«Մորեգույն հավալուսն»–ի խմբագրումների տարբերություն
(→Մի փոքր իմ՝ և ոչ միայն իմ մասին) |
(→Տոցկը չի վերցնում) |
||
| Տող 182. | Տող 182. | ||
― Ի՜նչ քմահաճն եք, ― հոգոց հանեց նա և նորից սկսեց զանգել։ ― Ալե, ալե, նրանք Սկիֆ չեն ուզում, Տոցք են ուզում։ ― Ասում է ինձ․ ― Հիմա դիսպետչերը զանգահարում է Տոցք։ ― Դիսպետչերին․ ― Ալե, ալե։ Ի՞նչ։ Ո՞չ։ ― Ինձ․ ― Տոցքը ձեզ չի վերցնում։ Նրանց հիվանդանոցը ակադեմիկ է։ Վերցնում են միայն ակադեմիկներին, պրոֆեսորներին, գիտության դոկտորներին։ Բայց ձեզ գուցե ընդունեն Զապոլսկիում։ | ― Ի՜նչ քմահաճն եք, ― հոգոց հանեց նա և նորից սկսեց զանգել։ ― Ալե, ալե, նրանք Սկիֆ չեն ուզում, Տոցք են ուզում։ ― Ասում է ինձ․ ― Հիմա դիսպետչերը զանգահարում է Տոցք։ ― Դիսպետչերին․ ― Ալե, ալե։ Ի՞նչ։ Ո՞չ։ ― Ինձ․ ― Տոցքը ձեզ չի վերցնում։ Նրանց հիվանդանոցը ակադեմիկ է։ Վերցնում են միայն ակադեմիկներին, պրոֆեսորներին, գիտության դոկտորներին։ Բայց ձեզ գուցե ընդունեն Զապոլսկիում։ | ||
| − | Այդ ողջ ընթացքում | + | Այդ ողջ ընթացքում վարորդը տեղից չշարժվեց։ Կանգնած էր դռան մոտ իր ոչինչ չարտահայտող հիմար ժպիտով ու պտտում էր մատների վրա բանալիների կապոցը։ |
14:58, 29 Հունիսի 2017-ի տարբերակ
հեղինակ՝ Վլադիմիր Վոյնովիչ |
|
Այս ստեղծագործությունը թարգմանված է Գրապահարանի մասնակցի կողմից։ Դուք կարող եք օգնել Գրապահարանին սրբագրելով այն։ |
Բովանդակություն
Լուն
Անտառ էի գնացել։ Սունկ էի հավաքում։ Վերադարձա տուն, կերա, քնեցի, հեռուստացույց նայեցի, երեկոյան փորիս աջ կողմը քոր եկավ։ Քորեցի, մոռացա, նորից քոր եկավ, հիշեցի։ Մոտավորապես կեսգիշերին, քնելուց առաջ որոշեցի հայելու մեջ նայել։ Աստվա՜ծ իմ։ Հինգ սանտիմետր տրամագծով թիրախի նմանվող կարմրա֊նարնջա֊դեղին բիծ, և մեջտեղում՝ տասնյակում, սև մուգ կետ։ Ուշադիր նայեցի, կետը ախր կենդանի է, թաթիկներն է շարժում։ Լու է։
Քանի որ լսել էի, անախորժությունների մասին, որ հնարավոր են այդ մակաբույծին հանդիպելիս՝ հավանական են մահվան ելքով ճակատագրական հետևանքներ, ես մտա Ինտերնետ ու միանգամից հարստացա սարսափելի գիտելիքներով էնցեֆալիտի և Լայմի հիվանդության մասին (նույն բորրելիոզն՝ չշփոթել կոմպոզիտոր Բեռլիոզի և Բուլգակովի համանուն հերոսի հետ)։ Բացի այդ երկուսից, որոնց մասին բոլորն են լսել, կան նաև՝ բաբեզիոզ, րիկկետսիոզ, գրանուլոցիտար անապլազմոզ, մոնոցիտար էրլիխիոզ և էլի շատ զզվելի բաներ։ Ես ինձ հարմարեցրի ամենասարսափելիները, առաջին երկուսը (հիշեցնեմ)․ էնցեֆալիտն ու բորրելիոզը։ Ծանոթացա ախտանիշներին․ ուժեղ գլխացավ, փսխում, լույսի վախ, տաքությունը՝ մինչև քառասուն, և դա միայն սկիզբն է։ Մի ուրիշ դեպքում մահվան ճանապարհին կարող են նկատվել տենդ, կոկորդի, աչքերի սպիտակուցների, մաշկի գերարյունություն, դիսպեպսիա, վզի ու վերևի վերջավորությունների մկանների թուլացում և կաթված, կրծքին կախվող գլուխ։ Խոստովանում եմ, ես կասկածամիտ մարդ եմ։ Երբ լսում եմ ինչ֊որ ախտանիշների հնարավորության մասին, միանգամից նկատում եմ դրանք ինձ մոտ։ Եթե մեկը ասում է, որ իմ դեմքը չափազանց կարմիր է և դա գուցե բարձր ճնշման նշան է, ճնշումս միանգամից բարձրանում է։ Կամ իջնում, եթե ենթադրել, որ այն ցածր է։ Փորձեք իմ ներկայությամբ ինչ֊որ բան խոսել գրիպի համաճարակի մասին, և իմ օրգանիզմը միանգամից կարձագանքի հազով, փռշտոցով ու բարձր ջերմությամբ։ Այժմ, եթե ես չեմ գտել ինձ մոտ կոկորդի, աչքերի գերարյունություն, դիսպեպսիկ խանգարումներ, միայն այն պատճառով, որ չեմ հասկացել, թե դրանք ինչ են նշանակում։ Եթե հասկանայի, միանգամից ի հայտ կգային։ Բայց ինձ թվաց, որ տանը չափազանց լուսավոր է, և գլուխս կրծքիս կախվեց ― դա միանգամից տեղի ունեցավ։ Դեռ նոր էի կարդացել, երբ նա, այսինքն գլուխս, անմիջապես կախվեց։ Ես այլևս չխորացա ախտանիշների մեջ, անցա առաջ և կարդացի, թե ինչպես ազատվել անկոչ հյուրից։ Կարծես հասարակ բան է։ Դնել նրա վրա ձեթով բամբակ, սպասել մի տասնհինգ րոպե, մինչև նա սկսի խեղդվել ու դուրս գա։ Ես բամբակը դրեցի։ Տասնհինգ րոպե հետո նա դուրս չեկավ։ Երեսուն, քառասուն րոպե հետո էլ մնաց իր տեղում։ Չափազանց դիմացկուն դուրս եկավ։ Միգուցե նույնիսկ, լվերի դիմացկունության աշխարհի չեմպիոն՝ արժանի ընդգրկվելու Գինեսի ռեկորդների գրքի մեջ։
