Հեքլբերի Ֆիննի արկածները

հեղինակ՝ Մարկ Տվեն թարգմանիչ՝ Ս․ Ալիմյան

Գլուխ առաջին

Դուք ինձ չեք ճանաչի, եթե չեք կարդացել «Թոմ Սոյերի արկածները»։ Բայց դա կարևոր չէ։ Գիրքը գրել է միստր Մարկ Տվենը և ընդհանրապես ասել է ճշմարտությունը։ Փչոց էլ կա, բայց թե իրողությունն ավելի շատ է։ Ոչինչ։ Ես երբևէ չեմ տեսել մի մարդ, որն այս կամ այն դեպքում սուտ խոսած չլինի, բացի մորաքույր Պոլիից և այրուց, մեկ էլ գուցե Մերիից։ Մորաքույր Պոլիի՝ Թոմի մորաքրոջ, Մերիի, այրի Դուգլասի մասին ամեն ինչ ասված է այս գրքում, և մեծ մասամբ ճիշտ, միայն թե որոշ չափով փչոց կա, ինչպես ասացի վերևում։

Գիրքը վերջանում է այսպես։ Թոմն ու ես գտանք այն դրամը, որ ավազակները պահել էին քարանձավում, և հարստացանք։ Ամեն մեկիս բաժին ընկավ վեց հազար դոլար, զուտ ոսկի։ Երբ դրամը կիտեցինք, ահագին բան ստացվեց։ Դատավոր Թեչըրը վերցրեց ամբողջը, բանկում պահ տվեց, և դա կլոր տարին ամեն մեկիս բերում էր օրը մեկ դոլար եկամուտ, ավելին, քան մեզ պետք էր։ Այրի Դուգլասը որդեգրեց ինձ և խոստացավ դաստիարակել։ Բայց տաժանելի էր ամբողջ ժամանակ տանը մնալ, մանավանդ, երբ տեսնում էի, թե այրին որքան խստաբարո և ճշտապահ էր ամեն բանում։ Այդ պատճառով էլ հենց որ զգացի՝ այլևս չեմ դիմանա, ծլկեցի։ Նորից նախկին ցնցոտիների մեջ էի, նորից սողոսկում էի շաքարի տակառի մեջ, ազատ էի ու գոհ։ Բայց Թոմ Սոյերն ինձ գտավ, ասաց, որ ավազակախումբ է կազմում, և որ կարող եմ միանալ այդ խմբին, եթե վերադառնամ այրու մոտ ու ինձ լավ պահեմ։ Եվ ես ետ եկա։

Այրին հուզմունքից լաց եղավ։ Ինձ անվանեց խեղճ, կորած գառնուկ և ուրիշ շատ անուններ տվեց, բայց առանց հիշաչարության։ Նա ինձ դարձյալ նոր շորեր հագցրեց, և ես, քրտնելուց բացի, ուրիշ ոչինչ չէի կարող անել։ Կարծես կաղապարի մեջ լինեի։ Նորից սկսվեց հին կյանքը։ Այրին տալիս էր ընթրիքի զանգը։ Ուշանալ չէր կարելի։ Սեղանին մոտենալիս չէր թույլատրվում անմիջապես ուտել․ պետք էր սպասել այրուն, որը կախում էր գլուխն ու մի փոքր մրթմրթում ուտելիքի վրա, թեև, իհարկե, ոչ մի պատճառ չկար։ Այսինքն՝ կերակուրը վատ չէր, միայն թե ամեն ինչ առանձին֊առանձին էր եփած։ Կերակրի մնացորդների ու տարօրինակ կտորտանքների տակառիկում դրությունը այլ է․ այնտեղ ամեն ինչ խառնվում է իրար, հյութանման բաները միանում են, և լավ է ստացվում։

Ընթրիքից հետո նա վերցրեց գիրքը, սկսեց ինձ համար կարդալ Մովսեսի ու եղեգնուտի մասին, և ես, այդ բոլորը լսելով, հետաքրքրությունից քրտնեցի։ Բայց շուտով նա անուշադրությամբ ասաց, որ Մովսեսը վաղուց, շատ վաղուց մեռել է։ Ես այլևս չմտահոգվեցի նրանով, քանի որ մեռած մարդիկ ինձ չեն հետաքրքրում։

Շուտով ծխելու ցանկություն զգացի և այրուց թույլտվություն խնդրեցի։ Բայց նա արգելեց։ Ասաց, թե դա վատ է, կեղտոտ սովորություն է, և ես պետք է աշխատեմ նման բաներ այլևս չանել։ Ա՛յ թե ինչպիսի մարդիկ են լինում։ Խառնվում են մի գործի, որից ոչինչ չեն հասկանում։ Ահա այս այրին․ մարդկանց ձանձրացնում է Մովսեսից խոսելով, երբ Մովսեսը ազգակցական ոչ մի կապ չունի իր հետ և ոչ ոքի էլ պետք չէ, քանի որ այլևս չկա, ինչպես տեսնում եք։ Ծխելն իմ կողմից հանցանք է համարում, չնայած դա ինձ դուր է գալիս։ Այնինչ ինքը քթախոտ է քաշում, և դա, իհարկե, միանգամայն ճիշտ է, որովհետև ինքն է քաշողը։

Նրա քույրը՝ միսս Ուոթսոնը, չոր ու ցամաք, ակնոցավոր մի լեդի, հենց այդ ժամանակ տեղափոոխվեց այրու մոտ՝ միասին ապրելու։ Ինչ֊որ այբբենարան ձեռքին՝ նա անմիջապես մոտեցավ ինձ ու մի ամբողջ ժամ բաց չթողեց, մինչև, ի վերջո, այրին ասաց, թե պետք է հանգստանալ։ Ես չէի էլ կարող ավելի երկար դիմանալ։ Ապա մի ամբողջ ժամ տիրեց սպանիչ տաղտկություն, և ես սկսեցի անհանգիստ շարժումներ անել։ Միսս Ուոթսոնը շարունակ ասում էր․ «Ոտքդ այդտեղ մի՛ դիր, Հեքլբերի» կամ «Այդպես մի՛ ճռճռացնի աթոռը, Հեքլբերի, ուղիղ նստիր»։ Կամ «Մի՛ հորանջիր և այդպես մի՛ ձգվիր», «Հեքլբերի, ինչո՞ւ չես կարողանում քեզ կարգին պահել։

Նա ինձ պատմեց դժոխքի մասին, ես էլ ասացի, թե երանի՜ այնտեղ լինեի։ Այս խոսքի վրա նա կատաղեց, թեև ոչ մի վատ բան մտքովս չէր անցնում․ միայն ուզում էի պրծնել այդտեղից, միայն թե փոփոխություն կատարվեր իմ կյանքում։ Իսկ թե ուր կգնայի, միևնույն էր։ Միսս Ուոթսոնն ասաց, որ անզգամություն է այդպես խոսելը, որ ինքն այդպիսի բան երբեք չէր ասի, եթե նույնիսկ ամբողջ աշխարհն իրեն տային։ Իր ասելով՝ ինքն այնպիսի կյանք է վարելու, որ դրախտ գնա։ Բայց ես մտածում էի, թե ի՞նչ նպատակ ունի գնալ այնտեղ, ուր նա է գնալու։ Ուստի ինձուինձ որոշեցի իզուր չչարչարվել։ Բայց ոչինչ չասացի․ ոչ մի լավ բան չէր կարելի սպասել, բացի անախորժությունից։

