիավորներից։

   Նորին մեծությունը մահապատժի սպառնալիքով հրամայել էր զինվորներին, որ տողաշար երթի ժամանակ իմ նկատմամբ իրենց լավ պահեն․ սակայն դա չխանգարեց, որ մի քանի երիտասարդ սպաներ, տակովս անցնելու ժամանակ, բարձրացնեն իրենց աչքերը դեպի վեր․ և ճիշտն ասած իմ անդրավարտիքն այն ժամանակ այն վիճակի մեջ էր, որ առիթ էր տալիս ինձ վրա ծիծաղելու և զարմանալու։

   Իմ ազատության համար ես այնքան շատ հուշագիր ու աղերսագիր ուղարկեցի, որ նորին մեծությունը, վերջապես, որոշեց հարցը քննության դնել նախ իր կաբինետում, ապա խորհրդի առաջ․ այդտեղ ոչ ոք չէր առարկել, բացի Սկայրիշ Բոլգոլամից, որը բարեհաճել էր, առանց մի որևէ առիթի իմ կողմից, դառնալ իմ ոխերիմ թշնամին։ Սակայն հարցը որոշվել էր հակառակ նրա ցանկության, ամբողջ խորհրդի կողմից, և հաստատել էր կայսրը։ Այդ մինիստրը գալբետ էր, այսինքն՝ թագավորական ծովակալ, որն իր տիրոջ վստահությունը վայելող, գործերին լավ տեղյակ, սակայն խառնվածքով մի դժնդակ և խստասիրտ մարդ էր։ Սակայն նա ի վերջո համաձայնվել էր, բայց պնդել, որ ինքը պիտի կազմի այն հոդվածներն ու պայմանները, որոնց հիման վրա ես պիտի ազատվեմ և որոնց համար ես պիտի երդում տամ սրբությամբ պահպանել այն։ Այդ հոդվածներն ինձ բերեց Սկայլիշ Բոլգոլամը ինքն անձամբ, որին ուղեկցում էին երկու կրտսեր քարտուղար և մի քանի երևելի անձինք։ Կարդալուց հետո նրանք առաջարկեցին, որ ես երդվեմ այդ հոդվածները կատարելու համար․ սկսզբում ես երդվեցի իմ սեփական երկրի սովորության համաձայն, ապա իրենց օրենքների սահմանած կարգով, այսինքն՝ աջ ոտս դրի ձախ ձեռքիս մեջ, աջ ձեռքիս միջին մատը դրի գլխիս կատարին, իսկ բութ մատս՝ ականջիս ծայրին։ Սակայն թերևս ընթերցողն ուզենա հետաքրքրվել, գաղափար կազմելու այդ ժողովրդի ոճի և արտահայտության մասնակի ձևերի մասին կամ գուցե ուզենա ծանոթանալ այն հոդվածների հետ, որոնց հիման վրա ես ստացա իմ ազատությունը, ուստի ես կատարեցի ամբողջ պայմանագրի բառացի թարգմանությունը, կարողացածիս չափ հարազատությամբ, որ և հրապարակ եմ հանում․

   Գոլբաստո մոմարեն Էվլամե գուրդիլս շեֆին մուլլի ուլլի գուե, ամենահզոր կայսրը Լիլիպուտիայի, բերկրանքն ու սարսափը տիեզերքի, որի հինգ հազար բլեստրեգ (մոտ տասներկու մղոն շրջագծով) կալվածները տարածվում են մինչև երկրագնդի ծայրը․ թագավոր թագավորաց, մեծագույնը մարդկային որդիներից, որն իր ոտքով հենվում է երկրի կենտրոնին և իր գլխով դիպչում է արևին, որի ակնարկով ծունկ են չոքում երկրային իշխանները․ հաճելի՝ ինչպես գարուն, հանգստավետ՝ ինչպես ամառ, բերրի՝ ինչպես աշուն, դաժան՝ ինչպես ձմեռ։ Նորին բարձրագույն մեծությունն առաջադրում է վերջին ժամանակներս մեր երկնային տիրապետությունը ժամանած Լեռ֊Մարդուն, հետևյալ հոդվածները, որ հանդիսավոր երդմամբ պարտավոր է ընդունել և սրբությամբ կատարել․

   Նախ և առաջ, Լեռ֊Մարդն իրավունք չունի հեռանալու մեր տիրապետության սահմաններից առանց մեր արտոնության, որ դրոշմված պետք է լինի մեր մեծ կնիքով։

   2֊րդ, նա իրավունք չունի գալու մեր մայրաքաղաքը, առանց մեր հատուկ կարգադրության․ ընդսմին հարկավոր է նախազգուշացնել բնակիչներին երկու ժամ առաջ, որպեսզի տնից դուրս չգան։

   3֊րդ, հիշյալ Լեռ֊Մարդն իր զբոսանքները պետք է սահմանափակի միայն մեր մեծ ճանապարհներով, և արգելել, որ չզբոսնի կամ պառկի մարգագետինների և դաշտերի վրա։

   4֊րդ, հիշյալ ճանապարհներով զբոսնելու ժամանակ նա պետք է չափազանց ուշադիր լինի, որ մեր սիրեցյալ հպատակները, նրանց ձիերը կամ կառքերը ոտնատակ չլինեն և չպետք է վերցնի մեր հիշյալ հպատակներից որևէ մեկին իր ձեռքը, առանց նրանց համաձայնության։

   5֊րդ, եթե մի արտակարգ լուր հարկավոր լինի շտապ կերպով տեղ հասցնելու՝ Լեռ֊Մարդը լուսինը մի անգամ պարտավոր է սուրհանդակին և իր ձիուն գրպանի մեջ վեց օրվա ճանապարհ տանել և (եթե հարկը պահանջի) բերել ու ողջ֊առողջ հանձնել մեր կայսերական մեծությանը։

   6֊րդ, նա պիտի լինի մեր դաշնակիցը հանդեպ մեր թշնամու, որ գտնվում է Բլեֆուսկու կղզու վրա և ամեն ջանք պետք է գործ դնի ոչնչացնելու նրանց նավատորմը, որ պատրաստվում է հարձակում գործելու մեզ վրա։

   7֊րդ, հիշյալ Լեռ֊Մարդը պարապ ժամանակ պետք է աջաքցի մեր բանվորներին՝ բարձրացնելու զանազան ծանր քարեր մեր գլխավոր հրանոթանոցի և այլ պետական շինությունների կառուցման համար։

   8֊րդ, հիշյալ Լեռ֊Մարդը երկու լուսնի ընթացքում պետք է ճշգրիտ կերպով չափի մեր տիրապետության սահմանները, մեկ֊մեկ հաշվելով իր արած քայլերը ծովի շուրջը։

   Վերջապես, վերոհիշյալ հոդվածները կատարելու համար տալով հանդիսավոր երդում, Լեռ֊Մարդը կստանա կերակուր և խմիչք այնքան, որքան որ կբավի մեր հպատակներից 1728 հոգի կերակրելու համար․ կստանա նաև ազատ մուտքի իրավունք մեր արքայական մեծության մոտ, ինչպես և այլ նշաններ՝ մեր շնորհից։

   Տրված է Բելֆեբորակի պալատում, մեր թագավորության իննսունմեկերորդ լուսնի տասներկուերրորդ օրը։

   Ես մեծ բավականությամբ ու հաճույքով երդվեցի ու ստորագրեցի այդ հոդվածների տակ, թեև դրանցից մի քանիսն այնքան պատվավոր չէին, որքան ես կցանկանայի․ սակայն ինձ մխիթարում էր այն, որ նրանք ամբողջովին արդյունք էին բարձրագույն ծովակալ Սկայրիշ Բոլգոլամի չար թելադրության։ Դրանից հետո իմ շղթաներն անմիջապես բացվեցին և ես ազատ համարվեցի։ Ինքը՝ կայսրը շնորհ արավ ինձ անձամբ լինելու այդ ծիսակատարությանը։ Ես, ի նշան երախտագիտության, գետնատարած խոնարհվեցի նորին մեծության ոտքերի առաջ, իսկ նա հրամայեց, որ ոտքի կանգնեմ։ Ապա մի քանի սիրաշահ խոսքերից հետո, որ խուսափելով փառամոլության նախատինքից՝ չեմ կրկնում, ասաց, թե հույս ունի, որ ես կլինեմ մի օգտակար ծառա, արժանի այն բոլոր շնորհներին, որ արդեն արել է ինձ և ապագայում էլ կարող է անել։

   Ընթերցողը կհաճի նկատել, որ ինձ ազատություն շնորհելու վերջին հոդվածի մեջ կայսրը պայմանավորվում է տալ կերակրի ու խմիչքի մի քանակություն, որ բավական է 1728 լիլպուտ կերակրելու։ Մի առ ժամանակից հետո ես պալատի մի բարեկամիս հարցրի, թե ինչպես էին նրանք սահմանել այդ ստույգ թիվը․ նա պատմեց, թե նորին մեծության մաթեմատիկոսները քառորդակի միջոցով որոշել են իմ հասակի բարձրությունը և գտել, որ այդ բարձրությունը հարաբերում է նրանց հասակին այնպես, տասներկուսը՝ միավորին և այսպիսով եզրակացրել, որ իմ մարմինն ունի առնվազն 1728 լիլիպուտի կշիռ, և հետևապես պահանջում է այնքան կերակուր, որքան անհրաժեշտ է այդ թվով լիլիպուտ կերակրելու։ Ընթերցողը դրանից կարող է գաղափար կազմել այդ ժողովրդի հանճարի, ինչպես և այդ մեծ միապետի իմաստուն և ստույգ հաշվեգիտության մասին։

Գլուխ չորրորդ

   Լիլիպուտների Միլդենդո մայրաքաղաքի և կայսերական պալատի նկարագրությունը։ Հեղինակի զրույցն ավագ քարտուղարի հետ՝ պետական գործերի մասին։ Հեղինակն առաջարկում է իր ծառայությունը կայսրին՝ պատերազմի ժամանակ։

   Իմ ազատությունն ստանալուց հետո իմ առաջին խնդիրս այն էր, որ ինձ թույլ տան տեսնելու մայրաքաղաքը՝ Միլդենդոն։ Կայսրը հեշտությամբ տվեց իր հավանությունը, միայն մի հատուկ պայմանով, որ ես ոչ մի վնաս չպատճառեմ բնակիչներին կամ տներին։ Ժողովուրդը հայտարարություններից արդեն տեղյակ էր իմ քաղաք գալու մտադրության մասին։ Քաղաքը շրջապատված է երկու և կես ոտնաչափ բարձրության և առնվազն տասնմեկ մատնաչափ հաստության պարսպով, այնպես որ լծած կառքը հեշտությամբ կարող է պտույտ գործել նրա վրա․ անկյուններում, մեկը մյուսից տասը ոտնաչափ հեռավորության վրա, բարձրանում են խոշոր աշտարակներ։ Քայլելով արևմտյան դռների վրայից՝ ես զգուշությամբ ու կողքով անցա երկու գլխավոր փողոցների միջով, միայն ժիլետ հագած, որպեսզի բաճկոնիս փեշերով չվնասեմ տների կտուրներն ու երիզները։ Ես քայլում էի չորս կողմս նայելով, զգույշ՝ չկոխրտելու համար փողոցներում մնացած մի որևէ շրջմոլիկի, թեև խիստ հրաման կար, որ ոչ ոք տնից դուրս չգա։ Տների կտուրներն ու վերին պատուհանները լիքն էին հանդիսատեսներով և ինձ թվաց, որ իմ ամբողջ ճամփորդության ժամանակ դրանից ավելի մարդաշատ տեղ չէի տեսել։ Քաղաքը քառակուսու ուղիղ ձև ունի և նրա պարիսպների ամեն մի կողմի երկարությունը հինգ հարյուր ոտք է։ Երկու գլխավոր փողոցները, որոնք խաչաձև կտրում են միմյանց և քաղաքը բաժանում չորս թաղի՝ հինգ ոտնաչափ լայնություն ունեն։ Քաղաքը կարող է տեղավորել հինգ հարյուր հազար մարդ։ Տները չորա֊հինգ հարկանի են։ Խանութներն ու շուկաներն ապրանքներով լի։

   Կայսեր պալատը գտնվում է մայրաքաղաքի կենտրոնում, ուր երկու գլխավոր փողոցները խաչաձևում են միմյանց։ Նա շրջապատված է երկու ոտնաչափ լայնության պարիսպներով, որոնք շինությունից քսան ոտնաչափ հեռավորության վրա են։ Ես նորին կայսերական մեծությունից թույլտվություն ունեի քայլելու այդ պարիսպների վրայով, և պարիսպների ու պալատի միջի տարածությունն այնքան մեծ էր, որ ես հեշտությամբ կարողացա շինությունը չորս կողմից դիտել։ Դրսի բակը քառասուն քառկուսի ոտնաչափ տարածություն ունի և իր մեջ պարունակում է ուրիշ երկու բակ․ միջի բակում գտնվում է թագավորական պալատը, որ ես մեծ ցանկություն ունեի տեսնելու, բայց շատ դժվարացա, որովհետև մի բակը մյուս բակի հետ միացնող գլխավոր մուտքը միայն տասնութ մատնաչափ բարձրություն ունի և յոթ մատնաչափ լայնություն։ Միևնույն ժամանակ մյուս բակի շինությունները հազիվ հինգ ոտնաչափ բարձրություն ունեին և անկարելի էր քայլել նրանց վրայից, առանց զգալի վնաս պատճառելու շենքին, թեև պատերը տաշած և ամուր քարից էին ու չորս մատնաչափ լայնություն ունեին։ Մինչդեռ կայսրը մեծ ցանկություն ուներ, որ ես տեսնեմ նրա պալատի շքեղությունը, իսկ այդ մեր ընդհանուր ցանկությունը ես կարողացա կատարել միայն երեք օրից հետո, երբ ես իմ դանակով կտրատեցի մի քանի հաստ ծառ թագավորական պարտեզի մեջ, որ գտնվում էր մայրաքաղաքից մոտ հարյուր յարդ հեռավորության վրա։ Այդ ծառերից ես շինեցի երկու աթոռ, որոնցից ամեն մեկը երեք ոտնաչափ բարձրություն ուներ, և բավականաչափ ամուր՝ իմ ծանրությունը պահելու համար։ Ժողովրդին երկրորդ անգամ հայտարարելուց հետո, ես նորից անցա մայրաքաղաքի միջով դեպի պալատը՝ երկու աթոռը ձեռքիս։ Երբ ես հասա պալատի մյուս կողմը, բարձրացա աթոռներից մեկի վրա ու մյուսը վերցրի ձեռքս ու տանիքի գլխով զգուշությամբ դրի առաջին և երկրորդ պալատների մեջտեղը, որ միմյանցից ութ ոտնաչափ հեռավորության վրա էին։ Ապա դյուրությամբ քայլելով շինության գլխով մի աթռից մյուսի վրա՝ փայտիս կեռով վերցրի առաջին աթոռը։ Այդ հնարքով ես մտա ներքին պալատը, և, գետնին պառկելով, մոտեցրի իմ երեսը միջին հարկի պատուհաններին, որոնք դիտմամբ բաց էին արել ու դիտեցի ամենից հոյակապ ապարանքը, որ ես կարող էի երևակայել։ Այդտեղ ես տեսա կայսրուհուն ու երիտասարդ իշխանազուններին իրենց օթևանների մեջ, շքախմբերով շրջապատված։ Օգոստափառ կայսրուհին բարեհաճեց ողորմածաբար ժպտալ ու պատուհանից մեկնեց ինձ իր ձեռքը, որը ես համբուրեցի։

   Սակայն ես կանգ չպիտի առնեմ հետագա նման նկարագրությունների վրա, թողնելով այդ մի խոշոր երկասիրության, որ գրեթե պատրաստել եմ տպագրության համար և որը պարունակում է այդ կայսրության ընդհանուր նկարագրությունը, սկսելով նրա հաստատության առաջին օրից և անցնելով նրա թագավորների երկար շարքին, պիտի տամ նրա պատերազմների ու քաղաքականության, օրենքների, գիտության ու կրոնի, ինչպես նաև նրա բուսականության ու կենդանիների բնորոշ սովորությունների ու բարքերի մասնավոր տեղեկագրությունը՝ այլ հետաքրքրական ու օգտակար նյութերով հանդերձ։ Ներկայումս իմ գլխավոր նպատակն է միայն պատմել այն դեպքերի ու անցուդարձի մասին, որոնք պատահել են այդ կայսրության մեջ իմ մոտ ինն ամիս այնտեղ եղած միջոցին։

   Մի առավոտ, ազտվելուցս մոտ երկու շաբաթ անց, Ռիլդրեզելը՝ գաղտնի գործերի գլխավոր քարտուղարը (ինչպես կոչում են նրան), եկավ տունս՝ ուղեկցությամբ միայն մի սպասավորի։ Նա հրամայեց իր կառապանին, որ սպասի ու ցանկացավ, որ ես նրան մի ժամ ունկնդրություն տամ․ ես իսկույն հավանություն տվի, ի նկատի ունենալով նրա բարձր հատկություններն ու անձնական արժանիքները․ ինչպես և նրա բազմաթիվ ծառայությունները, որ նա ինձ ցույց է տվել պալատում։ Ես փորձեցի պառկել գետնին, որպեսզի նա կարողանա հեշտությամբ հասնել իմ ականջին, սակայն նա գերադասեց ավելի, որ մեր խոսակցության ժամանակ նրան առնեմ իմ ձեռքի վրա։ Նախ և առաջ նա շնորհավորեց իմ ազատությունը, ասելով, թե այդ գործի մեջ ինքն էլ որոշ երախտիքի արժանի է․ սակայն, ավելացրեց նա, եթե պալատի մեջ չլիներ իրերի ներկա կացությունը, թերևս ես այդպես շուտ չազատվեի։ Որովհետև, ասաց նա, որքան էլ մի օտարականի համար հիանալի թվա կացությունը, երկու խոշոր չարիք նեղում են մեզ․ նախ սաստիկ անհամաձայնությունը՝ ներքուստ, ապա հարձակման վախն ուժեղ թշնամու կողմից՝ արտաքուստ։ Ինչ վերաբերում է առաջինին, դուք պետք է իմանաք, որ սրանից մոտ յոթանասուն լուսին առաջ, այս կայսրության մեջ առաջացել է երկու պայքարող պարտիա, Տրեմեկսըն և Սլեմեկսըն անունների տակ, նայած իրենց կոշիկների բարձր ու ցածր կրունկների, որոնցով և նրանք տարբերվում են միմյանցից։ Բանն այն է, որ շատերն ապացուցում են բարձր կրունկների ավելի համապատասխան լինելը մեր հին սահմանադրությանը, սակայն, ինչ էլ որ լինի, նորին մեծությունը որոշել է, որ պետական ծառայությունը, թագի կողմից արտոնված բոլոր պաշտոնատեղերը պիտի գտնվեն միայն ցածր կրունկների ձեռքին, ինչպես դուք երևի նկատած կլինեք։ Եվ մասնավորապես՝ նորին մեծության կայսերական կրունկներըմեկ դռըրր ավելի ցածր են, քան իր պալատականներից որևէ մեկի կրունկները (դռըրրը մի չափ է՝ մատնաչափի մոտ տասնչորսերորդ մասը)։ Ատելությունն այդ երկու պարտիաների միջև այնքան մեծ է, որ մեկը մյուսի հետ չի ուզում ո՛չ ուտել, ո՛չ խմել և ոչ էլ խոսել։ Մեր հաշվով Տրեմեկսընները կամ բարձրակրունկները թվով մեզանից գերադաս են, սակայն իշխանությունն ամբողջովին մեր ձեռքն է։ Մենք վախենում ենք, որ նորին կայսերական բարձրությունը՝ թագաժառանգը, որոշ չափով հակված է դեպի բարձրակրունկները․ վերջապես մենք ակնհայտ նկատում ենք, որ նրա կրունկներից մեկն ավելի բարձր է քան մյուսը, որ և առիթ է տալիս նրան կաղալու։ Այժմ, ներքին խռովությունների այս միջոցին, մեզ սպառնում է մի արշավանք Բլեֆուսկու կղզուց, որը մի ուրիշ խոշոր կայսրություն է տիեզերքի մեջ, գրեթե նույնքան ընդարձակ և զորեղ, որքան և նորին մեծության կայսրությունը։ Թեև, ինչպես մենք լսեցինք, դուք պնդում եք, թե աշխարհումս կան այլ թագավորություններ ու տերություններ, ուր ապրում են ձեզ պես խոշոր մարդ֊արարածներ, սակայն մեր փիլիսոփաները սաստիկ կասկածում են և ավելի շուտ ենթադրում են, որ դուք վայր եք ընկել լուսնուց կամ մի որևէ աստղից․ որովհրտև կասկած չկա, որ ձեր զանգվածն ունեցող հարյուր մահկանացու կարճ ժամանակում կարող են ոչնչացնել նորին մեծության կալվածների բոլոր պտուղներն ու նախիրը։ Բացի այդ, մեր պատմագիրները վեց հազար լուսնի ընթացքում չեն հիշատակում մի այլ երկրի մասին, Լիլիպուտիայի և Բլեֆուսկուի երկու մեծ կայսրություններից բացի։ Եվ այսպես, այդ երկու զորեղ պետությունները, երեսունվեց լուսնից ի վեր, համառ պայքար են մղում միմյանց դեմ։ Դա սկսվեց հետևյալ դեպքի առիթով։ Ամենքը գիտեն, որ ուտելուց առաջ ձուն կոտրելու նախնական ձևը բութ ծայրից ջարդելն է․ իսկ նորին այժմյան մեծության պապը, երբ մանուկ էր, ուտելուց առաջ ձուն կոտրել է հին ձևով և վնասել իր մի մատը։ Դրա վրա նրա հայրը՝ կայսրը հրապարակել է մի հրովարտակ և հրամայել է իր բոլոր հպատակներին պատժի սպառնալիքով, որ ձուն կոտրեն սուր ծայրից։ Ժողովուրդն այն աստիճան զայրացել է այդ օրենքից, որ, ինչպես մեր պատմագիրները մեզ պատմում են, այդ հողի վրա տեղի է ունեցել վեց ապստամբություն, որի ժամանակ մեկ կայսր կորցրել է իր կյանքը, իսկ մյուսը՝ իր թագը։ Այդ քաղաքացիական խռովությունները մշտապես բորբոքել են Բլեֆուսկուի թագավորները․ և երբ այդ խռովություններն ընկճվել են, աքսորյալները միշտ ապաստան են գտել այդ կայսրության մեջ։ Հաշված է, որ տասնմեկ հազար մարդ, զանազան ժամանակ, գերադասել են մահը, միայն թե չհնազանդվեն ու չկոտրեն ձուն սուր ծայրից։ Այդ վեճի առթիվ մի քանի հարյուր խոշոր հատորներ են հրապարակված, սակայն բութ֊ծայրականների գրքերը վաղուցհետե արգելված են, և ամբողջ պարտիան ըստ օրենքի իրավունք չունի պաշտոններ գրավելու։ Այդ խռովությունների ընթացքում Բլեֆուսկուի կայսրներն իրենց դեսպանների միջոցով հաճախ հանդիմանել են մեզ, ամբաստանելով, թե մենք հերձված ենք առաջացրել կրոնի մեջ՝ խախտելով մեր մեծ մարգարե Լըստրոգի հիմնական վարդապետությունը, որ մեկնաբանված է Բրընդիկրալի (իրենց Ալ֊ղուրանի) հիսունչորսերորդ գլխում։ Մինչդեռ, մենք կարծում ենք, որ բացարձակապես տեղի է ունեցել բնաբանի սխալ մեկնություն, ուր ասված է՝ բոլոր իսկական հավատացյալները ձուն պիտի կոտրեն հարմար ծայրից։ Թե որ ծայրն է հարմար, իմ համեստ կարծիքով, թվում է պիտի թողնել ամեն մարդու խղճին, կամ թե չէ ավագ դատավորի վճռին։ Այժմ բութ ծայրական աքսորյալները Բլեֆուսկուի կայսեր արքունիքում այնքան համարում ունեն, և այստեղից՝ իրենց պարտիայի կողմից այնքան օժանդակություն և քաջալերություն, որ երկու կայսրները երեսունվեց լուսնից ի վեր, փոփոխակի հաջողությամբ, արյունահեղ պատերազմ են մղում միմյանց դեմ, որի ընթացքում մենք կորցրել ենք քառասուն գծանավ և ավելի մեծ քանակությամբ նավակներ, նաև երեսուն հաազար հոգի մեր լավագույն նավաստիներից ու զինվորներից․ իսկ մեր թշնամու կորուստը, թվում է, թե շատ ավելի մեծ է, քան մերը։ Տակավին նրանք նորից սպառազինել են մի հսկայական նավատորմիղ և այժմ ուզում են արշավել մեզ վրա․ ուստի նորին կայսերական մեծությունը, վստահելով ձեր քաջությանը և ուժին՝ ուղարկեց ինձ ձեզ մոտ զեկուցելու իր գործերի մասին։

   Ես խնդրեցի քարտուղարին մատուցանել կայսրին իմ խորին մեծարանքը և հայտնել, որ թեև ինձ, իբրև օտարականի, վայել չէ միջամուխ լինել նրանց պարտիական գործերին, սակայն ես պատրաստ եմ իմ կյանքի գնով պաշտպանելու նրա անձն ու պետությունը ամեն մի հարձակման դեմ։

Գլուխ հինգերորդ

   Հեղինակն անսովոր ռազմական հնարագիտությամբ խափանում է հարձակումը։ Նրան տալիս են պատվո մեծ տիտղոս։ Բլեֆուսկուի կայսրից դեսպաններ են գալիս հաշտություն խնդրելու։ Մի դժբախտ դեպքի պատճառով կայսրուհու օդևանում հրդեհ է առաջանում։ Հեղինակի եռանդուն ջանքով փրկվում են պալատի մյուս մասերը։

   Բլեֆուսկուի կայսրությունը մի կղզի է, որ գտնվում է Լիլիպուտիայից դեպի հյուսիս֊արևելք և բաժանվում է նրանից ութ հարյուր յարդ լայնության նեղուցով։ Ես չէի տեսել այդ կղզին, իսկ վերահաս հարձակման տեղեկուցյուններից հետո ես խուսափում էի երևալ ծովափի այդ մասերում, վախենալով, որ ինձ կնկատեն թշնամու նավերը․ որոնք գաղափար չունեին իմ մասին, քանի որ երկու կայսրությունների մեջ հաղորդակցությունը պատերազմի ժամանակ, մահվան սպառալիքի տակ, խստիվ արգելված էր, և մեր կայսրը բոլոր նավերի վրա ամբարգո էր դրել։ Ես հաղոորդեցի կայսրին իմ ծրագիրը՝ գրավել թշնամու ամբողջ նավատորմիղը, որը, ինչպես մեր հետախույզները հավատացնում էին մեզ, խարիսխ էր զգել նավահանգստում և առաջին հաջող քամուն պատրաստ էր հարձակման։ Ես խորհրդակցեցի ամենափսրձառու նավաստիների հետ նեղուցի խորության մասին, որ նրանք հաճախ են չափում, և նրանք ինձ հայտնեցին, թե մակընթացուցյան ժամանակ ամենաջրառատ տեղի խորությունն է յոթանասուն գլըմգլըֆֆ, որ եվրոպական չափով հավասար է յոթ ոտնաչափի, իսկ մյուս տեղերի խորությունն է առ առավել հիսուն գլըմգլըֆֆ։ Ես գնացի հյուսիս֊արևելյան ուղղությամբ, դեպի Բլեֆուսկուի դեմուդեմ գտնվող ափը և պառկեցի մի բլրակի հետև, հանելով իմ գրպանի հեռադիտակն ու դիտելով խարիսխ նետած թշնամու նավատորմը, որ բաղկացած էր հիսսուն ռազմական նավից և մեծ քանակությամբ փոխադրանավերից։ Ապա վերադարձա տուն ու հրամայեցի (դրա համար ես ունեի արտոնություն) բերելու բավականաչափ ամուր պարան ու երկաթե հաստ ձողեր։ Պարանը սովորական վուշի հաստություն ուներ, իսկ ձողերի մեծությունը գործվածքի ասեղի չափ էր։ Պարաններն ավելի ամուր դարձնելու համար ես երեքը միասին ոլորեցի և նույն նպատակով էլ երեք ձողը միասին գալարեցի, կռացնելով նրանց ծայրերը։ Դրանից հիսուն հատին կապելով նույն քանակության պարան, ես վերադարձա դեպի հյուսիս֊արևելյան ափը և հանելով վերարկուս, կոշիկներս ու գուլպաներս, կաշվե բաճկոնով մտա ծովը, մակընթացությունից մոտ կես ժամ առաջ։ Սկզբում ես արագ֊արագ քայլեցի ջրի մեջ, ապա լողացի մինչև նեղուցի կես մասը, մոտ երեսուն յարդ․ մինչև որ ոտս նորից կպավ հատակին, կես ժամ չանցած՝ ես հասա նրանց նավատորմիղին։ Թշնամիները երբ ինձ տեսան, ահաբեկ նավից ծովը թափվեցին, ինչպես գորտերն ու լողացին դեպի ափը, ուր ամենապակասը երեսուն հազար մարդ կար։ Այդ ժամանակ ես հանեցի իմ գործիքներն ու ձողերիս կեռերը գցելով նավերի ցռուկներին, իրար կապեցի բոլոր պարանների ծայրերը։ Երբ այդ գործով էի զբաղված՝ թշնամին հազարավոր նետեր արձակեց դեպի ինձ, որոնցից շատերը խրվեցին իմ ձեռներին ու երեսին և բացի սոսկալի ցավից, բավական խանգարեցին ինձ իմ աշխատանքի ժամանակ։ Ամենից շատ երկյուղ էի կրում իմ աչքից, որ կարող էի անդարձ կորցնել, եթե անմիջապես չմտածեի պաշտպանության միջոցի մասին։ Մի քանի անհրաժեշտ բաների հետ միասին մոտս կար մի ակնոց, գաղտնի գրպանիս մեջ մնացած, որ ինչպես վերը հիշեցի, չէին նկատել կայսեր խուզարկուները։ Այդ ակնոցը դրի աչքերիս և ամուր կապեցի․ ու դրանով զրահավորված, ես համարձակությամբ շարունակեցի իմ աշխատանքը թշնամու նետերի տարափի տակ, որոնցից շատերն ապարդյուն կպչում էին ակնոցիս ապակիներին, առանց որևէ վնաս պատճառելու։ Ձողերիս կեռերով նավերը բռնած, պարանների հանգույցը ձեռքիս, սկսեցի քաշել նավատորմիղը․ սակայն ոչ մի նավ տեղիցը չշարժվեց, որովհետև ամենքն էլ խարիսխ էին նետել, այնպես որ իմ ձեռնարկիս ամենահանդուգն մասը դեռ մնում էր։ Ուստի ես բաց թողեցի պարանները և ձողերիս կեռերը նավերից կպցրած՝ համարձակ կերպով դանակով կտրատեցի խարիսխներից կապած պարանները, ստանալով մոտ երկու հարյուր հարված իմ երեսին ու ձեռներին․ ապա վերցրի պարանների կշկռած ծայրը, որից իմ ձողերն էին կապած, և հեշտությամբ հետևիցս քաշեցի թշնամու հիսուն ամենախոշոր ռազմանավերը։

   Բլեֆուսկուցիները, որոնք գաղափար չունեին իմ մտադրության մասին, սկսզբում զարմանքից շփոթության մատնվեցին։ Նրանք տեսնելով ինձ պարանները կտրատելիս, կարծել են, թե ուզում եմ միայն նավերը արձակել և թողնել ջրի հորձանքներին կամ նավերն իրար խփել։ Բայց երբ նկատեցին, որ ամբողջ նավատորմը կարգով շարժվում է ու ես էլ պարաններով քաշում եմ, նրանք վշտի և հուսահատության մի այնպիսի ճիչ արձակեցին, որ անհանար է նկարագրել։ Վտանգից դուրս գալով, ես մի պահ կանգ առա՝ դուրս հանելու համար նետերը, որ խոցել էին իմ ձեռքերն ու երեսը և քսելու այն օծանելիքը, որ տվել էին ինձ իմ նոր եկած ժամանակը, ինչպես մի փոքր առաջ հիշեցի։ Ապա հանելով իմ ակնոցները և կես ժամի չափ սպասելով, մինչև որ մակընթացությունը մի փոքր տեղի տա, ես անցա նեղուցի մեջտեղով և իմ ավարի հետ անփորձ հասա Լիլիպուտիայի կայսերական նավահանգիստը։

   Կայսրն իր ամբողջ արքունիքն ափին կանգնած սպասում էին իմ մեծ ձեռնարկի ելքին։ Նրանք տեսնում էին լայն մահիկի պես դեպի առաջ շարժվող նավերը, սակայն ինձ չէին նկատում, որովհետև ես մինչև կուրծքս ջրի մեջ էի։ Երբ հասա նեղուցի մեջտեղը, նրանք ավելի հետ վարանեցին, որովհետև ես մինչև վիզս ջրի տակն էի։ Կայսրը ենթադրեց, որ խեղդվել եմ և որ թշնամու նավատորմիղն, ահա, նենգորեն մոտենում է։ Սակայն նրա երկյուղը շուտով չքացավ, որովհետև նեղուցն իմ ամեն մի քայլափոխին ծանծաղանում էր և մինչև անգամ ափից նրանք ինձ կարող էին լսել։ Ու բարձրացնելով պարանների ծայրը, որոնցով կապել էի նավերը, բարձր ձայնով գոչեցի․ «Կեցցե՜ Լիլիպուտիայի ամենահզոր կայսրը»։ Ափ հասնելուց մեծ արքան ինձ ընդունեց ամենայն գովասանքով և շնորհեց ինձ նարդակ տիտղոսը, որ պատվո ամենամեծ նշանն է նրանց մեջ։

   Նորին մեծությունը ցանկություն հայտնեց, որ ես պատեհ առիթով նավահանգիստը բերեմ թշնամու մնացած նավերը։ Իսկ թագավորների փառասիրությունն այնքան անսահման է, որ նա մտածեց, ըստ երևույթին, ոչ այլ ինչի մասին, քան վերածել ողջ Բլեֆուսկուի կայսրությունը մի գավառի և կառավարել իր փոխարքայի ձեռքով, ու բնաջինջ անելով բոլոր բութ֊ ծայրական փախստականներին, հարկադրել ժողովրդին, որ ձուն սուր ծայրից կոտրեն, որով և նա կդառնար ամբողջ աշխարհի միակ տերը։ Բայց ես աշխատեցի ետ կանգնեցնել նրան այդ մտադրությունից՝ բերելով բազմաթիվ փաստեր թե՛ քաղաքական բնույթ ունեցող և թե՛ իրավական, որ բացարձակ բողոքեցի, թե չեմ ուզում գործիք դառնալ մի ազատ և քաջարի ժողովուրդ ստրուկ դարձնելու համար։ Իսկ երբ հարցը պետական խորհրդի քննությանը դրվեց, ամենաիմաստուն մինիստրներն իմ կարծիքը պաշտպանեցին։

   Իմ ազատ և համարձակ հայտարարություն այն աստիճանի ներհակ էր նորին մեծության քաղաքական ծրագրերին, որ նա երբեք չէր կարողանում ներել ինձ։ Նա այդ շեշտեց շատ ճարպիկ կերպով խորհրդի մեջ, ուր, ինչպես ինձ հետո պատմեցին, իմաստուններից շատերը, առնվազն իրենց լռությամբ, համակարծիք էին ինձ, սակայն մյուսները, որոնք իմ գաղտնի թշնամիներն էին, չկարողացան զսպել իրենց արտահայտությունները, որոնք կողմնակի կերպով ուղղված էին ինձ։ Եվ այդ օրվանից նորին մեծության և դավադիր մինիստրների կողմից իմ դեմ սկսվեց մի չարամիտ ինտրիգ, որ պայթեց երկու ամիս չանցած ու քիչ մնաց ինձ վերջնականապես կործանի։ Այդքան չնչին կշիռ ունեն թագավորներին մատուցած ծառայությունները, եթե դրանց հակակշիռն է նրանց կրքերին գոհացում տալու մերժումը։

   Այդ քաջագործությունից մոտ երեք շաբաթ հետո Բլեֆուսկուից մի պատվիրակություն եկավ, հաշտության խոնարհ առաջակով, որ շուտով կնքվեց մեր կայսեր համար շատ նպաստավոր պայմաններով, որոնցով ես չպիտի է հոգնեցնեմ ընթերցողին։ Այդ պատվիրակության մեջ կար վեց դեսպան, հինգ հարյուր հոգուց բաղկացած մի շքախումբ, ու նրանց մուտքը շատ հոյակապ էր և իրենց տիրոջ մեծությանն ու պաշտոնի կարևորությանը միանգամայն պատշաճ։ Ես պատվիրակությանը մեծ ծառայություններ մատուցեցի շնորհիվ այն վստահության, որ ունեի, կամ թվում էր, թե ունեի արքունիքում, ու նորին վսեմությունները, մասնավոր կերպով իմանալով, որ ես նրանց բարեկամն եմ, ինձ մոտ պաշտոնական այցելության եկան։ Իմ քաջության և վսեմության մասին նրանք բազմաթիվ հաճելի խոսքեր ասին և իրենց տիրոջ անունից հրավիրեցին ինձ իրենց թագավորությունը գալ, ապա ցանկացան տեսնել մի քանի ապացույց իմ ուժի, որի մասին նրանք լսել էին շատ հրաշքներ․ ես ամենայն պատրաստականությամբ համաձայնեցի նրանց ցանկությունը կատարել, սակայն չպիտի հոգնեցնեմ ընթերցողին դրանց մանրամասնությամբ։

   Երբ մի առժամանակ զվաճացրի նորին վսեմություններին, պատճառելով նրանց մեծ բավականություն և զարմանք, ցանկություն հայտնեցի, որ նրանք հաճեն հայտնելու իմ ամենախոնարհ հարգանքն իրենց տիրոջը՝ կայսրին, որի հզորության հռչակը, իրավմամբ, ամբողջ աշխարհին հիացք է պատճառել և որի արքայական մեծությանը ես որոշել եմ ներկայալ նախքան իմ հայրենիք վերադառնալը։ Դրանից հետո ես պատիվ ունեցա տեսնելու մեր կայսրին և խնդրելու նրա բարձր թույլտվությունը՝ այցելելու Բլեֆուսկուի թագավորին, որ և հաճեց տալ մեծ սառնությամբ, սակայն ես դրա պատճառը չկարողացա հասկանալ, մինչև որ իմ ականջին հասան մի քանի շշուկներ, թե Ֆլիմենապն ու Բոլգոլեմն իմ պատվիրակության հետ ունեցած հարաբերությունը ներկայացրել են իբրև անհամկրության մի նշան, թեև խիղճս այդ տեսակետից միանգամայն մաքուր էր։ Եվ այդ օրվանից առաջին անգամ ես սկսեցի թերի կարծիք ունենալ արքունիքի և մինիստրների մասին։