Ի միջի այլոց, որպեսզի ընդհանուր առմամբ պատկերացնեք դեպքերի հաջորդականությունը, ասեմ, որ լվի հետ կապված պատմությունը ավարտվեց մի քանի օր առաջ, իսկ սկսվեց․․․ Սատանան գիտի, թե երբ սկսվեց, դեռ այն ժամանակ, երբ ամեն ինչ խաղաղ ու հանգիստ էր, պետությունը պատրաստվում էր Օլիմպիական խաղերին, մենք դանդաղ ուղղում էինք ճռճռացող հոդերով ծնկներս, բարի կոմերցիոն հարաբերություններ պահպանում հարևան թշնամի եղբայրական երկրների հետ և հեշտությամբ տեղավորվում նախկինում գրավված տարածքներում։ Եթե ես կարողանայի կանխատեսել, թե ինչ կպատահի հետագայում, հավանական է, չէի գրի մանր միջատի մասին, բայց ժամանակները խաղաղ էին, առանց տեսանելի իրադարձությունների, ձանձրալի, այնպես որ քիչ թե շատ սուր մտահղացումներ չկային և ողջ գրականությունը ծանր դրության մեջ էր սյուժեների բացակայության պատճառով։ Դեռ ավելին, նշված ժամանակաշրջանում կյանքն այնքան հաջողակ էր թվում, որ քիչ թե շատ լուրջ գրականության պահանջ չկար։ Դժբախտ են այն մարդիկ, որոնք միշտ երջանիկ են։ Եվ դժբախտ են այն գրողները, որոնք ապրում են երջանիկ մարդկանց մեջ։ Հատկապես երգիծաբանները։ Ենթադրում եմ, որ եթե Սալտիկով֊Սչեդրինը վերակենդանանար և որոշ ժամանակ ապրեր դեռ հարաբերականորեն երջանիկներիս հետ, շուրջբոլորը նայելով և ոչ մի հետաքրքիր բան չգտնելով, նա պատրաստակամությամբ կվերադառնար այն աշխարհը, որին արդեն սովոր էր։ Ես էլ այն ժամանակ չէի տեսնում արժանի թեմաներ և կենտրոնացա այդ չարաբաստիկ լուի վրա, արդարացնելով դա նրանով, որ չնայած փոքր է, բայց նկատելի անհանգստություն պատճառեց ինձ։ Առավել ևս, որ այդ իրադարձությունը, նրա մուտքը մարմնիս մեջ, ինձ համար վերջին ժամանակների միակ ֆիզիկական շփումն էր իրականության հետ։
Բանն այն է, որ երբ տարիքով ավելի փոքր էի, վարում էի շատ աշխույժ կյանք։ Ձմեռը ապրում էի քաղաքում, ամառը գյուղում, հաճախ էի ճանապարհորդում Ռուսաստանով մեկ, լինում գործարաններում, կոլխոզներում, երկրաբանների հետ թափառում էի տայգայում, Կոլիմայում ոսկեհանների աշխատանքին հետևում, լողում Օխոտսկի ծովում հին ձկնորսական նավով, եղա Անտարկտիդայում և ընդհանրապես համարվում էի ռուսական իրականության լավագույն ճանաչողներից մեկը։ Բայց եկավ մի պահ, ինչպես ասում են, կյանքից կտրվեցի։
Տարիքը, ծուլությունը, հիվանդությունները, մարող էներգիան և ճանապարհորդությունների, մարդկանց ու աշխարհագրության հանդեպ հետաքրքրության կորուստը, նաև նյութական՝ աղքատացման գործոնի ազդեցությունը բերեցին նրան, որ ես դարձա տնայնասեր։
Նստած եմ ամառանոցում։ Քաղաք հազվադեպ եմ գնում, միայն ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում։ Համարյա ոչ մեկի հետ չեմ շփվում, բացի կնոջիցս, տնային տնտեսուհի Շուրայից, ավելի հազվադեպ հարևաններից որևէ մեկի հետ, երբ դուրս եմ տանում շանը։ Ժամանակին կարծում էի, որ կյանքի ընթացքում կուտակած տպավորություններս հերիք են իմ գրելիքների համար ողջ կյանքիս ընթացքում, բայց բանից դուրս եկավ, որ այդ պաշարը այնքան էլ ծավալուն չէր, կյանքն էլ ավելի երկար ստացվեց, քան սպասում էի, և հանկարծ եկավ մի օր, երբ ես, ունենալով գլխումս հարյուրավոր սյուժեներ, հանկարծ հայտնաբերեցի, որ ուղղակի չգիտեմ ինչի մասին գրել։ Որովհետև փակվել եմ տանը, նույնիսկ խանութ չեմ գնում, և չգիտեմ ինչն ինչոց է։ Հարյուրավոր մարդկային պատմություններ մոռացվել են, հազարավոր տպավորություններ խունացել, իսկ նորերը որտեղի՞ց հայտնվեն։ Հեռուստացույցից։ Ցերեկները մի կերպ աշխատում եմ, իսկ երեկոները նստում «արկղի» մոտ, և բոլոր նորությունները այնտեղից ստանում։ Նույնն էլ կրթված կնոջս ու տնային տնտեսուհուս դեպքում, որը չի կարողացել ավարտել նույնիսկ յոթնամյակը։ Ամեն ինչ գիտենք Գալկինի, Պուգաչովայի, Կիրկորովի, Մալախովի, Բեզրուկովի, Խաբենսկու և այլ հեռուստավարողների, երգիչների, սերիալային դերասանների, օլիգարխների, նրանց կանանց ու սիրուհիների մասին։ Ով ում հետ ամուսնացավ, բաժանվեց, տուն գնեց Լազուրե ափում կամ ձերբակալվեց խոշոր չափի գողության համար։ Եվ ոչ միայն ես գաղափար չունեմ այսօրվա իրական կյանքի մասին։ Ոչ ոք չունի։ Նախկինում քաղաքային տեսարանի անբաժանելի մասն էին կազմում տան առջև նստարաններին նստած տատիկները, որոնք նկատում էին բոլոր ներս ու դուրս անողներին և քննարկում հարևաններին․ ով ինչ է գնել, ինչ է հագել, ով է խմում, կնոջը ծեծում, ում կնոջն է այցելում սիրեկանը, երբ ամուսինը գործուղման է գնացել։ Այժմ այնպիսի տպավորություն է, որ երկրում ոչ ոք չի ապրում իր կյանքով, բոլորը նստած են «արկղի» առջև, հետևում են սերիալների հերոսների ճակատագրին, նախանձում նրանց հաջողություններին, կարեկցում անհաջողություններին և ավելի շատ անհանգստանում նրանց, քան իրենց համար։ Դե ես էլ, համաքաղաքացիներիս հետ միասին, նստում եմ երեկոները, և ապուշի նման նայում արկղին։ Այնտեղ էի ապրում, և էլի կապրեի, եթե չլիներ այս անիծված լուն։