Հետո նա սկսեց իր խրատները, խոսեց, խոսեց, երկար֊բարակ պատմեց դրախտի մասին, ասաց, որ այնտեղ ոչ մի անելիք չկա, մնում է, որ ամբողջ օրը անցկացնես զբոսնելով, տավիղ նվագելով ու երգելով, և այդպես հավիտյան։ Ինձ այդ բաները շատ չէին մտահոգում, բայց ոչինչ չասացի։ Միայն հարցրի, թե իր հաշվով Թոմ Սոյերն էլ այնտեղ կգնա՞, և նա որոշակիորեն ասաց․ «Ոչ, երբե՛ք»։ Այդ պատասխանն ինձ շատ ուրախացրեց․ ուզում էի, որ ես ու Թոմը միասին լինենք։

Միսս Ուոտթսոնը շարունակեց ինձ կտցահարել, և դա ավելի ու ավելի էր ձանձրացնում։ Ինձ զգում էի մենակ ու տխուր։ Շուտով ներս կանչեցին նեգրերին և աղոթեցին։ Այնուհետև բոլորը գնացին քնելու։ Ես, մի կտոր մոմ բռնած, գնացի իմ սենյակը, մոմը դրի սեղանին։ Ապա նստեցի աթոռին, պատուհանի դիմաց և փորձեցի մտածել ուրախ բաների մասին, բայց իզուր։ Ինձ այնպես մենակ ու տխուր էի զգում, որ ուզում էի մեռնել։ Աստղերը շողում էին, անտառում ողբաձայն սոսափում էին տերևները։ Ես լսում էի հեռվից եկող բվի կռինչը․ վայում էր ինչ֊որ մեկի՝ գուցե արդեն մեռածի համար։ Խոլոմուկ թռչունը ճչում էր, իսկ մի շուն ոռնում էր կյանքի վերջին ժամերն ապրող ինչ֊որ մեկի համար։ Քամին ականջիս ինչ֊որ բան էր շշնջում․ թե ինչ, ես չէի կարող հասկանալ, բայց սառը դող էր անցնում մարմնովս։ Ապա հեռվից, անտառի խորքից, լսեցի այնպիսի մի ձայն, որը ուրվականն է հանում, երբ ուզում է հայտնել իր մտադրությունը, բայց չի կարողանում խոսել։ Այդ է պատճառը, որ չի կարողանում հանգիստ ննջել գերեզմանում և ամեն գիշեր այդպես դուրս է գալիս, թափառում ու ողբում։ Այնպե՜ս հուսալքված էի ու ահաբեկված, այնպե՜ս էի ուզում, որ մեկը մոտս լիներ, մի ընկեր ունենայի։ Հանկարծ մի սարդ վազեց ուսիս վրայով։ Ես մատներով բռնեցի ու այրեցի մոմի բոցի վրա։ Մինչև կարողացա ուշքի գալ, սարդն ամբողջությամբ կուչ եկավ, կնճռոտվեց։ Առանց մեկ ուրիշի ասելու էլ գիտեի, որ դա սարսափելի վատ նշան է և գլխիս փորձանք կբերի։ Այնպես զարհուրեցի, որ շորերս հանեցի ու դեն շպրտեցի։ Վեր կացա և երեք անգամ կրունկներիս վրա պտտվեցի, ամեն անգամ երեսս խաչակնքելով։ Մազերիցս մի փունջ կապեցի թելով՝ կախարդներին ինձնից հեռու պահելու համար, թեև դրան չէի հավատում։ Այդ կարելի է անել, երբ մեկը գտած պայտը դռան վրա ամրացնելու փոխարեն կորցնում է։ Բայց երբեք չէի լսել, թե սարդը սպանելը դժբախտությունից հեռու մնալու միջոց է։

Նորից նստեցի։ Ամբողջ մարմնով ցնցվում էի։ Վերցրի ծխամորճս․ տանը մեռելային լռություն էր տիրում, և այրին ոչինչ չէր իմանա։ Անցավ երկար ժամանակ, ապա լսեցի հեռվում քաղաքային ժամացույցի զարկերը՝ բո՛ւմ, բո՛ւմ, բո՛ւմ։ Տասներկու անգամ։ Նորից ամեն ինչ խաղաղվեց, ավելի քան երբևէ։ Շուտով մթության միջից լսեցի ներքևի ծառերից մեկի կոտրվող ճյուղի ձայնը։ Լուռ նստած՝ ունկնդրում էի։ Շուտով ականջիս հասավ հազիվ լսելի մի ձայն «մյաո՜ւ մյաո՜ւ»։ Կարծես կատու էր մլավում։ Լավ է, ասացի ու ինքս էլ կրկնեցի նույն «մյաու, մյաուն», որքան կարող էի մեղմ։ Այնուհետև հանգցրի մոմը, պատուհանից սողոսկեցի մարագը, սահեցի դուրս և սողալով հաստ ծառերին։ Անկասկած, դա Թոմ Սոյերն էր, որ ինձ էր սպասում։

Գլուխ երկրորդ

Ծառերի միջով անցնող շավղով, ոտքներիս ծայրերին հենված՝ գնացինք այրու պարտեզի ծայրը։ Շարժվում էինք կռացած, որպեսզի ճյուղերը մեր գլուխները չճանկռեն։ Խոհանոցի մոտով անցնելիս ոտքս դեմ առավ մի արմատի, և վայր ընկա։ Թխկոց լսվեց։ Կուչ եկանք ու լուռ նստեցինք։ Միսս Ուոթսոնի հաղթանդամ նեգրը, որի անունը Ջիմ էր, նստած էր խոհանոցի դռանը․ մենք նրան բավական պարզ տեսնում էինք, որովհետև դռան հետևում լույս կար։ Նա վեր կացավ ու վիզը երկարացնելով՝ լարեց լսողությունը․

― Ո՞վ է։

Նա մի քիչ էլ ականջ դրեց, ապա ոտքերի մատներին հենված՝ մոտեցավ, կանգնեց ուղիղ մեր արանքում։ Մենք գրեթե կարող էինք նրան շոշափել։ Այսպես երևի րոպեներ անցան, և ոչ մի ձայն չլսվեց, թեև իրար այնքան մոտ էինք կանգնած։ Ոտքիս կոճի մոտ սկսեց քոր գալ, բայց ես չհամարձակվեցի քորել։ Շուտով ականջս էլ քոր եկավ, թիկունքս էլ՝ ուսերիս մեջտեղը։ Այնպիսի վիճակում էի, որ եթե չքորեի, կմեռնեի։ Հետագայում էլ այդ բանը մի քանի անգամ նկատել եմ։ Եթե դուք հարգարժան մարդկանց շրջապատում եք կամ հուղարկավորության եք գնացել, կամ փորձում եք քնել, երբ ձեր քունը չի գալիս, մի խոսքով, եթե այնպիսի մի տեղում եք, որ քորել հնարավոր չէ, միանգամից հազար տեղ քոր կգա։

Շուտով Ջիմն ասաց․

― Ասացեք, ովքե՞ր եք։ Որտե՞ղ եք։ Անիծվեմ, եթե ձայն չեմ լսել։ Լավ, ես գիտեմ, թե ինչ կանեմ, կնստեմ այստեղ, մինչև նորից լսեմ։