   Պիտի նկատեմ, որ այդ պատվիրակությունը խոսում էր ինձ հետ թարգմանի միջոցով․ այդ զույգ կայսրությունների լեզուները տարբերվում էին միմյանցից նույնչափ, որչափ Եվրոպայի մեջ երկու տարբեր կայսրությունների լեզուները․ և յուրաքանչյուր ազգություն հպարտանում է իր լոզվի հնությամբ, գեղեցկությամբ ու թափով, տածելով մի բացահայտ արհամարանք դեպի իր հարևանի լեզուն։ Իսկ մեր կայսրը, նրանց նավատորմիղը գրավելուց հետո, զգալով իր առավելությունը, պարտավորեցրեց պատվիրակությանը, որ անմիջապես ներկայացնեն իրենց հանձնարարական գրությունները և իրենց ուղերձները կարդան լիլիպուտների լեզվով։ Սակայն պետք է խոստովանել, որ այդ պետությունների մեջ գոյություն ունեցող առևտրական հարաբերությունների, աքսորյալների անընդհատ փոխադարձ ընդունելության, դաստիարակվելու, աշխարհ տեսնելու և մարդ ճանաչելու նպատակով ազնվական և միջին դասակարգի երիտասարդներին միմյանց մոտ ուղարկելու սովորության պատճառով այդ երկու կայսրությունների մեջ դուք կգտնեք շատ քիչ մարդ ծովափնյա մասերում ապրող ազնվականներից, առևտրականներից կամ նավաստիներից, որոնք չկարողանան խոսել այդ զույգ լեզուներով։ Այդ բանը ես նկատեցի մի քանի շաբաթից հետո, երբ գնացի իմ հարգանքը մատուցելու Բլեֆուսկուի կայսրին։ Իմ թշնամիների չարակամության պատճառով ինձ պատահած խոշոր դժբախտությունների մեջ դա մի երջանիկ դեպք էր, որի մասին ես կպատմեմ պատշաճ տեղում։

   Ընթերցողը թերևս հիշի, որ երբ ես ստորագրեցի այն հոդվածները, որոնց հիման վրա ինձ շնորհվեց ազատություն, կային նվաստացուցիչ և ինձ անհաճո տեղեր, որ միմիայն ծայրահեղ հարկադրությունն ստիպեց ինձ ընդունել։ Սակայն այժմ լինելով կայսրության մեջ ամենաբարձր դիրքի նարդակ, նման հանձնառությունները կլինեին իմ արժանապտվությունից ստոր, և կայսրը (արդարություն տանք նրան) ոչ մի անգամ չհիշեցրեց ինձ դրանց մասին։

   Մի օր, կես գիշերին, իմ ամրոցի դռան հետև հազարավոր մարդիկ աղմուկ բարձրացրին․ ես վախեցած արթնացա քնից ու լսեցի անընդհատ կերպով կրկրնվող մի խոսք՝ բորգլըմ։ Մի քանի պալատական, ամբոխը ճեղքելով, աղաչեցին ինձ, որ անմիջապես պալատը գնամ, որովհետև թագուհու օթևանը բոցերի ճարաք է դառել պալատական տիկիններից մեկի անզգուշության պատճառով, որը վեպի ընթերցանության ժամանակ քնել է, առանց մոմերը հանգցնելու։ Ակնթարթի մեջ ես մի կերպ հագնվեցի, հրամայված էր, որ ինձ համար ճանապարհները մաքրեն․ բացի այդ, լուսնյակ գիշեր էր, այնպես որ հաջող կերպով հասա պալատը, ոչ ոքի կոխ չտալով։ Պալատի պատերին արդեն սանդուղքներ էին դրել և կուտակել մեծ քանկությամբ դույլեր, իսկ ջուրը շատ հեռու էր։ Դույլերից ամեն մեկը հավասար էր մի մեծ մատնոցի, և խեղճերը մեծ եռանդով ջուր էին բերում ինձ․ մինչդեռ կրակն այնքան ուժգին էր, որ այդ եռանդն իզուր էր անցնում։ Ես դյուրությամբ կարող էի հանգցնել հրդեհը՝ պալատի վրա փռելով իմ վերարկուն, սակայն աճապարանքից կարողացել էի հագնել միայն իմ կաշվե բաճկոնը։ Թվում էր, թե դրությունը շատ վշտալի ու անհույս էր, և այդ հոյակապ պալատն անկասկած, մինչև վերջը կայրվեր, եթե շնորհիվ իմ անսովոր զգաստության, անսպասելի կերպով չհղանայի մի միջոց։ Նախընթաց օրը, երեկոյան, ես խմել էի մի սքնչելի գինի, որ հայտնի է զլըմգրըմ անունով (բլեֆուսկուցիների լեզվով դա կոչվում է ֆլյունեկ, բայց մեր գինիներն ավելի լավ են), որ մեզն առատացնելու հատկություն ունի։ Բարեբախտաբար, ես դեռևս խմած գինուց չէի թեթևացել։ Մինչդեռ բոցերի ու հրդեհը հանգցնելու անդուլ աշխատանքի տաքությունն ազդեց ինձ վրա և խմածս գինին մեզի վերածեց։ Ու ես բաց թողի մեզը այնպիսի առատությամբ ու այնպես շեշտակի, որ երկու֊երեք րոպեի մեջ կրակը հանգավ ու մի քանի սերնդի աշխատանքի գնով շինած հոյակապ պալատի մնացած մասերը փրկվեցին ավերումից։

   Մինչ այդ, լույսն արդեն բացվեց, ու ես վերադաձա տուն, չսպասելով, որ կայսրը շնորհակալություն հայտնի, որովհետև, չնայած որ նրան շատ կարևոր ծառայություն մատուցեցի, սակայն չգիտեի, թե նորին մեծությունն ինչպես կվերաբերվի այն միջոցին, որով ես ցույց տվի այդ ծառայությունը, մանավանդ, եթե ի նկատի ունենամ պետության հիմնական օրենքները, որոնց համաձայն ոչ ոք, անգամ ամենաբարձր դիրքի մարդը, ծանր պատժի վտանգի տակ իրավունք չունի միզելու պալատի բակում։ Սակայն ինձ հանգստացրեց կայսեր նամակը, որով խոստանում էր հրամայել բարձրագույն դատարանին ձևական ներում շնորհել ինձ, որին ես այդպես էլ երբեք չհասա։ Մյուս կողմից ինձ, իբրև գազտնիք, հայտնեցին, որ թագուհին սաստիկ զայրացել է իմ արարքից և առանձնացել պալատի ամենահեռավոր մասերից մեկում, հաստատ վճռելով այլևս չվերադառնալ իր շենքը, միևնույն ժամանակ իր մտերիմների ներկայուցյամբ երդվել է ինձնից վրեժխնդիր լինել։

Գլուխ վեցերորդ

   Լիլիպուտիայի բնակիչների մասին․ նրանց գիտությունը, օրենքներն ու սովորությունները, իրենց մանուկների դաստիարակության եղանակը։ Հեղինակի ապրելակերպն այդ երկրում։ Նա վերականգնում է մի նշանավոր լեդիի պատիվը։

   Թեև ես մտադիր եմ այդ կայսրության մանրամասն նկարագրությունը թողնել մի հատուկ երկասիրության, այնուամենայնիվ կուզենայի գոհացնել հետաքրքրասեր ընթերցողին, տալով նրան որոշ գաղափար ընդհանուր առմամբ։ Բնիկների հասակը սսովորաբար մոտ վեց մատնաչափ է ու դրա համաչափ էլ բարձրություն ունեն թե՛ մյուս բոլոր կենդանիները և թր՛ բուսականությունն ու ծառերը․ օրինակ՝ ամենամեծ ձիերն ու եզները չորսից մինչև հինգ մատնաչափ բարձրություն ունեն, ոչխարները՝ մեկուկես մատնաչափից քիչ ավելի կամ պակաս, նրանց սագերը մեր ճնճղուկների չափ են, և այդպես աստիճանաբար՝ մինչև ամենափոքր արարածները, որոնք իմ աչքի համար գրեթե անտեսանելի էին։ Սակայն բնությունը հարմարեցրել է լիլիպուտների աչքը բոլոր առարկաները պարզ կերպով տեսնելու․ նրանք տեսնում են շատ պարզ, բայց ոչ մեծ հեռավորության վրա։ Դիտելու համար, թե որքան սուր է նրանց աչքը մոտիկ առարկաների նկատմամբ, ես մեծ հաճույքով տեսա մի խոհարարի՝ փետրհանան անելիս մի արտույտ, որ սովորական ճանճի մեծություն ուներ, և մի աղջկա, որ անտեսանելի մետաքսով թելում էր անտեսանելի ասեղը։ Նրանց ամեմամեծ ծառերը մոտ յոթ ոտնաչափ բարձրություն ունեն․ ես ի նկատի ունեմ կայսերական մեծ պուրակի մի քանի ծառերը, որոնց կատարներին ես կարողանում էի հասնել միայն ձեռքս երկարելով։ Մյուս բուսականությունը դրան համաչափ բարձրություն ունի․ սակայն այդ ամենը ես թողնում եմ ընթեցողի երևակայությանը։

   Այժմ մի քանի խոսք էլ նրանց գիտության մասին, որ մի քանի դարերից ի վեր իր բոլոր ճյուղերով ծաղկում է այդտեղ։ Սակայն նրանց գրելու ձևը շատ տարօրինակ է․ նրանք չեն գրում ձախից աջ, ինչպես եվրոպացիները, ոչ էլ աջից ձախ, ինչպես արաբները, ոչ էլ վերից վար, ինչպես չինացիները, այլ շեղ գծով, թղթի մի անկյունից՝ մյուսը, ինչպես Անգլիայի լեդիները։

   Նրանք իրենց մեռելները թաղում են գլխիվայր, որովհետև այն հավատն ունեն, թե տասնմեկ հազար լուսնից հետո նրանք նորից պիտի վեր կենան, երբ երկիրը (որ նրանց կարծիքով հարթ է) շրջած կլինի, և այդ միջոցին մեռելներն իրենց հարության ժամանակ կարող կլինեն ուղղակի ոտքի կանկնել։ Գիտնականներն այդ վարդապետությունը համարում են անիմաստ, սակայն, իբրև զիջում ռամիկ ժողովրդին, այդ սովորությունը մինչև հիմա էլ շարունակվում է։

   Այդ կայսրության մեջ կան բավականին տարօրինակ օրենքներ ու սովորություններ, որոնք, եթե անչափ հակապատկեր չլինեին իմ թանկագին հայրենիքի օրենքներին ու սսովորություններին, ես պիտի փորձեի մի փոքր արդարացի համարելու։ Միայն ցանկալի է, որ նրանք կարգին գործադրվեն։ Նախ և առաջ ես պիտի հիշեմ լրտեսների վերաբերյալ օրենքների մասին։ Պետական բոլոր հանցանքների համար այնտեղ շատ խիստ պատիժ կա, սակայն եթե մեղադրյալը դատավարության ընթացքում հաստատում է իր անմեղությունը, այն ժամանակ ամբաստանողն անմիջապես դատապարտվում է անարդ մահվան․ նրան կայքն ու կալվածները գրավում են և քառապատիկ կերպով հատուցում անմեղին՝ իր ժամանակի կորուստի և սպառնացող վտանգի համար և բանտում կրած նեղության ու պաշտպանության վերաբերյալ ծախսերի դիմաց։ Իսկ եթե գումարը պակասում է, այն ժամանակ փոխարենը լրիվ կերպով հատուցանում է պետական գանձարանը։ Բացի այդ՝ կայսրը հրապարակավ իր շնորհից մաս է հանում նրան, և ամբողջ քաղաքում հայտարարում են նրա անմեղ լինելը։

   Խարդախությունը նրանք համարում են ավելի մեծ ոճրագործություն, քան թե գողությունը և դրա համար էլ միայն հազվագյուտ դեպքերում են ազատում մահվան պատժից․ որովհետև, նրանց պատճառաբանությամբ, եթե մարդ զգույշ ու աչալուրջ լինի և մի փոքր էլ հասկացող, կարող է իր գույքը պաշտպանել գողերից, իսկ ազնիվ մարդը ճարպիկ խարդախի դեմ պաշտպանության միջոց չունի։ Եվ քանի որ առ ու ծախսի ժամանակ շարունակ տեղի են ունենում պայմանագրություններ՝ վստահության վրա հիմնված, ուր խարդախությունը հնարավոր է կամ աննկատելի և չկա օրենք, որ պատժի, ազնիվ վաճառականը նման դեպքերում միշտ տուժում է, իսկ սրիկան՝ շահում։ Հիշում եմ, մի անգամ ես բարեխոսեցի կայսեր առաջ մի ոճրագործի համար, որ իր տիրոջ կարգադրությամբ մի խոշոր գումար էր ստացել ու փախել․ և երբ իբրև մեղմացուցիչ հանգամանք նորին մեծությանն ասի, թե նրա կողմից դա եղել է միայն վստահության խախտում, կայսրն իմ արածը գտավ հրեշավոր, որովհետև ես բերի մի արդարացում, որ միայն սաստկացնում էր նրա մեղքը, և ճիշտն ասած ես առարկելու խոսք չգտա, բացի այն պատասխանից, թե տարբեր ազգություններ ունեն տարբեր սովորություններ․ և, խոստովանում եմ, ես սաստիկ ամաչեցի։

   Թեև վարձատրությունն ու պատիժն այն երկու առանցքներն են, որոնց շուրջը պտտվում է պետությունը, սակայն ես գործնականում այդ սկզբունքը, բացի Լիլիպուտիայից, ոչ մի ազգության մեջ չտեսա։ Ով կարողանա բավականին ապացույցներ բերել, որ ինքը յոթանասուներեք լուսնի ընթացքում ճշտությամբ կատարել է իր երկրի օրենքները, նա իրավունք ունի պահանջելու որոշ արտոնություններ համաձայն իր կոչման ու դիրքին, և ստանալու համապատասխան գումար՝ այդ նպատակի համար նշանակված ֆոնդից։ Բացի այդ, նա ձեռք է բերում սնիպոլ (այսինքն օրենքների պահապան) տիտղոսը, որ կցվում է նրա ազգանվան, առանց հետագա սերունդներին անցնելու։ Եվ այդ ժողովուրդը համարեց վարչական խոշոր սխալ, երբ ես պատմեցի, թե մեզ մոտ օրենքները կատարվում են միայն պատժի սպառնալիքի տակ, առանց վարձատրության հիշատակության։ Լիլիպուտները համարեցին այդ մեր պետական կառուցվածքի մեծագույն թերությունը։ Այդ իմաստով էլ նրանց դատարաններում արդարադատության կուռքը պատկերվում է մի կնոջ տեսքով, որն ունի վեց աչք ― երկուսը առջևից, երկուսը՝ հետևից և մի֊մի հատ էլ՝ կողքերից, ի նշան գերզգոնության։ Աջ ձեռքին ունի ոսկու բաց պարկ, իսկ ձախ ձեռքին՝ պատյանի մեջ թուր, ցույց տալու համար, թե նա տրամադիր է ավելի շուտ վարձատրելու, քան պատժելու։

   Պաշտոնների համար ընտրություն կատարելիս նրանք ավելի շատ ի նկատի ունեն մարդկանց բարոյականը, քան թե նրանց ճարտարությունը, քանի որ մարդկությունը կարիք ունի պետության, նրանք համոզված են, որ մարդկային սովորական հասկացողությունը միանգամայն բավական է այս կամ այն պաշտոնը կատարելու համար և որ նախախնամությունը երբեք մտադիր չի եղել հասարակական կամ պետական գործերի ղեկավարությունը դարձնելու մի գաղտնիք, որ պատկանում է բարձր հանճարի սակավաթիվ մարդկանց, որոնցից մի դարի ընթացքում հազիվ երեք հատ է ծնվում։ Ընդհակառակը, նրանք ենթադրում են, թե ճշմարտությունը, արդարությունը, ժուժկալությունը և նման առաքինությունները հատուկ են բոլորին, այդ առաքինությունների կիրառումը, փորձառության և բարեմտության հետ միասին, ամեն մարդու հնարավորություն է տալիս ծառայելու իր հայրենիքին, բացի այն պաշտոններից, որոնց համար մասնագիտություն է պահանջվում։ Նրանց կարծիքով ամենագերազանց մտավոր կարողությունը չի կարող փոխարինել բարոյական առաքինության, որ պաշտոնները չի կարելի տալ այդ որակի վտանգավոր մարդկանց ձեռքը․ և վերջապես, առաքինի հակումներով օժտված մարդու անգիտությամբ կատարված սխալները երբեք չեն կարող հասարակական բարօրության համար այնպիսի ճակատագրական հետևանք ունենալ, ինչ որ այն մարդկանց գործունեությունը, որոնք ունեն ապականված միտումներ և տաղանդ՝ այդ ապականությունները թաքցնելու, բազմապատկելու և պաշտպանելու։

   Միևնույն ձևով աստվածային նախախնամությանը չհավատալը մարդուն դարձնում է անձեռնհաս հասարակական դիրք գրավելու համար, քանի որ թագավորներն իրենց համարում են նախախնամության առաքյալները, լիլիպուտները մտածում են, թե անիմաստ բան կլիներ, եթե մի թագավոր պաշտոն տար այնպիսի մարդու, որ ժխտում է այն հեղինակությունը, որի հիման վրա գործում է։

   Պատմելով այս և հետագա օրենքների մասին, ես կուզենայի միայն ասել, որ ի նկատի ունեմ հիմնական սովորությունները և ոչ թե այն խայտառակ աղավաղումները, որոնք ոչ մի ընդհանուր բան չունեն խոր այլասերման հետևանք հանդիսացող ժամանակակից ապականված բարքերի հետ։ Այսպես, օրինակ՝ լարախաղացության համար պաշտոններ ստանալու կամ գավազանի վրայով թռչելու ու տակը սողալու համար շնորհի և հռչակի շքանշան տալու անվայել սովորությունը, ինչպես ընթերցողը նկատեց, առաջին անգամ ներմուծեց այժմ թագավորող կայսեր պապն ու ներկա ծաղկյալ վիճակին հասավ պարտիաների և խմբակցությունների աստիճանական աճման շնորհիվ։

   Ապերախտությունը նրանք համարում են մահացու ոճիր (պատմությունից մենք գիտենք, որ նույն տեսակետը գոյություն ուներ և այլ երկրներում), որովհետև նրանք դատում են այսպես․ ով որ իր բարերարներին չարությամբ է հատուցում, նա թշնամի պիտի լինի ընդհանուր մարդկության, որի հանդեպ նա ոչ մի պարտականություն չունի, և հետևապես արժանի չի ապրելու։

   Նրանց տեսակետը ծնողների ու զավակների պարտականությունների նկատմամբ միանգամայն տարբեր է մերից։ Քանի որ արուի և էգի կապը հիմնված է բնության մեծ օրենքի վրա, որի նպատակն է տեսակի բազմացումն ու շարունակությունը, ուստի լիլիպուտներն ընդունում են, որ մարդ ու կին միանում են միմյանց, ինչպես մյուս կենդանիները, վավաշոտությունից դրդված, և որ նրանց գուրգուրանքն իրենց մատաղ սերնդի հանդեպ բխում է նույն բնական նախապատճառից․ այդ իսկ պատճառով նրանք երբեք չեն ընդունում, որ զավակը որևէ պարտականություն ունի հոր հանդեպ՝ իրեն ստեղծելու համար և ոչ էլ մոր հանդեպ՝ իրեն աշխարհ բերելու համար, մանավանդ որ այդ աշխարհը, նկատելով մարդու կյանքի թշվառությունը, մի առանձին բարիք չէ նրա համար․ իսկ նրա աշխարհ գալն էլ արդյունք չէ ծնողների մտադրությանը, որոնք իրենց սիրաբանության ժամանակ այդ միտքը գործադրել են այլ կերպ։ Այդ և նման դատողությունների հիման վրա նրանց կարծիքն այն է, որ սեփական զավակների դաստիարակությունն ամենից քիչ վստահել կարելի է ծնողներին, ուստի նրանք ամեն քաղաքի մեջ ունեն համայնական կրթարաններ, ուր բոլոր ծնողները, բացի գյուղացիներից ու բանվորներից, պարտավոր են ուղարկել իրենց երկսեռ մանուկները՝ մեծացնելու և դաստիարակելու համար՝ մինչև քսան ամիս դառնալը, երբ նրանց ենթադրությամբ, մանուկները սկսում են քիչ թե շատ խելքի գալ։ Այդ կրթարանները մի քանի տեսակ են, նայած երեխաների բարեմասնությանն ու սեռին։ Նրանք ունեն հմուտ ուսուցիչներ, որոնք երեխաներին կրթում են համեմատ կյանքի այն պայմանների, որ համապատասխանում է նրանց ծնողների դիրքին, երեխաների կարողությանն ու հակումներին։ Նախ մի քանի խոսք արական կրթարանների մասին, ապա իգական։

   Ազնվական կամ բարձր ծագում ունեցող տղաների կրթարանները ղեկավարում են լուրջ և հմուտ ուսուցիչներն ու իրենց բազմաթիվ օգնականները։ Երեխաների հագուստներն ու ոտնամանները պարզ են ու համեստ։ Նրանց մեջ սնուցանում են պատվի, արդարության, քաջության, համեստության, գթության, կրոնի և հայրենասիրության զգացմունքներ․ նրանք միշտ զբաղված են որևէ բանով, բացի այն ժամանակից, երբ նրանք ուտում են կամ քնում, որ տևում է շատ կարճ, և հանգստի երկու ժամից, որ նրանք նվիրում են մարմնամարզության։ Մինչև չորս տարեկան հասակը նրանց հանում և հագցնում են ծառաները, իսկ ապա նույն բանը պիտի անեն նրանք, որքան էլ նրանք բարձր ծագում ունենան․ իսկ աղախինները, որոնք հիսուն տարեկան են մեր տարվա հաշվով, կատարում են միայն ստորին գործերը։ Երեխաներին երբեք թույլ չեն տալիս ծառաների հետ խոսելու, և նրանք խաղում են մեծ կամ փոքր խմբերով, միշտ ուսուչի կամ նրա օգնականներից մեկի աչքի առաջ․ այսպիսով նրանք զերծ են մնում խենթուցյան կամ մոլուցյան վաղաժամ տպավորություններից , որոնց ենթակա են մեր երեխաները։ Ծնողները կարող են տեսնել իրենց երեխաներին տարին երկու անգամ․ տեսակցությունը տևում է միայն մեկ ժամ։ Նրանք կարող են համբուրել երեխաներին հանդիպումի և հրաժեշտի ժամանակ․ իսկ ուսուցիչը, որ միշտ ներկա է այդպիսի դեպքերում, թույլ չի տալիս շշուկով խոսելու, փաղաքշական արտահայտություններ գործածելու կամ խաղալիք, անուշեղեն և նման բաներ բերելու։

   Ամեն մի ընտանիք իր երեխայի դաստիարակության և ապրուստի թոշակը վճարում է կանխիկ, զանցառության դեպքում նրանից գանձում են պետական պաշտոնյաների միջոցով։

   Հասարակ ազնվականների, վաճառականների, խանութպանների և արհեստավորների երեխաների կրթարաննեերը, կառավարվում են նույն ձևով․ միայն այն երեխաները, որոնք ուզում են արհեստ սովորել, իրենց աշակերտությունն սկսում են տասնմեկ տարեկան հասակից, մինչդեռ բարձր դիրքի մարդկանց երեխաները շարունակում են իրենց կրթությունը մինչև տասնհինգ տարեկան հասակը, որ համապատասխանում է մեր քսանմեկ տարվան։ Սակայն վերջին երեք տարում դպրոցական սահմանափակումներն աստիճանաբար թուլացնում են։

   Իգական կրթարաններում բարձր ծագում ունեցող աղջիկները դաստիարակվում են համարյա այնպես, ինչպես տղաները, միայն հագնվելիս և հանվելիս նրանց օգնում են պարտաճանաչ սպասուհիներ, միշտ ուսուցչի կամ նրա օգնականի ներկայությամբ, մինչև որ կարողանան իրենք հագնվել ու հանվել, այսինքն՝ մինչև հինգ տարեկան հասակը։ Եթե նկատվի, որ դայակը պատմել է որևէ սարսափելի ու տխմար հեքիթ կամ մի անիմաստ պատմություն, որ մեզ մոտ հաճախ անում են սպասուհիները, նրան հրապարակավ երեք անգամ մտրակում են, ապա մի տարով բանտարկում, ու մինչև կյանքի վերջն աքսորում երկրի ամենաամայի վայրը։ Այսպիսով երիտասարդ լեդիները նույնքան են ամաչում երկչոտության և թեթևսոլիկության համար, որքան և տղամարդիկ, և արհամարում են սեփական զարդարանքը, բացի պարկեշտությունից ու մաքրասիրությունից։ Նրանց դաստիարակության մեջ ոչ մի տարբերություն չնկատեցի, որ կապված լիներ սեռերի տարբերության հետ, միայն աղջիկների մարմնամարզությունն ավելի թեթև է և գիտության դասընթացն ավելի սահմանափակ․ դրա փոխարեն նրանք անցնում են տնային տնտեսությունը վարելու օրենքները։ Որովհետև լիլիպուտները համոզված են, որ կինը, բարեկիրթ հասարակության մեջ, միշտ պետք է լինի ամուսնու խելացի և հաճելի ընկերակիցը, որովհետև միշտ երիտասարդ և գեղեցիկ չի մնում։ Երբ աղջիկը տասնմեկ տարեկան է դառնում, այսինքն՝ ըստ նրանց սովորության հասնում է ամուսնության հասակի, նրա ծնողները կամ խնամատարները, խորին շնորհակալություն հայտնելով ուսուցիչներին, տանում են տուն, և հազիվ է պատահում, որ երիտասարդ լեդին ու իր ընկերուհիներն արտասուք չթափեն։

   Ստորին խավի համար հիմնված կրթարաններում երեխաներին վարժեցնում են ամեն տեսակի աշխատանքի, որ պատշաճ է նրանց սեռին ու դիրքին։ Արհեստի ձգտում ունեցող աղջիկներն արձակվում են կրթարանից յոթ տարեկան հասակում, իսկ մյուսները տասնմեկ։

   Ստորին խավի ընտանիքները, որոնք այդ կրթարաններում երեխա ունեն, պատրավոր են մուծել կրթարանի տնտեսական վարիչին, բացի տարեկան թոշակից, որն ըստ հնարավորի չափավոր է, նաև իրենց ամսական եկամտի փոքրիկ մասը՝ աղջկա օժիտի համար, և այսպիսով բոլոր ծնողների ծախքերն օրենքով սահմանափակված են, որովհետև լիլիպուտները մտածում են, թե շատ անարդարացի կլիներ, եթե մարդ, իր ցանկություններին հագուրդ տալու համար, աշխարհ բերեր երեխաներ ու նրանց ապրուստի բեռը ձգեր հասարակության վրա։ Իսկ ինչ վերաբերում է բարձր դիրքի մարդկանց, նրանք երաշխավորում են իրենց դիրքի համապատասխան երեխաների համար որոշ գումար հատկացնել․ Այդ գումարները պահվում են մեծ խնայողությամբ և ամենայն արդարությամբ։

   Գյուղացիներն ու բանվորներն իրենց երեխաներին պահում են տանը, որովհետև նրանց կոչումը միայն հողը հերկելն ու մշակելն է և այդ պատճառով էլ նրանց կրթությունը հասարակության համար քիչ արժեք ունի․ միայն ծերերն ու հիվանդները խնամվում են անկելանոցներում, ուստի մուրացկանությունը մի անծանոթ զբաղմունք է այդ կայսրության մեջ։

   Թերևս հարցասեր ընթերցողին հաճելի լիներ ստանալու որոշ տեղեկություններ իմ զբաղմունքների և ապրելակերպի մասին այդ երկրում, ուր ես մնացի ինն ամիս ու տասներեք օր։ Ունենալով հակում դեպի մեքենագիտությունը և մասամբ անհրաժեշտությունից ստիպված՝ ինձ համար, պալատական պուրակի ամենամեծ ծառերից, շինեցի բավականին հարմար աթոռ ու սեղան։ Երկու հարյուր դերձակուհի զբաղված էր ինձ համար պատրաստելու շապիկ, սավան ու սփռոց ամենաամուր ու կոշտ քաթանից, որ հնարավոր էր գտնել․ այն էլ ստիպված էին նրանք մի քանի ծալ իրար վրա մկդակել, որովհետև նրանց ամենահաստ քաթանը մեր շղարշից բավական նուրբ է։ Այդ քաթանի կտորներն ընդհանրապես երեք ոտնաչափ երկարություն ունեն և երեք մատնաչափ լայնություն։ Կար անող կանայք չափս վերցրին այն ժամանակ, երբ ես պառկել էի անկողնում․ մեկը կանգնեց վզիս մոտ, մյուսը՝ ծնկիս ու մեջտեղը ձգեցին մի թոկ, ամեն մեկը մի ծայրից բռնած, իսկ երրորդը չափում էր մի քանոնով, որ մեկ մատնաչափ երկարություն ուներ։ Ապա նրանք չափեցին բութ մատս և դրանով բավականացան, թվաբանական հաշիվների օգնությամբ իմանալով, որ դաստակի շրջագիծը երկու անգամ ավելի է, բութ մատի շրջագծից, պարանոցի շրջագիծը երկու անգամ ավելի է դաստակի շրջագծից, իսկ մեջքի շրջագիծը երկու անգամ ավելի է պարանոցի շրջագծից․ նրանց առաջ գետնին փռած իմ հին շապիկի նմուշով նրանք ինձ համար հեշտույամբ պատրաստեցին նոր սպիտակեղեն։ Ճիշտ նույն կերպով էլ երեք հարյուր դերձակ զբաղված էին հագուստս կարելով․ միայն չափս հանելու համար նրանք այլ հնարքի դիմեցին։ Ես չոոքեցի, իսկ նրանք գետնից մինչև իմ վիզը մի սանդուխք դրին․ այդ սանդուխքով նրանցից մեկը վեր բարձրացավ ու իմ օձիքից մինչև հատակը մի կապարալար ձգեց, որն ուղղակի հավասար էր իմ վերարկուի երկարության, իսկ իրանս ու թևերս ես չափեցի։ Երբ պատրաստ էր հագուստս, որ կարեցին իմ տանը (որովհետև իրենց ամենամեծ տան մեջ չէր կարող տեղավորվել), նման էր Անգլիայում տիկիններրի ձեռքով կարկատաններից շինած վերմակի, միայն այն տաբերությամբ, որ մի գույնի էր։

   Կերակուր եփելու համար ես ունեի երեք հարյուր խոհարար, որոնք իրենց ընտանիքների հետ միասին ապրում էին տանս կից՝ հարմար խրճիթների մեջ ու ինձ համար ամեն անգամ պատրաստում էին երկու տեսակ ուտելիք։ Ես մի ձեռով վերցնում էի քսան հատ սպասավոր ու դնում սեղանի վրա, իսկ ավելի քան հարյուր հոգի սպասավորում էին ներքև, գետնի վրա։ Ոմանք բերում էին պնակներով կերակուր, ոմանք գլորում էին տակառներով գինի և այլ խմիչքներ․․․ Վերի սպասավորները հնարամտությամբ, որոշ ճախարակի օգնությամբ, վեր էին բարձրացնում ուզածս բաները ճիշտ այնպես, ինչպես մենք Եվրոպայում ջրհորից դույլ ենք բարձրացնում։ Նրանց կերակուրների ամեն մի պնակը կուլ էի տալիս մի անգամից, իսկ խմիչքների ամեն մի տակառը մի կում ջուր էր ինձ համար։ Նրանց ոչխարի միսը նվազ համեղ էր մեր ոչխարի մսից, այնինչ կովի միսը սքնչելի էր։ Մի անգամ բերին մի մեծ կտոր սուկի, այնպես որ ես ստիպված էի երեք կտոր անել, սակայն այդ շատ հազիվ էր պատահում։ Իմ սպասավորները զարմացել էին, տեսնելով, որ ես միսն ուտում եմ ոսկորով, ինչպես մեր երկրում արտույտի ոտը։ Սագերն ու հնդուհավերն ուտում էի սովորաբար մի պատառով, և պետք է խոստովանել, որ նրանք մերիններից ավելի համեղ են։ Իսկ ինչ վերաբերում է մանր թռչուններին, քսան֊երեսուն հատը միանգամից առնում էի դանակիս ծայրին ու այնպես ուտում։

   Մի օր նորին կայսերական մեծությունը տեղեկանալով իմ ապրելակերպի մասին, հայտնեց, որ ինքը, օգոստափառ ամուսինը, ազնվարյուն իշխանների ու իշխանուհիների հետ միասին, կուզենային բախտ ունենալ (ինչպես նա բարեհաճեց ասել) ճաշելու ինձ հետ։ Երբ եկան, ես նրանց դրի սեղանիս, թագավորական գահերի վրա, իմ դիմաց, իրենց շքախմբի հետ միասին։ Ներկա էր նաև լորդ գանձապահը՝ Ֆլիմնապը՝ սպիտակ գավազանը ձեռքին։ Ես նկատեցի, թե ինչպես նա հաճախ նայում է ինձ անբարյացակամ հայացքով, որ ես չտեսնելու դրի, և ուտում էի սովորականից ավելի՝ ի փառս իմ հայրենյաց և ի զարմանս ամբողջ արքունիքի։ Ես հիմք ունեմ որոշակի կարծելու, որ այս այցելությունն առիթ տվեց Ֆլիմնապին նորին մեծության առաջ վարկաբեկելու ինձ։ Այդ մինիստրը միշտ եղել է իմ ծպտյալ թշնամին, թեև արտաքուստ, հակառակ իր դաժան բնավորության, շատ սիրալիր էր։ Նա կայսրին զեկուցեց իր գանձարանի վատ վիճակի մասին․ որ նա ստիպված է մեծ պարտքեր անել․ որ գանձարանային տոմսերն ինը տոկոս զեղջից պակաս չեն կարող շրջանառել, որ ես նորին մեծությանն արդեն նստել եմ մոտ մեկ ու կես միլիոն սպրուգ (իրենց ոսկու ամենամեծ դրամն է, մեծությամբ փայլուն հատիկի չափ) և որ, վերջապես, կայսրը խոհեմություն կաներ, եթե առաջին հարմար պատեհին արտաքսեր ինձ։

   Ես այստեղ պետք է պաշտպանեմ մի վսեմափայլ լեդիի պատիվը, որ անմեղ տեղը տուժեց իմ պատճառով։ Գանձապահը երևակայել էր իմ պատճառով խանդելու իր կնոջը, տեղի տալով չար լեզուների բամբասանքին, որոնք լուր էին տվել նրան, իբր թե նորին վսեմափայլությունը բուռն տենչանք է տածել դեպի ինձ, և արքունիքում մեծ աղմուկ է բարձրացել, որ նրա կինը մի անգամ գաղտնի կերպով եկել է իմ օթևանը։ Այսու հանդիսավոր կերպով հայտարարում եմ, որ դա մի անարգ ստախոսություն է, առանց որևէ հիմքի, որ նորին վսեմափայլությունը հաճել է միայն տածելու դեպ ինձ մի անմեղ և անկաշառ բարեկամության զգացմունք։ Ես խոստովանում եմ, որ նա հաճախ գալիս էր իմ տունը, սակայն միշտ ակնհայտ կերպով, կառքի մեջ հետն ունենալով երեգ հոգի՝ քրոջը, աղջկան և որևէ ընկերուհու․ սովորաբար այդպես գալիս էին ինձ մոտ և այլ պալատական տիկիններ։ Ես դիմում եմ իմ սպասավորներին, թող նրանք ասեն՝ տեսե՞լ են արդյոք երբևիցե իմ դռան առաջ որևէ կառք, առանց իմանալու, թե ով է մեջը։ Այդպիսի դեպքերում ես սովորաբար մոտենում էի դռան՝ իմ ծառայողի զեկուցումից հետո․ Իմ հարգանքը մատուցելուց հետո ես ձեռքով զգուշությամբ վերցնում էի կառքն ու լծած երկու ձին (վեց ձի լծած դեպքում սուրհանդակը ետ էր անում չորսը) ու դնում սեղանիս վրա, որի չորս կողմը պատել էին հինգ մատնաչափ հաստությամբ շարժական ճաղերով՝ դժբախտ պատահարները կանխելու համար։ Հաճախ սեղանիս վրա էի տանում չորս լծած կառք՝ հյուրերով լեցուն, և աթոռին թիկն տված նայում նրանց․ ու երբ սկսում էի խոսել մեկի հետ, մյուս կառքը հանդարտ կերպով պտույտ էր գործում սեղանի վրա։ Քանի՜֊քանի՜ հաճելի իրիկնապահեր եմ անցկացրել այդպիսի զրույցներով։ Ու ես քաջություն ունեմ ապացուցելու գանձապահին կամ նրա երկու լրաբերներին (ես պիտի հայտնեմ նրանց անունները, ինչ ուզում են թող անեն) Կլեստրիլին և Դռընլոյին, որ ոչ ոք թաքուն կերպով ինձ մոտ չի եկել բացի քարտուղար Ռիլդրեզերից, որ, ինչպես պատմեցի, ուղարկաված էր ինձ մոտ նորին կայսրության հատուկ հրամանով։ Այսքան երկար կանգ չպիտի առնեի այս մանրամասնությունների վրա, եթե այդ այնքան մոտիկ չշոշափեր իմ վսեմ լեդիի պատիվը, որ մի կողմ թողած իմը, թեև պատիվ ունեի կրելու նարդակ տիտղոսը, որ չուներ ինքը՝ գանձապահը, որովհետև ամբողջ աշխարհը գիտեր, որ նա միայն կլըմգլըմ էր, մի տիտղոս, որ այն աստիճանի ցածր է իմից, ինչ որ մարկիզի տիտղոսը դուքսի տիտղոսից, միևնույն ժամանակ ընդունում եմ, որ նա իր պաշտոնով ինձնից վեր էր։ Այդ զրախոսությունները, որ ես հետագայում իմացա, հիշատակելու անարժան դիպվածով, մի առժամնակ զայրույթ պատճառեցին գանձապահ Ֆլիմնապին իր կնոջ և մանավանդ իմ դեմ։ Թեև նա վերջապես ազատվեց այդ պատրանքից ու հաշտվեց իր կնոջ հետ, այնուանենայնիվ ես ընդմիշտ կորցրի նրա վստահությունն ու նկատեցի, որ իմ համարումը սաստիկ նվազել է կայսեր առաջ, որը գտնվում էր յուր շնորհառուի զորեղ ազդեցության տակ։

Գլուխ յոթերորդ

   Հեղինակը տեղեկանալով, որ մտադիր են նրան մեղադրել պետական դավաճանության համար՝ փախչում է Բլեֆուսկու։ Նրան ցույց տված ընդունելությունն այնտեղ։

   Նախքան պատմելը, թե ինչպես թողի այդ թագավորությունը, արժե ընթերցողին իրազեկ անել այն ինտրիգին, որ ահա, երկու ամիս է լարել են իմ դեմ։

   Կյանքիս մեջ մինչ օրս ես եղել եմ արքունիքներին օտար՝ իմ ստորադաս դիրքի շնորհիվ։ Անշուշտ ես լսել և կարդացել եմ խոշոր միապետների ու մինիստրների բարքերի մասին․ սակայն չէի սպասում, թե կգտնեմ այդչափ ահռելի հետևանքներ մի հեռավոր երկրում, ուր կարծես թե տիրում են միանգամայն այլ սկզբունքներ, քան մեզ մոտ։