Գիշերվա մեկն անց կեսին ես արթնացրի ու օգնության կանչեցի կնոջս՝ Վարվառային։ Ասում եմ․ արի, օգնիր, հանիր։ Նա իր կյանքում երբեք այդպիսի բան չէր արել, և հեռուստացույցով առողջապահական հաղորդում վարող բժիշկ Գոլիշևան ցույց չէր տվել, թե ինչպես դա անել։ Վերցրեց պինցետը, հագավ ակնոցները, ձեռքերը այնպես են դողում, կարծես պետք է հեռացնի ոչ թե մի մանր միջատ, այլ որովայնային վիրահատություն կատարի։ Եվ դա այն դեպքում, երբ նա ոչ միայն չունի բժշկական կրթություն, այլ նույնիսկ մատից վերցված մի կաթիլ արյունից ուշագնաց է լինում։ Ուրեմն նա պինցետով բզեց֊բզբզեց, հետո ես ինքս բզբզեցի, բայց նա, ինչպես կար, այնպես էլ այնտեղ մնաց, չնայած ես հույս ունեմ, որ գոնե ինչ֊որ անհարմարություն նրան պատճառեցինք։ Անեկդոտի այն տղամարդկանց նման, որոնք հարևանուհու խնդրանքով փորձում էին մորթել խոզին, մորթելը չմորթեցին, բայց ի սրտե դնգստեցին։
Անկողնուց հանեցինք Շուրային, բայց նա էլ ոչինչ չարեց։ Հենց տեսավ՝ ձեռքերը բարձրացրեց։
― Ո՜֊չ֊ոչ֊ոչ։
Հարցնում եմ․
― Ի՞նչը ոչ֊ոչ֊ոչ։
― Ես նրանից վախենում եմ։
― Ումի՞ց։
― Նրանից։ ― Առանց ձեռքերը իջեցնելու, ցույց է տալիս աչքերով նրան։
Ես ասում եմ․
― Ինչպե՞ս թե նրանից վախենում ես, չէ՞ որ դու գյուղում ես ապրել, երևի հավերի գլուխներ էլ ես թռցրել։
― Հավերի, ― համաձայնում է նա, ― թռցրել եմ։ Բայց սա հո հավ չի, սա․․․
Թե ինչ է «սա» ձևակերպել չկարողացավ, բայց պարզ էր, որ մի ինչ֊որ սարսափելի բան։
Շուրայից հետո արթնացավ նախասենյակում գորգի վրա քնած Ֆյոդորը և լայն հորանջելով ու թափահարելով բրդոտ գլուխը մտավ սենյակ։ Ուշադիր զննեց բոլորիս, չհասկանալով գիշերային այս խառնաշփոթի պատճառը թռավ բազմոցի վրա, փռվեց ողջ երկարությամբ, մռութը դրեց առջևի թաթերի վրա և սկսեց սպասել, թե ինչ է լինելու հետո։ Ֆյոդորը՝ մեր էրդելտերյերն է, որի վեց տարին նոր է լրացել։
Հեռացնելով կանանց, ես ինքս վերցրի պինցետը, բայց նորից անվարժ գործեցի և ոչինչ չկարողացա անել, միայն ավելի խորը ընկղմեցի միջատին, քան մինչ այդ էր։ Մինչ ես չարչարվում էի, Վարվառան համարձակվեց հեռախոսով արթնացնել ծանոթ բժշկին։ Նա, հորանջելով խոսափողի մեջ ասաց, որ եթե մենք անմիջապես չենք հանել լվին, հետագան պետք է վստահել միայն մասնագետներին։ Որովհետև եթե իմ մեջ մնա այդ զզվելի արարածի թեկուզ մի փոքրիկ կտոր, կարելի է սպասել ամենատխուր հետևանքների, ինչպիսին են վերը նշածներս։ Իսկ իրադարձությունը տեղի էր ունենում շաբաթ օրվա գիշերը։ Իմ ու Վարվառայի բախտը միշտ բերում է։ Բոլոր անախորժությունները տեղի են ունենում շաբաթից կիրաակի ընկած գիշերը, երբ ոչ աշխատանքային օրեր են, ծանոթ բժիշկները անջատում են իրենց բջջային հեռախոսները և խմում․ թերապևտները՝ գործի տեղից վերցրած սպիրտը, իսկ վիրաբույժները հիվանդներից նվեր ստացած ֆրանսիական կոնյակը։ Վարվառան ասում է, որ պետք է «Շտապօգնություն կանչել։ Ես փորձեցի առարկել, բայց համաձայնեցի, մտածելով, որ «Շտապօգնությունը» լվի համար հազիվ թե գա, բայց կարող է օգտակար խորհուրդ տալ։ Սովորաբար, ինչպես լսել եմ, «Շտապօգնությունը» գալուց առաջ մի հարյուր գործին վերաբերող և անիմաստ հարցեր է տալիս․ որ տեղն է ցավում, ինչպիսին է ցավը, սառչում են արդյոք ոտքերը, կապտում են ձեռքերը և քանի տարեկան է հիվանդը, մտածում են, գուցե, ապրել է՝ հերիք է, արժե՞ արդյոք նրա համար բենզին վառել, առանց այդ էլ պետությունը թոշակների վրա չափից ավելի է ծախսել։
Մի փոքր իմ՝ և ոչ միայն իմ մասին