Եվ նա նստեց գետնին, իմ ու Թոմի արանքում, մեջքը հենեց մի ծառի և ոտքերը պարզեց այնքան, որ մի ոտքը հասավ իմ ոտքին։ Քիթս էլ սկսեց քոր գալ՝ այնպես, որ աչքերս լցվեցին արտասուքով։ Բայց չքորեցի։ Հետո քթիս մեջ սկսեց քոր գալ, հետո էլ՝ քթիս տակը։ Չգիտեի, թե ինչ անեմ, որ հանգիստ նստեմ։ Այս դժբախտությունը շարունակվեց վեց֊յոթ րոպե, բայց ինձ ավելի երկար թվաց։ Այժմ քոր էր գալիս տասնմեկ տեղ։ Թվում էր, թե այլևս ոչ մի րոպե չեմ կարող դիմանալ։ Ատամներս սեղմել էի իրար և փորձում էի զսպել ինձ։ Հենց այդ ժամանակ Ջիմի շնչառությունը ծանրացավ, նա խռմփաց, քորն էլ շուտով անցավ։ Թոմը հազիվ լսելի ձայնով ինձ նշան արեց, և մենք թաթերի ու ծնկների վրա սողալով՝ հեռացանք։ Երբ արդեն տասը ոտնաչափ հեռացել էինք, Թոմը շշնջաց ականջիս, թե կատակի համար Ջիմին ուզում է կապել ծառից։ Բայց ես առարկեցի․ նա կարող էր արթնանալ, աղմուկ բարձրացնել և կիմանային, որ ես ներսում չեմ։ Հետո Թոմն ասաց, որ իր մոտ շատ մոմ չկա, ուզում է մտնել խոհանոց և մի քանի հատ վերցնել։ Ես չէի ուզում, որ նա այդպիսի փորձ կատարեր․ ասացի, թե Ջիմը կարող է արթնանալ և ներս գալ։ Թոմը չուզեց այդ վտանգավոր քայլից հրաժարվել։ Մտանք խոհանոց և վերցրինք երեք մոմ։ Թոմը, որպես վճար, սեղանին դրեց հինգ ցենք։ Դուրս եկանք։ Ես անհամբեր ուզում էի հեռանալ, բայց ոչ մի կերպ հնարավոր չեղավ Թոմին ետ պահել իր կատակից։ Նա ուզում էր թաթերի ու ծնկների վրա սողալով մոտենալ Ջիմին և գլխին մի խաղ խաղալ։ Սպասեցի, և դա ինձ շատ երկար թվաց։ Ամեն ինչ խաղաղ էր, լուռ ու տխուր։

Հենց որ Թոմը վերադարձավ, մենք շարժվեցինք այգու ցանկապատի երկարությամբ անցնող շավղով և շուտով հասանք տան հետևի զառիթափ բլրի գագաթը։ Թոմն ասաց, որ ինքը Ջիմի գլխարկը հանել է և կախել նրա գլխավերևի ոստից։ Այդ ժամանակ Ջիմը մի փոքր շարժվել է, բայց չի արթնացել։

Հաջորդ օրը Ջիմը պատմում էր, թե վհուկներն իրեն կախարդել են, հեծած շրջել նահանգով մեկ և ապա նորից բերել ծառի տակ, գլխարկն էլ ոստից կախել, որպեսզի ցույց տան, թե ով է այդ արել։ Մի այլ անգամ նա պատմեց, թե իրեն հեծած՝ քշել են Նոր Օռլեան։ Այնուհետև, ամեն անգամ նորից պատմելիս, հեռավորությունն ավելի ու ավելի մեծացնում էր, մինչև ասաց, թե իրեն հեծած՝ շրջել են ամբողջ աշխարհը և մեռցնելու չափ հոգնեցրել, իսկ մեջքը թամբից ամբողջովին ծածկվել է բշտիկներով։ Ջիմն անչափ հպարտանում էր դրանով և այնպիսի տրամադրության մեջ էր, որ հազիվ թե մյուս նեգրերին նկատեր։ Նեգրերը մղոններ անցնելով, գալիս էին մոտը, լսում այդ պատմությունը, և այժմ նրան ավելի էին հարգում, քան այդ կողմերում բնակվող որևէ այլ նեգրի։ Անծանոթ նեգրերը բերանները բաց կանգնում ու վերից֊վար նայում էին Ջիմին, կարծես նա հրաշք լիներ։ Նեգրերը միշտ խոհանոցի կրակի առջև նստած՝ մթության մեջ կախարդների մասին էին խոսում։ Հենց որ մեկը խոսեր և անդրադառնար այս հարցերին, Ջիմը պատահաբար ներս կմտներ ու կասեր․ «Հը՛մ, դուք ի՞նչ գիտեք կախարդների մասին», և խոսող նեգրը սսկվում էր ու մի կողմ քաշվում։ Ջիմի վզից միշտ թելով կախած էր լինում այն հինգ սենտանոց դրամը, որ Թոմն էր թողել խոհանոցում։ Նա ասում էր, թե դա թալիսման է․ սատանան իրեն տվել է սեփական ձեռքով և ասել, որ ինքը՝ Ջիմը, դրանով կարող է բուժել ամեն մեկին, ինչպես նաև այդ դրամին դիմելով՝ կարող է կախարդներին հավաքել իր շուրջը։ Բայց երբեք չէր հայտնում, թե ինչ էր ասում թալիսմանին։ Նեգրերն ամեն կողմից գալիս էին ու իրենց վերջին ունեցվածքը տալիս Ջիմին, միայն թե տեսնեին այդ հինգ ցենտանոց դրամը, բայց նրանք դա շոշափելու իրավունք չունեին, որովհետև սատանայի ձեռք էր դիպել դրան։ Ջիմն այժմ որպես ծառա անպետքացել էր․ շատ էր գոռոզացել, որ սատանա էր տեսել, և կախարդները հեծել էին իրեն ու քշել աշխարհով մեկ։

Այսպես, երբ Թոմն ու ես հասանք բլրի գագաթը և նայեցինք ներքև՝ գյուղին, պատուհաններից կարողացանք միայն տեսնել երեք֊չորս լույս։ Հավանորեն այդ տներում հիվանդ կար։ Մեր վերևում պայծառ շողում էին աստղերը։ Գյուղի տակով անցնում էր գետը՝ մեկ մղոն լայնությամբ, հոյակապ և միաժամանակ երկյուղալի։ Բլրից ցած իջանք և գտանք Ջո Հարպըրին, Բեն Ռոջերսին ու երկու֊երեք այլ տղաների, որ թաքնվել էին հին կաշեգործարանում։ Մենք արձակեցինք մի նավակ, գետով երկու և կես մղոն իջանք ներքև, մինչև բլրի ստորոտի գետեզրյա մեծ փլվածքն ու դուրս եկանք ափ։

Շարժվեցինք դեպի թփուտները։ Թոմը բոլորիս ստիպեց երդվել, որ գաղտնապահ կլինենք, ապա ցույց տվեց բլրի մեջ, թփուտների ամենախիտ մասում բացված մի անցք։ Վառեցինք մոմերը և թաթերի ու ծնկների վրա սողացինք ներս։ Այսպես գնացինք երկու հարյուր յարդ։ Հետո քարանձավի անցքը լայնացավ։ Թոմն այդ անցքերում ինչ֊որ բան էր որոնում և շուտով մտավ մի պատի տակ, որտեղ եղած անցքը ոչ ոք չէր նկատի։ Մենք սողեսող շարժվեցինք նեղ անցքով և հասանք մի խուց՝ ամբողջովին խոնավ, թաց ու ցուրտ։ Այդտեղ էլ կանգ առանք։ Թոմն ասաց․

― Այժմ կհիմնենք մի ավազակախումբ, որը կանվանենք «Թոմ Սոյերի հրոսախումբ»։ Ամեն ոք, եթե ուզում է միանալ մեզ, պետք է երդվի և իր անունը գրի արյունով։