   Երբ ես ուզում էի գնալ ներկայանալու համար Բլեֆուսկուի կայսրին, մի գիշեր, փակ պատգարակի մեջ, թաքուն կերպով արքունիքից տունս եկավ մի նշանավոր անձ (որին ես ծառայություններ էի մատուցել, երբ նա նորին կայսրության մեծության կողմից շնորհազուրկ էր արված) և առանց իր անունը տալու խնդրեց, որ ընդունեմ։ Պատգարակը կրողներին նա ետ ուղարկեց և ես վերցրի պատգարակն ու նորին լորդության հետ միասին դրի վերարկուիս գրպանի մեջ, որից հետո իմ հավատարիմ ծառային կարգադրեցի ինձ մոտ եկողներին ասել, որ ես ինձ վատ եմ զգում և ուզում եմ քնել․ ամուր կերպով փակեցի տանս դուռը, պատգարակը դրի սեղանի վրա և, սովորականի պես, նստեցի նրա դիմաց։ Միմյանց ողջունելուց հետո նկատեցի նորին լորդության դեմքի վրա մի անհուն մտահոգություն և ցանկացա իմանալ դրա պատճառը։ Այն ժամանակ նա խնդրեց, որ ես համբերությամբ լսեմ իրեն, որովհետև հարցը վերաբերում է իմ պատվին ու կյանքին։ Նրա ճառը հետևյալն է, որ ես անմիջապես, նրա գնալուց հետո, գրի առա։

   «Դուք պիտի իմանաք, ― ասաց նա, ― որ ձեր պատճառով վերջերս խորհրդարանում մի քանի անգամ հրավիրվել է գաղտնի հանձնաժողով ու երկու օր առաջ նորին կայսերական մեծությունը վերջնական վճիռ է հանել։

   Դուք շատ լավ գիտեք, որ ձեր եկած օրից Սկայլիշ Բոլգոլամը (Գալբետը կամ բարձրագույն ծովակալը) ձեր մահացու թշնամին է։ Բուն դրդապատճառն ինձ հայտնի չէ, սակայն նրա ատելությունն ավելի սաստկացավ ձեր՝ Բլեֆուսկուի դեմ տարած խոշոր հաղթանակից հետո, որով նրա հռչակը, իբրև ծովակալի, մթագնեց։ Այդ լորդը ընկերակցությամբ բարձրագույն գանձապահ Ֆլիմնապի, որի կնոջ պատճառով ձեր դեմ ունեցած թշնամությունը հայտնի է ամենքին, գնդապետ Լիմտոկի, սենեկապետ Լելկոնի և վերին դատավոր Բելմաֆֆի, կազմել են մի արձանագրություն մեղադրելու համար ձեզ դավաճանության և այլ ծանր ոճիրների համար»։

   Այդ նախաբանն ինձ այնքան հուզեց, որ քիչ մնաց ես նրան ընդհատեմ, քանի որ գիտակցում էի իմ արժանիքներն ու անմեղ լինելը, իսկ նա աղաչեց, որ ես լռություն պահպանեմ ու շարունակեց այսպես․

   «Ելնելով ձեր ծառայությունների հանդեպ ունեցած երախտագիտական զգացումունքից՝ ես ծանոթացա այդ արձանագրության բոլոր մանրամասնություններին և ձեռք բերի պատճենը, որի համար ես վտանգի եմ ենթարկում իմ գլուխը»։

   Ահա այդ արձանագրությունը․

   Մեղադրական ակտ

   Քուինբուս Ֆլիստրինի դեմ

   (Լեռ֊մարդու)

   Ի նկատի ունենալով, որ նորին կայսերական մեծություն Կելին Դեֆար Պլյունի թագավորության ժամանակ հրատարակված օրենքով, մահվան սպառնալիքի տակ, իբրև վիրավորանք նորին մեծության, արգելված է միզել թագավորական պալատի բակում, որ չնայած դրան, հիշյալ Քուինբուս Ֆլիստրինը, բացարձակորեն խախտելով հիշյալ օրենքը, իբր թե հանգցնելու համար այն հրդեհը, որով բռնկված էր նորին կայսերական մեծության սիրեցյալ ամուսնու ապարանքը, չարամտությամբ, դավաճանորեն ու սատանայությամբ բաց է թողել իր մեզը, հանգցրել հիշյալ ապարանքի հիշյալ հրդեհը, կանգնելով թագավորական հիշայլ պալատի բակում, հակառակ դրա համար գոյություն ունրցող օրենքների, ի խախտումն պարտաճանաչության և այլն և այլն։

   Որ հիշյալ Քուինբուս Ֆլիստրինը բերելով Բլեֆուսկուի կայսերական նավատորմիղը թագավորական նավահանգիստը և նախօրոք ստանալով նորին կայսերական մեծության հրամանը՝ գրավել հիշյալ Բլեֆուսկու կայսրության մնացած բոլոր նավերը, վերածել այդ կայսրությունը մի գավառի մեր փոխարքայի միջոցով կառավարելու համար, ոչնչացրել և կոտորել ոչ միայն բոլոր բութ֊ծայրական աքսորականներին, այլև առհասարակ այդ կայսրության ամբողջ ժողովուրդը, որը չուզեց լքել բութ֊ծայրական ավանդույթը։ Նա, հիշյալ Ֆլիստրինը, իբրև մի խարդախ դավաճան նորին բարեշնորհ, պայծառափայլ կայսերական մեծության, աղերսեց, որպեսզի թույլ տրվի իրեն չկատարելու այդ ծառայությունը, պատրվակ բերելով, թե խղճի դեմ է ճնշել կամ ոչնչացնել մի անմեղ ժողովրդի ազատությունն ու կյանքը։

   Ու երբ Բլեֆուսկուի արքունիքից որոշ պատգամավորություն եկավ նորին կայսերական արքունիքը՝ հաշտություն խնդրելու, նա, հիշյալ Ֆլիստրինը, իբրև մի խարդախ դավաճան օգնեց, քաջալերեց, սփոփեց ու զվաճացրեց հիշյալ պատվիրակությանը, թեև նա գիտեր, որ նրանք ծառա են մի թագավորի, որ վերջերս նորին կայսերական մեծության բացահայտ թշնամին էր և բացահայտ պատերազմ էր մղում նորին հիշյալ մեծության դեմ։

   Որ հիշյալ Քուինբուս Ֆլիստրինը, հակառակ հավատարիմ հպատակի պարտականության, պատրաստություն է տեսնում մի ճանապարհորդուցյուն կատարելու դեպի Բլեֆուսկուի արքունիքն ու կայսրությունը, որի համար նա ստացել է նորին կայսերական մեծության միայն բերանացի թույլտվությունը, և հիշյալ թույլտվության պատրվակի տակ նա մտադիր է խարդախությամբ ու դավաճանությամբ հիշյալ ճանապարհորդուցյունը կատարել և այդ միջոցով օգնել, սփոփել ու քաջալերել Բլեֆուսկուի կայսրին, որ դեռ վերջերս թշնամի էր և պատերազմ էր վարում նորին կայսերական հիշյալ մեծության հետ։

   Կային և միքանի այլ հոդվածնեեր, սակայն սրանք էին ամենակարևորները, որ ես ամփոփ կերպով կարդացի ձեզ։

   Այդ մեղադրանքի առթիվ եղած բազմաթիվ վիճաբանությունների ժամանակ, պետք է խոստովանել, նորին մեծությունը գթասրտության նշաններ ցույց տվեց, մատնանշելով ձեր իրեն ցույց տված ծառայությունները, մեղմելու համար ձեր մեղքը։ Գանձապահն ու ծովակալը պնդում էին, թե հարկավոր է ձեզ ամենատաժանելի և անարգ մահվան դատապարտել՝ գիշերը հրդեհի մատնելով ձեր տունը, ունենալով գնդապետի քսան հազար զինված զորքը, որ թունավոր նետեր պիտի արձակի ձեր դեմքին ու ձեռներին, կամ թե չէ ձեր ծառաներից ոմանք էլ գաղտնի հրաման պիտի ստանային ձեր սավաններն ու շապիկները օծելու թունավոր հյութով, որից դուք պիտի ձեր մարմնի միսը չանգռոտեիք ու մեռնեիք սոսկալի տանջանքներով։ Գնդապետն էլ միացավ այդ կարծիքին, այնպես որ ձեր դեմ առաջացավ մեծամասնություն։ Իսկ նորին մեծությունը որոշած լինելով, ըստ հնարավորին, խնայել ձեր կյանքը, ի վերջո կարողացավ իր կողմը քաշել սենեկապետին։

   Այդ պարագային գաղտնի գործերի ավագ քարտուղար Ռիլդրեզելը, որը միշտ ձեր հավատարիմ բարեկամն է, կայսրից հրաման ստացավ արտահայտել իր կարծիքը․ որ և հաճույքով ընդունեց, արդարացնելով ձեր լավ համարումը նրա մասին։ Նա ընդունեց, որ ձեր մեղքը մեծ է, սակայն միևնույն ժամանակ նա ընդունեց, որ տեղ կա և ողորմածության, մի առաքինություն, որով զարդարում է իրեն նորին մեծությունն այնքան արդարացի կերպով։ Նա ասաց, որ իր և ձեր բարեկամությունը քաջ հայտնի է աշխարհին, այնպես որ մեծարգո ժողովը կարող է նրան աչառու համարել․ սակայն, հնազանդվելով ստացած հրամանին, նա ազատ կերպով պիտի հայտնի իր կարծիքը։ Եթե նորին մեծությունը, ի նկատի ունենալով ձեր ծառայությունները և հետևելով իր գթասիրտ հակումներին, բարեհաճի խնայել ձեր կյանքը և միայն հրամայի հանել ձեր զույգ աչքը՝ նա խոնարհաբար կարծում է, որ այդ միջոցով արդարադատությունը որոշ չափով կբավարարվի, և ամբողջ աշխարհը կփառաբանի որքան կայսեր գթասրտությունը, նույնքան և ազնիվ ու վեհանձն վարմունքն այն անձանց, որոնք պատիվ ունեն նրա խորհրդականը լինելու։ Այնուհետև նա ասաց, որ ձեր զույգ աչքերի կորուստը արգելք չի լինի ձեր մարնական ուժին, որով դուք կարող եք օգտակար լինել նորին մեծությանը։ Կուրությունը, ծածկելով ձեզնից վտանգը, ավելացնում է համարձակությունը։ Որ ձեր աչքը կորցնելու երկյուղը եղել է մեծագույն դժվարությունը թշնամու նավատորմիղը բերելու ժամանակ, և բավական պետք է լինի, եթե ամենին դուք տեսնեք մինիստրների աչքերով, մանավանդ որ ամենամեծ միապետներն էլ նույն բանն են անում։

   Այդ առաջարկը ժողովի կողմից հավանություն չգտավ։ Ծովակալ Բոլգոլամը չկարողացավ զսպել իրեն, կատաղությամբ վեր կենալով տեղից, ասաց, որ զարմանում է, թե քարտուղարը ինչպե՛ս համարձակվեց առաջարկ անել մի դավաճանի կյանքը խնայելու։ Թե մի մարդ, որ ընդունակ է պարզապես միզելու միջոցով (նա չի կարող առանց զզվանքի հիշել դրա մասին) հանգցնել նորին մեծության կայսրուհու ապարանքի հրդեհը, մի ուրիշ ժամանակ նա ընդունակ կլինի նույն ձևով հեղեղ առաջացնել և ամբողջ պալատը ջրի տակ անել․ թե այն ուժը, որ հնարավորություն տվեց ձեզ բերելու թշնամու նավատորմիղը, դժգոհության առաջին դեպքում կծառայի ձեզ՝ ետ տանելու․ վերջապես թե նա ունի հաստատ պատճառ կարծելու, որ դուք ձեր սրտում բութ֊ծայրական եք, և քանի որ դավաճանությունը սրտում ծայր է առնում նախքան իրականում իրեն ցույց տալը, ուստի նա մեղադրեց ձեզ իբրև դավաճանի և պնդեց, որ ձեզ մահվան դատապարտեն։

   Նույն կարծիքին էր և գանձապահը․ նա ցույց տվեց, թե որ աստիճանի պակասել են նորին մեծության եկամուտները ձեր ապրուստի ծախսերը հոգալու պատճառով, մի բան, որ արդեն անտանելի է դառնում, թե քարտուղարի առաջարկը՝ հանել ձեր աչքերը, ոչ միայն չի դարմանի չարիքը, այլ հավանաբար ավելի ևս կխորացնի, որովհետև հայտնի է, որ նման գործողությունից հետո կենդանիներն ավելի շատ են ուտում և ավելի շուտ գիրանում, թե եթե նորին սուրբ մեծությունը և խորհուրդը, որոնք ձեզ դատում են, իրենց խղճի առաջ միանգամայն համոզված են ձեր հանցանքի համար, ապա այդ լիովին հիմք է տալիս դատապարտելու ձեզ մահվան, չսպասելով ձևական ապացույցների, որ պահանջում է օրենքի խստապահանջ տառը։

   Սակայն նորին կայսերական մեծությունը վճռաբար առարկեց առավելագույն պատժի դեմ, բարեհաճելով ասել, թե եթե խորհուրդն աչքերի կորուստը համարում է թեթև պատիժ, հետագայում կարելի է սահմանել մի ուրիշը։ Իսկ ձեր բարեկամ քարտուղարն ի պատասխան գանձապահի, որ առարկեց ձեր ապրուստի վերաբերյալ նորին մեծության մեծ ծախսերի առիթով, ասաց, թե քանի որ նորին վսեմափայլությունը կայսերական եկամուտների միակ տնորենն է, հեշտությամբ կարող է չարիքի առաջն առնել՝ աստիճանաբար նվազեցնելով ձեր մատակարարումը, և այդպես, կերակրի պակասից դուք ավելի պիտի թուլանաք ու նիհարեք, կորցնեք ձեր ախորժակն ու հետևապես մի քանի ամսում մաշվեք․ և ոչ էլ ձեր դիակի նեխած հոտը կարող է այնքան վտանգավոր լինել, երբ ձեր դիակը կիսով չափ կփոքրանա, և ձեր մահվանից անմիջապես հետո, նորին մեծության հպատակներից հինգ֊վեց հազար հոգի կարող են երկու֊երեք օրում զատել ձեր միսը ոսկրից, բեռնակառքերի մեջ դնել ու վարակիչ հիվանդությունների առաջն առնելու համար, մի հեռու վայր տանելով թաղել, իսկ կմախքը թողնել իբրև կոթող՝ ի զարմանս ապագա սերնդի։

   Եվ այդպես քարտուղարի բարեկամական լավ վերաբերմունքի շնորհիվ՝ ձեր գործի նկատմամբ փոխադարձ համաձայնության հանգան։ Խիստ կերպով կարգադրված էր, որ ձեզ աստիճանաբար սովամահ անելու ծրագիրը մնա գազտնիք, իսկ ձեր աչքերը հանելու որոշումն արձանագրվեց գրքի մեջ , հակառակ ծովակալ Բոլգոլամի կարծիքին, որը լինելով կայսրուհու գործիքը՝ նորին մեծության դրդմամբ համառորեն պահանջում էր ձեր մահը․ իսկ կայսրուհին ձեր դեմ ուներ մի հավերժական ոխ այն անպատկառ և ապորինի միջոցի համար, որով դուք հանգցրել էիք նրա ապարանքի հրդեհը։

   Երեք օրից հետո ձեր բարեկամ քարտուղարը հրաման կստանա գալ ձեզ մոտ և ձեր առաջ կարդալ մեղադրականի հոդվածներն ու բացատրել, թե որքան անհուն է նորին մեծության և իր խորհրդի գթասրտությունն ու շնորհը, որ դուք միայն դատապարտված եք կորցնելու ձեր աչքերը․ և նորին մեծությունը կասկած չունի, որ դուք այդ պատիժը հանձն կառնեք ամենայն խոնարհությամբ ու երախտագիտությամբ։ Իսկ նորին մեծության վիրաբույժներից քսան հոգի պիտի ճշմարտությամբ հսկեն, որ այդ գործողությունը կատարվի ինչպես հարկն է, այսինքն՝ ամենասրածայր նետերի օգնությամբ, որ պիտի արձակեն ձեր աչքերի սպիտակուցի մեջ, երբ դուք գետնի վրա պառկած լինեք։

   Ձեր խոհեմությանն եմ թողնում, թե ինչ միջոցներ ձեռք կառնեք, իսկ ես, կասկածներից խուսափելու համար անմիջապես պիտի վերադառնամ՝ այնպես թաքուն, ինչպես եկա»։

   Նորին լորդությունն այդպես էլ արավ, ու ես մնացի մենակ՝ տարակուսանքի ու վարանման մեջ։

   Մի սովորություն կար, որ մուծված էր ներկա միապետի և իր մինիստրների կողմից (ինչպես ինձ հավատացրին՝ միանգամայն տարբեր նախկին ժամանակներում եղած սովորությունից)։ Երբ դատարանը կայսեր զայրույթին կամ նրա սիրեցյալ մինիստրի ոխակալությանը գահացում տալու համար մի որևէ դաժան պատիժ է նշանակում, այն ժամանակ կայսրն ամբողջ խորհրդի առաջ մի ճառ է արտասանում՝ արտահայտելու համար իր գութն ու գորովը՝ առաքինություններ, որոնք ծանոթ են ու հայտնի ողջ աշխարհին։ Այդ ճառն անմիջապես հրապարակում են ողջ թագավորության մեջ․ և ոչ մի բան այնքան չի սարսափեցնում ժողովրդին, որքան այդ ողորմածության գովասանքը․ որովհետև նկատված է, որքան ընդաձակ ու ուժգին է այդ ներբողը, այնքան վայրագ է պատիժը ու զոհն անմեղ։ Իսկ ինչ վերաբերում է ինձ, պիտի խոստովանեմ, որ չունենալով պալատական կոչում ոչ իմ ծագման և ոչ էլ դաստիարակության հանգամանքով, այդ գործերի մեջ ես վատ դատավոր էի, և այդ որոշման մեջ չէի կարողանում գտնել գթասրտության կամ շնորհի որևէ հետք, այլ համարում էի (գուցե սխալմամբ) այդ պատիժն ավելի դաժան, քան մեղմ։ Երբեմն մտածում էի գնալ և ատյանի առաջ պաշտպանել ինձ, որովհետև թեև ես հնարավորություն չունեի ժխտելու բազմաթիվ հոդվածների մեջ առաջադրած փաստերը, տակավին հույս ունեի, որ այդ հոդվածները որոշ չափով թույլ են տալիս մեղմացնելու իմ պատիժը։ Մյուս կողմից կյանքիս մեջ կարդացած լինելով շատ քաղաքական դատավարությունների մասին՝ երբեք չէի նկատել, որ նրանք այն վախճանը չունենան, ինչ ուզում են որոշել դատավորները, և ես չէի ցանկանում այս ճգնաժամին իմ դատավճիռն այդքան զորավոր թշնամիների վստահել։ Մտքովս մի անգամ անցավ ընդդիմադրություն ցույց տալ․ քանի որ ես դեռ ազատ էի, այդ կայսրության ամբողջ զորությունը կարող էի ենթարկել ինձ ու քարերով հեշտությամբ քարուքանդ անել նրա մայրաքաղաքը։ Սակայն մտաբերելով կայսրին տված երդումս ու նրանից ստացած շնորհները, նաև նրա տված նարդակ տիտղոսը՝ ես մի կողմ նետեցի այդ մտադրությունը։ Ես այդքան շուտ չկարողացա վարժվել պալատների մեջ ընդունված երախտագիտության և ոչ էլ համոզել ինձ, որ նորին մեծության ներկա դաժանություններն ազատում են ինձ իմ անցյալ բոլոր պարտականություններից։

   Վերջապես ես հանգա մի եզրակացության, որի համար, թերևս, իրավամբ շատերը կշտամբեն ինձ․ խոստովանում եմ, իմ աչքերի, հետևապես և իմ ազատության պահպանությունը պարտական եմ իմ սեփական անխոհեմությանն ու անփորձությանը․ որովհետև, եթե ես ծանոթ լինեի միապետների ու մինիստրների բարքերին, որ ես երբեմն դիտել եմ ուրիշ շատ պալատներում, ու նրանց վարվելու ձևերին ոճրագործների հետ, որոնք պակաս մեղք ունեն, քան ես, ավելի մեծ աշխույժով ու պատրաստականությամբ կընդունեի մի այդպիսի թեթև պատիժ։ Սակայն իմ հախուռն երիտասարդության աճապարանքն ու նորին կայսերական մեծության թույլտվությունը՝ այցելելու Բլեֆուսկուի կայսրին, պատեհություն տվեց ինձ, նախքան երեք օրն անցնի, մի նամակ ուղարկել իմ բարեկամ քարտուղարին և իմաց տալու նրան իմ որոշման մասին՝ հենց նույն օրն առավոտյան մեկնել դեպի Բլեֆուսկու, համաձայն այն արտոնության, որ ես ունեի։ Ու պատասխանի չսպասելով, գնացի կղզու այն կողմը, ուր մեր նավատորմիղն էր գտնվում։ Վերցնելով զինվորական մի մեծ նավ, ցռուկից մի թոկ կապեցի, խարսխից հանեցի ու ապա հանելով վերարակուս (վերմակիս հետ միասին, որ կռանս տակ բերել էի) դրի նավի մեջ ու կես֊քայլելով, կես֊լողալով հասա Բլեֆուսկուի թագավորական նավահանգիստը, ուր ժողովուրդը վաղուցհետե սպասում էր ինձ։ Նրանք ինձ տվին երկու առաջնորդ ուղեկցելու համար մինչև մայրաքաղաքը, որ նույն անունն էր կրում, ինչ որ կղզին։ Ես դրանց իմ ձեռքիս վրա տարա մինչև երկու հարյուր յարդ քաղաքի դարպասից այս կողմ ու ցանկություն հայտնեցի, որ նրանք գալուս մասին իմաց տան քարտուղարներից որևէ մեկին և ասեն, որ ես այստեղ սպասում եմ նորին կայսերական մեծության հրամանին։ Մոտ մի ժամից հետո պատասխան ստացա, թե նորին մեծությունը, ունենալով իր հետ օգոստափառ ընտանիքն ու պալատական մեծամեծ պաշտոնյաներին, գալիս է դիմավորելու ինձ։ Ես մոտեցա մի հարյուր յարդ ևս։ Կայսրն ու իր շքախումբը ցած իջան ձիերից, կայսրուհին ու լեդիները՝ իրենց կառքերից, ու ես չնկատեցի, որ նրանք վախենան կամ անհանգստանան։ Նորին մեծություն կայսեր ու կայսրուհու ձեռը համբուրելու համար պառկեցի գետնին։ Նորին մեծությանը պատմեցի, որ եկել եմ համաձայն իմ խոստումի և իմ տեր կայսրից ստացած թույլտվության՝ պատիվ ունենալու ամենահզոր միապետին տեսնելու և, ուժերս ներածին չափ առաջարկելու իմ ծառայությունը, եթե այդ չի հակասում իմ սեփական կայսեր հանդեպ ունեցած պարտականություններին, չհիշելով ոչ մի խոսք իմ շնորհազրկության մասին, քանի որ դեռևս պաշտոնական տեղեկություն չունեի այդ մասին ու կարող էի ամենևին չիմանալ, թե կա մի այդպիսի մտադրություն։ Միևնույն ժամանակ, ամենայն իրավամբ, կարող էի ենթադրել, որ կայսրը չպիտի բաց աներ իր գաղտնիքը, քանի որ ես նրա իշխանության սահմաններից դուրս էի։ Սակայն շուտով ես ըմբռնեցի, որ չարաչար սխալվել եմ։

   Ես չպիտի անհանգստացնեմ ընթերցողին մանրամասն նկարագրությամբ այդ պալատում ինձ ցույց տված ընդունելուցյան մասին, որ հատուկ էր մի այդպիսի հզոր թագավորի վեհանձնությանը և ոչ էլ անհարմարությունների մասին, որ ես ունեցա տան և անկողնու բացակայության պատճառով․ ասեմ միայն, որ ստիպված էի պառկել գետնին, վրաս առնել վերմակս։

Գլուխ ութերորդ

   Հեղինակը, շնորհիվ մի բախտավոր դեպքի, հնարավորություն է գտնում թողնելու Բկեֆուսկուն և, մի շարք դժվարություններից հետո, անփորձ վերադառնալու իր հայրենի երկիրը։

   Գալուց երեք օր հետո, երբ զբոսնում էի կղզու հյուսիս արևելյան ափերին, մոտ կես լիգ հեռավորությամբ ծովի վրա նկատեցի մի բան, որ շատ նման էր շուռ տված նավի։ Կոշիկներս ու գուլպաներս հանելով ես երկու, թե երեք հարյուր յարդ ծովը մտա և նկատեցի, որ այդ առարկան մակընթացությունից մղվելով մոտենում է ափին․ կասկած չկար, որ դա մի իսկական մակույկ էր, գուցե որևէ փոթորկի հետևանքով նավից պոկված։ Անմիջապես վերադարձա քաղաք ու խնդրեցի նորին կայսերական մեծությունից տալ ինձ իր նավատորմիղի կորուստից հետո մնացած խոշոր նավերից քսան հատ ու երեք հազար նավաստի՝ փոխ֊ծովակալի հրամանատարությամբ։ Նավատորմիղը շրջան գործեց ծովով, իսկ ես կարճ ճանապարհով գնացի ծովափի այն տեղը, ուր նկատել էի մայույկը․ մինչ այդ մակընթացությունը մակույկն ավելի էր մոտեցրել ափին։ Նավաստիներն ամենքն էլ վերցրել էին թոկեր, որ ես ամրության համար երկու տակ միմյանց էի ոլորել։ Երբ նավերը տեղ հասան, ես հանվեցի և մտա ծովը և առաջ գնացի հարյուր յարդ մինչև մակույկը, իսկ հետո՝ լողացի։ Նավաստիներն ինձ մեկնեցին թոկի ծայրը, որ ես կապեցի մակույկի առաջի մասում գտնվող մի ճեղքից, իսկ մյուա ծայրը ռազմանավից․ սակայն գտա, որ իմ ջանքն ապարդյուն է անցնում, որովհետև ոտքս չէր հասնում հատակին, որպեսզի աշխատեի ինչպես հարկն է։ Հարկադրված ես ետ նահանջեցի ու սկսեցի մի ձեռքով, որքան ուժ ունեի, հրել մակույկը հետևից․ և որովհետև մակընթացությունը նպաստում էր ինձ, ես հասա այնքան հեռու, որ կարողացա ոտքս հատակին դնել, մինչև ծնոտս ջրի մեջ մնալով։ Երկու թե երեք րոպե հանգստանալով, նորից սկսեցի հրել մակույկը, մինչև որ ծովի ջուրը հասավ իմ կռնատակերը․ այժմ կատարած լինելով իմ աշխատանքի ամենադժվար մասը, ես վերցրի նավերից մեկի մեջ դարսած թոկերն ու կապեցի նախ մակույկից, ապա ինձ ուղեկցող ինը նավերից․ նավաստիները հեշտությամբ էին քաշում մակույկը, որովհետև քամին հաջող էր․ իսկ ես հրում էի հետևից, մինչև որ քառասուն յարդ մոտեցանք ափին․ և երբ մակընթացությունը վերջացավ, նավակը մնաց ցամաքի վրա և ես երկու հազար մարդու օգնությամբ, թոկերով ու մեքենաներով, շուռ տվի մակույկն իր հատակի վրա ու գտա, որ շատ քիչ է վնասված։

   Ես չպիտի ձանձրացնեմ ընթերցողին, թե ինչ դժվարությամբ, թիավարելով, տասը օր տևող աշխատանքից հետո (որ ես թափեցի թիակներ պատրաստելու վրա), մակույկը բերի Բլեֆուսկուի նավահանգիստը, որ գալուս առիթով ահագին ժողովուրդ էր հավաքվել, մի այդպիսի վիթխարի նավի տեսքից զարմացած։ Ես կայսրին պատմեցի, թե բախտն այդ մակույկը բերել է ինձ, որպեսզի նրանով ես գնամ մի այնպիսի տեղ, որտեղից կարող կլինեի վերադառնալ իմ հայրենի երկիրը․ ապա խնդրեցի կայսրին, որ նա հրամայի տալ ինձ անհրաժեշտ պարագաներ՝ կարգի բերելու մակույկը և միևնույն ժամանակ թույլ տա ինձ մեկնելու։ Սկզբում նա փորձեց համոզել ինձ մնալու, բայց վերջը բարեհաճեց տալ իր համաձայնությունը։

   Ես շատ զարմացա, որ այդ ժամանակամիջոցում, որքան ինձ հայտնի էր, Բլեֆուսկուի արքունիքն մեր կայսրից ոչ մի հարցում չեկավ։ Բայց հետագայում կողմնակի կերպով ես իմացա, որ նորին կայսերական մեծությունը ամենևին չկասկածելով, որ ինձ հայտնի է իր մտադրությունը, հավատացել է, թե գնացել եմ Բլեֆուսկո կատարելու համար իմ խոստումը՝ համաձայն այն թույլտվության, որ նա տվել էր ինձ և որ հայտնի էր մեր արքունիքին, ու համոզված էր, որ պիտի վերադառնամ մի քանի օրից հետո, երբ ծիսակատարությունները վերջանան։ Բայց վերջն իմ երկար բացակայությունը սկսեց նրան անհանգստացնել․ գանձապահի և մյուս մինիստրների հետ խորհրդակցելուց հետո նա Բլեֆուսկուի արքունիքն ուղարկեց մի երևելի անձ մեղադրական ակտի հետ միասին։ Այդ պատվիրակին հանձնարարված էր նկարագրել Բլեֆուսկուի կայսրին այն մեծ գթասրտությունը, համաձայն որի իր տերը բավականացավ պատժել ինձ միայն իմ աչքերը հանելով ու հայտնել, որ ես փախել եմ արդարադատության ձեռքից, և եթե երկու ժամվա ընթաց քում ես չվերադառնամ՝ պիտի զրկվեմ նարդակ տիտղոսից ու հայտարարվեմ իբրև դավաճան։ Բացի այդ, պատվիրակն ավելացրեց, թե երկու կայսրությունների միջև գոյություն ունեցող խաղաղությունն ու բարեկամությունը հաստատ պահելու համար, իր տերը հավատացած է, որ Բլեֆուսկուի իր եղբայրը կհրամայի ետ ուղարկել ինձ Լիլիպուտիա, ոտ ու ձեռս կապած՝ իբրև դավաճան պատիժ կրելու համար։

   Բլեֆուսկուի կայսրը երեք օր խորհրդակցելուց հետո մի պատասխան ուղարկեց՝ լիքը բազմաթիվ հայհոյախոսություններով։ Նա ասաց, թե իր եղբայրը գիտե, որ անհնար է ինձ կապոտած ուղարկել․ որ՝ թեև ես զրկել եմ նրան նավատորմիղից, սակայն նա իմ հանդեպ մեծ պարտականություն է զգում այն բազմաթիվ ծառայությունների համար, որ ես ցույց տվի հաշտություն կնքելու ժամանակ, որ, համենայն դեպս, զույգ կայսրությունները շուտով ազատ շունչ կքաշեն, որովհետև ես ծովի ափին գտել եմ մի վիթխարի նավ, որ կարող է ինձ ծովը տանել․ որ նա հրամայել է կարգի բերել այդ նավն իմ ցուցմունքների համաձայն և իր աջակցությամբ․ և հավատացած է, որ քանի շաբաթից հետո զույգ կայսրությունները կազատվեն մի այսպիսի անտանելի բեռից։

   Այս պատասխանի հետ պատվիրակը վերադարձավ Լիլիպուտիա, իսկ Բլեֆուսկուի միապետն ինձ պատմեց այն ամենը, ինչ տեղի ունեցավ, միևնույն ժամանակ առաջարկելով ինձ (սակայն իբրև մի խիստ գաղտնիք) իր բարեշնորհ հովանավորությունը, եթե, բան է, ես ուզենամ նրա ծառան դառնալ, թեև ես հասկանում էի նրա անկեղծությունը, սակայն որոշեցի այլևս երբեք հավատ չընծայել թագավորներին ու մինիստրներին, եթե միայն հնարավոր է նրանցից խուսափել, ուստի, երախտագետ նրա սիրալիր վերաբերմունքին, ես խոնարհաբար խնդրեցի, որ ինձ ներում շնորհի։ Ես նրան ասացի՝ քանի որ բախտը, լավ թե վատ, ուղարկել է ինձ մի նավակ, ես որոշել եմ ավելի շուտ ինձ ծովին հանձնել, քան կռվախնձոր դառնալ երկու այդչափ հզոր թագավորությունների միջև։ Թագավորին, կարծես թե, այդ պատասխանն ամենևին դժգոհություն չպատճառեց, այլ, ընդհակառակը, ինձ թվաց, որ նա իմ որոշումից շատ գոհ էր, և այդպես էլ նրա մինիստրներից շատերը։

   Այս հանգամանքն առիթ տվեց ինձ, որ ես արագացնեմ իմ մեկնումն ավելի վաղ, քան մտադիր էի, իսկ արքունիքը, իմ գնալուն անհամբեր, մեծ հոժարությամբ ինձ սատարում էր։ Հինգ հարյուր բանվոր, իմ ցուցմունքի համաձայն, մակույկիս համար երկու հատ առագաստ շինեցին՝ իրենց երկրի ամենակոշտ տեսակի քաթանը տասներեք ծալ միմյանց վրա կարելով։ Թոկն ու պարաններն ինքս հանձն առա շինել, իրար ոլորելով տասը, քսան կամ երեսուն տեղական ամենահաստ ու ամուր թոկեր։ Մի մեծ քար, որ երկար որոնումներից հետո պատահմամբ գտա, ինձ պիտի ծառայեր խարիսխի տեղ։ Ինձ համար բերին երեք հարյուր կովի ճարպ՝ մակույկս և մյուս պարագաները յուղելու համար։ Անհավատալի ջանքով ես կտրեցի մի քանի ատաղձի ծառ՝ թիերի ու կայմերի համար․ իսկ նորին մեծության նավային ատաղձագործները բավականին աջակցեցին ինձ, ողորկելով այն ամենը, ինչ ես շինում էի անտաշ կերպով։

   Մի ամիս անց, երբ արդեն ամեն ինչ պատրաստ էր, ես գնացի նորին մեծությունից հրաման ստանալու և միևնույն ժամանակ նրան հրաժեշտ տալու։ Կայսրը, օգոստափառ ընտանիքի հետ միասին, դուրս եկավ պալատից․ ես պառկեցի գետնին՝ համբուրելու համար նրա ձեռքը, որ սիրալիր կերպով մեկնել էր ինձ․ նույն արին և կայսրուհին ու երիտասարդ արքայազունները։ Նորին մեծությունը հիսուն քսակ նվիրեց, ամեն մի քսակի մեջ երկու հարյուր սպրըգ, նվիրեց նաև իր ամբողջ հասակով նկարված լուսապատկերը, որն ես անմիջապես դրի ձեռնոցիս մեջ՝ ավելի ապահով պահելու համար։ Իմ մեկնման ծիսակատարությունն այնքան երկար տևեց, որ չպիտի հոգնեցնեմ ընթերցողին նրա նկարագրությամբ։

   Մայույկի մեջ ես բարձեցի հարյուր մորթած եզ, երեք հարյուր մորթած ոչխար, դրա համապատասխան էլ՝ հաց, խմիչք և այնքան եփած միս, որքան կարող էին պատրաստել չորս հարյուր խոհարար։ Հետո վերցրի վեց կով ու երկու ցուլ, նույնքան էլ արու և էգ ոչխար, որ հետս հայրենիք տանեմ և այնտեղ բազմացնեմ։

   Նավի վրա նրանց կերակրելու համար հետս վերցրի մի լավ խուրձ չոր խոտ ու մի պարկ հացահատիկ։ Հաճույքով կվերցնեի նաև տեղացիներից մի քանի հոգու, սակայն կայսրը ոչ մի կերպ թույլ չտվեց․ ավելի ևս մանրազնին խուզարկության ենթարկելով իմ գրպանները, նորին մեծությունը պատվո երաշխիք առավ, որ նրա հպատակներից ոչ ոքի հետս չեմ վերցնի, անգամ եթե ունենամ նրաց սեփական ցանկությունն ու համաձայնությունը։

   Եվ այսպես, ըստ չափի հնարավորության կարգին պատրաստություն տեսնելուց հետո, 1701 թվի սեպտեմբերի 24֊ին, առավոտյան ժամը 6֊ին առագաստները պարզեցի․ և երբ հարավ֊արևելյան քամու ուղղությամբ մոտ չորս լիգ դեպի հյուսիս էի գնացել, հանկարծ հյուսիս֊արևմուտքում նկատեցի մի փոքրիկ կղզի։ Ես առաջ գնացի ու խարիսխ նետեցի կղզու քամուց պաշտպանված մասում, որ ինձ անմարդաբնակ թվաց։ Մի թեթև ուտելուց հետո՝ ես պառկեցի հանգստանալու։ Քնեցի շատ լավ․ իմ ենթադրությամբ ոչ պակաս, քան վեց ժամ, որովհետև արթնանալուց երկու ժամ հետո օրը բացվեց։ Գիշերը պարզ էր։ Դեռ արևը չծագած նախաճաշ արի ու խարիսխը հանելով, հաջող քամու հետ, իմ գրպանիս կողմնացույցի օգնությամբ, բռնեցի նույն ուղղությունը, ինչ որ առաջ էի բռնել։ Նպատակս էր, ըստ հնարավորին, հասնել կղզիներից մեկին, որ իմ ենթադրությամբ ընկած էր Վան Դիմեն երկրից դեպի հյուսիս֊արևելք։ Այդ օրը ես ոչ մի բան չգտա․ մյուս օրը իրիկնապահի մոտ ժամը երեքին, երբ իմ հաշվով ես արդեն 24 լիգ հեռացել էի Բլեֆուսկուից, նկատեցի մի առագաստ, որ տարվում էր դեպի հարավ֊արևելք, իսկ ես ինքս ընթանում էի ուղիղ դեպի արևելք։ Ես սկսեցի կանչել, սակայն ոչ մի պատասխան․ շուտով նկատեցի, որ ես հասնում եմ նրան, որովհետև քամին մեղմացել էր։ Կարողացածիս չափ ուժ տվի իմ բազուկներին ու կես ժամից հետո նավը նկատեց ինձ, պարզեց իր դրոշակն ու թնդանոթ արձակեց։ Հեշտ չէ արտահայտել այդ րոպեի իմ ուրախությունը, երբ իմ մեջ անսպասելի կերպով ծագեց մի հույս՝ տեսնելու իմ սիրեցյալ հայրենիքը և այն բոլոր թանկագին մարդկանց, որ թողել էի այնտեղ։ Նավը դանդաղեցրեց իր երթն ու ես երեկոյան ժամը մոտ հինգին թե վեցին ընդհուպ մոտեցա նրան․ սեպտեմբերի 26֊ին էր․ իսկ երբ տեսա անգլիական դրոշակները՝ սիրտս սկսեց արագ֊արագ բաբախել։ Վերարկուիս գրպանում դնելով իմ կովերին ու ոչխարները՝ ես իմ փոքրիկ պաշարեղենով նավը բարձրացա։ Դա մի անգլիական առևտրական նավ էր, որ հյուսիսային և հարավային ծովերը կտրելով գալիս էր Ճապոնիայից։ Նրա կապիտանը դեպտֆորդցի միստր Ջոն Բիդդլն էր՝ մի վերին աստիճանի սիրալիր մարդ և աննման ծովագնաց։ Մենք այժմ գտնվում էինք հարավային լայնության 30 աստիճանի վրա։ Նավի վրա մոտ հիսուն մարդ կար․ նրանց մեջ հանդիպեցի իմ վաղեմի բարեկամին՝ Պիտեր Ուիլյամսին, որ ինձ ներկայացրեց կապիտանին դրական կողմից։ Այդ ջենտլմենն ինձ շատ սիրալիր վերաբերմունք ցույց տվեց ու ցանկություն հայտնեց իմանալու, թե որտեղից եմ գալիս և ուր եմ գնում։ Երբ ես մի քանի խոսքով պատմեցի իմ տեսածները, նա կարծեց, թե զառանցում եմ կամ ինձ պատահած դեպքերը խելակորույս են արել ինձ։ Ես գրպանիցս հանեցի իմ կովերն ու ոչխարները, որոնք նրան մեծ զարմանք պատճառելով, առիթ տվին նրան համոզվելու, որ ես ճշմարտասեր մարդ եմ։ Ապա ես նրան ցույց տվի Բլեֆուսկուի կայսեր տված ոսկիները, նորին մեծության ամբողջ հասակով նկարված լուսապատկերը և այլ հազվագյուտ իրեր, որ վերցրել էի այդ երկրից։ Ես նրան ընծայեցի երկու քսակ՝ երկերկու հարյուր սպրըգ մեջն ու խոստացա Անգլիա վերադառնալուց հետո նվիրել նրան մի հղի կով ու մի հղի ոչխար։