Եթե ոչինչ չգիտեք իմ մասին, ես ձեզ որոշ բաներ կպատմեմ։ Իմ անունն է Պետր Իլյիչ Սմորոդին, դա իմ կեղծանունն է, իսկ իսկական՝ Պրոկոպովիչ ազգանունս քչերը գիտեն։ Նրանցից են՝ փոստատար Զաիրան, որը ամեն ամսվա սկզբին բերում է թոշակս, «Աէրոֆլոտի» գանձապահ Լյուդմիլա Սերգեևնան, որից նախկինում տոմսեր էի գնում Բեռլին, ուր թռչում էի Դանիլայի՝ տղայիս մոտ։ Երկար տարիներ ես օգտվել եմ նրա ծառայություններից, որպես լրացուցիչ վճար նվիրելով գրքերս ու շոկոլադե կոնֆետներ, իսկ հիմա տոմսերը գնում եմ օնլայն։ Իմ տարիքին հասած մարդիկ սովորաբար նոր տեխնոլոգիաներին դժվարությամբ են տիրապետում, բայց ես համարում եմ ինձ, ինչպես ասում են, առաջադեմ օգտատեր։ Երեսուն տարուց ավելի առաջ գնեցի Ամերիկայում իմ առաջին Մակինտոշը, որը կոչվում էր Մակ֊պլուս (էկրանը սիգարետի տուփի չափ), և այդ օրվանից աշխատում եմ քայլել ժամանակին համընթաց։ Դա ամառանոցային հին հարևանիս՝ իմ սերնադկից վերջին գյուղական գրող Տիմոֆեյ Սեմիգուդիլովի, որի ազգանունը հենց իր համախոհներն են ձևափոխում, փոխարինելով «գ» տառը ուրիշով, որից սկսվում է «մայրիկ» բառը, արհամարհանք է առաջացնում։ Տիմոխան համարում է, որ իսկական գրողը պետք է գրի միայն «փետուրով», նկատի ունի սովորական գրիչը։ Նա շատ է հպարտանում իր հետամնացությամբ և համոզված է, որ միայն ձեռքով գրողը որոշ չափով կարող է պատկանել իսկական ռուսական գրականությանը։ Պուշկինի և Տուրգենևի ձեռքբերումները նա բացատրում է նրանով, որ գրում էին սագի փետուրով, որ համակարգչով հնարավոր չէ գրել ո՛չ «Եվգենիյ Օնեգին», ո՛չ էլ «Բեժին լուգ»։ Նա ավելացնում է, որ համակարգիչը սատանայական ֆլյուիդներ է արձակում (ինչո՞ւ ֆլյուիդներ), իսկ գրիչով գրողը ուղղակիորեն առնչվում է Աստծու հետ, չնայած ես կասկածներ ունեմ, որ եթե նա ունեցել է որևէ շփում ինչ֊որ հեռավոր բանի հետ, դա միայն Լուբյանկայում տեղադրված կոմուտատորն է։ Ինչ վերաբերում է համակարգչին, ես մտածում եմ, որ և՛ Պուշկինը, և՛ Տուրգենևը հաճույքով կտիրապետեին, համենայն դեպս տեխնիկական անգրագիտությունը գրական տաղանդի ապացույց չէ, դա ակնհայտ է հենց իր օրինակով։ Նա գրում է ծանր, անշնորհք լեզվով։ Մեծ ճանապարհ է անցել։ Ժամանակին օրինակելի սովետական գրող էր։ Գրում էր հաջողակ կոլխոզների մասին և համարվում միջակ ակնարկների հեղինակ։ Երեսուն տարի ՍՄԿԿ֊ի անդամ էր, դրա կեսը՝ կուսակցական կազմակերպության քարտուղար։ Միշտ ցուցադրում էր իր անսահման նվիրվածությունը սովետական իշխանությանը, որի համար, ինչպես ասում էր, պատրաստ է իր կյանքը զոհել և խեղդել որևէ մեկին, ով նրա մասին լավ կարծիք չուներ։ Երբ ինձ նման Գրական ինստիտուտի ուսանող էր, մասնակցեց Պաստերնակի հետապնդումներին։ Դրանով ուշադրություն գրավեց։ Յոթանասունականներին իր գրչակիցների մեջ այլախոհներ էր փնտրում, հաճույքով մասնակցում հալածանքներին և բավական արյունարբու էր։ Ութսանականներին, զգալով որտեղից է փչում քամին, վերափոխվեց գյուղական գրողի, քանի որ սովետական իշխանությունը նման ազատամտություն արդեն թույլատրում էր։ Բոլոր բոլշևիկների ազգանունները նրա ստեղծագործություններում ակնարկում էին նրանց հրեական ծագումը։ Նախկինի նման անշնորհք էր գրում, բայց այն ժամանակ շատերին թվում էր, թե սուր է գրում, և ժամանակավորապես ձեռք բերեց ճշմարտասեր և թաքնված հակասովետականի համբավ։ Բայց երբ սովետական իշխանությունը երերաց, կատաղորեն պաշտպանեց, բացահայտելով, որ ինչպես ասում էր Բենեդիկտ Սարնովը, գրականության մեջ առանց բանակի, նավատորմի ու ԿԳԲ֊ի աջակցության ոչինչ չես կարող անել։ Իննսունականներին, որոնք նա կոչում էր վատ ժամանակներ, լռեց, անհայտացավ, ինչ֊որ տեղ ինչ֊որ մեկին շշուկով բացատրում էր, որ իրականում միշտ ծածուկ լիբերալ է եղել և որպես ապացույց ցիտատներ հիշատակում իր հակակոլխոզային ստեղծագործություններից։ Բայց երբ երկրի իշխանությունը փոխանցվում էր (միջուկային ճամպրուկի հետ) մեր այսօրվա Պերլիգոսին (պետության առջին դեմքին) ոգևորվեց, հայտարարեց իրեն ուղղափառ հայրենասեր և այժմ կատաղորեն խարանում է ամերիկացիներին ու լիբերալներին, հիանում միջուկային ճամպրուկի Պահնորդի արժանիքներով, բոլոր նշանները վկայում են, որ խելքը թռցրել է երազելով ուղղափառ տիրապետության մասին։ Նրա գլխում ինչ֊որ կերպ համադրվում են այն պատկերացումները, որ օվկիանոսի այն կողմի քաղաքական գործիչների ու մեր լիբերալների ջանքերով երկիրը ավերակների է վերածվել, բայց միաժամանակ ոտքի է կանգնում, վերածնվում մոխրից և դեռ ցույց կտա ողջ աշխարհին Կուզկայի մայրիկին։[1]