Բոլորն էլ ուզում էին։ Թոմը բերեց մի թերթիկ, որի վրա գրել էր երդումը, և կարդաց։ Պահանջվում էր, որ յուրաքանչյուր տղա սերտորեն կապված լինի խմբի հետ և ոչ մի գաղտնիք ուրիշի չհայտնի։ Եթե մեկը վնաս տա խմբի տղաներից մեկին, ապա այն տղան, որին կհանձնարավի սպանել այդ վնաս տվողին ու նրա ընտանիքի անդամներին, պետք է ո՛չ ուտի, ո՛չ քնի, քանի դեռ չի սպանել բոլրորին և նրանց կրծքին խաչ չի քաշել իբրև խմբի նշան։ Ոչ ոք իրավունք չուներ օգտագործելու այդ նշանը, եթե Թոմի խմբին չէր պատկանում։ Եթե մեկնումեկը համարձակվեր այդ բանն անել, նրան պետք է հետապնդեին, իսկ եթե կրկներ՝ սպանեին։ Եթե խմբի անդամներից մեկնումեկը որևէ գաղտնիք հայտներ, նրա վիզը պետք է կտրեին, մարմինն այրեին ու մոխիրը շաղ տային, անունը արյունով ջնջեին ցուցակից և երբեք չհիշեին նրան, անիծեին ու ընդմիշտ մոռանային։

Բոլորն ասացին, որ դա իսկական, գեղեցիկ երդում է, և Թոմին հարցրին, թե դա ի՞նքն է հորինել։ Թոմը պատասխանեց, թե մի մասը իրենն է, մնացածը վերցրել է ծովահենների ու ավազակների մասին գրված գրքերից․ չէ՞ որ կանոնավոր գործող ամեն խումբ ունի նման երդմնագիր։

Մի քանիսին թվում էր, թե լավ կլինի սպանել այն տղաների ընտանիքի անդամներին, որոնք գաղտնիքը կհայտնեն։ Թոմն ասաց, որ դա վատ միտք չէ, մատիտը վերցրեց և դա էլ ավելացրեց։

Ապա Բեն Ռոջերսն ասաց․

― Բա որ Հեք Ֆիննը ընտանիք չունի՞, այս դեպքում ի՞նչ ենք անելու։

― Չէ՞ որ նա հայր ունի, ― ասաց Թոմ Սոյերը։

― Այո, հայր ունի, բայց այս օրերին նրան երբեք չեք կարող գտնել։ Նա սովորաբար հարբած թավալվում էր կաշեգործարանի բակում, խոզերի հետ, բայց մեկ տարուց ավելի է, ինչ այս կողմերում չի երևացել։

Նրանք քննարկեցին այս հարցը և պատրաստվում էին ջնջել իմ անունը, որովհետև ասում էին, թե ամեն մի տղա պետք է ծնող կամ որևէ մերձավոր ունենա, որին հարկ եղած դեպքում սպանեն, այլապես դա մյուսների նկատմամբ արդարացի չի լինի։ Բայց նրանցից ոչ մեկը չէր կարողանում ասել, թե ինչ որոշեն։ Բոլորն էլ կոճղերի պես լուռ ու մունջ կանգնած էին։ Քիչ էր մնում լաց լինեի, բայց հանկարծ մի բան հիշեցի։ Տվեցի միսս Ուոթսոնի անունը․ հարկ եղած դեպքում կարող էին նրան սպանել։ Բոլորն ասացին․

― Օ՜, հարմար է։ Շա՜տ հարմար է։ Կարելի է Հեքին ընդունել։

Այնուհետև բոլորն ասեղով ծակեցին իրենց մատները, որպեսզի արյունով ստորագրեն երդմնագիրը։ Ես էլ իմ նշանը դրի թղթի վրա։

― Այժմ, ― ասաց Բեն Ռոջերսը, ― ի՞նչ է լինելու այս խմբի անելիքը։

― Ոչինչ, միայն կողոպուտ և սպանություն, ― պատասխանեց Թոմը։

― Բայց ո՞ւմ ենք կողոպտելու, տնե՞ր, թե՞ անասուններ ենք գողանալու, թե՞․․․

― Ի՞նչ դատարկ բան ես ասում․ անասուն գողանալը ու նման բաները կողոպուտ չեն։ Դրանք գողություններ են, ― ասաց Թոմը, ― իսկ մենք գողեր չենք։ Մեր գործունեության ոճը այդ չէ։ Մենք ավազակներ ենք։ Մենք դիմակներ հագած կանգնեցնում ենք մեծ ճանապարհի փոխադրակառքերն ու ուղեկառքերը, սպանում մարդկանց և վերցնում նրանց ժամացույցներն ու դրամը։

― Միշտ պետք է մարդկանց սպանե՞լ։

― Այո, իհարկե, ամենալավն այդ է։ Մի քանի հեղինակավոր մարդիկ այլ կերպ են մտածում, բայց մեծ մասամբ ամենից հարմարը սպանելն է, բացի այն սակավաթիվ դեպքերից, երբ նրանց կարելի է քարանձավ բերել և պահել այնքան, մինչև փրկագին կստանանք։

― Փրկագի՞ն, ի՞նչ բան է փրկագինը։

― Չգիտեմ, բայց այդպես են անում։ Կարդացել եմ գրքերում, և մենք էլ, իհարկե, պետք է այդպես վարվենք։

― Բայց դա ինչպե՞ս կարող ենք անել, երբ չգիտենք, թե ինչ է։

― Է՛հ, գրողը տանի։ Գիտենանք էլ, չգիտենանք էլ, անելու ենք։ Չասացի՞, թե այդ մասին գրված է գրքերում։ Մի՞թե ուզում ես այնպիսի բան անել, որը տարբերվի գրքում գրածից և ամեն ինչ խառնվի։

― Է՛հ, լավ է այդպես խոսելը, Թոմ Սոյեր, բայց ինչպե՞ս են փրկագնով ազատվելու, եթե մենք չգիտենք, թե դա ինչպես է արվում։ Ես հենց այդ եմ ուզում իմանալ։ Դու ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ բան է դա։

― Ճիշտն ասած, ես էլ չգիտեմ։ Բայց, գուցե, պահել նրանց մինչև փրկագին ստանալը նշանակում է պահել մինչև նրանք մեռնեն։

― Այժմ ասածդ մի բանի նման է․ մեր օգտին է։ Բայց ինչո՞ւ սկզբից այդպես չէիր բացատրում։ Դա նշանակում է, մենք նրանց պահելու ենք այնքան, մինչև փրկվեն մեռնելով։ Թե չէ նրանք մեզ նեղություն կտան, ամեն ինչ կուտեն և միշտ կաշխտեն փախչել։

― Ինչե՜ր ես ասում, Բեն Ռոջերս։ Ինչպե՞ս կփախչեն, եթե հսկի պահակը։ Կգնդակահարի, եթե նրանք համարձակվեն տեղից շարժվել։

― Պահա՞կ։ Լա՜վ է։ Ուրեմն՝ մեկը պետք է ամբողջ գիշերը նստի ու չքնի, որպեսզի նրանց հսկի։ Իմ կարծիքով դա հիմարություն է։ Ինչո՞ւ մեկնումեկը չի կարող մի լախտ վերցնել և փրկել նրանց, երբ նրանք կարողանան այստեղ հասնել։