   Ես չպիտի հոգնեցնեմ ընթերցողին այդ ճանապարհորդության մանրամասն նկարագրությամբ, որ ըստ մեծի մասին հաջող անցավ։ Մենք 1702 թվի ապրիլի 13֊ին հասանք Դաունս։ Ճանապարհին միայն մի դժբախտ դեպք պատահեց․ նավի առնետները տարան իմ ոչխարներից մեկին․ մի ճեղքի մեջ ես նրա կրծոտած ոակորները միայն գտա։ Իսկ մյուս անասունները ես անփորձ կերպով ափը հասցրի և արածացնելու համար Գրինվիչում դրի մի կանաչ, թմբի վրա, որի դալար նրբությունն ավելի ախորժելի էր դարձնում նրանց կերը, թեև ես միշտ երկյուղ ունեի, թե ընհակառակը կլինի։ Թերևս երբեք չպիտի ողջ֊ողջ բերեի նրանց մի այդպիսի երկար ճանապարհորդությունից հետո, եթե կապիտանն ինձ չտար մի աննման պաքսիմատից, որ ևս փոշի էի դարձնում ու, ջրի մեջ շաղախելով, տալիս էի նրանց։ Անգլիայուն եղած ժամանակ, կարճ միջոցում, իմ անասունները շատ բարձրաստիճան և այլ մարդկանց ցույց տալով, ես պատկառելի դրամ վաատակեցի։ Ու նախքան իմ երկրորդ ճանապարհորդուցյունն սկսելը, այդ անասունները ծախեցի 500 ֆունտ ստեռլինգով։ Իմ վերջին վերադարձին այդ ցեղը սաստիկ բազմացել էր, մանավանդ ոչխարները, որոնց բրդի նրբության շնորհիվ մեր մանվածքային արդյունաբերությունը, ես հավատացած եմ, շատ պիտի շահի։

   Կնոջս և ընտանիքիս հետ ես մնացի երկու ամիս, որովհետև անհագուրդ ցանկությունս՝ տեսնելու օտար երկրներ, ինձ հանգիստ չէր տալիս ավելի երկար մնալու։ Կնոջո թողի հազար հինգ հարյուր ֆունտ ստեռլինգ ու Ռիդրիֆֆում մի բնակարան՝ մի լավ տամ մեջ։ Մնացած կարողությունս մասամբ դրամ, մասամբ կայք, վերցրի հետս՝ բախտս նորից փորձելու համար։ Իմ ավագ հորեղբայրը՝ Ջոնը, Էպպինգի մոտերքը կտակել էր ինձ մի կալվածք, որ տարեկան մոտ երեսուն ֆունտ ստեռլինգ եկամուտ էր բերում․ իսկ Ֆիտտըր֊Լեյում , երկար պայմանաժամով, ես վարձել էի Սև Ցուլ պանդոկը, որ կրկին նույնքան եկամուտ էր բերում, այնպես որ ոչ մի վտանգ չունեի, որ իմ ընտանիքը ծխականների բեռը դառնա։ Իմ որդին Ջոննը, որ կրում էր իր հորեղբոր անունը, հաճախում էր նախակրթարան ու մի առաջադեմ աշակերտ էր։ Բետտի աղջիկս (որ ամուսնացել է և երեխաներ ունի), ասեղնագործություն էր սովորում։ Հրաժեշտ տալով կնոջս, տղայիս ու աղջկաս և երկուստեք արտասուք թափելով նստեցի երեք հարյուր տաննանոց մի առևտրական նավ՝ «Էդվենչըր» անունով, որ մեկնում էր դեպի Սյուրատ։ Նրա կապիտանն էր Նիկոլասը՝ Լիվերպուլ քաղաքից։ Սակայն իմ այս ճանապարհորդության հաշվետվությունը պիտի կազմի իմ երկասիրության երկրորդ մասը։

Երկրորդ մաս — Ճանապարհորդություն դեպի Բրոբդինգնեգ

Գլուխ առաջին

   Մի մեծ փոթորկի նկարագրություն։ Խմելու ջուր բերելու համար բարկաս են ուղարկում։ Հեղինակն այդ նավով գնում է ուսումնասիրելու երկիրը։ Նրան թողնում են ծովափին։ Բնիկներից մեկը բռնում է նրան և տանում մի ֆերմերի տուն։ Նրան այնտեղ ցույց տված ընդունելությունը և այլ արկածներ, որոնց ենթակա է լինում նա։ Ազգաբնակության նկարագրությունը։

   Բնությունից ու ճակատագրից դատապարտված լինելով գործոն ու անհանգիստ կյանք վարելու, իմ վերադարձից երկու ամիս հետո, ես կրկին թողի իմ հայրենի երկիրն ու 1702 թվի հունիսի 20֊ին նստեցի «Էդվենչըր» նավը, որի կապիտանն էր կոռնիշեցի Ջոն Նիկոլասը և որը մեկնում էր դեպի Սյուրատ։ Քամին, մինչև Բարեհուստ հրվանդանը, հաջողակ էր․ այստեղ մենք խմելու ջրի համար ափ իջանք․ սակայն մեր նավը ջուր էր դուրս գցում ու մենք ստիպված էինք ափը հանելու մեր իրերն ու ձմեռելու այդտեղ, որովհետև կապիտանը տենդով հիվանդացավ ու մինչև մարտի վերջը չկարողացանք հեռանալ հրվանդանից։ Ապա մենք պարզեցինք առագաստները և անփորձ շարունակեցինք մեր ճանապարհորդուցյունը մինչև Մադագասկարի նեղուցն անցնելը։ Սակայն երբ դուրս եկանք այդ կղզուց դեպի հյուսիս, մոտավորապես հարավային լայնության 5 աստիճանը, ուր քամիներն այդ ծովում, ինչպես նկատված էր, դեկտեմբերի սկզբից մինչև մայիսի սկիզբը եղել էին միշտ հանդարտ, ապրիլի 19֊ին սկսեցին ավելի սաստկանալ ու սովորականից ավելի՝ փչեց արևմտյան քամին, որ անընդհատ շարունակվեց քսան օր․ այդ ժամանակ քամին մեզ տարավ Մոլուկկա կղզուց դեպի արևելք, հասարակած գծից երեք աստիճան դեպի հյուսիս, ինչպես որոշեց մեր կապիտանը մայիսի 2֊ին արած դիտեղությունների հիման վրա, երբ քամին դադրեց, ծովը խաղախվեց, մի բան որ ինձ շատ ուրախացրեց։ Իսկ կապիտանը, որ այդ ծովերի վրա մարզված նավաստի էր, մեզ հրամայեց պատրաստություն տեսնել փոթորկի դեմ, որ իսկապես պայթեց հետևյալ օրը, որովհետև սկսվեց մի հարավային քամի, որն հայտնի է մուսոն անունով։

   Նկատելով, որ փոթորիկը սաստկանում է, մենք իջեցրինք ցռուկի առագաստը ու պատրաստեցինք առաջի առագաստը․ իսկ երբ եղանակը վատթարացավ, մենք ստուգեցինք, թե արդյոք թնդանոթներն ամու՞ր են իրենց տեղերում թե ոչ, և իջեցրինք հետևի առագաստը։ Նավը գտնվում էր բաց ծովում, ուստի մենք որոշեցինք ավելի շուտ առաջ վարել, քան մնալ անշարժ։ Մենք ծալեցինք առաջի առագաստը, մի կողմ դրինք ու քաշեցինք փոկերը։ Ղեկը մնացել էր զորավոր քամուն․ նավն արիաբար դիմադրում էր ալիքներին․ սակայն հանկարծ առագաստը պատռվեց, այն ժամանակ մենք իջեցրինք առագաստաձոցը, հանեցինք վրայի առագաստը․ դրինք նավի մեջ, նմանապես և մյուս սարքն ու կարգը։ Փոթորիկը կատաղի էր․ ծովն ալեկոծվում էր ահավոր կերպով։ Մենք քաշեցինք ղեկի առասանները և օգնության հասանք ղեկավարին։ Վերնակայմը չէինք ուզում իջեցնել, այլ թողինք, որ կանգուն մնա, որովհետև նավը քամիներից տարվում էր, և մենք գիտեինք, որ կանգուն վերնակայմը նպաստում է նավի ընթացքին ջրերի վրա, մանավանդ որ առաջներիս բաց ծով էր։ Երբ փոթորիկը դադարեց, մենք հանեցինք առաջավոր ու մեծ առագաստները և հանձնվեցինք ալիքներին։ Մի փոքր հետո պարզեցինք հետին, գլխավոր ու առաջին առագաստը։ Մենք ընթանում էինք դեպի հյուսիս֊արևելք՝ հարավ֊արևմտյան քամու ուժով։ Մեծ պարաններն ամրացրինք նավի աջ կողմից․ թուլացրինք առագաստաձողի փոկերը, ամուր կերպով քաշեցինք քամու դեմ պարզած առագաստի թոկերն ու կապեցինք նավից, հետին առագաստը քամու կողմը դարձրինք, աշխատելով բռնել քամին ու պարզեցինք այնքան առագաստ, որքան կարող էին պահել կայմերը։

   Այդ փոթորկի ժամանակ, որին զուգադիպեց արևմտա֊հարավ֊արևմտյան մի զորեղ քամի, մենք տարվեցինք, իմ հաշվով, մոտ 500 լիգ դեպի արևելք, այնպես որ ամենահասակավոր նավաստիներն անգամ չկարողացան ասել, թե աշխարհի ո՞ր մասումն ենք գտնվում։ Մենք ունեինք առատ պաշար, մեր նավը լավ վիճակի մեջ էր և նավաստիները ողջ ու առողջ էին, միայն խմելու ջրի պակասն էր մեզ տագնապ պատճառում։ Մեզ թվաց, թե ավելի լավ է նույն ուղղությունը բռնենք, քան թե թեքվենք դեպի հյուսիս, որովհետև այդպես մենք կարող էինք գնալ մինչև Մեծ Թաթարստանի հյուսիս֊արևմտյան մասերը կամ Սառուցյալ օվկիանոսը։

   1703 թվի հունիսի 16֊ին մի տղա վերնակայմից տեսավ մի երկիր։ 17֊ին մենք մոտեցանք մի մեծ կղզու թե երկրամասի (այդ մեկը մենք չիմացանք), որի հյուսիսային կողմում կար դեպի ծովը դուրս ցցված մի նեղ պարանոց ու մի ծովախորշ, որ ծանծաղ լինելով՝ հազիվ թե կարողանար ընդունել հարյուր տոննանաոց նավը։ Այդ ծովախորշից մի լիգ հեռավորության վրա մենք խարիսխ նետեցինք ու մեր կապիտանը բարկասով տասներկու զինված մարդ ուղարկեց, տալով նրանց ջրի ամաններ, եթե բան է՝ խմելու ջուր գտնեն։ Ես նրանից թույլատրություն խնդրեցի, որ ես էլ գնամ տեսնելու երկիրը և գյուտեր անեմ, եթե միայն կարողանամ։ Եվ մենք ափ իջանք, սակայն ոչ գետ տեսանք, ոչ առվակ ու ոչ էլ ազգաբնակության մի որևէ հետք։ Մերոնք սկսեցին ափերը պտտել՝ խմելու ջուր գտնելու համար, իսկ ես մենակ, մոտ կես մղոն, թափառելու գնացի հակառակ կողմը, ուր նույն անբերի և ապառաժառ ցամաքն էր։ Արդեն սկսել էի հոգնել, և հետաքրքիր բան չգտնելով, առանց շտապելու, սկսեցի վերադառնալ դեպի ծովախորշը․ ծովն ամբողջովին բացվում էր առաջս և ես տեսա հանկարծ, որ մերոնք, մակույկը նստած, ամբողջ ուժով թիավարում են։ Ես ուզեցի նրանց հետևից կանչել, սակայն իզուր, որովհետև հանկարծ նկատեցի, որ մի հսկա արարած ծովի մեջ, ամբոջ թափով, նրանց հետապնդում է։ Ջուրը հասնում էր մինչև նրա ծնկները, ու նա ծովի մեջ վիթխարի քայլեր էր անում։ Բայց որովհետև արդեն կես լիգ նրանից հեռացել էին և ծովն էլ այդ կողմերը լիքն էր սրածայր ապառաժներով, հրեշը չէր կարողանում հասնել մակույկին։ Այդ ամենի մասին ինձ հետո պատմեցին, որովհետև ես անկարող էի կանգնել ու դիտել այդ հետապնդման ելքը, այլ ամբողջ ուժով ծլկեցի։ Խիստ հևալով ես մագլցեցի մի ժայռի վրա, որտեղից կարող էի գաղափար կազմել շրջակայքի մասին։ Հողը կանոնավոր մշակված էր, սակայն մի բան, որ ինձ զարմացրեց ամենից առաջ, դա մարգագետինների խոտն էր, որի բարձրությունը մոտ քսան ոտնաչափ էր։

   Այդտեղից ես դուրս եկա մի լայն ճանապարհ, գոնե ինձ այդպես թվաց, թեև տեղացիների համար դա գարու դաշտի միջև անցնող լոկ մի արահետ էր։ Այդտեղ ես մի պահ կանգ առա, որովհետև հնձի ժամանակ լինելով, հասկերը քառասուն ոտնաչափ բարձրություն ունեին և մյուս կողմը ոչինչ չէր երևում։ Մի քանի ժամ քայլելուց հետո, ես հասա դաշտի ծայրին, որ պատած եր առնվազն հարյուր քսան ոտնաչափ բարձրություն ունեցող ցանկապատով, իսկ ծառերն այնքան վիթխարի էին, որ ես չկարողացա որոշել նրանց բարձրությունը։ Մի դաշտից մյուսն ընկնելու համար պետք էր բարձրանալ չորս աստիճան ու անցնել մի մեծ քարի վրայից։ Իմ ուժերից վեր էր բարձրանալ այդ սանդուղքով, որովհետև ամեն մի աստիճանի բարձրությունը վեց ոտնաչափ էր, իսկ վերի քարինը՝ մոտ քսան ոտնաչափ։ Ցանկապատի արանքում ես ուզում էի մի ճեղք գտնել անցնելու, երբ հանկարծ հարևան դաշտում նկատեցի տեղացիներից մեկին, որ գալիս էր իմ առաջ ու նույն չափի էր, ինչպես այն մեկը, որին ես տեսա ծովի մեջ՝ մեր մակույկը հետապնդելիս։ Նրա հասակը զանգակատան չափ էր և ամեն մի քայլ անելիս, որքան կռահեցի մոտ տասը յարդ։ Անհուն վախից ու զարմանքից ես փախա ու թաքնվեցի վարսակի հասկերի մեջ, որտեղից տեսա, թե ինչպես նա բարձրացավ սանդուղքի ծայրը, նայեց աջ կողմի դաշտը ու սկսեց մեկին կանչել այնպիսի ձայնով, որ մի քանի անգամ ուժեղ էր, քան բարձրախոս փողի ձայնը, և այդ օդի մեջ հնչեց այնքան ուժգին, որ ես սկզբում կարծեցի, թե ամպի որոտ է։ Նրա ձայնի վրա մոտեցան չորս հրեշներ, մանգաղները ձեռներին, ամեն մի մանգաղը՝ մեր վեց գերանդու չափ։ Այդ մարդիք այնքան էլ լավ չէին հագնված, ինչպես առաջինը, և երևվում էր, որ նրանք վերջինի ծառաները կամ բանվորներն էին, որովհետև նրա ասած մի քանի խոսքերից հետո իսկույն գնացին հունձի այն դաշտը, ուր ես թաքնվել էի։ Ես աշխատում էի կարողացածի չափ հեռու մնալ նրանցից, սակայն տեղիցս շարժվում էի մեծ դժվարությամբ, որովհետև հասկերի հեռավորությունը միմյանցից հաճախ մի ոտնաչափ էլ չկար, այնպես որ իմ մարմինը դժվարությամբ էր անցնում նրանց արանքից։ Բայց և այնպես ես մի հնարքով առաջ շարժվեցի մինչև դաշտի այն մասը, ուր հասկերն անձրևից ու քամուց պառկել էին։ Այդտեղ անհանրին էր մի քայլ անգամ անել, որովհետև հասկերն այնքան խճճվախ էին, որ չէի կարողանում միջիցը անցնել, և ընկած հասկերի քիստերն ամուր ու սրածայր էին, որ թափանցելով հագուստս՝ խրվում էին մսիս մեջ։ Մինչդեռ ես լսում էի, որ հնձվորները գտնվում են ինձնից հարյուր յարդից ոչ հեռու։ Հոգնությունից ջարդված, տառապանքից ու վհատությունից ընկճված, ես պառկեցի երկու ակոսի մեջ և սրտանց ուզեցի մեռնել։ Ես հեծեծում էի իմ տնանկ կնոջ ու որբացած երեխաների համար։ Ես ողբում էի իմ անմտության ու կամակորության վրա, որի հետևանքով ես ձեռնարկեցի իմ երկրորդ ճանապարհորդությունը, հակառակ իմ բարեկամների և ազգականների խորհրդին։ Այս սոսկալի մտահոգության մեջ ես ակամա հիշեցի Լիլիպուտիան, որի բնակիչները նայում էին ինձ վրա, իբրև աշխարհում չեղած մի հրաշքի․ այնտեղ՝ ուր ես կարող էի կայսերական մի ամբողջ նավատորմիղ մի ձեռքով քաշել իմ հետևից ու կատարել այլ գործեր, որոնք արձանագրված են այդ կայսրության ժամանակագրության մեջ մինչև հավիտյան և որոնց հետագա սերունդը դժվարությամբ պիտի հավատա, թեև այդ ամենը վկայված է միլիոնավոր մարդկանց կողմից։ Ես երևակայեցի, թե որքան ստորացուցիչ պիտի լինի ինձ համար այդ ժողովրդի մեջ երևալ, որտեղ ես մի այնպիսի աննշան էակ էի, ինչպիսիսն է լիլիպուտը մեր մեջ։ Բայց դա, անկասկած, իմ դժբախտությունների մեջ վերջինը չէր, որովհետև եթե մարդկանց վայրենությունն ու դաժանությունը, ինչպես նկատված է, ավելանում են իրենց զանգվածի համապատասխան, ապա ինչ էր մնում ինձ, եթե ոչ դառնալ բերանի մի պատառ այդ վիթխարի բարբարոսներից առաջինի համար, որ կարող էր բռնել ինձ։ Անկասկած փիլիսոփաներն իրավունք ունեն, երբ ասում են, թե առանց բաղդատության ոչ մի բան մեծ կամ փոքր չէ։ Բախտը կարող է այնպես անել, որ լիլիպուտներն էլ գտնեն այնպիսի երկիր, ուր մարդիկ նույնքան փոքր են իրենց համեմատությամբ ինչպես նրանք՝ իմ համեմատությամբ։ Եվ ով գիտե, գուցե աշխարհիս մի հեռավոր մասում, որ անհայտ է մեզ, կան մարդիկ, որոնք իրենց հասակով գերազանցում են մահկանացուների այս վիթխարի ցեղին ևս։

   Չնայած ինձ պատած սարսափին և վարանմանը, ես անձնատուր էի եղել այդպիսի փիլիսոփայակն խորհրդածություններին։ Մեկ էլ տեսնեմ հնձվորներից մեկը տասը յարդ հեռավորության վրա է գտնվում այն ակոսից, ուր ես էի պառկել․ ես սարսափեցի, թե միգուցե մի քայլ էլ անի և իր ոտների տակ ինձ ճզմի, կամ թե չէ իր մանգաղով կես անի ինձ։ Ու երբ մեկ էլ շարժվեց դեպի ինձ, ես սոսկալի գոռացի։ Հսկան կանգ առավ ու չորս կողմը նայելով, վերջապես նկատեց ինձ գետնի վրա պառկած։ Նա զգուշությամբ մի պահ դիտեց ինձ, նման մի մարդու, որն ուզում է բռնել մի փոքրիկ վտանգավոր կենդանու այնպես, որ նա չկարողանա ոչ չանգռել և ոչ կծել իրեն, ինչպես ես ինքս արել եմ Անգլիայում՝ աքիս բռնելու ժամանակ։ Վերջապես նա խիզախություն ունեցավ բռնել ինձ իմ իրանից իր բութով և ցուցամատով, ու մոտ երեք յարդ մոտեցնել իր աչքերին՝ ավելի լավ դիտելու։ Ես գուշակեցի նրա մտադրությունը և բախտս ինձ մի այնպիսի քաջություն տվեց, որ ես որոշեցի չդիմադրել նրան, երբ նա բռնել էր ինձ օդի մեջ, գետնից վաթսուն ոտնաչափ բարձրության վրա, թեև նա սոսկալի կերպով հուպ էր տալիս իմ կողերը, վախենալով, թե միգուցե ես դուրս պրծնեմ նրա մատների միջից։ Միակ բանը, որ ես համարձակվեցի անել, այն էր, որ բարձրացրի իմ աչքերը դեպի արևը, աղերսական ձևով ձեռքերս ծալեցի ու մելամաղձոտ ձայնով մի քանի խոսք ասացի, պատշաճ այն կացության, որի մեջ ես գտնվում էի։ Ամեն րոպե ես վախենում էի, որ նա կարող է ինձ շպրտել գետին, ինչպես մենք սովորաբար անում ենք, երբ մի զզվելի կենդանի ուզում ենք ոչնչացնել։ Բայց իմ բախտից իմ ձայնն ու շարժուձևը հաճելի թվացին նրան և նա սկասեց նայել ինձ վրա իբրև մի արտասովոր բանի, զարմանալով իմ հստակ կերպով արտասանած խոսքերին, որոնցից նա ոչինչ չէր հասկանում։ Միևնույն ժամանակ ես ակարող էի զսպել իմ տնքողներն ու արտասուքները, և գլուխս դեպի կողերս թեքելով, կարողացածիս չափ, հասկացրի նրան, որ իր սեղմած մատները ցավ են պատճառում ինձ։ Նա կարծես թե ինձ հասկացավ, որովհետև բռնեց իր վերարկուի փեշը, զգուշությամբ դրեց ինձ վրան և իսկույն վազեց դեպի տերը, որ մի ունևոր ֆերմեր էր և հենց այն մարդն էր, որին ես առաջին անգամ դաշտում տեսա։

   Ֆերմերն ստանալով որոշ տեղեկություններ իմ մասին (ինչպես ես կռահեցի իրենց խոսակցությունից), որքան որ իր ծառան կարողացավ տալ, վերցրեց մի փոքրիկ հարդ, որ մոտավորապես մի ձեռնափայտի չափ էր, ու դրանով սկսեց բարձրացնել վերարկուիս փեշերը, որ նրան թվում էին իբրև բնությունից տված մի տեսակ ծածկոց։ Նա փչեց իմ մազերը մի կողմ՝ դեմքս ավելի լավ տեսնելու համար։ Ապա նա իր մոտ կանչեց ծառաներին ու հարցրեց (ինչպես ես հետո իմացա), թե արդյոք նրանք դաշտի մեջ չե՞ն տեսել ինձ նման որևէ այլ փոքրիկ արարածներ։ Ապա նա զգուշությամբ, չորեքթաթ կերպով, դրեց ինձ գետնի վրա, իսկ ես անմիջապես ոտքի կանգնեցի ու հանդարտ սկսեցի ետ ու առաջ քայլել, այդ մարդկանց ցույց տալու, որ փախչելու մտադրություն չունեմ։ Նրանք ամենքն էլ շուրջբոլորս նստեցին՝ ավելի լավ դիտելու համար իմ շարժումները։ Ես հանեցի իմ գլխարկը և ֆերմերին խորը գլուխ տվի։ Ձեռքերս և աչքերս բարձրացնելով, չոքեցի ու բարձր ձայնով մի քանի խոսք ասացի․ հանեցի ոսկով լի իմ քսակը և հլու առաջարկեցի նրան։ Նա քսակն առավ իր ափի վրա, կիպ մոտեցրեց իր աչքերին, տեսնելու համար, թե դա ինչ բան է, ապա իր թևքից հանեց մի գնդասեղ ու ծայրով մի քանի անգամ շուռումուռ արեց, սակայն բան չհասկացավ։ Այնուհետև ես նրան նշան արի, որ իր ձեռքը դնի գետնին։ Ես վերցրի քսակն ու, բանալով ամբողջ ոսկին, թափեցի նրա ափի մեջ։ Այդտեղ վեց իսպանական ոսկի կար, ամեն մի ոսկին չորս պիստոլ, ու քսան թե երեսուն հատ մանր դրամ։ Ես տեսա, թե ինչպես նա լեզվով թրջեց իր ճկույթի ծայրն ու վերցեց ամենախոշոր դրամը, ապա մյուսը, սակայն երևաց, որ նա չիմացավ, թե դա ինչ բան է։ Նա ինձ նշան արեց, որ ոսկիները կրկին հավաքեմ իմ քսակն ու դնեմ գրպանս, որ և արի՝ մի քանի անգամ նրան առաջարկելուց հետո։

   Ֆերմերը կամաց֊կամաց գլխի ընկավ, որ ես մի բնական արարած եմ։ Նա հաճախ խոսում էր իմ հետ, սակայն նրա ձայնը խլացնում էր իմ ականջը, ինչպես ջրաղացի աղմուկը, թեև նրա խոսքերը հնչում էին բավականին հստակ։ Ես պատասխանում էի նրան որքան կարելի է բարձրաձայն, տարբեր լեզուներով, իսկ նա իր ականջը մինչև երկու յարդ մոտեցնում էր ինձ, սակայն իզուր, որովհետև մենք իրար չէինք կարողանում հասկանալ։ Ապա նա ծառաներին ուղարկեց իրենց բանին ու գրպանից հանելով թաշկինակը, երկու տակ ծալեց, փռեց իր ձախ ձեռքին, որ դրել էր գետնի վրա՝ ափը դեպի վեր, ու նշան արավ, որ բարձրանամ վրան, մի բան, որ ես հեշտությամբ արի, որովհետև նրա ձեռքի հաստությունը մեկ ոտնաչափից ավելի չէր։ Իմ կողմից ես լավագույնը համարեցի հնազանդվել նրան, և ընկնելուց վախենալով ամբողջ երկարությամբ պառկեցի թաշկինակի վրա, որով նա, ապահովության համար փաթաթեց ինձ մինչև իմ գլուխն ու այդպես տարավ ինձ իր տունը։ Այդտեղ նա կանչեց իր կնոջն ու ինձ ցույց տվեց նրան․ իսկ նա ճչալով ետ փախավ, ինչպես Անգլիայում կանայք, երբ գորտ կամ սարդ են տեսնում։ Սակայն երբ նա տեսավ իմ բարի վարքն ու նկատեց, թե ինչպես նրա ամուսնու նշաններին համաձայն ամեն ինչ կատարում եմ, շուտով հաշտվեց և սկսեց դեպի ինձ մեծ քնքշությամբ վերաբերվել։

   Կեսօրվա ժամը տասներկուսն էր, ծառաներից մեկը բերեց ճաշը։ Դա միայն մսի սովորական կերակուր էր (պատրաստած հողագործի պարզ պայմաններին համաձայն), մի ամանի մեջ լցրած, որ մոտ քսանչորս ոտնաչափ տրամագիծ ուներ։ Սեղանին նստեցին՝ ֆերմերը, իր կինը, երեք զավակներն ու պառավ տատը։ Նստելուց հետո ֆերմերը դրեց ինձ իր մոտ, սեղանի վրա, որ հատակից երեսուն ոտնաչափ բարձր էր։ Ես սաստիկ վախենում էի, որ վայր կընկնեմ այդ բարձրությունից, դրա համար էլ բավականին հեռացա սեղանի եզրից։ Ամուսինը կտրեց մի կտոր միս ու հաց և դրեց իմ առաջ։ Ես նրան խորը գլուխ տվի, հանեցի դանակս ու պատառաքաղս և սկսեցի ուտել, որ նրանց մեծ հաճույք պատճառեց։ Տանտիրուհին ուղարկեց աղախնին մի փոքրիկ սրվակ բերելու, որ մոտ երեք գալլոն՝ կտեղավորեր ու լցրեց խմիչքով․ երկու ձեռքով, մեծ դժվարությամբ, ես վերցրի այդ ամանը և ամենայն մեծարանքով խմեցի հարգելի տիկնոջ կենացը, բարձրաձայն արտասանելով իմ խոսքերն անգլերեն, որի համար նրանք սրտանց ծիծաղեցին, խլացնելով իմ ականջն իրենց ձայնով։ Այդ խմիչքի համը նման էր թեթև սայդրի՝ և բավականին անուշ էր։ Ապա տանտերն ինձ նշան արավ, որ գնամ իր պնակի մոտ․ բայց երբ քայլում էի սեղանի վրա, հացի կտորը ոտքերիս տակ ընկավ ու երեսնիվայր փռվեցի սեղանին, սակայն անվանս։ Ներողամիտ ընթերցողը հեշտությամբ կհասկանա ինձ ու կների, որովհետև ամբողջ ժամանակ ապշանքի մեջ էի։ Ես անմիջապես ոտքի կանգնեցի ու նկատելով, որ այդ բարի մարդկանց մտահոգություն պատճառեցի, առա իմ գլխարկը (որ ըստ վայելչության դրել էի իմ կռան տակ) ու գլխիս վրա թափահարելով երեք անգամ «կեցցե» կանչեցի, ցույց տալու համար, որ ընկնելուց չեմ վնասվել։ Իսկ երբ մոտեցա իմ տիրոջը (այդպես պետք է անվանեմ նրան այսուհետև), նրա կողքին նստած փոքրիկ որդին, որ մի տասը տարեկան չարաճճի տղա էր, բռնեց իմ ազդրերից և բարձրացրեց օդի մեջ այնքան բարձր, որ շունչս կտրվեց․ բայց հայրը խլեց ինձ նրա ձեռքից ու նրա ձախ ականջին մի այնպիսի ապտակ զարկեց, որից երևի եվրոպական մի ամբողջ զորագունդ ձիերից վայր կընկներ, ու հրամայեց նրան, որ սեղանից հեռանա։ Բայց վախենալով, թե միգուցե տղան վրեժը պահի և լավ հիշելով, թե երեխաները մեզ մոտ սովորաբար ինչքան խստասիրտ են լինում դեպի ճնճղուկները, ճագարները, կատվի ձագերն ու շնիկները, իսկույն չոքեցի և տղային ցույց տալով, իմ տիրոջը հասկացրի, որքան կարող էի, որ ես ցանկանում եմ, որ նա իր տղային ների։ Հայրը մեղմացավ և տղան նորից նստեց իր տեղը․ դրա վրա ես մոտեցա նրան ու համբուրեցի նրա ձեռքը․ իմ տերը բռնեց նրա ձեռն ու նրանով քնքուշ կերպով շոյեց ինձ։

   Ճաշի միջոցին իմ տիրոջ սիրած կատուն ցատկեց նրա գոգը։ Հետևից լսեցի մի աղմուկ, ասես թե տասնյակ գուլպայագործներ են աշխատում ոստայնի վրա․ ետ նայելով տեսա, որ դա կատուն է մռռում, որին կերակրում ու շոյում էր տանտիրուհին․ Նայած գլխին ու թաթերին, թվում էր, որ նա երեք անգամ խոշոր էր , քան եզը։ Այդ արարածի կատաղի տեսքը միանգամայն հուզեց ինձ, չնայած որ ես կանգնել էի սեղանի հեռավոր ծայրին, մոտ հիսուն ոտնաչափ հեռու, ու տանտիրուհին էլ ամուր կերպով բռնել էր կատվին, որ մի գուցե ցատկեր ու բռներ ինձ իր ճանկերով։ Սակայն ոչ մի վտանգ չպատահեց, որովհետև երբ իմ տերն ինձ մինչև երեք յարդ մոտեցրեց նրան, նա ոչ մի ուշադրություն չդարձրեց ինձ վրա։ Եվ քանի որ հաճախ ինձ պատմել էին ու ես էլ իմ ճանապարհորդուցյան փորձով գիտեի, որ գիշատիչ կենդանիների առաջ փախչելը կամ վախ ցույց տալը ամենալավ միջոցն է, որպեսզի նրանք հետապնդեն կամ հարձակվեն քեզ վրա, ուստի ես որոշեցի այս վտանգավոր կացության մեջ անհանգստության ոչ մի նշան ցույց չտալ․ հինգ թե վեց անգամ անվեհեր մոտեցա կատվի դնչին մինչև կես յարդ հեռավորությամբ, իսկ նա ետ֊ետ գնաց, կարծես ինձնից ավելի վախեցած, քան ես՝ նրանից։ Նույն ճաշի ժամանակ նկատեցի, որ սենյակ մտան երեք թե չորս շուն, ինչպես ընդունված է գյուղական տներում, բայց նրանք ինձ շատ քիչ վախեցրին, դրանցից մեկը բակի շուն էր, չորս փղի մեծության, իսկ մյուսը՝ մի գորշ շուն, ավելի բարձրահասակ, քան առաջինը, բայց ավելի բարակ։

   Երբ ճաշը համարյա թե վերջացել էր, ներս մտավ դայակը՝ ձեռքին մի տարեկան երեխա, որ անմիջապես նկատեց ինձ և ըստ մանկական պերճախոսության, մի այնպիսի գոռում֊գոչում բարձրացրեց, որ Լոնդոնի կամրջից կլսվեր Չըլսիում․ նա ինձ իբրև խաղալիք էր ուզում։ Ներողամիտ մայրը վերցրեց ինձ ու դրեց երեխայի առաջ․ երեխան իսկույն բռնեց իմ իրանից և իմ գլուխը տարավ իր բերանը, ես մի այնպիսի գոռոց բարձրացրի, որ չարաճճին վախեցած ինձ դեն շպրտեց․ և անկասկած ես կկոտրեի վիզս, եթե մայրը գոգնոցը չփռեր իմ տակ։ Երեխային հանգստացնելու համար դայակը տվեց նրա խաղալիքը, որ ամուր պարանով կապած էր նրան գոտուց․ դա մի դատարկ աման էր, քարերով լի։ Բայց այդ չօգնեց, այնպես որ մնացել էր վերջին միջոցը՝ ծիծ տալ։ Պիտի խոստովանեմ, որ կյանքումս երբեք ոչ մի բան այդքան զզվանք չէր պատճառել ինձ, ինչպես այդ հրեշային կուրծքը․ չկա մի այնպիսի առարկա, որի հետ ես կարողանայի համեմատել, որպեսզի հետաքրքիր ընթերցողին մի փոքրիկ գաղափար տամ նրա մեծության, ձևի և գույնի մասին։ Կասեմ միայն, որ դա մի կլոր բան էր, վեց ոտնաչափ բարձրությամբ և տասնվեց ոտնաչափից ոչ պակաս շրջագծով։ Ծծի պտուկն իմ գլխի կիսու չափ էր․ նրա մակերևույթը, ինչպես և ամբողջ ծծի մակերևույթն այն աստիճան ծածկված էր բծերով ու բշտիկներով, որից ավելի նողկալի տեսարան անկարելի է երևակայել։ Ես դիտում էի մոտիկից, որովհետև դայակը, ծիծ տալիս, հարմարության համար, հենց կողքիս էր նստել։ Նկարագրածս տեսարանը խորհրդածության որոշ առարկա դառավ ինձ համար, երբ հիշեցի Անգլիայի մեր տիկինների մաշկի քնքշությունն ու ճերմակությունը․ թվում է, որ այդ տիկինները մեզ այնքան գեղեցիկ են երևում, որովհետև նրանք մեզ նման միևնույն հասակն ունեն ու նրանց թերությունները մենք կարող ենք տեսնել միայն մանրադիտակով, որը մեզ պարզ կերպով ցույց կտա, թե որքան կոպիտ, հաստ ու տգեղ գույնի է ամենաքնքուշ և ճերմակ մաշկը։

   Երբ ես Լիլիպուտիա էի, ինձ թվաց, թե աշխարհումս նրանց պես դեմքի սքանչելի գույն ունեցող մարդիկ չկան, մի բան որով բնությունը պարգևատրել է այդ մանր արարածներին։ Երբ այդ նյութի մասին խոսում էի իմ մի փոքրիկ բարեկամ գիտնական լիլիպուտի հետ, նա ասաց, որ իմ երեսն ավելի հաճելի տպավորություն է թողնում հեռվից, երբ նա նայում է ինձ գետնի վրայից, քան թե մոտիկից, և անկեղծորեն խոստովանեց, որ երբ առաջին անգամ ձեռքովս վերցրել եմ նրան ու մոտեցրել երեսիս՝ իմ տեսքը նրան սարսափ է ազդել։ Նրա ասելով իմ կաշվի վրա կարելի է տեսնել մեծ֊մեծ խոռոչներ, կաշվիս գույնը տարբեր ներկերի մի ամհաճո խառնուրդ է, իսկ մորուքիս մազերը վայրի խոզի մազերից տասն անգամ հաստ են երևում․ սակայն թույլ եմ տալիս ինձ ասելու, որ ես իմ շատ հայրենակիցներից ավելի տգեղ չեմ և, չնայած իմ երկար ճանապարհորդուցյուններին, դեմքս շատ քիչ է այրվել։ Մյուս կողմից, խոսելով տեղական պալատական տիկինների մասին, այդ գիտնականն ասում էր ինձ, թե մեկի դեմքը բծեր ունի, մյուսի բերանը մեծ է, երրորդի քիթն է մեծ, իսկ ես ոչ մի բան չէի նկատում։ Իհարկե այս խորհրդածությունները բավականին անհամ են, բայց ես ինձ չկարողացա զսպել, որպեսզի ընթերցողը չկարծի թե հսկաները, որոնց աշխարհը ես ընկա իսկապես շատ տգեղ են։ Ընդհակառակը, արդարության համար պիտի ասեմ, որ նրանց ցեղը գեղեցիկ է․ մասնավորապես իմ տիրոջ դիմագծերը, չնայած նա հասարակ գյուղացի է, ինձ թվացին շատ կանոնավոր, երբ ես նրան տեսա վաթսուն ոտնաչափ բարձրությունից։