Մի ժամանակ Տվարդովսկին, որին ծանոթ էի երիտասարդ տարիներիս, ասում էր, որ ինքն իրեն գրող կոչելը անհամեստ է, որովհետև այդ «կոչումը» նախատեսում է ակնառու կարողություններ, որոնք տաղանդ են կոչվում։ Եվ իսկապես, մարդկանց այն շրջանակը, որոնց նախկինում կոչում էին ընթերցողներ, հենց այդպես էին ընկալում գրողին, որպես մի էակ, որը ոչ սովորական և նույնիսկ գերբնական ունակությունների տեր է, որը կարողանում է հասկանալ մարդու հոգին, նրա ձգտումները, հույզերը, կսկիծը, գաղտնի ցանկությունները և էլի նման բաներ։ Հիմա դա անցյալում է մնացել և գրող են անվանում համարյա բոլորին՝ էժան դետեկտիվների, հոգեհույզ հասարակ պատմությունների և նույնիսկ բրոշյուրների, կոնսպեկտների, քաղաքական ճառերի, գովազդային տեքստերի հեղինակներին։ Նրանք բոլորը հիմա գրողներ են։ Դրա համար էլ առանց ամաչելու ես ինձ գրող եմ համարում։ Եվ վերջապես, ինչպես ներկայացնեմ ինձ, մի մարդու, որը գրել է տասներկու վեպ, վեց սցենար, չորս պիես և հարյուրավոր մանր գրական տեքստեր։ Ես Գրողների Միութան, Փեն֊ակումբի, և ինչ֊որ ժյուրիների, կոմիտեների, խմբագրական խորհուրդների, խմբագրական կոլեգիաների անդամ եմ, որտեղ ավելի հաճախ հանդես եմ գալիս որպես հարսանեկան գեներալ, առանց որևէ պարտականության ու վարձատրության։ Բացի այդ անդամակցում եմ երկու օտարերկրյա ակադեմիաների, երեք համալսարանների պատվավոր դոկտոր եմ, և տասնյակ մրցանակներ ունեմ։ Ինձ հարգում են, երբեմն նույնիսկ կլասիկ անվանում, իմ վեպերը գրախանութներում վաճառվում են «դասական գրականության» բաժիններում։ Ժամանակին, երբ ես դիսիդենտ, ուխտադրույժ, ժողովրդի թշնամի էի, ինձ հետապնդում էին մարդիկ, որոնց անունները ոչ ոք չի հիշում։ Նրանք ասում էին, որ ես գրքեր եմ գրում ԿՀՎ[2]֊ի և Պենտագոնի պատվերով (հիմա կասեին պետդեպի), որ իմ գրքերը արժեք չունեն և կփտեն ինձ հետ միասին կամ նույնիսկ ինձանից շուտ պատմության աղբանոցում։ Ինձ վրա էին հարձակվում հզորագույն ուժեր, սպառնում էին ամեն տեսակ պատժով, երբեմն նույնիսկ մահով, այդ ամենով անցա ու կենդանի մնացի, ինչի՞ համար։ Մի՞թե այն բանի համար, որ դառնամ այս փոքրիկ չնչին միջատի զոհը։
Ֆյոդորը ու Ալեքսանդրան
Որպեսզի ավարտին հասցնեմ ընտանիքիս պատկերը, վերը ասածիս մի քանի ավելացումներ անեմ։ Առաջին ամուսնության երեխաներս, տղաս՝ Դանիլան ու դուստրս՝ Լյուդմիլան մեծացել ու տարբեր կողմեր են ցրվել։ Բեռլինում ապրող Դանիլան փոխարինել է լրագրությունը բիզնեսով, մեծ տրանսպորտային գրասենյակի սեփականատեր է, մեքենաներ է ուղարկում Բելառուս, Ուկրաինա, Ղազախստան և լավ էլ փող է աշխատում, իսկ աղջիկս ամուսնացավ հաջողակ ամերիկացի փաստաբանի՝ կամ ինչպես ինքն է ասում՝ լոյերի հետ, և ապրում է Կենտուկկի նահանգի Լեքսինգտոն քաղաքում, կամ ինչպես իրենք են ասում՝ Կենտակկիում։ Այժմյան ընտանիքս ես եմ, կինս՝ Վարվառան, տնային տնտեսուհի Շուրան, և իհարկե Ֆյոդորը։ Սեմիգուդիլովը համարում է, որ ես այդպես եմ անվանել շանս ռուսատյաց լինելով, որովհետև նրան թվում է, որ միայն այն մարդը, որն ատում կամ արհամարհում է ռուսներին, կարող է շանը տալ ռուսական անուն։ Չնայած դա հիմարություն է, որովհետև առաջինը՝ ինչպես Ֆյոդոր այնպես էլ Տեոդոր անունները ունեն հունական ծագում և նշանակում են «Աստծո պարգև», իսկ դրանից հետևում է երկրորդը․ ոչ թե ռուսատյացները, այլ ռուս մարդիկ էին դարեր շարունակ անվանում իրենց կատուներին Վասկա, այծերին՝ Միշկա, իսկ վարազներին Բորկա։ Շանն այդպես անվանեցի, որովհետև ինձ թվում է, նա նման է իմ զարմիկ Ֆեդկային, որի պես հաստլիկ է, բարի, նույնպիսի գանգուրներ ունի և որը չի նեղանում իր չորքոտանի անվանակցի առկայությունից։ Ֆյոդորը (եղբայրս չէ, շունը) գերհոտառություն ունի իմ հանդեպ։ Երբ ես վերադառնում եմ քաղաքից, նա նախօրոք զգում է, անհանգստանում, եթե հաջողվում է փախչում է բակից և սլանում դեպի մեր բնակավայրի խոչընդոտը ինձ դիմավորելու։ Ինչ որ կերպ ճանաչում է իմ մեքենան և վազում նրա ետևից պոչը շարժելով։
― Ո՞նց է ճանաչում ձեր մեքենան, ― զարմանում է Շուրան։
― Համարով, ― պատասխանում եմ ես։
― Չէ մի, ― բացականչում է նա, բայց մեծ կարծիք ունենալով Ֆյոդորի մտային կարողությունների մասին, թեքվում է այդ մտքին։