― Որովհետև գրքերում այդպիսի կարգ չկա։ Ահա թե ինչու։ Այժմ, Բեն Ռոջերս, ուզո՞ւմ ես գործը կանոնավոր անել, թե՞ ոչ, հարցն այս է։ Չե՞ս ընդունում, որ այդ գրքերը գրող մարդիկ գիտեն, թե ինչն է ճիշտ։ Կարծում ես, թե դու կարո՞ղ ես նրանց որևէ բան սովորեցնել։ Շատ բան չես կարող։ Ոչ, սըր, մենք պետք է ճիշտ վարվենք և մարդկանց փրկենք ցույց տված օրինավոր ճանապարհով։

― Լավ, դա ինձ չի վերաբերում, միայն ասում եմ, թե դա հիմար ճանապարհ է։ Ասա, եթե ես քո չափ անգիտակ լինեի, էլի ինձ թույլ չէի տա նման բան ասել։ Կանանց սպանե՞լ։ Ոչ։ Դեռ ոչ ոք գրքերում նման բան չի ասել։ Կանանց կբերես քարանձավ և միշտ հնարավորության չափ քաղաքավարի կվարվես նրանց հետ։ Նրանք էլ կարճ ժամանակում կսիրահարվեն քեզ և այլևս չեն ցանկանա տուն գնալ։

― Եթե այդպես է, համաձայն եմ, բայց ես դրանում լավ բան չեմ տեսնում։ Շուտով քարանձավը այնպես կլցվի կանանցով ու փրկության սպասող տղամարդկանցով, որ ավազակներին տեղ չի մնա։ Բայց շարունակիր, ոչինչ չունեմ ասելու։

Փոքրիկ Թոմի Բարնսն այդ ժամանակ քնած էր, և երբ նրան արթնացրին, վախեցած ճչաց ու ասաց, որ ուզում է գնալ տուն, մայրիկի մոտ, այլևս չի ուզում ավազակ դառնալ։

Բոլորն սկսեցին նրան ծաղրել և անվանեցին լալկան երեխա։ Դրանից նա ավելի կատաղեց ու ասաց, որ իսկույն կգնա և բոլոր գաղտնիքները կհայտնի։ Թոմը նրան հինգ ցենտ տվեց, որպեսզի լռի և ասաց, որ շուտով բոլորս ենք տուն գնալու։ Կհանդիպենք հաջորդ շաբաթ, կկողոպտենք մեկնումեկին ու մի քանիսին էլ կսպանենք։

Բեն Ռոջերսն ասաց, որ ինքը չի կարող հաճախակի դուրս գալ, բացի կիրակի օրերից, և ուզում է հաջորդ կիրակի օրն սկսել։ Բայց բոլոր տղաներն ասացին, թե կիրակի օրը ոճիր գործելը չար բան է։ Դրանով էլ հարցը լուծվեց։ Նրանք համաձայնեցին հնարավորության չափ շուտ հավաքվել և նշանակել օրը։ Թոմ Սոյերին ընտրեցին ավազակապետ, Ջո Հարպըրին՝ տեղակալ, ապա բոլորս գնացինք տուն։

Ես մագլցելով բարձրացա փայտանոցի տանիքը և իմ պատուհանից սողացի ներս։ Արդեն լուսադեմ էր։ Նոր շորերս ճարպոտվել ու փոշոտվել էին, իսկ ինքս շան պես հոգնել էի։

Գլուխ երրորդ

Առավոտյան պառավ միսս Ուոթսոնը մի լավ դաս տվեց ինձ՝ շորերս կեղտոտելու համար։ Այրին հանդիմանական ոչ մի խոսք չասաց, միայն մաքրեց մոմի ճարպն ու կավը, բայց նա այնպես տխուր էր, որ մտածեցի, այսուհետև ավելի լավ կվարվեն հետը, եթե կարողանամ։ Միսս Ուոթսոնն ինձ տարավ մառան ու աղոթեց, բայց բանը դրանով չվերջացավ։ Նա ինձ ասաց, որ ես եթե ամեն օր աղոթեմ, ապա ինչ ուզենամ կստանամ։ Իհարկե, դա այդպես չէր։ Փորձեցի։ Մի անգամ ստացա ձուկ որսալու կարթի թել, բայց ծայրին կարթ չկար։ Ինչի՞ս էր դա պետք։ Երեք֊չորս անգամ փորձեցի դրա համար էլ աղոթել, բայց բան դուրս չեկավ։ Շուտով խնդրեցի միսս Ուոթսոնին, որ ինձ համար աղոթի, բայց նա ասաց, որ ես հիմար եմ, նույնիսկ չասաց, թե ինչու, և այդպես էլ ես ոչինչ չհասկացա։

Մի անգամ անտառում նստած՝ երկար մտածեցի այդ մասին։ Ինքս ինձ ասում էի․ եթե մարդ աղոթելով կարող է ստանալ ուզածդ բանը, ապա ինչո՞ւ սարկավագ Վինը չի կարողանում վերադարձնել այն դրամը, որ կորցրեց խոզի միսը վաճառելուց հետո։ Ինչո՞ւ այրին չի կարողանում ետ ստանալ քթախոտի արծաթե տուփը, որ գողացել էին։ Ինչո՞ւ միսս Ուոթսոնը չի գիրանում։ Ոչ, ասացի ինքնս ինձ, դրա մեջ ոչինչ չկա։ Գնացի և այրուն պատմեցի այդ մասին, բայց նա ասաց, որ աղոթելով մարմինը ստանում է «հոգևոր բարիքներ»։ Դա հասկանալն իմ կարողությունից վեր էր, բայց նա բացատրեց, թե ինչ է ուզում ասել։ Ասաց, որ ես պետք է օգնեմ ուրիշներին, նրանց համար անեմ այն, ինչ կարող եմ, շարունակ հոգատար լինեմ նրանց նկատմամբ և երբեք իմ մասին չմտածեմ։ Ինչպես հասկացա, այդ ուրիշների մեջ մտնում էր և միսս Ուոթսոնը։ Գնացի անտառ և երկար ժամանակ մտքումս շուռումուռ տվի նրա ասածները, բայց չկարողացա հասկանալ, թե ուրիշներին օգտակար լինելուց ինձ ի՞նչ օգուտ։ Ի վերջո, որոշեցի այլևս այդ առթիվ չանհանգստանալ, հրաժարվել դրանից։ Երբեմն այրին ինձ մի կողմ էր տանում ու աստծո նախախնամության մասին այնպես էր խոսում, որ բերանիս ջուրը վազում էր, բայց պատահում էր, որ հենց մյուս օրը միսս Ուոթսոնն ամբողջովին շուռ էր տալիս իր ասածը։ Նրա ասածներից եկա այն համոզման, որ երկու աստված կա։ Մի խեղճ մեղավոր այրու աստծո առջև թերևս մի կերպ կարողանար արդարանալ, բայց եթե միսս Ուոթսոնի աստծո ճանկն ընկներ, այլևս չէր ազատվի։ Երկար մտածեցի և վճռեցի, որ ավելի լավ է այրու աստծուն ապավինել, երբ նա իմ կարիքն զգա, թեև չէի հասկանում, թե ես նրա ինչի՞ն եմ պետք, և ինձնից ի՞նչ օգուտ, երբ ոչինչ չգիտեմ, այնքան լավ վարք չունեմ, ծագումս էլ հասարակ է։