   Ճաշից հետո, իմ տերը գնաց իր մշակների մոտ, և որքան կարելի էր նրա ձայնից ու շարժումներից եզրակացնել, կնոջը խստիվ պատվիրեց, որ ինձ խնամեն։ Ես շատ հոգնել էի ու քնել էի ուզում, տանտիրուհիս նկատելով, դրեց ինձ իր սեփական անկողնու վրա ու ծածկեց մի մաքուր սպիտակ թաշկինակով, որ ավելի մեծ ու հաստ էր, քան թե զինվորական նավի գլխավոր առագաստը։

   Ես քնեցի մոտ երկու ժամ ու երազիս տեսա, իբր թե իմ կնոջ ու երեխաների հետ եմ․ դա ավելի խորացրեց իմ վիշտը, մանավանդ երբ արթնացա և տեսա, որ մի ընդարձակ սենկալում եմ, որի լայնությունը երկու թե երեք հարյուր ոտնաչափ էր, բարձրությունը մոտ երկու հարյուր, ու պառկած եմ մի անկողնու մեջ, որի լայնությունը քսան յարդ է։ Տնտիրուհին գնացել էր իր տնային գործերն անելու ու թողել էր ինձ մենակ։ Մահիճն ութ յարդ հատակից բարձր էր, մինչդեռ որոշ բնական պիտույքներս ստիպում էին ինձ, որ իջնեմ մահճակալից։ Օգնություն կանչել չէի համարձակվում, միևնույն ժամանակ դա ապարդյուն էր, որովհետև իմ տկար ձայնը չէր լսվի այն հսկայական հեռավորությունից, որով սենյակը բաժանված էր խոհանոցից, ուր գտնվում էր ամբողջ ընտանիքը։ Այդ կացուցյան մեջ էի, երբ երկու առնետ, վարագույրից բարձրանալով, սկսեցին ետ ու առաջ վազել անկողնու վրա։ Դրանցից մեկը բոլորովին մոտեցավ իմ դեմքին, ես սարսափած վեր թռա և հանեցի թուրս, որ ինձ պաշտպանեմ։ Այդ սոսկալի կենդանիները համարձակություն ունեցան հարձակվելու ինձ վրա երկու կողմից, իսկ նրանցից մեկն իր առաջին թաթերը դրեց իմ փողկապի վրա․ բայց իմ բախտից, նախքան ինձ վնաս տալը, ես պատռեցի նրա փորը։ Նա ընկավ իմ ոտքի տակ, իսկ մյուսը տեսնելով իր ընկերոջ վիճակը, փախուստի դիմեց՝ ունենալով մեջքին մի մեծ վերք, որ ես հասցրի նրան․ արյան կաթիլները հոսում էին նրա վերքից։ Այդ քաջագործությունից հետո ես սկսեցի ետ ու առաջ քայլել մահիճի վրա, որպեսզի մի փոքր շունչ առնեմ և հանգստանամ։ Այդ արարածները բակի շների չափ մեծ էին, բայց անհամեմատ ավելի ճկուն ու կատաղի, այնպես որ, եթե քնելուց առաջ թուրս հանած լինեի, անկասկած ինձ պիտի պատառ֊պատառ անեին ոի լափեին։ Սատկած առնետի պոչը ես չափեցի և տեսա, որ երկարությունը երկու յարդից մի մատնաչափ պակաս է։ Սակայն ես սիրտ չառա նրա դիակը ցած գլորելու մահճակալից, առնետից դեռ արյուն էր գնում․ ես նկատեցի, որ նա դեռ շունչ է քաշում, ուստի մի ուժեղ հարվածով կտրեցի նրա վիզն ու վերջնականապես այն աշխարհն ուղարկեցի։

   Շուտով իմ տանտիրուհին ներս մտավ սենյակն ու տեսնելով որ ես արյունաթաթախ եմ, վազեց ու ինձ վերցրեց իր ձեռքի վրա։ Ես ցույց տվի սատկած առնետը, ծիծաղելով ու այլ նշաններով հասկացրի, որ ես վիրավորված չեմ, որի համար նա անչափ ուրախցավ, և կանչելով աղախնին հրամայեց, որ նա ունելիքով սատկած առնետը պատուհանից դեն ձգի։ Ապա ինձ դրեց սեղանի վրա, ու ես նրան ցույց տվի իմ արյունաթաթախ թուրը, որ վերարկուիս փեշերով սրբելով դրի պատյանի մեջ։

   Բայց ես հրամայական պահանջ էի զգում կատարել այն, ինչ ոչ ոք որ իմ փոխարեն չէր կարող անել, և հետևապես ամեն կերպ աշխատում էի հասկացնել տանտիրուհուս, որ ուզում են իջնել ցած։ Երբ իմ այդ ցանկությունն արդեն կատարված էր, ես ամաչեցի ավելի ակնհայտ կերպով բացատրել, և բավարարվեցի նրանով, որ դուռը մատով ցույց տվի և մի քանի անգամ խոնարհվեցի։ Մեծ դժվարությամբ բարեսիրտ կինը վերջապես հասկացավ իմ միտքը։ Վերցնելով իր ձեռքը նա ինձ տարավ այգի և ցած իջեցրեց։ Հեռանալով մոտ երկու հարյուր ոտնաչափ, ես նշան արի, որ նա ինձ չնայի․ թաքնվեցի թրթնջուկի երկու տերևների արանքում ու կատարեցի իմ բնական պահանջը։

   Հույս ունեմ, ազնիվ ընթերցողը կների, որ ես կանգ եմ առնում այս և նման մանրամասնությունների վրա, որոնք որքան էլ աննշան թվան ստոր և գռեհիկ խելքի տեր մարդկանց, այնուամենայնիվ անկասկած մի որևէ փիլիսոփայի կնպաստեն հարստացնելու իր միտքն ու երևակայությունը և կիռարելու հոգուտ հասարակական և անհատական կյանքի բարօրության, որ իմ միակ նպատակն է, երբ ես լույս եմ ընծայում այս և մյուս ճանապարհորդուցյուններիս տեղեկագրությունները, ըստ որում ես գլխավորապես ճշմարտության ուսումնասեր եմ և չեմ ուզում փայլել գիտության որևէ պճրանքով կամ ոճով։ Այս ճանապարհորդուցյան բոլոր դեպքերն ինձ վրա այնպիսի խիստ տպավորություն են թողել և այնքան խոր արմատ ձգել իմ հիշողության մեջ, որ թղթին հանձնելուց ես չեմ կարող դուրս ձգել որևէ կարևոր հանգամանք։ Այնուամենայնիվ, ուշադրությամբ աչքի անցկացնելուց հետո այս իմ երկասիրությունը, ես ջնջեցի այլ և այլ անցքերի մանրամասնությունները, որոնք կային իմ առաջին ձեռագրում, վախենալով կշտամբանքից, որ ես տաղտկալի ու սնամեջ եմ, որոնց համար, թերևս արդարացի կերպով, հաճախ մեղադրում են ճանապարհորդներին։

Գլուխ երկրորդ

   Ֆերմերի աղջկա նկարագիրը։ Հեղինակին տանում են մի վաճառաշահ քաղաք, ապա մայրաքաղաքը։ Նրա ուղևորության մանրամասնությունները։

   Իմ տանտիրուհին ինը տարեկան մի աղջիկ ուներ, որ իր տարիքի համեմատ առաջադեմ երեխա էր, ասեղ բանեցնելու մեջ հմուտ և տիկիններ հագցնելու գործում ճարտար։ Նա մոր հետ միասին ինձ համար գիշերային անկողին պատրաստեց տիկնիկի օրորոցում, որ դրել էին գզրոցի մի փոքրիկ արկղում և, առնետներից վախենալով, կախել առաստաղից։ Դա էր իմ անկողինն այդ մարդկանց մոտ եղած ամբողջ ժամանակ, թեև հետզհետե իմ հարմարություններն ավելանում էին, երբ ես սկսեցի սովորել նրանց լեզուն և արտահայտել իմ ցանկությունները։ Այդ աղջիկն այն աստիճան սիրալիր էր, որ երբ մի քանի անգամ նրա մոտ հանեցի շորերս ու հագա, նույնը սկսեց ինքն անել, թեև ես երբեք նեղություն չէի տալիս նրան և գերադասում էի, որ այդ աշխատանքը թողնի ինձ։ Նա ինձ համար յոթ շապիկ կարեց և այլ սպիտակեղեն՝ եղած ամենանուրբ կտավից, որն այնուամենայնիվ ավելի կոշտ էր, քան պարկի կտավը․ և այդ ամենը միշտ ինքն էր լվանում իր սեփական ձեռքերով։ Նա միևնույն ժամանակ լեզվի դասվանդության իմ վարժուհին էր․ երբ ես մի որևէ բան էի ցույց տալիս, նա անմիջապես իրենց լեզվով տալիս էր այդ առարկայի անունը, այնպես որ կարճ ժամանակում ես կարողացա խնդրել, այն ամենը, ինչ ես ուզում էի։ Նա հիանալի բնավորություն ուներ և, նայած իր տարիքին, կարճահասակ էր՝ քառասուն ոտնաչափից ոչ վելի։ Նա ինձ անվանում էր Գրիլդրիգ․ և այդ անունն այդպես էլ մնաց այդ ընտանիքի և ապա ամբողջ թագավորության մեջ։ Այդ բառը նույն իմաստն ունի, ինչ որ լատիներենի homunkulus֊ը, իտալերենի homunceletino֊ն և անգլերենի mannikin֊ը։ Այդ երկրում իմ կյնաքը ես գլխավորապես այդ աղջկան եմ պարտական։ Մենք երբեք, իմ այնտեղ եղած ժամանակ, չբաժանվեցինք միմյանցից։ Ես նրան անվանում էի Գլյումդալկլիչ, այսինքն՝ փոքրիկ դայակ։ Ես մեղավոր կլինեի, իբրև ապերախտ, նրա առաջ, եթե չհիշատակեի այստեղ նրա իմ հանդեպ ունեցած խնամքի ու խանդաղատանքի մասին, որ սրտանց կուզեյի ըստ արժանվույն հատուցանել, փոխանակ դառնալու նրա կրած անպատվության անմեղ, բայց ապերախտ գործիքը, որի համար ես առիթ ունեմ վախենալու։

   Հարևանների մեջ շուտով սկսեցին տարածվել լուրեր, որ իմ տերը դաշտում մի օտարոտի կենդանի է գտել՝ մոտավորապես մի սպլեկնըկ֊ի մեծության, իսկ ըստ ամենայնի մի կատարյալ մարդկային արարած, թե այդ արարածն իր բոլոր գործողություններով ընդօրինակում է մարդուն, որ նա նույնիսկ խոսում է իր լեզվով ու կարծես թե արդեն սովորել է մի քանի խոսք նրանց լեզվով, թե քայլում է երկու ոտքով և ընտանի է, հլու, մոտենում է, երբ կանչում ես, անում է այն, ինչ ուզում ես, թե կազմավածքով շատ քնքուշ է․ իսկ երեսի գույնով ավելի ճերմակ, քան ազնվական երեք տարեկան աղջիկը։ Մի այլ ֆերմեր, որ դրկից էր և իմ տիրոջ մտերիմ բարեկամը, նրա մոտ այցելության եկավ՝ իմանալու համար այդ պատմությունների իսկական եղելությունը։ Ինձ անմիջապես բերին ու դրին սեղանի վրա, ուր ես տիրոջս հրամանով ետ ու առաջ քայլեցի, պատյանից հանեցի իմ թուրն ու կրկին դրի իր տեղը, իմ տիրոջ հյուրին ողջույն տվի, նրանց լեզվով հարցրի նրա առողջությունն ու բարի գալուստ մաղթեցի, ճիշտ այնպես, ինչպես սովորեցրել էր ինձ իմ փոքրիկ դայակը։ Այդ ֆերմերը, որ մի ծեր ու կարճատես մարդ էր, դրեց իր ակնոցները՝ ինձ ավելի լավ տեսնելու համար, որի համար ես չկարողացա զսպել իմ ծիծաղը, որովհետև նրա աչքերը թվում էին երկու պատուհաններից սենյակը լուսավորող լիալուսին։ Մերոնք հասկանալով իմ ցանկության պատճառը, ինձ հետ միասին ծիծաղեցին, որի վրա ծերուկը այնքան հիմար գտնվեց, որ բարկացավ ու իմ դեմ իր սրտում ոխ պահեց։ Նա բնավորությամբ շատ կծծի մարդ էր և իմ բախտը այդ համբավին արժանի, որովհետև մի անիծյալ խորհուրդ տվեց իմ տիրոջը՝ իբրև մի չտեսնաված իր, շուկայի օրը տանի և ցույց տա ինձ մոտակա քաղաքում, որ գտնվում էր կես ժամվա , և մեր տնից մոտ քսաներկու մղոն հեռավորության վրա։ Ես կռահեցի, որ ինչ֊որ մի վատ բան է ծրագրվում, մանավանդ երբ նկատեցի իմ տիրոջն իր բարեկամի հետ շշուկով խոսելիս, որոնք երբեմն մատով ցույց էին տալիս ինձ․ վախիցս մինչև անգամ թվաց ինձ, թե որ ականջիս հասան ու հասկացա մի քանի խոսք։ Իսկ մյուս օրն առավոտյան Գլյումդալկլիչը, իմ փոքրիկ դայակը, պատմեց ինձ ամեն բան, որ նա խորամանկությամբ տեղեկացել էր իր մորից։ Խեղճ աղջիկն առավ ինձ իր գիրկը և ամթից ու վշտից լաց եղավ։ Նա վախենում էր, թե միգուցե ես որևէ վնաս կրեմ այդ անտաշ ու ռամիկ մարդկանցից, որոնք կարող էին ճզմել ինձ մեռցնելու չափ կամ ձեռքով բռնելիս կոտրել իմ մարմնի անդամներից մեկը։ Միևնույն ժամանակ նա նկատել էր, թե բնությամբ որքան համեստ մարդ եմ և պատվի խնդրում որքա՜ն նրբազգաց, և գիտեր, որ ես անարգանք պիտի համարեի, երբ ինձ դրամի համար ցույց տային ամբոխին, իբրև մի ժողովրդական զվաճալիք։ Նա ասում էր, թե հայրիկն ու մայրիկը խոստացել են, որ Գրիլդրիգը պիտի պատկանի իրեն, իսկ այժմ նա գտնում է, որ նրանք ուզում են անել այնպես, ինչպես անցյալ տարի, երբ նրան նվիրեցին մի գառ ու վերջը տեսան, որ արդեն չաղացել է՝ ծախեցին մսավաճառին։ Ճշմարիտն ասած, ինքս դրան ավելի քիչ կարևորություն էի տալիս, քան իմ դայակը։ Ես հաստատ հույս ունեի, և հույսս երբեք չէի կտրում, որ մի օր ես կստանամ իմ ազատությունը․ իսկ ինչ վերաբերում է այն անարգանքին, որ ինձ պիտի ցույց տան իբրև մի ճիվաղ, գտնում էի, որ ես մի կատարյալ օտարական եմ այս երկրում և մի այդպիսի դժբխտության համար ոչ ոք ինձ չպիտի հանդիմաներ, եթե անգամ ես վերադառնայի Անգլիա․ նույնիսկ ինքը, Մեծ Բրիտանիայի թագավորը, եթե իմ վիճակի մեջ գտնվեր, պիտի ենթարկվեր նույն նվաստացումներին։

   Իմ տերը, հետևելով իր բարեկամի խորհդին, առաջիկա շուկայի օրը մի արկղի մեջ ինձ տարավ մոտակա քաղաքը, հետը վերցնելով նաև իր փոքրիկ աղջկան՝ իմ դայակին, նրան նստեցնելով թամբի հետևը։ Արկղն ամեն կողմից փակ էր, ուներ միայն մի փոքրիկ դուռ, որպեսզի ես կարողանամ մտնել ու դուրս գալ և մի քանի ծակոտիներ՝ օդի համար։ Աղջիկն այնքան ուշադիր էր դեպի ինձ, որ արկղի մեջ դրել էր իր տիկնիկի մկդակած անկողինը, որպեսզի ես վրան պառկեմ։ Սակայն այդ ճանապարհորդուցյունն ինձ սոսկալի ցնցեց ու նեղացրեց, թեև տևեց ընդամենը կես ժամ։ Ձին ամեն քայլափոխին մոտ քառասուն ոտնաչափ էր անում և վազում էր այնպես արագ, որ կարծես փոթորկի ժամանակ շարժվելիս լինեի մի նավի մեջ, որն ալիքների վրա վեր ու վար է անում, միայն այն տարբերուցյամբ, որ այդ շարժումներն ավելի հախուռն էին։ Մեր կտրած ճանապարհը մոտավորապես այն հեռավորությունն ուներ, ինչ որ Լոնդոնից մինչև Սենտ֊Ալբըն ճանապարհը։ Իմ տերն իջավ մի պանդոկ, ուր նա սովորաբար կանգ էր առնում, պանդոկապետի հետ խորհրդակցելուց և մի շարք պատրաստություններ տեսնելուց հետո նա վարձեց մի գրուլտրըդ, այսինքն մի մունետիկ՝ քաղաքում հայտնելու, որ Կանաչ Արծվի դրոշի տակ ցույց պիտի տրվի մի օտարոտի արարած, որ մեծությամբ սպլեկնըկի չափ է (մի նուրբ կենդանի այդ երկրում՝ մոտ վեց ոտնաչափ երկարության) և ըստ ամենայնի մարդ արարածի է նման, կարողանում է արտասանել մի քանի խոսսք և բազմաթիվ զվարճալի աճապարարություններ է անում։

   Ինձ դրին սեղանի վրա, մոտ երեք հարյուր ոտնաչափ տարածություն բռնող պանդոկի ընդարձակ սենյակում։ Իմ փոքրիկ դայակը կանգնել էր սեղանի մոտ, մի կարճլիկ աթոռի վրա, որպեսզի կարողանա հսկել ինձ և ցույց տալ, թե ինչ պիտի անեմ։ Իրարանցումից զգուշանալով իմ տերը թույլ տվեց, որ ինձ տեսնելու համար միայն երեսուն մարդ մտնի։ Աղջկա հրամանով ես ետ ու առաջ էի քայլում սեղանի վրա․ նա ինձ հարցեր էր տալիս այնչափ, որչափ ծանոթ էր իմ գիտությունը նրանց լեզվին, և ես պատասխանում էի կարողացածի չափ, բարձր ձայնով։ Մի քանի անգամ ես դարձա դեպի ներկա եղողները, հայտնեցի իմ խորին հարգանքները, բարի գալուստ մաղթեցի և արտասանեցի մի քանի նախադասություններ, որ ես սովորել էի։ Ես վերցրի խմիչքով լիքը մի մատնոց, որ Գլյումդալկլիչը տվեց ինձ բաժակի փոխարեն, ու խմեցի նրանց առողջությանը։ Ես հանեցի իմ թուրն ու ճոճեցի օդի մեջ, ինչպես Անգլիայում սուսերամարտիկներն են անում։ Իմ դայակը տվեց ինձ մի հարդ, իբրև տեգ, որով ես մարզանքներ կատարեցի, երիտասարդությունից սովորած լինելով այդ արվեստին։ Այդ օրը, հերթով տասներկու անգամ ցույց տվին ինձ և ամեն անգամ ստիպված էի կրկնելու նույն հիմարությունները, այնպես որ հոգնությունից ու նեղությունից կիսամեռ վիճակում էի։ Նրանք, ովքեր տեսել էին ինձ, այնպիսի զարմանալի բաներ էին պատմում, որ ժողովուրդը քիչ էր մնում դռները կոտրատեր՝ ներս մտնելու համար։ Իմ տերը սեփական շահից դրդված, բացի աղջկանից, ոչ ոքի թույլ չէր տալիս ձեռք տալու ինձ․ և, վտանգի առաջն առնելու համար, նստարանները տեղավորել էր այնպիսի հեռավորության վրա, որ ոչ ոքի ձեռն ինձ չհասնի։ Սակայն մի չարաբաստիկ դպրոցական նշանի բռնեց իմ գլուխն ընկույզով, որն սակայն չկպավ․ այնինչ ընկույզը, որ դդումի չափ էր, նետել էր մի այնպիսի ուժով, որ եթե կպչեր՝ անշուշտ ջարդուփշուր պիտի աներ իմ գանգը։ Բայց ես բավականությամբ տեսա, թե ինչպես այդ անզգամ լակոտին մի լավ ծեծեցին ու սենյակից դուրս վռնդեցին։

   Իմ տերը հայտարարեց ամբողջ քաղաքին, որ հետևյալ շուկայի օրն ինձ կրկին պիտի ցույց տա ժողովրդին, և միևնույն ժամանակ ինձ համար նա պատրաստեց ավելի հարմար սայլ, որ անհրաժեշտ էր ինձ, որովհետև իմ առաջին ճանապարհորդուցյան ժամանակ և ութ ժամ անընդհատ ցուցադրելուց հետո այնքան հոգնել էի, որ ես հազիվ էի կարողանում ոտիս վրա մնալ ու խոսել։ Առնվազն երեք օր ժամանակ էր պետք, մինչև որ ես հավաքեի իմ ուժերը․ միևնույն ժամանակ ես տանը հանգիստ չունեի, որովհետև հարևան բոլոր ազնվականները, հարյուր մղոն հեռավորության վրա լսելով իմ համբավը, գալիս էին իմ տիրոջ տունը՝ ինձ տեսնելու համար։ Օրական առնվազն երեսուն մարդ էր գալիս՝ իրենց կանանց ու երեխաների հետ միասին (որովհետև այդ երկիրը խիտ ազգաբնակչություն ուներ). և իմ տերը, երբ ցույց էր տալիս ինձ իր տանը՝ պահանջում էր ամբողջ սենյակի վճարը, թեկուզ այդ սենյակում միայն մի ընտանիք լիներ․ այնպես որ մի առժամանակ շաբաթվա մեջ ոչ մի օր հանգստուցյուն չունեի (բացի չորեքշաբթի օրերից, որ նրանց տոն օրն էր), չնայած նրան, որ ինձ քաղաք չէին տանում։

   Իմ տերը մտադրություն ուներ ճանապարհի բոլոր քաղաքներում ցույց տալ ինձ, բացի այդ, նա հաճախ թեքվում էր ճանապարհից հիսուն կամ հարյուր մղոն այս ու այն կողմ, դեպի մի որևէ գյուղ կամ մի որևէ նշանավոր մարդու տուն, ուր նա կարող էր շահ ունենալ։ Մենք օրական հարյուր քառասուն կամ հարյուր վաթսուն մղոնից ավելի ճանապարհ չէինք գնում, որովհետև Գլյումդալկլիչը, խնայելով ինձ, տրտնջում էր, թե ձիով գնալուց հոգնել է։ Հաճախ նա իմ ցանկության համեմատ, հանում էր ինձ արկղից մաքուր օդի և շրջակայքը ցույց տալու համար, բայց միևնույն ժամանակ ամուր կերպով բռնում էր ինձնից։ Մենք անցանք հինգ թե վեց գետ, մի քանի անգամ ավելի լայն ու խոր, քան Նեղոսն ու Գանգեսը․ և համարյա թե չպատահեց մի որևէ վտակ, որ իր փոքրությամբ նման լինի Թեմզային, երբ նա հոսում է Լոնդոնի կամրջի տակով։ Մեր ճանապարհորդությունը տևեց տասը շաբաթ, և այդ ժամանակի ընթացքում ինձ ցուցադրեցին տասնութ քաղաքում, հաշվի չառած բազմաթիվ գյուղերն ու մասնավոր ընտանիքները։

   Հոկտեմերի 26֊ին մենք հասանք մայրաքաղաքը, որ իրենց լեզվով կոչվում է Լորբրուլդրուդ, այսինքն՝ Տիեզերքի պարծանք։ Իմ տերն իջևանեց քաղաքի գլխավոր փողոցի վրա, թագավորական պալատից ոչ հեռու, և ընդունված ծանուցգրով մանրամսն կերպով տվեց իմ անձնավորության ու իմ կատարած դերի նկարագրությունը։ Նա երեքից չորս հարյուր ոտնաչափ տարածությամբ մի սրահ վարձեց։ Մեջը դրեց վաթսուն ոտնաչափ շրջագծով մի սեղան, որի վրա ես պիտի կատարեի իմ դերը, ու սեղանի չորս կողմը, եզրերից երեք ոտնաչափ բարձր մի ցանկապատ քաշեց, որպեսզի ես վայր չընկնեմ։ Ինձ ցույց էին տալիս օրեկան տասն անգամ՝ ամենքին պատճառելով բավականություն և զարմանք։ Ես արդեն բավականին տանելի կերպով խոսում էի նրանց լեզվով և հիանալի կերպով հասկանում էի ամեն մի խոսք, որ ուղղում էին ինձ։ Բացի այդ, ես սովորեցի նրանց այբուբենն ու մի քիչ գրաճանաչ դարձա շնորհիվ Գլյումդալկլիչի, որ ինձ հետ պարապում էր տանը և մեր ճանապարհորդուցյան հանգստի ժամերին։ Նա գրպանում ուներ մի փոքրիկ գրքույկ, որը Մանսոնի ատլասից մի փոքր մեծ էր, և պարունակում էր հավատո հանգանակը, աղջիկների համար համառոտած։ Այդ գրքով նա սովորեցրեց ինձ այբուբենն ու վարժեցրեց կարդալ։

Գլուխ երրորդ

   Հեղինակին կանչում են արքունիք։ Թագուհին գնում է նրան ֆերմերից ու նվիրում թագավորին։ Նա վեճի է բռնվում նորին մեծության խոշոր գիտնականների հետ։ Պալատի մեջ հեղինակի համար օթևան են պատրաստում։ Թագուհին մեծ բայրացկամություն է ցույց տալիս դեպի հեղինակը։ Նա պաշտպանում է իր սեփական հայրենիքի պատիվը։ Նա կռվում է թագուհու թզուկի հետ։

   Անընդհատ աշխատանքը, որ տևեց մի քանի շաբաթ և ամեն օր, վերին աստիճանի քայքայեց իմ առողջությունը, և որքան շատ էր վաստակում իմ տերը, այնքան ավելի անհագուրդ էր դառնում։ Ախորժակս իսպառ կորել էր և ես կմախք էի դառել։ Նկատելով այդ՝ ֆերմերն այն եզրակացության եկավ, որ ես շուտով կմեռնեմ, ուստի որոշեց յուղս քամի։ Երբ նա այդ համոզմանը հանգավ, արքունիքից նրա մոտ եկավ մի սլարդրալ, այսինքն՝ մի նվիրակ ու հրամայեց իմ տիրոջը, որ նա անմիջապես ինձ տանի արքունիք՝ թագուհուն և պալատական տիկիններին զվարճացնելու համար։ Վերջիններից մի քանիսն արդեն տեսել էին ինձ ու զարմանալի բաներ պատմել իմ գեղեցկության, վարմունքի ու խելքի մասին։ Օգոստափառ թագուհին և իր շքախումբը հիացան իմ վերաբերմունքից։ Ես չոքեցի ու խնդրեցի, որ պատիվ անեն ինձ ու թույլ տան համբուրելու օգոստափառ թագուհու ոտքը․ իսկ բարեշնորհ թագուհին մեկնեց իր ճկույթը (երբ ինձ արդեն սեղանի վրա էին դրել), որը ես երկու ափի մեջ առա ու համբուրեցի մատի ծայրն ամենայն հարգանքով իմ շրթունքներին մոտեցնելով։ Նա ինձ մի քանի սովորական հարցեր ուղղեց իմ երկրի ու ճանապարհորդուցյան վերաբերյալ, որոնց ես կարճ ու որոշակի պատասխան տվի։ Ապա նա հարցրեց, թե արդյոք ես գո՞հ կլինեի, եթե ապրեի արքունիքում։ Մինչև սեղանի երեսը խոր գլուխ տվի ու խոնարհաբար պատասխանեցի, թե ես իմ տիրոջ ստրուկն եմ, սակայն եթե իմ բախտի տնօրենը լինեի, հպարտություն կհամարեի նվիրելու իմ կյանքն օգոստափառ թագուհու ծառայության։ Այն ժամանակ նա հարցրեց իմ տիրոջը, թե արդյոք կցանկանա՞ր ինձ վաճառել լավ գնով։ Իմ տերը, ենթադրելով, որ մի ամսից ավել չպիտի ապրեմ, բավական ուրախացավ, որ ինձանից պիտի ազատվի, ու խնդրեվ հազար ոսկի, որ անմիջապես տվին նրան․ ոսկիներից ամեն մեկի մեծությունը հավասար էր ութ հարյուրերորդ մոյդորի, սակայն եթե ի նկատի առնենք այդ երկրի և Եվրոպայի մեջ եղած բոլոր իրերի հարաբերություններն ու ոսկու բարձր արժեքը նրանց մոտ, հազիվ թե դա ավելի լիներ, քան հազար գուինը Անգլիայում։ Այնուհետև թագուհուն ասի, քանի որ ես այսուհետ նորին մեծության ամենանվաստ ծառան եմ և ճորտը, խոնարհաբար պիտի խնդրեմ, որ Գլյումդալկլիչը, որ միշտ խնամել է ինձ այնպիսի՜ հոգատարությամբ և ազնվությամբ, ընդունվի իբրև ծառա և շարունակի մնալ իմ դայակն ու վարժուհին։ Օգոստափառ թագուհին հավանություն տվեց իմ խնդրին ու հեշտությամբ ստացավ ֆերմերի համաձայնությունը, որովհետև վերջինս վերին աստիճանի գոհ էր, որ իր աղջիկը ապրի արքունիքում։ Իսկ ինչ վերաբերում է Գլյումդալկլիչին, խեղճ աղջիկը չկարողացավ զսպել իր ուրախությունը։ Իմ նախկին տերը հեռացավ, մնաս բարով ասելով և հիշեցնելով, որ ինձ թողնում է լավ ծառայության մեջ․ ես նրան ոչ մի խոսք չասի, այլ միայն թեթև գլուխ տվի։ Թագուհին նկատեց իմ սառնությունը, և երբ ֆերմերը դուրս եկավ սենյակից, հարցրեց պատճառը։ Ես խիզախություն ունեցա պատասխանելու օգոստափառ թագուհուն, թե իմ նախկին տիրոջը պարտական եմ միայն նրանով, որ նա իր դաշտում պատահմամբ գտած մի խեղճ, անվնաս արարածի գանգը ջարդուփշուր չի արել, թե այդ պարտականությունը ես հատուցել եմ այն վաստակով, որ նա ստացել է թագավորության գրեթե կես մասի մեջ ինձ ցույց տալով ու այն վճարով, որ նա ստացավ այժմ ինձ վաճառելով․ թե իմ մինչայժմյան կյանքը եղել է այնքան տաժանելի, որին չէր դիմանա ինձնից տասն անգամ ուժեղ արարածը, թե իմ առողջությունն ավելի վատթարացավ օրվա մեջ ամեն ժամ ամբոխին զվարճացնելու մշտական աշխատանքով և, վերջապես, եթե իմ տերը վտանգված չհամարեր իմ կյանքը, թերևս օգոստափառ թագուհին առանց սակարկության այսքան աժան գնով ինձ չառներ։ Բայց քանի որ ես այլևս վատ վերաբերմունքի վախ չունեմ մի այնպիսի մեծ և ազնիվ թագուհու հովանավորության ներքո, որ բնության զարդն է, տիեզերքի սիրելին, իր հպատակների բերկրանքը, ստեղծագործության փյունիկը, ուստի ես հուսով եմ, որ իմ նախկին տիրոջ վախն անհիմն կլինի, որովհետև ես զգում եմ, որ նորին ամենաօգոստափառ թագուհու ներկայությամբ հոգեպես արդեն վերակենդանանում եմ։

   Այդ էր իմ ճառի ընդհանուր իմաստը, որ ես արտահայտեցի մեծ դժվարությամբ ու վարանումով․ ճառիս վերջին մասի մեջ ամբողջապես պահեցի այդ ժողովրդի ինքնահատուկ ոճը, որից մի քանի դարձվածքներ սովորել էի Գլյումդալկլիչից, երբ ինձ բերում էր արքունիք։

   Թագուհին ներողամիտ գտնվելով իմ խոսելու թերությունների հանդեպ, միևնույն ժամանակ զարմացավ, որ մի այսպիսի փոքրիկ արարած այդչափ խելք ու իմաստություն ունի։ Նա վերցրեց ինձ իր ձեռքն ու տարավ թագավորի մոտ, որ առանձնացել էր իր սենյակում։ Նորին մեծությունը, այդ ծանրաբարո ու խոժոռադեմ արքան, առաջին հայացքից ինձ լավ չդիտած՝ անտարբեր դեմքով հարցրեց թագուհուն, թե այդ ո՞ր օրվանից է նա սիրահարվել սպելկնըկների վրա, որովհետև, ըստ երևույթին, այդ կենդանու տեղ էր ընդունել ինձ, երբ ես կրծքիս վրա պառկել էի օգոստափառ թագուհու աջ ձեռքի վրա, իսկ թագուհին, որ սուր մտքի և զվարթ խառնավածքի տեր մի կին էր, զգուշությամբ ինձ դրեց գրասեղանի վրա ու հրամայեց, որ ես նորին մեծությանը պատմեմ իմ մասին, որը և կատարեցի մի քանի խոսքով։ Գլյումդալկլիչը, որ սպասում էր սենյակի դռան առաջ, ― նա ինձ ոչ մի րոպե աչքաթող չէր անում, ― ներս մտնելու թույլտվություն ստանալով՝ հաստատեց այն ամենը, ինչ տեղի էր ունեցել նրա հոր տունը գալուց հետո։

   Թագավորը, թեև իր թագավորության մեջ ամենագիտուն մարդն էր և իր կրթությունն ստացել էր փիլիսոփայության և մասնավորապես մաթեմատիկայի դպրոցներում, սակայն, երբ մանրազնին կերպով դիտեց ինձ և տեսավ իմ ուղղահայաց քայլվածքը, նախքան իմ խոսելը՝ կարծեց, թե ես ժամացույցի պես լարված մի մեքենա եմ (մի բան, որ այդ երկրում շատ կատարելագործված է), մի որևէ հնարագետ վարպետի կողմից սարքված։ Բայց երբ լսեց իմ ձայնը և տեսավ, որ ես խոսում եմ կանոնավոր կերպով ու խելացի, չկարողացավ թաքցնել իր զարմանքը։ Իմ պատմությունը, թե ինչպես ես եկա նրա թագավորությունը, նրան ամենևին չբավարարեց․ նրան թվաց, թե դա Գլկումգալկլիչի և իր հոր կողմից սարքած մի պատմություն է, որոնք ինձ սովորեցրել են այդպես ասելու, որպեսզի ինձ թանկ գնով ծախեն։

   Այդ ենթադրությամբ էլ նա ինձ մի քանի այլ հարցեր տվեց, բայց ստացավ խելացի պատասխաններ, որոնք այլ պակասություն չունեին, բացի այն, որ ես օտարերկրացու առոգանություն ունեի, իրենց լեզվին կատարելապես չէի տիրապետում ու գործ էի ածում մի շարք ռամկական դարձվածքներ, որ ես սովորել էի ֆերմերի տանը և որ պատշաճ չէր արքունիքի հղկած ոճին։

   Նորին մեծությունն ուղարկեց երեք խոշոր գիտնականների հետևից, որոնք այդ ժամանակ, երկրի սովորության համաձայն, պալատի շաբաթական հերթապահներ էին։ Այդ ջենտլմենները, մանրազնին կերպով քննեցին իմ արտաքինը, իմ նկատմամբ տարբեր կարծիքների հանգան։ Նրանք ամենքն էլ համաձայնության եկան, որ ես չեմ կարող ծնված լինել բնության բնական օրենքների հիման վրա, որովհրտև ես օժտված չեմ ինքնապաշտպանության ընդունակություններով, և ոչ էլ սրընթացությամբ ու ծառերի վրա մագլցելու, կամ գետնի մեջ հոր փորելու կարողություններով։ Նրանք մանրամասն քննեցին իմ ատամներն ու գտան, որ ես մսակեր կենդանի եմ․ բայց քանի որ չորքոտանիների մեծագույն մասն ավելի զորավոր է, քան ես, իսկ դաշտային մկները և ուրիշ շատերն ավելի արագաշարժ, ուստի նրանք չկարողացան հասկանալ, թե ինչպես եմ հոգում իմ ապրուստը․ մի գուցե ես խխունջներ և այլ միջատներ եմ ուտում․ բայց այդ էլ մի շարք գիտական փաստերով հաստատեցին, թե դա անկարելի բան է։ Նրանցից մեկն այն կարծիքը հայտնեց, թե ես լոկ սաղմ եմ, կամ մի վաղածին մանուկ։ Սակայն այդ կարծիքը մերժեցին մյուս երկուսը, որոնք նշեցին այն հանգամանքը, որ իմ մարմնի անդամները կանոնավոր զարգացած և հասունացած են և որ ես ապրում եմ երկար տարիներ, մի բան, որի լավագույն ապացույցն է իմ մորուքը, որի փոքրիկ մազերը նրանք որոշակի կերպով տեսան խոշորացույցի տակ։ Նրանք նույնիսկ թզուկի տեղ չընդունեցին ինձ, որովհետև իմ մարմնի փոքրությունը ոչ մի համեմատության չէր դիմանում, քանի որ թագավորի սիրեցյալ թզուկը, որ ամենակարճլիկն էր այդ երկրում, մոտ երեսուն ոտնաչափ բարձրություն ուներ։ Երկար վիճաբանություններից հետո նրանք հանգան այն միաձայն կարծիքին, որ ես լոկ րելպլյում սկալկաթ եմ, որ բառացի կերպով թարգմանվում է lusus nature. մի որոշում, որ միանգամայն հաճելի է Եվրոպայի ժամանակակից փիլիսոփայությանը, որի պրոֆեսորներն արհամարանքով occult causes֊ի հին վկայությունը (որի օգնությամբ Արիստոտելի հետևորդներն անտեղի կերպով քողարկում են իրենց տգիտությունը), հնարել են դժվարությունների այս սքանչելի լուծումը, ի փաստ մարդկային գիտության անասելի առաջադիմության։