Շուրան մեզ մոտ է այն ժամանակից, երբ փախավ տամբովյան գյուղից, որտեղ նրան ողջ կյանքում ծեծել էին։ Սկզբում ամեն մի սխալի համար կամ հենց այնպես, հաստ գոտիով ծեծում էր հարբած հայրը։ Հետո, երբ երեխա չէր ունենում, բռունցքներով ծեծում էր հարբած ամուսինը։ Ժամանակ առ ժամանակ նա թողնում էր խմելը, չարանում ու ավելի դաժան ծեծում։ Շուրան համբերում էր, նույնիսկ չէր մտածում, որ կարելի է հեռանալ, բայց նրա բախտը բերեց․ մի օր նրա հարբած ամուսինը ընկավ ավտոբուսի տակ։ Բայց այդ ժամանակ արդեն մեծացել ու դնգստում էր նրան հարբեցողության մեջ ստեղծված տղան՝ Վալենտինը, որից էլ նա փախավ, թողնելով նրան իր ողջ ունեցվածքն ներառյալ տունն ու կովը։ Տղայի մասին նա խոսել չի սիրում, բայց ամուսնուն հիշում է ատելությամբ, և շնորհակալ է այն վարորդից, որը նրան վրաերթի ենթարկեց։
Սկզբից մեզ մոտ իրեն շատ անհամարձակ էր պահում, վախենում էր ավելորդ հարցեր տալ ու ցուցադրել, որ ինչ֊որ բան չգիտի։ Նրա առաջին առաջադրանքն էր մեզ համար նախաճաշ պատրաստելը։ Երեկոյան Վարվարան ասաց, որ նա երկու ձու եփի տոպրակում։ Առավոտյան վեր կացանք, իսկ նախաճաշը չկա, մեզ դիմավորում է շփոթված Շուրան և հայտնում, որ շատ փնտրեց, բայց խոհանոցում տոպրակ չգտավ։[3]
Ի վերջո սովորեց մեզ, փափկեց, բայց հին վախերից երկար ժամանակ չէր կարողանում ազատվել։
Պատահում է, երբ կանչում ես իրեն․ «Շուրա», նա ցնցվում է, նայում ինձ, աչքերում վախ եմ տեսնում։ Վախենում է, որ ինչ֊որ բան այնպես չի արել և իրեն ֆիզիկապես կպատժեն։ Երբեմն, սակայն, իզուր չի վախենում։ Մի անգամ մտա աշխատասենյակ և տեսա, թե ինչպես աթոռի վրա կանգնած փորձում է հատակը մաքրելու թաց շորով սրբել սեղանիս վրա կախված Պոլենովի՝ «Խոտով ծածկված լճակը» նկարը, իհարկե ոչ օրիգինալը, բայց շատ լավը։
― Այդ ի՞նչ ես անում, ― բղավեցի ես։
Նա գույնը գցեց, դանդաղ իջավ աթոռից, աչքերում պատժի անխուսափելիության վտանգ, շրթունքները դողում են։
Տարիներ անց, ավելի շատ ընտելանալով ինձ, խոստովանեց, որ կարծում էր, թե կծեծեմ իրեն։
Վեց տարուց ավելի է, ինչ Շուրան ապրում է մեզ մոտ։ Ցնցուղով ու զուգարանով մի փոքրիկ սենյակ ենք հատկացրել նրան երկրորդ հարկում։ Փոքրիկ պահարանի վրա նա դրել է սեղանի լամպ, սրբապատկեր, պատին կախել ինչ֊որ ամրոցի ու կարապներով լճակի լիտոգրաֆիկ պատկեր։ Մենք նրան տվեցինք հին հեռուստացուցը, որը նայում է ազատ ժամանակ։ Նախկինում նրա սիրած հաղորդումներն էին «Մոդնի պրիգովոր»,֊ը «Դավայ պոժենիմսյա»֊ն, բայց վերջերս սկսել է հետաքրքրվել քաղաքական թոք շոուներով, որոնք նայում է, կարծիք չարտահայտելով։ Ընդհանրապես նա աննկատ է, քչախոս ու կոկիկ։ Անձնական կյանք, թվում է չունի։ Զբոսնում է Ֆյոդորի հետ։ Ինչ որ պահից սկսել է եկեղեցի գնալ։ Ինչպես պարզվեց, նրա հայրը ԽՄԿԿ անդամ էր և նույնիսկ սովխոզի պարտկոմի քարտուղարը, բայց թաքուն կնքվել էր և կնքել երեխաներին, ինչը չէր խանգարում նրան խմել ու խոշտանգել յուրաիններին։
Ես Շուրայի հետ պայքարում եմ, որովհետև նա միշտ իր ուզածով է ինձ մոտ ամեն ինչ կարգի բերում, փոխում է իրերիս տեղը, իմ բացակայության ժամանակ դասավորում թղթերս այնպես, որ չեմ կարողանում դրանցից գլուխ հանել, իսկ ետ սովորեցնել նրան, անհնարին է։
Մեր նախկին տնային տնտեսուհի Անտոնինան, անընդհատ խառնվում էր իմ ու կնոջս խոսակցություններին, ինչի մասին էլ խոսեինք․ կյանքի, քաղաքականության, էկոնոմիկայի, գրականության՝ ամեն բանի մասին ուներ իր կարծիքը, որը սակայն միշտ համընկում էր իմին։ Սա ոչ մի բանի չի խառնվում, միայն լսում է, թե ինչպես ենք քննարկում որևէ գիրք, ֆիլմ, թատերական ներկայացում, հեռուստահաղորդում, ծանոթների ոսկորները լվանում, իշխանությանը քննադատում, ինքներս կռվում։ Միայն երբեմն քմծիծաղ է տալիս, բայց խոսակցությանը չի խառնվում։
Ընդհանրապես ես մտածում էի, որ նա իր սեփական կարծիքը չունի, բայց մի անգամ մտնելով նրա սենյակ, աստվածամոր պատկերի կողքին տեսա նույն չափսի Պերլիգոսի ֆոտոդիմանկարը։ Բնականաբար, ես չդիմացա ու հարցրեցի, որտեղի՞ց է դա և ինչու։
― Իսկ ինչ է, չի՞ կարելի, ― հարցրեց նա։
― Կարելի է իհարկե, բայց ինչի՞դ է պետք։
― Չէ որ նա լավն է։
― Ինչո՞ւ
― Ռուսաստանի համար է ցավում։
Մի ուրիշ անգամ նրա պահարանում տեսա հայտնի «հայրենասեր», Հարոլդ Եվսեևի՝ «Ռուսաստանի հրեամասոնական ակունքները» գրքույկը։ Երբ հարցրի, թե ով է տվել այդ աղբը՝ ասաց․ Սեմիգուդիլովը։