Ավելի քան մեկ տարի հայրս քաղաքում չէր երևում, և դա ինձ համար լավ էր, քանի որ այլևս չէի ուզում նրան տեսնել։ Նա սովորություն ուներ ինձ միշտ ծեծել, երբ զգաստ էր լինում, և երբ ես էլ ձեռքն էի ընկնում։ Այդ պատճառով էլ փախչում էի անտառ, երբ նա մոտակայքում էր լինում։ Վերջերս մարդիկ խոսում էին, թե նրան գտել են գետում խեղդված, քաղաքից տասներկու մղոն վերև։ Ենթադրում էին, թե դա հայրս է։ Ասում էին, որ խեղդվածը հասակով ճիշտ հորս չափ է, հագին՝ ցնցոտիներ, անսովոր երկար մազեր ունի, հորս շատ է նման։ Բայց դեմքից ոչինչ չէին կարողացել եզրակացնել․ հորս այնքան ուշ էին ջրի տակից հանել, որ դեմքից գրեթե ոչինչ չէր մնացել։ Մարդիկ նրան ջրից դուրս էին բերել և թաղել գետափին։ Բայց իմ հանգիստ վիճակը երկար չտևեց․ հարկ եղավ ինչ֊որ բանի մասին մտածել։ Ես շատ լավ գիտեի, որ խեղդված տղամարդը մեջքի վրա չի լողում, այլ բերանսքսիվայր։ Ուստի եզրակացրի, որ դա հայրս լինել չի կարող․ տղամարդու շոր հագած կին է եղել։ Նորից անհանգիստ էի, թվում էր, թե ծերունին շուտով ուր որ է կհայտնվի, թեև չէի ուզում, որ աչքիս երևա։

Մոտ մեկ ամիս ավազակ֊ավազակ էինք խաղում։ Հետո ես հրաժարական տվի։ Հրաժարվեցին և մյուս բոլոր տղաները։ Մենք ոչ ոքի չկողոպտեցինք, ոչ մեկին չսպանեցինք, միայն ձևացնում էինք։ Սովորաբար դուրս էինք վազում անտառից և գրոհում խոզարածների, ինչպես և կանանց վրա, որոնք սայլերով բանջարեղեն էին տանում շուկա։ Բայց մենք նրանցից ոչ մեկին ձեռք չէինք տալիս։ Թոմ Սոյերը խոզերն անվանում էր «ոսկու գնդեր», իսկ բողկերն ու մյուս բանջարեղենը՝ «գոհարներ»։ Մենք քարանձավ էինք գնում և աղմկում մեր արածների առթիվ, թե քանի մարդ ենք սպանել և քանիսին վիրավորել։ Բայց ես այդ գործի մեջ օգուտ չէի տեսնում։

Մի անգամ Թոմը տղաներից մեկին ուղարկեց քաղաք՝ վառվող փայտը ձեռքին, որը նա անվանում էր պայմանանշան (դրանով խմբի անդմներին իմաց էին տալիս, որ հավաքվեն), ապա ասաց, թե իր լրտեսները գաղտնի տեղեկություններ են բերել, որ հաջորդ օրը իսպանացի վաճառականների և հարուստ արաբների մի ամբողջ քարավան ադամանդներով բեռնված երկու հարյուր փղերով, վեց հարյուր ուղտերով և ավելի քան հազար «բեռնատար» ջորիներով իջևանելու է քարանձավի մոտ։ Նրանց պաշտպաններն ընդամենը չորս հարյուր զինվոր են, ուստի մենք պետք է դարան պատրաստենք, սպանենք բոլորին ու հափշտակենք հարստությունը։ Թոմն ասաց, որ մենք պետք է սրենք թրերը, մաքրենք հրացանները և պատրաստ լինենք։ Նա երբեք չէր հարձակվում նույնիսկ բողկի սայլի վրա, մինչև թրերն ու հրացանները սրած ու մաքրած չլինեին, թեև մեր ունեցածը միայն տախտակի բարակ ձողեր էին և հատակ մաքրելու խոզանակի փայտեր։ Դրանք ինչքան էլ մաքրես ու տանջվես, մազաչափ անգամ չեն փոխվի։

Ես չէի հավատում, թե մենք կկարողանանք ջարդել այդքան մեծաթիվ իսպանացիների ու արաբների, բայց ուզում էի ուղտեր ու փղեր տեսնել։ Հաջորդ օրը, որը շաբաթ էր, ես դարանում էի։ Հենց որ ազդանշան տրվեց, խառնիխուռն դուրս սուրացինք անտառից ու վազեցինք բլուրն ի վար։ Բայց այնտեղ ո՛չ իսպանացիներ կային, ո՛չ արաբներ, ո՛չ էլ ուղտ կամ փիղ։ Ոչինչ չկար, բացի դպրոցականների կիրակնօրյա դաշտային ճաշկերույթից, որին մասնակցում էին միայն առաջին դասարանի աշակերտները։ Մենք գրոհեցինք դրանց վրա և հալածեցինք ամբողջ հովտի երկայնքով։ Բայց ոչ մի ավար ձեռք չբերեցինք, եթե նկատի չունենանք մի քանի մեղրաբլիթ ու քիչ մուրաբա, թեև Բեն Ռոջերսի ձեռքն ընկավ նաև ցնցոտիներով մի տիկնիկ, իսկ Ջո Հարպըը գտավ եկեղեցական մի երգարան և մի կրոնաճառ։ Ապա մեզ վրա հարձակվեց ուսուցչուհին և ստիպեց գցել ամեն ինչ ու փախչել։ Ես ոչ մի ադամանդ չտեսա և այդ մասին ասացի Թոմ Սոյերին: Բայց նա պնդեց, թե այնուամենայնիվ, բեռներով ադամանդ կար, կային արաբներ, փղեր և շատ այլ բաներ։

― Իսկ ինչո՞ւ մենք դրանք չտեսանք, ― հարցրի ես։

Նա պատասխանեց․

― Եթե դու այդքան անգիտակ չլինեիր և կարդացած լինեիր մի գիրք, որը կոչվում է «Դոն֊Քիշոտ», այդ բանը կիմանայիր առանց հարցնելու։ Այդ ամենը մարդ կարող է տեսնել կախարդանքի ուժով։

Այնուհետև ասաց, որ այնտեղ կային հարյուրավոր զինվորներ, փղեր, գանձեր և այլն, բայց մենք ունեիք թշնամիներ, որոնց անվանեց մոգեր, և նրանք չարամտորեն ամեն ինչ կերպարանափոխեցին, դարձրին երեխաների կիրակնօրյա դպրոց։

Ես ասացի․

― Շատ լավ, այդ դեպքում մեզ մնում է հարձակվել այդ մոգերի վրա։

Բայց Թոմ Սոյերը պատասխանեց, որ ես ապուշ եմ։

― Ինչե՜ր ես խոսում, ― ասաց նա, ― չէ՞ որ մոգը կարող է հազարավոր ոգիներ կանչել, և նրանք քեզ մեկ ակնթարթում կհոշոտեն, ժամանակ չտալով, որ «մայրիկ» կանչես։ Նրանք ծառի չափ բարձր հասակ ունեն և եկեղեցու չափ լայնք։

― Լավ, ― ասացի ես, ― ենթադրենք, թե մենք մի քանի ոգի կանչեցինք մեզ օգնելու, այդ դեպքում չե՞նք կարող դրանց ծեծել։

― Իսկ ինչպե՞ս կկանչես։

― Չգիտեմ։ Իսկ նրան ինչպե՞ս են կանչում։

― Ինչպե՞ս։ Թիթեղյա մի հին լապտեր կամ երկաթե մանյակ են շփում, և ոգիները կատաղի շարժումներով, որոտ, կայծակ, քուլա֊քուլա ծուխ արձակելով, ամեն կողմից թափվում են, անմիջապես կատարում, ինչ նրանց ասվի։ Նրանց համար չնչին բան է միաձույլ աշտարակը հիմքից դուրս քաշել ու դրանով հարվածել կիրակնօրյա դպրոցի վարիչի կամ ուրիշի ճակատին։