   Այդ վճռական որոշումից հետո ես խնդրեցի, որ մի քանի խոսք էլ ես ասեմ։ Դառնալով դեպի թագավորը ես հավատացրի նորին մեծությանը, որ գալիս եմ մի երկրից, ուր ապրում է մի քանի միլիոն իմ հասակի, երկսեռ ժողովուրդ․ ուր կենդանիները, ծառերն ու տները նույն համեմատական չափն ունեն և ուր, հետևապես, ես կարող եմ նույնչափ պաշտպանել ինձ ու հայթաթել իմ պրուստը, որչափ նորին մեծության հպատակներից յուրաքանչյուրը՝ այստեղ։ Ահա իմ պատասխանը պարոն փիլիսոփաների բերած բոլոր պնդումներին։ Դրա վրա նրանք միայն արհամարանքով ժպտացին՝ ասելով, թե ֆերմերն իր տված դասը լավ է սերտել տվել։ Թագավորը, որ ավելի հասկացող էր, արձակելով իր գիտնականներին, մարդ ուղարկեց ֆերմերի հետևից, որ բարեբախտաբար, դեռ չէր հեռացել քաղաքից։ Սկզբում նորին մեծությունը հարցաքննության ենթարկեց նրան առանձին, ապա երես առ երես՝ ինձ ու փոքրիկ աղջկա հետ, որից հետո սկսեց մտածել, որ մեր պատմածը ճշմարտության մոտ բան է։ Նա ցանկություն հայտնեց, որ թագուհին կարգադրի, որ առանձին ուշադրություն դարձնեն ինձ վրա, և այն կարծիքին էր, թե Գլյումդալկլիչը պիտի մնա ինձ հետ՝ ինձ խնամելու, որովհետև նա նկատել էր մեր միմյանց հանդեպ ունեցած խանդաղատանքը։ Պալատի մեջ աղջկա համար մի հարմար սենյակ հատկացրին․ նրան դաստիարակելու համար մի վարժուհի նշանակեցին, մի սպասուհի, որ նրան հագցնի և երկու այլ նաժիշտներ՝ մանր ծառայությունների համար․ սակայն ինձ խնամելու ամբողջ հոգսը վերապահված էր Գլյումդալկլիչին։ Թագուհին հրամայեց իր պալատական հյուսնին, որ ինձ հարմար ննջարան պատրաստի, որի մոդելին Գլյունդալկլիչն ու ես նախորոք հավանություն պիտի տայինք։ Այդ մարդը մի զարմանալի վարպետ էր․ ըստ իմ ցուցմունքների նա երկու շաբաթվա ընթացքում փայտից մի սենյակ պտրաստեց, որ ուներ տասնվեց ոտնաչափ երկարություն, տասներկու ոտնաչափ բարձրություն, բացվող պատուհաններ, դուռ և երկու պատուհան, ճիշտ այնպես, ինչպես Լոնդոնի ննջարաններն են։ Այն տախտակը, որ ծառայում էր առաստաղի տեղ, երկու օղակների միջոցով բարձրանում ու իջնում էր, որպեսզի կարելի լինի ներս դնել նորին մեծության կահագործի ձեռքով շինած մահճակալը, որ Գլյումդալկլիչն ամեն օր դուրս էր բերում մաքուր օդ, իր ձեռքով անկողին պատրաստում և գիշերները կրկին տեղը դնում, իմ գլխավերև իջեցնելով առաստաղը։ Մի ընտիր արհեստավոր, որ հայտնի մանրագործ էր, փղոսկրի պես մի նյութից ինձ համար շինեց երկու աթոռ՝ իրենց թիկունքներով ու բազկակալներով հանդերձ, երկու սեղան ու մի պահարան՝ իրերս դնելու։ Սենյակն ամեն կողմից պատած էր փափուկ կտորներով, ինչպես և հատակն ու առաստաղը, որպեսզի ինձ որևէ տեղ տանելու ժամանակ անզգուշության հետևանքով եղած դժբախտ դեպքի առաջն առնեն կամ կառքով գնալու ժամանակ, ցնցումների ուժը մեղմացնեն։ Ես խնդրեցի, որ իմ դռանը փական դնեն՝ մկների կամ առնետների առաջն առնելու համար․ փականագոծը մի քանի փորձից հետո, շինեց մի այնպիսի փոքրիկ կողպեք, որի նմանը տեսնված չէր այդտեղ, սակայն որից ավելի մեծը ես տեսել էի Անգլիայում՝ մի ազնվականի տան դարբասի վրա։ Բանալին միշտ ես պահում էի իմ գրպանում՝ վախենալով թե մի գուցե Գլյումդալկլիչը կորցնի։ Միևնույն ժամանակ թագուհին հրամայեց, որ այդ երկրում եղած ամենաբարակ մետաքսից ինձ համար հագուստ կարեն, սակայն այդ մետակսն ավելի բարակ չէր, քան անգլիական բրդի վերմակը, որը մինչև իմ վարժվելը, սաստիկ նեղում էր ինձ։ Այդ հագուստը կարած էր թագավարության մեջ ընդունված տարազով, որ մասամբ հիշեցնում էր պարսկական, մասամբ՝ չինական տարազը և շատ համեստ ու վայելչաձև էր։

   Թագուհին այնքան սիրում էր իմ ընկերակցությունը, որ առանց ինձ ճաշի չէր նստում։ Այն սեղանի վրա, ուր ճաշում էր օգոստափառ թագուհին, ուղիղ նրա ձախ արմունկի մոտ, դնում էին իմ սեղանն ու աթոռը՝ նստելու համար։ Գլյումդալկլիչը կանգնում էր հատակին դրած մի նստարանի վրա, իմ սեղանի մոտ՝ ինձ օգնելու և սպասավորելու համար։ Առաջս դրած էր պնակների, ափսեների և այլ ամանների արծաթե սերվիզ, որ թագուհու ամանների հետ համեմատած ավելի խոշոր չէր, քան Լոնդոնի խաղալիքների խանութներում ծախվող տիկնիկների ամանեղենը։ Իմ փոքրիկ դայակն այդ ամանները պահում էր իր գրպանում մի արծաթե արկղի մեջ ու ճաշին, ուզածիս պես, տալիս էր ինձ և ճաշից հետո ինքն էլ միշտ լվանում։ Թագուհու հետ ոչ ոք ճաշի չէր նստում բացի թագավորի երկու ազջիկներից, որոնցից ավագը տասնվեց տարեկան էր, իսկ կրտսերը տասներեք և մեկ ամսեկան։ Օգոստափառ թագուհին սովորաբար իմ ափսեներից մեկի մեջ դնում էր մի կտոր միս, որ ինքս անձամբ կտրատում էի, և նրան մեծ զվարճություն էր պատճառում, երբ տեսնում էր, թե ինչպես եմ մանր֊մանր ուտում։ Ինքը՝ թագուհին, չնայած իր մեղմ ախորժակին, այնպիսի խոշոր պատառներ էր վերցնում, որոնցից ամեն մեկը կարող էր կերակրել տասներկու անգլիացի ֆերմերի․ այդ տեսարանը մի քանի ժամանակից հետո ինձ սաստիկ զզվանք պատճառեց։ Թագուհին ատամներով կրծոտում և ոսկորների հետ միասին կուլ էր տալիս արտույտի թևը, չնայած, որ դա ինն անգամ ավելի խոշոր էր, քան հնդկահավի թևը, իր բերանն էր դնում հացի մի այնպիսի կտոր, որ երկու հատ տասներկու պեննիանոց՝ հացի չափ էր։ Խմելու համար նա ուներ ոսկե գավաթ, որ մի տակառի չափ էր։ Նրա դանակները՝ կոթից բերանը՝ ուղիղ երկու գերանդու չափ էին։ Նույն համեմատության էին նաև գդալները, պատարաքաղներն ու մյուս պարագաները։ Հիշում եմ, երբ Գլյումդալկլիչը հետաքրքրության համար տարավ ինձ պալատում ցույց տալու մի սեղանատուն, ուր միմյանց վրա տասը թե տասներկու այդպիսի վիթխարի դանակներ ու պատարաքաղներ էին դարսած՝ ինձ թվաց, թե երբեք մի այդպիսի ահռելի տեսարան չէի տեսել։

   Սովորոյթյուն էր, ամեն չորեքշաբթի (որը, ինչպես մի փոքր առաջ հիշեցի, նրանց հանգստյան օրն էր) թագավորը, թագուհին, և նրանց երեխաները միասին ճաշում էին նորին մեծության օթևանում, որի սիրելին էի այժմ․ ճաշին իմ փոքրիկ սեղանն ու աթոռը դնում էին նրա ձախ ձեռքի մոտ, աղամաններից մեկի կողքին։ Թագավորը մեծ հաճույքով զրույց էր անում ինձ հետ և հարցեր տալիս՝ Եվրոպայի սովորությունների, կրոնի, օրենքների, պետականության ու գիտության մասին, և ես, կարողացածի չափ, տալիս էի մանրամասն տեղեկություններ։ Նրա իմացականությունն այնքան հստակ էր, դատողությունը՝ այնքան պարզ, որ իմ ասածների առիթով վերին աստիճանի խելացի խորհրդածություններ ու դիտողությունն էր անում։ Խոստովանում եմ, երբ չափից մի փոքր ավելի կանգ առա իմ սիրեցյալ հայրենիքի վրա ու պատմեցի մեր առևտրի ծովային և ցամաքային պատերազմների, կրոնական պառակտումների ու քաղաքական պարտիաների մասին, նրա դաստիարակության նախապաշարմունքներն այնքան հաղթահարեցին նրան, որ ինձ վերցրեց իր ձեռքի վրա և ձախ ձեռքով փաղաքշելով ինձ ու սրտանց ծիծաղելով հարցրեց, թե ես վիդ եմ, թե տորի։ Ապա դառնալով իր առաջին մինիստրին, ― որը կանգնել էր այդտեղ՝ ձեռքին մի սպիտակ գավազան, որ «Օգօստափառ Միապետ» անգլիական նավի մեծ կայմի չափ երկար էր, ― ասաց՝ ի՜նչ արհամարելի բան է մարդկային մեծությունը, եթե նրան ընդօրինակել են ուզում այնպիսի չնչին միջատներ, ինչպիսին ես եմ։ Բացի այդ, ասաց նա, ես գրազ եմ գալիս, որ այս արարածներն ունեն տիտղոսներ և պատվի նշաններ, որ նրանք հնարում են փոքրիկ բներ ու որջեր, որոնց անվանում են տներ ու քաղաքներ․ նրանք շլացնում են մարդկանց իրենց հագուստներով ու կառքերով․ նրանք սիրահարվում են, զայրանում, վիճում, խարդախում, դավաճանում։ Եվ այսպես շարունակեց նա․ իմ արյունը գլխիս է խփում, երբ տեսնում եմ մի այդպիսի արհամարական վերաբերում դեպի իմ ազնիվ հայրենիքը, որ արվեստի ու զենքի պահապանն եր, Ֆրանսիյի պատիժը, Եվրոպայի արավարարը, առաքինության, բարեպաշտության, պատվի ու ճշմարտության անոթը, տիեզերքի պարծանքն ու նախանձը։

   Բայց քանի որ ես այն վիճակի մեջ չէի, որպեսզի զայրանամ նախատինքի համար, ուստի ողջամտությամբ սկսեցի կասկածել, արդյոք իրավունք ունե՞մ ինձ վիրավորված համարելու թե ոչ։ Եվ իրավ, մի քանի ամսվա ընթացքում այդ ժողովրդի տեսքին ու խոսակցություններին վարժվելուց հետո նկատեցի, որ աչքիս ընկած ամեն մի իր հարաբերական մեծություն ունի․ ուստի կորցրի նրանց մարմինների և տեսքի թողած սկզբնական վախը և ինձ թվաց, թե գտնվում եմ անգլիական լորդերի ու լեդիների շրջանում, որոնք հագել են իրենց զարդարանքի և տոնական հագուստները և մեծ շնորհքով կատարում են իրենց դերերը՝ սիգաճեմ քայլվածքով, գլխիկոր ողջյուններով ու շաղակրատանքով, ճիշտն ասած՝ իմ մեջ էլ առաջացավ խիստ ցանկություն ծիծաղելու նրանց վրա այնպես, ինչպես թագավորն ու իր ավագանին ինձ վրա։ Եվ ոչ էլ կարողացա զսպել իմ ժպիտը, երբ թագուհին դրեց ինձ իր ձեռքի վրա ու մոտեցավ հայելուն, ուր ես տեսա մեր երկուսին, մեր ամբողջ հասակով․ ավելի ծիծաղելի բան, քան այն համեմատությունը, չէր կարող լինել, ու ես սկսեցի իրոք երևակայել, որ իմ իսկական հասակից ավելի թզուկ եմ։

   Ոչ ոք ինձ այնպես չէր զայրացնում ու վիրավորում, ինչպես թագուհու թզուկը, որն ամբողջ երկրում ամենակարճահասակ մարդը լինելով (իմ կարծիքով նրա բարձրությունը երեսուն ոտնաչափ էլ չկար), իրենից ավելի կարճ արարած տեսած ժամանակն ամբարտավան էր դառնում, ուստի, ամեն անգամ, երբ անցնում էր թագուհու նախասենյակը, գոռոզանում և բարձրից էր նայում, իսկ երբ տեսնում էր ինձ սեղանի վրա կանգնած և արքունիքի լորդերի և լեդիների հետ խոսելիս՝ միշտ առիթը բաց չէր թողնում իմ պստիկության վերաբերյալ մի քանի կծու խոսք ասելու։ Այնինչ՝ նրանից վրեժս կարող էի միայն լուծել՝ նրան իմ եղբայրս անվանելով, ըմբշամարտի հրավիրելով և սրամիտ պատասխաններ տալով, մի բան, որ սովորաբար անում են պալատական մանկլավիկները։ Մի օր, ճաշին, այդ չար արջի ձագը, իմ մի ինչ֊որ նկատողությունից այնպես խայթվեց, որ վեր թռավ նորին մեծության աթոռի բազկակալի վրայից, բռնեց իմ մեջքից, երբ ինձ համար միամիտ նստել էի տեղս, նետեց սերով լիքն արծաթե մի մեծ գավաթի մեջ և պուկ փախավ։ Ես մինչև ականջներիս բլթակը խրվեցի կաթի մեջ և եթե լավ լողացող չլինեի, բանս բուրդ էր լինելու, որովհետև Գլույմդալկլիչն այդ րոպեին գտնվում էր սենյակի մյուս ծայրում, իսկ թագուհին սաստիկ վախից ռիսկ չարավ ինձ օգնելու։ Սակայն շուտով իմ փոքրիկ դայակն ինձ օգնութայն հասավ և դուրս հանեց, երբ ես արդեն մեկ քուարտի չափ սեր էի կուլ տվել։ Ինձ դրին անկողին, բարեբախտաբար ոչ մի վնաս չստացա, կորցրի միայն հագուստս, որ կարգին փչացել էր։ Թզուկին մի լավ ծեծեցին և իբրև պատիժ ստիպեցին խմել լիքը բաժակով սերը, որի մեջ նա ինձ ձգել էր․ նա այլևս չվերականգնեց իրեն հանդեպ ունեցած շնորհը, և շուտով թագուհին նրան նվիրեց մի անվանի տիկնոջ, այնպես որ ես այլևս թզուկին չտեսա, մի բան, որ ինձ մեծ բավականություն պատճառեց, որովհետև չեմ կարող ասել, թե ինչ ծայրահեղության էր հասել այդ այլանդակ արարածի չարակամությունը։

   Դրանից առաջ նա իմ գլխին մի ստոր կատակ խաղաց, որի վրա թագուհին շատ ծիծաղեց, բայց միևնույն ժամանակ սաստիկ բարկացավ և անմիջապես դուրս պիտի վռնդեր նրան, եթե ես վեհանձնորեն չմիջամտեի։ Թագուհին մի անգամ դրել էր իր սենյակում մի ծուծոսկր, որից ուղեղը հանելով, ոսկորը կրկին դրել էր պնակի մեջ, ծայրը դեպի վեր․ թզուկը, օգտվելով պատեհությունից, այն ժամանակ, երբ Գլյումդալկլիչը բուֆետ էր գնացել, բարձրացավ այն նստարանը, որի վրա կանգնած աղջիկը ճաշին ինձ սպասարկում էր, բռնեց իմ երկու ձեռքից, ոտներս միմյանց սեղմեց և ինձ մինչև գոտիս ներս կոխեց դատարկ ոսկրը, ուր ես միառժամանակ մնացի շատ ծիծաղելի կացության մեջ։ Թերևս մի րոպե ժամանակ անցավ, նախքան կնկատեին, թե ինչ պատահեց, քանի որ ես չէի ուզում գոռալով ինձ նվաստացնել։ Որովհետև հազիվ է պատահում, որ թագավորները տաք կերակուր ուտեն, ուստի ես իմ ոտները չքաշեցի, այլ միայն իմ գուլպաներն ու անդրավարտիկը թշվառ վիճալի մեջ ընկան։ Թզուկը, շնորհիվ իմ միջամտության, ծեծից բացի, ուրիշ պատիժ չկրեց։

   Թագուհին հաճախ ծաղրում էր իմ վախկոտությունը և սովորաբար հարցնում, թե արդյոք իմ բոլոր հայրենակիցներն էլ այդպես երկչո՞տ են, ինչպես ես։ Առիթը, ահա, այս էր։ Այդ թագավորության մեջ ամառը շատ ճանճ է լինում, այդ զզվելի միջատները, որոնցից ամեն մեկը Դընստեբլի արտույտի մեծություն ունի, իրենց անընդհատ բզզոցներով ու թռիչքներով ականջիս տակ, ճաշի ժամանակ, ինձ ամենևին հանգիստ չէին տալիս։ Հաճախ նրանք գալիս ու նստում էին իմ կերակրի վրա, թողնելով այնտեղ իրենց գարշելի կղանքներն ու ձվերը․ այդ ամենը ես որոշակի կերպով տեսնում էի, ինչ որ մնում էր անտեսանելի տեղացիների համար, որոնց աչքերն այնքան սուր չէին մանր առարկների նկատմամբ։ Երբեմն էլ այդ ճանաճերը նստում էին իմ քթի ու ճակատի վրա՝ սաստիկ կծում և զզվելի հոտ տարածում․ և ես ամենայն հեշտությամբ նրանց թաթերի վրա տեսնում էի հետքերն այն մածուցիկ նյութի, որի օգնությամբ, ինչպես մեր բնագետներն են ասում, այդ արարածները կարողանում են գլխիվայր քայլել առաստաղի վրա։ Մեծ ուժ էր հարկավոր, որպեսզի ինձ պաշտպանեմ այդ գարշելի անասուններից՝ մանավանդ, որ առանց նողկանքի չէի կարողանում տեսնել, թե ինչպես են նրանք մոտենում ինձ։ Թզուկը սովորություն ուներ իր ափի մեջ առնել այն միջատներից մի քանիսը, ինչպես մեզ մոտ դպրոցական տղաներն են անում, և հանկարծակի բաց թողնել իմ քթի տակ՝ ինձ վախեցնելու և թագուհուն զվարճություն պատճառելու համար։ Ճարս կտրած դանակովս մաս֊մաս էի անում նրանց, երբ նրանք թռչում էին օդում, և իմ ճարպկությամբ մեծ հիացմունք պատճառում ամենքին։

   Հիշում եմ, մի առավոտ Գլյումդալկլինչն արկղի մեջ ինձ դուրս էր բերել պատուհանի առաջ, մաքուր օդ ծծելու ինչպես նա սովորաբար անում էր լավ եղանակներին (որովհետև ես երբեք չէի համաձայնվում, որ իմ արկղը կախեն, պատուհանի հետևին, մեխից, ինչպես մենք Անգլիայում կախում ենք թռչունների վանդակները)։ Ես բաց էի արել իմ պատուհանը, նստել սեղանի առաջ նախաճաշի փոխարեն ուտելու մի կտոր քաղցր կարկանդակ, երբ քսանի չափ բոռեր, բուրմունքից հրապուրված, ներս թռան սենյակը մի այնպիսի բզզոցով, որ ավելի բարձր էր, քան քսան փքափողի ձայնը։ Նրանցից մի քանիսը գրավեցիմ իմ կարկնդակն ու կտոր֊կտոր արին, մյուսները թռան իմ գլխի և երեսի շուրջը՝ խլացնելով ինձ իրենց աղմուկով ու սարսափ ազդելով իրենց ահռելի խայթոցներով։ Սակայն ես խիզախություն ունեցա վեր կենալու, հանելու իմ թուրն ու հարձակվելու նրանց վրա։ Չորսին ես սատկեցրի, իսկ մյուսները փախան․ ապա անմիջապես ես փակեցի պատուհանս։ Այդ միջատները կաքավի չափ մեծ էին։ Ես հանեցի նրանց խայթոցները և տեսա, որ մեկ ու կես մատնաչափ երկարություն ունեն և ասեղի պես սուր են։ Ամենայն խնամքով ես այդ ամենը պահեցի և հետագայում մյուս հազվագյուտ իրերի հետ միասին, Եվրոպայի զանազան մասերում ցույց տվի, իսկ Անգլիա վերադառնալուց հետո, երեքը տվի Գրիշեմ Կոլեջին, իսկ չորրորդը պահեցի ինձ համար։

Գլուխ չորրորդ

   Երկրի նկարագրությունը։ Ներկա աշխարհագրական քարտեզի սրբագրության մի առաջարկ։ Թագավորի պալատն ու մի քանի տեղեկություն մայրաքաղաքի մասին։ Հեղինակի ճանապարհորդության միջոցները։ Գլխավոր տաճարի նկարգրությունը։

   Այժմ ես մտադիր եմ ընթերցողին տալ այդ երկրի համառոտ նկարագրությունը, գոնե այն չափով, որչափով ես ճանապարհորդեցի այդտեղ, նրանց մայրաքաղաք Լորբրուլդրուդից մոտ երկու հազար մղոն շրջագծով։ Թագուհին, որին ես ուղեկցում էի, երբեք այնքան հեռու չէր գնում, երբ նա ընկերակցում էր թագավորին նրա ճանապարհորդությունների ժամանակ, այլ կանգ էր առնում մի որևէ տեղ և սպասում, մինչև որ նորին մեծությունն իր երկրի սահմանները վերադառնա։ Այդ արքայի հողերի տարածությունը մոտ վեց հազար մղոն երկարություն ունի ու երեքից մինչև հինգ հազար մղոն լայնություն։ Այդ հանգամանքը բերում է ինձ այն եզրակացության, որ մեր աշխարհագետները մեծ սխալ են գործում, երբ ենթադրում են, թե Ճապոնիայի և Կալիֆորնիայի մեջտեղը համատարած օվկիանոս է․ ես միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ այդտեղ Թաթարիստանի խոշոր ցամաքին հակակշիռ մի երկիր պիտի լինի․ ուստի նրանք պետք է իրենց աշխարհագրական քարտեզների մեջ ուղղում մտցնեն, միացնելով այդ ընդարձակ հողերն Ամերիկայի հյուսիս֊արևմտյան մասերին, մի բան, որին ես պատրաստ եմ իմ աջակցությունը ցույց տալու։

   Այս թագավորությունը մի թերակզղի է՝ եզերված հյուսիս֊արևելքից երեսուն մղոն բարձրության մի լեռնաշղթայով, որ գագաթների հրաբուխների պատճառով միանգամայն անանցանելի է։ Ամենախոշոր գիտնականներն անգամ չգիտեին, թե այդ լեռների հետեն ի՞նչ տեսակ մահկանացուներ են ապրում, և կամ առհասարակ այնտեղ բնակիչներ կա՞ն, թե ոչ։ Թերակղզին մյուս երեք կողմերից շրջապատված է օվկիանոսով։ Ամբողջ թագավորության մեջ մի հատիկ նավահանգիստ չկա, և ափերի այն մասերը, ուր գետերը թափվում են ծովը, այնքան լիքն են սրածայր ժայռերով, ու ծովն էլ սովորաբար այնքան փոթորկալից է, որ ոչ ոք չի խիզախում մտնել ծովն՝ անգամ փոքրիկ նավակով, այնպես որ այդ մարդիկ աշխարհի մյուս մասի հետ հարաբերություն ունենալուց միանգամայն զրկված են։ Սակայն նրանց լայն գետերը լիքն են նավերով և հիանալի ձկներով առատ․ Նրանք ծովից ոչ մի ձուկ չեն բերում, որովհետև ծովային ձկները նույն մեծությունն ունեն, ինչ որ Եվրոպայում, հետևապես և արժեք չունեն նրանց համար․ այստեղից պարզ է, որ բնությունն արտադրելով այնպիսի վիթխարի մեծության կենդանիներ ու բուսականություն, սահմանափակել է նրանց գույությունն այդ երկրամասում, մի հանգամանք, որի պատճառները թողնում ենք փիլիսոփաներին լուծելու։ Սակայն երբեմն նրանք բռնում են և ապառաժներին զարկված կետ ձկները, որոնց միսը հասարակ ժողովուրդը սիրով գործ է ածում կերակրի տեղ։ Ես տեսա այնպիսի մեծության կետեր, որ մի մարդ իր ուսին դժվարությամբ էր կարողանում տանել․ երբեմն հետաքրքրության համար այդ ձկներից զամբյուղի մեջ բերում են Լորբրուլդրուդ։ Դրանցից մեկը ես տեսա թագավորի սեղանի վրա, մի ափսեի մեջ․ այդ ձուկը, ճիշտ է, համարվում է իբրև հազվագյուտ կերակուր, բայց ես չնկատեցի, որ թագավորը սիրեր, որովհետև ինձ թվաց նույնիսկ, որ նրա մեծությունը զզվանք պատճառեց թագավորին, թեև ես Գրենլանդիայում ավելի խոշորներն եմ տեսել։

   Այդ երկիրը շատ խիտ բնակչություն ունի և պարունակում է հիսուն մեկ ավան, մոտ հարյուր պարսպապատ քաղաք ու բազմաթիվ գյուղեր։ Իմ հարցասեր ընթերցողին բավարարելու համար բավական է, եթե ես նկարագրեմ Լորբրուլդրուդը։ Քաղաքը երկու հավասար մասի է բաժանված և գտնվում է նրա միջով անցնող գետի ափին։ Նա ունի մոտ ութսուն հազար տուն և վեց հարյուր հազար բնակիչ։ Երկարությամբ մոտ երեք գլոնգլունգ է (որ անում է մոտ հիսունչորս անգլիական մղոն), իսկ լայնությամբ՝ երկու և կես գլոնգլունգ․ ես անձամբ հաշվեցի այդ տարածությունը թագավորի հրամանով պատրաստած քարտեզի վրա, որ փռել էին գետնին և հարյուր ոտնաչափ տեղ էր բռնում։ Ոտաբոբիկ մի քանի անգամ անցա նրա տրամագծի և շրջագծի վրայով և հաշվելով իմ քայլերը, ըստ մասշտաբի, ճիշտ կերպով որոշեցի քաղաքի տարածությունը։

   Թագավորի պալատը մի համաչափ կառուցվածք չէր, այլ շինությունների մի կույտ՝ մոտ յոթ մղոն շրջագծով․ գլխավոր սենյակները սովորաբար ունեն երկու հարյուր քառասուն ոտնաչափ բարձրություն և դրա համեմատ էլ՝ երկարություն ու լայնություն։ Գլյումդալկլիչի և ինձ համար հատկացրել էին մի կառք, որով նա իր վարժուհու հետ հաճախ գնում էր շրջագայելու կամ թե չէ գնում էին խանութները․ իսկ ես միշտ մասնակցում էի նրանց զբոսանքներին՝ իմ արկղում նստած․ սակայն աղջիկը հաճախ, ցանկությանս համաձայն, հանում էր ինձ այնտեղից և ձեռքի մեջ պահում, որպեսզի փողոցներով անցնելիս ինձ համար ավելի հարմար լինի տեսնել տներն ոը մարդկանց։ Իմ հաշվով մեր կառքը Վեստմինստրի սրահի չափ էր, բայց ոչ նրա չափ բարձր, թեև շատ դժվար է ստույգն ասել։ Մի օր վարժուհին հրամայեց մեր կառապանին, որ մի խանութի առաջ կանգ առնի, ուր մուրացկանները, առիթից օգտվելով, շրջապատեցին կառքը, և իմ արջև բացվեց սոսկալի, անգլիացու աչքին միանգամայն անսովոր, տեսարան։ Նրանց մեջ մի կին կար, որ քաղցկեղ ուներ․ նրա կուրցքն ահռելի կերպով ուռել էր ու վրան երևում էին այնպիսի մեծության վերքեր, որ նրանցից երկուսի կամ երեքի մեջ հեշտությամբ կարող էի ներս մտնել և ամբողջ մարմնով թաքնվել։ Մի ուրիշ մուրացկանի վզից կախված էր մի ուռուցք, որ բրդով լիքը հինգ հակի չափ էր։ Երրորդը կանգնած էր փայտե ոտների վրա, յուրաքանչյուրը 20 ոտնաչափ բարձրությամբ։ Բայց ամենանողկալի բանը նրանց հագութտների վրա սողացեղ ոջիլներն էին։ Հասարակ աչքով ես այդ պարազիտների թաթերն ավելի լավ էի տեսնում, քան խոշորացույցով, երբ մենք դիտում ենք մեր եվրոպական ոջիլները․ նույնքան պարզ կերպով ես տեսնում էի նրանց դնչերը, որոնցով նրանք խոզի պես, կեր էին որոնում։ Նման կենդանիներ կյանքիս մեջ ես առաջին անգամն էի տեսնում, և մեծ հետաքրքրությամբ անդամահատության կենթարկեի նրանցից մեկն ու մեկին, թեև նրանց զզվելի տեսքից սիրտս խառնում էր․ ափսոս միայն, որ անդամահատական գործիքներս հետս չէին (դժբախտաբար մնացին նավի մեջ)։

   Բացի այն արկղը, որի մեջ ինձ սովորաբար տանում էին, թագուհին պատվիրեց մի տասներկու ոտնաչափ երկարությամբ ու տասը ոտնաչափ բարձրությամբ ավելի փոքր արկղ, հատկապես ճանապարհորդությունների համար, որովհետև մյուսը շատ մեծ էր Գլյումդալկլիչի ծնկներին դնելու, և կառքի մեջ ավելի շատ տեղ էր բռնում։ Այդ արկղը շինեց միևնույն արհեստավորը, ըստ իմ ցուցմունքների։ Դա ամբողջովին քառակուսի ձև ուներ, երեք կողմից, ամեն պատի մեջտեղը, մի֊մի պատուհան՝ երկաթե ճաղերով վանդակապատած՝ երկար ճանապարհորդուցյունների ժամանակ դժբախտ պատահարներից ինձ պաշտպանելու համար։ Չորրորդ կողմից, ուր պատուհան չկար, երկու օղակ էր ամրացված, որոնց միջով ինձ տանող մարդը, երբ ես ուզում էի ձիով ճանապարհ գնալ, անց էր կացնում մի կաշվե փոկ ու կապում իր գոտուն։ Այդ մարդու դերը միշտ կատարում էր ամենահավատարիմ և ընդունակ ծառաներից մեկը, որին ես կարող էի վստահել, երբ ես ուղեկցում էի թագավորին ու թագուհուն, կամ ցանկություն էի հայտնում այգիները տեսնելու և կամ երբ Գլյումդալկլիչը հիվանդության պատճառով չէր լինում, իսկ ես այցելության էի գնում պալատական մի որևէ նշանավոր տիկնոջ կամ մինիստրի, որովհետև արդեն մեծ պաշտոնայների շրջանում ծանոթություն ու համարում էի ձեռք բերել, թեև իմ կարծիքով ոչ այնքան իմ սեփական արժանիքների շնորհիվ, որքան նորին մեծության և օգոստափառ թագուհու բարյացակամության հետևանքով։ Ճանապարհորդուցյունների ժամանակ, երբ ես հոգնածություն էի զգում կառքի մեջ, ձիավոր ծառաներից մեկն վերցնում էր արկղն ու դնում իր առաջը՝ բարձի վրա և երեք կողմի պատուհաններից դիմացս բացվում էր բնության ողջ տեսարանը։ Արկղի մեջ ես ունեի մի ճանապարհորդական մահճակալ, առաստաղից կախված մի ճոճք, երկու աթոռ ու մի սեղան՝ հատակին ամուր կպցրած, որպեսզի կառքի և ձիու ցնցումներից վայր չընկնեն։ Ծովային ճանապարհորդուցյուններին վաղուց վարժված՝ այդ ցնցումները, որքան էլ երբեմն ուժեղ լինեին, առանձնապես չէին խանգարում ինձ։

   Երբ ես ցանկություն էի հայտնում քաղաքը տեսնելու մտնում էի ճանապարհորդական տնակը, որ Գլյումդալկլիչը դնում էր իր ծնկների վրա ու նստում պատգարակի մեջ, որ, ըստ երկրի սովորության, տանում էին չորս հոգի՝ թագավորական երկու ուրիշ սպասավորների ուղեկցությամբ։ Ժողովուրդը, որ հաճախ լսել էր իմ մասին, մեծ հետաքրքրությամբ շրջապատում էր մեզ, և աղջիկը սիրահոժար կերպով հրամայում էր պատգարակի սպասավորներին կանգ առնելու, ապա վերցնում էր ինձ իր ձեռքի վրա, որպեսզի հարմարություն տա նրանց՝ ինձ տեսնելու։

   Ես մեծ ցանկություն ունեի տեսնելու գլխավոր տաճարը և մասնավորապես նրա վրա բարձրացող աշտարակը, որ թագավորության մեջ համարվում էր ամենից բարձրը։ Վերջապես մի օր իմ դայակը տարավ ինձ այնտեղ, բայց ճիշտն ասած, ես հետ դարձա հուսախաբված, որովհետև աշտարակի բարձրությունը երեք հազար ոտնաչափից ավելի չէր՝ հաշված գետնից մինչև վերին, սրածայր կատարը․ իսկ եթե վերցնելու լինենք այդ ժողովրդի և եվրոպացիների մեջ եղած տարբերությունը՝ զարմնալու մի առանձին բան չկար, և ոչ էլ այդ աշտարակը հարաբերաբար հավասար էր (եթե չեմ մոռացել) Սալիսբըրի զանգակատան բարձրթյան։ Սակայն չնվաստացնելու համար այդ ժողովրդին, որի հանդեպ իմ ամբողջ կյանքում չափազանց երախտապարտ պիտի լինեմ, հարկավոր է խոստովանել, որ այդ նշանավոր աշտարակի բարձրության պակասը լիովին լրացնում են նրա գեղեցկությունն ու ամրությունը։ Նրա պատերը մոտ հարյուր ոտնաչափ հաստ են, տաշած քարերից շինած, ամեն մի քարը քառասուն քառակուսի ոտնաչափ, և ամեն կողմից զարդարված աստվածների և կայսրերի իրենց իսկական հասակներից ավելի բարձր արձաններով, որոնք կերտված են մարմարից և զետեղված շինության խորշերում։ Այդ արձաններից մեկի կոտրած ճկույթը, որ ընկած էր աղբակույտի մեջ, ես չափեցի և տեսա, որ ուղղակի չորս ոտնաչափ և մեկ մատնաչափ երկարություն ունի։ Գլյումդալկլիչը փաթաթեց այն մատն թաշկինակի մեջ և գրպանում տարավ տուն, խառնելու իր մյուս խաղալիքներին, որոնց շատ սիրահար են աղջիկները, ինչպես սովորաբար նրա հասակի ամեն մի երեխա։

   Թագավորի խոհանոցն իրոք մի ազնիվ, կամարակապ շենք է և մոտ վեց հարյուր ոտնաչափ բարձությամբ։ Գլխավոր հնոցի լայնությունը տասը քայլ ավելի նեղ է, քան Սուրբ Պողոսի գմբեթը, որ հետագայում, Լոնդոն վերադառնալուց հետո, դիտմամբ չափեցի։ Թերևս դժվարությամբ պիտի հավատային ինձ, եթե ես սկսեի նկարագրել այդ խոհանոցի միս խորովելու երկաթե ցանցերը, վիթխարի ամաններն ու կաթսաները, շամփուրի վրա քաշած մսերի ահագին կտորները և ուրիշ շատ մանրամասնություններ․ վերջապես խիստ քննադատները կարող եմ մտածել, թե ես մի փոքր չափազանցնում եմ, ինչպես սովորաբար անում են ճանապարհորդները։ Սակայն այդ քննադատությունից խուսափելու ցանկությունը, ես վախենում եմ, որ ինձ բերի մի ուրիշ չափազանցության․ եթե այս բնագրությունը պատահմամբ թարգմանվի բրոբդինգնեգցիների լեզվով (Բրոդինգնեգն այդ թագավորության ընդհանուր անունն է) ու հրատարակվի այնտեղ, այն ժամանալ թագավորը և իր ժողովուրդն իրավունք կունենան գանգատվելու այն վիրավորանքի համար, որ ես հասցրել եմ նրանց, տալով սխալ և նվազեցուցիչ տեղեկուցյուն նրանց մասին։

   Նորին մեծությունն իր գոմում պահում է հազիվ վեց հարյուր ձի․ այդ ձիերը սովորաբար հիսունչորսից մինչև վաթսուն ոտնաչափ բարձրություն ունեն։ Իսկ երբ տոն օրերին թագավորը մի հեռու տեղ է գնում, նրան ուղեկցում է հինգ հարյուր ձիուց բաղկացած պահակախումբ, որ սկզբում ինձ եղածների մեջ թվաց ամենից հոյակապը, մինչև որ չտեսա նրա ռազմի պատրաստ բանակը, որի մասին ես ուրիշ տեղ առիթ կունենամ խոսելու։

Գլուխ հինգերորդ

   Հեղինակի զանազան արկածները։ Մի ոճրագործի գլխատումը։ Հեղինակը ցույց է տալիս իր վարպետությունը ծովագնացության մեջ։

   Այդ երկրում ես բավական երջանիկ պիտի ապրեի, եթե իմ պստիկությունն առիթ չտար զանազան ծիծաղելի և անախորժ արկածների, որոնցից մի քանիսի մասին ուզում եմ պատմել։ Գլյումդալկլիչը հաճախ փոքրիկ արկղի մեջ տանում էր ինձ պալատի պարտեզը, երբեմն հանում ինձ այնտեղից, վերցնում էր ձեռքը կամ դնում գետնին՝ ման գալու համար։ Հիշում եմ մի օր թզուկը, երբ դեռ նա չէր հեռացել պալատից, մեր հետևից եկավ այդ պարտեզը, ուր իմ դայակն ինձ դրել էր գետնին․ թզուկն ու ես նստել էինք միասին մի կարճլիկ խնձորենու մոտ, ես չկարողացա զսպել ինձ և ցանկանալով պարծենալ իմ սրամտությամբ, նրա ու այդ ծառերի կարճության մասին մի անմիտ ակնարկ արի, որ նրանց լեզվով նույնքան լավ դուրս եկավ, որքան և մեր։ Դրանից հետո այդ չարամիտ սրիկան հարմար առիթի սպասեց, և երբ ես անցնում էի ծառերից մեկի տակով, ուղիղ իմ գլխին թափահարեց ծառը, որից տասը֊տասներկու հատ խնձոր, ամեն մեկը մոտավորապես Բրիստոլի մի տակառի չափ, թափվեցին իմ շուրջը․ ես կռացա, խնձորներից մեկը ընկավ իմ մեջքին ու ինձ երեսի վրա վայր ձգեց, սակայն ես ոչ մի վնաս չստացա, իսկ թզուկին, իմ ցանկության համեմատ, ներեցին, որովհետև ես էի նրան գրգռել։

   Մի ուրիշ անգամ Գլյումդալկլիչն ինձ մենակ էր թողել դալար խոտի վրա, իսկ ինքը, մի փոքր հեռու ման էր գալիս իր վարժուհու հետ։ Այդ ժամանակ հանկարծակի կերպով տեղաց կարկուտի մի այնպիսի սոսկալի տարափ, որ ես նրա ուժից իսկույն փռվեցի գետնին, և երբ ես ընկած էի՝ կարկուտի հատիկները մի այնպիսի ջարդ տվին իմ ամբողջ մարմնին, որ կարծես թե ինձ ծեծել էին թենիսի գնդակներով․ չորեքթաթ տալով մի կերպ սողացի և երեսի վրա պառկած պատսպարվեցի ծոթրինի ածվի մեջ, սակայն ոտից մինչև գլուխ ես այնպես ջարդված էի, որ տասն օր պառկեցի անկողնում։ Այստեղ զարմանալու բան չկա, որովհետև բնությունն այս երկրում իր բոլոր գործողությունների մեջ ևս պահպանում է միևնույն հարաբերությունը, այդ պատճառով այստեղ կարկտի ամեն մի հատիկը հազար ութ հարյուր անգամ ավելի մեծ է, քան Եվրոպայում, որ ես կարող եմ հաստատել իմ արած փորձով, որովհետև հետաքրքրության համար այդ հատիկները կշռել և չափել եմ։