Իսկ ես կասկածում էի, որ նա կարդալ գիտի։
Դա ինձ դուր չեկավ և ասացի Վարվարային, որ պետք է փոխել տնային տնտեսուհուն։
Բայց Վարվարան պաշտպանեց նրան, ասելով, որ իհարկե հիմար է, բայց ազնիվ է։ Անտոնինան երբեմն մանր գողություն էր անում, իսկ սա նման բանում չի նկատվել։ Իր գործը լավ է անում․ տունն ու պատուհանները միշտ մաքուր են, լվացքն արված, ճաշը պատրաստված, իսկ նրա հայացքները ոչ մի նշանակություն չունեն, առավել ևս, որ նա ոչ մի հայացք էլ չունի։
Տոցկը չի վերցնում
Եթե հավատանք վիճակագրությանը, կյանքի միջին տևողությունը մեր երկրում 64 տարի է։ Անարդար կլինի չափից ավելի գերազանցել այդ սահմանը։ Իհարկե աշխատել եմ, և՛ լավ, և՛ վատ բաներ արել (նայած ինչպես վերաբերվել), բայց ինչքա՞ն կարող է պետությունը վճարել ինձ։ Եթե «Շտապօգնությունը» պետական շահն է պաշտպանում, ավելի լավ է չշտապի։ Իմ հարևան երեսունամյա Կոլկա Ֆեդյակինի մոտ չեկան երբ ինսուլտը խփեց, որովհետև նա ոլորվող լեզվով օգնություն չխնդրեց։ Զանգն ընդունող ֆելդշերը խորհուրդ տվեց խուլիգանություն չանել, առավոտյան թթվի ջուր խմել։ Բայց նա այդ խորհրդից չօգտվեց, որովհետև մեռածները թթվի ջուր չեն խմում։ Իսկ Բորիս Եվսևիչ Ֆեդյակինի հորեղբորը, որը պառկած էր սրտի նոպայով, առաջարկեցին իրենց անտեղի չանհանգստացնել, խմել վալիդոլ կամ նիտրոգլիցերին, կրծքի վրա տաք բան դնել ու ոտքերը տաք ջրում պահել։ Երբ Վարվառան հավաքեց 03, ի զարմանս ինձ, ավելորդ հարցեր չտվեցին և չառարկեցին։ Կես ժամ էլ չէր անցել, երբ խոնավ կողքերին խաչերով մեքենան, շուրջբոլորը լցնելով ոռնացող շչակի ձայնով և թարթող կապույտ լույսով, բակ մտավ։ Այն փաստը, որ այդքան արագ եկավ, համոզեց ինձ, որ մեքենան ուղարկողները համարել են այս դեպքը ուշադրության արժանի։ Տուն մտավ երկնագույն զգեստի վրա «շտապ օգնություն» մակագրությամբ մի շեկ կին ու մի կարճ կտրած մազերով երիտասարդ, անհասկանալի հեգնական ժպիտը տափակ երեսին։
― Ի՜նչ սիրունիկն է, ― ասաց կինը և շոյեց դյուրահավատորեն նրան մոտեցած Ֆյոդորին։ ― Իսկապես լավն է։ Պատրաստ է ընկերություն անել։ Զգո՞ւմ է, որ ինձնից էլ շան հոտ է գալիս։
Ու նախքան հետաքրքրվելու կանչի պատճառի մասին, պատմեց, որ ինքն էլ ունի շուն՝ պուդել, ոչազնվացեղ կատու, Վանյա անունով ամուսին և երկու ցածր դասարանցի երեխաներ։ Հայտնեց իր անուն հայրանունը՝ Զինիդա Վասիլևնա, բայց սկսերարն, ամուսինը և մնացյալները իրեն ուղղակի Զինուլյա են անվանում։ Վերջապես հիշեց, ինչու է եկել այստեղ։
― Ի՞նչ է պատահել։
Մենք միասին սկսեցինք բացատրել։ Չնայած իրար խանգարում էինք, նա ամեն ինչ հասկացավ։ Զննեց փորս, շոշափեց ճկույթի երկար, ներկված և սուր եղունգով, որը կարծես ստեղծված էր հատուկ լու հանելու համար։ Ես մտածեցի, որ նա հիմա կօգտագործի այդ բնական գործիքը։ Բայց նա հեռացրեց մատը, ու լվից հիացավ այնպես, ինչպես քիչ առաջ շնով։ Ի՜նչ ճարպիկն է։ Ինչպե՞ս այնտեղ մտար, անպետք։ Երևի դուրս գալ չես ուզում։ Չէ՞ որ այնտեղ տաք է և կուշտ։ Ոչինչ, ― խոստացավ նա, ― երկար չենք թողնի նստես։
Եվ ասում է արդեն ինձ․
― Դե ինչ, հավաքվեք, գնանք հիվանդանոց։
― Ինչո՞ւ, ― զարմացա ես։
― Չէ՞ որ դուք չեք ուզում մեռնել էնցեֆալիտից։
― Չեմ ուզում։
― Ուրեմն պետք է գնալ։
― Բայց ինչո՞ւ գնալ։ Մի՞թե չեք կարող մի բան անել տեղում։
― Հատկապես ի՞նչ։
― Հասկանալի է, հանել լուն։ Այդքան բարդ բա՞ն է։ Դրա համար երևի կրթություն ու փորձ ունեք։
― Ունեմ, ես փորձառու ֆելդշեր եմ։ Բժիշկ չեմ, բայց շատ բան կարող եմ անել։ Միայն ստերիլ գործիքներ չունեմ։ Իսկ առանց դրանց, ոչինչ հնարավոր չէ անել։ Համաձա՞յն եք։
Համաձայն էի, բայց փորձեցի արտահայտել զարմանքս։
― Մի՞թե ստերիլ գործիքները պրոբլեմ են։
― Իհարկե, դուք հո չե՞ք ուզում մեռնել արյան վարակումից։ Ինձ թվում է, նույնիսկ ձեր տարիքում դա չի լինի հաճելի։ Համաձա՞յն եք։
Ես համաձայնեցի, որ չեմ ուզում մեռնել արյան վարակումից։ Ճիշտն ասած, ընդհանրապես չեմ ուզում, չնայած հասկանում եմ, որ ինչ֊որ բանից ստիպված կլինեմ։ Բայց ցանկալի է մի ուրիշ անգամ։ Իսկ ավելի ցանկալի է, որ մյուս անգամ էլ դա տեղի չունենա։
― Եկեք փորձենք տրամաբանորեն դատել, ― ասացի ես, ― եթե ձեզ մոտ չկան ստերիլ գործիքներ, եկեք բավարարվենք տանը եղած հնարավորություններով։ Վերցնենք հասարակ ասեղ, եփենք, ահա և ստերիլ գործիք։