― Իսկ ո՞վ է դրանց այդքան կատաղի շարժման մեջ դնում։

― Նա, որ շփում է լապտերը կամ մանյակը։ Ոգիները պատկանում են այդ անձնավորությանը և պարտավոր են անել այն, ինչ նա հրամայի։ Եթե ասի, որ պետք է ադամանդից քառասուն մղոն երկարությամբ պալատ կառուցել ու լիքը լցնել ծամոնով կամ ցանկացած որևէ այլ բանով, եթե ասի, որ Չինաստանի կայսեր դստերը բերեն կնության, ապա նրանք պարտավոր են անել և դա պետք է կատարեն մինչև հաջորդ արևածագը։ Բացի այդ, նրանք պարտավոր են պալարը տեղափոխել աշխարհի բոլոր կողմերը, ուր ուզում ես։ Հասկանո՞ւմ ես։

― Լավ, ― ասացի ես, ― կարծում եմ, որ դրանց կարելի է անվանել տափակ, ապուշ արարածների ոհմակ, եթե պալատը իրենց պահելու փոխարեն, այդքան հիմար դեր են կատարում։ Դեռ ավելին։ Եթե ես այդ ոգիներից մեկը լինեի, ավելի շուտ կգնայի Երիքո, քան թե բան ու գործ թողած՝ կգնայի ինչ֊որ մեկի մոտ, որը թիթեղե մի հին լապտեր է շփել։

― Ինչե՞ր ես ասում, Հեք Ֆինն։ Երբ նա լապտեր շփեր, դու ուզեիր, չուզեիր, պիտի ներկայանայիր։

― Ի՞նչ։ Իսկ եթե ես լինեմ ծառի չափ բարձր և եկեղեցու չափ մե՞ծ։ Լավ, այդ դեպքում կգայի, բայց, հավատացնում եմ, որ դրան կստիպեի բարձրանալ այդ երկրի ամենաբարձր ծառի կատարը։

― Դատարկ բան ես ասում, Հեկ Ֆինն։ Չարժե քեզ հետ խոսել։ Դու ոչինչ չգիտես, կատարյալ տխմար ես։

Երկու֊երեք օր ես մտածում էի այս մասին։ Այնուհետև որոշեցի տեսնել, թե իսկապես դրա մեջ որևէ բան կա՞։ Վերցրի թիթեղե մի հին լապտեր, երկաթե մի մանյակ, գնացի անտառ և սկսեցի շփել ու շփել մինչև քրտնքի մեջ կորա, ինչպես հնդիկ։ Մտադիր էի մի պալատ կառուցել տալ ու վաճառել։ Բայց ապարդյուն․ ոչ մի ոգի չհայտնվեց։ Սկսեցի մտածել, որ դա Թոմ Սոյերի ստերից մեկն է։ Ինձ թվում էր, թե նա հավատում է արաբների ու փղերի պատմությանը, բայց ինչ վերաբերում է ինձ, ես այլ կերպ էի մտածում։ Իմ տեսածը բոլոր նշաններով դպրոց էր։

Գլուխ չորրորդ

Այսպես անցավ երեք֊չորս ամիս։ Արդեն խոր ձմեռ էր։ Ես ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էի դպրոցում։ Մի փոքր սովորել էի բառեր հեգել, կարդալ ու գրել, անգիր էի արել բազմապատկման աղյուսակը՝ մինչև վեց անգամ յոթը, որը հավասար է երեսունհինգի։ Իմ կարծիքով դրանից ավելին չէի կարող իմանալ, եթե նույնիսկ հավիտյան ապրեի․ մաթեմատիկան ոչ մի կերպ գլուխս չէր մտնում։

Սկզբում ատում էի դպրոցը, բայց շուտով այնքան վարժվեցի, որ կարող էի դիմանալ։ Երբ շատ էի ձանձրանում, փախչում էի, իսկ հաջորդ օրվա ծեծն ու հանդիմանություններն ինձ համար օգտակար էին․ զգաստացնում էին։ Այսպիսով, որքան շատ գնացի դպրոց, այնքան դա հեշտացավ ինձ համար։ Վարժվում էի նաև այրու կարգ ու կանոնին, և նրա վարվելակերպն ինձ համար անքան տանջալից չէր։ Ընդհանրապես շատ էի նեղվում տանն ապրելուց ու մահճակալին քնելուց։ Քանի դեռ ձմեռ չէր, երբեմն դուրս էի ծլկում ու քնում տակառում։ Դա բավականություն էր ինձ համար։ Ինձ ավելի շատ դուր էր գալիս իմ նախկին ապրելաձևը, բայց նորին էլ սկսում էի վարժվել․ որչափով դա նույնպես սրտովս էր։ Այրին ասում էր, որ ես դանդաղ, բայց հաստատապես ուղղվում եմ, և գոհ էր իմ վարքից։ Ասում էր, որ այլևս իմ պատճառով չի ամաչի։

Մի առավոտ նախաճաշին պատահմամբ շուռ տվեցի աղամանը։ Ես հնարավորին չափ արագ վերցրի մի քիչ աղ, որպեսզի ձախ ուսիս վրայով դեն գցեմ և դրանով ինձնից հեռացնեմ դժբախտությունը, բայց միսս Ուոթսոնն առաջ եկավ ու կանգնեցրեց ինձ։ Նա ասաց․ «Ձեռքերդ հեռո՛ւ, Հե՛քլբերի, ի՜նչ անշնորհք բաներ ես միշտ անում»։ Այրին իմ օգտին խոսեց, բայց դրանով դժբախտությունը չէր հեռանա․ ես այդ լավ գիտեի։

Նախաճաշից հետո տնից դուրս եկա հոգնած ու անտրամադիր, ինքս ինձ հարցնելով, թե տեսնես ի՛նչ է գլխիս գալու, ի՛նչ է պատահելու։ Կան միջոցներ, որոնց շնորհիվ որոշ աղետներ կանխվում են, բայց այս մեկը դրանցից չէր, և ես երբեք չփորձեցի որևէ բան անել․ հոգեպես ընկճված քարշ էի գալիս, սպասելով դաժան ճակատագրի վճռին։

Ես շարժվեցի դեպի դիմացի պարտեզը և վեր մագլցեցի բարձր ցանկապատի այն մասով, որտեղ մուտքն էր․ ճանապարհս դա էր։ Գետինը ծածկված էր մեկ մատնաչափ ձյան շերտով, որի վրա տեսա ինչ֊որ ոտնահետքեր։ Մեկը եկել էր քարհանքից, մի պահ կանգ առել ցանկապատի այդ մասի մոտ և ապա պտտվել շուրջը։ Զարմանալին այն էր, որ ցանկապատի մոտ այդքան մնալուց հետո ներս չէր մտել։ Ես չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ էր նշանակում այդ։ Այնուամենայնիվ շատ հետաքրքիր էր։ Ուզում էի հետևել, բայց կանգ առա, որ դիտեմ հետքերը։ Սկզբում ոչինչ չնշմարեցի, բայց հետո ուրիշ բան ընկավ աչքովս։ Ձախ ոտքի կոշիկի կրնկի տակ մեխից պատրաստած խաչ կար, որի նպատակը չար ոգուն հեռու պահելն էր։