   Բայց միևնույն պարտեզում ես ունեցա մի ավելի վտանգավոր արկած, երբ իմ դայակը թողել էր ինձ, իր կարծիքով, մի ապահով տեղ՝ մեն֊մենակ, համաձայն իմ հաճախակի խնդիրներին, որպեսզի հնարավորություն ունենամ հանձնվելու իմ սեփական մտքերին․ նա իմ փոքրիկ արկղը, իրեն նեղություն չտալու համար, թողել էր տանը, ինքն էլ, իր վարժուհու ու մի քանի ծանոթ տիկինների հետ, գնացել էր պարտեզի մյուս ծայրը։ Երբ նա գտնվում էր այնքան հեռու, որ ինձ չէր կարող լսել, հանկարծ մոտեցավ պարտիզպաններից մեկի սպիտակ, իսպանական շունը, որ պատահմամբ մտել էր պարտեզը և թափառում էր այնտեղ, ուր ես էի պառկել։ Նկատելով ինձ, շունը հարձակվեց վրաս և ինձ իր բերանի մեջ դրած՝ ուղղակի վազեց իր տիրոջ մոտ, ապա զգուշությամբ վայր դրեց գետնին ու պոչը սկսեց շարժել։ Բարեբախտաբար շունն այնպես լավ էր դաստիարակված, որ երբ ինձ տարավ իր ատամների մեջ՝ ոչ վնաս տվեց ինձ, և ոչ էլ, մինչև անգամ, շորերս պատռեց։ Խեղճ պարտիզպանը, որ ինձ լավ ճանաչում էր և շատ սիրալիր էր հետս, սոսկալի վախեցավ։ Նա զգույշ կերպով վերցրեց ինձ իր երկու ձեռքի մեջ ու հարցրեց, թե ինչպե՞ս է իմ զգացողությունը․ բայց ես այնպե՜ս ապշել էի և շունչս էլ այնպե՜ս կտրել էր, որ ոչ մի խոսք չկարողացա պատասխանել։ Մի քանի րոպեից հետո եո ուշքի եկա, և նա ինձ ողջ֊առողջ տարավ իմ փոքրիկ դայակի մոտ, որն արդեն վերադարձել էր ինձ թողած տեղն ու սրտաճաք եղել, երբ տեսել էր, որ ես չկամ և իր կանչերին էլ չեմ պատասխանում․ նա խիստ կերպով շան համար հանդիմանեց պարտիզպանին ։ Բայց այդ դեպքը մնաց գաղտնի և արքունիքում ոչ ոք չիմացավ, որովհետև աղջիկը վախենում էր թագուհու զայրույթից, իսկ ես էլ, ճիշտն ասած, մտածեցի, թե այդ պատմությունը, եթե տարածվի, կարող է վարկաբեկել ինձ։

   Այդ դեպքից հետո Գլյումդալկլիչը որոշեց, որ այսուհետև տանից դուրս գալիս, նա ոչ մի վարկյան ինձ աչքաթող չպիտի անի։ Վաղուց ի վեր ես վախենում էի այդպիսի որոշումից ու դրա համար էլ նրանից թաքցնում էի բոլոր մանր արկածները, որ ես ունենում էի մենակ եղած ժամանակ։ Մի անգամ մի ցին, որ սավառնում էր պարտեզի վրա, հարձակվեց վրաս, և, եթե ես վճռական կերպով չհանեի թուրս ու պաշտպանվելով չմտնեի մի խիտ թփի մեջ, անշուշտ նա իր մագիլներով ինձ պիտի տաներ։ Մի ուրիշ անգամ խլուրդի քանդած թարմ հողաթմբի վրա քայլելիս ցած գլորվեցի ու մինչև իմ վիզն ընկա այդ կենդանու փորած փոսը, և հարկավոր էր հնարել հիշատակելու անարժան, մի ինչ֊որ առասպել, որպեսզի արդարանամ, թե ինչու են շորերս կեղտոտ։ Ճիշտ նունպես, երբ ես զբոսնում էի մեն֊մենակ՝ խորհելով Անգլիայի մասին, ոտիս տակ ընկավ մի խխունջի կճեպ, սայթաքեցի, վայր ընկա ու կոտրեցի աջ սրունքիս վերին մասը։

   Չեմ կարող ասել՝ բավականությու՞ն էր ինձ համար, թե՞ նվաստացում, երբ իմ միայնակ զբոսանքների ժամանակ նկատում էի, որ փոքրիկ թռչունները ոչ միայն չէին վախենում ինձնից, այլ կես յարդ հեռավորության մոտենում էին ինձ՝ ճիճու և այլ կուտ գտնելու համար այնքան անտարբեր ու վստահ, որ կարծես թե կողքին ոչ մի արարած չկա։ Հիշում եմ՝ մի կեռնեխ հանդգնեց իր կտուցով ձեռքիցս խլել կարկանդակը, որ Գլյումդալկլիչը նոր էր բերել նախաճաշի համար։ Երբ փորձում էի այդ թռչուններից մեկին բռնել, նրանք անվախ կերպով դառնում էին դեպի ինձ, աշխատելով կծել իմ մատները, որ ես վախենում էի ցույց տալ․ ապա անհոգ կերպով հետ էին թռչում առաջվա պես ճիճու կամ խխունջ որսալու։ Բայց մի օր վերցրի մի հաստ ցուպ և ամբողջ ուժով այնպես հաջող խփեցի մի կանեփակերի, որ նա կիսամեռ վայր ընակավ․ երկու ձեռքով ես բռնեցի նրա վզից և հաղթանակով վազեցի դեպի իմ դայակը։ Սակայն թռչունը, որ հարվածից միայն անզգայացել էր, ուշքի եկավ և սկսեց իր թևերով երկու կողմից այնքան հարվածել իմ գլխին ու մարմնին, որ քսան անգամ թվաց ինձ, թե բաց պիտի թողնեմ, չնայած նրան, որ երկարած ձեռներով բռնել էի նրան և նա չէր կարողանում իր կտուցը հասցնել ինձ։ Բայց շուտով ծառաներից մեկն ինձ օգնության հասավ ու կտրեց թռչունի վիզը, իսկ մյուս օրը թագուհու հրամանով ճաշին այդ թռչունը տվին ինձ։ Այդ կանեփակերը, որքան ես հիշում եմ, ավելի մեծ թվաց, քան անգլիական կարապը։ Հաճախ պալատական կանայք հրավիրում էին Գլյումդալկլիչին իրենց սենյակը և առաջարկում, որ ինձ հետը բերի, որպեսզի ինձ տեսնելով և ձեռք տալով բավականություն ստանան։ Հաճախ մերկացնելու չափ հանում էին իմ շորերն ու դնում իրենց կրծքին, որ ինձ համար միանգամայն անհաճելի էր, որովհետև, ճշմարիտն ասած, նրանց մաշկից շատ վատ հոտ էր գալիս։ Այդ հանգամանքն այստեղ ես հիշում եմ, չունենալով ոչ մի մտադրություն վարկաբեկելու այդ չքնաղ տիկիններին, որոնց հանդեպ ես հարգանքով եմ լցված, պարզապես ինձ թվում է, որ իմ զգայարանները, իմ հասակիս համեմատ, ավելի նուրբ են, և ոչ մի հիմք չկա կարծելու, որ այդ արժանապատիվ էակներն իրենց սիրեկաններին կամ միմյամց համար պակաս հաճելի են, քան թե նույն կարգի էակները մեզ մոտ՝ Անգլիայում։ Վերջապես ես գտնում եմ, որ նրանց բնական հոտն ավելի տանելի է, քան այն անուշահոտ օծանելիքները, որ նրանք սովորաբար գործ են ածում և որոնցից ես միշտ զզվանք եմ զգում։ Ես երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպես մի տաք օր, երկարատև ֆիզիկական աշխատանքից հետո մի լիլիպուտ, որ իմ մտերիմ բարեկամներից մեկն էր, համարձակվեց գանգատվել, թե ինձնից վատ հոտ է գալիս, թեև ես այդ պակասությունը նույնքան քիչ ուեմ, որքան և իմ սեռի ներկայացուցիչների մեծագուն մասը․ ենթադրում եմ, որ լիլիպուտի զգայնությունը նույնքան նուրբ էր իմ հանդեպ, որքան իմը՝ այդ հսկաների հանդեպ։ Սակայն միևնույն ժամանակ արդարացի լինելու համար պիտի ասեմ, որ թագուհու և իմ դայակ Գլյումդալկլիչի մարմինները նույնքան հոտավետ են, որքան ամենաբարեկիրթ անգլիական լեդիների մարմինները։

   Ամենաանհաճո բանն ինձ համար պալատական տիկինների (երբ իմ փոքրիկ դայակը բերում էր ինձ նրանց մոտ) անպատկառ վերաբերմունքն էր։ Կարծես թե ես նրանց համար մի անարժեք արարած լինեի։ Նրանք հանվում էին մերկանալու չափ, և իմ ներկայությամբ, երբ ես կանգնած էի լինում նրանց զուգվելու սեղանի վրա, նրանց մերկ մարմինների առաջ, նրանք փոխում էին իրենց շապիկները, բայց ես հավատացնում եմ ձեզ, որ այդ տեսարանն ամենևին չէր գայթակղեցնում ինձ և ուրիշ ոչ մի զգացմունք իմ մեջ չէր առաջացնում, բացի զզվանքից ու նողկանքից․ երբ ես մոտիկից նայում էի, նրանց կաշին սաստիկ կոպիտ էր երևում և անողորկ, խայտաբղետ ու ափսեի մեծությամբ բնական բծերով, իսկ մազերը, որոնցով ծածկված էր կաշին, հաստ պարանների էին նման․ նրանց մարմինների մյուս մասերի մասին ես լռությամբ կանցնեմ։ Ճիշտ նույնպես նրանք ամենևին չէին քաշվում իմ առաջ թափելու այն, ինչ նրանք խմել էին, որ պակասը երկու տակառի չափ էր, և մի ամանի մեջ, որ երեք տոննա տարողություն ուներ։ Այդ տիկիններից ամենագեղեցիկը, որ մի չարաճճի, տասնվեց տարեկան աղջիկ էր, երբեմն նստեցնում էր ինձ իր ծծի պտուկի վրա և ստիպում, որ ես նրա մարմնի վրա զանազան արշավանքներ կատարեմ․ սակայն ընթերցողը թույլ կտա ինձ հետագա մանրամասնությունների մեջ չմտնել։ Այդ ամենն այն աստիճանի անհաճո էր ինձ, որ ես խնդրեցի Գլյումդալկլիչին՝ մի պատճառ հնարի, որպեսզի ես այդ աղջկա հետ այլևս չտեսնվեմ։

   Մի օր մի երիտասարդ ջենտլմեն, որ իմ դայակի վարժուհու ազգականն էր, նրանց հրավիրեց որ գան և տեսնեն մի գլխատություն։ Դատապարտյալը մի ոճրագործ էր, որ սպանել էր այդ ջենտլմենի մտերիմ ծանոթներից մեկին։ Գլյումդալկլիչին հազիվ համոզեցի, որ ընկերակցի իրենց, որովհետև նա ի բնե քնքշասիրտ էր․ իսկ ինչ վերաբերում է ինձ, թեև ես զզվում եմ նման տեսարաններից, այնուամենայնիվ իմ հետաքրքրությունը հրապուրեց տեսնելու մի բան, որ իմ կարծիքով շատ արտասովոր պիտի լիներ։ Ոճրագործին կապել էին մի աթոռից, որ դրված էր հատկապես պատրաստած կառափնատի վրա․ նրա գլուխը կտրեցին մի սրով, որ մոտ քառասուն ոտնաչափ երկարություն ուներ։ Նրա երակներից ու շնչափողից արյունը խփեց մի այնպիսի ուժով և առատությամբ, որի հետ չէր կարող մրցել Վերսալի մեծ շատրվանը, և գլուխը ընկնելիս այնպես բախվեց կառափնատի հատակին, որ ես ցնցվեցի, թեև առնվազն կես անգլիական մղոն հեռավորության վրա էի։

   Թագուհին, որը հաճախ լսել էր իմ ծովային ճանապարհորդուցյունների մասին, և միշտ օգտվում էր առիթից զվարճացնելու ինձ, երբ ես մելամաղձոտ էի լինում, մի անգամ հարցրեց, թե ես առագաստ կամ թի գործածել գիտե՞մ, կամ թե չէ թիավարության մի փոքրիկ վարժությունն օգտակար չէ՞ր լինի իմ առողջության համար։ Ես պատասխանեցի, թե երկուսից էլ լավ հասկացողություն ունեմ։ Թեև իսկական արհեստով եղել եմ վիրաբույժ կամ նավային բժիշկ, սակայն հաճախ, երբ հարկը պահանջել է, ստիպված եմ եղել աշխատել, իբրև սովորական նավաստի։ Միայն չգիտեի, թե ինչպե՞ս կարելի էր թագուհու ցանկությունը գլուխ բերել այդ երկրում, ուր ամենափոքր մակույկը հավասար էր մեր առաջնակարգ ռազմանավին, իսկ այն նավակը, որ ես կարող էի ղեկավարել, երբեք չէր դիմանա այստեղի գետերի հորձանքներին։ Օգոստափառ թագուհին ավելացրեց, որ եթե ես կազմելու լինեմ նավի նախագիծը, նրա հյուսնը կշինի, իսկ նավարկության համար ինքն ավազան պատրաստել կտա։ Հյուսնը, որ մի հմուտ վարպետ էր, տասն օրվա ընթացքում իմ ցուցմունքով շինեց խաղալիքի պես մի նավակ՝ իր բոլոր պարագաներով, ուր հեշտությամբ կարող էր ութ եվրոպացի նստել։ Երբ նավակը շինած պատրաստ էր, թագուհին այնպես հիացավ, որ գիրկն առած այն՝ վազեց թագավորի մոտ․ թագավորը հրամայեց, որ այդ նավակը ինձ հետ միասին, փորձի համար դնեն ջրով լի մի տաշտակի մեջ, ուր տեղի պակասության պատճառով չկարողացա բանեցնել իմ զույգ թիերը։ Բայց թագուհին սկզբում այլ ծրագիր էր նախագծել։ Նա հրամայել էր իր հյուսնին շինել փայտե մի երկար տաշտ երեք հարյուր ոտնաչափ երկարությամբ, հիսուն ոտնաչափ լայնությամբ և ութ ոտնաչափ խորությամբ, որ դրված էր պալատի մյուս սենյակի հատակին, պատի տակ, և որպեսզի չկաթի՝ լավ ձյութած էր։ Հատակին մի ծորակ կար՝ հնացած ջուրը բաց թողնելու համար, և երկու ծառա հեշտությամբ կես ժամվա մեջ կարող էին կրկին ջրով լցնել։ Այդտեղ ես հաճախ թիավարում էի թե՛ իմ հաճույքի և թե՛ թագուհու և իր ֆրեյլինների, որոնց մեծ զվարճություն էր պատճառում իմ հմտությունն ու ճարպկուցյունը։ Հաճախ ես առագաստ էի պարզում, և այդ դեպքում ինձ մնում էր միայն նավը կառավարել, որովհետև պալատական կանայք քամի էին անում իրենց հովհարներով․ իսկ երբ նրանք հոգնում էին, մանկլավիկներից մի քանիսը սկսում էին փչել բերանով, և այդ ժամանակ ես ցույց էի տալիս իմ նավաստու վարպետությունը, թեքելով նավը մերթ դեպի աջ, մերթ դեպի ձախ։ Վերջացնելուց հետո Գլյումդալկլիչը տանում էր իմ նավակն իր սենյակն ու չորացնելու համար կախում մեխից։

   Այդ վարժությունների ժամանակ մի անգամ մի դեպք պատահեց, որ քիչ մնաց կյանքից զրկվեի։ Երբ մանկլավիկներից մեկը նավակը դրեց տաշտակի մեջ Գլյումդալկլիչի վարժուհին սիրալիր կերպով վերցրեց ինձ նավը նստեցնելու, այդ րոպեին ես սահեցի նրա մատների միջից, և անկասկած քառասուն ոտնաչափ բարձրությունից ցած կգլորվեի, եթե իմ բախտից ինձ չպահեր այդ ազնիվ տիկնոջ կորսաժից դուրս ցցված գնդասեղը։ Գնդասեղի գլուխը մտավ իմ շապիկի և անդրավարտիքի գոտու մեջտեղն, ու ես մնացի օդի մեջ կախված, մինչև որ Գլյումդալկլիչը վազեց և ազատեց ինձ։

   Մի ուրիշ անգամ ծառաներից մեկը, որի պարտականությունն էր երեք օրը մի անգամ մաքուր ջուր լցնել տաշտը, անուշադրությամբ թողել է, որ լիքը դույլի միջից մի մեծ գորտ ընկնի մեջը (առանց նշմարելու)։ Մինչև ինձ նավակ նստեցնելը գորտը թաքնվել էր․ բայց երբ նստելու տեղ տեսավ, վեր ցատկեց և ծանրությամբ այնքան թեքեց նավակը մի կողքի վրա, որ ես ստիպված էի իմ ամբողջ քաշով հակառակ կողմից հավասարակշռել նրան, որպեսզի նավակըչ ընկղմի։ Երբ գորտն արդեն նավակի մեջ էր, սկսեց իմ գլխի վրայով հետ ու առաջ ցատկոտել և իր գարշելի լորձունքը քսել իմ երեսին ու շորերին։ Իր վիթխարի կերպարանքով նա ինձ թվաց ամենաայլանդակ կենդանին, որ կարելի է երևակայել։ Չնայած դրան Գլյումդալկլիչին խնդրեցի թույլ տա, որ դրա հաշիվը ես տեսնեմ։ Թիով մի քանի անգամ հասցրի նրա գլխին ու ստիպեցի, որ նավակից դուրս ցատկի։

   Բայց այդ թագավորության մեջ պատահած ամենամեծ վտանգի պատճառը եղավ մի կապիկ, որ պատկանում էր խոհանոցի ծառաներից մեկին։ Երբ Գլյումդալկլիչը գործով, կամ այցելության համար մի որևէ տեղ էր գնում, փակում էր ինձ իր սենյակի մեջ։ Եղանակը լավ էր, և սենյակի պատուհանը բաց էր, բաց էին նաև պատուհաններն ու դուռը իմ մեծ արկղի, որի մեջ ես սիրում էի ժամանակ անց կացնել, որովհետև այդտեղ շատ հարմար էր և ընդարձակ։ Երբ ես խոհերիս անձնատուր հանգիստ նստած էի սեղանիս առաջ՝ լսեցի, որ մեկը պատուհանից ներս ցատկեց ու սկսեց մի կողմից մյուսը թռչկոտել։ Թեև սաստիկ վախեցա, բայց և այնպես, առանց տեղից շարժվելու փորձեցի դուրս նայել․ և ես տեսա մի կապիկ, որ թռչկոտում էր ու վեր ու վար ոստոստում, մինչև որ նկատեց իմ արկղն ու սկսեց մեծ հաճույքով ու հետաքրքրությամբ դիտել՝ դռնից ու ամեն մի պատուհանից դեպի ներս նայելով։ Ես քաշվեցի իմ սենյակի, այսինքն արկղի հեռավոր անկյունը, բայց ամեն կողմ նայող կապիկի հայացքը մի այնպիսի սարսափ ազդեց վրաս, որ ես կորցրի մտածելու կարողությունս և խելքս չկտրեց, մահճակալի տակը մտնել, որ հեշտությամբ կարող էի անել։ Կսպիկը մի առ ժամանակ դես ու դեն նայելուց, ճչալուց ու ծամածռություններ անելուց հետո, վերջապես գտավ ինձ, և իր թաթը դռնից ներս խցկեով, մկան հետ խաղացող կատվի պես, հակառակ նրան, որ ես հաճախ նրանից խուսափելու համար մի տեղից մյուսն էի փախչում, բռնեց իմ վերարկուի փեշից (որ կարված էր այդ երկրի ամենահաստ և ամուր կերպասից) ու դուրս հանեց ինձ։ Նա վերցրեց ինձ իր աջ թաթի մեջ ու բռնեց այնպես, ինչպես, դայակը երեխային պահում է ծիծ տալու ժամանակ, ճիշտ նույն բանը ես տեսել եմ Եվրոպայում, երբ կապիկներն այդպես վերցնում էին կատվի ձագերին։ Եվ երբ ես դիմադրության փորձ արի, նա մի այնպիսի ուժով ինձ սեղմեց, որ ես ավելի խոհեմություն համարեցի ենթարկվել։ Ըստ երևույթին նա ինձ իր սեփական ցեղի մանուկներից մեկի տեղն էր ընդունել, որովհետև իր ազատ թաթով հաճախ քնքուշ փաղակշում էր իմ երեսը։ Նրան ընդհատեց դռան աղմուկը, կարծես մեկը բաց էր անում․ կապիկն անմիջապես թռավ պատուհանի վրա, որտեղից ներս էր մտել, և երեք թաթի վրա, իսկ չորրորդով ինձ բռնած, ջրհորդաններով կողքի կտուրի վրա մագլցեց։ Ես լսեցի Գլյումդալկլիչի ճիչն այդ րոպեին, երբ արդեն նա ինձ տանում էր։ Խեղճ աղջիկը քիչ մնաց խելագարվի․ ամբողջ պալատը ոտքի կանգնեց․ ծառաները վազեցին սանդուղքներ բերելու․ բակից հարյուրավոր մարդիկ տեսնում էին կապիկին՝ տանիքի գլխին նստած նա բռնել էր ինձ, երեխայի պես, իր մի թաթի մեջ, իսկ մյուսով կերարում էր ինձ՝ բերանս կոխելով զանազան ուտելիքներ, որ հանում էր նա իր դնչին կից պարկից և դմփում ինձ, երբ ես չէի ուզում ուտել։ Ներքև կանգնած ամբոխը չէր կարողանում զսպել իր ծիծաղը․ իմ կարծիքով չէր կարելի նրանց մեղադրել, որովհետև տեսարանը, անկասկած, բավականին զվարճալի էր ամենքի համար, իհարկե, ինձանից բացի։ Ոմանք սկսեցին քարեր նետել՝ կապիկին ցած բերելու հույսով, բայց այդ խստիվ արգելեցին, որովհետև այդպիսով անկասկած իմ գլուխը ջարդ ու փշուր կանեին։

   Սանդուխքները դրին ու մի քանի հոգի բարձրացան վեր․ կապիկը տեսնելով նրանց ու հասկանալով, որ ինքը շրջապատված է և անկարող է իր երեք ոտքով փախչել, իսկույն բաց թողեց ինձ տանիքի վրա ու պուկ եկավ։ Եվ մնացի ես այդտեղ, հինգ հարյուր յարդ բարձրության վրա, ամեն րոպե սպասելով, որ քամին ինձ կնետի, կամ գլխապտույտից ինքս կգլորվեմ ցած․ բայց մի քաջ տղա, իմ դայակի ծառաներից մեկը, վեր բարձրացավ և ինձ իր անդրավարտիքի գրպանը դնելով, ողջ առողջ իջեցրեց ցած։ Ես համարյա խեղդվում էի այն զզվելի ախտոտություններից, որ կապիկը խցկել էր իմ կոկորդը․ սակայն իմ սիրելի փոքրիկ դայակը բարակ ասեղով դուրս հանեց այդ ամենն իմ բերանից, որից հետո ես փսխեցի ու մի փոքր հանգստացա։ Բայց ես այնպես թուլացել էի ու այնպես ջարդվել այդ գարշելի կենդանու գրկի մեջ, որ ստիպված էի երկու շաբաթ պառկել անկողնու մեջ։ Թագավորը, թագուհին և ամբողջ արքունիքն ամեն օր հարցնում էին իմ առողջությունը, իսկ օգոստափառ թագուհին իմ հիվանդության ժամանակ մի քանի անգամ այցելեց ինձ։ Կապիկին սպանեցին և հրաման տրվեց, որ պալատի մեջ այդպիսի կենդանիներ այլևս չպահեն։

   Առողջանալուց հետո, երբ ես ներկայացա թագավորին՝ հայտնելու իմ շնորհակալությունը նրա ցույց տրված շնորհի համար, նա բարեհաճեց այդ արկածի առթիվ բավականին ծիծաղել։ Նա ինձ հարցրեց, թե ի՞նչ մտքեր ու խոհեր անցան իմ գլխով, երբ ես կապիկի գրկումն էի, ինչպե՞ս հավանեցի նրա տված ուտելիքը, նրա հյուրասիրելու ձևը, և թե տանիքի մաքուր օդից արդյոք չի՞ բացվել իմ ախորժակը։ Նա ցանկացավ նաև իմանալ, թե ինչ կանեի ես նման դիպվածին իմ հայրենիքում։ Նորին մեծությանը ես պատասխանեցի, թե Եվրոպայում կապիկ չկա, բացի հետաքրքրության համար ուրիշ տեղերից բերած կապիկներից, որոնք այնքան փոքր են, որ ես հեշտությամբ տասներկուսի հախից մի անգամից կգայի, եթե նրանք փորձեին հարձակվել ինձ վրա։ Իսկ ինչ վերաբերում է այդ հրեշավոր կենդանուն, որի հետ վերջերս գործ ունեցա (իսկապես նա մի փղի չափ էր), եթե սարսափը չխլեր ինձանից թուր բանեցնելու կարողությունս (այդ խոսքերն արտասանելիս կատաղի կերպով նայեցի ու ձեռքս խփեցի թրիս դաստակին), երբ նա իր թաթը խոթեր իմ սենյակը՝ մի այնպիսի հարված կհասցնեի, որ նա ավելի շուտ ուրախ կլիներ ծլկել իմ մոտից։ Այդ խոսքերը ես արտասանեցի զորավոր շեշտով, ինչպես մի մարդ, որ բծախնդիր է, թե մի գուցե իր քաջությունը կասկածի առարկա լինի։ Այսուհանդերձ իմ ճառը ծիծաղ առաջացրեց պալատականների մեջ, որոնք չնայած նորին մեծության հանդեպ ունեցած հարգանքին, չկարողացան իրենց զսպել։ Դա առիթ տվեց խորհրդածելու, թե որքան անօգուտ է պատվի արժանանալու ջանքն այն մարդկանց կողմից, որոնք քեզ հետ ոչ հավասարվել կարող են և ոչ էլ բաղդատվել։ Եվ իմ վարմունքի բարոյական կողմը շատ հաճախ ինձ համար տեսանելի էր դառնում Անգլիա վերադառնալուց հետո, ուր մի չնչին ստահակ, որ ոչ բարձր ծագում ունի, ոչ շնորհք, ոչ խելք և ոչ էլ հասկացողություն, համարձակվում է իրեն կարևոր տեսք տալ և թագավորության մեծ մարդկանց շարքը դասել։

   Օր չէր անցնում, որ ես պալատում ծիծաղի առարկա չդառանյի, և Գլյումդալկլիչը, չնայած իր քնքուշ վերաբերմունքին դեպի ինձ, ինքնահատուկ հեգնանքով պատմում էր իմ արկածները թագուհուն, եթե նա համարում էր, որ այդ արկածները կարող են նրան զվարճություն պատճառել։ Մի օր աղջիկն իրեն վատ էր զգում, և վարժուհին նրան իր հետ վերցրեց զբոսանքի, պալատից երեսուն մղոն հեռու՝ մաքուր օդ ծծելու համար։ Կառքը կանգ էր առել դաշտի խաչաձև մի ճանապարհի վրա․ Գլյումդալկլիչը իմ արկղը դրեց գետնին ու ես գնացի զբոսանքի։ Ճանապարհին կովի մի մեծ կույտ աղբ կար։ Ես ուզեցի ցույց տալ իմ ճարպկությունն ու փորձեցի թռչել այդ աղբի վրայից։ Ես վազեցի, սակայն թռիչքս շատ կարճ էր և ընկա ուղիղ այդ աղբի մեջտեղն ու մինչև ծնկներս խրվեցի մեջը։ Ահագին ջանք էր հարկավոր, որ ես դուրս գայի այդտեղից․ ծառաներից մեկն իր թաշկինակով լավ սրբեց իմ շորերը, իսկ Գլյումդալկլիչը մինչև տուն գալը այլևս ինձ արկղից բաց չթողեց։ Թագուհին անմիջապես իմացավ այդ արկածի մասին, իսկ սպասավորները տարածեցին ամբողջ պալատում, այնպես որ մի քանի շաբաթ ծաղրի առարկա էի ամենքի համար։

Գլուխ վեցերորդ

   Զանազան հնարագիտություններ հեղինակի կողմից՝ թագավորին ու թագուհուն զվարճություն պատճառելու։ Նա ցույց է տալիս իր շնորհքը երաժշտության մեջ։ Թագավորը հարց ու փորձ է անում Անգլիայի պետական ձևի մասին, և հեղինակը պատմում է նրան։ Թագավորի արած դիտողությունները։

   Սովորաբար շաբաթը մեկ կամ երկու անգամ ներկայանում էի թագավորին իր հարդարանքի ժամանակ, ու հաճախ տեսնում էի նրան սափրվելիս, որ սկզբում ինձ վրա մեծ սարսափ էր ազդում, որովհետև ածելին համարյա երկու անգամ մեծ էր մեր սովորական գերանդուց։ Երկրի սովորության համեմատ նորին մեծությունը շաբաթը միայն երկու անգամ էր սափրվում։ Մի անգամ սափրիչից խնդրեցի մի քիչ օճառի փրփուր, որից ես քառասուն թե հիսուն հատ մազ հանեցի։ Ապա վերցրի փայտի մի բարակ կտոր, տաշեցի այնպես, որ սանրի կողի նմանի ու վրան, մեկը մյուսից հավասար հեռավորությամբ, Գլյումդալկլիչից առած ամենաբարակ ասեղով ծակոտիներ շինեցի։ Դանակովս քերթեցի և սրեցի մազերի ծայրերն ու ամրացրի այդ ծակոտիների մեջ մի այնպիսի հմտությամբ, որ ստավբեց կարգին սանր․ Այդ սանրը շատ տեղին ու ժամանակին էր, որովհետև իմս բանի պետք չէր, ատամները կոտրվել էին, իսկ այդ երկրի մեջ չկար մի այնպիսի հմուտ վարպետ, որ կարողանար նուրբ պատրաստել։

   Այդ բանը հիշեցրեց սարքելու մի զվարճալի ժամանց, որին ես նվիրեցի իմ պարապ ժամերի մեծ մասը։ Ես խնդրեցի թագուհու սպասուհուն, որ ինձ համար հավաքի օգոստափառ թագուհու սանրվելուց մնացած մազերը, որից մի փոքր ժամանակ հետո ահագին մազ հավաքվեց։ Ապա խորհրդակցելով իմ բարեկամ պալատական հյուսնի հետ, որ հրաման ուներ ինձ համար մանր իրեր շինելու, իմ ցուցմունքներով պատրաստել տվի երկու բազկաթոռ, իմ արկղիս մեջ ունեցածներիցս ոչ ավելի մեծ և այդ աթոռների այն մասեի շուրջը, որ հատկացված են մեջքի ու նստատեղի համար մախաթով բացել տվի ծակոտիներ։ Այդ ծակոտիների մեջ ես հյուսեցի թագուհու մազերը՝ այն ձևով, ինչպես անգլիական եղեգնյա աթոռներն են շինում։ Վերջացնելուց հետո աթոռները նվիրեցի օգոստափառ թագուհուն, որը դնելով իր առանձնասենյակում, իբրև հազվագյուտ բան, ցույց էր տալիս ամենքին․ և ով տեսնում էր, իսկապես զարմանում էր։ Թագուհին ցանկություն հայտնեց, որ ես նստեմ այդ բազկաթոռներից մեկի վրա, բայց ես կտրականապես մերժեցի կատարելու նրա հրամանը, բողոքելով, թե ես հազար անգամ կուզենայի մեռնել, քան իմ մարմինը տեղավորել այն անգին մազերի վրա, որոնք երբեմն զարդարել են օգոստափառ թագուհու գլուխը։ Բացի այդ նրա մազերից ես շինեցի մի փոքրիկ չքնաղ քսակ (արհեստների մեջ ես միշտ շնորհք եմ ունեցել), որ հինգ ոտնաչափ երկարություն ուներ, վրան ոսկով դրոշմեցի օգոստափառ թագուհու սկզբնատառերն ու թագուհու համաձայնությամբ նվիրեցի Գլյումդալկլիչին։ Ճիշտն ասած, այդ քսակն ավելի շատ ցույց տալու համար էր, քան գործադրելու, որովհետև նրանց դրամների ծանրությունը պահելու համար այս քսակն այնքան ամուր չէր, ուստի դրա մեջ նա դնում էր մանր խաղալիքներ, որոնց աղջիկները շատ սիրահար են։

   Թագավորը երաժշտություն շատ էր սիրում․ և արքունիքում հաճախ սարքում էին համերգներ, և ինձ ևս երբեմն տանում էին լսելու, սակայն գործիքների աղմուկն այնքան ուժգին էր, որ ես չէի կարողանում ըմբռնել եղանակը։ Հավատաված եմ, որ անգլիական թագավորական բանակի բոլոր թմբկահարներն ու փողահարները, եթե միանգամից թմբակահարեին ու փողահարեին ձեր ականջի տակ, չէին կարող հավասարվել այդ երաժշտությանը։ Սովորաբար համերգի ժամանակ իմ արկղը հեռացնում էի երաժիշտներից, ապա փակում արկղիս դուռն ու պատուհանները և իջեցնում վարագույրները․ դրանից հետո միայն գտնում էի, որ նրանց երաժշտությունն այնքան էլ անհաճո չէ։

   Երիտասարդ ժամանակ ես մի փոքր սովորել էի սպինետի վրա նվագել․ դրանից մեկը դրված էր Գլյումդալկլիչի սենյակում, ու շաբաթը երկու անգամ նրան դաս տալու համար ուսուցիչ էր գալիս։ Դրան ես անվանում էի սպինետ, որովհետև շատ նման է այն գործիքին և նվագելու ձևն էլ նույն է։ Մի անգամ մտքովս անցավ այդ գործիքի վրա անգլիական եղանակներ նվագելով զվարճացնել թագավորին ու թագուհուն։ Բայց այդ բանը շատ դժվար հաջողվեց, որովհետև սպինետը վաթսուն ոտնաչափ երկարություն ուներ, իսկ ամեն մի կլավիշը՝ պակասը երկու ոտնաչափ երկարություն, այնպես որ որքան էլ տարածեի իմ բազուկները՝ հինգ կլավիշից ավելի ձեռքս չէր հասնի, իսկ նրանց սեղմելու համար հարկավոր էր բռունցքի սաստիկ հարված, որ մեծ ջանք էր պահանջում ու նպատակին չէր հասցնում։ Իմ հնարած միջոցն այս էր։ Ես երկու հատ կլոր գավազան պատրաստեցի, սովորական ցուպի չափ, դրանց մի ծայրն ավելի հաստ էր, քան մյուսը․ հաստ ծայրերը ես փաթաթեցի մկան կաշիով, որպեսզի զարկելու ժամանակ չվնասեմ կլավիշներն ու չխանգարեմ նվագը։ Սպինետի առաջ, չորս ոտնաչափ ցածր, մի նստարան էր դրած, որի վրա դրին ինձ։ Ես սկսեցի արագ֊արագ այդ նստարանի վրա ետ ու առաջ վազել, ձեռքիս գավազաններով զարկելով հարկավոր կլավիշներին և այդպիսով նվագել մի պարի եղանակ, պատճառելով թագավորին ու թագուհուն խոշոր բավականություն։ Սակայն դա մինչև օրս ունեցած ամենադժվար մարմնամարզություններիցս մեկն էր․ և, չնայած դրան, ես ավելի քան տասնվեց կլավիշի չէի կարողանում զարկել ու հետևապես միանգամից չէի կարողանում նվագել բասի և դիսկանտի կլավիշների վրա, ինչպես անում են ուրիշ արտիստները, որից խիստ վնասվում էր եղանակի ներդաշնակությունը։

   Թագավորը, որ, ինչպես առաջ հիշեցի, մեծ խելքի տեր արքա էր, հաճախ հրամայում էր, որ ինձ արկղի հետ բերեն ու դնեն իր կաբինետի սեղանի վրա։ Ապա հրամայում էր ինձ, որ աթոռներից մեկը արկղից հանեմ, և նստեցնում էր ինձ երեք յարդ հեռավորության պահարանի գլխին, համարյա իր երեսի դեմուդեմ։ Այս դիրքով ես նրա հետ շատ անգամ եմ զրուցել։ Մի օր ես համարձակվեցի նորին մեծության ասել, թե Եվրոպայի և աշխարհի մյուս մասի հանդեպ նրա ունեցած արհամարանքը չի համապատասխանում իր մտքի վսեմ ունակություներին․ որ այդ ունակությունների ծավալը զուգնդաց չէ մարմնի զանգվածին․ ընդհակառակը, մեր երկրում նկատված է, որ բարձրահասակ մարդիկ սովորաբար ավելի քիչ են օժտված այդ առավելությամբ․ որ մյուս կենդանիների մեջ մրջյուններն ու մեղուները ժրաջանության, ճարտարության ու խելացիության ավելի մեծ համբավ ունեն, քան խոշոր կենդանիներից շատերը, և որքան էլ ես չնչին երևամ նրան, այնուամենայնիվ հույս ունեմ, որ մի օր կարող եմ նորին մեծությանը մատուցել որևէ նշանավոր ծառայություն։ Թագավորն ուշադրությամբ լսեց և ապա սկսեց ավելի լավ կարծիք կազմել իմ մասին, քան առաջ։ Նա ցանկություն հայտնեց, որ ես կարողացածի չափ ճշգրիտ տեղեկություններ տամ նրան անգլիական կառավարության մասին, որովհետև, որքան էլ միապետները սիրահար լինեն իրենց սեփական երկրի սովորություններին (այդ եզրակացության էի եկել մյուս միապետների մասին՝ իմ նախկին զրույցներից հետո), նա երջանիկ կլինի, եթե լսի ընդօրինակության արժանի բաներ։

   Ազնիվ ընթերցող, ինքդ երևակայիր, թե դրանից հետո քանի՜֊քանի անգամ եմ ուզել Դեմոսթենեսի կամ Կիկերոնի ճարտասանությունն ունենալ, որպեսզի կարողանայի իմ սիրելի հայրենիքի գովքն անել մի այնպիսի ոճով, որ համազոր լիներ նրա արժանիքներին և երջանկությանը։