― Դա ճիշտ է։ Ասեղը կարելի է եփել։ Իսկ հատա՞կը, պատերն ու առաստա՞ղը նույնպե՞ս կեփեք։ Ստերիլ միջավայր կարո՞ղ եք ստեղծել։
― Այսինքն, շրջապա՞տը մաքուր լինի։ Մեզ մոտ ամեն ինչ մաքուր է։
― Մաքուրն ու ստերիլը տարբեր բաներ են։ Փորձեք ձեր մատը քսել հատակին ու նայել մանրադիտակով, այնպիսի բաներ կտեսեք, որ կուշաթափվեք։
Ես ենթադրեցի, որ մանրադիտակով ամեն տեղ էլ մի բան կգտնես։
Նա համաձայնեց։ Ամեն տեղ, բայց ոչ այդ քանակությամբ։ Եթե իսկական վիրահատարանում․․․
― Ի՞նչ գործ ունի վիրահատարանը, ― ասացի ես կորցնելով համբերությունս։ ― Ինձ ոչ թե վիրահատել է պետք, այլ լուն հանել։
Նա էլ սկսեց ջղայնանալ։
― Այդ ձեզ է թվում, որ ինչ֊որ մի լու է։ Միկրոբն հազար անգամ ավելի փոքր է, բայց եթե վերքի մեջ հայտնվեց՝ արյան վարակում։ Հետո՞։ Հետո դուք գերեզմանոց, ես՝ բանտ, իսկ երեխանե՞րս։ Երեխաներիս կտանեն մանկատուն։ Նրանք իմ առաջին ամուսնուց են, իսկ սա նրանց հետ գլուխ չի դնի։ Չէ, չկարծեք, նա նրանց սիրում է, քանի դեռ ինձ հետ է։ Բայց երբ հանդիպի ուրիշ կնոջ, միանգամից կհիշի, որ երեխաները իրենը չեն և կտա մանկատուն։ Այնտեղից էլ ամերիկացիներին կվաճառեն մասերի համար։ Օրենքը արգելում է, բայց նրանք միևնույն է, վաճառում են։ Անլեգալ։ Բելառուսով են տանում։ Կարծում եք հենց այնպե՞ս են ընկել մեր երեխաների ետևից։ Որովհետև այդքան բարի՞ են։ Չէ՜ մի։ Լսե՞լ եք, նրանց կյանքի տևողությունը համարյա հարյուր տարի է դարձել։ Գիտե՞ք ինչու։ Երեք բաղաադրիչ կա (սկսում է ծալել մատները)․ հավասարակշռված սնունդ, ցողունային բջիջներ և տրանսպլանտացիա։ Ամերիկացիները ռացիոնալ մարդիկ են։ Համաձա՞յն եք։ Նրանց համար առողջ ռուս երեխան պահեստամասերի կոմպլեկտ է։ Ինչպես մեքենայի համար, հասկանո՞ւմ եք։ Հմուտ մարդիկ գողանում են, քանդում ու մաս֊մաս վաճառում։ Մեկին արգելակային բարձիկներ, մյուսին կարբյուրատոր, անվադողեր, մոմեր և այլն։ Ի՞նչ որոշեցիք, գնո՞ւմ ենք, թե սպասում էնցեֆալիտի ախտանիշեներին։ Ձեր գլուխը չի՞ պտտվում, կրկնակի չե՞ք տեսնում։
Բնականաբար, ինձ միանգամից թվաց, որ պտտվում ու կրկնապատկվում է։
― Ուրեմն քննարկելու բան չկա, ― եզրակացրեց նա և պայուսակից հանելով, տղամարդու կոշիկի չափ հատուկ բջջային հեռախոսը, զանգեց ինչ֊որ տեղ ու սկսեց կամաց բացատրել․
― Այո։ Լու։ Կարմրություն ու այտուց։ Հիվանդը բողոքում է քորից, գլխացավից, կրկնակի տեսողությունից ու սրտխառնոցից։
Սրտխառնոցը իրենից ավելացրեց, բայց հենց ասաց, միանգամից թվաց, որ նաև սրտխառնուք ունեմ։
Ես վերլուծում էի զգացողություններս, իսկ նա անկյունում ինչ֊որ բան էր շշնջում հեռախոսի մեջ, այնպիսի բան, որը երևի իմ ականջների համար չէր։ Դա ինձ անհանգստացրեց, բայց ես դեռ սպասում էի, որ իրեն կասեն դատարկ բան է, գլուխ մի դրեք, մի բան արեք և նոր կանչ ընդունեք։ Երևի նրան այդպիսի բան չասացին, նշանակում է իր ասածները լուրջ համարեցին։ Վերջացնելով խոսակցությունը նա հայտնեց, որ ինձ կընդունեն «Սկլիֆում», այսինքն՝ պրոֆեսոր Սկլիֆասովսկու անվան հիվանդանոցում, ուր սովորաբար տանում են դանակահարվածներին, հրազենային վիրավորներին, ինքնասպաններին, սնկից թունավորվածներին, տաք ջրով ու հրդեում այրվածներին, տանիքից ընկածներին, վթարի ենթարկվածներին, որոնց կտրելով մեքենայի մետաղը կտոր֊կտոր են հանել։ Ի՞նձ էլ մի չնչին միջատով փորիս մեջ պետք է այնտեղ տանեն։ Մի կողմից անհարմար է այդպիսի դատարկ բանի համար, մյուս կողմից, եթե տանում են, ուրեմն հիմար բան չէ։ Բայց պատկերացնելով, որ այստեղից մինչև Սկլիֆասովսկի մոտ քառասուն կիլոմետր է, ես հետաքրքրվեցի․ իսկ չի՞ կարելի մի ավելի մոտիկ տեղ։ Օրինակ Տոցկ, որն ավելի մոտ է, և այնտեղ հիանալի հիվանդանոց կա։
― Ի՜նչ քմահաճն եք, ― հոգոց հանեց նա և նորից սկսեց զանգել։ ― Ալե, ալե, նրանք Սկիֆ չեն ուզում, Տոցք են ուզում։ ― Ասում է ինձ․ ― Հիմա դիսպետչերը զանգահարում է Տոցք։ ― Դիսպետչերին․ ― Ալե, ալե։ Ի՞նչ։ Ո՞չ։ ― Ինձ․ ― Տոցքը ձեզ չի վերցնում։ Նրանց հիվանդանոցը ակադեմիկ է։ Վերցնում են միայն ակադեմիկներին, պրոֆեսորներին, գիտության դոկտորներին։ Բայց ձեզ գուցե ընդունեն Զապոլսկիում։
Այդ ողջ ընթացքում վարորդը տեղից չշարժվեց։ Կանգնած էր դռան մոտ իր ոչինչ չարտահայտող հիմար ժպիտով ու պտտում էր մատների վրա բանալիների կապոցը։