Մի վայրկյանում վեր կացա ու վազելով իջա բլրից։ Անընդհատ ուսիս վրայով ետ էի նայում, բայց ոչ ոքի չտեսա։ Արագ վազեցի դատավոր Թեչըրի մոտ։

― Ի՞նչ է պատահել, տղաս, շունչդ կտրվում է։ Տոկոսներիդ համա՞ր ես եկել։

― Ոչ, սըր, ― ասացի ես, ― իսկ ինձ համար որևէ բան կա՞։

― Այո, երեկ երեկոյան կես տարվա համար ստացա ավելի քան հարյուր հիսուն դոլար։ Դա քեզ համար կատարյալ հարստություն է։ Լավ կլինի՝ թույլ տաս դա էլ վեց հազար դոլարի հետ բանկը դնեմ․ եթե վերցնես, կծախսես։

― Ոչ, սըր, ― ասացի ես, ― չեմ ուզում ծախսել, բոլորովին չեմ ուզում վերցնել, ոչ էլ վեց հազար դոլարն եմ ուզում։ Ես ուզում եմ, որ դուք դրանք վերցնեք ձեզ, ուզում եմ ձեզ տալ․․․ վեց հազար դոլարը, բոլորը։

Թեչըրը զարմացած նայեց ինձ։ Թվում էր, թե չի հասկանում իմ ասածները։

― Ինչպե՞ս թե, տղաս, ի՞նչ ես ուզում դրանով ասել։

― Ինձ ոչինչ մի՛ հարցրեք, խնդրում եմ։ Դուք կվերցնեք այդ դրամը, չէ՞։

Թեչըրն ասաց․

― Ինձ համար դա հանելուկ է։ Բա՞ն է պատահել։

― Խնդրում եմ, վերցրեք, ― ասացի ես, ― և ինձ ոչինչ մի՛ հարցրեք․ այդ դեպքում ես ստիպված չեմ լինի սուտ խոսել։

Մի պահ Թեչըրը խորասուզվեց մտքերի մեջ և ասաց․

― Օ՜, կարծում եմ, որ հասկացա։ Ուզում ես ամբողջ ունեցվածքդ ինձ ծախել և ոչ թե տալ։ Այդ միանգամայն ճիշտ միտք է։

Ապա նա ինչ֊որ բան գրեց թղթի վրա, կարդաց և ասաց․

― Ահա, տեսնո՞ւմ ես, այստեղ ասված է․ «Ի նշան հարգանքի»։ Այդ նշանակում է, որ ես դա գնել եմ և փոխարենը վճարել։ Ահա քեզ մեկ դոլար։ Այժմ ստորագրիր։

Ես ստորագրեցի և դուրս եկա։

Միսս Ուոթսոնի նեգր Ջիմը բռունցքի մեծությամբ մազե գնդակ ուներ, որը դուրս էր բերել եզան ստամոքսից և դրանով կախարդություն էր անում։ Նա ասում էր, թե նրա մեջ ոգի կա, որն ամեն ինչ գիտե։ Ուստի այդ երեկո գնացի նրա մոտ և ասացի, որ հայրս նորից այստեղ է․ հետքը տեսել եմ ձյան վրա։ Ուզում էի իմանալ, թե ի՛նչ է անելու․ մնալո՞ւ է այստեղ, թե՞ ոչ։ Ջիմը դուրս բերեց մազե գնդակը, ինչ֊որ բան շշնջաց վրան, ապա բարձրացրեց վերև ու բաց թողեց։ Գնդակը բավական հաստատուն ընկավ ցած և հազիվ մեկ մատնաչափ գլորվեց։ Ջիմը փորձեց երկրորդ անգամ, բայց արդյունքը նույնն էր։ Ջիմը ծունկ չոքեց, ականջը դրեց գնդակի վրա, լսողությունը լարեց, բայց անօգուտ։ Նա ասաց, որ գնդակը չի ուզում խոսել․ երբեմն առանց դրամի չի խոսում։ Ես ասացի, որ հին, մաշված, կեղծ քառորդ դոլարանոց ունեմ, որը ոչ մի բանի պետք չէ․ արծաթի տակից արույրը երևում է և ոչ մի տեղ չեն վերցնի, նույնիսկ եթե արույրը չերևա, որովհետև շատ մաշված է, կարծես ճարպոտած լինի և անմիջապես կերևա կեղծ լինելը։ (Որոշեցի ոչինչ չասել դատավորից ստացածս դոլարի մասին)։ Ես ասացի, որ վատ դրամ է, բայց գուցե մազե գնդակը վերցնի, գուցե չհասկանա լավն ու վատը։ Ջիմը նախ հոտոտեց դրամը, ապա կծեց և այնուհետև շոշափեց ու հայտնեց, թե ինքն այնպես կանի, որ մազե գնդակը դա իսկական դրամ կարծի․ ասաց, որ մի կարտոֆիլ կճեղքի, դրամը կդնի երկու շերտերի միջև ու այդպես կպահի ամբողջ գիշերը։ Հաջորդ առավոտյան արույրը այլևս չի երևա և ճարպոտությունը չի զգացվի, քաղաքում ամեն մարդ կվերցնի այն, ո՜ւր մնաց թե մազե գնդակը։ Ես գիտեի, որ կարտոֆիլով կարելի է այդ անել, բայց մոռացել էի։

Ջիմը քառորդ դոլարը մազե գնդակի մեջ դրեց, կռացավ ու նորից ականջ դրեց։ Այս անգամ ասաց, որ ամեն ինչ կարգին է․ մազե գնդակն իմ ամբողջ բախտը կգուշակի ու կասի, եթե ցանկանամ։ Ես ասացի, որ ուզում եմ։ Եվ մազե գնդակը խոսեց Ջիմի հետ, Ջիմն էլ ինձ պատմեց։ Նա ասաց․

― Քո ծեր հայրը ինքն էլ դեռ չգիտե իր անելիքը։ Երբեմն կարծում է, թե գնալու է, երբեմն էլ մնալու։ Ամենալավն այն կլինի, որ դու հանգիստ լինես, իսկ ծերուկը թող ինքը որոշի իր ճանապարհը։ Երկու հրեշտակ սավառնում են նրա շուրջը։ Մեկը ամբողջովին սպիտակ է ու շողշողուն, իսկ մյուսը՝ ամբողջովին սև։ Սպիտակը նրան որոշ ժամանակ ճիշտ ճանապարհ է ցույց տալիս, բայց շուտով վրա է հասնում սևը և ամեն ինչ փչացնում։ Դեռ ոչ ոք չի կարող ասել, թե ո՛ր մեկն ի վերջո կկարողանա հաղթանակ տանել։ Բայց քո գործը լավ է։ Դու կյանքում շատ նեղություններ կկրես, թեև ուրախությունն էլ չի պակասի։ Երբեմն կվնասվես, երբեմն էլ կհիվանդանաս, բայց միշտ վերջը լավ կլինի։ Կյանքումդ երկու աղջկա կհանդիպես։ Մեկը շիկահեր է, մյուսը՝ սևահեր։ Մեկը հարուստ է, մյուսը՝ աղքատ։ Նախ կամուսնանաս աղքատի հետ և ապա՝ հարուստի հետ։ Դու պետք է հնարավորին չափ հեռու մնաս ջրից և ոչ մի վտանգավոր քայլի չդիմես․ ճակատիդ գրված է, որ քեզ կախելու են»։

Երեկոյան, երբ մոմը վառեցի ու մտա իմ սենյակը, այնտեղ նստած էր ինքը՝ հայրս։