   Իմ ճառի սկզբում ես տեղեկություններ տվի նորին մեծությանը մեր պետության մասին, որ բաղկացած է երեք հզոր թագավորությունից, որոնք գտնվում են երկու կղզու վրա, չհաշված այն գաղութները, որ ունենք Ամերիկայում։ Ես երկար կանգ առա մեր երկրի հողերի պարարտության ու մեր եղանակների մեղմության վրա։ Ապա ես ընդարձակ կերպով պատմեցի անգլիական պառլամենտի, սահմանադրության մասին, մասնավորապես կանգ առնելով պառլամենտի մի հռչակավոր մասի վրա, որ կոչվում է լորդերի պալատ և բաղկացած է այնպիսի անձերից, որոնք ունեն ազնիվ արյուն և հնավանդ ու լայնատարած հայրենական ժառանգություն։ Ես նկարագրեցի, թե որպիսի՜ արտակարգ ու մշտական խնամքի առարկա է նրանց դաստիարակությունն արվեստի ու ռազմագիտության բնագավառում, որպեսզի թագավորի ու պետության համար նրանք դառնան կատարյալ խորհրդականներ, մասնակցեն օրենսդրության, անդամ լինեն գերագույն դատարանին, որի որոշումներն անբողոքելի են, և իրենց քաջությամբ, բարքով անփոխարինելի վարքագծով ու հավատարմությամբ միշտ պատրաստ լինեն իբրև ախոյան պաշտպանելու իրենց արքային և իրենց երկիրը։ Ես ասացի, որ այդ մարդիկ թագավորության զարդն ու պատնեշն են՝ արժանի զավակներն իրենց հռչակավոր նախահայրերի, որոնց առաքինությունը վարձատրվել է մեծարանքով և որոնց հետագա սերունդը երբեք չի շեղվել այդ առաքինություններից․ որ այդ ժողովին մասնակցում են մի քանի հոգևոր անձինք՝ եպիսկոպոսի տիտղոսով, որոնց մասնավոր պարտականությունն է հոգ տանել կրոնին և այդ ուղղութայմբ դաստիարակել ժողովուրդը, որ այդ հոգևորականներին ընտրում է ինքը արքան, իր իմաստուն խորհրդականների հետ միասին փնտրելով ամբողջ ազգության մեջ և այն հոգևորականների շարքից, որոնք ըստ արժանվույն հայտնի են իրենց սրբակրոն կյանքով, գիտության խորությամբ և որոնք կղերականների և ժողովրդի իսկական հոգևոր հայրերն են։

   Այդ պառլամենտի մյուս մասը, շարունակեցի ես, բաղկացած է մի ժողովից, որ կոչվում է համայնքների պալատ, որի անդամներն անվանի ազնվականներ են՝ իրենց կարողության և հայրենասիրության համար ժողովրդի կողմից և իրենց դասի միջից ազատ ընտրված, որպեսզի ներկայացնեն ամբողջ ազգի իմաստությունը։ Եվ այդ երկու մարմինները Եվրոպայի մեջ հանդիսանում են այն վեհագույն ատյանները, որոնց, թագավորի հետ միասին, հանձնաված է երկրի օրենսդրությունը։

   Այնուհետև ես անցա արդարության ատյանին ու նրա ղեկավար դատավորներին, այդ մեծահարգ իմաստուններին և օրենքի մեկնաբաններին, որոնք որոշում են խախտված իրավունքներն ու մարդկանց սեփականատիրությունը, պատժում մոլությունն ու պաշտպանում անմեղությունը։ Ես հիշատակեցի մեր պետական գանձարանի խոհեմ վարչության և ցամաքային ու ծովային ուժերի արիության ու քաջագործությունների մասին։ Ես տվի մեր ժողովրդի թիվը՝ հաշվելու՝ քանի՛ միլիոն կլինի ամեն մի կրոնական աղանդի և քաղաքական պարտիայի մեջ։ Ես չմոռացա նաև մեր սպորտները և ժամանցները և ոչ էլ մի այլ մանրամասնություն, որ իմ կարծիքով կարող էր բարձրացնել իմ հայրենիքի պատիվը։ Եվ ես վերջացրի այդ ամենը մի համառոտ պատմական ակնարկով՝ վերջին հարյուր տարվա ընթացքում Անգլիայում տեղի ունեցած գործերի և դեպքերի մասին։

   Այս խոսակցությունը տեղի ունեցավ հինգ ունկնդրության ընթացքում և ամեն մի ունկնդրությունը տևեց մի քանի ժամ։ Թագավորը լսում էր ինձ մեծ ուշադրությամբ, հաճախ գրի առնելով իմ պատմածները և զանազան հարցեր, որ նա մտադիր էր տալ ինձ։

   Երբ այս երկար պատմությունները վերջացան, վեցերորդ ունկնդրության միջոցին, նորին մեծությունը, կարգի բերելով իր գրած դիտողությունները, տեսավ, որ ամեն մի առարկայի վերաբերյալ ունի բազմաթիվ կասկածներ, հարցումներ և նկատողություններ։ Նա հարցրեց, թե ի՞նչ մեթոդներ են գործադրվում մեր երիտասարդ ազնվականների հոգևոր և մարմնավոր կրթության համար, առհասարակ ի՞նչ գործերի են նվիրում նրանք իրենց կյանքի առաջին և դյուրավարժ մասը։ Ի՞նչ կարգով են լրացնում ժողովը, երբ հանգչում է մի որևէ ազնվական տոհմ։ Ի՞նչ հատկություններ են հարկավոր, որպեսզի մեկը լորդ դառնա։ Արդյոք այդ առաջացումների ժամանակ չի՞ պատահում, որ դրդապատճառը լինի կամ միապետի քմահաճույքը, կամ մի որևէ պալատական տիկնոջ և առաջին մինիստրին տված գումարը, և կամ ժողովրդական շահերին հակամարտ պարտիան ուժեղացնելու ցանկությունը։ Որչա՞փ իրազեկ են այդ լորդերն իրենց երկրի օրենքներին և ընդունա՞կ են արդյոք վերջնականապես կարգադրելու իրենց հպատակների գործերը։ Մի՞թե նրանք միշտ այնքան զերծ են ագահությունից, կողմնապահությունից ու կարիքից, որ ոչ կաշառք, ոչ շողոքորթություն և ոչ էլ որևէ մի այլ խարդախ երևույթ գոյություն չունի նրանց մեջ։ Արդյոք այդ հոգևոր լորդերը, որոնց մասին ես պատմեցի, միշտ այդ պաշտոնի՞ն են արժանանում միմիայն շնորհիվ կրոնական խնդիրների մասին ունեցած իրենց ձեռնհասության ու սրբակրոն կյանքի և մի՞թե նրանք ոչ մի պակասություն չեն ունեցել այն ժամանակ, երբ եղել են հասարակ քահանա կամ ստրկորեն բռնաբարված մի կապելան որևէ ազնվականի տանը, որի կարծիքներին նրանք շարունակում են խոնարհաբար հետևել անգամ այդ ժողովը մուտք գործելուց հետո։

   Այնուհետև նա ցանկացավ իմանալ, թե ի՞նչ կանոններ են գործադրվում, երբ ընտրում են դեպուտատներ, որոնց ես անվանեցի համայնքների պալատի անդամներ․ արդյոք մի օտար մարդ, որ ունի լիքը գրպան, չի՞ կարող ազդել ռամիկ ընտրողի վրա, որպեսզի նա իր ձայնը փոխանակ իր սեփական կալվածատիրոջ կամ մի որևէ նշանավոր հարևան ազնվականի տալու՝ իրեն տա։ Ինչպե՞ս է լինում, որ այդ մարդիկ սոսկալի կերպով ձգտում են այդ ժողովի անդամը դառնալու, թեև այդ, ինչպես ես ասացի, մի անհանգիստ և մեծածախս գործ է, որ հաճախ քայքայում է նրանց ընտամիքը և որի համար նրանք ոչ ռոճիկ են ստանում և ոչ էլ թոշակ։ Մի այդպիսի զոհողություն անելու համար այնքա՜ն առաքինություն ու ժողովրդասիրություն է պետք, որ նորին մեծությունն սկսեց կասկածել, թե ժողովրդին ծառայելու այդ ձգտումը կարող է պատահել, որ անկեղծ չլինի։ Եվ նա ցանկացավ իմանալ, թե այդ նախանձախնդիր ազնվականներն արդյոք չունե՞ն մի հետին միտք՝ հատուցանելու իրենց կրած չարչարանքներն ու անհանգստությունը նրանով, որ հասարակական գումարները տրամադրեն մի թուլակամ և անզգամ միապետի, որին ընկերակցած կլինեն և իր այլասերված մինիստրները։ Նա կրկնեց իր հարցումները, մանրազնին քննության ենթարկեց այս նյութի բոլոր կողմերը և արեց անթիվ դիտողություններ ու առարկություններ, որոնց կրկնելը, իմ կարծիքով, ոչ հարմար է և ոչ էլ խոհեմություն կլինի։

   Արդարության ատյանի վերաբերյալ ասածներիս մի քանի կետերի նկատմամբ նորին մեծությունը ցանկացավ բացատրություն ստանալ․ այդ բանը ես կարողացա շատ հեշտությամբ անել, որովհետև առաջները մի անգամ ես համարյա թե քայքայվեցի մի երկարատև դատի ընթացքում, չնայած որ բարձրագույն դատարանը որոշել էր իմ օգտին, ինչպես և՛ դատական ծախքերը։ Թագավորը հարցրեց, թե արդարը ու մեղավորը որոշելու համար ինչքա՞ն ժամանակ է պետք և ինչքա՞ն ծախս է պահանջվում։ Թե փաստաբանները կարո՞ղ են դատ սկսել մեկի դեմ բացահայտ իմանալով, որ իրենք արդարացի չեն և խախտում են ուրիշի իրավունքը։ Արդյոք չի՞ նկատված, որ քաղաքական կամ կրոնական պարտիաները որևէ ճնշում գործեն արդարության կշռի նժարի վրա։ Հիշյալ փաստաբաններն իրավագիտական ընդհանու՞ր կրթություն են ստացել, թե՞ միայն ծանոթ են գավառական, ազգային ու տեղական այլ սովորությունների։ Այդ փաստաբանները, ինչպես և դատավորները, արդյոք չե՞ն մասնակցում այնպիսի օրենքների կազմության, որոնց լուսաբանությունն ու մեկնությունը թողնված են իրենց հայեցողության։ Արդյոք նրանք միևնույն գործի առթիվ, տարբեր ժամանակներում չե՞ն արտահայտվել և՛ թեր, և՛ դեմ և քաղվածքներ արել նախընթաց գործից, որպեսզի պաշտպանեն հակառակ տեսակետ։ Դրանք աղքա՞տ կորպորացիայի անդամներ են, թե՞ հարուստ։ Իրենց կարծիքը պաշտպանելու կամ արտահայտելու համար ստանու՞մ են նրանք որևէ դրամական վարձատրություն, թե՞ ոչ։ Մասնավորապես, իբր անդամ, նրանք ընդունվու՞մ են ստորին պալատ, թե՞ ոչ։

   Թագավորն այնուհետև անդրադարձավ մեր գանձարանի վարչության և ասաց, թե իր կարծիքով հիշողությունս խաբում է ինձ, որովհետև մեր տարեկան եկամուտները ես հաշվեցի հինգ թե վեց միլիոն, մինչդեռ, իր խոսքերով, մեր ծախսերը երբեմն ավելի քան կրկնակի են։ Այդ կետում նրա գրի առած նկատողությունները շատ մանրամասն էին, որովհետև, իր ասելով, նա հույս ուներ, որ մեր ելևմտական գործերի մասին ստացած տեղեկուցյունները կարող են օգտակար լինել, և չի կարող պատահել, որ իր արած հաշիվները սխալ լինեն։ Բայց քանի որ իմ բերած թվերը ճիշտ էին, ապա նրա համար մնում էր առեղծված, թե կարո՞ղ է պատահել, որ մի թագավորություն վատնի իր կարողությունն այնպես, ինչպես մի մասնավոր մարդ է անում։ Նա հարցրեց, թե ո՞վ է մեզ պարտք տալիս և որտեղի՞ց ենք վճարում մեր պարտքերը։ Նա զարմացավ, երբ ես պատմեցի մեր մեծածախս և երկարատև պատերազմների մասին։ Կամ, ասաց նա, մենք կռվարար ժողովուրդ ենք, կամ մեր հարևաններն են վատ, իսկ մեր զորապետները պետք է որ ավելի հարուստ լինեն, քան մեր թագավորները։ Նա հարցրեց, թե ի՞նչ գործ ունենք մենք մեր կղզուց դուրս, բացի առևտրից ու դաշնություններից և մեր ափերը մեր նավերով պաշտպանելուց։ Մանավանդ նա զարմացավ, երբ լսեց, որ մենք իբրև ազատասեր ժողովուրդ խաղաղ ժամանակ մնայուն, վարձկան զորք ենք պահում։ Նրա ասելով, եթե մենք ունենք իքնավարություն, որին մասնակցում են մեր ներկայացուցիչները, ապա նա չի հասկանում՝ ումի՞ց է մեր վախը և ու՞մ դեմ ենք մենք պայքարում․ և հարցրեց իմ կարծիքը, թե արդյոք լավ չի՞ լինի, եթե ամեն մարդ ինքը պաշտպանի իր տունը, իր երեխաներին, իր ընտանիքը, քան թե այդ պաշտպանությունը հանձնի մի խումբ չնչին վարձով, պատահաբար փողոցից հավաքած սրիկաների, որոնք կարող են հարյուր անգամ ավելին ստանալ ու սրախողխող անել իրենց պաշտպանած մարդկանց։

   Նա ծիծաղեց իմ ահեթեթ թվաբանության վրա (այդպես բարեհաճեց նա ասել), երբ մեր ժողովրդի թիվը ես հաշվեցի ի մի գումարելով կրոնական և քաղաքական աղանդների հետևորդների քանքկը։ Հասկանալի չէ, ասաց նա, թե ինչու՞ նրան, ով հետևում է հասարակությանն աղետ բերող կարծիքին, ստիպում են, որ փոխի իր կարծիքը և չեն թողնում, որ այն իր մեջ պահի։ Եվ եթե առաջին դեպքում պահանջը մի պետության մեջ բարբարոսություն է, ապա երկրորդ դեպքում չբռնադատելը թուլության նշան է, որովհետև մեկին կարելի է թույլ տալ, որ իր տանը ունենա թույն, բայց չի կարելի թույլ տալ, որ այդ թույնը վաճառի որպես դեղանյութ։

   Նա նկատեց, որ մեր ազնվականների և բարձր դասակարգի զվարճությունները թվելիս՝ ես հիշեցի նաև ազարտ խաղերը։ Նա ցանկացավ իմանալ, թե ի՞նչ հասակում են նրանք այդ զբաղմունքով պարապում և ե՞րբ՝ դադարում, ինչքա՞ն ժամանակ են նրանք կորցնում․ արդյոք այդ զբաղմունքը չի՞ հասնում այն աստիճանի, որ ազդի նրանց կարողության վրա, չի՞ պատահում, որ ստորաքարշ և արատավոր մարդիկ, ձեռք բերելով այդ արվեստի մեջ ճարպկություն, մեծ հարստություն են դիզում և այդպիսով կախյալ վիճակի մեջ են դնում մեր բարձր ազնվականներին, որոնք հետևելով իրենց անարգ ընկերների սովորություններին, շեղվում են իրենց մտավոր զարգացումից և ստիպված լինում, շնորհիվ իրենց խաղի մեջ ունեցած կորուստների, սովորելու և այլ վարկաբեկ խարդախություններ ուրիշների նկատմամբ։

   Մեր երկրի մասին իմ տված վերջին հարյուր տարիների պատմական տեղեկությունները նրան մեծ զարմանք պատճառեցին։ Նա հայտարարեց, թե դա մի պատմություն է, ուր կա դավադրություննեերի մի կույտ, խռովություններ, սպանություններ, կոտորած, ռևոլյուցիաներ և աքսորներ, որ ագահության, անհամաձայնության, կեղծավորության, դավաճանության, դաժանության, կատաղության, ատելության, նախանձի, տռփանքի, չարության ու փառասիրության ամենավատթարագույն արդյունք են։

   Մի այլ ունկնդրության ժամանակ նորին մեծությունը ջանաց տալ իմ բոլոր ասածների ամփոփումը՝ համեմատելով իմ պատասխաններն իր տված հարցերի հետ․ ապա վերցնելով ինձ իր ձեռքի վրա և քնքուշ փաղաքշանքով ինձ՝ նա դիմեց այնպիսի խոսքերով, որ ես երբեք չեմ մոռանա, ինչպես և այն ձևը, որով նա արտասանեց այդ խոսքերը։ Իմ փոքրիկ բարեկամ Գրիլդրիգ, դուք զարմանալի կերպով գովեցիք ձեր հայրենիքը, դուք պարզ կերպով ասացիք, որ տգիտությունը, ծուլությունը և մոլությունը հատուկ են միայն օրենսդիրներին․ որ օրենքներն ամենից լավ բացատրում, լուսաբանում ու գործադրում են նրանք, որոնք ամենից ավելի շատ են շահագրգռված և ամենից ավելի ճարպիկ են այդ օրենքները խեղաթյուրելու, շփոթելու ու զանց առնելու մեջ։ Ես ձեր հիմնարկներում նկատում եմ մի գիծ, որ ընդհանուր առմամբ գուցե և տանելի է, սակայն կիսով չափ կեղծված է ու կիսով չափ արատավորված և ապականված։ Քո ասածներից չի երևում, որ որևէ դիրքի հասնելու համար պահանջվելիս լինի որևէ առաքինություն, և մանավանդ չի երևում, որ մեկն ազնվական դառնա իր առաքինությունների համար, որ հոգևորականությունը բարձր պաշտոնների հասնի իր մաքրակրոն կյանքի և գիտության համար, զինվորները՝ իրենց բարքի ու քաջության համար, դատավորները՝ իրենց անկաշառության համար, ավագանին՝ հայրենասիրության համար ու պետական խորհրդականները՝ իրենց իմաստության համար։ Իսկ ինչ վերաբերում է ձեզ (շարունակեց թագավորը), կյանքի մեծագույն մասը դուք անց եք կացրել ճանապարհորդուցյունների մեջ և ես ավելի տրամադիր եմ կարծելու, որ դուք առայժմ զերծ եք մնացել ձեր հայրենիքի մի շարք մոլություններից։ Սակայն ձեր պատմածներն ու ձեզանից այնպիսի դժվարությամբ կորզած պատասխաններն ի մի ամփոփելով կարող եմ միայն մի եզրակացության գալ, որ ձեր հայրենակիցների մեծագույն մասը զզվելի զեռունների մի ոճրագործ ցեղ է, որի նմանը երբեք չի սողացել գետնի երեսով։

Գլուխ յոթերորդ

   Հեղինակի հայրենասիրությունը։ Նա մի նպաստավոր առաջարկություն է անում թագավորին, իսկ թագավորը մերժում է։ Թագավորի տգիտությունը քաղաքական հարցերում։ Այդ երկրի գիտությունը շատ անկատար ու սահմանափակ է։ Նրանց օրենքները, զինվորական գործերն ու քաղաքական պարտիաները։

   Միայն իմ չափազանց սերը դեպի ճշմարտությունն արգելեց ինձ թաքցնելու պատմությանս այս մասը։

   Ցույց տալ իմ զայրույթն անտեղի էր, որովհետև դա միայն ծիծաղ կհարուցեր․ այդպիսի անիրավ վերաբերմունքի հանդեպ դեպի իմ ազնիվ ու սիրեցյալ հայրենիքը ես ստիպված էի համբերատար լինել․ ինձ վիճակված դերի համար ես սրտանց ափսոսում էի, ինչպես կափսոսար հավանաբար ամեն մի ընթերցող, սակայն այդ միապետն այնքան հետաքրքիր էր և ամեն մի մանրամասնության նկատմամբ այնքան բծախնդիր, որ ես ոչ իմ երախտապարտությամբ և ոչ էլ իմ բարեկրթությամբ անկարող էի զրկել նրան այդ բավականությունից։ Տակավին չքմեղ լինելու համար, թող թույլ տրվի ինձ ասել, վարպետորեն խույս էի տալիս նրա շատ հարցերից և շատ կետերում էլ հարցին տալիս էի նպաստավոր լուսաբանություն, քան թույլ էր տալիս ճշմարտության խստությունը։ Եվ հաճախ ցույց էի տալիս դեպի իմ հայրենիքն այն գովելի կողմնապահությունը, որ Դիոնիսիոս Հալիկարնասցին արդարացի կերպով հանձնարարում է ամեն մի պատմաբանի։ Ես ուզում էի թաքցնել իմ հայրենիքի բոլոր անարդարություններն ու այլանդակությունները և դրանց փոխարեն ավելի նպաստավոր լույսի տակ ցույց տալ նրա առաքինի և գեղեցիկ կողմերը։ Այդ էր հզոր թագավորի հետ ունեցած խոսակցությունների ժամանակ իմ անկեղծ ջանքը, թեև այդ դժբախտաբար հաջող արդյունք չտվեց։

   Բայց չի կարելի խստապահանջ լինել դեպի մի թագավոր, որ ամբողջովին կտրված է աշխարհի մյուս մասերից և այդ պատճառով էլ միանգամայն անծանոթ և ուրիշ ազգերի վարք ու բարքին և սովորություններին․ այդ ծանոթության պակասությունն առաջ է բերում բազմաթիվ նախապաշարումներ ու մտքի սահմանափակություն, որոնցից զերծ ենք թե՛ մենք և թե՛ Եվրոպայի լուսավոր երկրները։ Իհարկե անմիտ բան կլինի իբրև օրինակ առաջարկել մարդկությանը մի այդպիսի հեռավոր միապետի գաղափարներն առաքինության ու մոլության մասին։

   Ասածներս հաստատելու համար, այլև սահմանափակ կրթության տխուր հետևանքները ցույց տալու նպատակով, ես այստեղ պիտի հիշեմ մի դիպված, որին դժվար է հավատալ։ Նորին մեծության շնորհին ավելի մեծ չափով արժանանալու հույսով, ես պատմեցի նրան սրանից չորս թե հինգ դար առաջ եղած մի տեսակ սև փոշու գյուտի մասին, որը եթե անգամ սարի չափ բարձրություն ունենա, մի ամենափոքր կայծից անմիջապես բոցավառվում է, օդի մեջ թռչում և որոտի նման գոռում ու երկիրը ցնցում։ Ես պատմեցի, որ այդ փոշուց որոշ քանակություն եթե լցնես պղնձի կամ երկաթի մի դատարկ խողովակի մեջ, կարող է, նայած իր մեծության, դուրս նետել երկաթի կամ արճճի գնդակը մի այնպիսի ուժով և արագությամբ, որ ոչ մի բան չի կարող նրա հարվածին դիմանալ․ որ այդպես արձակված մի մեծ գնդակ ոչ միայն կարող է ոչնչացնել զորաբանակի ամբողջ շարքեր, այլև հիմնահատակ է անում ամենաամուր պատնեշները, ծովի տակն անում հազարավոր մարդկանցով լի նավեր, իսկ երբ նրանք շղթայով միմյանց են կապված, այն ժամանակ ջարդուփշուր է անում նրանց կայմերն ու սարքավորումը, հարյուրավոր մարմիններ մաս֊մաս անում և չորս կողմն ամայություն սփռում։ Որ մենք հաճախ այդ փոշին լցնում ենք երկաթե մեծ գնդակների մեջ ու մեքենայի միջոցով արձակում դեպի պաշարած քաղաքը, ուր նրանք քարուքանդ են անում սալահատակները, կործանում տները, այրում, չորս կողմը ցրում նրանց բեկորները և ամենքի գլուխը, ով մոտիկ է կանգնած, ջարդուփշուր անում։ Որ ինձ հայտնի են այդ փոշու բաղկացուցիչ մասերը, որոնք շատ էժան են և պարզ․ որ ես գիտեմ այդ մասերն իրար խառնելու գաղտնիքը և կարող եմ բանվորներին ցույց տալ խողովակներ շինելու ձևը, որոնց չափը, իհարկե, հարաբերական պիտի լինի նորին մեծության թագավորության մեջ գոյություն ունեցող մյուս առարկաների հետ, և հարյուր ոտնաչափից ավելի երկար չպիտի լինեն․ քսան կամ երեսուն այդպիսի խողովակներ, լցված վառոդի ու գնդակի որոշ քանակությամբ, մի քանի ժամում կարող են ռմբակոծել իր տերության ամենաամուր քաղաքի պարիսպները, կամ ավերել ողջ մայրաքաղաքը, եթե այդ քաղաքը հավակնություն ունենա դիմադրելու թագավորի գերագույն իշխանության։ Այս ամենը ես հնազանդորեն առաջարկեցի նորին մեծությանն իբրև երախտագիտության մի չնչին տուրք՝ ի տրիտուր իմ ստացած արքայական բորոր շնորհների ու հովանավորության։

   Այդ կործանարար գործիքների նկարագրության և իմ առաջարկության վրա թագավորը սարսափեց։ Նա զարմացավ, թե մի այդպիսի անկարող և չնչին միջատ (դա նրա արտահայտությունն էր) որպիսին ես եմ, ինչպե՞ս կարող եմ այդչափ տմարդի գաղափարներ ունենալ և այնքա՜ն ընտելանալ դրանց, որ անտարբեր լինեմ արյան ու ավերի տեսարաններին, որ ես նկարագրեցի, իբրև մի սովորական հետևանք այդ կործանարար մեքենաների, որոնց առաջին գյուտարարը, նրա ասելով, պետք է որ չար հանճար լինի և թշնամի ամբողջ մարդկության։ Նա հայտնեց, որ ոչ մի բան այնքան բավականություն չի պատճառել իրեն, որքան արվեստի ու բնության բնագավառում արած նոր գյուտերը, ու չնայած դրան, նա ուրախությամբ կկորցնի իր թագավորության կեսը, քան կմասնակցի այդ գաղտնիքներին, ուստի առաջարկեց ինձ, եթե թանկ է իմ կյանքը, այլևս երբեք չհիշեմ այդ մասին։

   Նեղ սկզբունքների և սահմանափակ աշխարհայեցողության մի տարօրինա՜կ արգասիք։ Մի թագավոր, որ օժտված է բոլոր հատկություններով, որպեսզի հարգեն, սիրեն ու մեծարեն իրեն, խոշոր ընդունակությունների, մեծ իմաստության, խոր գիտության և վարչական զարմանալի տաղանդի տեր մի մարդ, իր հպատակների կողմից համարյա երկրպագության առարկա, և չնայած այդ ամենին, շնորհիվ մի անհարկի բծախնդիր խղճահարության, որից մենք Եվրոպայում ոչ մի գաղափար չունենք, իր ձեռքից բաց թողեց մի պատեհություն, որ նրան կդարձներ իր ժողովրդի կյանքի, ազատության ու բախտի լիակատար տերն ու տիրականը։ Այս ասելով ես ամենևին մտադրություն չունեմ վատաբանելու այդ վսեամափայլ թագավորի բազմաթիվ առաքինությունները և զգում եմ, որ այս տեղեկություններից հետո անգլիացի ընթերցողն ստոր կարծիք պիտի կազմի նրա մասին․ սակայն այդ պակասությունները ես համարում եմ նրանց տգիտության արդյունքը, որովհետև նրանք մինչև այժմ քաղաքականությունը չեն վերածել գիտության, ինչպես այդ արել են Եվրոպայում ավելի սուր մտքի տեր մարդիկ։ Հիշում եմ շատ լավ, որ մի օր, թագավորի հետ ունեցած զրույցների ժամանակ, երբ ես պատմեցի, թե մեր մեջ մի քանի հազար գրքեր են գրված կառավարելու արվեստի վերաբերյալ, առիթ տվի նրան (կատարելապես հակառակ իմ մտադրության), որ նա մեր հասկացողության մասին շատ ստոր կարծիք կազմի։ Նա հայտնեց, որ զզվելով ատում է ամեն մի գաղտնիք, փափկանկատություն և բանսարկություն, որոնցով շրջապատված է թագավորը կամ մինիստրը։ Նա չկարողացավ հասկանալ, թե ինչ ասել է պետական գաղտնիք, եթե այդ չի վերաբերում մի որևէ թշնամի կամ ախոյան ազգության։ Կառավարելու ամբողջ վարպետությունը նա սահմանափակում է շատ նեղ շրջանակների մեջ, որից պահանջվում է առողջ միտք և դատողություն, արդարություն և գութ, քաղաքական և քրեական գործերի շտապ որոշում և մի քանի հայտնի հատկություններ, որոնց վրա չարժե կանգ առնել։ Եվ նրա կարծիքով ով որ միևնույն հողամասի վրա կարող է այնպես անել, որ բուսնի ցորենի երկու հասկ, կամ խոտի երկու ցողուն, փոխանակ նախկին մեկի, նա մարդկությանն՝ ավելի մեծ լավություն կանի և իր երկրին ավելի էական ծառայություն կմատուցի, քան թե բոլոր քաղաքագետները միասին վերցրած։

   Այդ ժողովրդի ուսումը շատ պակասավոր է, նա բաղկացած է միայն բարոյականությունից, պատմությունից, պոեզիայից և մաթեմատիկայից, որոնց բնագավառում, պետք է այդ ընդունել, նրանք շատ գերազանց են։ Դրանից վերջինը՝ մաթեմատիկան, նրանք ամբողջովին կիրառում են գործնական կյանքում, հողագործության բարելավման համար և մեքենայական արհեստների մեջ։ Իսկ ինչ վերաբերում է այնպիսի հասկացողությունների, ինչպես օրինակ՝ գաղափար, էություն, վերացականություն և գերզգայնություն, ես չկարողացա մի չնչին մտապատկեր անգամ մտցնել նրանց գլուխը։

   Ոչ մի օրենք նրանց երկրի մեջ չպիտի ունենա ավելի խոսք, քան նրանց այբուբենի տառերի թիվն է, իսկ նրանց այբուբենը բաղկացած է միայն քսաներկու տառից։ Այդ երկարությանը նույնիսկ քիչ օրենքներ են հասնում։ Օրենքները գրված են շատ պարզ և սովորական դարձվածքներով, և դրանց մեջ մի քանի իմաստ գտնելու համար այդ մարդիկ այդքան խորամանկ չեն։ Որևէ օրենքի համար լուսաբանություն գրել նրանք համարում են ոճիր։ Իսկ ինչ վերաբերում է քաղաքական դատավճիռներ կայացնելուն կամ ոճրագործների դեմ դատ վարելուն՝ նրանք այնքան քիչ փորձ ունեն, որ իրենց արտակարգ հմտության համար պարծենալ առանձնապես չեն կարող։

   Տպագրական արվեստ նրանք ունեն, ինչպես և չինացիները շատ հին ժամանակից սկսած։ Սակայն նրանց գրադարանները շատ էլ ընդաձակ չեն, այսպես, օրինակ՝ թագավորական գրադարանը, որ համարվում է ամենամեծը, հազար գրքից ավելի չունի և տեղավորված է հազար երկու հարյուր ոտնաչափ երկարություն ունեցող մի սրահում, որտեղից ես իրավունք ունեի վերցնելու ուզածս գիրքը։ Թագուհու հյուսնը Գլյումդալկլիչի սենյակներից մեկում հորինել էր քսանհինգ ոտնաչափ երկարություն ունեցող մի տեսակ փայտե մեքենա, որ նման էր կանգուն սանդուղքի․ աստիճաններից ամեն մեկի բարձրությունը հիսուն ոտնաչափ էր։ Սանդուղքը բաղկացած էր երկու շարժական թևից, որոնց ստորին մասերը գտնվում էին սենյակի պատից տասը ոտնաչափ հեռավորության վրա։ Իմ ուզած գիրքը կարդալու համար այն թեք կերպով դրվում էր պատի դիմաց։ Նախ և առաջ ես բարձրանում էի սանդուղքի վերին աստիճանը և երեսս դեպի պատը դարձնելով, սկսում էի կարդալ գրքի երեսի ամենաբարձր ծայրից՝ ութից տասը քայլ դեպի աջ և դեպի ձախ քայլելով, նայած տողի երկարությանը, մինչև որ հասնում էի իմ աչքի տեսողության սսահմանից ավելի ցածր գտնվող տողին․ այն ժամանակ ես աստիճանաբար իջնում էի ցած՝ մինչև երեսի վերջը․ այնուհետև կրկին բարձրանում էի վեր և նույն ձևով սկսում մյուս երեսը․ գրքի թերթերը շուռ էի տալիս երկու ձեռքով և բավական հեշտ, որովհետև նրանք խավաքարտի պես կարծր և հաստ էին, իսկ ամենամեծ ծավալ ունեցող թերթը տասնութից մինչև քսան ոտնաչափ երկարություն ուներ։

   Նրանց ոճը հստակ, առնական ու հղկված, սակայն ոչ գեղազարդ, որովհետև նրանք խույս են տալիս անհարկավոր բառերի խճողումից և բազմաձև դարձվածքների գործադրությունից։ Ես նրանց գրքերից շատերը կարդացի, մանավանդ պատմական և բարոյական բովանդակություն ունեցողները։ Ի միջի այլոց ինձ մեծ բավականություն պատճառեց մի փոքրիկ , հին շարադրություն, որ միշտ կարելի էր գտնել Գլյումդակլիչի ննջարանում և պատկանում էր նրա վարժուհուն, ծանրաբարո և տարիքավոր մի տիկնոջ, որը շատ էր սիրում կարդալ բարոյականության և պաշտամունքի վերաբերյալ գրքեր։ Գրքի նյութը կազմում էր մարդկային ցեղի թուլությունը․ բացի կանանցից և ռամիկ ժողովրդից, այդ գիրքը շատ քչերն էին գնահատում։ Սակայն ես շատ հետաքրքրվում էի իմանալու, թե տեղացի հեղինակն ինչ կարող է ասել նմանօրինակ նյութի մասին։ Ու տեսա, որ այդ հեղինակը կրկնում է եվրոպական բարոյագետների սովորական խոսքերը, ցույց տալով, թե որքան չնչին, արհամարելի և անօգնական կենդանի է մարդ արարածը՝ իր ամբողջ էությամբ․ թե ո՜ր աստիճանի անկար է նա՝ պաշտպանելու իրեն օդի խստության ու վայրի գազանների կատաղության հանդեպ․ թե ինչպե՜ս կենդանիներից մեկը գերազանցում է նրան իր ուժով, մյուսը՝ իր արագությամբ, երրորդը՝ իր կանախատեսությամբ և չորրորդը իր ջանասիրությմաբ։ Նա ապացուցում է, որ աշխարհի այս վերջին անկման շրջանում բնությունն այլասերվում է և կարող է այժմ միայն արտադրել միայն չնչին վիժվածքներ՝ համեմատած այն մարդկանց հետ, որոնք ծնվում էին հին ժամանակները։ Նրա ասելով հիմք կա կարծելու, որ մարդկային ցեղի նախատիպը ոչ թե եղել է միայն ավելի խոշոր, այլև այն, որ հին ժամանակներում եղել են հսկաներ, որոնք ինչպես վկայում են պատմությունն ու ավանդուցյունը և թագավորական զանազան մասերում եղած պատահական պեղումները, ունեցել են վիթխարի ոսկորներ ու գանգեր, և որ այդ նախահայրերն իրենց մեծությամբ զգալի կերպով գերազանցում են մեր օրերի մանրացած մարդկանց։ Նա հաստատում է, որ բնության օրենքներն իսկ բացարձակ կերպով պահանջում են, որ մենք սկզբնական շրջանում ստեղծված լինենք ավելի խոշոր ու կորովի, ամեն մի չնչին դիպվածից կործանման չենթարկվող, ինչպես օրինակ՝ տանիքից ընկնող կղմինդրից, տղայի ձեռքով նետած քարից կամ փոքրիկ գետակի մեջ խեղդվելու հնարավորությունից։ Այդ մտածելակերպից հեղինակը հանում է մի շարք կենսաբանական օգտակարություն ունեցող բարոյական առբերումներ, որ չարժե այստեղ կրկնել։ Իսկ ես ակամայից անդրադարձա այն մտքին, թե որքան տարածված է այդ ընդհանուր սովորությունը՝ կարդալ բարոյականության դասեր և մանավանդ դժգոհություն հայտնել ու տրտնջալ այն պայքարից, որ մենք վարում ենք բնության դեմ։ Ես համոզված եմ, որ նման գանգատները մանրազնին քննությունից հետո, միանգամայն անհիմն պիտի երևան թե՛ մեզանում և թե այս ժողովրդի մեջ։

   Ինչ վերաբերում է ռազմական գործերին, նրանք պարծենում են, որ թագավորական զորաբանակն ունի հարյուր յոթանասունվեց հազար հետևակ և երեսուներկու հազար ձիավոր, եթե դա կարելի է համարել զորք, որովհետև կազմված է զանազան քաղաքներում ապրող վաճառականներից, իսկ գյուղերում ֆերմերներից, որոնց հրամանատարները բարձր և միջին կարգի ազնվականներ են և ոչ մի վարձատրություն չեն ստանում։ Զինվորական վարժությունների մեջ նրանք շատ հմուտ են և վերին աստիճանի կարգապահ, որ ես չեմ համարում մի առանձին արժանիք․ և ինչպես կարող էր ուրիշ կերպ լինել այնտեղ, ուր ամեն մի ֆերմեր գտնվում է իր կալվածատիրոջ հրամանի տակ և ամեն մի քաղաքացի ենթարկվում է իր քաղաքի երևելի անձին, և ուր այդ հրամանատարները, ինչպես Վենետիկում, ընտրվում են քվեարկությամբ։

   Ես հաճախ տեսնում էի երկրապահ զորքը, որ վարժություններ էր անում քաղաքի մոտ գտնվող քսան քառակուսի մղոն տարածություն ունեցող դաշտի վրա։ Նրանք ընդամենը քսանհինգ հազար հետևակ էին և վեց հազար ձիավոր, սակայն նրանց թիվն անկարելի էր հաշվել, որովհետև փռված էին ահագին տարածության վրա։ Վիթխարի նժույգն ու վրան նստած ձիավորը միասին հարյուր ոտնաչափ բարձրություն ունեին։ Ես տեսա, թե ինչպես այդ հեծելազորը մի հրամանով թրերը հանեց ու ճոճեց օդի մեջ։ Անկարելի է երևակայել դրանից ավելի ահեղ, զարմանալի և անակնկալ տեսարան։ Կարծես թե ամեն կողմից երկրակամարի տակ միանգամից շեշտակի կերպով փայլատակեց տասը հազար կայծակ։

   Ինձ համար հետաքրքիր էր իմանալ, թե այդ արքան, որի տերության սահմանները չեն շփվում այլ երկրի հետ, ինչպե՞ս եղավ որ մտածեց զորք հավաքել ու իր ժողովրդին զինվորական կարգապահության վարժեցնել։ Եվ զրույցներից և նրանց պատմությունը կարդալուց ահա թե ինչ իմացա։ Նրանք ևս դարեր շարունակ տուժել են այն ախտից, որին ենթակա է եղել ամբողջ մարդկությունը․ ազնվականությունը պայքարել է իշխանության համար, ժողովուրդը՝ ազատության, իսկ թագավորը՝ գերիշխանության։ Ամենքն էլ, չնայած թագավորական օրենքների մեղմարար ազդեցության, երբեմն֊երբեմն բռնություն են գործադրել մեկը մյուսի վրա, ու հաճախ տեղի են ունեցել քաղաքացիական պատերազմներ, որոնցից վերջինը բարեբախտաբար դադարել է ներկա արքայի պապի օրով, և բոլոր պարտիաներին փոխադարձ զիջումների բերել, այնուհետև ամենքի համաձայնությամբ կազմվել է երկրային զորքը՝ ընդմիշտ խաղաղություն պահպանելու համար։